november • jaargang • nummer
www.houtblad.nl
(ook voor circulaire hout toepassing)
Rijksmonument Kaaspakhuis Gouda Architect Mei Architecten Fotograaf Ossip van Duivenbode
Brandveilige houten wanden ĂŠn gevels
EXPANDING FOR YOUR FUTURE
AFRORMOSIA - AFZELIA - AKO - ALDINA - AMAPA - AMERICAN WALNUT - ANDIROBA - ANGELIM AMARGOSO - ANGELIM PEDRA - ANGELIM VERMELHO ARURA VERMELHO - AYOUS - AZOBE - BANGKIRAI - BASRALOCUS - BILINGA - BINTANGOR - BOSSE - BREU VERMELHO - CAMBARA - CEDRINHO - CHERRY - CUMARU - CUPIUBA - CURUPIXA - DABEMA - DARK RED MERANTI - DARK RED SERAYA - DIFOU - DOUGLAS - DOUKA - EPICIA - FAVEIRA - FAVINHA FICHTE/TANNE - FRAMIRE - GARAPA - GERUTU - GRENEN - GUARIUBA - HEMLOCK - IPE - IROKO - ITAUBA - JARANA - JATOBA - KAPUR - KERUING - KHAYA - KIEFER - KOTO - LOURO AMARELO - LOURO FAIA - LOURO PRETO - LOURO VERMELHA - MANDIOQUIRA - MAPLE - MASSARANDUBA - MENGKULANG - MERBAU - MOABI - MORA - MOVINGUI - MUIRACATIARA - MUKULUNGU - NIANGON - OKAN - OKOUME - OREGON PINE - OVANGKOL - PADOUK - PALAPI - PIQUIA - PIQUIA MARFIM - PITCH PINE - RADIATA PINE - RED AMERICAN OAK - RED GRANDIS - SAMBA - SAPELI - SIBERIAN LARCH - SIPO - SOUTHERN YELLOW PINE - SPRUCE PINE FIR - SUCUPIRA PRETA - SUCUPIRA VERMELHA - TALI - TANIMBUCA - TATAJUBA - TAUARI - TAUARI VERMEHO - TEAK TIMBORANA - TULIP WOOD - UCHI TORRADO - VUREN - WAWA - WENGE-WESTERN RED CEDAR - WHITE AMERICAN ASH - WHITE AMERICAN OAK - ZEBRANO VANDECASTEELE HOUTIMPORT BERGSTRAAT 25 | B-8511 AALBEKE WWW.VANDECASTEELE.BE MATTHIAS@VANDECASTEELE.BE +31 653 284 285 | CARL@VANDECASTEELE.BE +32 475 41 44 44
n ov e m b e r 2 0 1 7
i n vo o r v e r a n d e r i n g? Welbeschouwd zit de bouw allang in een nieuwe dynamiek. De economische en grondstoffencrisissen zetten iedereen op het scherp van kantelmomenten. Exacter, de derde industriële revolutie loopt: tijdperk van communicatie tussen mens en mens, mens en machine, machine en machine. Dat vereist een helder hoofd om de scheidslijnen te trekken tussen welspraak en kaaltaal. Maar wat een krachtorkaan aan ongedachte en onberekende mogelijkheden! Ongrijpbaar wordt tastbaar. Ook dit jaar zitten wij er met de Houtdag bovenop, als één heuglijke uitnodiging naar wat nieuw, inspirerend en opperbest is. Een afscheid nemende houtconstructeur van eenzame klasse onderwijst zijn avontuurlijke achtgang langs vindingen en verbindingen, terwijl een startende collega met radicaal elan een aardbevingsprobleem opschudt. De ideeënrijke jeugd laat tevens van zich horen door een onderzoeker die lichtgewichthoutbouwsystemen en ruimtelijke koepelconstructies aan elkaar vloeit via digitale ontwerpmethodes, innovatieve verbindingen en robotische prefabricage. En een architect jongleert op de circulaire economie vaardig naar een stadsfamilie van modulaire woningtypen in hout. Houthoogbouw is hét thema van het huidige inforijk. Een Nederlandse en een Engelse architect (tevens masterclass!) bouwen enthousiasme met bevlogen experimenten hiermee. Het thema is terecht - Revoluties in hout.
42
hans de groot, hoofdredacteur
co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.
uitgave MYbusinessmedia Postbus AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl
Brandmanager: Suzanne Wanders
redactie Het Houtblad Postbus AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl
Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl
Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl
marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl
Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl
ont werp BladVorm Leiden
opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. - E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede
medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)
foto: drmm londen/alex de rijke
het houtblad
4
nieuw momentum
va n d i k g r e n e n …
In Dalston Lane is . m kruislaaghout
Een oud kaaspakhuis in Gouda is zó omge-
toegepast. Ontwerper Andrew Waugh, dit
vormd tot appartementengebouw, dat de
jaar Houtdag-spreker, experimenteert al ja-
historie voelbaar bleef. Grenen kaasplanken
ren met dit houtproduct. Deel in de serie
stralen nu als woninggevels. _________
over houthoogbouw. _________________
verder in
meebewegen visitek a artje hout
Onlangs is de belangrijke SKH-publicatie
In betrokken de Koninklijke Vereniging
- verschenen. Deze beschrijft wat er
Van Nederlandse Houtondernemingen en
gebeurt tijdens een aardbeving en hoe
Centrum Hout hun nieuwe houtrijke kantoor
hout(skelet)bouw hierop reageert, inclu-
in Almere-Buiten. Hoe is het al deze hout-
sief rekenvoorbeeld. ________________
toepassingen vergaan? ______________
Coverfoto: Hastings Pier Ontwerp: dRMM Londen Fotografie: dRMM Londen; Alex de Rijke
eeuwig leven De Hastings Pier, verankerd in het Britse
Als nieuwe mijlpaal heeft Leegwater Hout-
geheugen, viel ten prooi aan een verwoes-
bereiding nu, goeddeels op eigen kracht,
tende brand. Het recreatief erfgoed is even-
CE-markering Brandvertraging behaald, als
wel wederom in luster en luister uit de zee
herrezen. _________________________
redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)
verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.
milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De
Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,-
abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.
