Htb04 2017 lr

Page 1

juni  • jaargang  • nummer 

www.houtblad.nl


NOBELWOOD® Innovatief van Foreco, met

Een geniaal alternatief voor tropisch hardhout

Grondstof naaldhout

• Hernieuwbare grondstof • Snelgroeiend dennenhout • Uit duurzaam beheerd bos

Eco friendly

• 100% organisch • Toepasbaar zonder coating • Gelijkmatige vergrijzing en onderhoudsvrij

Bio modificatie

• Tot in de kern gemodificeerd • Op basis van biopolymeren • Versterkt door cross-linking

Bio based

• Biopolymeren uit rietsuikerstengels • Volledig recyclebaar • 100% hernieuwbaar

Lange levensduur

• Getest op duurzaamheidsklasse I • Minder scheurvorming • Toepasbaar in damp-open constructies

info@foreco.nl

www.foreco.nl

technologie


Wij geven hout een nieuwe dimensie. Gereedschappen voor architecten en constructeurs

STUDIEDAG: MODERNE HOUTBOUW IN MOKUM Ervaar op welke wijze u effectief een gebouw met moderne houtbouw kunt ontwerpen en realiseren

[26-10-2017] Op locatie Wij ontvangen u in het pas geopende Paviljoen Circl van ABN AMRO aan het Gustav Mahlerplein te Amsterdam. In dit inspirerende circulaire paviljoen delen wij met u onze kennis over moderne duurzame houtbouw. U kunt interessante lezingen verwachten van architecten, constructeurs, opdrachtgevers en prefab bouwers over hun ervaringen met kruislaaghout, gelamineerd hout en modulair bouwen. Ook wordt aandacht besteed aan de circulaire economie, een relatief nieuw thema voor bouwend Nederland.

In de praktijk Om onze kennis en enthousiasme nog beter op u over te brengen, laten wij u in het middagprogramma de praktijk in volle omvang beleven en ervaren tijdens twee excursies naar innovatieve houtbouwprojecten elders in Amsterdam.

Inspiratie Gebruik deze dag ook om u te laten inspireren, informatie op te doen en uit te wisselen en vragen te stellen aan experts in moderne houtbouw en circulariteit.

Locatie

Paviljoen Circl van ABN AMRO, Gustav Mahlerplein 10 te Amsterdam

Wanneer

Donderdag 26 oktober 2017

Georganiseerd door

Voor meer informatie en GRATIS inschrijving zie: www.houtblad.nl/modernehoutbouw AnzeigeHoutblad_185 x 259_170606.indd 1

06.06.17 09:09


14

a n a rc h i s t e n e n o pro e r k r a a i e r s REVOLUTIES IN HOUT - dat is het thema van de Houtdag dit jaar. Ook voor deze editie is weer een treffend programma tot welstand gekomen; zie p. . Iedere keer blijkt het verbazend weinig moeite te kosten de meest intrigerende sprekers vanuit allerlei richtingen naar hét jaarlijkse houtevenement te dirigeren. Daaruit valt te concluderen dat het programma zich door de dynamiek in het hout vanzelf samensluit. Zoals steeds heeft deze Houtdag een internationaal karakter, want juist blikverruimingen naar de halfbekende houtbouwerij in buitenlanden vergroot de welkome anarchie van innovaties. Daarmee is de Houtdag een verlengstuk van de redactie die elk nummer tot naslagwerk maakt. Ook in Het Houtblad immers verduizendvoudigt de enorme variatie van onderwerpen de mogelijkheden van de grondstof hout: van renovatie tot houthoogbouw, van sociaalwaardige tot menserende architectuur, van het dichtbij van het boerenverstand tot het verschiet van de ondenkbaarheidseinders. Bij alle milieuegoïsme dat AmerIKa tegenwoordig ten dissonant spreidt, blijft hout altijd het supercircularium om mensen en naties te verenigen. Kom mee omwentelen!

hans de groot, hoofdredacteur

co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus   AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus   AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. -; - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. -    E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: mdh arkitekter oslo

foto: www.johnlewismarshall.com

6


Coverfoto: Moholt | Trondheim Ontwerp + foto: MDH Arkitekter Oslo

enigma

hout volgt functie

Twee appartementencomplexen, de één

Houtconstructeurs spelen een essentiële rol

stralend met een gevelbekleding van splin-

in de bouw. Door de voortschrijdende hout-

ternieuw western red cedar, de ander met

innovatie en derhalve de rijke uitbreiding van

één in een onbestemde roze kleur. Hoe kan

mogelijkheden vragen we aandacht voor

dit? ________________________________

f i t s 2 yo u

Al enige tijd staat het hoogste houten ge-

De vraag naar Tiny House-concepten groeit

bouw in Bergen ( verdiepingen en  m

gestaag. Dat past helemaal bij deze tijd: van

hoog). Daarbij voegen zich nu vijf studen-

ontspullen, van duurzaam denken en vooral

tentorens (elk  verdiepingen en  m hoog)

van een groot gebrek aan eenpersoonswo-

blije realiteit

m o d e r n e m e ta m o r f o s e

Mensen die hun droom blijven volgen, zijn

Een oude schuur bij een monumentale boer-

hoog te prijzen. Twee jaar werkte een groep

derij in Rijswijk (Gld.) maakte plaats voor

hoe-het-zelvers in noeste volharding aan

een strak en modern houten gebouw. Ver-

hun schooltuin, want geld was schaars. _ 

juni 2017 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5

ningen. ____________________________ 

nuft en creativiteit legden de basis. _____ 

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad  keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € , Jaarabonnement KIVI NIRIA € , Jaarabonnement NBvT € , Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

5

v v n h - n i e u w s __________________ 2 2

deze rasrekenaars. ___________________ 

j o n g g e l e e r d…

in Trondheim. ______________________ 

o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 1 2

Het volgende Houtblad verschijnt op  augustus .

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus ,  AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -

het houtblad

24

foto: katja effting amsterdam

verder in


de ta iller in g k r a a it v i c to r ie r en ovat ie b ick er s w er f a m s t er da m

Wie over de Bickerswerf in Amsterdam loopt, stuit op een merkwaardig schouwspel: twee gelijkvormige appartementencomplexen, de één stralend met een gevelbekleding van splinternieuw western red cedar, de ander met één in een onbestemde roze kleur. Het verschil? Verenigingen van Eigenaren (VVE’s) met verschillend spaargedrag.


Het zal je toch maar gebeuren: je koopt een luxe nieuw-

kerswerf. De grote gebouwen met elk ďœ´ďœą appartemen-

bouwappartement op een A-locatie in Amsterdam, en

ten zijn geconcipieerd als bakstenen basisvolumes waar

al binnen vijftien jaar zijn de houten geveldelen aan ver-

vanaf de eerste verdieping per complex twee andere

vanging toe. Dit schrikscenario overkwam de bewoners

volumes doorheen zijn gesneden. De zes verdiepingen

van de tweeling-appartementencomplexen aan de Bic-

hoge bouwdelen zijn voor een deel afgewerkt met

foto: www.johnlewismarshall.com

Rechts het appartementenblok met de nieuwe gevelbekleding.


Om het gevelhout alsnog brandvertragend te maken, is het dekkend in een soort roze geschilderd, waarin dat middel zat opgesloten,

foto’s: www.johnlewismarshall.com

zoals hier (links)...

‌ en hier nog zichtbaar is bij het andere appartementencomplex.

Sommige gevelvakken waren boven en onder afgesloten. Daardoor

foto: eskra bouw nootdorp

kan het vocht niet weg en gaat het hout rotten.


Dat is pas jaren later gebeurd met een middel dat opgesloten diende te worden met een dekkende verf. Om voor mij onduidelijke redenen is toen voor een soort roze gekozen. De esthetische uitstraling klopte daarna helemaal niet meer met wat was beloofd en het hout moest bovendien periodiek worden geschilderd. Dus dat betekende op

juni 2017

alle fronten een flinke verslechtering. Ook was de detaillering slordig, waardoor de ventilatie van het hout niet goed was geregeld, zodat hier en daar houtrot ontstond.’

Traag procedé Vos vervolgt: ‘Toen zijn we gaan reke-

9

nen aan de hand van het meerjarenonderhoudsplan. Daar

het houtblad

kwam uit naar voren dat we met de bestaande gevel nog tot in lengte van jaren voor heel hoge onderhoudskosten zouden komen te staan. En toen was de keuze voor vervanging met vrijwel onderhoudsvrije nieuwe western red cedar delen redelijk vlot gemaakt.’ Het blok bleek trouwens indertijd slordig gebouwd: er zaten veel scheluwe vakken in de gevel. Het was volgens de architect nog best lastig dat bij het vernieuwen weg te werken. Met hout kom je dan gelukkig een heel eind. De hele besluitvor-

‘zo eenvoudig mogelijk gehouden, want simpel is effec tief’

ming nam wel twee à drie jaar in beslag, want beslissingen nemen in een VVE met  particulieren is geen sinecure. ‘We hebben een commissie gevormd met daarin de voorzitter van het bestuur en mijzelf in de rol van renovatiearchitect. We rapporteerden aan het bestuur en bereidden beslissingen voor ten behoeve van de algemene ledenvergadering, zodat de leden in stappen mee konden beslissen over de keuzen en investeringen. Dat is een traag procedé, maar zo werkt het nu eenmaal bij dit soort projecten. Nu hout. En dat was oorspronkelijk van een ondermaatse

hebben we echter wel een gevel waar iedereen achter

kwaliteit.

staat.’

Flinke verslechtering ‘De VVE heeft zelfs gedacht

Keramische panelen In het begin van het beslissings-

dat verduurzaamd vuren was toegepast, maar TNO heeft

procedé zijn er nogal wat potentiële varianten de revue

het hout onderzocht en vastgesteld dat het wel degelijk

gepasseerd. Door de slechte ervaringen met het bestaan-

western red cedar was. Alleen van een bijzonder slechte

de hout hadden sommige mensen de schrik in de benen

kwaliteit,’ vertelt architect Joke Vos. Zij woont sinds een

en wilden ze liever een ander materiaal. Zo zijn bijvoor-

paar jaar in het appartementencomplex dat voldoende

beeld serieus keramische panelen overwogen. ‘De oor-

had gespaard om de gevel te kunnen vervangen. Bij dat

spronkelijke architect, HM Architecten, had op basis van

proces is zij opgetreden als renovatiearchitect. ‘Daar komt

de standaardbreedte van de latten een raster gemaakt

nog bij dat de brandwerendheid niet goed was geregeld.

waarbinnen precies de kozijnen vielen. Als je voor een an-

De gevel bleek niet brandvertragend te zijn behandeld.

der materiaal kiest, past dat ineens niet meer. Dan moet je

■ ■ ■


juni 2017 het houtblad

10

Ook de dakterrassen hebben nu een veel acceptabeler aanzicht met western red cedar (Clear and Better).

foto’s: www.johnlewismarshall.com

Door een fantastische samenwerking kunnen de gevels weer decennia mee.


met gezaagde panelen gaan werken en dat wilden we

voortschrijdend inzicht,’ meent directeur Peter Kramer

vermijden.’ Hout was bovendien het oorspronkelijke ma-

van de uitvoerende partij Eskra Bouw. ‘Twintig jaar gele-

teriaal en de Bickerswerf valt onder beschermd stadsge-

den hadden we nog heel andere ideeën over hoe je met

zicht. ‘Nu denk ik dat Welstand wel akkoord was gegaan,

hout moest werken dan nu.’

goede onderbouwing en de uitleg van de hele geschiede-

Telescoophoogwerker De logistiek was misschien

nis. Maar het was gewoon echt minder mooi geworden.

wel de grootste uitdaging in dit project. Ten eerste was

Bovendien waren ook de onderkanten van de uitkragin-

het gebouw natuurlijk gewoon in gebruik tijdens de reno-

gen met hout afgewerkt en dat was nog niet zo gemak-

vatie, wat betekent dat je bij mensen achter op hun bal-

kelijk op te lossen in een ander, zwaarder materiaal, dat

kon staat te werken. Ten tweede staat het gebouw aan

minder gemakkelijk bevestigd kan worden.’

