juni • jaargang • nummer
www.houtblad.nl
NOBELWOOD® Innovatief van Foreco, met
Een geniaal alternatief voor tropisch hardhout
Grondstof naaldhout
• Hernieuwbare grondstof • Snelgroeiend dennenhout • Uit duurzaam beheerd bos
Eco friendly
• 100% organisch • Toepasbaar zonder coating • Gelijkmatige vergrijzing en onderhoudsvrij
Bio modificatie
• Tot in de kern gemodificeerd • Op basis van biopolymeren • Versterkt door cross-linking
Bio based
• Biopolymeren uit rietsuikerstengels • Volledig recyclebaar • 100% hernieuwbaar
Lange levensduur
• Getest op duurzaamheidsklasse I • Minder scheurvorming • Toepasbaar in damp-open constructies
info@foreco.nl
www.foreco.nl
technologie
Wij geven hout een nieuwe dimensie. Gereedschappen voor architecten en constructeurs
STUDIEDAG: MODERNE HOUTBOUW IN MOKUM Ervaar op welke wijze u effectief een gebouw met moderne houtbouw kunt ontwerpen en realiseren
[26-10-2017] Op locatie Wij ontvangen u in het pas geopende Paviljoen Circl van ABN AMRO aan het Gustav Mahlerplein te Amsterdam. In dit inspirerende circulaire paviljoen delen wij met u onze kennis over moderne duurzame houtbouw. U kunt interessante lezingen verwachten van architecten, constructeurs, opdrachtgevers en prefab bouwers over hun ervaringen met kruislaaghout, gelamineerd hout en modulair bouwen. Ook wordt aandacht besteed aan de circulaire economie, een relatief nieuw thema voor bouwend Nederland.
In de praktijk Om onze kennis en enthousiasme nog beter op u over te brengen, laten wij u in het middagprogramma de praktijk in volle omvang beleven en ervaren tijdens twee excursies naar innovatieve houtbouwprojecten elders in Amsterdam.
Inspiratie Gebruik deze dag ook om u te laten inspireren, informatie op te doen en uit te wisselen en vragen te stellen aan experts in moderne houtbouw en circulariteit.
Locatie
Paviljoen Circl van ABN AMRO, Gustav Mahlerplein 10 te Amsterdam
Wanneer
Donderdag 26 oktober 2017
Georganiseerd door
Voor meer informatie en GRATIS inschrijving zie: www.houtblad.nl/modernehoutbouw AnzeigeHoutblad_185 x 259_170606.indd 1
06.06.17 09:09
14
a n a rc h i s t e n e n o pro e r k r a a i e r s REVOLUTIES IN HOUT - dat is het thema van de Houtdag dit jaar. Ook voor deze editie is weer een treffend programma tot welstand gekomen; zie p. . Iedere keer blijkt het verbazend weinig moeite te kosten de meest intrigerende sprekers vanuit allerlei richtingen naar hét jaarlijkse houtevenement te dirigeren. Daaruit valt te concluderen dat het programma zich door de dynamiek in het hout vanzelf samensluit. Zoals steeds heeft deze Houtdag een internationaal karakter, want juist blikverruimingen naar de halfbekende houtbouwerij in buitenlanden vergroot de welkome anarchie van innovaties. Daarmee is de Houtdag een verlengstuk van de redactie die elk nummer tot naslagwerk maakt. Ook in Het Houtblad immers verduizendvoudigt de enorme variatie van onderwerpen de mogelijkheden van de grondstof hout: van renovatie tot houthoogbouw, van sociaalwaardige tot menserende architectuur, van het dichtbij van het boerenverstand tot het verschiet van de ondenkbaarheidseinders. Bij alle milieuegoïsme dat AmerIKa tegenwoordig ten dissonant spreidt, blijft hout altijd het supercircularium om mensen en naties te verenigen. Kom mee omwentelen!
hans de groot, hoofdredacteur
co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.
uitgave MYbusinessmedia Postbus AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl
Brandmanager: Suzanne Wanders
redactie Het Houtblad Postbus AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl
Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl
Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. -; - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl
marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl
Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl
ont werp BladVorm Leiden
opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. - E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede
medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)
foto: mdh arkitekter oslo
foto: www.johnlewismarshall.com
6
Coverfoto: Moholt | Trondheim Ontwerp + foto: MDH Arkitekter Oslo
enigma
hout volgt functie
Twee appartementencomplexen, de één
Houtconstructeurs spelen een essentiële rol
stralend met een gevelbekleding van splin-
in de bouw. Door de voortschrijdende hout-
ternieuw western red cedar, de ander met
innovatie en derhalve de rijke uitbreiding van
één in een onbestemde roze kleur. Hoe kan
mogelijkheden vragen we aandacht voor
dit? ________________________________
f i t s 2 yo u
Al enige tijd staat het hoogste houten ge-
De vraag naar Tiny House-concepten groeit
bouw in Bergen ( verdiepingen en m
gestaag. Dat past helemaal bij deze tijd: van
hoog). Daarbij voegen zich nu vijf studen-
ontspullen, van duurzaam denken en vooral
tentorens (elk verdiepingen en m hoog)
van een groot gebrek aan eenpersoonswo-
blije realiteit
m o d e r n e m e ta m o r f o s e
Mensen die hun droom blijven volgen, zijn
Een oude schuur bij een monumentale boer-
hoog te prijzen. Twee jaar werkte een groep
derij in Rijswijk (Gld.) maakte plaats voor
hoe-het-zelvers in noeste volharding aan
een strak en modern houten gebouw. Ver-
hun schooltuin, want geld was schaars. _
juni 2017 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5
ningen. ____________________________
nuft en creativiteit legden de basis. _____
redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)
verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.
milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De
Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,
abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.
Jaarabonnement HIBIN € , Jaarabonnement KIVI NIRIA € , Jaarabonnement NBvT € , Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.
5
v v n h - n i e u w s __________________ 2 2
deze rasrekenaars. ___________________
j o n g g e l e e r d…
in Trondheim. ______________________
o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 1 2
Het volgende Houtblad verschijnt op augustus .
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.
abonnementenadministratie Postbus , AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -
het houtblad
24
foto: katja effting amsterdam
verder in
de ta iller in g k r a a it v i c to r ie r en ovat ie b ick er s w er f a m s t er da m
Wie over de Bickerswerf in Amsterdam loopt, stuit op een merkwaardig schouwspel: twee gelijkvormige appartementencomplexen, de één stralend met een gevelbekleding van splinternieuw western red cedar, de ander met één in een onbestemde roze kleur. Het verschil? Verenigingen van Eigenaren (VVE’s) met verschillend spaargedrag.
Het zal je toch maar gebeuren: je koopt een luxe nieuw-
kerswerf. De grote gebouwen met elk ďœ´ďœą appartemen-
bouwappartement op een A-locatie in Amsterdam, en
ten zijn geconcipieerd als bakstenen basisvolumes waar
al binnen vijftien jaar zijn de houten geveldelen aan ver-
vanaf de eerste verdieping per complex twee andere
vanging toe. Dit schrikscenario overkwam de bewoners
volumes doorheen zijn gesneden. De zes verdiepingen
van de tweeling-appartementencomplexen aan de Bic-
hoge bouwdelen zijn voor een deel afgewerkt met
foto: www.johnlewismarshall.com
Rechts het appartementenblok met de nieuwe gevelbekleding.
Om het gevelhout alsnog brandvertragend te maken, is het dekkend in een soort roze geschilderd, waarin dat middel zat opgesloten,
foto’s: www.johnlewismarshall.com
zoals hier (links)...
‌ en hier nog zichtbaar is bij het andere appartementencomplex.
Sommige gevelvakken waren boven en onder afgesloten. Daardoor
foto: eskra bouw nootdorp
kan het vocht niet weg en gaat het hout rotten.
Dat is pas jaren later gebeurd met een middel dat opgesloten diende te worden met een dekkende verf. Om voor mij onduidelijke redenen is toen voor een soort roze gekozen. De esthetische uitstraling klopte daarna helemaal niet meer met wat was beloofd en het hout moest bovendien periodiek worden geschilderd. Dus dat betekende op
juni 2017
alle fronten een flinke verslechtering. Ook was de detaillering slordig, waardoor de ventilatie van het hout niet goed was geregeld, zodat hier en daar houtrot ontstond.’
Traag procedé Vos vervolgt: ‘Toen zijn we gaan reke-
9
nen aan de hand van het meerjarenonderhoudsplan. Daar
het houtblad
kwam uit naar voren dat we met de bestaande gevel nog tot in lengte van jaren voor heel hoge onderhoudskosten zouden komen te staan. En toen was de keuze voor vervanging met vrijwel onderhoudsvrije nieuwe western red cedar delen redelijk vlot gemaakt.’ Het blok bleek trouwens indertijd slordig gebouwd: er zaten veel scheluwe vakken in de gevel. Het was volgens de architect nog best lastig dat bij het vernieuwen weg te werken. Met hout kom je dan gelukkig een heel eind. De hele besluitvor-
‘zo eenvoudig mogelijk gehouden, want simpel is effec tief’
ming nam wel twee à drie jaar in beslag, want beslissingen nemen in een VVE met particulieren is geen sinecure. ‘We hebben een commissie gevormd met daarin de voorzitter van het bestuur en mijzelf in de rol van renovatiearchitect. We rapporteerden aan het bestuur en bereidden beslissingen voor ten behoeve van de algemene ledenvergadering, zodat de leden in stappen mee konden beslissen over de keuzen en investeringen. Dat is een traag procedé, maar zo werkt het nu eenmaal bij dit soort projecten. Nu hout. En dat was oorspronkelijk van een ondermaatse
hebben we echter wel een gevel waar iedereen achter
kwaliteit.
staat.’
Flinke verslechtering ‘De VVE heeft zelfs gedacht
Keramische panelen In het begin van het beslissings-
dat verduurzaamd vuren was toegepast, maar TNO heeft
procedé zijn er nogal wat potentiële varianten de revue
het hout onderzocht en vastgesteld dat het wel degelijk
gepasseerd. Door de slechte ervaringen met het bestaan-
western red cedar was. Alleen van een bijzonder slechte
de hout hadden sommige mensen de schrik in de benen
kwaliteit,’ vertelt architect Joke Vos. Zij woont sinds een
en wilden ze liever een ander materiaal. Zo zijn bijvoor-
paar jaar in het appartementencomplex dat voldoende
beeld serieus keramische panelen overwogen. ‘De oor-
had gespaard om de gevel te kunnen vervangen. Bij dat
spronkelijke architect, HM Architecten, had op basis van
proces is zij opgetreden als renovatiearchitect. ‘Daar komt
de standaardbreedte van de latten een raster gemaakt
nog bij dat de brandwerendheid niet goed was geregeld.
waarbinnen precies de kozijnen vielen. Als je voor een an-
De gevel bleek niet brandvertragend te zijn behandeld.
der materiaal kiest, past dat ineens niet meer. Dan moet je
■ ■ ■
juni 2017 het houtblad
10
Ook de dakterrassen hebben nu een veel acceptabeler aanzicht met western red cedar (Clear and Better).
foto’s: www.johnlewismarshall.com
Door een fantastische samenwerking kunnen de gevels weer decennia mee.
met gezaagde panelen gaan werken en dat wilden we
voortschrijdend inzicht,’ meent directeur Peter Kramer
vermijden.’ Hout was bovendien het oorspronkelijke ma-
van de uitvoerende partij Eskra Bouw. ‘Twintig jaar gele-
teriaal en de Bickerswerf valt onder beschermd stadsge-
den hadden we nog heel andere ideeën over hoe je met
zicht. ‘Nu denk ik dat Welstand wel akkoord was gegaan,
hout moest werken dan nu.’
goede onderbouwing en de uitleg van de hele geschiede-
Telescoophoogwerker De logistiek was misschien
nis. Maar het was gewoon echt minder mooi geworden.
wel de grootste uitdaging in dit project. Ten eerste was
Bovendien waren ook de onderkanten van de uitkragin-
het gebouw natuurlijk gewoon in gebruik tijdens de reno-
gen met hout afgewerkt en dat was nog niet zo gemak-
vatie, wat betekent dat je bij mensen achter op hun bal-
kelijk op te lossen in een ander, zwaarder materiaal, dat
kon staat te werken. Ten tweede staat het gebouw aan
minder gemakkelijk bevestigd kan worden.’