Jaarabonnement HIBIN € ,Jaarabonnement KIVI NIRIA € ,Jaarabonnement NBvT € ,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.
s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9
marktmakend
eerste bedrijf in Nederland. __________
o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 1 2 v v n h - n i e u w s __________________ 2 4
Het volgende Houtblad verschijnt op december .
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.
abonnementenadministratie Postbus , AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -
n ov e m b e r 2 0 1 7 het houtblad
26
foto: ossip van duivenbode rotterdam
foto: daniel shearing brighton
6
5
de h o g e c da l s to n l a ne lo nd en
Het complex in kruislaaghout weegt een vijfde van een betonvariant.
Dalston Lane is niet het hoogste houthoogbouwproject ( m), maar wel
Hoegenaamd afficheert het architectenbureau zich als wereldleider in houtinnovatie en baanbreker in hout-
het grootste. In het complex van woningen en enkele commerciële
hoogbouw. Het heeft ook een eigen houtconstructeur
op de wereldkaart met Stadthaus/Murray Grove in Lon-
per is houtpionier Andrew Waugh die al jaren met dit moderne houtpro-
den ( verdiepingen, m hoog; zie Het Houtblad /). Dit project was geheel in kruislaaghout uitge-
duct experimenteert. Deel in de serie over houthoogbouw.
voerd, met een gevelbekleding van houtvezelcementplaat. Het staat in het district Hackney pal noordoostelijk van London City. In dit stadsdeel wonen circa . multicultinariërs. De buurt laat zich vaststellen als een mix van Victoriaanse en Edwardiaanse gebouwen (- c.q. -) en bakstenen appartementenstapelingen (jaren en ). De bonte bouw wordt verlevendigd door cafés, restaurants, nachtclubs en galeries.
ste-eeuws district Londen groeit met . mensen per jaar, er zijn daarom jaarlijks . woningen nodig. Door de vooruitstrevende stadsdeelraad is Hackney een broedplaats van hout(hoog)bouw. Het bestuursorgaan plaveide daarvoor de weg met het plan Wood First (). Behalve woning- en scholenbouw is/wordt allerlei middelhoogbouw in hout tussen het oude weefsel gerealiseerd, waaronder een ruime strooihand van Waugh Thistleton Architects dat zelf zetelt in de Hackney-wijk Shoreditch. Naast Stadthaus wordt houthoogbouw vertegenwoordigd door Bridport House (, verdiepingen; Karakusevic Carson Architects Londen), The Cube (, verdiepingen; Hawkins\Brown Londen; zie Het Houtblad /) en nu Dalston Lane (maximaal tien verdiepingen). In totaal gaat het om circa vijfentwintig projecten. Regelmatig zijn er excursies voor architecten, ontwikkelaars en andere bouwprofessionals om zich op verbazing te stellen van wat hout vermag. Hackney verjongt naar een echt ste-eeuws district.
Beslissende waarde Volgens Waugh is kruislaaghout het enige product voor stedelijke woningbouw van hoge dichtheid en kwaliteit. Hij denkt dat - verdiepingen in puur hout de bovengrens is; daarboven wordt wonen wel
foto’s: daniel shearing brighton
erg verticaal en inefficiënt. Toch onderzoekt hij samen
7
het houtblad
; in zette het bureau als eerste houthoogbouw
n ov e m b e r 2 0 1 7
in dienst. Het eerste project in kruislaaghout dateert van
ruimtes is . m kruislaaghout toegepast. Verantwoordelijk ontwer-
Standaardplattegrond van de
n ov e m b e r 2 0 1 7
woonverdiepingen.
Principedetail gevel-vloer. Legenda.
tekeningen: waugh thistleton architects londen
het houtblad
8
1.
Parket
2.
Cementvloer +vloerverwarming
3.
Contactgeluidisolatie
4.
100 mm dik kruislaaghout
5.
50 mm dik minerale wol-isolatie
6.
12,5 mm dik gipsplaat hangend plafond
7.
Flankerende strip
8.
Schuine onderdorpel
9.
Ondersteunende hoekstaal onderdorpel
10. 2 x 12,5 mm dik gipsplaat 11. Brandbestendige spouwafsluiting 12. Ondersteunende hoekstaal baksteen 13. Geperst ppc aluminium voeglood
Een van de twee binnenhoven.
14. Hout-aluminium raam met dubbele beglazing
Op eis van de opdrachtgever is van de kruislaaghouten constructie‌
‌ in de eindsituatie helaas niets meer te zien. Daarmee vervallen als grote voordelen van hout de hoge esthetische waarde en aangenaam binnenklimaat.
prijzen in de categorieën Private Housing Project of the Year en Solid Wood Project of the Year.
n ov e m b e r 2 0 1 7
Eigens en vertrouwds De praktijk bewijst dat bouwen met hout goedkoper, sneller en simpeler is, en het levert betere gebouwen op, vindt Waugh. Er is nauwelijks bouwafval of bouwlawaai, er zijn gemiddeld % minder leveringen op de bouwplaats, je kunt het hele jaar door bouwen, er is geen dure torenkraan nodig - een mobiele kraan volstaat, en faalkosten treden nauwelijks op. Hout is
9
voorts een bouwmateriaal dat altijd tot in de hemel groeit.
het houtblad
Bovendien slaat het CO op. Vergeleken bij een betonnen Dalston Lane-variant wordt . ton CO bespaard. Wel moet voldoende materiaalkennis aanwezig zijn, wat bij hout vooral geldt voor detailleringen van vocht, geluid en
foto’s: daniel shearing brighton
brand. Daarom is samenwerking met houtleveranciers en houtconstructeurs essentieel. Het Verenigd Koninkrijk zet nu de toon met twee kruislaaghoutfabrieken. Zo zijn product en kennis niet langer iets vreemds geïmporteerds, maar iets eigens en vertrouwds. Dat is ook wel nodig, omdat er bij onze Noordzeeburen intussen vijfhonderd projecten in kruislaaghout zijn gerealiseerd.