één kant pal aan het water. Daar kun je dus geen steiger

juni 2017

als we een ander materiaal hadden voorgesteld met een

11

Beste kwaliteit Directeur Dennis Leegwater van be-

scoophoogwerker op een ponton. En ten derde is het

drijf Leegwater Houtbereiding deed de belofte dat hij de

straatje waardoor de materialen moesten worden aange-

beste kwaliteit FSC-gecertificeerd western red cedar zou

voerd tevens opstelplaats voor de brandweer. Dat bete-

leveren en dat die probleemloos dertig tot vijftig jaar zou

kent dat al het geloste materiaal direct moest worden

meegaan (Clear and Better; garantie  jaar). Daardoor

weggehaald, terwijl ook het afval aan het einde van elke

kon de commissie ook de meest sceptische bewoners

dag moest worden verwijderd. ‘Gelukkig is Eskra Bouw

overtuigen en is opnieuw gekozen voor hout. De aan de

hier echt een meester in,’ zegt Dennis Leegwater, die niet

het houtblad

bouwen. Daarom is de gevel gerenoveerd vanaf een tele-

zichtkant bezaagde rabatdelen ( x  mm) zijn brandvertragend behandeld met Flame Delay FX Pro en daarna

de logistiek wa s misschien wel de

afgewerkt met twee lagen Sansin Woodsealer. Dennis Leegwater: ‘Deze polymeriserende sealer voorkomt dat

grootste uitdaging

het hout verder uitloogt, hij reduceert de vochtopname en maakt het algen en schimmels moeilijk. Bovendien zorgt het door de jaren heen voor een egale vergrijzing in alle windrichtingen.’ De delen zijn hart op hart  cm op het

voor niets vaker de samenwerking zoekt met dit bedrijf.

vuren regelwerk bevestigd met een geringde roestvast-

‘En we hebben het ook echt getroffen met de VVE en de

stalen bolkopnagel. Er zitten geen ingewikkelde details in

architect. Het was een fantastische samenwerking, waar-

de gevel. ‘We hebben het zo eenvoudig mogelijk gehou-

door we iets wat absoluut niet meer voldeed, hebben

den, want simpel is effectief.’

kunnen vervangen door een mooie gevel die weer decennia meekan.’ •

Zorgvuldige detaillering Wel is de ventilatie verbemaartje henket

terd ten opzichte van de eerste gevel. Want op sommige plaatsen was het zo vochtig, dat het hout rot was en het isolatiemateriaal doornat. De isolatie is uiteraard vervangen, net als de dampschermen en het complete regel-

CO-VOETAFDRUK

werk. Hout vergt een zorgvuldige detaillering, dus hoe dit

In het project is onder andere  m hout toegepast

kon gebeuren? ‘Sommige vakken waren boven en onder

( m western red cedar,  m vuren). Dit betekent een

afgesloten. Dan kan de lucht er niet omheen en het vocht

CO-vastlegging van . kg. Het compenseert de

niet weg. Want aangezien er altijd vocht achter de gevel

uitlaatgassen van een middenklassenauto over .

komt - dit dampt gewoon uit de woningen -, ontstaat dan

km of het jaarlijks elektragebruik van  huishoudens.

een vochtig klimaat,’ zegt Leegwater. ‘Een kwestie van

Locatie: Bickerswerf -, Amsterdam Opdrachtgever: VVE De Bicker Amsterdam Proces en bouwbegeleiding gevelvervanging: Joke Vos Architecten Amsterdam (jokevos.nl) Oorspronkelijk ontwerp: HM Architecten Amsterdam (hm.nl) Aannemer: Eskra Bouw Nootdorp (eskrabouw.nl) Western red cedar, brandvertraging en afwerking: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Bruto geveloppervlak:  m Renovatieperiode: Januari - maart  Renovatiekosten: € .,-, incl. leges, overige proceskosten en btw

■ ■ ■


ONDER ARCHITECTUUR N I EU W BO U W VOO R S T R A N DPAV I L J O E N ‘ T BA DH U YS Strandpaviljoen ‘t Badhuys op Vlieland is vervangen door nieuwbouw. Aan het project werkte Wijma Kampen mee. Het strandpavil-

voldoen aan de vraag naar ruimte voor besloten gezelschappen. Daarom besloot eigenaar WestCord hotel het te vervangen. De nieuwbouw is een ontwerp van Alynia Architecten

foto: wijma kampen

het houtblad

12

tijd met een capaciteitstekort. Het kon niet

uit Harlingen.

Basralocus palen Er is een nieuw paviljoen gekomen van bijna  m. Dat staat op  gebruikte basralocus palen, die Wijma Kampen door boren en trillen heeft aange-

zijn drie trappen en een tribune geprefabri-

liseerd. Voorafgaand aan de bouw is overlegd

bracht. Veertig van deze palen zijn aange-

ceerd, geleverd en gemonteerd.

met Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer. Het paviljoen moest minimaal  m strandwaarts

zaagd en voorzien van een paalmuts. Vervolgens heeft Wijma  m azobé kespen van

Kleedruimtes Het strandpaviljoen is nu in

worden verplaatst om de duinvoet vrij te hou-

 x  mm aangebracht. Daarop zijn bijna

totaal . m groot, waarvan het terras 

den van bebouwing. Het zand moet namelijk

. m azobé liggers van  x  mm beves-

m in beslag neemt. In het nieuwe gebouw

onder het gebouw door kunnen stuiven. De

tigd. Daarna heeft de onderneming het bilinga

zijn naast horecavoorzieningen ook kleed-

bouw was in november  begonnen. In

dek aangebracht, dat  m groot is. Verder

ruimtes en toiletten voor strandgasten gerea-

april  is het paviljoen opgeleverd.

H O U T VOO R H U B E N B RU G I N ECO PA R K sportfaciliteiten, waaronder het voetbalstadion. De andere helft wordt een businesspark met hub voor groene technologie. Zaha Hadid beeld: zaha hadid architects londen

juni 2017

joen op het Noordzeestrand kampte al enige

Architects maakte daarvoor twee conceptontwerpen waaruit nog wel een keuze wordt gemaakt. Het gaat om kasachtige gebouwen met houten lamellen. Daarnaast komt er een houten loopbrug over een nieuwe vierbaansweg. Die verbindt de twee parkdelen. Het hout voor deze ontwerpen stemt overeen met dat van het voetbalstadion. Bij de brug vormen de houten onder-

Zaha Hadid Architects onthulde kort geleden

atief van Ecotricity, een energiebedrijf dat zich

de plannen voor ‘s werelds eerste voetbalsta-

eveneens vestigt op het park, moet .

dion in hout voor een ecopark in Groot-Brit-

groene banen creëren. Oprichter Dale Vince

Voetbalstadion in hout In het sportge-

tannië. Daar komt een hub voor groene tech-

van Ecotricity is tevens voorzitter van Forest

deelte komt ‘s werelds eerste voetbalstadion

nologie en een loopbrug in hout bij.

Green Rovers, de club waarvoor in het park

in nagenoeg helemaal hout, dat is inclusief

een nieuw voetbalstadion wordt gebouwd.

constructie, tribunes en gevelbekleding. Het

een duurzaam park worden met ruimte voor

Houten lamellen Het ecopark wordt 

dak en gaat plaats bieden aan . toeschou-

sport, groene technologie en natuur. Het initi-

ha groot, waarvan de helft bestemd is voor

wers.

Het ecopark bij Stroud in Gloucestershire moet

delen samen een vloeiend geheel.

CO-neutrale stadion krijgt een transparant


heeft een nieuw conferentiecentrum. Het

de dakconstructie in de conferentiezaal van

ontwerp van deze moderne houtbouw is van

dit instituut voor houttechnologie. Vier platen

Reiter Architekten uit die stad.

vurentriplex zijn kruiselings in een ruitvorm over elkaar heen genageld. Samen met de ge-

Het ontwerp van Reiter Architekten combi-

lamineerd vuren constructie overspant deze

neert de ideale omstandigheden voor een con-

triplexwelving dertien meter in de ruimte.

ferentiezaal met de warme uitstraling van hout. Er is gekozen voor een massiefhouten con-

Vanaf de grond werden de triplexplaten plaat-

Nulenergiegebouw De conferentiezaal

structie die op vele manieren de mogelijkhe-

selijk over een houten mal gebogen en met

in het nulenergiegebouw is alleen aan de

den laat zien van het duurzame materiaal hout.

gegroefde nagels in deze toestand vastgezet.

noordkant voorzien van ramen, zodat zonne-

Wanden en plafonds in de foyer zijn bijvoor-

Daarna kunnen ze niet meer onderling ver-

stralen geen invloed kunnen hebben op de vi-

beeld zijn van hout, evenals de vloeren, terras,

schuiven en vormen ze een stabiele netwerk-

suele kwaliteit van het plasmascherm aan de

akoestische elementen en binnendeuren.

schaal.

muur en verduistering niet nodig is.

J A A R B O E K A RC H I T E C T U U R I N N E D E R L A N D 2 0 16/2 0 17 Kortom, wat is en wat moet de identiteit van

hij stelt dat de Nederlandse architectuur erop

de architectuur zijn?

bedacht moet zijn dat zij zich steeds opnieuw heruitvindt.

Verschillende invalshoeken De nieuwe redactieleden Kirsten Hannema, Robert-Jan

Flinke steen in de vijver De gekozen

de Kort, Lara Schrijver beantwoorden deze

projecten, waaronder ook diverse van hout,

vragen vanuit verschillende invalshoeken: de

laten een grote verscheidenheid zien, uiteen-

rol van de architectuurkritiek, het positieve/

lopend van industrieel tot decoratief, van con-

moeizame proces van partnerschappen (red-

trast tot versmelting, van visie tot volgzaam-

ders of drenkelingen?)en gezamenlijke zin-

heid. Hopelijk werpt het jaarboek een flinke

geving, met als dreiging compromisarchitec-

steen in de vijver, waardoor iedereen weer

tuur. Oliver Wainwright, architectuur- en

fris wordt.

designcriticus van The Guardian betoogt dat

De ste uitgave van het Jaarboek Architec-

de Nederlandse architectuur in het buiten-

De uitgave (ISBN ----; 

land van ethisch beeld is verworden tot com-

pp., rijk geïllustreerd) is voor € , te ver-

mercieel cliché. En er is een interview met

krijgen bij uitgever nai (naibooksellers.nl)

rijksbouwmeester Floris Alkemade, waarin

of bij de betere boekhandel.

tuur in Nederland / is als het ware een nieuw begin, waarin de uitgangspunten rug en de karavaan trekt verder, maar wel bijzonder gehavend.

Indringende vraag Wat doet architectuur er nog toe? is eigenlijk de indringende vraag waarvan deze zeer belangrijke uitgave doortrokken is. Bepalen menselijke waarden de vormgeving van ons land of maakt geld de vernietigende dienst in onze habipatat uit? Hoe kan de architectuur, die de afgelopen jaren een ongelooflijke dreun heeft gekregen, zich weer als een feniks uit de as oprichten?

WWW.HOUTEX.NL

opnieuw worden geijkt. De crisis is achter de

SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT VELE MOGELIJKHEDEN IN TUINHOUT VOOR DE AANLEG VAN BRUGGEN, VLONDERS, BANKEN, DAMWANDEN E.D.: • • • •

AZOBÉ BANGKIRAI BILINGA CUMARU

• • • •

KAPUR LOURO GAMELA MASSARANDUBA NIOVÉ

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

juni 2017

Bijzondere dakconstructie Bijzonder is

13

het houtblad

Het instituut voor houttechnologie in Dresden

foto: steffen spitzner gera

MODERNE HOUTBOUW VOOR DUITS INSTITUUT VOOR HOUTTECHNOLOGIE


me t lo f g e s l a ag d mo h o lt 50|50 t ro nd heim Noorwegen heeft de smaak te pakken. Al enige tijd staat het hoogste houten gebouw in Bergen ( verdiepingen,  m hoog), en daarbij voegt zich nu ander imponerenderhout, in Oslo, Brumunddal en Trondheim. In de laatste stad gaat het om liefst vijf studententorens van  verdiepingen en  m hoog. Deel  in de serie over houthoogbouw.


foto: mdh arkitekter oslo

het houtblad

15

juni 2017


Elke woonverdieping bevat vijftien leefeenheden met eigen douche/toilet, en voorts gedeelde voorzieningen: hal, woon-/eetkamer, keuken en gastentoilet.

foto: veidekke oslo

Detail gevel-vloer. Legenda.

De opbouw van elke toren duurde slechts 5,5 week.