één kant pal aan het water. Daar kun je dus geen steiger
juni 2017
als we een ander materiaal hadden voorgesteld met een
11
Beste kwaliteit Directeur Dennis Leegwater van be-
scoophoogwerker op een ponton. En ten derde is het
drijf Leegwater Houtbereiding deed de belofte dat hij de
straatje waardoor de materialen moesten worden aange-
beste kwaliteit FSC-gecertificeerd western red cedar zou
voerd tevens opstelplaats voor de brandweer. Dat bete-
leveren en dat die probleemloos dertig tot vijftig jaar zou
kent dat al het geloste materiaal direct moest worden
meegaan (Clear and Better; garantie jaar). Daardoor
weggehaald, terwijl ook het afval aan het einde van elke
kon de commissie ook de meest sceptische bewoners
dag moest worden verwijderd. ‘Gelukkig is Eskra Bouw
overtuigen en is opnieuw gekozen voor hout. De aan de
hier echt een meester in,’ zegt Dennis Leegwater, die niet
het houtblad
bouwen. Daarom is de gevel gerenoveerd vanaf een tele-
zichtkant bezaagde rabatdelen ( x mm) zijn brandvertragend behandeld met Flame Delay FX Pro en daarna
de logistiek wa s misschien wel de
afgewerkt met twee lagen Sansin Woodsealer. Dennis Leegwater: ‘Deze polymeriserende sealer voorkomt dat
grootste uitdaging
het hout verder uitloogt, hij reduceert de vochtopname en maakt het algen en schimmels moeilijk. Bovendien zorgt het door de jaren heen voor een egale vergrijzing in alle windrichtingen.’ De delen zijn hart op hart cm op het
voor niets vaker de samenwerking zoekt met dit bedrijf.
vuren regelwerk bevestigd met een geringde roestvast-
‘En we hebben het ook echt getroffen met de VVE en de
stalen bolkopnagel. Er zitten geen ingewikkelde details in
architect. Het was een fantastische samenwerking, waar-
de gevel. ‘We hebben het zo eenvoudig mogelijk gehou-
door we iets wat absoluut niet meer voldeed, hebben
den, want simpel is effectief.’
kunnen vervangen door een mooie gevel die weer decennia meekan.’ •
Zorgvuldige detaillering Wel is de ventilatie verbemaartje henket
terd ten opzichte van de eerste gevel. Want op sommige plaatsen was het zo vochtig, dat het hout rot was en het isolatiemateriaal doornat. De isolatie is uiteraard vervangen, net als de dampschermen en het complete regel-
CO-VOETAFDRUK
werk. Hout vergt een zorgvuldige detaillering, dus hoe dit
In het project is onder andere m hout toegepast
kon gebeuren? ‘Sommige vakken waren boven en onder
( m western red cedar, m vuren). Dit betekent een
afgesloten. Dan kan de lucht er niet omheen en het vocht
CO-vastlegging van . kg. Het compenseert de
niet weg. Want aangezien er altijd vocht achter de gevel
uitlaatgassen van een middenklassenauto over .
komt - dit dampt gewoon uit de woningen -, ontstaat dan
km of het jaarlijks elektragebruik van huishoudens.
een vochtig klimaat,’ zegt Leegwater. ‘Een kwestie van
Locatie: Bickerswerf -, Amsterdam Opdrachtgever: VVE De Bicker Amsterdam Proces en bouwbegeleiding gevelvervanging: Joke Vos Architecten Amsterdam (jokevos.nl) Oorspronkelijk ontwerp: HM Architecten Amsterdam (hm.nl) Aannemer: Eskra Bouw Nootdorp (eskrabouw.nl) Western red cedar, brandvertraging en afwerking: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Bruto geveloppervlak: m Renovatieperiode: Januari - maart Renovatiekosten: € .,-, incl. leges, overige proceskosten en btw
■ ■ ■
ONDER ARCHITECTUUR N I EU W BO U W VOO R S T R A N DPAV I L J O E N ‘ T BA DH U YS Strandpaviljoen ‘t Badhuys op Vlieland is vervangen door nieuwbouw. Aan het project werkte Wijma Kampen mee. Het strandpavil-
voldoen aan de vraag naar ruimte voor besloten gezelschappen. Daarom besloot eigenaar WestCord hotel het te vervangen. De nieuwbouw is een ontwerp van Alynia Architecten
foto: wijma kampen
het houtblad
12
tijd met een capaciteitstekort. Het kon niet
uit Harlingen.
Basralocus palen Er is een nieuw paviljoen gekomen van bijna m. Dat staat op gebruikte basralocus palen, die Wijma Kampen door boren en trillen heeft aange-
zijn drie trappen en een tribune geprefabri-
liseerd. Voorafgaand aan de bouw is overlegd
bracht. Veertig van deze palen zijn aange-
ceerd, geleverd en gemonteerd.
met Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer. Het paviljoen moest minimaal m strandwaarts
zaagd en voorzien van een paalmuts. Vervolgens heeft Wijma m azobé kespen van
Kleedruimtes Het strandpaviljoen is nu in
worden verplaatst om de duinvoet vrij te hou-
x mm aangebracht. Daarop zijn bijna
totaal . m groot, waarvan het terras
den van bebouwing. Het zand moet namelijk
. m azobé liggers van x mm beves-
m in beslag neemt. In het nieuwe gebouw
onder het gebouw door kunnen stuiven. De
tigd. Daarna heeft de onderneming het bilinga
zijn naast horecavoorzieningen ook kleed-
bouw was in november begonnen. In
dek aangebracht, dat m groot is. Verder
ruimtes en toiletten voor strandgasten gerea-
april is het paviljoen opgeleverd.
H O U T VOO R H U B E N B RU G I N ECO PA R K sportfaciliteiten, waaronder het voetbalstadion. De andere helft wordt een businesspark met hub voor groene technologie. Zaha Hadid beeld: zaha hadid architects londen
juni 2017
joen op het Noordzeestrand kampte al enige
Architects maakte daarvoor twee conceptontwerpen waaruit nog wel een keuze wordt gemaakt. Het gaat om kasachtige gebouwen met houten lamellen. Daarnaast komt er een houten loopbrug over een nieuwe vierbaansweg. Die verbindt de twee parkdelen. Het hout voor deze ontwerpen stemt overeen met dat van het voetbalstadion. Bij de brug vormen de houten onder-
Zaha Hadid Architects onthulde kort geleden
atief van Ecotricity, een energiebedrijf dat zich
de plannen voor ‘s werelds eerste voetbalsta-
eveneens vestigt op het park, moet .
dion in hout voor een ecopark in Groot-Brit-
groene banen creëren. Oprichter Dale Vince
Voetbalstadion in hout In het sportge-
tannië. Daar komt een hub voor groene tech-
van Ecotricity is tevens voorzitter van Forest
deelte komt ‘s werelds eerste voetbalstadion
nologie en een loopbrug in hout bij.
Green Rovers, de club waarvoor in het park
in nagenoeg helemaal hout, dat is inclusief
een nieuw voetbalstadion wordt gebouwd.
constructie, tribunes en gevelbekleding. Het
een duurzaam park worden met ruimte voor
Houten lamellen Het ecopark wordt
dak en gaat plaats bieden aan . toeschou-
sport, groene technologie en natuur. Het initi-
ha groot, waarvan de helft bestemd is voor
wers.
Het ecopark bij Stroud in Gloucestershire moet
delen samen een vloeiend geheel.
CO-neutrale stadion krijgt een transparant
heeft een nieuw conferentiecentrum. Het
de dakconstructie in de conferentiezaal van
ontwerp van deze moderne houtbouw is van
dit instituut voor houttechnologie. Vier platen
Reiter Architekten uit die stad.
vurentriplex zijn kruiselings in een ruitvorm over elkaar heen genageld. Samen met de ge-
Het ontwerp van Reiter Architekten combi-
lamineerd vuren constructie overspant deze
neert de ideale omstandigheden voor een con-
triplexwelving dertien meter in de ruimte.
ferentiezaal met de warme uitstraling van hout. Er is gekozen voor een massiefhouten con-
Vanaf de grond werden de triplexplaten plaat-
Nulenergiegebouw De conferentiezaal
structie die op vele manieren de mogelijkhe-
selijk over een houten mal gebogen en met
in het nulenergiegebouw is alleen aan de
den laat zien van het duurzame materiaal hout.
gegroefde nagels in deze toestand vastgezet.
noordkant voorzien van ramen, zodat zonne-
Wanden en plafonds in de foyer zijn bijvoor-
Daarna kunnen ze niet meer onderling ver-
stralen geen invloed kunnen hebben op de vi-
beeld zijn van hout, evenals de vloeren, terras,
schuiven en vormen ze een stabiele netwerk-
suele kwaliteit van het plasmascherm aan de
akoestische elementen en binnendeuren.
schaal.
muur en verduistering niet nodig is.
J A A R B O E K A RC H I T E C T U U R I N N E D E R L A N D 2 0 16/2 0 17 Kortom, wat is en wat moet de identiteit van
hij stelt dat de Nederlandse architectuur erop
de architectuur zijn?
bedacht moet zijn dat zij zich steeds opnieuw heruitvindt.
Verschillende invalshoeken De nieuwe redactieleden Kirsten Hannema, Robert-Jan
Flinke steen in de vijver De gekozen
de Kort, Lara Schrijver beantwoorden deze
projecten, waaronder ook diverse van hout,
vragen vanuit verschillende invalshoeken: de
laten een grote verscheidenheid zien, uiteen-
rol van de architectuurkritiek, het positieve/
lopend van industrieel tot decoratief, van con-
moeizame proces van partnerschappen (red-
trast tot versmelting, van visie tot volgzaam-
ders of drenkelingen?)en gezamenlijke zin-
heid. Hopelijk werpt het jaarboek een flinke
geving, met als dreiging compromisarchitec-
steen in de vijver, waardoor iedereen weer
tuur. Oliver Wainwright, architectuur- en
fris wordt.
designcriticus van The Guardian betoogt dat
De ste uitgave van het Jaarboek Architec-
de Nederlandse architectuur in het buiten-
De uitgave (ISBN ----;
land van ethisch beeld is verworden tot com-
pp., rijk geïllustreerd) is voor € , te ver-
mercieel cliché. En er is een interview met
krijgen bij uitgever nai (naibooksellers.nl)
rijksbouwmeester Floris Alkemade, waarin
of bij de betere boekhandel.
tuur in Nederland / is als het ware een nieuw begin, waarin de uitgangspunten rug en de karavaan trekt verder, maar wel bijzonder gehavend.
Indringende vraag Wat doet architectuur er nog toe? is eigenlijk de indringende vraag waarvan deze zeer belangrijke uitgave doortrokken is. Bepalen menselijke waarden de vormgeving van ons land of maakt geld de vernietigende dienst in onze habipatat uit? Hoe kan de architectuur, die de afgelopen jaren een ongelooflijke dreun heeft gekregen, zich weer als een feniks uit de as oprichten?
WWW.HOUTEX.NL
opnieuw worden geijkt. De crisis is achter de
SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT VELE MOGELIJKHEDEN IN TUINHOUT VOOR DE AANLEG VAN BRUGGEN, VLONDERS, BANKEN, DAMWANDEN E.D.: • • • •
AZOBÉ BANGKIRAI BILINGA CUMARU
• • • •
KAPUR LOURO GAMELA MASSARANDUBA NIOVÉ
WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL
CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!
juni 2017
Bijzondere dakconstructie Bijzonder is
13
het houtblad
Het instituut voor houttechnologie in Dresden
foto: steffen spitzner gera
MODERNE HOUTBOUW VOOR DUITS INSTITUUT VOOR HOUTTECHNOLOGIE
me t lo f g e s l a ag d mo h o lt 50|50 t ro nd heim Noorwegen heeft de smaak te pakken. Al enige tijd staat het hoogste houten gebouw in Bergen ( verdiepingen, m hoog), en daarbij voegt zich nu ander imponerenderhout, in Oslo, Brumunddal en Trondheim. In de laatste stad gaat het om liefst vijf studententorens van verdiepingen en m hoog. Deel in de serie over houthoogbouw.
foto: mdh arkitekter oslo
het houtblad
15
juni 2017
Elke woonverdieping bevat vijftien leefeenheden met eigen douche/toilet, en voorts gedeelde voorzieningen: hal, woon-/eetkamer, keuken en gastentoilet.
foto: veidekke oslo
Detail gevel-vloer. Legenda.
De opbouw van elke toren duurde slechts 5,5 week.