een meanderend dorpje binnen de o r t h o g o n a l e s ta d s b o u w
met het Centre for Material Innovation van de Universiteit van Cambridge of het nog hoger kan. Gebouwen moeten echter geen mensenpakhuizen worden. Dat creëert so-
Losse verzameling Vaak speelt beton bij houthoog-
ciale eenzaamheid en ook letterlijk afstand tot de maat-
bouw wel een rol in de stabiliteit: fundament, begane
schappij. Het milieu is eveneens van beslissende waarde
grond en liftschachten. Bij Dalston Lane klopt dat voor de
voor houtbouw. In een interview met de RIBA Journal
eerste twee elementen, maar verder is de hele opbouw in
(Royal Institute of British Architects) noemt hij beton ‘een
kruislaaghout uitgevoerd: dragende gevels, woningschei-
verschrikkelijk fout materiaal’: het produceren alleen al
dende en binnenwanden, vloeren, plafonds en liftschach-
creëert % van alle broeikasgassen ter wereld.
ten/trappenhuizen. De flexibiliteit van de bouwwijze blijkt als je voor het complex staat. De architect heeft het
Logische vanzelfsprekendheid Als Dalston Lane in
wooncollectief opgevat als een meanderend dorpje bin-
beton zou zijn gedaan, zouden betonmolenwagens
nen de orthogonale stadsbouw, welke laatste het gevoel
. ton dwars door de stad hebben moeten aanvoeren.
geeft te claustrofobiëren in eenheidsworsten waaruit ont-
Nu waren dat minder dan honderd vrachtauto’s met .
snappen onmogelijk is. Op de hoek van Dalston Lane en
ton hout. Het complex weegt een vijfde van een betonva-
Martel Place maakt zo voor je ogen een losse verzameling
riant. Doordat de tunnels van de hogesnelheidslijn High
verbonden torens rijzig front. Vijf-, zeven-, acht- en tien-
Speed en van Crossrail onder de locatie (gaan) doorlo-
hoog buigen ze om tot een C-vormig bastion; van bovenaf
pen, was lichte houtbouw met een minder zware funde-
is het een omgekeerde met een gesloten en een half-
ring een logische vanzelfsprekendheid. Bijkomend voor-
open binnenhof aan de achterkant. De heuveling bedoelt
deel was dat zo meer woningen te realiseren waren dan in
een mooie overgang te zijn tussen de - tot -hoge ge-
identieke betonbouw. Er is in de toekomst zelfs plaats er
bouwen en pakhuizen rondom. Als deze wordt ze geken-
nog twintig appartementen bovenop te toppen. Er is
merkt door robuuste roodbruine bakstenen gevels om
BREEAM Excellent aan toegekend. Het behaalde bij de
ook materieel daarbij aan te sluiten. De vallende hoogtes
Structural Timber Awards de hoofdprijs en eerste
dienen tevens om maximaal daglicht in de woningen en
■ ■ ■
Vijf-, zeven-, acht- en tienhoog op de hoek van Dalston Lane en Martel
n ov e m b e r 2 0 1 7
Place.
het houtblad
10
Op de begane grond zijn kantoren, winkels en een restaurant.
Dalston Lane bedoelt, ook in materialisering, een mooie overgang te zijn tussen de 2- tot 20-hoge gebouwen
foto’s: daniel shearing brighton
en pakhuizen rondom.
gemeenschappelijke ruimtes toe te laten. De hout-alumi-
laag. De sterkteberekeningen van de wanden, vloerdoor-
miumkozijnen hebben dubbelglas.
buigingen en -trillingen zijn volgens de FEM-methode
Vier diktes Op de begane grond zijn kantoren, winkels
thode). Op slechts twee plaatsen dienen stalen liggers voor ondersteuning vanwege grotere appartementen erboven. Over de hele levensduur van het gebouw gere-
middeld , en m ); vijftien ervan zijn koopapparte-
kend zou een zakking van mm ontstaan, wat zeker
menten, vijf hebben gedeeld eigenaarschap. De vijflaagse
rond de ramen voor gierende kieren zou zorgen. In de
kruislaaghoutwanden zijn , m hoog bij lengtes van -
gevels en stabiliteitswanden zijn vierkante uitfrezingen
m. Ze hebben vier diktes: , , en mm. Van-
gemaakt die zijn gevuld met niet-krimpende voegspecie.
zelfsprekend nemen de diktes af, naarmate je hoger in het
Niet alleen dragen ze bij aan de geleiding van de verticale
gebouw komt. De drie lifschachten annex trappenhuizen
krachten, maar ook gaan ze de neerwaartse beweging te-
die voor de horizontale stabiliteit zorgen, hebben mm
gen. De aanvaardbare zakking bedraagt nu mm.
dikke wanden en zijn aan de binnen- en buitenzijde afgedekt met een dubbele gipslaag. De verticale lasten wor-
. bomen Jammer is dat op eis van de opdrachtge-
den afgedragen door de wanden recht boven elkaar te
ver alle wanden en hangende plafonds van een dubbele
plaatsen. De stabiliteitswanden zijn niet extreem dik,
gipslaag zijn voorzien, als discutabele oplossing om de
maar zijn wel met zwaardere hoekstalen, knoopplaten
brandwerendheid van minuten te halen. De voordelen
en verstijvingselementen met zelftappende schroeven
van zichthout, zijnde de hoge esthetische waarde en het
en bouten vastgezet, alles geleverd door Rothoblaas. De
aangename binnenklimaat, verdrinken dus buiten de
verstijvingselementen zijn staven dwars door de vloeren
boot. Angst duurt het langst, ook hier. Alle elementen,
die aan de hoekstalen eronder en erboven zijn verbonden.
inclusief isolatie, ventilatie, afdichtingsmateriaal, leiding-
De panelen zelf zijn halfhouts met elkaar verbonden. De
doorvoeren, deur- en raamopeningen, zijn geprefabri-
tolerantie bedraagt ± mm.
ceerd door Binderholz in Oostenrijk en daarna naar Engeland getransporteerd. Het casco stond in weken. Wie
Gierende kieren De vloeren, die in een of twee rich-
zou vermoeden dat er achter het baksteen . bomen
tingen overspannen, zijn er in vijf diktes: , , ,
schuilgaan? Want zoveel zijn er in het gebouw ver-
en mm. De vloeroverspanningen bedragen -
werkt. •
m, de verdiepingsvloer van de begane grond overspant
hans de groot
m. Op de vloeren ligt, mede voor het geluid, een cement-
HOUTDAG
CO-VOETAFDRUK
Andrew Waugh spreekt over zijn uitgebreide experi-
In het project is onder andere . m (kruislaag)vu-
menten met kruislaaghout tijdens Houtdag
ren toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging van
(donderdag november, Bomencentrum/Jardin
.. kg. De Europese bossen slaan deze hoe-
d’Hiverre Baarn). ‘s Morgens houdt hij tevens een
veelheid op in minuten, seconden. Het compen-
masterclass voor architecten en (hout)constructeurs.
seert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over
Voor informatie/aanmelding: www.houtblad.nl/hout-
.. km of het jaarlijks elektragebruik van
dag.