Vloer

Gevel

Linoleum

Kebony (21 x 95 mm)

Betonlaag

Stijl- en regelwerk

Akoestische laag

Rockwool-isolatie

Kruislaaghout (140 mm dik)

Kruislaaghout (100 mm dik)

Ventilatieruimte

Ventilatieruimte

Isolatie

Isolatie

Gipsplaat

Gipsplaat

foto + tekeningen: mdh arkitekter oslo

Aanvankelijk was betonbouw met rood bakstenen gevels de bedoeling, in volrijm met de omgeving.


zijn aanvaardbaar. Aanvankelijk was betonbouw met rood

de Nidelva in het Trondheimfjord uitmondt. Dit Noorse

bakstenen gevels de bedoeling, in volrijm met de omge-

natuurfenomeen snijdt  km het land in. Geografisch

ving. Maar kijkend naar moderne eisen van ecologie

ligt de havenplaats waar de onderste verdikking van

kwam steeds duidelijker FSC-(kruislaag)hout naderbij,

Noorwegen overgaat in de langgerekte smalsliert richting

ook voor de bibliotheek en kinderopvang. Zo zijn de

Noordpool. Trondheim is een echte studentenstad. Op

CO-emissies ervan % minder dan van traditionele

een bevolking van . telt het . academici in

bouwmethodes, is het materiaal biobased, past het per-

spe. Zo’n . zijn gehuisvest in de wijk Moholt in het

fect bij de circulaire economie in de  jaar-visie, geeft

Moholt Studentby (Studentendorp); dit telt circa .

hoge prefab kwaliteit lage faalkosten en vliegt de bouw-

wooneenheden, gerealiseerd tussen -.

tijd als een straaljager voorbij.

Majeure krachtsinspanning De jonge geleerden

Gestapelde modulebouw De torens hebben een

studeren aan de Norwegian University of Science and

speciale Y-vormige plattegrond, als vijf propellers. Dit

Technology (NTNU); deze biedt alle mogelijke studies

was een bewuste keuze tegen al te lange en ingewikkelde

aan binnen acht faculteiten en  vakgroepen. Verant-

overspanningen. Sterkteberekeningen in een FEM-analy-

woordelijk voor hun behuizing is de Student Welfare Or-

se (Finite Element Method/Eindige-elementenmethode)

ganisation in Trondheim (SIT), een non-profitorganisatie

wezen uit dat alle te verwachten krachten zich goed over

die alle winsten steekt in verdere welzijnsplezierigheden.

het gebouw verdelen. De houtelementen die in één vlak

Tegenwoordig is de instelling ook milieugevoelig - en

liggen, vangen de horizontale krachten voldoende op,

hoegenaamd jeugdig avontuurlijk -, wat ertoe leidde dat

waaronder de windbelasting. Ook is gevarieerd in de ver-

juni 2017

wassen leergierigen, zoals vaak het ongeval is. De huren

meente van Noorwegen, ligt op het punt waar de rivier

17

het houtblad

Provinciehoofdstad Trondheim, de derde grootste ge-

de majeure krachtsinspanning van vijf torens met  wooneenheden in hout moest worden uitgevoerd: universeel, duurzaam, leefvriendelijk. Om branie en verstand in evenwicht te houden, werden bij dit prijsvraagproject jonge architecten aan gevestigde ondernemingen gekop-

ze vormen het indrukwekkende hart va n d e m i n i m a at s c h a p p i j

peld. Winnende combinatie was MDH Arkitekter en hoofdaannemer Veidekke, beide uit Oslo.

-jarig jubileum De naam van het project markeert

deling van de verbindingen om de optredende krachten te

het -jarig jubileum van SIT en werpt een visie van 

gelijkmatigen. Zowel de buiten- als binnenwanden zijn

jaar vooruit tot aan het -jarig eeuwfeest: Moholt

dragend. Ze zijn respectievelijk  en  mm dik; naar

|. Het project (. m) is aangevuld met een nieu-

boven nemen de binnenwandafmetingen af naar  mm.

we bibliotheek, inclusief activiteitencentrum (. m ),

Feitelijk gaat het om gestapelde modulebouw. Alle ele-

en een drielaagse kinderopvang voor  peuters (.

menten zijn volgens BIM ontworpen en geprefabriceerd,

m ). Over de begane gronden van de torens zijn een me-

inclusief alle uitsparingen voor deuren, ramen en leidin-

disch centrum, kapper, fitnesscentrum, wasserette en su-

gen. In tegenstelling tot wat je vaak bij houthoogbouw

permarkt verdeeld. In de kelders zitten opslagruimtes

ziet, ontbreekt een betonnen kern in de torens. Het trap-

voor de studenten. Onder de bibliotheek bevindt zich een

penhuis, inclusief trappen, en de liftschacht zijn eveneens

parkeergarage voor dertig auto’s (. m ). Het Student-

van kruislaagvuren; dit is deels brandvertragend gebeitst.

by zelf bestaat vooral uit drielaagse gebouwen in rode

Voor een stevige ondergrond zijn de kelders en begane

baksteen, en nog twee andere kinderopvangen.

gronden in gewapend beton uitgevoerd.

Rode baksteen Moholt | past binnen een groter

Prettige gevoelens Elke woonverdieping bevat vijf-

masterplan om het dorp te verdichten, stedelijke allure te

tien leefeenheden met eigen douche/toilet, en voorts

geven en om de grens tussen studenten- en stadsbebou-

gedeelde voorzieningen: hal, woon-/eetkamer, keuken

wing uit te vlakken. De vijf torens staan op en rond een

en gastentoilet. In het interieur is het hout, inclusief de

voormalige parkeerplaats in een vrije, losse opstelling en

verbindingen, zoveel mogelijk in het zicht gelaten om de

vormen zo het indrukwekkende hart van de minimaat-

woonbeleving te verrijken met prettige gevoelens van be-

schappij voor voetgangers en fietsers. Als geheel heeft

haaglijkheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid. Als be-

het absoluut niets van het halfbakken gekamer voor half-

kend heeft hout een genezende invloed op de stemming

■ ■ ■


juni 2017

In het interieur is het hout, inclusief de verbindingen, zoveel mogelijk in het zicht gelaten om de woonbeleving te verrijken.

Het trappenhuis, inclusief trappen, en de liftschacht zijn eveneens van kruislaagvuren; dit is deels brandvertragend gebeitst.

De vijf torens staan op en rond een voormalige parkeerplaats in een vrije, losse opstelling.

foto’s: mdh arkitekter oslo

het houtblad

18


en het gedrag van mensen. Ze zijn minder snel gestrest,

brandvertragend behandeld. Uiteindelijk zal het stilerend

geïrriteerd en afgeleid. De woontorens voldoen aan de

abstract vergrijzen.

Vijf timmervaklui Al het kruislaaghout is aangevoerd

behorend bij het gebouw, zijn van grenentriplex. Om de

uit het Oostenrijkse Ybbs aan de Donau, een van de twee

brand- en geluidszorgen (geluid met name in de lage fre-

productievestigingen van Stora Enso, ‘s werelds grootste

quenties) te bezweren, is een deel van de wanden en pla-

producent van dit supertriplex. Voor de montage van de

fonds uitgerust met gipskarton, pleisterwerk, triplex,

vijf torens waren niet meer dan vijf timmervaklui nodig;

estrich, isolatiemateriaal en sprinklers. Dikker kruislaag-

deze kwamen van de Oostenrijkse houtbouwonderne-

hout zou te duur zijn geweest. Tests gaven het gelijk aan.

ming Raimund Baumgartner uit Reichenfels. Zij deden

Een volledige brandproef parameterde het brandgedrag,

hun werk in een luttele negen maanden, zonder zich com-

de brandsnelheid, de afmetingen (dikte) en de gewenste

pleet uit de armen te hoeven werken: zo’n , week per

sprinklercapaciteit.

toren. Daarbij kwam  x . m = . m kruislaaghout te pas. Om deze in mensenogen kolossale hoeveelheid

Houten staafkerken In het minimalistische ontwerp

hout weer te laten bijgroeien, heeft de natuur slechts ,

speelt zeker ook de verticale gevelbekleding van FSC-

uur nodig oftewel een korte werkdag zonder pauze.

gecertificeerd Kebony (gemodificeerd grenen) een voorname rol. De architecten hebben willen associëren met

Innovatief en prikkelend Al vrij snel viel Moholt

het beeld van de houten staafkerken waar Noorwegen

| in de prijzen. Het won de Noorse prijs Wooden

beroemd om is. Meestal hebben die echter reeksen zij-

Construction of the Year . De jury roemde de innova-

daken. Hier zijn de gevels aanschouwelijker gemaakt door

tieve en prikkelende toepassing van hout, de hoge archi-

de ramen niet alleen in verschillende formaten uit te voe-

tectonische kwaliteit en het efficiënte gebruik van ener-

ren, maar ook te laten verspringen. Bij Kebony gaat het

gie, kosten en ruimte. Daarnaast was het genomineerd

om grenen dat is doortrokken met de biobased vloeistof

voor de WAN Wood in Architecture Award  en de

furfurylalcohol, gewonnen uit tarwe- en suikerbieten-

Mies van der Rohe Award . Houthoogbouw zit dui-

afval. Daardoor wordt het opgewaardeerd tot houdbaar-

delijk in de lift. Op dit moment zijn wereldwijd een kleine

heidsklasse -, wat het geschikt maakt voor buitenge-

veertig projecten gebouwd of in aanbouw. Hoog leve

bruik op gevels.

hout! •

Uitschuifbare reuzentelescopen Het geschaafde

hans de groot

Kebony is toegepast als rabat met halfhoutse overlap, waarbij de delen ( x / mm) op het achterhout zijn geschroefd. Omdat de kruislaaghouten vloeren ( mm

CO-VOETAFDRUK

dik) iets kunnen krimpen en zwellen en om daardoor ont-

In het project is onder andere . m hout toegepast

stane spanningen in het gevelhout te voorkomen, zijn de

(. m kruislaagvuren,  m gemodificeerd gre-

delen in het verticale vlak schubsgewijs over elkaar heen

nen). Dit is een CO-vastlegging van .. kg.

geordend om speling te creëren. Ook dit maakt het gevel-

Het compenseert de uitlaatgassen van een midden-

beeld levendiger. De torens lijken optisch zo op uitschuif-

klassenauto over .. km of het jaarlijks elek-

bare reuzentelescopen die gezamenlijk het hemelruim

tragebruik van . huishoudens.

afspeuren. Tot aan de eerste verdieping is het Kebony

Locatie: Moholt Studentby, Trondheim Opdrachtgever: Student Welfare Organisation in Trondheim - SIT (sit.no) Projectontwikkelaars: iTRE AS Grålum (itre-as.no), Trebruk AS Vestby (trebruk.no) Ontwerp: MDH Arkitekter Oslo (mdh.no) Aannemer: Veidekke Oslo (veidekke.no) Houtbouw: Raimund Baumgartner Reichenfels, Oostenrijk Constructeur: Høyer Finseth Trondheim (hoyerfinseth.no) Brandveiligheid, risicoanalyse: Rambøll Oslo (rambol.no) Akoestiek: Brekke & Strand Trondheim (brekkestrand.no) Kruislaaghout: Stora Enso Wood Products Brand, Oostenrijk (storaenso.com; clt.info); i.s.m. Woodcon Brumunddal (woodcon.no) Kebony (gemodificeerd grenen): Kebony Oslo/Skien (kebony.com) Bruto vloeroppervlak : . m Bouwperiode: Maart  november  Bouwkosten: ± €  mljoen

19

het houtblad

koeling via warmtepompen. De vaste meubelelementen,

juni 2017

passiefhuisstandaard, met geothermische verwarming en


Infomercial

Sma r t wood for n ice places

Stadshal Gent; ontwerp: Robbrecht & Daem architecten Gent. Europees eiken.

Sinds 1958 is Carpentier Hardwood Solutions in Meulebeke (B.) actief. Als leidinggevende speler verkoopt het bedrijf jaarlijks ruim 20.000 m³ hout onder diverse vormen en thermohout in talrijke producten.

Concepts - bijgebouwen (Livinlodge), verplaatsbare woonunits (Mobile livin), terrasoverkappingen en shutters (Livinshades), poorten en omheiningen (Livingates). Nieuw is gebrand eiken (Burned oak) volgens de eeuwenoude Japanse techniek Shou Sugi Ban.