Vloer
Gevel
Linoleum
Kebony (21 x 95 mm)
Betonlaag
Stijl- en regelwerk
Akoestische laag
Rockwool-isolatie
Kruislaaghout (140 mm dik)
Kruislaaghout (100 mm dik)
Ventilatieruimte
Ventilatieruimte
Isolatie
Isolatie
Gipsplaat
Gipsplaat
foto + tekeningen: mdh arkitekter oslo
Aanvankelijk was betonbouw met rood bakstenen gevels de bedoeling, in volrijm met de omgeving.
zijn aanvaardbaar. Aanvankelijk was betonbouw met rood
de Nidelva in het Trondheimfjord uitmondt. Dit Noorse
bakstenen gevels de bedoeling, in volrijm met de omge-
natuurfenomeen snijdt km het land in. Geografisch
ving. Maar kijkend naar moderne eisen van ecologie
ligt de havenplaats waar de onderste verdikking van
kwam steeds duidelijker FSC-(kruislaag)hout naderbij,
Noorwegen overgaat in de langgerekte smalsliert richting
ook voor de bibliotheek en kinderopvang. Zo zijn de
Noordpool. Trondheim is een echte studentenstad. Op
CO-emissies ervan % minder dan van traditionele
een bevolking van . telt het . academici in
bouwmethodes, is het materiaal biobased, past het per-
spe. Zo’n . zijn gehuisvest in de wijk Moholt in het
fect bij de circulaire economie in de jaar-visie, geeft
Moholt Studentby (Studentendorp); dit telt circa .
hoge prefab kwaliteit lage faalkosten en vliegt de bouw-
wooneenheden, gerealiseerd tussen -.
tijd als een straaljager voorbij.
Majeure krachtsinspanning De jonge geleerden
Gestapelde modulebouw De torens hebben een
studeren aan de Norwegian University of Science and
speciale Y-vormige plattegrond, als vijf propellers. Dit
Technology (NTNU); deze biedt alle mogelijke studies
was een bewuste keuze tegen al te lange en ingewikkelde
aan binnen acht faculteiten en vakgroepen. Verant-
overspanningen. Sterkteberekeningen in een FEM-analy-
woordelijk voor hun behuizing is de Student Welfare Or-
se (Finite Element Method/Eindige-elementenmethode)
ganisation in Trondheim (SIT), een non-profitorganisatie
wezen uit dat alle te verwachten krachten zich goed over
die alle winsten steekt in verdere welzijnsplezierigheden.
het gebouw verdelen. De houtelementen die in één vlak
Tegenwoordig is de instelling ook milieugevoelig - en
liggen, vangen de horizontale krachten voldoende op,
hoegenaamd jeugdig avontuurlijk -, wat ertoe leidde dat
waaronder de windbelasting. Ook is gevarieerd in de ver-
juni 2017
wassen leergierigen, zoals vaak het ongeval is. De huren
meente van Noorwegen, ligt op het punt waar de rivier
17
het houtblad
Provinciehoofdstad Trondheim, de derde grootste ge-
de majeure krachtsinspanning van vijf torens met wooneenheden in hout moest worden uitgevoerd: universeel, duurzaam, leefvriendelijk. Om branie en verstand in evenwicht te houden, werden bij dit prijsvraagproject jonge architecten aan gevestigde ondernemingen gekop-
ze vormen het indrukwekkende hart va n d e m i n i m a at s c h a p p i j
peld. Winnende combinatie was MDH Arkitekter en hoofdaannemer Veidekke, beide uit Oslo.
-jarig jubileum De naam van het project markeert
deling van de verbindingen om de optredende krachten te
het -jarig jubileum van SIT en werpt een visie van
gelijkmatigen. Zowel de buiten- als binnenwanden zijn
jaar vooruit tot aan het -jarig eeuwfeest: Moholt
dragend. Ze zijn respectievelijk en mm dik; naar
|. Het project (. m) is aangevuld met een nieu-
boven nemen de binnenwandafmetingen af naar mm.
we bibliotheek, inclusief activiteitencentrum (. m ),
Feitelijk gaat het om gestapelde modulebouw. Alle ele-
en een drielaagse kinderopvang voor peuters (.
menten zijn volgens BIM ontworpen en geprefabriceerd,
m ). Over de begane gronden van de torens zijn een me-
inclusief alle uitsparingen voor deuren, ramen en leidin-
disch centrum, kapper, fitnesscentrum, wasserette en su-
gen. In tegenstelling tot wat je vaak bij houthoogbouw
permarkt verdeeld. In de kelders zitten opslagruimtes
ziet, ontbreekt een betonnen kern in de torens. Het trap-
voor de studenten. Onder de bibliotheek bevindt zich een
penhuis, inclusief trappen, en de liftschacht zijn eveneens
parkeergarage voor dertig auto’s (. m ). Het Student-
van kruislaagvuren; dit is deels brandvertragend gebeitst.
by zelf bestaat vooral uit drielaagse gebouwen in rode
Voor een stevige ondergrond zijn de kelders en begane
baksteen, en nog twee andere kinderopvangen.
gronden in gewapend beton uitgevoerd.
Rode baksteen Moholt | past binnen een groter
Prettige gevoelens Elke woonverdieping bevat vijf-
masterplan om het dorp te verdichten, stedelijke allure te
tien leefeenheden met eigen douche/toilet, en voorts
geven en om de grens tussen studenten- en stadsbebou-
gedeelde voorzieningen: hal, woon-/eetkamer, keuken
wing uit te vlakken. De vijf torens staan op en rond een
en gastentoilet. In het interieur is het hout, inclusief de
voormalige parkeerplaats in een vrije, losse opstelling en
verbindingen, zoveel mogelijk in het zicht gelaten om de
vormen zo het indrukwekkende hart van de minimaat-
woonbeleving te verrijken met prettige gevoelens van be-
schappij voor voetgangers en fietsers. Als geheel heeft
haaglijkheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid. Als be-
het absoluut niets van het halfbakken gekamer voor half-
kend heeft hout een genezende invloed op de stemming
■ ■ ■
juni 2017
In het interieur is het hout, inclusief de verbindingen, zoveel mogelijk in het zicht gelaten om de woonbeleving te verrijken.
Het trappenhuis, inclusief trappen, en de liftschacht zijn eveneens van kruislaagvuren; dit is deels brandvertragend gebeitst.
De vijf torens staan op en rond een voormalige parkeerplaats in een vrije, losse opstelling.
foto’s: mdh arkitekter oslo
het houtblad
18
en het gedrag van mensen. Ze zijn minder snel gestrest,
brandvertragend behandeld. Uiteindelijk zal het stilerend
geïrriteerd en afgeleid. De woontorens voldoen aan de
abstract vergrijzen.
Vijf timmervaklui Al het kruislaaghout is aangevoerd
behorend bij het gebouw, zijn van grenentriplex. Om de
uit het Oostenrijkse Ybbs aan de Donau, een van de twee
brand- en geluidszorgen (geluid met name in de lage fre-
productievestigingen van Stora Enso, ‘s werelds grootste
quenties) te bezweren, is een deel van de wanden en pla-
producent van dit supertriplex. Voor de montage van de
fonds uitgerust met gipskarton, pleisterwerk, triplex,
vijf torens waren niet meer dan vijf timmervaklui nodig;
estrich, isolatiemateriaal en sprinklers. Dikker kruislaag-
deze kwamen van de Oostenrijkse houtbouwonderne-
hout zou te duur zijn geweest. Tests gaven het gelijk aan.
ming Raimund Baumgartner uit Reichenfels. Zij deden
Een volledige brandproef parameterde het brandgedrag,
hun werk in een luttele negen maanden, zonder zich com-
de brandsnelheid, de afmetingen (dikte) en de gewenste
pleet uit de armen te hoeven werken: zo’n , week per
sprinklercapaciteit.
toren. Daarbij kwam x . m = . m kruislaaghout te pas. Om deze in mensenogen kolossale hoeveelheid
Houten staafkerken In het minimalistische ontwerp
hout weer te laten bijgroeien, heeft de natuur slechts ,
speelt zeker ook de verticale gevelbekleding van FSC-
uur nodig oftewel een korte werkdag zonder pauze.
gecertificeerd Kebony (gemodificeerd grenen) een voorname rol. De architecten hebben willen associëren met
Innovatief en prikkelend Al vrij snel viel Moholt
het beeld van de houten staafkerken waar Noorwegen
| in de prijzen. Het won de Noorse prijs Wooden
beroemd om is. Meestal hebben die echter reeksen zij-
Construction of the Year . De jury roemde de innova-
daken. Hier zijn de gevels aanschouwelijker gemaakt door
tieve en prikkelende toepassing van hout, de hoge archi-
de ramen niet alleen in verschillende formaten uit te voe-
tectonische kwaliteit en het efficiënte gebruik van ener-
ren, maar ook te laten verspringen. Bij Kebony gaat het
gie, kosten en ruimte. Daarnaast was het genomineerd
om grenen dat is doortrokken met de biobased vloeistof
voor de WAN Wood in Architecture Award en de
furfurylalcohol, gewonnen uit tarwe- en suikerbieten-
Mies van der Rohe Award . Houthoogbouw zit dui-
afval. Daardoor wordt het opgewaardeerd tot houdbaar-
delijk in de lift. Op dit moment zijn wereldwijd een kleine
heidsklasse -, wat het geschikt maakt voor buitenge-
veertig projecten gebouwd of in aanbouw. Hoog leve
bruik op gevels.
hout! •
Uitschuifbare reuzentelescopen Het geschaafde
hans de groot
Kebony is toegepast als rabat met halfhoutse overlap, waarbij de delen ( x / mm) op het achterhout zijn geschroefd. Omdat de kruislaaghouten vloeren ( mm
CO-VOETAFDRUK
dik) iets kunnen krimpen en zwellen en om daardoor ont-
In het project is onder andere . m hout toegepast
stane spanningen in het gevelhout te voorkomen, zijn de
(. m kruislaagvuren, m gemodificeerd gre-
delen in het verticale vlak schubsgewijs over elkaar heen
nen). Dit is een CO-vastlegging van .. kg.
geordend om speling te creëren. Ook dit maakt het gevel-
Het compenseert de uitlaatgassen van een midden-
beeld levendiger. De torens lijken optisch zo op uitschuif-
klassenauto over .. km of het jaarlijks elek-
bare reuzentelescopen die gezamenlijk het hemelruim
tragebruik van . huishoudens.
afspeuren. Tot aan de eerste verdieping is het Kebony
Locatie: Moholt Studentby, Trondheim Opdrachtgever: Student Welfare Organisation in Trondheim - SIT (sit.no) Projectontwikkelaars: iTRE AS Grålum (itre-as.no), Trebruk AS Vestby (trebruk.no) Ontwerp: MDH Arkitekter Oslo (mdh.no) Aannemer: Veidekke Oslo (veidekke.no) Houtbouw: Raimund Baumgartner Reichenfels, Oostenrijk Constructeur: Høyer Finseth Trondheim (hoyerfinseth.no) Brandveiligheid, risicoanalyse: Rambøll Oslo (rambol.no) Akoestiek: Brekke & Strand Trondheim (brekkestrand.no) Kruislaaghout: Stora Enso Wood Products Brand, Oostenrijk (storaenso.com; clt.info); i.s.m. Woodcon Brumunddal (woodcon.no) Kebony (gemodificeerd grenen): Kebony Oslo/Skien (kebony.com) Bruto vloeroppervlak : . m Bouwperiode: Maart november Bouwkosten: ± € mljoen
19
het houtblad
koeling via warmtepompen. De vaste meubelelementen,
juni 2017
passiefhuisstandaard, met geothermische verwarming en
Infomercial
Sma r t wood for n ice places
Stadshal Gent; ontwerp: Robbrecht & Daem architecten Gent. Europees eiken.
Sinds 1958 is Carpentier Hardwood Solutions in Meulebeke (B.) actief. Als leidinggevende speler verkoopt het bedrijf jaarlijks ruim 20.000 m³ hout onder diverse vormen en thermohout in talrijke producten.
Concepts - bijgebouwen (Livinlodge), verplaatsbare woonunits (Mobile livin), terrasoverkappingen en shutters (Livinshades), poorten en omheiningen (Livingates). Nieuw is gebrand eiken (Burned oak) volgens de eeuwenoude Japanse techniek Shou Sugi Ban.
De producten gaan naar de Benelux, Duitsland,
in thermisch gemodificeerd hout met mooie profie-
Houtproducten
Frankrijk, Zwitserland, Verenigd Koninkrijk, Polen,
len en een groot plaatsingsgemak (HOTwood -
Balken en stammen. Carpentier levert verse of
Estland en Scandinavië, de Baltische Staten en Azië.