. huishoudens.
Locatie: - Dalston Lane, Londen Opdrachtgever: Regal Homes (regal-london.co.uk) Ontwerp: Waugh Thistleton Architects Londen (waughthistleton.com) Aannemer: B&K Structures Derby (bkstructures.co.uk) Houtconstructeur: Ramboll UK Londen Londen (ramboll.co.uk) Betonconstructeur: Pringuer-James Consulting Engineers Londen (pjce.com) Kruislaaghout: Binderholz Fügen, Oostenrijk (binderholz.com) Stalen verbindingsmiddelen: Rothoblaas Cortaccia, Italië (rothoblaas.com) Milieuadviezen, BREEAM-beoordeling: XCO Londen (xco.com) Bruto vloeroppervlak: . m (woningen: . m, kantoren, winkels, restaurant: . m) Bouwperiode: Januari - juni (Opening: juli ) Bouwkosten: N.B.
11
het houtblad
en een restaurant. De wooneenheden daarboven bestaan uit een-, twee- en driekamerappartementen (ge-
n ov e m b e r 2 0 1 7
gedaan (Finite Element Method/Eindige-elementenme-
Support Technical consultancy services for designers and customers. calculation software by rothoblaas
4.0
Products Fastening, Airtightness and Waterproofing, Soundproofing, Fall Protecion, Tools and Machines.
Innovation The X-RAD connection system is a true revolution within the CLT construction.
for more information: Techniek & Verkoop - Herbert Neijnens | Tel. +31 638371961 | herbert.neijnens@rothoblaas.com | www.rothoblaas.com
project: Stadshal Gent | hout: Oak
PARTNER VOOR UW CREATIES. Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15, 8760 Meulebeke +32 (0)51 62 24 90
www.carpentier.be
Carpentier lever t aan de klant duurzaam en sterk massief hout voor design en architecturale toepassingen en constructies, zowel binnen als buiten. De opbouw met intelligente systemen resulteert in een unieke beleving voor de eindklant en een grote tijdswinst voor de plaatser.
n ov e m b e r 2 0 1 7 het houtblad
14
de pro nk va n o nder h o ud v v nh-k a n to o r a l mer e-b u i t en n a 2 5 j a a r Kantoor Centrum Hout, 1ste verdieping. Harmonie in houtsoorten.
jaar geleden, in , betrokken de (nu Koninklijke) Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) en Centrum Hout hun nieuwe kantoor in Almere-Buiten. Vanzelfsprekend werden daarin verschillende en zoveel mogelijk zichtbare dragende en niet-dragende toepassingen in diverse houtsoorten toegepast.
In het kader van de inspecties die SHR uitvoert naar het
van de vakvullingen in deze kozijnen zijn van teak. De
gedrag van hout in de toepassing was het daarom reden
trap, balustrades en vloeren zijn van Amerikaans esdoorn.
eens te bezien hoe al die verschillende houtsoorten zich de afgelopen jaar hebben gehouden; zie het overzicht
Goede benaderbaarheid Ter plaatse maakt het ge-
‘Gebruikte houtsoorten’ aan het eind. Het kantoor is op-
bouw een ingetogen indruk, waarbij de grote rode ko-
gebouwd uit een gelamineerd-houtconstructie, waarvan
lommen in de glaspartijen aan de voor- en achterzijde er
aan de buitenzijde de gelamineerd vuren kolommen zicht-
kleurrijk uitspringen. Dit levert een fraai contrast op met
baar zijn; binnen liggen de verdiepingsvloeren op gelami-
de bakstenen gevels en de in segmenten opgebouwde
neerde vuren liggers. De buitenkozijnen en ook het rabat
witte aluminium daktrim rond het centrale deel van het
n ov e m b e r 2 0 1 7 foto’s: niels lutke schipholt (shr)
het houtblad
15
Hoofdingang. ingetogen indruk, waarbij de grote rode kolommen er in de glaspartijen kleurrijk uitspringen.
kantoor. Jammer is dat de draaideur bij de centrale ingang
en op alle windrichtingen -% te zijn. Dat geeft aan dat
tegenwoordig gesloten is: geopend is het welkom voor
nergens vochtophoping plaatsvindt. Dit beeld past goed
de bezoeker veel duidelijker. Minder opvallend, maar wel
bij de visuele staat van de kozijnen: het schilderwerk is
uitermate slim bedacht, is dat het gebouw rondom vrij
overal goed en openstaande verbindingen zijn niet aan-
toegankelijk is met verharde bestrating. Ook de teruglig-
getroffen; het transparant afgewerkt hout is schadevrij
gende en daardoor beschutte houten raampartijen op de
(geen scheuren, geen rot, geen vervorming).
eerste verdieping zijn via een omloop zonder klimmateri-
Om de verflaagdikte non-destructief in kaart te brengen
aal goed bereikbaar voor onderhoud. Waarschijnlijk was
is gebruikgemaakt van het ultrasone laagdiktemetertype
dit een bewuste keuze: een goede benaderbaarheid van
Positector . De droge-verflaagdikte op de kozijnen
de afgewerkte houten elementen is voorwaarde voor een
bleek - µm te zijn en op de teak vakvullingen zo’n
verantwoord houtgebruik in de gevel. De benaderings-
- µm. Hoewel de kozijnen zelf en de vullingen de-
kosten voor schildersonderhoud zijn hierdoor laag en het
zelfde onderhoudscyclus hebben gehad en met hetzelfde
onderhoud zelf is efficiënt en goedkoop uitvoerbaar.
verfsysteem zijn behandeld, wordt het verschil in droge-verflaagdikte verklaard door het machinaal schuren
Verschil droge-verflaagdikte Het houtvochtgehal-
van de rabatdelen en het handmatig schuren van de kozij-
te van de teak kozijnen op de begane grond bleek overal
nen. In het laatste geval moet extra zorg zijn besteed om
De gevelelementen op de 2e etage zijn goed benaderbaar voor on-
foto’s: niels lutke schipholt (shr)
derhoud.