De producten gaan naar de Benelux, Duitsland,

in thermisch gemodificeerd hout met mooie profie-

Houtproducten

Frankrijk, Zwitserland, Verenigd Koninkrijk, Polen,

len en een groot plaatsingsgemak (HOTwood -

Balken en stammen. Carpentier levert verse of

Estland en Scandinavië, de Baltische Staten en Azië.

Heated Outdoor Timber). Als een van de eerste

winddroge eiken balken. Deze kunnen geschaafd

Afnemers zijn: timmer-, parket-, trappen- en meubel-

Belgische ondernemingen had zij het PEFC- en

of cnc-bewerkt worden.

industrie, houthandels, houtagenten, aannemers,

FSC-keurmerk. Plaathout, Bekantrecht & Planken. Plaathout is

leveranciers van lijsten en keukens, tuinaanleggers, terrassenbouwers, interieurbedrijven, renovatie-

Toegevoegde waarde De afgelopen jaren legt

verkrijgbaar in verschillende diktes en diameters,

bedrijven en houtskeletbouwers.

Carpentier steeds meer de nadruk op toegevoegde

winddroog of gedroogd. Dé specialiteit zijn eiken

waarde. Behalve zagen, drogen, thermisch en brand-

planken of bekantrecht hout, voor o.a. de meubel-

Kwaliteitsverbeteringen Continue kwaliteits-

vertragend behandelen, schaven, schulpen, cnc-

en parketindustrie, en voor buiten (terras, gevel).

verbeteringen in mensen en machines zijn eerste

bewerken, afwerken en verpakken onderscheidt

voorwaarde van Carpentier. Eiken is de grote specia-

zij zich óók met nieuwe houtproducten. Zoals gevel-

Oud hout/Reclaimed (Barnwood). Exclusieve oud-

liteit. Daarnaast is de onderneming toonaangevend

bekleding, damwanden, terrassen en - volgens Livin

eiken balken, vloeren en wanden, afkomstig uit


Vredesmonument Gentbrugge. HOTwood naaldhout met speciale afwerkingskleur.

Terrassen in HOTwood essen met QuickClip®-bevestigingssysteem.

Bijgebouw Livinlodge in showroom van Carpentier. Reclaimed hout.

Privéwoning Tielt. Black Oak.

woningen en slooppanden. Barnwood is zowel ge-

Dakbeschot, damwanden. Het dakbeschot is er in

deze worden als kant-en-klaar bouwpakket geleverd.

schikt voor gevelbekleding als voor binnenwanden.

eiken en populieren. De damwanden zijn ideaal

De maatwerk shutters, verticale en horizontale

Voor info: www.reclaimed.be.

voor de tuin, bijvoorbeeld voor niveauverschillen,

zonweringslamellen in HOTwood essen, vormen

zitkuilen of trappen.

tevens een modieuze raamdecoratie.

Smart Solutions Gevelbekleding. Door nauwe samenwerking met product- Livin Concepts

Houten poorten (Livingates), Houten omheiningen.

ontwikkelaars brengt Carpentier Hardwood Solutions

Houten bijgebouwen (Livinlodge, Mobile livin). Dit

De maatwerkpoorten zijn vervaardigd van HOT-

innovatieve en mooie profielen op de markt. De delen

is een breed en gevarieerd aanbod volledig afge-

wood essen, (gebrand) eiken of kastanje. De eiken

worden blind bevestigd met het unieke QuickClip®-

werkte houten bijgebouwen. Ze zijn er als kant-

omheiningen zijn bijzonder geschikt voor natuur-

bevestigingssysteem. Alleen vastklikken op de onder-

en-klaar bouwpakket in een strak en modern design

paden, (paarden)weides en tuinen.

constructie: klaar!

(PURE-lijn) of een traditioneel landelijke stijl (CLASSIC-lijn). Voorbeelden: mantelzorg- en

Trendy voorbeeld is Black Oak, een verticale gevel-

kangoeroewoningen, tuinkantoren, -bergingen,

Carpentier Hardwood Solutions NV |

bekleding in zwarte afwerking. Het wordt geborsteld

aanbouwen, veranda’s/oranjerieën, carports, pool-

Abeeldreef 15, 8760 Meulebeke | België |

en behandeld met twee laklagen.

houses. Voor informatie: www.livinlodge.be.

+32 (0)51 48 89 61 | www.carpentier.be | info@carpentier.be

Terrassen. Een ruim aanbod terrasplanken in eiken,

Lamellen/shutters (Livinshades). Livinshades zijn

HOTwood essen en HOTwood naaldhout (thermo

terrasoverkappingen met beweegbaar lamellendak

pine). Ook deze worden blind en supersnel gelegd

in HOTwood essen. Als enige houten lamellendak

met het QuickClip®-systeem.

ter wereld een unieke ecologische oplossing. Ook


juni 2017

ACTIEPLAN HOUT IN DE GW W GELANCEERD

foto’s: henk ten bouwhuis barneveld

het houtblad

22

Actieplan-projectleider Eric de Munck (links) overhandigt de RAW-bestekteksten aan Emile Hensen, projectmanager Aanbesteden en Contracteren bij CROW.

Het Actieplan Hout in de gww en de bijbehorende website houtindegww.nl zijn op 

De website moet het voorschrijven en toepassen van hout in de gww vereenvoudigen door

mei jl. officieel gelanceerd. Het symbolisch slaan van een houten damwand vormde

voorbeeldprojecten te tonen en toegang te bieden tot onderzoeksrapporten, factsheets,

het startsein van de campagne. De nieuwe website vormt het platform van het

bestekteksten en technische, houtsoort- en milieu-informatie. Ook kunnen geïnteres-

Actieplan Hout in de gww en zal toegang geven tot inspirerende informatie.

seerden zich hier aanmelden voor een gratis lunchlezing of de nieuwsbrief.

Kick-offbijeenkomsten Op  en  maart jl. vonden kick-offbijeenkomsten plaats voor medewerkers van deelnemers aan het Actieplan Hout in de gww. Doel van de bijeenkomsten was de medewerkers te informeren over de achtergronden van het Actieplan en de ontwikkelde activiteiten. Verder werd uiteengezet welke middelen zijn ontwikkeld om zelf de

foto: gww houtimport lopik

markt te bewerken en de positie van hout in de

Azobé trap in de duinen bij Vlissingen.

gww gezamenlijk te versterken. Kracht van het Actieplan is de bundeling van inspanningen door het afgeven van één heldere boodschap: duurzaam geproduceerd (tropisch) hout is het gww-materiaal van de toekomst: door jarenlange praktijkervaring, uitmuntende milieuprestaties en ook het sociaal-maatschappelijk verantwoorde karakter van het materiaal.


VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke HOUTWIJZER

Vereniging Van Nederlandse

GWW

Houtondernemingen

HOUTEN DA M WA N D E N

Damwanden van hout worden al honderden jaren gebruikt om ons land te beschermen tegen het water. Door zijn specifieke eigenschappen is hout een zeer geschikt materiaal voor damwanden. Hout is licht, sterk, goed beschikbaar en heeft een lage milieubelasting. Het is een bio-based grondstof die CO opslaat, hernieuwbaar en recyclebaar is en uitstekend past binnen de circulaire economie. Er zijn tal van houtsoorten, afkomstig uit duurzaam beheerde bossen, geschikt als damwand. Voor een lange levensduur is het niet alleen van belang aandacht te besteden aan ontwerp, detaillering en onderhoud, maar zeker ook aan de constructieve eigenschappen. In deze brochure gaan we daarom verder in op: houtsoorten, eigenschappen en kwaliteitseisen en wordt uitgebreid stilgestaan bij het berekenen en de dimensionering van houten damwanden.

© mei 

stof en staal’, mei , blijkt dat de total cost

Kleine kunstwerken - terrassen en galerijen,

of ownership van houten damwanden (

H Kleine kunstwerken - sluizen, H Kust-

mm dik, , m lang) met een technisch levens-

en oeverwerken - damwanden, beschoeiin-

duur van  jaar over de verschillende ge-

gen en opgeklampte schotten, H Rem-

bruiksperiodes (,  en  jaar) goedkoper

ming-, aanleg- en geleidewerken - steigers,

is dan technisch vergelijkbare damwanden van

vlonders, wrijfgordingen en meerstoelen.

kunststof (GW ,/,) en staal (PAL ).

Ook de algemene bepalingen, met daarin

Zowel bij een geschatte levensduur van

duurzaam inkopen en detailleren, zijn aange-

kunststof damwanden van  jaar alsook bij

past. De bestekteksten zijn aan CROW aange-

een geschatte levensduur van  jaar. Het rap-

boden voor opname in haar officiële RAW-

port is te vinden op de website.

In de Houtwijzer Houten Damwanden wordt

systematiek. Ze zijn op houtindegww.nl te

uitgebreid stilgestaan bij toepassing, ontwerp

vinden, onder bestekteksten.

constructieve aspecten van houten damwanden.

UItreiking documenten Tijdens de bijeenkomst van  mei waren naast de direct

Hout, staal en kunststof Vaak wordt het

betrokkenen, VVNH-leden en pers ook ver-

Nieuwe houtwijzer In de Houtwijzer

onderhoud gebruikt als argument om geen

tegenwoordigers uit de gww-sector aanwe-

Houten damwanden - ontwerpaspecten, kwali-

hout toe te passen. Houten damwanden zou-

zig. De RAW-bestekteksten voor houttoepas-

teitsaspecten en sterkteberekeningen wordt

den dan uiteindelijk een duurdere oplossing

singen in de gww werden overhandigd aan

uitgebreid stilgestaan bij de toepassing, het

zijn. Om dit te onderzoeken en te ontkrach-

Emile Hensen (projectmanager Aanbesteden

ontwerp en de constructieve aspecten van

ten, is opdracht gegeven aan een kostenbu-

en Contracteren) van CROW. De nieuwe

houten damwanden. Naast houtsoortkeuze,

reau om de kosten over de hele levensduur te

Houtwijzer Houten damwanden nam Tunis

sterkteklassen en voorbeeldberekeningen

onderzoeken. Uit de studie ‘Total Cost of

Hoekstra (projectleider) van ingenieursbu-

treft de gebruiker een aantal tabellen, waar-

Ownership van damwanden in hout, kunst-

reau Boorsma in ontvangst. •

mee eenvoudig de juiste damwanddimensies kunnen worden bepaald, in verschillende situaties (grondsoort, inheidiepte, kerende hoogte, houtsoort, sterkteklasse etc.). De brochure is te vinden op houtindegww.nl, onder ‘voorbeeldberekeningen’ en ‘brochures’.

RAW-bestekteksten gereed In vergelijking met bijvoorbeeld beton, staal en kunststof waren de RAW-bestekteksten voor hout slechts zeer beperkt uitgewerkt. Dit heeft voordelen als de kennis van houttoepassing in het veld toereikend is. Het kennisniveau bij voorschrijvers en opdrachtgevers is echter sterk teruggelopen. Daarom zijn, in het kader van het Actieplan Hout in de gww, nieuwe bestekteksten geschreven voor de volgende hoofdstukken: H Houtconstructies, H

De nieuwe Houtwijzer Houten Damwanden wordt overhandigd aan Tunis Hoekstra, ingenieur en projectlei-

Funderingsconstructies - palen en damwan-

der bij ingenieursbureau Boorsma (rechts).

juni 2017

den, H Kleine kunstwerken - bruggen, H

23

het houtblad

O N T W E R PA S P EC T E N , K WA L I T E I T S E I S E N E N STERKTEBEREKENINGEN

te Almere.


o n s to ffelijk e r au w heid s ch o o lt u in d e b u i t enk a n s ro o senda a l Mensen die hun droom blijven volgen, zijn hoog te prijzen. De zakken plat, het hoofd in de schoot, de zaag aan de wilgen - het is wat niemand zich wenst. Twee jaar werkte een groep hoe-het-zelvers in noeste volharding aan hun schooltuin, want geld was schaars. Het resultaat is van een zowel uiterste eenvoud als ultieme zeggingskracht.


foto: katja effting amsterdam


tekeningen: ro&ad architecten middelburg/bergen op zoom

juni 2017 het houtblad

26

Plattegrond. Legenda. 1. Volières 2. Nachthokken 3. Hoofdentrees 4. Dierverzorgingslokaal 5. Klaslokaal 6. Warme kas 7. Berging materiaal/materieel Situatieschets.