Heated Outdoor Timber). Als een van de eerste
winddroge eiken balken. Deze kunnen geschaafd
Afnemers zijn: timmer-, parket-, trappen- en meubel-
Belgische ondernemingen had zij het PEFC- en
of cnc-bewerkt worden.
industrie, houthandels, houtagenten, aannemers,
FSC-keurmerk. Plaathout, Bekantrecht & Planken. Plaathout is
leveranciers van lijsten en keukens, tuinaanleggers, terrassenbouwers, interieurbedrijven, renovatie-
Toegevoegde waarde De afgelopen jaren legt
verkrijgbaar in verschillende diktes en diameters,
bedrijven en houtskeletbouwers.
Carpentier steeds meer de nadruk op toegevoegde
winddroog of gedroogd. Dé specialiteit zijn eiken
waarde. Behalve zagen, drogen, thermisch en brand-
planken of bekantrecht hout, voor o.a. de meubel-
Kwaliteitsverbeteringen Continue kwaliteits-
vertragend behandelen, schaven, schulpen, cnc-
en parketindustrie, en voor buiten (terras, gevel).
verbeteringen in mensen en machines zijn eerste
bewerken, afwerken en verpakken onderscheidt
voorwaarde van Carpentier. Eiken is de grote specia-
zij zich óók met nieuwe houtproducten. Zoals gevel-
Oud hout/Reclaimed (Barnwood). Exclusieve oud-
liteit. Daarnaast is de onderneming toonaangevend
bekleding, damwanden, terrassen en - volgens Livin
eiken balken, vloeren en wanden, afkomstig uit
Vredesmonument Gentbrugge. HOTwood naaldhout met speciale afwerkingskleur.
Terrassen in HOTwood essen met QuickClip®-bevestigingssysteem.
Bijgebouw Livinlodge in showroom van Carpentier. Reclaimed hout.
Privéwoning Tielt. Black Oak.
woningen en slooppanden. Barnwood is zowel ge-
Dakbeschot, damwanden. Het dakbeschot is er in
deze worden als kant-en-klaar bouwpakket geleverd.
schikt voor gevelbekleding als voor binnenwanden.
eiken en populieren. De damwanden zijn ideaal
De maatwerk shutters, verticale en horizontale
Voor info: www.reclaimed.be.
voor de tuin, bijvoorbeeld voor niveauverschillen,
zonweringslamellen in HOTwood essen, vormen
zitkuilen of trappen.
tevens een modieuze raamdecoratie.
Smart Solutions Gevelbekleding. Door nauwe samenwerking met product- Livin Concepts
Houten poorten (Livingates), Houten omheiningen.
ontwikkelaars brengt Carpentier Hardwood Solutions
Houten bijgebouwen (Livinlodge, Mobile livin). Dit
De maatwerkpoorten zijn vervaardigd van HOT-
innovatieve en mooie profielen op de markt. De delen
is een breed en gevarieerd aanbod volledig afge-
wood essen, (gebrand) eiken of kastanje. De eiken
worden blind bevestigd met het unieke QuickClip®-
werkte houten bijgebouwen. Ze zijn er als kant-
omheiningen zijn bijzonder geschikt voor natuur-
bevestigingssysteem. Alleen vastklikken op de onder-
en-klaar bouwpakket in een strak en modern design
paden, (paarden)weides en tuinen.
constructie: klaar!
(PURE-lijn) of een traditioneel landelijke stijl (CLASSIC-lijn). Voorbeelden: mantelzorg- en
Trendy voorbeeld is Black Oak, een verticale gevel-
kangoeroewoningen, tuinkantoren, -bergingen,
Carpentier Hardwood Solutions NV |
bekleding in zwarte afwerking. Het wordt geborsteld
aanbouwen, veranda’s/oranjerieën, carports, pool-
Abeeldreef 15, 8760 Meulebeke | België |
en behandeld met twee laklagen.
houses. Voor informatie: www.livinlodge.be.
+32 (0)51 48 89 61 | www.carpentier.be | info@carpentier.be
Terrassen. Een ruim aanbod terrasplanken in eiken,
Lamellen/shutters (Livinshades). Livinshades zijn
HOTwood essen en HOTwood naaldhout (thermo
terrasoverkappingen met beweegbaar lamellendak
pine). Ook deze worden blind en supersnel gelegd
in HOTwood essen. Als enige houten lamellendak
met het QuickClip®-systeem.
ter wereld een unieke ecologische oplossing. Ook
juni 2017
ACTIEPLAN HOUT IN DE GW W GELANCEERD
foto’s: henk ten bouwhuis barneveld
het houtblad
22
Actieplan-projectleider Eric de Munck (links) overhandigt de RAW-bestekteksten aan Emile Hensen, projectmanager Aanbesteden en Contracteren bij CROW.
Het Actieplan Hout in de gww en de bijbehorende website houtindegww.nl zijn op
De website moet het voorschrijven en toepassen van hout in de gww vereenvoudigen door
mei jl. officieel gelanceerd. Het symbolisch slaan van een houten damwand vormde
voorbeeldprojecten te tonen en toegang te bieden tot onderzoeksrapporten, factsheets,
het startsein van de campagne. De nieuwe website vormt het platform van het
bestekteksten en technische, houtsoort- en milieu-informatie. Ook kunnen geïnteres-
Actieplan Hout in de gww en zal toegang geven tot inspirerende informatie.
seerden zich hier aanmelden voor een gratis lunchlezing of de nieuwsbrief.
Kick-offbijeenkomsten Op en maart jl. vonden kick-offbijeenkomsten plaats voor medewerkers van deelnemers aan het Actieplan Hout in de gww. Doel van de bijeenkomsten was de medewerkers te informeren over de achtergronden van het Actieplan en de ontwikkelde activiteiten. Verder werd uiteengezet welke middelen zijn ontwikkeld om zelf de
foto: gww houtimport lopik
markt te bewerken en de positie van hout in de
Azobé trap in de duinen bij Vlissingen.
gww gezamenlijk te versterken. Kracht van het Actieplan is de bundeling van inspanningen door het afgeven van één heldere boodschap: duurzaam geproduceerd (tropisch) hout is het gww-materiaal van de toekomst: door jarenlange praktijkervaring, uitmuntende milieuprestaties en ook het sociaal-maatschappelijk verantwoorde karakter van het materiaal.
VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke HOUTWIJZER
Vereniging Van Nederlandse
GWW
Houtondernemingen
HOUTEN DA M WA N D E N
Damwanden van hout worden al honderden jaren gebruikt om ons land te beschermen tegen het water. Door zijn specifieke eigenschappen is hout een zeer geschikt materiaal voor damwanden. Hout is licht, sterk, goed beschikbaar en heeft een lage milieubelasting. Het is een bio-based grondstof die CO opslaat, hernieuwbaar en recyclebaar is en uitstekend past binnen de circulaire economie. Er zijn tal van houtsoorten, afkomstig uit duurzaam beheerde bossen, geschikt als damwand. Voor een lange levensduur is het niet alleen van belang aandacht te besteden aan ontwerp, detaillering en onderhoud, maar zeker ook aan de constructieve eigenschappen. In deze brochure gaan we daarom verder in op: houtsoorten, eigenschappen en kwaliteitseisen en wordt uitgebreid stilgestaan bij het berekenen en de dimensionering van houten damwanden.
© mei
stof en staal’, mei , blijkt dat de total cost
Kleine kunstwerken - terrassen en galerijen,
of ownership van houten damwanden (
H Kleine kunstwerken - sluizen, H Kust-
mm dik, , m lang) met een technisch levens-
en oeverwerken - damwanden, beschoeiin-
duur van jaar over de verschillende ge-
gen en opgeklampte schotten, H Rem-
bruiksperiodes (, en jaar) goedkoper
ming-, aanleg- en geleidewerken - steigers,
is dan technisch vergelijkbare damwanden van
vlonders, wrijfgordingen en meerstoelen.
kunststof (GW ,/,) en staal (PAL ).
Ook de algemene bepalingen, met daarin
Zowel bij een geschatte levensduur van
duurzaam inkopen en detailleren, zijn aange-
kunststof damwanden van jaar alsook bij
past. De bestekteksten zijn aan CROW aange-
een geschatte levensduur van jaar. Het rap-
boden voor opname in haar officiële RAW-
port is te vinden op de website.
In de Houtwijzer Houten Damwanden wordt
systematiek. Ze zijn op houtindegww.nl te
uitgebreid stilgestaan bij toepassing, ontwerp
vinden, onder bestekteksten.
constructieve aspecten van houten damwanden.
UItreiking documenten Tijdens de bijeenkomst van mei waren naast de direct
Hout, staal en kunststof Vaak wordt het
betrokkenen, VVNH-leden en pers ook ver-
Nieuwe houtwijzer In de Houtwijzer
onderhoud gebruikt als argument om geen
tegenwoordigers uit de gww-sector aanwe-
Houten damwanden - ontwerpaspecten, kwali-
hout toe te passen. Houten damwanden zou-
zig. De RAW-bestekteksten voor houttoepas-
teitsaspecten en sterkteberekeningen wordt
den dan uiteindelijk een duurdere oplossing
singen in de gww werden overhandigd aan
uitgebreid stilgestaan bij de toepassing, het
zijn. Om dit te onderzoeken en te ontkrach-
Emile Hensen (projectmanager Aanbesteden
ontwerp en de constructieve aspecten van
ten, is opdracht gegeven aan een kostenbu-
en Contracteren) van CROW. De nieuwe
houten damwanden. Naast houtsoortkeuze,
reau om de kosten over de hele levensduur te
Houtwijzer Houten damwanden nam Tunis
sterkteklassen en voorbeeldberekeningen
onderzoeken. Uit de studie ‘Total Cost of
Hoekstra (projectleider) van ingenieursbu-
treft de gebruiker een aantal tabellen, waar-
Ownership van damwanden in hout, kunst-
reau Boorsma in ontvangst. •
mee eenvoudig de juiste damwanddimensies kunnen worden bepaald, in verschillende situaties (grondsoort, inheidiepte, kerende hoogte, houtsoort, sterkteklasse etc.). De brochure is te vinden op houtindegww.nl, onder ‘voorbeeldberekeningen’ en ‘brochures’.
RAW-bestekteksten gereed In vergelijking met bijvoorbeeld beton, staal en kunststof waren de RAW-bestekteksten voor hout slechts zeer beperkt uitgewerkt. Dit heeft voordelen als de kennis van houttoepassing in het veld toereikend is. Het kennisniveau bij voorschrijvers en opdrachtgevers is echter sterk teruggelopen. Daarom zijn, in het kader van het Actieplan Hout in de gww, nieuwe bestekteksten geschreven voor de volgende hoofdstukken: H Houtconstructies, H
De nieuwe Houtwijzer Houten Damwanden wordt overhandigd aan Tunis Hoekstra, ingenieur en projectlei-
Funderingsconstructies - palen en damwan-
der bij ingenieursbureau Boorsma (rechts).
juni 2017
den, H Kleine kunstwerken - bruggen, H
23
het houtblad
O N T W E R PA S P EC T E N , K WA L I T E I T S E I S E N E N STERKTEBEREKENINGEN
te Almere.
o n s to ffelijk e r au w heid s ch o o lt u in d e b u i t enk a n s ro o senda a l Mensen die hun droom blijven volgen, zijn hoog te prijzen. De zakken plat, het hoofd in de schoot, de zaag aan de wilgen - het is wat niemand zich wenst. Twee jaar werkte een groep hoe-het-zelvers in noeste volharding aan hun schooltuin, want geld was schaars. Het resultaat is van een zowel uiterste eenvoud als ultieme zeggingskracht.
foto: katja effting amsterdam
tekeningen: ro&ad architecten middelburg/bergen op zoom
juni 2017 het houtblad
26
Plattegrond. Legenda. 1. Volières 2. Nachthokken 3. Hoofdentrees 4. Dierverzorgingslokaal 5. Klaslokaal 6. Warme kas 7. Berging materiaal/materieel Situatieschets.