Hal. Ook de esdoorn parketvloer met dunne wengé stroken ziet er na jaren gebruik nog prachtig uit.
Dakterras met onder de witte aluminium daktrim de gevelbekleding van teak rabat.
Achterzijde kantoor. Licht baksteen, donker hout.
De esdoorn trappartij is een verbluffend ambachtelijk kunstwerk.
Gang 1ste verdieping met Oregon pine binnenkozijnen.
de laklaag op de relatief scherpe kanten van de kozijnen
bij het ontstaan van sporen door inwerking van vocht en
te behouden en niet door te schuren. In de veer van de
vuil is voorkomen. Op alle verdiepingen aan de centrale
rabatdelen was de droge-verflaagdikte duidelijk hoger,
hal zijn mooie lichte ruimtes gecreëerd waar het gevari-
te herkennen aan de donkerder kleur van de transparant
eerde houtgebruik goed tot z’n recht komt. De vergader-
gepigmenteerde laklaag.
zaal op de tweede etage biedt toegang tot het dakterras vanwaar onder een overstek de gevelbekleding met teak
ken aan zorgvuldig onderhoud. Binnen één jaar na de
Buitenomkleding Ook via de omloop aan weerszij-
oplevering in bleek het schilderwerk van de meest
den van het gebouw op de tweede etage zijn de gevel-
belaste delen van de teak kozijnen en de destijds vuren
elementen goed benaderbaar. Hier is goed te zien dat de
luifels bij de hoofdingang te veel te zijn verweerd. Uit het
klimaatscheidende, rode gelamineerde kolommen tussen
onderhoudsadvies dat Schilderwerken de Boer Opdam in
de kozijnen zijn omkleed met een triplex koker; deze con-
maart opstelde, bleek dat de beoogde droge-verf-
structie is overal aan de buitenzijde van het gebouw toe-
laagdikte van µm bij lange na niet was gehaald door
gepast. Zowel aan de binnen- als buitenzijde zijn de ko-
de aannemer. Alle gevelelementen waren namelijk onaf-
lommen schadevrij (geen delaminatie, geen aantasting,
gewerkt op de bouw geleverd en pas in het werk gelakt.
geen verfonthechting). De triplex buitenomkleding van
Vanaf dat moment is ervoor gezorgd dat er altijd voldoen-
de kolommen dient vermoedelijk om de koudebrug die
de droge-verflaagdikte aanwezig is. Waarschijnlijk omdat
ontstaat bij klimaatscheidende massieve kolommen, te
met name de onder- en tussendorpels van de kozijnen
verbreken en om het vuren dat een mindere weerstand
behoorlijk verweerd waren, kregen deze bij het eerste
heeft tegen houtaantastende schimmels, te beschermen.
onderhoud een zwaarder gepigmenteerde verflaag. Daar-
De afgelopen jaar heeft dit systeem prima gewerkt
door zijn nu nog steeds de dorpels zichtbaar donkerder
want nergens, ook niet bij risicovolle plaatsen bij vloer-
dan de stijlen. Het belang van tijdig en adequaat onder-
aansluitingen, is aantasting geconstateerd.
houd is een volgende voorwaarde voor goed en verantwoord houtgebruik, wat wordt onderbouwd door de
Mooi voorbeeld Het houtrijke kantoorgebouw, zowel
-jarige onderhoudsgeschiedenis van het schilderwerk.
constructief als aan de gevel en in het interieur, biedt al jaar een prettige werkomgeving dankzij een actief beleid
Gevarieerd houtgebruik Binnen valt direct het oog
van de eigenaar op goed en tijdig onderhoud. Gezien de
op de beeldbepalende esdoorn trap met een fraaie gebo-
staat van het hout blijft het ook de komende jaren goed
gen leuningconstructie van gelamineerd esdoorntriplex.
functioneren. Dit onderzoek levert daarmee een mooi
Deze sluit mooi aan bij de balustrades op de verdiepings-
voorbeeld van goed en duurzaam houtgebruik, maar laat
vloeren qua detaillering en kleurstelling. Ook de esdoorn
tegelijkertijd zien dat transparant afgewerkt geveltimmer-
parketvloer met dunne wengé stroken tussen de delen -
werk extra aandacht vraagt. De Koninklijke VVNH heeft
alleen voor oplevering nog licht geschuurd en vervolgens
die aandacht gegeven en blijft daarom met haar kantoor
geïmpregneerd met was - ziet er na jaren gebruik nog
de mogelijkheden in hout met verve etaleren. •
prachtig uit. Ook hier heeft goed onderhoud een grote rol gespeeld om de vloer in goede conditie te houden, waar-
niels lutke schipholt (shr)
Locatie: Westeinde -, Almere-Buiten Opdrachtgever: VVNH Almere-Buiten (vvnh.nl) Ontwerp: Plas+ Partners Architekten Loenersloot Constructiebureau: Adviesbureau Ruppert Ouderkerk a/d Amstel; constructeur: Joop Raadschelders Aannemer, teak kozijnen (onder KOMO): Bouwbedrijf M.J. De Nijs en Zonen Warmenhuizen (denijs.nl) Esdoorn trap, balustrade verdiepingsvloeren: Timmerfabriek Gebrs Bos Goudriaan (tifabos.nl) Esdoorn parket: Conijn Parket Alkmaar (conijnparket.nl) Gelamineerd vuren liggers (onder KOMO): Houthandel Eecen Oudkarspel (pontmeyer.nl) Verfleverancier houtwerk: Sigma Coatings Uithoorn (sigma.nl) Uitbreiding gebouw: (extra installatie- en archiefruimte) Opening: oktober GEBRUIKTE HOUTSOORTEN Bangkirai, onafgewerkt: dakterras Teak, gelakt: gevelbekleding, kozijnen, ramen en deuren, type Moulmain Western red cedar, donkerbruin afgewerkt: luifelframe Vuren, gelakt: decoratiestijlen, luifelplafond Trespa G (A.... Donkerbruin): kozijnpanelen kantoren, vergaderzalen , , , spreekkamer ste verdieping
n ov e m b e r 2 0 1 7
rabatdelen er prachtig bij staat.