8. Carport met hooizolder 9. Koude kas

  

Geschroefd gepotdekseld Plato Vuren op gevel en dak.

foto: katja effting amsterdam


Eendracht maakt zacht. Er zijn altijd mensen die door het

Maar die digitale fröbelweg was nu afgesloten: ruimte-

geloofsvuur van anderen worden aangestoken. En daar

lijke kwaliteit veronderstelde een ontwerp.

lag bij een lacune die wel vaker over het hoofd wordt ge-

Groeimodel ‘Toen kwamen wij in het spel,’ vertelt

zien. Meestal leidt dat tot hopeloos stoplappen om zo’n

architect Ad Kil van RO&AD Architecten. ‘De link was

gat weer te dichten. Hier spatte echter een mirakel van

de door ons ontworpen houten woning van Jan en Clau-

toevalstreffers als schitterend vuurwerk uiteen.

dia van Pul. Voor het weinige geld waarover de school

juni 2017

startte het eigenlijk ook mee. Dat wil zeggen, het begin

beschikte, kun je niet heel veel maken, daarom bedachten we een groeimodel, dat begon met een klaslokaal. Het

daal verzorgt vmbo- en praktijkonderwijs in Horeca &

principe was: bouwen met de hand en zonder kraan.’ Dat

Ondernemen, Techniek en Zorg & Welzijn. Ook is er

kon goed lukken: het college heeft tevens een houtoplei-

Groep  om de overgang van basisschool naar voortgezet

ding, waardoor leerlingen praktijkervaring konden op-

onderwijs te verkleinen. En er is de afdeling Praktijkon-

doen. Zeer belangrijk was de bevlogen groenleraar Rini

derwijs, voor circa dertig leerlingen. Voor hen is schools

die zijn pensioen twee jaar uitstelde en één dag per week

leren door een lager IQ en/of gedragsproblemen niet

voor de bouw werd vrijgesteld; zelf stopte hij er ook z’n

weggelegd. Daardoor dreigen de talenten die ze wel heb-

weekenden en vakanties in.

27

het houtblad

Praktijkonderwijs Het Da Vinci College te Roosen-

ben, ondergesneeuwd te raken. Behalve algemeen vormende vakken op eenvoudig niveau (Nederlands, Engels,

Jaarlijkse bedrijfsuitje Het project won steeds meer

wiskunde, maatschappijleer, computerles) zijn er vooral

sympathie, en ondersteuning en sponsoring. Zo zorgden

praktische vakken: tuin-, terrein-, dier- en plantenverzor-

de landschapsarchitecten van Vis à Vis Ontwerpers voor

ging. Met een keet als uitvalsbasis brachten ze dat ver-

structuur in het terrein en ze fourneerden een klein bud-

snipperd in praktijk in de tuinen van andere Roosendaalse scholen en bij de gemeentelijke groenvoorziening.

het principe wa s : bouwen met de Vervelende komma Dat is geen ideale situatie, maar zo ging dat nu eenmaal. Met hen was ook onvoldoende

hand en zonder kraan

rekening gehouden bij de nieuwbouw van het Da Vinci College. Die was nodig omdat de school verspreid op lo-

get. Een gepensioneerde timmerman uit de buurt hielp

caties in de stad zat. Bij een van die deellocaties woonden

een paar uur per dag mee, evenals andere buurtbewoners

Jan en Claudia van Pul. Achter hun huis loopt een stuk

in het weekend. De bouw van leraren, leerlingen en bu-

land als een vervelende komma weg. Aangezien het geen

ren werd begeleid door de architecten en door aannemer

tuiniers zijn, vroegen ze alle omwoners of die belangstel-

Bergh Bouw. De dertig werknemers van de laatste floten

ling hadden voor die laatste bochtige wortel van . m.

hun jaarlijkse bedrijfsuitje tot een fors stuk aanbouw. De

Allerhanden gingen in het haar, waarop de Van Puls aan-

plaatselijke Rabobank betaalde de kastanje afscheidings-

klopten bij de school, en die trok meteen een kaarsrechte

hekken, de provincie offreerde fruitboompjes die ze over

scheiding. Een schooltuin die leren, praktijk en begelei-

had en de lokale Rotary zamelde geld in. Van tevoren had

ding bijeenbracht, zou werkelijk fantastisch zijn! Maar,

niemand deze betrokkenheid van zoveel kanten kunnen

geld ontbrak, en bouwervaring.

verzinnen. Al nam de realisering nog twee jaar in beslag, de voortgang was steeds gewaarborgd.

Clusteren en klonteren Ondertussen bood de gemeente Roosendaal tezelfder locatie een stuk grond aan

Industriële barsheid De Buitenkans met z’n sobere

waarmee ze niks deed. Vervolgens vroeg een particulier

zadeldakvorm en gedekte kleuren past perfect bij de aar-

die op een aanpalend kavel paarden had grazen of de leer-

de. Toch heeft het zeker ook iets van industriële barsheid.

lingen die niet konden verzorgen. Zo bezat de Praktijk-

Het  m brede langhuis ligt  m languit op het terrein

school ineens . m . En het clusteren en klonteren

met tuinen voor de moes, pluk, oefening, rood fruit, vaste

kleide gewoon door. De provincie Noord-Brabant stelde

planten, bloemen en motorisch grasmaaien. Een vijver

€ .,- ter beschikking, mét de eis dat de voorne-

vangt via een helofytenfilter het water op om de beesten,

mens ruimtelijke kwaliteit moesten bezitten. De school

toiletten en tuinen te drenken, spoelen en sproeien. Voor

droomde niet alleen van een klaslokaal, maar ook van kas-

het beeld is het langeafstandsvolume opgebroken in vijf

sen, een dierverzorgingslokaal en een tuin. Ze waren al

eenheden, milieuvriendelijk gematerialiseerd in drie een-

op Marktplaats wezen kijken voor een keet en een kas.

heden van halfdoorzichtig polycarbonaat en twee van

■ ■ ■


foto’s: katja effting amsterdam

juni 2017 het houtblad

28

Dierverzorgingslokaal. Het constructiehout heeft de maximaal hanteerbare maat.

tekening: ro&ad architecten middelburg/ bergen op zoom

Klaslokaal. Het natuurmateriaal hout geeft

Het langeafstandsvolume is opgebroken in vijf eenheden van halfdoorzichtig polycarbonaat en hout.

gevoelswarmte.

Uiterste puurheid in vormen, materialen, details en uitwerkingen.


ties in het kassen-en-schurencomplex ondergebracht: een

ken dakgoten. Het toegepaste houtproduct is geschroefd

volière, dierenverzorgingslokaal, klaslokaal, warme kas,

gepotdekseld Plato Vuren met FSC-/PEFC-certificaat

berging (grasmaaiers, bladblazers, gereedschappen), car-

( x  mm). Al naar de functie is gevarieerd in de hout-

port met hooizolder, en koude kas. Iets verderop staat

constructie en aankleding, wat vooral ‘s avonds duidelijk

schuinsweg een gelijkvormig schapenhok; vanwege de

wordt als de interieurs zich in kunstlicht tooien.

hygiëne moest dit losstaan. Bedoeling was De Buitenkans autarkisch te maken, maar de vele terraria vergen zomer

Briljante vondst Naast ruimtelijke kwaliteit heeft

en winter zoveel stroom, dat er elektra moest worden aan-

RO&AD zo ook voor architectonische allure gezorgd. ‘Bij

gelegd, en water. Op één dakvlak wacht een strookje van

De Buitenkans gold een heel ander uitgangspunt: van

acht zonnepanelen op bijstand, maar die komt mettergeld.

niets naar iets gaan. Dat leidde tot uiterste puurheid in

Een lucht-warmtepomp stuurt de vloerverwarming aan.

vormen, materialen, details en uitwerkingen. Volgens het

Voor de ramen in het dieren- en klaslokaal zijn lamellen

principe “ruwbouw = afbouw” is zoveel mogelijk geas-

aangebracht, niet slechts als zonwering, maar ook als af-

sembleerd en zo min mogelijk getimmerd, geschilderd en

scherming voor de leerlingen die snel afgeleid zijn.

gestuukt.’ Ondanks de rurale architectuur van de schuurvorm toont het gebouw in z’n abstractie niettemin mo-

Eigen identiteit De modelschool zal allengs vergrijzen,

dernistisch. Briljante vondst is de ruimtes koud achter el-

en mooier worden. ‘De grootste winst is echter dat ieder-

kaar te zetten en niet los in de ruimte of gestapeld. ‘Dat

een zo ontzettend trots is. En hoe geweldig is het niet dat

zou meer gevels en meer aansluitingen betekenen en dus

deze kwetsbare groep leerlingen hier gemotiveerd een ei-

hogere kosten.’ De toiletten staan in het klaslokaal. Intern

gen identiteit kan opbouwen.’ Niet langer worden ze van

ontbreken gangen en halletjes, wat  à % in het bouw-

locatie naar locatie gesold. De Buitenkans moet in die zin

volume scheelt, en een aardig bedrag in geld. Met de bui-

een precedentwerking hebben voor vergelijkbare onder-

ten- en binnendeuren val je nu in de ruimtes.

wijsvoorzieningen elders in het land. Het project ontving een eervolle vermelding bij BNA Beste Gebouw van het

Spijkerplaten Achter elkaar gerijd maken  gepoerde

Jaar  en een nominatie bij de Brabantse Stijlprijs .

portaalspanten van FSC-gecertificeerd hout het frêle

Maar door de prachtige architectuur, de hartverwarmende

bouwsel uit. De kassen en de ruimtes in open verbinding

krachtsinspanning van velen, de inhoudelijke lading en de

met buiten hebben spanten van duurder, duurzamer dou-

maatschappelijke bijdrage zou het bij acclamatie de Scho-

glas, de andere van goedkoper, minder duurzaam vuren.

lenbouwprijs  moeten krijgen. •

Ze hebben de maximaal hanteerbare maat die in construc-

hans de groot

tiehout mogelijk is ( x  x . mm); ze waren gewoon met een touw omhoog te trekken. Tussen de portaalspanten zitten lichtere houtconstructies ( x  mm). Bij de dichte ruimtes zijn dat hsb-wanden (met vlas-

CO-VOETAFDRUK

isolatie). De betimmeringen van wanden en plafonds zijn

In het project is onder andere , m hout toegepast

in vurentriplex, de deuren en kozijnen zijn van gelami-

( m douglas,  m vuren,  m vurentriplex, , m

neerd iroko. Juist al dit vele natuurmateriaal geeft gevoels-

iroko). Dit betekent een CO-vastlegging van .

warmte. De verbindingen zijn gemaakt met spijkerplaten.

kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-

Ze verzorgen de dwarsstabiliteit, daarom zijn sommige

denklassenauto over . km of het jaarlijks elek-

, mm dik. Draadstalen windverbanden nemen de langs-

tragebruik van  huishoudens.

stabiliteit op zich.

Locatie: : Bovendonk , Roosendaal Ontwerp: RO&AD Architecten Middelburg/Bergen op Zoom (ro-ad.org); Ad Kil, Ro Koster, Tamara Giesbers, Chris Bakens Landschapsontwerp: Vis à Vis Ontwerpers Woudrichem (visavisontwerpers.nl) Aannemer: Bergh Bouw Bergen op Zoom (berghbouw.nl) Constructeur: ABR Roosendaal (abr-roosendaal.nl) Plato Vuren: Platowood Arnhem (platowood.nl) Douglas, vuren, vurentriplex: PontMeyer Steenbergen (pontmeyer.nl) Totaal oppervlak: . m Bebouwd oppervlak:  m Bouwperiode: Februari  - maart  Bouwkosten: ± € .,-

juni 2017

Autarkisch Van links naar rechts zijn de volgende func-

deze materialen uitgevoerd. Als overgang fungeren zin-

29

het houtblad

hout ertussen. Daarbij zijn zowel de gevels als daken in


facebook.com/materia.nl

@materia

Alles is Materiaal! Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is hierin hèt leidende informatieplatform. Materia informeert wereldwijd tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends; dagelijks via materia.nl, jaarlijks op Material Xperience en periodiek rond reizende tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Ga ook mee op ontdekkingsreis en surf naar www.materia.nl

020 - 713 06 50 - info@materia.nl


2017

DAG

Houtdag  - hét event voor de houtbranche Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, prikkelende zaaldiscussie, creatieve Informatiemarkt en Materia-expositie. Waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en netwerken.