8. Carport met hooizolder 9. Koude kas
Geschroefd gepotdekseld Plato Vuren op gevel en dak.
foto: katja effting amsterdam
Eendracht maakt zacht. Er zijn altijd mensen die door het
Maar die digitale fröbelweg was nu afgesloten: ruimte-
geloofsvuur van anderen worden aangestoken. En daar
lijke kwaliteit veronderstelde een ontwerp.
lag bij een lacune die wel vaker over het hoofd wordt ge-
Groeimodel ‘Toen kwamen wij in het spel,’ vertelt
zien. Meestal leidt dat tot hopeloos stoplappen om zo’n
architect Ad Kil van RO&AD Architecten. ‘De link was
gat weer te dichten. Hier spatte echter een mirakel van
de door ons ontworpen houten woning van Jan en Clau-
toevalstreffers als schitterend vuurwerk uiteen.
dia van Pul. Voor het weinige geld waarover de school
juni 2017
startte het eigenlijk ook mee. Dat wil zeggen, het begin
beschikte, kun je niet heel veel maken, daarom bedachten we een groeimodel, dat begon met een klaslokaal. Het
daal verzorgt vmbo- en praktijkonderwijs in Horeca &
principe was: bouwen met de hand en zonder kraan.’ Dat
Ondernemen, Techniek en Zorg & Welzijn. Ook is er
kon goed lukken: het college heeft tevens een houtoplei-
Groep om de overgang van basisschool naar voortgezet
ding, waardoor leerlingen praktijkervaring konden op-
onderwijs te verkleinen. En er is de afdeling Praktijkon-
doen. Zeer belangrijk was de bevlogen groenleraar Rini
derwijs, voor circa dertig leerlingen. Voor hen is schools
die zijn pensioen twee jaar uitstelde en één dag per week
leren door een lager IQ en/of gedragsproblemen niet
voor de bouw werd vrijgesteld; zelf stopte hij er ook z’n
weggelegd. Daardoor dreigen de talenten die ze wel heb-
weekenden en vakanties in.
27
het houtblad
Praktijkonderwijs Het Da Vinci College te Roosen-
ben, ondergesneeuwd te raken. Behalve algemeen vormende vakken op eenvoudig niveau (Nederlands, Engels,
Jaarlijkse bedrijfsuitje Het project won steeds meer
wiskunde, maatschappijleer, computerles) zijn er vooral
sympathie, en ondersteuning en sponsoring. Zo zorgden
praktische vakken: tuin-, terrein-, dier- en plantenverzor-
de landschapsarchitecten van Vis à Vis Ontwerpers voor
ging. Met een keet als uitvalsbasis brachten ze dat ver-
structuur in het terrein en ze fourneerden een klein bud-
snipperd in praktijk in de tuinen van andere Roosendaalse scholen en bij de gemeentelijke groenvoorziening.
het principe wa s : bouwen met de Vervelende komma Dat is geen ideale situatie, maar zo ging dat nu eenmaal. Met hen was ook onvoldoende
hand en zonder kraan
rekening gehouden bij de nieuwbouw van het Da Vinci College. Die was nodig omdat de school verspreid op lo-
get. Een gepensioneerde timmerman uit de buurt hielp
caties in de stad zat. Bij een van die deellocaties woonden
een paar uur per dag mee, evenals andere buurtbewoners
Jan en Claudia van Pul. Achter hun huis loopt een stuk
in het weekend. De bouw van leraren, leerlingen en bu-
land als een vervelende komma weg. Aangezien het geen
ren werd begeleid door de architecten en door aannemer
tuiniers zijn, vroegen ze alle omwoners of die belangstel-
Bergh Bouw. De dertig werknemers van de laatste floten
ling hadden voor die laatste bochtige wortel van . m.
hun jaarlijkse bedrijfsuitje tot een fors stuk aanbouw. De
Allerhanden gingen in het haar, waarop de Van Puls aan-
plaatselijke Rabobank betaalde de kastanje afscheidings-
klopten bij de school, en die trok meteen een kaarsrechte
hekken, de provincie offreerde fruitboompjes die ze over
scheiding. Een schooltuin die leren, praktijk en begelei-
had en de lokale Rotary zamelde geld in. Van tevoren had
ding bijeenbracht, zou werkelijk fantastisch zijn! Maar,
niemand deze betrokkenheid van zoveel kanten kunnen
geld ontbrak, en bouwervaring.
verzinnen. Al nam de realisering nog twee jaar in beslag, de voortgang was steeds gewaarborgd.
Clusteren en klonteren Ondertussen bood de gemeente Roosendaal tezelfder locatie een stuk grond aan
Industriële barsheid De Buitenkans met z’n sobere
waarmee ze niks deed. Vervolgens vroeg een particulier
zadeldakvorm en gedekte kleuren past perfect bij de aar-
die op een aanpalend kavel paarden had grazen of de leer-
de. Toch heeft het zeker ook iets van industriële barsheid.
lingen die niet konden verzorgen. Zo bezat de Praktijk-
Het m brede langhuis ligt m languit op het terrein
school ineens . m . En het clusteren en klonteren
met tuinen voor de moes, pluk, oefening, rood fruit, vaste
kleide gewoon door. De provincie Noord-Brabant stelde
planten, bloemen en motorisch grasmaaien. Een vijver
€ .,- ter beschikking, mét de eis dat de voorne-
vangt via een helofytenfilter het water op om de beesten,
mens ruimtelijke kwaliteit moesten bezitten. De school
toiletten en tuinen te drenken, spoelen en sproeien. Voor
droomde niet alleen van een klaslokaal, maar ook van kas-
het beeld is het langeafstandsvolume opgebroken in vijf
sen, een dierverzorgingslokaal en een tuin. Ze waren al
eenheden, milieuvriendelijk gematerialiseerd in drie een-
op Marktplaats wezen kijken voor een keet en een kas.
heden van halfdoorzichtig polycarbonaat en twee van
■ ■ ■
foto’s: katja effting amsterdam
juni 2017 het houtblad
28
Dierverzorgingslokaal. Het constructiehout heeft de maximaal hanteerbare maat.
tekening: ro&ad architecten middelburg/ bergen op zoom
Klaslokaal. Het natuurmateriaal hout geeft
Het langeafstandsvolume is opgebroken in vijf eenheden van halfdoorzichtig polycarbonaat en hout.
gevoelswarmte.
Uiterste puurheid in vormen, materialen, details en uitwerkingen.
ties in het kassen-en-schurencomplex ondergebracht: een
ken dakgoten. Het toegepaste houtproduct is geschroefd
volière, dierenverzorgingslokaal, klaslokaal, warme kas,
gepotdekseld Plato Vuren met FSC-/PEFC-certificaat
berging (grasmaaiers, bladblazers, gereedschappen), car-
( x mm). Al naar de functie is gevarieerd in de hout-
port met hooizolder, en koude kas. Iets verderop staat
constructie en aankleding, wat vooral ‘s avonds duidelijk
schuinsweg een gelijkvormig schapenhok; vanwege de
wordt als de interieurs zich in kunstlicht tooien.
hygiëne moest dit losstaan. Bedoeling was De Buitenkans autarkisch te maken, maar de vele terraria vergen zomer
Briljante vondst Naast ruimtelijke kwaliteit heeft
en winter zoveel stroom, dat er elektra moest worden aan-
RO&AD zo ook voor architectonische allure gezorgd. ‘Bij
gelegd, en water. Op één dakvlak wacht een strookje van
De Buitenkans gold een heel ander uitgangspunt: van
acht zonnepanelen op bijstand, maar die komt mettergeld.
niets naar iets gaan. Dat leidde tot uiterste puurheid in
Een lucht-warmtepomp stuurt de vloerverwarming aan.
vormen, materialen, details en uitwerkingen. Volgens het
Voor de ramen in het dieren- en klaslokaal zijn lamellen
principe “ruwbouw = afbouw” is zoveel mogelijk geas-
aangebracht, niet slechts als zonwering, maar ook als af-
sembleerd en zo min mogelijk getimmerd, geschilderd en
scherming voor de leerlingen die snel afgeleid zijn.
gestuukt.’ Ondanks de rurale architectuur van de schuurvorm toont het gebouw in z’n abstractie niettemin mo-
Eigen identiteit De modelschool zal allengs vergrijzen,
dernistisch. Briljante vondst is de ruimtes koud achter el-
en mooier worden. ‘De grootste winst is echter dat ieder-
kaar te zetten en niet los in de ruimte of gestapeld. ‘Dat
een zo ontzettend trots is. En hoe geweldig is het niet dat
zou meer gevels en meer aansluitingen betekenen en dus
deze kwetsbare groep leerlingen hier gemotiveerd een ei-
hogere kosten.’ De toiletten staan in het klaslokaal. Intern
gen identiteit kan opbouwen.’ Niet langer worden ze van
ontbreken gangen en halletjes, wat à % in het bouw-
locatie naar locatie gesold. De Buitenkans moet in die zin
volume scheelt, en een aardig bedrag in geld. Met de bui-
een precedentwerking hebben voor vergelijkbare onder-
ten- en binnendeuren val je nu in de ruimtes.
wijsvoorzieningen elders in het land. Het project ontving een eervolle vermelding bij BNA Beste Gebouw van het
Spijkerplaten Achter elkaar gerijd maken gepoerde
Jaar en een nominatie bij de Brabantse Stijlprijs .
portaalspanten van FSC-gecertificeerd hout het frêle
Maar door de prachtige architectuur, de hartverwarmende
bouwsel uit. De kassen en de ruimtes in open verbinding
krachtsinspanning van velen, de inhoudelijke lading en de
met buiten hebben spanten van duurder, duurzamer dou-
maatschappelijke bijdrage zou het bij acclamatie de Scho-
glas, de andere van goedkoper, minder duurzaam vuren.
lenbouwprijs moeten krijgen. •
Ze hebben de maximaal hanteerbare maat die in construc-
hans de groot
tiehout mogelijk is ( x x . mm); ze waren gewoon met een touw omhoog te trekken. Tussen de portaalspanten zitten lichtere houtconstructies ( x mm). Bij de dichte ruimtes zijn dat hsb-wanden (met vlas-
CO-VOETAFDRUK
isolatie). De betimmeringen van wanden en plafonds zijn
In het project is onder andere , m hout toegepast
in vurentriplex, de deuren en kozijnen zijn van gelami-
( m douglas, m vuren, m vurentriplex, , m
neerd iroko. Juist al dit vele natuurmateriaal geeft gevoels-
iroko). Dit betekent een CO-vastlegging van .
warmte. De verbindingen zijn gemaakt met spijkerplaten.
kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-
Ze verzorgen de dwarsstabiliteit, daarom zijn sommige
denklassenauto over . km of het jaarlijks elek-
, mm dik. Draadstalen windverbanden nemen de langs-
tragebruik van huishoudens.
stabiliteit op zich.
Locatie: : Bovendonk , Roosendaal Ontwerp: RO&AD Architecten Middelburg/Bergen op Zoom (ro-ad.org); Ad Kil, Ro Koster, Tamara Giesbers, Chris Bakens Landschapsontwerp: Vis à Vis Ontwerpers Woudrichem (visavisontwerpers.nl) Aannemer: Bergh Bouw Bergen op Zoom (berghbouw.nl) Constructeur: ABR Roosendaal (abr-roosendaal.nl) Plato Vuren: Platowood Arnhem (platowood.nl) Douglas, vuren, vurentriplex: PontMeyer Steenbergen (pontmeyer.nl) Totaal oppervlak: . m Bebouwd oppervlak: m Bouwperiode: Februari - maart Bouwkosten: ± € .,-
juni 2017
Autarkisch Van links naar rechts zijn de volgende func-
deze materialen uitgevoerd. Als overgang fungeren zin-
29
het houtblad
hout ertussen. Daarbij zijn zowel de gevels als daken in
facebook.com/materia.nl
@materia
Alles is Materiaal! Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is hierin hèt leidende informatieplatform. Materia informeert wereldwijd tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends; dagelijks via materia.nl, jaarlijks op Material Xperience en periodiek rond reizende tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Ga ook mee op ontdekkingsreis en surf naar www.materia.nl
020 - 713 06 50 - info@materia.nl
2017
DAG
Houtdag - hét event voor de houtbranche Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, prikkelende zaaldiscussie, creatieve Informatiemarkt en Materia-expositie. Waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en netwerken.
THEMA: REVOLUTIES IN HOUT INSPIREREN - INFORMEREN - IMPLEMENTEREN Waar & wanneer:
Dagvoorzitter: Gerard Vos
Donderdag november . - . uur Bomencentrum Nederland/ Jardin d’Hiverre Baarn
Andrew Waugh* (Waugh Thistleton Architects Londen), wereldleider in geavanceerde houtproducten en pionier in houthoogbouw. Tevens masterclass! Emil Lüning (Adviesbureau Lüning Arnhem), éminence grise onder de houtconstructeurs Abel Groenewolt (Institute for Computational Design and Construction Stuttgart), expert in D-puzzels en ruimtelijke constructies in hout
Voor wie?