17
het houtblad
Zorgvuldig onderhoud Dat het transparante buitenschilderwerk er na jaar nog zo patent uitziet, is te dan-
Infomercial
foto: francis de beus zutphen
Vol houdbaa r met F SC
Cumaru aanlegsteiger De Worp in Deventer; ontwerp: 3develop.nl Rotterdam.
Van den Berg Hardhout denkt niet allereerst aan kortetermijnwinst. Veeleer is het zaak als goede rentmeesters om te gaan met grondstoffen en relaties.
Met de groei van de mensheid en daarmee de welvaartssprong neemt de behoefte aan grondstoffen en energieproducten toe. Bouwtrendwatcher Ronald
Voor de onderneming betekent dit dat de ruim 30 houtsoorten die zij levert,
Rovers stelt de vraag hoe lang dit vol te houden is
FSC-gecertificeerd zijn. Samen met andere ondernemers wil zij deze visie en
er allerlei initiatieven van duurzaamheid, cradle-to-
met bijvoorbeeld eindige grondstoffen. Gelukkig zijn cradle en circulariteit, die de volhoudbaarheid hiervan
praktijk tot standaard maken.
nastreven. Van den Berg Hardhout draagt daaraan bij door al haar Braziliaanse en enkele Afrikaanse houtsoorten uitsluitend uit FSC-gecertificeerde bossen te betrekken.
Openbare ruimte Het bedrijf startte in 2011 met het opbouwen van een betrouwbaar netwerk van leveranciers. Inmid-
foto: mario van voorst bodegraven
dels heeft het zich duidelijk op de markt gepositio-
Van den Berg Hardhout levert ruim 30 FSC-gecertificeerde houtsoorten.
neerd. Met name scoort het waar FSC-gecertificeerd hout wordt toegepast in de openbare ruimte: gww, straatmeubilair, bruggen, gevelbekleding en dergelijke. Maar daar blijft het niet bij. Ook levert de onderneming diensten, zoals zagen, schaven, drogen, advisering, online voorraadinformatie en logistieke dienstverlening. Op rethinkwood.nl staan reeksen projecten waarin haar hout is toegepast. In het kader van economische, ecologische en sociale verantwoordelijkheid bezoekt directeur Albert Oudenaarden te-
vens de houtzagerijen waar haar hout vandaan komt.
klanten te werven. Zo heeft Oudenaarden contact
FSC-hout is goed voor de bevolking, de natuur en
opgenomen met NL Greenlabel, dat duurzame pro-
het klimaat. Volgens een berekening bescherm je
ducten, materialen en groen propageert, maar tro-
door voor FSC-hout te kiezen 1/3 ha bos met iedere
pisch FSC-hout nog uit haar productengids weert.
1 m.
‘Ik neem hen, maar ook weerman en klimatoloog Reinier van den Berg, mee naar onze bronnen, zodat
Automatisme
ze zelf het FSC-verhaal kunnen controleren. Dit is
Oudenaarden refereert aan 1997, toen het eerste
voor ons heel belangrijk: goed zorgen voor grond-
FSC-hout door zijn handen ging. ‘Nu is al ons hout
stoffen en relaties is een essentieel onderdeel van
FSC. In de handel is het nog te vaak: ik lever het al-
onze identiteit.’
leen, als mijn klant erom vraagt. Dat moet principieler, vanuit rentmeesterschap. Als je vindt dat bossen moeten blijven, moet je dat ook samen dragen, foto: walter frisart fotowerk zwolle
niet als verplichting, maar als automatisme.’ Daarom waardeert hij het dat kritische partijen als Wereld Natuur Fonds en Greenpeace deel uitmaken van FSC. Die bewaken de sociale en natuurparagrafen met argusogen. Omgekeerd moet de vraag omhoog, want certificering kost geld. Derhalve zoekt Van den
Van den Berg Hardhout
Berg Hardhout collega-bedrijven, om samen het
2e Industrieweg 19
FSC-aandeel te vergroten.
3411 ME Lopik Tel. 0348-820000
Identiteit
Fax 0348-820008
Woningbouwproject Baak 54 Amsterdam-IJburg; ont-
Van den Berg Hardhout zoekt ook aansluiting bij
www.vandenberghardhout.nl, www.rethinkwood.nl.
werp: Arons en Gelauff Architecten Amsterdam. Galerij
andere partijen die een schakel verder zitten: archi-
info@vandenberghardhout.nl
en gevelbekleding in mandioqueira (sucupira amarela).
tecten, overheden, organisaties. Via hen hoop je dan
foto: harry noback apeldoorn
Zorggebouw De Villa Apeldoorn met guariuba galerij en gevelbekleding; ontwerp: De Zwarte Hond Groningen/Rotterdam.
b r a ndv eili g e g e v el s ce-m a r k er ing b r a ndv ert r ag ing leeg wat er h o u t b er eid ing Sociaal-ecologisch woonproject Groene Mient Den Haag; ontwerp: Bos | Hofman | Architektenkombinatie/FilliéVerhoeven Den Haag. Douglas gevelbekleding.
Kwaliteit wint altijd, bewijst Leegwater Houtbereiding uit Heerhugowaard. Toen zij de professionalisering binnen het eigen bedrijf vijftig jaar geleden inzette, zijn diverse marktmakende gevelproducten ontwikkeld. Als nieuwe mijlpaal heeft zij nu, goeddeels op eigen kracht, de CE-markering Brandvertraging behaald, als eerste bedrijf in Nederland.