THEMA: REVOLUTIES IN HOUT INSPIREREN - INFORMEREN - IMPLEMENTEREN Waar & wanneer:

Dagvoorzitter: Gerard Vos

Donderdag  november  . - . uur Bomencentrum Nederland/ Jardin d’Hiverre Baarn

Andrew Waugh* (Waugh Thistleton Architects Londen), wereldleider in geavanceerde houtproducten en pionier in houthoogbouw. Tevens masterclass! Emil Lüning (Adviesbureau Lüning Arnhem), éminence grise onder de houtconstructeurs Abel Groenewolt (Institute for Computational Design and Construction Stuttgart), expert in D-puzzels en ruimtelijke constructies in hout

Voor wie?

Kathrin Hanf (SeARCH Amsterdam), avant-gardist in

• Architecten

• Overheden

houthoogbouw

• Constructeurs

• Docenten/studenten

David Tol en/of Dennis Grootenboer (Marc Koehler

• Adviseurs

• Houthandelaren

Architects Amsterdam), doorbrekers in maatwerk,

• Beleidsmakers

• Aannemers

modules en superlofts in hout * Gesponsord door Leegwater Houtbereiding

Profileren?

Prijzen

Wilt u uw bedrijf profileren tijdens Houtdag ? Neem dan contact op met onze media-adviseur

Houtblad-abonnee

€ ,-

Wilco Stemerdink - Mob. -   

Niet-abonnee

€ ,-

E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl

Student

€ ,-

€ 20,vroegb oekkor ting tot  se ptembe r

KIJK VOOR HET VOLLEDIGE PROGRAMMA EN VOOR INSCHRIJVEN OP: WWW.HOUTDAG.NL


juni 2017 het houtblad

32

Hotel Jakarta Amsterdam; ontwerp: SeARCH Amsterdam. Modules van kruislaaghout stapelen tot , m hoog.

s a men d u urt he t langst s t ep eng ineer ing emmen In / wijdde Het Houtblad een zevendelige serie aan de houtconstructeur. Deze vervult een essentiële rol in de bouw. Hij bepaalt wat functioneel kan en voorkomt bezwijking van gebouwen. Door de storm van nieuwe producten en systemen en dus de uitbreiding van mogelijkheden is hier opnieuw aandacht voor deze rasrekenaar, en D-modelleur.


beeld: step engineering emmen

speciaal op. Loopbaanbegeleiding geeft in de bedrijfsvisie

Module hotel Jakarta. De

het grote belang van mensen aan. De medewerkers zijn

meeste modules zijn stan-

hét kapitaal. Daarbij gaat het om het rotsvaste geloof in kennisverwerving en kennisdoorgave. Postma: ‘Educatie

daard, door de puntvorm van het gebouw wijkt een deel af.

moet werken als voortdurende celdeling.’ Engineering van Houtconstructies is een van de prominente takken aan de bedrijfsboom van STEP Engineering. Doel is dat dit specialisme een dikke tak wordt waarop gezeten kan worden.

Diverse opdrachtportefeuille Postma studeerde

foto: derix niederkrüchten

Elektrotechniek aan de Universiteit Twente en Bedrijfskunde als extra specialisatie. In  startte hij zijn carrière bij een groot ingenieursbureau in Hengelo dat zich multidisciplinair bezighoudt met fabrieksbouw. Van - werkte hij in Duitsland. ‘Daar heb ik nu profijt van met de diverse Duitse klanten die we hebben.’ In  streek hij neer in Emmen bij het engineeringsbureau van een groot industriepark. Als manager Engineering beleefde hij een sterke groei met het bedrijf. In  was de tijd rijp en begon hij voor zichzelf met STEP Engineering. Dat was vlak Het gesprek met directeur Tjalling Postma van STEP En-

voor de crisis, maar door de diverse opdrachtportefeuille

gineering is absoluut verfrissend. Hij komt oorspronkelijk

vertoonde de onderneming ongewone groei. Door de

uit de industrie, waardoor hij met een andere blik naar de

kennis op multidisciplinair vlak en de gerichtheid op kwa-

bouw kijkt. Zijn bedrijf heeft een groot bereik: van indu-

liteit werd groei al vlot bloei. De klanten komen uit het

strie tot bouw, van werktuigbouwkunde tot installaties,

binnen- én buitenland, zoals Duitsland, Engeland, China

van pijpleidingen tot asbestsanering en voorts van BIM tot

en Thailand, waar vele projecten worden uitgevoerd.

BREEAM. Onder de verschillende disciplines hangen vele tientallen onderwerpen waarvan de onderneming zaak-

Verschil in bedrijfscultuur De samenwerking met

verstand heeft. Dat wil zeggen, zelf heeft STEP Enginee-

een constructie- en tekenbureau, gespecialiseerd in hout-

ring zo’n dertig mensen aan het werk, van wie twaalf in

constructies, leidde in  tot de overname van dit bu-

dienst, maar eromheen zit een netwerk van bedrijven met

reau. De engineering van houtconstructies is nu een van

elk hun eigen expertises. Netwerken is de sleutel die de

de kolommen van STEP Engineering. Dat was wel wennen

ste eeuw opendraait.

door het grote verschil in bedrijfscultuur van industrie en bouw. ‘In de industrie heb je langdurige relaties die ook

Voortdurende celdeling De disciplines zijn: Project-

continu doorlopen. ‘De keten in de bouw is langer, waar-

management & Engineering, Constructiemanagement &

door bijvoorbeeld het contact met de opdrachtgever in-

Supervisie, Loopbaanbegeleiding, Bouwkunde & Civiel,

directer is.’ Ook de vergunningentrajecten slokken meer

Engineering van Houtconstructies en Beheer, Onderhoud

tijd op. ‘De bouw kan nog heel wat professionaliseren

& Energiemanagement Vastgoed. Twee disciplines vallen

inzake scherpte in het voortraject, nauwkeurigheid van

STEP Engineering was bij de in dit artikel afgebeelde projecten betrokken.


foto: dp6 architectuurstudio delft

Villa Sterkenburg Driebergen; ontwerp: Dpďœś architectuurstudio Delft. Innovatief houtbouwsysteem, waarbij het glas direct

beeld: step engineering emmen

in de houtconstructie wordt geplaatst.

Woning in kruislaaghout. Virtual reality komt eraan, zodat je door de ontwerpen heen kunt lopen en zo nodig kunt aanpassen.

foto: zeil- & surfcentrum brouwersdam ouddorp

Zeil- & surfcentrum Brouwersdam Ouddorp; ontwerp: Zeelenberg Architectuur Ouddorp. Vakkundige engineering van een houtbouwproject leidt tot succes.


werken en keuze voor prefabricage. Mensen moeten be-

hout als constructiemateriaal. Op dat vlak heeft hij dan

wust bekwaam worden en niet onbewust onbekwaam

ook optimaal kennis en ervaring kunnen opdoen door de

blijven. Vakmanschap in alle geledingen blijft broodnodig.

samenwerking met een houtspecialist. De Roo: ‘Ik heb

Dat mag ook niet verloren gaan. Kennis van de materie is

heel veel geleerd, met name op detailniveau van knoop-

onontbeerlijk voor de juiste inbreng.’ Opnieuw beklem-

puntberekeningen.’ Nu is hij zelf de houtexpert die de

toont Postma het belang van opleiden. En, er moet passie

collega’s opleidt op het vliegwiel van vooruitgang.

worden gepreekt en gekweekt.

onderscheid is dat in de industrie de engineering bepa-

weinig geheimen meer voor hem. Hij deed onder andere

lend is. Nadeel is dat je in de bouw elke keer weer andere

teken- en rekenwerk voor woningen, maneges, sporthal-

grote en kleine opdrachtgevers hebt, van professioneel

len, scholen en hoogbouwprojecten. Ook hier geldt nau-

tot particulier. En dat maakt het werken ingewikkelder.

we samenwerking vanaf het begin. Architecten zijn ge-

Gelukkig gaat de bouw steeds meer toe naar D-model-

charmeerd van het zichtwerk dat je met kruislaaghout

leren en prefab bouwpakketten. Om het fenomeen van

kunt realiseren. ‘Dat vraagt een zorgvuldige afstemming

Babylonische maakverwarring uit te bannen, moeten ook

met de installateur. Die heeft beperkte kennis hoe het

traditionele aannemers hun rol heroverwegen, evenals de

werkt met prefab massiefhouten elementen en de voor-

tussenlagen van onderaannemers, hoofd- en bijconstruc-

boringen daarin. Zijn installatiepakket moet absoluut van

teurs, installateurs enzovoorts. ‘Die partijen moeten de

tevoren klaar zijn. En dat vraagt veel afstemming en te-

weg inslaan van generalist naar specialist.’ Voor de toe-

kenwerk. Wij hebben het hele model in D. Als hij dat kan

komst lijkt een schip van opdrachtgever, architect, con-

lezen, kun je alles in elkaar schuiven.’

35

het houtblad

hout, maar ook het nieuwe TEK-bouwsysteem bevatten

juni 2017

Weinig geheimen Het moderne product kruislaagBabylonische maakverwarring Een even essentieel

structeur en totaalprefabrikant annex bouwmonteur het wendbaarst.

Van idee tot gereed ‘Het gaat om denken over je eigen

door virtual realit y kun je door je ontwerpen heenlopen

grenzen heen en in dat gebied vervolgens ook voluit opereren. Dat begint met het streven dat je van zoveel mogelijk weet hebt en je omringt met zoveel mogelijk expertises,

Affiniteit met hout Een lacune is dat kruislaaghout

van idee tot gereed, van allereerste concept tot en met cnc-

(nog) niet in de Nederlandse Eurocode staat. ‘We werken

productie en assemblage. ‘Nu raken partijen pas op gege-

nu met Duitse normen en Engelse literatuur. Dat kan be-

ven momenten bij het proces betrokken, wat tot inefficiën-

ter.’ Al brengt dit ook een interessante uitdaging met zich

tie, onnodig tijdverlies en kosten kan leiden.’ Vanuit haar

mee, net zoals het ontwerpen en engineeren van aardbe-

ervaring met de industrie is STEP Engineering in staat de

vingsbestendige gebouwen in Groningen. Eén project is

hele keten voor haar rekening te nemen. ‘De bouw moet

nu in bewerking. ‘Voor het welslagen van een houtbouw-

zichzelf heruitvinden, inzetten op partnerschappen en

project adviseer ik vanaf het eerste initiatief een kundig

geen kennis voor zichzelf houden. Qua engineering kun je

ingenieursbureau in te schakelen dat affiniteit heeft met

alles in één model vatten. BIM is niet anders dan het uitwis-

hout. Met name door nieuwe technologische ontwikke-

selen van informatie van modellen. En virtual reality komt

lingen is het essentieel dat de constructeur up to date is.’

eraan, zodat je door de ontwerpen heen kunt lopen en het

Door een optimale schematisering kan hout effectief wor-

gebruik en de binnenaanzichten helemaal van tevoren kunt

den toegepast, in een economische dimensionering. ‘Sa-

beleven, beoordelen en zo nodig aanpassen. Kortom, dit is

men met de diverse verbindingstechnieken en de juiste

ook weer een mogelijkheid het ontwerpproces te optimali-

nauwkeurigheid kan de engineering van een houtbouw-

seren en faalkosten te elimineren.’

project zo tot succes leiden.’

Knooppuntberekeningen Met het oog op de ste

Winnend materiaal Voor hout gloort in het wenken-

(hout)eeuw heeft constructeur/projectleider Arjan de

de perspectief van biobasis en circulariteit een grote toe-

Roo zich gespecialiseerd in houtconstructies. Hij volgde

komst. Postma: ‘Door de technologische mogelijkheden,

de opleiding Bouwkunde bij Windesheim te Zwolle, met

prefabricage en modulebouw is het een winnend materi-

als specialisatie constructies, werkte in Emmen, deed een

aal. Wij dragen daar graag aan bij.’ •

vervolgstudie in Amsterdam en is sinds  in dienst bij STEP Engineering. Bij de opleiding ligt de nadruk niet op

hans de groot

■ ■ ■


foto’s: fits2you

Een nieuwe trend zijn Tiny Villages.

k lein m a a r g ro ot h o u t b o u w s y s t eem fi t s 2yo u De belangstelling voor compact wonen is groot. De vraag naar Tiny House-concepten groeit gestaag. Dat past helemaal bij deze tijd: van ontspullen, van duurzaam denken en bovenal van gebrek aan eenpersoonswoningen. Jonge mensen laten wonen, acuut huisvesting realiseren, een mantelzorgunit achter in de tuin plaatsen - het kan allemaal.