Kathrin Hanf (SeARCH Amsterdam), avant-gardist in
• Architecten
• Overheden
houthoogbouw
• Constructeurs
• Docenten/studenten
David Tol en/of Dennis Grootenboer (Marc Koehler
• Adviseurs
• Houthandelaren
Architects Amsterdam), doorbrekers in maatwerk,
• Beleidsmakers
• Aannemers
modules en superlofts in hout * Gesponsord door Leegwater Houtbereiding
Profileren?
Prijzen
Wilt u uw bedrijf profileren tijdens Houtdag ? Neem dan contact op met onze media-adviseur
Houtblad-abonnee
€ ,-
Wilco Stemerdink - Mob. -
Niet-abonnee
€ ,-
E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl
Student
€ ,-
€ 20,vroegb oekkor ting tot se ptembe r
KIJK VOOR HET VOLLEDIGE PROGRAMMA EN VOOR INSCHRIJVEN OP: WWW.HOUTDAG.NL
juni 2017 het houtblad
32
Hotel Jakarta Amsterdam; ontwerp: SeARCH Amsterdam. Modules van kruislaaghout stapelen tot , m hoog.
s a men d u urt he t langst s t ep eng ineer ing emmen In / wijdde Het Houtblad een zevendelige serie aan de houtconstructeur. Deze vervult een essentiële rol in de bouw. Hij bepaalt wat functioneel kan en voorkomt bezwijking van gebouwen. Door de storm van nieuwe producten en systemen en dus de uitbreiding van mogelijkheden is hier opnieuw aandacht voor deze rasrekenaar, en D-modelleur.
beeld: step engineering emmen
speciaal op. Loopbaanbegeleiding geeft in de bedrijfsvisie
Module hotel Jakarta. De
het grote belang van mensen aan. De medewerkers zijn
meeste modules zijn stan-
hét kapitaal. Daarbij gaat het om het rotsvaste geloof in kennisverwerving en kennisdoorgave. Postma: ‘Educatie
daard, door de puntvorm van het gebouw wijkt een deel af.
moet werken als voortdurende celdeling.’ Engineering van Houtconstructies is een van de prominente takken aan de bedrijfsboom van STEP Engineering. Doel is dat dit specialisme een dikke tak wordt waarop gezeten kan worden.
Diverse opdrachtportefeuille Postma studeerde
foto: derix niederkrüchten
Elektrotechniek aan de Universiteit Twente en Bedrijfskunde als extra specialisatie. In startte hij zijn carrière bij een groot ingenieursbureau in Hengelo dat zich multidisciplinair bezighoudt met fabrieksbouw. Van - werkte hij in Duitsland. ‘Daar heb ik nu profijt van met de diverse Duitse klanten die we hebben.’ In streek hij neer in Emmen bij het engineeringsbureau van een groot industriepark. Als manager Engineering beleefde hij een sterke groei met het bedrijf. In was de tijd rijp en begon hij voor zichzelf met STEP Engineering. Dat was vlak Het gesprek met directeur Tjalling Postma van STEP En-
voor de crisis, maar door de diverse opdrachtportefeuille
gineering is absoluut verfrissend. Hij komt oorspronkelijk
vertoonde de onderneming ongewone groei. Door de
uit de industrie, waardoor hij met een andere blik naar de
kennis op multidisciplinair vlak en de gerichtheid op kwa-
bouw kijkt. Zijn bedrijf heeft een groot bereik: van indu-
liteit werd groei al vlot bloei. De klanten komen uit het
strie tot bouw, van werktuigbouwkunde tot installaties,
binnen- én buitenland, zoals Duitsland, Engeland, China
van pijpleidingen tot asbestsanering en voorts van BIM tot
en Thailand, waar vele projecten worden uitgevoerd.
BREEAM. Onder de verschillende disciplines hangen vele tientallen onderwerpen waarvan de onderneming zaak-
Verschil in bedrijfscultuur De samenwerking met
verstand heeft. Dat wil zeggen, zelf heeft STEP Enginee-
een constructie- en tekenbureau, gespecialiseerd in hout-
ring zo’n dertig mensen aan het werk, van wie twaalf in
constructies, leidde in tot de overname van dit bu-
dienst, maar eromheen zit een netwerk van bedrijven met
reau. De engineering van houtconstructies is nu een van
elk hun eigen expertises. Netwerken is de sleutel die de
de kolommen van STEP Engineering. Dat was wel wennen
ste eeuw opendraait.
door het grote verschil in bedrijfscultuur van industrie en bouw. ‘In de industrie heb je langdurige relaties die ook
Voortdurende celdeling De disciplines zijn: Project-
continu doorlopen. ‘De keten in de bouw is langer, waar-
management & Engineering, Constructiemanagement &
door bijvoorbeeld het contact met de opdrachtgever in-
Supervisie, Loopbaanbegeleiding, Bouwkunde & Civiel,
directer is.’ Ook de vergunningentrajecten slokken meer
Engineering van Houtconstructies en Beheer, Onderhoud
tijd op. ‘De bouw kan nog heel wat professionaliseren
& Energiemanagement Vastgoed. Twee disciplines vallen
inzake scherpte in het voortraject, nauwkeurigheid van
STEP Engineering was bij de in dit artikel afgebeelde projecten betrokken.
foto: dp6 architectuurstudio delft
Villa Sterkenburg Driebergen; ontwerp: Dpďœś architectuurstudio Delft. Innovatief houtbouwsysteem, waarbij het glas direct
beeld: step engineering emmen
in de houtconstructie wordt geplaatst.
Woning in kruislaaghout. Virtual reality komt eraan, zodat je door de ontwerpen heen kunt lopen en zo nodig kunt aanpassen.
foto: zeil- & surfcentrum brouwersdam ouddorp
Zeil- & surfcentrum Brouwersdam Ouddorp; ontwerp: Zeelenberg Architectuur Ouddorp. Vakkundige engineering van een houtbouwproject leidt tot succes.
werken en keuze voor prefabricage. Mensen moeten be-
hout als constructiemateriaal. Op dat vlak heeft hij dan
wust bekwaam worden en niet onbewust onbekwaam
ook optimaal kennis en ervaring kunnen opdoen door de
blijven. Vakmanschap in alle geledingen blijft broodnodig.
samenwerking met een houtspecialist. De Roo: ‘Ik heb
Dat mag ook niet verloren gaan. Kennis van de materie is
heel veel geleerd, met name op detailniveau van knoop-
onontbeerlijk voor de juiste inbreng.’ Opnieuw beklem-
puntberekeningen.’ Nu is hij zelf de houtexpert die de
toont Postma het belang van opleiden. En, er moet passie
collega’s opleidt op het vliegwiel van vooruitgang.
worden gepreekt en gekweekt.
onderscheid is dat in de industrie de engineering bepa-
weinig geheimen meer voor hem. Hij deed onder andere
lend is. Nadeel is dat je in de bouw elke keer weer andere
teken- en rekenwerk voor woningen, maneges, sporthal-
grote en kleine opdrachtgevers hebt, van professioneel
len, scholen en hoogbouwprojecten. Ook hier geldt nau-
tot particulier. En dat maakt het werken ingewikkelder.
we samenwerking vanaf het begin. Architecten zijn ge-
Gelukkig gaat de bouw steeds meer toe naar D-model-
charmeerd van het zichtwerk dat je met kruislaaghout
leren en prefab bouwpakketten. Om het fenomeen van
kunt realiseren. ‘Dat vraagt een zorgvuldige afstemming
Babylonische maakverwarring uit te bannen, moeten ook
met de installateur. Die heeft beperkte kennis hoe het
traditionele aannemers hun rol heroverwegen, evenals de
werkt met prefab massiefhouten elementen en de voor-
tussenlagen van onderaannemers, hoofd- en bijconstruc-
boringen daarin. Zijn installatiepakket moet absoluut van
teurs, installateurs enzovoorts. ‘Die partijen moeten de
tevoren klaar zijn. En dat vraagt veel afstemming en te-
weg inslaan van generalist naar specialist.’ Voor de toe-
kenwerk. Wij hebben het hele model in D. Als hij dat kan
komst lijkt een schip van opdrachtgever, architect, con-
lezen, kun je alles in elkaar schuiven.’
35
het houtblad
hout, maar ook het nieuwe TEK-bouwsysteem bevatten
juni 2017
Weinig geheimen Het moderne product kruislaagBabylonische maakverwarring Een even essentieel
structeur en totaalprefabrikant annex bouwmonteur het wendbaarst.
Van idee tot gereed ‘Het gaat om denken over je eigen
door virtual realit y kun je door je ontwerpen heenlopen
grenzen heen en in dat gebied vervolgens ook voluit opereren. Dat begint met het streven dat je van zoveel mogelijk weet hebt en je omringt met zoveel mogelijk expertises,
Affiniteit met hout Een lacune is dat kruislaaghout
van idee tot gereed, van allereerste concept tot en met cnc-
(nog) niet in de Nederlandse Eurocode staat. ‘We werken
productie en assemblage. ‘Nu raken partijen pas op gege-
nu met Duitse normen en Engelse literatuur. Dat kan be-
ven momenten bij het proces betrokken, wat tot inefficiën-
ter.’ Al brengt dit ook een interessante uitdaging met zich
tie, onnodig tijdverlies en kosten kan leiden.’ Vanuit haar
mee, net zoals het ontwerpen en engineeren van aardbe-
ervaring met de industrie is STEP Engineering in staat de
vingsbestendige gebouwen in Groningen. Eén project is
hele keten voor haar rekening te nemen. ‘De bouw moet
nu in bewerking. ‘Voor het welslagen van een houtbouw-
zichzelf heruitvinden, inzetten op partnerschappen en
project adviseer ik vanaf het eerste initiatief een kundig
geen kennis voor zichzelf houden. Qua engineering kun je
ingenieursbureau in te schakelen dat affiniteit heeft met
alles in één model vatten. BIM is niet anders dan het uitwis-
hout. Met name door nieuwe technologische ontwikke-
selen van informatie van modellen. En virtual reality komt
lingen is het essentieel dat de constructeur up to date is.’
eraan, zodat je door de ontwerpen heen kunt lopen en het
Door een optimale schematisering kan hout effectief wor-
gebruik en de binnenaanzichten helemaal van tevoren kunt
den toegepast, in een economische dimensionering. ‘Sa-
beleven, beoordelen en zo nodig aanpassen. Kortom, dit is
men met de diverse verbindingstechnieken en de juiste
ook weer een mogelijkheid het ontwerpproces te optimali-
nauwkeurigheid kan de engineering van een houtbouw-
seren en faalkosten te elimineren.’
project zo tot succes leiden.’
Knooppuntberekeningen Met het oog op de ste
Winnend materiaal Voor hout gloort in het wenken-
(hout)eeuw heeft constructeur/projectleider Arjan de
de perspectief van biobasis en circulariteit een grote toe-
Roo zich gespecialiseerd in houtconstructies. Hij volgde
komst. Postma: ‘Door de technologische mogelijkheden,
de opleiding Bouwkunde bij Windesheim te Zwolle, met
prefabricage en modulebouw is het een winnend materi-
als specialisatie constructies, werkte in Emmen, deed een
aal. Wij dragen daar graag aan bij.’ •
vervolgstudie in Amsterdam en is sinds in dienst bij STEP Engineering. Bij de opleiding ligt de nadruk niet op
hans de groot
■ ■ ■
foto’s: fits2you
Een nieuwe trend zijn Tiny Villages.
k lein m a a r g ro ot h o u t b o u w s y s t eem fi t s 2yo u De belangstelling voor compact wonen is groot. De vraag naar Tiny House-concepten groeit gestaag. Dat past helemaal bij deze tijd: van ontspullen, van duurzaam denken en bovenal van gebrek aan eenpersoonswoningen. Jonge mensen laten wonen, acuut huisvesting realiseren, een mantelzorgunit achter in de tuin plaatsen - het kan allemaal.