CE-markering is gebaseerd op geharmoniseerde NEN-EN-
Gecompliceerd product Bij de testen moet worden
normen, die informatie leveren over producteigenschappen
aangetoond of de onderzochte houtsoort voldoet aan een
en toepassingsmogelijkheden; zij is sinds juni wette-
bepaalde brandklasse (A t/m F). Deze staan vermeld in
lijk verplicht. Vanaf juli geldt dat voor brandvertraging,
NEN-EN - (Brandclassificatie van bouwproducten en
volgens EN (Wand- en gevelbekleding van massief hout
bouwdelen - Deel : Classificatie op grond van resultaten
- Eigenschappen, conformiteitsbeoordeling en merken). Om
van beproeving van het brandgedrag). Wand- en gevelbe-
deze CE-markering te mogen voeren, moeten initiële testen
kleding moeten voor diverse toepassingsgebieden vallen
worden uitgevoerd en wordt de productie gecontroleerd
binnen brandklasse B-s, d, waarbij s staat voor de
door een certificerende instelling, in dit geval SKH.
rookproductie (gemiddeld) en d voor vrijkomende bran-
dende druppeltjes of deeltjes (geen). Ondanks de wette-
kleding heeft behaald. Dat komt onder andere omdat het foto’s: nadine korringa hoogwoud
een gecompliceerd product met veel variabelen betreft. De regelgeving geeft wel aan om welke normen en testen het gaat, maar details geeft zij niet, waardoor niet altijd duidelijk is hoe je aan de eisen kunt voldoen. Ook is niet geheel duidelijk wat de consequenties voor wand- en gevelbekleding zijn. Bij de CE-markering van andere producten, zoals triplex, is men al verder, omdat de situatie daar veel eenvoudiger ligt.
Tachtig SBI-testen Het willen behalen van CE-markering Brandvertraging was voor Leegwater gebaseerd op een mengeling van commerciële en ethische motieven.
zout, met en zonder verfsysteem en dergelijke. En Leeg-
Uitreiking CE-markering
Toen zij aan de gang ging, hadden ook SKH en het aange-
water Houtbereiding koos ervoor dat meteen voor twaalf
Brandvertraging. Links Oscar
zochte Belgische testinstituut Warrington Fire uit Gent
houtsoorten/-producten te doen: ayous, thermisch ge-
geen pasklare antwoorden: het was verbluft het wiel uit-
modificeerd ayous, douglas, eiken, essen, grenen, lariks,
vinden. Hoe en waar te beginnen? Een testje doen is iets
thermisch gemodificeerd limba (Fraké Noir), tulpen-
anders dan CE hebben, zoals al te veel bedrijven zich rijk
boomhout, vuren, thermisch gemodificeerd vuren en
neuriën. Het bleek uiteindelijk een zeer stroef traject van
western red cedar.
zes lange jaren. Al vanaf ging Leegwater in overleg met SKH om eerstens het theoretische kader vast te stel-
Slechtste resultaat Daarenboven moet je de toepas-
len. Hoe moeten de CE-eisen worden geïnterpreteerd en
singsgebieden afdekken, waarbinnen een houtsoort mag
welke testen horen erbij? Later kwam daar Warrington
worden gebruikt. De regelgeving stelt niet alleen eisen
Fire bij, toen het testtraject definitief moest worden ge-
aan het houtproduct, al dan niet behandeld met een
formuleerd, en uitgevoerd. De testen begonnen in
brandvertrager, maar ook voor z’n eindtoepassing (end
en duurden een lieve , jaar. Dat waren dus investerings-
use application), dus inclusief coating, spouw en regel-
kosten van eenzame hoogte. In tegenstelling tot wat men
werk. Er is wel alle moeite gedaan de hoeveelheid testen
gewend was - één standaardtestje per houtsoort volstaat
zoveel mogelijk te beperken via extended application. Je
-, is nu het enorme aantal van tachtig SBI- (Single Burning
zoekt dan het slechtste resultaat (worst case) en alle ande-
Item) annex ontvlambaarheidstesten uitgevoerd. Beide
re opstellingen vallen daar dan onder. Anders ben je tot in
bepalen de brandklasse.
de verre oneindigheid aan het beproeven en testen. Ook zijn van tevoren vragen beantwoord als: welke houtsoor-
Enorm veel variabelen Bij de ontvlambaarheidstest
ten willen we verkopen? En welke modellen? Wat is er
(EN-ISO -: Bepaling van het brandgedrag van bouw-
op de markt? Welke gevelproducten vinden klanten be-
producten - Ontvlambaarheid bij directe blootstelling aan
langrijk?
vlammen - Deel : Beproeving met een enkele vlambron) gaat het erom of een product gemakkelijk en snel ont-
Oceanen van geduld Elke stap ging in overleg met
brandt. Tijdens een SBI-test volgens EN (SBI, tech-
SKH en Warrington Fire. En elke stap was weer bepalend
nical testing of building products) worden onder andere de
voor de volgende. Welke houtsoort heb ik nodig? In wel-
hitteafgifte, vlamuitbreiding, uitstoot van gevaarlijke stof-
ke breedte? Hoe moet ik die behandelen? Enzovoorts.
fen en rookontwikkeling bepaald van materialen in hun
Niet alleen kost dat zeeën van tijd, maar ook oceanen van
eindtoepassing. En al die parameters moeten in talrijke
geduld, omdat elke stap steeds onder toezicht van SKH
variabelen worden beproefd: verschillende profielen en
moest worden uitgevoerd, zoals de impregnering, dro-
kopmaten, diktes, breedtes, verticaal, horizontaal, open,
ging, coating en zo verder. En dat tachtig keer. Na elke
gesloten, mate van retentie van het brandvertragende
stap ben je weer een paar weken verder, en zonder SKH-
van Doorn (directeur SKH), rechts Dennis Leegwater (directeur Leegwater Houtbereiding).