Naar aanleiding van de ontbijtsessie Pas op! Aanstormen-

op de vooraf aangebrachte nutsleidingen aangesloten

de houtbouw tijdens de afgelopen Bouwbeurs bevatte

volgens het plug and play-principe. Bij verhuizing is de

nummer / een artikel over dit fenomeen. Hier be-

woning weer gewoon mee te nemen: ‘Even de dieplader

steden we aandacht aan de variant fitsyou, een serie een-

bellen.’

persoonswoningvormen die volledig wordt geprefabriceerd met badkamer, keuken en installaties en binnen vier

Karakteristieke vorm De plattegrond van circa , x

weken per dieplader wordt bezorgd. Ter locatie wordt de

, m, afgestemd op de maximaal toelaatbare transport-

woning op twee vlak gestelde stalen balken geplaatst en

maat van een dieplader, blijkt heel geschikt voor een


compact woonprogramma van een eenpersoonshuishou-

van stalen schroefpalen (Krinner). Met een hydraulische

De maatvoering, hoofdvorm

den. De bewoner kan helemaal zelf de plaats bepalen van

machine worden die precies op de juiste hoogte de grond

en constructie zijn vast, maar

de woon-, slaap-, kook- en sanitaire functies. Uitgangs-

ingedraaid. Eroverheen komen stalen onderslagen, waar-

punten zijn dubbelgebruik van woon- en slaapkamer en

op de prefab woning direct van de dieplader wordt ge-

innovatieve, ruimtebesparende interieurelementen. De

plaatst. Na twintig jaar of bij verplaatsing zijn de palen

fitsyou heeft een karakteristieke vorm. Door de twee

zo de grond weer uit te draaien, waarna de bouwlocatie

hoogtematen en taps uitlopende gevels neemt de hoofd-

weer haar oude staat aanneemt. De duurzame installaties

vorm afstand van z’n concurrenten die vaak gebaseerd

zijn ontworpen volgens een all electric-concept. Een

zijn op de standaard rechthoek van de bouwkeet. Het

lucht/water-warmtepomp verzorgt de verwarming, koe-

bovenlicht op de overgang tussen de twee hoogtes geeft

ling en warm water. De ventilatie verloopt via een traditi-

over de volle lengte extra daglicht tot in het hart van de

oneel mechanisch systeem of een warmteterugwinunit.

woning.

De zonnepanelen op het dak leveren voldoende stroomcapaciteit. Men kan er zelfs de elektrische auto of fiets

Lage CO-voetafdruk De fitsyou doet zijn naam eer

mee opladen. In de nabije toekomst kan de bewoner de

aan en is een schoolvoorbeeld van circulair bouwen. Hij

overcapaciteit in de huisaccu opslaan.

past als woning, kantoor, mantelzorgwoning, atelier, behandelruimte, spreekkamer aan huis enzovoorts. De maat-

Tiny Villages Inmiddels zijn enkele fitsyou-woningen

voering, hoofdvorm en constructie zijn vast, maar de bin-

gerealiseerd. Een nieuwe trend zijn Tiny Villages, met een

nenkant is geheel flexibel indeelbaar. Er kan snel worden

langjarig huurcontract. Hierbij wordt samen met gemeen-

geschakeld tussen de mogelijkheden van het flexibele inte-

te en woningcoöperatie een stedenbouwkundig ontwerp

rieur en de eventuele gevolgen voor de kosten. In de gevels

gemaakt voor tien tot vijftien fitsyou-woningen op een

zijn naar wens ramen en deuren toe te voegen. De materia-

(nog) niet in gebruik zijnde locatie. Het project geldt voor

lisering is honderd procent FSC-hout, voor zowel gevels als

maximaal twintig jaar, waarbij in de financiële doorreke-

interieur. Dat geeft de gewenste warme uitstraling en ver-

ning wordt uitgegaan van een tweede locatie al na tien

sterkt het eigenzinnige karakter. Voor het overige worden

jaar. De woningen gaan dan weg. Na vertrek kan de loca-

zoveel mogelijk cradle to cradle- en biobased-materialen

tie weer worden zoals ze was. Het is ook mogelijk dat er

toegepast. De compacte oppervlakte en dus het minimale

gedurende de looptijd een meerwaarde is ontstaan, bij-

materiaalgebruik resulteren in een lage CO-voetafdruk.

voorbeeld een park of een gemeenschappelijke moestuin.

De dampopen opbouw zorgt voor een gezond binnenkli-

Dan kan de locatie ook blijven zoals ze is. Voor informa-

maat. Tevens is de woning volledig demontabel en zijn alle

tie: fitsyou.nl. •

materialen geschikt voor een tweede leven.

hans stofberg, Stalen schroefpalen De fitsyou is bedoeld voor een levensduur van twintig jaar. Daarom ook is de funderingsconstructie compleet circulair. Er wordt gebruikgemaakt

adviseur circulair bouwen louis banning, intex architectenadviseurs

de binnenkant is geheel flexibel indeelbaar.

De materialisering in FSChout geeft de gewenste warme uitstraling en versterkt het eigenzinnige karakter.


in g enieuze d o o r k ijk s ch u u rwo ning r ij s w ijk (g ld)

juni 2017

Een oude schuur in de tuin van een monumentale boerderij in het Gelderse Rijswijk heeft

het houtblad

38

plaatsgemaakt voor een strak en modern houten gebouw. Onder ĂŠĂŠn dak bevinden zich een schapenstal, een centrale passage en een appartement. De zonnepanelen bepaalden de beukmaat van de nieuwe zwartgebeitste schuurwoning.


foto’s: workshop architecten amsterdam

het houtblad

juni 2017

wo nin g

39


juni 2017 het houtblad

40

Woonkamer met keuken en vide in een zee van daglicht.

Drie achter elkaar gelegen compartimenten onder een zadeldak (20,2 x 14 m). Gelaagde gebouwen, waaraan je telkens nieuwe aspecten

foto’s + tekening: workshop architecten amsterdam

kunt ontdekken en die de omgeving optillen.


Ruim tien jaar geleden trokken Marc Oosterhout en Mar-

zijn we eerst gaan kijken naar wat verkrijgbaar is. Uitein-

got van Engelshoven met hun vier kinderen vanuit Bus-

delijk kozen we voor lange matzwarte panelen van .

sum naar Rijswijk in de Over-Betuwe. De Rottenburg, een

x  x  mm. Met die maat gingen we aan de slag. In fei-

monumentale boerderij uit , werd hun nieuwe onder-

te hebben die panelen de beukmaat van dit gebouw be-

komen. Inmiddels is deze hoeve grondig gerenoveerd,

paald.’

ruimte diende voor de oogst uit de boomgaard met hoog-

Bouwteam In een vroeg stadium nam hij contact op

stamfruitbomen op het  ha tellende landgoed.

met Legemaat van Elst uit Woudenberg. Dit aannemers-

juni 2017

evenals de hooiberg en het huisje dat vroeger als opslag-

bedrijf heeft ook de hooiberg en het fruithuisje gerestaureerd. Regelmatig ging de architect naar Woudenberg voor overleg met het bouwteam om vervolgens de teke-

huisje stond een grote vervallen houten schuur met een

ningen technisch bij te stellen. ‘Zo voorkom je later een

golfplaten dak. Die schuur uit de jaren  wilden ze

moeilijk uitvoerbaar ontwerp. De definitieve tekeningen

graag vervangen. Van Engelshoven: ‘We besloten er

voldeden daardoor aan mijn esthetische wensen en aan de

meteen een meerwaarde aan te geven. Mijn moeder van

bouwmogelijkheden van de aannemer. Dat is een prettige

 woont in België. Als ze ooit niet meer alleen wil wo-

en zinvolle manier van samenwerken.’ Dick van den

nen, zou het mooi zijn als ze hier bij ons kan intrekken.

Brink, projectleider bij Legemaat van Elst, beaamt de

Het nieuwe gebouw moest dus ook een woonbestem-

voordelen van een bouwteam, een aanpak waarmee het

ming krijgen.’ Het echtpaar vroeg architect Ivar van der

aannemersbedrijf al meer ervaring heeft. ‘Dit was een erg

Zwan van Workshop architecten een ontwerp te maken.

leuk project. We hebben gezamenlijk veel details bespro-

Ze kenden hem persoonlijk en waren erg te spreken over

ken van constructie, esthetiek, maakbaarheid en duur-

41

het houtblad

Woonbestemming Slechts één ander bouwsel was het echtpaar nog een doorn in het oog. Naast het fruit-

een eerder project van hem: de transformatie van een bungalow in Amsterdam waarbij veel hout was toegepast.

Gelaagde gebouwen Van der Zwan zat voorheen in de reclamewereld en pakte op latere leeftijd zijn andere

de omgeving met respect voor de m o n u m e n ta l e c o n t e x t o p t i l l e n

passie op. Hij ging studeren aan de Academie voor Bouwkunst in Amsterdam. Na de master Architectuur had hij enkele jaren een bureau onder eigen naam en vorig jaar sloeg hij de handen ineen met oud-studiegenoten Ard

zaamheid. Aangezien het een complex gebouw is, hadden

Hoksbergen en Milad Pallesh onder de naam Workshop

we daarvan bij de uitvoer veel profijt.’

architecten. Van der Zwan: ‘We houden van gelaagde gebouwen, waaraan je telkens nieuwe aspecten kunt

Drie compartimenten De complexiteit blijkt uit het

ontdekken en die de omgeving optillen. Onze uitgangs-

eindresultaat. Van een schuur is absoluut geen sprake

punten zijn eigentijdse architectuur - zeker geen ufo’s -

meer. Het landgoed is een pronkstuk rijker geworden.

duurzaamheid en meeontwerpen met context, gebruiker

Een mooi modern gebouw waarvan inderdaad de ge-

en materiaal. We zijn een ambachtelijke werkplaats met

laagdheid tot in detail is doorgevoerd en dat wordt opge-

aandacht voor experimenten en vernieuwing.’

nomen in z’n omgeving. Het bestaat uit drie achter elkaar gelegen compartimenten onder een zadeldak (, x 

Erfadvies Ook in Rijswijk heeft hij geprobeerd de om-

m). De helft van de lengte aan de boomgaardzijde fun-

geving met respect voor de monumentale context op te

geert als schapenstal en als opslagruimte voor hooi en

tillen. Daarbij moest hij rekening houden met het erfad-

gereedschappen. De andere helft bestaat weer uit twee

vies van het Gelders Genootschap, waarin de landschap-

even grote afzonderlijke delen: het straatdeel als passage

pelijke uitgangspunten voor eventuele bebouwing zijn

door het gebouw en het woondeel aan de voorkant. Vier

opgenomen. Verder had de opdrachtgever als belangrijke

evenwijdige hsb-panelen - twee ervan aan de uiteinden

eis dat het dakoppervlak van de nieuwe schuurwoning

van het gebouw - verdelen de schuurwoning in deze drie

moest worden gebruikt voor zonnepanelen, zodat het

compartimenten. Op die vuren hsb-panelen rusten gela-

landgoed qua stroom zelfvoorzienend zou worden. Hoe-

mineerde liggers met daartussen spanten ter ondersteu-

wel de architect duurzaamheid omarmt, is hij uit esthe-

ning van het dak. Iedere ruimte telt zeven liggers. In de

tisch oogpunt geen voorstander van zonnepanelen. ‘Die

stal zijn ze  m bij  x  mm en in het straatgedeelte

zijn vaak lelijk en opvallend aanwezig. Maar door die eis

en de woonruimte  m bij  x  mm. Om aan te sluiten

■ ■ ■


juni 2017 het houtblad

42

Open gevelbekleding in fijnbezaagd douglas, met een laag zwarte Woodstain.