Naar aanleiding van de ontbijtsessie Pas op! Aanstormen-
op de vooraf aangebrachte nutsleidingen aangesloten
de houtbouw tijdens de afgelopen Bouwbeurs bevatte
volgens het plug and play-principe. Bij verhuizing is de
nummer / een artikel over dit fenomeen. Hier be-
woning weer gewoon mee te nemen: ‘Even de dieplader
steden we aandacht aan de variant fitsyou, een serie een-
bellen.’
persoonswoningvormen die volledig wordt geprefabriceerd met badkamer, keuken en installaties en binnen vier
Karakteristieke vorm De plattegrond van circa , x
weken per dieplader wordt bezorgd. Ter locatie wordt de
, m, afgestemd op de maximaal toelaatbare transport-
woning op twee vlak gestelde stalen balken geplaatst en
maat van een dieplader, blijkt heel geschikt voor een
compact woonprogramma van een eenpersoonshuishou-
van stalen schroefpalen (Krinner). Met een hydraulische
De maatvoering, hoofdvorm
den. De bewoner kan helemaal zelf de plaats bepalen van
machine worden die precies op de juiste hoogte de grond
en constructie zijn vast, maar
de woon-, slaap-, kook- en sanitaire functies. Uitgangs-
ingedraaid. Eroverheen komen stalen onderslagen, waar-
punten zijn dubbelgebruik van woon- en slaapkamer en
op de prefab woning direct van de dieplader wordt ge-
innovatieve, ruimtebesparende interieurelementen. De
plaatst. Na twintig jaar of bij verplaatsing zijn de palen
fitsyou heeft een karakteristieke vorm. Door de twee
zo de grond weer uit te draaien, waarna de bouwlocatie
hoogtematen en taps uitlopende gevels neemt de hoofd-
weer haar oude staat aanneemt. De duurzame installaties
vorm afstand van z’n concurrenten die vaak gebaseerd
zijn ontworpen volgens een all electric-concept. Een
zijn op de standaard rechthoek van de bouwkeet. Het
lucht/water-warmtepomp verzorgt de verwarming, koe-
bovenlicht op de overgang tussen de twee hoogtes geeft
ling en warm water. De ventilatie verloopt via een traditi-
over de volle lengte extra daglicht tot in het hart van de
oneel mechanisch systeem of een warmteterugwinunit.
woning.
De zonnepanelen op het dak leveren voldoende stroomcapaciteit. Men kan er zelfs de elektrische auto of fiets
Lage CO-voetafdruk De fitsyou doet zijn naam eer
mee opladen. In de nabije toekomst kan de bewoner de
aan en is een schoolvoorbeeld van circulair bouwen. Hij
overcapaciteit in de huisaccu opslaan.
past als woning, kantoor, mantelzorgwoning, atelier, behandelruimte, spreekkamer aan huis enzovoorts. De maat-
Tiny Villages Inmiddels zijn enkele fitsyou-woningen
voering, hoofdvorm en constructie zijn vast, maar de bin-
gerealiseerd. Een nieuwe trend zijn Tiny Villages, met een
nenkant is geheel flexibel indeelbaar. Er kan snel worden
langjarig huurcontract. Hierbij wordt samen met gemeen-
geschakeld tussen de mogelijkheden van het flexibele inte-
te en woningcoöperatie een stedenbouwkundig ontwerp
rieur en de eventuele gevolgen voor de kosten. In de gevels
gemaakt voor tien tot vijftien fitsyou-woningen op een
zijn naar wens ramen en deuren toe te voegen. De materia-
(nog) niet in gebruik zijnde locatie. Het project geldt voor
lisering is honderd procent FSC-hout, voor zowel gevels als
maximaal twintig jaar, waarbij in de financiële doorreke-
interieur. Dat geeft de gewenste warme uitstraling en ver-
ning wordt uitgegaan van een tweede locatie al na tien
sterkt het eigenzinnige karakter. Voor het overige worden
jaar. De woningen gaan dan weg. Na vertrek kan de loca-
zoveel mogelijk cradle to cradle- en biobased-materialen
tie weer worden zoals ze was. Het is ook mogelijk dat er
toegepast. De compacte oppervlakte en dus het minimale
gedurende de looptijd een meerwaarde is ontstaan, bij-
materiaalgebruik resulteren in een lage CO-voetafdruk.
voorbeeld een park of een gemeenschappelijke moestuin.
De dampopen opbouw zorgt voor een gezond binnenkli-
Dan kan de locatie ook blijven zoals ze is. Voor informa-
maat. Tevens is de woning volledig demontabel en zijn alle
tie: fitsyou.nl. •
materialen geschikt voor een tweede leven.
hans stofberg, Stalen schroefpalen De fitsyou is bedoeld voor een levensduur van twintig jaar. Daarom ook is de funderingsconstructie compleet circulair. Er wordt gebruikgemaakt
adviseur circulair bouwen louis banning, intex architectenadviseurs
de binnenkant is geheel flexibel indeelbaar.
De materialisering in FSChout geeft de gewenste warme uitstraling en versterkt het eigenzinnige karakter.
in g enieuze d o o r k ijk s ch u u rwo ning r ij s w ijk (g ld)
juni 2017
Een oude schuur in de tuin van een monumentale boerderij in het Gelderse Rijswijk heeft
het houtblad
38
plaatsgemaakt voor een strak en modern houten gebouw. Onder ĂŠĂŠn dak bevinden zich een schapenstal, een centrale passage en een appartement. De zonnepanelen bepaalden de beukmaat van de nieuwe zwartgebeitste schuurwoning.
foto’s: workshop architecten amsterdam
het houtblad
juni 2017
wo nin g
39
juni 2017 het houtblad
40
Woonkamer met keuken en vide in een zee van daglicht.
Drie achter elkaar gelegen compartimenten onder een zadeldak (20,2 x 14 m). Gelaagde gebouwen, waaraan je telkens nieuwe aspecten
foto’s + tekening: workshop architecten amsterdam
kunt ontdekken en die de omgeving optillen.
Ruim tien jaar geleden trokken Marc Oosterhout en Mar-
zijn we eerst gaan kijken naar wat verkrijgbaar is. Uitein-
got van Engelshoven met hun vier kinderen vanuit Bus-
delijk kozen we voor lange matzwarte panelen van .
sum naar Rijswijk in de Over-Betuwe. De Rottenburg, een
x x mm. Met die maat gingen we aan de slag. In fei-
monumentale boerderij uit , werd hun nieuwe onder-
te hebben die panelen de beukmaat van dit gebouw be-
komen. Inmiddels is deze hoeve grondig gerenoveerd,
paald.’
ruimte diende voor de oogst uit de boomgaard met hoog-
Bouwteam In een vroeg stadium nam hij contact op
stamfruitbomen op het ha tellende landgoed.
met Legemaat van Elst uit Woudenberg. Dit aannemers-
juni 2017
evenals de hooiberg en het huisje dat vroeger als opslag-
bedrijf heeft ook de hooiberg en het fruithuisje gerestaureerd. Regelmatig ging de architect naar Woudenberg voor overleg met het bouwteam om vervolgens de teke-
huisje stond een grote vervallen houten schuur met een
ningen technisch bij te stellen. ‘Zo voorkom je later een
golfplaten dak. Die schuur uit de jaren wilden ze
moeilijk uitvoerbaar ontwerp. De definitieve tekeningen
graag vervangen. Van Engelshoven: ‘We besloten er
voldeden daardoor aan mijn esthetische wensen en aan de
meteen een meerwaarde aan te geven. Mijn moeder van
bouwmogelijkheden van de aannemer. Dat is een prettige
woont in België. Als ze ooit niet meer alleen wil wo-
en zinvolle manier van samenwerken.’ Dick van den
nen, zou het mooi zijn als ze hier bij ons kan intrekken.
Brink, projectleider bij Legemaat van Elst, beaamt de
Het nieuwe gebouw moest dus ook een woonbestem-
voordelen van een bouwteam, een aanpak waarmee het
ming krijgen.’ Het echtpaar vroeg architect Ivar van der
aannemersbedrijf al meer ervaring heeft. ‘Dit was een erg
Zwan van Workshop architecten een ontwerp te maken.
leuk project. We hebben gezamenlijk veel details bespro-
Ze kenden hem persoonlijk en waren erg te spreken over
ken van constructie, esthetiek, maakbaarheid en duur-
41
het houtblad
Woonbestemming Slechts één ander bouwsel was het echtpaar nog een doorn in het oog. Naast het fruit-
een eerder project van hem: de transformatie van een bungalow in Amsterdam waarbij veel hout was toegepast.
Gelaagde gebouwen Van der Zwan zat voorheen in de reclamewereld en pakte op latere leeftijd zijn andere
de omgeving met respect voor de m o n u m e n ta l e c o n t e x t o p t i l l e n
passie op. Hij ging studeren aan de Academie voor Bouwkunst in Amsterdam. Na de master Architectuur had hij enkele jaren een bureau onder eigen naam en vorig jaar sloeg hij de handen ineen met oud-studiegenoten Ard
zaamheid. Aangezien het een complex gebouw is, hadden
Hoksbergen en Milad Pallesh onder de naam Workshop
we daarvan bij de uitvoer veel profijt.’
architecten. Van der Zwan: ‘We houden van gelaagde gebouwen, waaraan je telkens nieuwe aspecten kunt
Drie compartimenten De complexiteit blijkt uit het
ontdekken en die de omgeving optillen. Onze uitgangs-
eindresultaat. Van een schuur is absoluut geen sprake
punten zijn eigentijdse architectuur - zeker geen ufo’s -
meer. Het landgoed is een pronkstuk rijker geworden.
duurzaamheid en meeontwerpen met context, gebruiker
Een mooi modern gebouw waarvan inderdaad de ge-
en materiaal. We zijn een ambachtelijke werkplaats met
laagdheid tot in detail is doorgevoerd en dat wordt opge-
aandacht voor experimenten en vernieuwing.’
nomen in z’n omgeving. Het bestaat uit drie achter elkaar gelegen compartimenten onder een zadeldak (, x
Erfadvies Ook in Rijswijk heeft hij geprobeerd de om-
m). De helft van de lengte aan de boomgaardzijde fun-
geving met respect voor de monumentale context op te
geert als schapenstal en als opslagruimte voor hooi en
tillen. Daarbij moest hij rekening houden met het erfad-
gereedschappen. De andere helft bestaat weer uit twee
vies van het Gelders Genootschap, waarin de landschap-
even grote afzonderlijke delen: het straatdeel als passage
pelijke uitgangspunten voor eventuele bebouwing zijn
door het gebouw en het woondeel aan de voorkant. Vier
opgenomen. Verder had de opdrachtgever als belangrijke
evenwijdige hsb-panelen - twee ervan aan de uiteinden
eis dat het dakoppervlak van de nieuwe schuurwoning
van het gebouw - verdelen de schuurwoning in deze drie
moest worden gebruikt voor zonnepanelen, zodat het
compartimenten. Op die vuren hsb-panelen rusten gela-
landgoed qua stroom zelfvoorzienend zou worden. Hoe-
mineerde liggers met daartussen spanten ter ondersteu-
wel de architect duurzaamheid omarmt, is hij uit esthe-
ning van het dak. Iedere ruimte telt zeven liggers. In de
tisch oogpunt geen voorstander van zonnepanelen. ‘Die
stal zijn ze m bij x mm en in het straatgedeelte
zijn vaak lelijk en opvallend aanwezig. Maar door die eis
en de woonruimte m bij x mm. Om aan te sluiten
■ ■ ■
juni 2017 het houtblad
42
Open gevelbekleding in fijnbezaagd douglas, met een laag zwarte Woodstain.
Plattegrond begane grond.
foto’s + tekening: workshop architecten amsterdam
Het landgoed is een pronkstuk rijker geworden.
op de bestaande bebouwing zijn de nok- ( m) en dak-
Veel daglicht In het appartement met een gewhite-
goothoogte (, m) van schuurwoning en fruithuisje
washt vuren plafond, bestaande uit een woonkamer met
exact hetzelfde.
keuken en vide, een bad- en slaapkamer, is eveneens een daag een groot deel van de voorgevel (, x , m) open. De twee enorme glazen schuifdeuren met western
laag zijn afgewerkt, is het gebouw zowel binnen als bui-
red cedar raamwerk zijn beide op parallelle rails naar één
ten bekleed met fijnbezaagd douglas ( x mm). Bin-
zijde geschoven. Boven deze riante opening ligt een ge-
nen zijn ze onbehandeld en buiten zijn ze voorzien van
lamineerde balk, geïntegreerd in het hsb-element. De
een laag zwarte Woodstain. Tijdens een rondleiding wijst
zijkant van de woonkamer bestaat eveneens uit een volle-
Van den Brink erop dat de delen binnen en aan de voor-
dige schuifpui (, x . m). Daardoor biedt deze leef-
en achtergevel verticaal zijn aangebracht en aan de zijge-
ruimte in alle jaargetijden uitzicht op het voorliggende
vels horizontaal. ‘Iedere plank is uit één lengte. De verti-
terras met platanen en op de zwemvijver en het gazon
cale tot de nok is zelfs bijna meter. Ook zijn ze allemaal
met twee voetbaldoelen aan de zijkant. Van Engelshoven:
even breed met eenzelfde tussenruimte. Bijzonder is bo-
‘Als mijn man thuis werkt, gaat hij ‘s morgens meestal me-
vendien het spijkerpatroon. Alle spijkers, met een kop-
teen naar deze ruimte vanwege de rust en de hoeveelheid
grootte van mm, zijn in horizontale en verticale lijnen
daglicht. Ook de kinderen studeren hier regelmatig en
genageld. Ook dat heeft Ivar van der Zwan exact aange-
ontvangen er ‘s avonds vrienden en vriendinnen. Het ge-
geven op zijn tekeningen. Ieder detail heeft hij tevoren
bouw heeft nu al een enorme meerwaarde.’
vastgelegd.’