Plattegrond begane grond.

foto’s + tekening: workshop architecten amsterdam

Het landgoed is een pronkstuk rijker geworden.


op de bestaande bebouwing zijn de nok- ( m) en dak-

Veel daglicht In het appartement met een gewhite-

goothoogte (, m) van schuurwoning en fruithuisje

washt vuren plafond, bestaande uit een woonkamer met

exact hetzelfde.

keuken en vide, een bad- en slaapkamer, is eveneens een daag een groot deel van de voorgevel (, x , m) open. De twee enorme glazen schuifdeuren met western

laag zijn afgewerkt, is het gebouw zowel binnen als bui-

red cedar raamwerk zijn beide op parallelle rails naar één

ten bekleed met fijnbezaagd douglas ( x  mm). Bin-

zijde geschoven. Boven deze riante opening ligt een ge-

nen zijn ze onbehandeld en buiten zijn ze voorzien van

lamineerde balk, geïntegreerd in het hsb-element. De

een laag zwarte Woodstain. Tijdens een rondleiding wijst

zijkant van de woonkamer bestaat eveneens uit een volle-

Van den Brink erop dat de delen binnen en aan de voor-

dige schuifpui (, x . m). Daardoor biedt deze leef-

en achtergevel verticaal zijn aangebracht en aan de zijge-

ruimte in alle jaargetijden uitzicht op het voorliggende

vels horizontaal. ‘Iedere plank is uit één lengte. De verti-

terras met platanen en op de zwemvijver en het gazon

cale tot de nok is zelfs bijna  meter. Ook zijn ze allemaal

met twee voetbaldoelen aan de zijkant. Van Engelshoven:

even breed met eenzelfde tussenruimte. Bijzonder is bo-

‘Als mijn man thuis werkt, gaat hij ‘s morgens meestal me-

vendien het spijkerpatroon. Alle spijkers, met een kop-

teen naar deze ruimte vanwege de rust en de hoeveelheid

grootte van  mm, zijn in horizontale en verticale lijnen

daglicht. Ook de kinderen studeren hier regelmatig en

genageld. Ook dat heeft Ivar van der Zwan exact aange-

ontvangen er ‘s avonds vrienden en vriendinnen. Het ge-

geven op zijn tekeningen. Ieder detail heeft hij tevoren

bouw heeft nu al een enorme meerwaarde.’

vastgelegd.’

Waterkerende zonnepanelen Zoals de opdrachtSpannend doorkijkje In tegenstelling tot een stan-

gever aanvankelijk eiste, moest de nieuwe schuurwoning

daardschuur treedt bij dit gebouw het buitenlicht vanuit

voldoende elektriciteit opwekken voor het hele landgoed.

alle kanten naar binnen. Zo is de centrale straat een soort

Het is nog te vroeg om te oordelen of dat is gelukt, maar

orangerie geworden. Het dak ervan is van polycarbonaat

vermoedelijk kan er zelfs stroom aan het net worden ge-

kanaalplaten van  mm dik. Daarboven zitten met tus-

leverd. Dat is te danken aan de zonnepanelen die nu volle-

senruimten horizontale western red cedar balkjes. Het

dig het dak van de schapenstal bedekken. Van der Zwan is

patroon van de balkjes loopt door op het metalen frame

erin geslaagd die zwarte panelen zo te integreren dat ze

van de twee glazen schuifdeuren die toegang bieden tot

fungeren als waterkerende laag die bovendien qua uit-

de straat. Ze zijn even breed als de straat, geplaveid met

straling perfect aansluit op het dak van de zwartgebeitste

Waaltjes, en lopen door tot de dakgoot. Doordat de tus-

western red cedar delen bovenop het woondeel. Mede

senliggende staanders van dat frame en de spanten van

hierdoor krijgt de grote variatie in dit bouwwerk uiteinde-

het dak allemaal met elkaar in lijn lopen, ontstaat een

lijk een uniforme uitstraling. •

mooi strak raamwerk dat zich uitstrekt van vloer tot nok

john ekkelboom

tot aan de vloer aan de andere zijde van het gebouw. Ook in alle hsb-panelen zitten ramen en deuren, alle van western red cedar, evenals de onbehandelde dagkanten van de weggewerkte kozijnen. Op sommige plaatsen van bui-

CO-VOETAFDRUK

tenaf is het zelfs mogelijk dwars door de schuurwoning

In het project is  m hout toegepast ( m vuren,  m

heen te kijken. Zo is er vanaf de voorkant een spannend

douglas,  m western red cedar). Dit betekent een

doorkijkje richting de boomgaard achter het gebouw.

CO-vastlegging van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over . km of het jaarlijks elektragebruik van  huishoudens.

Locatie: Prinses Margrietstraat, Rijswijk (Gld) Opdrachtgevers: Familie Oosterhout/Van Engelshoven Ontwerp: Workshop architecten Amsterdam (workshop.archi) Houtconstructeur: TEKWOODS hsb-denkers Joure (tekwoods. nl) Aannemer: Aannemersbedrijf Legemaat van Elst Woudenberg (legemaatvanelst.nl) Douglas, western red cedar: Van Houwelingen Hout Zeist (vanhouwelingenhout.nl) Houtskeletbouw, vuren: Trahus Houtskeletbouw Barneveld (trahus.nl) Bruto bouwoppervlak:  m Bouwperiode: December  - juni  Bouwkosten: N.B.

43

het houtblad

Fijnbezaagd douglas Met uitzondering van het woongedeelte, waar de gipsplaatwanden met een stuc-

juni 2017

zee van daglicht. Vanwege het zonnige weer staat van-


ONDER ARCHITECTUUR G L A S E N H O U T VO O R OV E R D E K T PA R K VA N U TO P I A Architectenbureau Utopia te Stockholm ontwierp een overdekt park voor de Zweedse hoofdstad. De stedelingen kunnen de metropool ontvluchten in adembenemende glazen koepels foto: utopia arkitekter stockholm

het houtblad

44

heeft Stockholm net als veel andere steden een grote behoefte aan openbare binnenplaatsen. ‘Met uitzondering van bibliotheken en sommige musea zijn deze plaatsen vaak commercieel. Mensen die behoefte hebben aan ontmoeting in de stad, zijn bijna altijd aangewezen op locaties als winkelcentra, restaurants en cafés.’

Overdekt park Het opvallende ontwerp in het utopisch aandoende Saint Erik Indoor

Voor het park worden slimme materialen geko-

Publieke ruimte Met Saint Erik Indoor

Park bestaat uit zes koepels met een gelami-

zen die bovendien klimaatbestendig zijn en re-

Park willen de architecten een voorbeeld stel-

neerdhoutconstructie. De glazen luchtbellen va-

cyclebaar. Het park wordt zelfvoorzienend. In

len en een brede discussie starten over hoe

riëren in hoogte en grootte; de hoogste wordt

koelere periodes kan de warmte van de nabijge-

met de publieke ruimte om te gaan. Het pro-

ongeveer  m. Het totale project beslaat .

legen ondergrondse en de parkeergarage wor-

ject wordt ondersteund door de Zweedse fe-

m. De groene koepels zijn met elkaar verbon-

den hergebruikt. Het park zal het hele jaar door

deratie van glasconstructeurs en de houtfede-

den. Een ervan vormt de ingang naar de metro.

een groot deel van de dag geopend zijn.

ratie.

KRUISLAAGHOUT VOOR WOONTORENS TRUMMENS STRAND

HOC-LADDER 2017

In het Zweedse Växjo komen drie woontorens

een geweldig uitzicht hebben op een meer.

in hout. Dit houthoogbouwproject Trummens

Ook komt er een kleuterschool. Het ontwerp

Strand wordt een van de grootste houtprojec-

is van Fojab Arkitekter uit Malmö. Een van de

ten van de Noordse landen. De woontorens

redenen om te bouwen in hout is omdat dit een

van acht verdiepingen hoog worden gebouwd

uitgebalanceerd binnenklimaat oplevert. In

in kruislaaghout, geleverd door Stora Enso.

Zweden neemt de impact van hout als bouw-

Het gaat in totaal om ongeveer . m .

materiaal toe. Zo streeft Växjo ernaar dat in

CTH Plaatmateriaal: ,  september

 minstens de helft van de nieuwbouw in

. Een praktijkdag in week /; exa-

Geweldig uitzicht In totaal bevatten ze

die gemeente wordt gebouwd in hout. In 

men  oktober.

 appartementen, vanwaaruit de bewoners

lag dat al op %.

CTH Bouwen met hout: ,  november ; examen  november. Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: online leren. Kan op elk moment worden gestart. Wilt u een cursus toegespitst op uw bebeeld: gbj bygg färmdö växjö

juni 2017

met een houtcontructie. Volgens bureau Utopia

drijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen als maatwerk worden gegeven. Voor meer informatie over opleidingen en cursussen kunt u contact opnemen met het HOC via -. •


adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus3025,2220CAKatwijk(ZH) T 071-4021744F071-4030591 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg36,7384SBWilp T 0553014754 Iwww.evanbuytendijk.nl Einfo@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg71,1422DXUithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg43,9101BEDokkum Postbus56,9100ABDokkum TheNetherlands T +31(0)519329100 F+31(0)519329110 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg2,7102DEWinterwijk T 0543–513541F0543–520935 E bruggen@meerdink.nl Iwww.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies

Abeeldreef15 8760Meulebeke T +3251488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

coatings

Coillte Panel Products Coillte Panel Products

Handelsweg22,7451PJHolten Postbus43,7460AARijssen T 0548-701361 F0548-701341 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

Norway Coatings B.V. Postbus43079 3540ABUTRECHT T +31(0)884505400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtexpeditie Keurhout Postbus1380,1300BJAlmere T 036-5494068F036-5321029 E info@keurhout.nlIwww.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg700sub113 3083ASRotterdam T 0104104670F 0104104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

DLH Nederland B.V.

C/ONoorderlaan125 2030Antwerpen T +3235426370F+3235421894 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

Greenwood International BV

Derix

Herenbrinksweg3b 8144RCLierderholthuis T0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV

2eIndustrieweg19 3411MEinLopik T+31(0)348820000 F+31(0)348820008 E info@vandenberghardhout.nl Iwww.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad24,1674NSOpperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

E info@coillte.com I www.coillte.com

houthandel

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

LouisEijssenweg3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049CDHerten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475399740 The Netherlands F+31(0)475310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IFwww.coillte.com

Exportweg1,9482WPTynaarlo T 0592-274280F 0592-273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout

Dorpsstraat88, 2931AGKrimpenaandeLek T 0180-551552F0180-510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus52,1930ABEgmondaanZee T 0725069540F0725069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven3,8263ASKampen T 038-3316444F038-3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.


LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport

Bezoekadres:Bedrijfsweg11, 3411NVLopik T (0348)550009 F(0348)553338 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus39,3330AAZwijndrecht T 078-6107207 F078-6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus3007, 2935ZGOuderkerka/dIJssel T +31(0)180-688688 F+31(0)180-681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus9128,9703LCGroningen T 050-3116674 F050-3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Postbus191,4130EDVianen T 0347-374844 F0347-377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Foreco Dalfsen B.V.

Postbus73,7720ABDalfsen Dalmsholterweg5,7722KJDalfsen T0529-431548 F 0529-432198 Einfo@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies

Postbus472,4200ALGorinchem DeVort1,4225SHNoordeloos T0183-582556 F0183-581077 Einfo@forecohoutconstructies.nl Iwww.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus49,3500AAUtrecht T 030-2346347 F030-2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Postbus1025,2302BALeiden T 071-5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Houtinformatielijn T 0900-5329946(15cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Nonhebel

Nobelstraat24,5051DVGoirle T 013-5301924 F013–5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus573,8440ANHeerenveen Eurolaan11,8466SMNijehaske. T 0513-651800 F0513-651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

Fire-resistant BV

Postbus4377,3006AJROTTERDAM T 010–4137661 F010–4363757 E info@fire-resistant.nl I www.Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voorslechts€425,-pergekozenrubriekwordenuwbedrijfsgegevens(inclusiefkleurenlogo eninformatieregel)voordeperiodevan1jaargangopgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: ..........................................................................PC+Woonplaats:

..............................................................................

Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres:

..............................................................................

Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... Ukuntditformuliermailennaar

MYbusinessmedia,orders@houtblad.nl.Ofopsturen(zonderpostzegel)naar

Antwoord-

nummer7,7400VBDeventer.Eerstmeerinformatie?BelmetMYbusinessmedia,06-83170818(WilcoStemerdink).


GEMODIFICEERD LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertificaat

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

ns ee e jk g ki hti ? ut rac o h p le ook ! l o s lv n o’ tij staa fot s it r gs r d daa sin e s ov ite, pa e n s e b o et e t w ew r ee d M op

I

O

A R F

N E K

L

N R.


Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie

www.leegwater.nl/brandvertraging


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.