Waterkerende zonnepanelen Zoals de opdrachtSpannend doorkijkje In tegenstelling tot een stan-
gever aanvankelijk eiste, moest de nieuwe schuurwoning
daardschuur treedt bij dit gebouw het buitenlicht vanuit
voldoende elektriciteit opwekken voor het hele landgoed.
alle kanten naar binnen. Zo is de centrale straat een soort
Het is nog te vroeg om te oordelen of dat is gelukt, maar
orangerie geworden. Het dak ervan is van polycarbonaat
vermoedelijk kan er zelfs stroom aan het net worden ge-
kanaalplaten van mm dik. Daarboven zitten met tus-
leverd. Dat is te danken aan de zonnepanelen die nu volle-
senruimten horizontale western red cedar balkjes. Het
dig het dak van de schapenstal bedekken. Van der Zwan is
patroon van de balkjes loopt door op het metalen frame
erin geslaagd die zwarte panelen zo te integreren dat ze
van de twee glazen schuifdeuren die toegang bieden tot
fungeren als waterkerende laag die bovendien qua uit-
de straat. Ze zijn even breed als de straat, geplaveid met
straling perfect aansluit op het dak van de zwartgebeitste
Waaltjes, en lopen door tot de dakgoot. Doordat de tus-
western red cedar delen bovenop het woondeel. Mede
senliggende staanders van dat frame en de spanten van
hierdoor krijgt de grote variatie in dit bouwwerk uiteinde-
het dak allemaal met elkaar in lijn lopen, ontstaat een
lijk een uniforme uitstraling. •
mooi strak raamwerk dat zich uitstrekt van vloer tot nok
john ekkelboom
tot aan de vloer aan de andere zijde van het gebouw. Ook in alle hsb-panelen zitten ramen en deuren, alle van western red cedar, evenals de onbehandelde dagkanten van de weggewerkte kozijnen. Op sommige plaatsen van bui-
CO-VOETAFDRUK
tenaf is het zelfs mogelijk dwars door de schuurwoning
In het project is m hout toegepast ( m vuren, m
heen te kijken. Zo is er vanaf de voorkant een spannend
douglas, m western red cedar). Dit betekent een
doorkijkje richting de boomgaard achter het gebouw.
CO-vastlegging van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over . km of het jaarlijks elektragebruik van huishoudens.
Locatie: Prinses Margrietstraat, Rijswijk (Gld) Opdrachtgevers: Familie Oosterhout/Van Engelshoven Ontwerp: Workshop architecten Amsterdam (workshop.archi) Houtconstructeur: TEKWOODS hsb-denkers Joure (tekwoods. nl) Aannemer: Aannemersbedrijf Legemaat van Elst Woudenberg (legemaatvanelst.nl) Douglas, western red cedar: Van Houwelingen Hout Zeist (vanhouwelingenhout.nl) Houtskeletbouw, vuren: Trahus Houtskeletbouw Barneveld (trahus.nl) Bruto bouwoppervlak: m Bouwperiode: December - juni Bouwkosten: N.B.
43
het houtblad
Fijnbezaagd douglas Met uitzondering van het woongedeelte, waar de gipsplaatwanden met een stuc-
juni 2017
zee van daglicht. Vanwege het zonnige weer staat van-
ONDER ARCHITECTUUR G L A S E N H O U T VO O R OV E R D E K T PA R K VA N U TO P I A Architectenbureau Utopia te Stockholm ontwierp een overdekt park voor de Zweedse hoofdstad. De stedelingen kunnen de metropool ontvluchten in adembenemende glazen koepels foto: utopia arkitekter stockholm
het houtblad
44
heeft Stockholm net als veel andere steden een grote behoefte aan openbare binnenplaatsen. ‘Met uitzondering van bibliotheken en sommige musea zijn deze plaatsen vaak commercieel. Mensen die behoefte hebben aan ontmoeting in de stad, zijn bijna altijd aangewezen op locaties als winkelcentra, restaurants en cafés.’
Overdekt park Het opvallende ontwerp in het utopisch aandoende Saint Erik Indoor
Voor het park worden slimme materialen geko-
Publieke ruimte Met Saint Erik Indoor
Park bestaat uit zes koepels met een gelami-
zen die bovendien klimaatbestendig zijn en re-
Park willen de architecten een voorbeeld stel-
neerdhoutconstructie. De glazen luchtbellen va-
cyclebaar. Het park wordt zelfvoorzienend. In
len en een brede discussie starten over hoe
riëren in hoogte en grootte; de hoogste wordt
koelere periodes kan de warmte van de nabijge-
met de publieke ruimte om te gaan. Het pro-
ongeveer m. Het totale project beslaat .
legen ondergrondse en de parkeergarage wor-
ject wordt ondersteund door de Zweedse fe-
m. De groene koepels zijn met elkaar verbon-
den hergebruikt. Het park zal het hele jaar door
deratie van glasconstructeurs en de houtfede-
den. Een ervan vormt de ingang naar de metro.
een groot deel van de dag geopend zijn.
ratie.
KRUISLAAGHOUT VOOR WOONTORENS TRUMMENS STRAND
HOC-LADDER 2017
In het Zweedse Växjo komen drie woontorens
een geweldig uitzicht hebben op een meer.
in hout. Dit houthoogbouwproject Trummens
Ook komt er een kleuterschool. Het ontwerp
Strand wordt een van de grootste houtprojec-
is van Fojab Arkitekter uit Malmö. Een van de
ten van de Noordse landen. De woontorens
redenen om te bouwen in hout is omdat dit een
van acht verdiepingen hoog worden gebouwd
uitgebalanceerd binnenklimaat oplevert. In
in kruislaaghout, geleverd door Stora Enso.
Zweden neemt de impact van hout als bouw-
Het gaat in totaal om ongeveer . m .
materiaal toe. Zo streeft Växjo ernaar dat in
CTH Plaatmateriaal: , september
minstens de helft van de nieuwbouw in
. Een praktijkdag in week /; exa-
Geweldig uitzicht In totaal bevatten ze
die gemeente wordt gebouwd in hout. In
men oktober.
appartementen, vanwaaruit de bewoners
lag dat al op %.
CTH Bouwen met hout: , november ; examen november. Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: online leren. Kan op elk moment worden gestart. Wilt u een cursus toegespitst op uw bebeeld: gbj bygg färmdö växjö
juni 2017
met een houtcontructie. Volgens bureau Utopia
drijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen als maatwerk worden gegeven. Voor meer informatie over opleidingen en cursussen kunt u contact opnemen met het HOC via -. •
adviesbureau
bruggen
Voor adviezen die écht hout snijden!
Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus3025,2220CAKatwijk(ZH) T 071-4021744F071-4030591 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.
www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl
Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg36,7384SBWilp T 0553014754 Iwww.evanbuytendijk.nl Einfo@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen
afzuiginstallaties
C-Techniek B.V. Chemieweg71,1422DXUithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.
Holtrop & Jansma B.V. Rondweg43,9101BEDokkum Postbus56,9100ABDokkum TheNetherlands T +31(0)519329100 F+31(0)519329110 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com
Meerdink Bruggen Parallelweg2,7102DEWinterwijk T 0543–513541F0543–520935 E bruggen@meerdink.nl Iwww.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet
gecertificeerd hout
Woodteq Houtconstructies
Abeeldreef15 8760Meulebeke T +3251488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)
coatings
Coillte Panel Products Coillte Panel Products
Handelsweg22,7451PJHolten Postbus43,7460AARijssen T 0548-701361 F0548-701341 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.
Norway Coatings B.V. Postbus43079 3540ABUTRECHT T +31(0)884505400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl
houtexpeditie Keurhout Postbus1380,1300BJAlmere T 036-5494068F036-5321029 E info@keurhout.nlIwww.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.
gelamineerde houtconstructies
Wood Products Logistics BV Strevelsweg700sub113 3083ASRotterdam T 0104104670F 0104104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener
DLH Nederland B.V.
C/ONoorderlaan125 2030Antwerpen T +3235426370F+3235421894 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).
Greenwood International BV
Derix
Herenbrinksweg3b 8144RCLierderholthuis T0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)
Van den Berg Hardhout BV
2eIndustrieweg19 3411MEinLopik T+31(0)348820000 F+31(0)348820008 E info@vandenberghardhout.nl Iwww.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!
Withagen Houtprodukten BV
Noorderpad24,1674NSOpperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever
E info@coillte.com I www.coillte.com
houthandel
algemeen
J en J Personeelsmanagement b.v.
LouisEijssenweg3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049CDHerten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475399740 The Netherlands F+31(0)475310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IFwww.coillte.com
Exportweg1,9482WPTynaarlo T 0592-274280F 0592-273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.
Boogaerdt Hout
Dorpsstraat88, 2931AGKrimpenaandeLek T 0180-551552F0180-510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl
Postbus52,1930ABEgmondaanZee T 0725069540F0725069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid
Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven3,8263ASKampen T 038-3316444F038-3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.
LTL Woodproducts
vloeren/dekken
LTL Woodproducts B.V.
GWW Houtimport
Bezoekadres:Bedrijfsweg11, 3411NVLopik T (0348)550009 F(0348)553338 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!
“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL
WWW.HOUTEX.NL
Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus39,3330AAZwijndrecht T 078-6107207 F078-6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.
Postbus3007, 2935ZGOuderkerka/dIJssel T +31(0)180-688688 F+31(0)180-681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk
Hout en Plaat Groningen BV Postbus9128,9703LCGroningen T 050-3116674 F050-3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018
Postbus191,4130EDVianen T 0347-374844 F0347-377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.
Foreco Dalfsen B.V.
Postbus73,7720ABDalfsen Dalmsholterweg5,7722KJDalfsen T0529-431548 F 0529-432198 Einfo@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.
Foreco Houtconstructies
Postbus472,4200ALGorinchem DeVort1,4225SHNoordeloos T0183-582556 F0183-581077 Einfo@forecohoutconstructies.nl Iwww.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.
houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus49,3500AAUtrecht T 030-2346347 F030-2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland
Postbus1025,2302BALeiden T 071-5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek
Houtinformatielijn T 0900-5329946(15cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.
internet
Nonhebel
Nobelstraat24,5051DVGoirle T 013-5301924 F013–5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.
vacuümpompen
Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus573,8440ANHeerenveen Eurolaan11,8466SMNijehaske. T 0513-651800 F0513-651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.
vlamvertragers voor hout
Fire-resistant BV
Postbus4377,3006AJROTTERDAM T 010–4137661 F010–4363757 E info@fire-resistant.nl I www.Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.
www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.
SNELZOEKERS Voorslechts€425,-pergekozenrubriekwordenuwbedrijfsgegevens(inclusiefkleurenlogo eninformatieregel)voordeperiodevan1jaargangopgenomen.
Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: ..........................................................................PC+Woonplaats:
..............................................................................
Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres:
..............................................................................
Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... Ukuntditformuliermailennaar
MYbusinessmedia,orders@houtblad.nl.Ofopsturen(zonderpostzegel)naar
Antwoord-
nummer7,7400VBDeventer.Eerstmeerinformatie?BelmetMYbusinessmedia,06-83170818(WilcoStemerdink).
GEMODIFICEERD LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertificaat
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
ns ee e jk g ki hti ? ut rac o h p le ook ! l o s lv n o’ tij staa fot s it r gs r d daa sin e s ov ite, pa e n s e b o et e t w ew r ee d M op
I
O
A R F
N E K
L
N R.
Flame Delay FX Pro ®
Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie
www.leegwater.nl/brandvertraging