21
het houtblad
bedrijf dat CE-markering voor houten wand- en gevelbe-
n ov e m b e r 2 0 1 7
lijke verplichting is Leegwater pas het eerste Nederlandse
foto: leegwater houtbereiding heerhugowaard
foto: www.johnlewismarshall.com
Renovatie Bickerswerf Amsterdam; ontwerp Joke Vos Architecten Amsterdam. Western red cedar gevelbe-
SBI-test open horizontale gevelbekleding.
kleding. toezicht is elke test er één van weggegooid geld. Vervol-
den. In plaats van de correlatie tussen beide is veeleer de
gens gaat het hout naar testinstituut Warrington Fire,
toepassing maatgevend.
waar het drie weken in de klimaatkamer verblijft om het juiste evenwichtsvochtgehalte te bereiken, alvorens het
Toepassingsbereidheid Leegwater Houtbereiding
kan worden getest. Te nat of te droog? Test ongeldig! Na
heeft met het behalen van de CE-markering Brandvertra-
elke testfase was er een meetmoment van waar-staan-
ging een straatlengte voorsprong genomen op de concur-
we-nu-en-hoe-nu-verder. In het begin waren er ook veel
rentie. Er is nu een voorlopig eindpunt bereikt. Naar ge-
indicatieve testen hoe een proefstuk zich gedraagt ten op-
lang van de behoeften uit de markt kunnen nieuwe testen
zichte van een referentie.
worden uitgevoerd naar bijvoorbeeld andere houtsoorten. Nu begint echter de periode om de enorme investe-
In de prullenbak Zo leidden de testresultaten steeds
ring terug te verdienen. Bedrijven die dezelfde CE-marke-
tot aanpassingen. Robinia viel bijvoorbeeld snel af, omdat
ring willen bezitten, moeten hetzelfde traject volgen.
het te slecht te impregneren is. Ondertussen liep ook een
Leegwater is bereid hen daarin bij te staan, al zal dat van-
parallel onderzoek naar coatings en in welke mate die bij-
zelfsprekend niet gratis zijn. Er ligt ook een rol voor de
dragen aan het brandgedrag. Later zijn beide sporen bij
houtbranche als geheel om daarin mee te ontwikkelen.
elkaar gebracht. Het hele proces bracht ook verrassingen.
De bereikte mijlpaal vergroot de roem van het natuurma-
Zo was niets bekend over het brandgedrag van open ge-
teriaal hout. En daarmee de toepassingsbereidheid van
velbekleding. Sommigen beweren dat erachter geen trek
opdrachtgever, architect en bouwer. •
ontstaat, anderen stellen juist het omgekeerde. De testen
hans de groot
gaven aan dat open gevelbekleding goed doorbrandt. En dat is ook wel logisch: meer oppervlak (voor en achter) is meer warmteafgifte en rookproductie. Hoegenaamd is het brandgedrag van hout duidelijker geworden. Sinds
HOUTDAG
het begin der brandeisen was de hypothese dat de volu-
Leegwater Houtbereiding houdt een rondetafel over
mieke massa van onbehandeld hout leidend is voor het
CE Brandvertraging tijdens Houtdag (donderdag
brandgedrag: hoe hoger de massa, hoe beter de brand-
november, Bomencentrum/Jardin d’Hiverre Baarn).
werendheid. Die aanname is niet geheel naar waarheid,
Voor informatie/aanmelding: www.houtblad.nl/hout-
wijzen de testen uit. Zo kunnen in zware of dichte hout-
dag.
soorten inhoudsstoffen zitten die bijzonder goed bran-
Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)
Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.
• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden
Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT
Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging
• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)
Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.
www.leegwater.nl/producten/brandvertraging
n ov e m b e r 2 0 1 7
CONJUNCTUURMETING VVNH EN HIBIN NAJAAR 2017
het houtblad
24
In de tweede ronde van de conjunctuurme-
Net als in zijn hout en plaatmaterialen
Klantgroepen De VVNH-leden realiseren
ting namen VVNH-leden deel aan de
ook in verantwoordelijk voor circa %
het overgrote deel van de omzet (> %)
enquête. Samen met Hibin-leden komt
van de totale omzet van de VVNH-respon-
door verkoop aan professionele klanten,
het totaal aantal respondenten op . De ver-
denten. Hardhout heeft verreweg het groot-
waarbinnen het aandeel van (grotere) aan-
wachtingen voor blijven over het alge-
ste aandeel in de omzet van de respondenten
nemers (> %) veel groter is dan zzp’ers/
meen positief. Voor de meeste respondenten
met ongeveer % van de totale omzet, ge-
klusbedrijven (< %). De verkoop aan parti-
is verbetering van de economie duidelijk
volgd door naaldhout (%) en plaatmateria-
culieren heeft een klein aandeel (< %) en
merkbaar aan meer offerteaanvragen en op-
len (%). Daarbij moet worden aangetekend
de meeste respondenten geven aan dat dit
drachten, nieuwe klanten en een hogere om-
dat hardhout relatief duur is, waardoor kleine-
aandeel ook niet toeneemt. Dit is een ander
zet. Deze ronde is voor het eerst gevraagd
re hoeveelheden al een grotere bijdrage aan
beeld dan bij de Hibin-leden, waar particu-
wat deelnemers als grootste kansen zien.
de omzet kunnen leveren. Bovendien is het
lieren en zzp’ers grotere en vaker groeiende
Voor de VVNH-leden is dit op de eerste plaats
beeld mogelijk verder vertekend door enkele
aandelen hebben.
de groei van de markt in het algemeen, ge-
in hardhout gespecialiseerde respondenten.
Ruim de helft van de respondenten heeft nog
volgd door eigen productie en productbewer-
(vrijwel) geen verkoop via internet. Bij de res-
king, logistiek en voorraadbeheer, verdere
Andere productgroepen hebben slechts klei-
pondenten die dat wel hebben, gaat het over
specialisatie en betere verkoopprijzen.
ne aandelen en zijn vaak toch houtgerelateerd
het algemeen slechts om enkele procenten van de totale omzet.
Verwachtingen De verwachtingen voor zijn positief met een verwachte omzetgroei van gemiddeld bijna %. Dit is wel iets minder positief dan in , toen voor nog ruim % werd verwacht. De goede verwachtingen lijken zich nog niet direct te vertalen in een hogere personeelsbezetting; bijna twee derde van de respondenten verwacht dat die stabiel blijft, terwijl minder dan een derde een (lichte) stijging verwacht. Voor komend jaar zien de respondenten vergroting van de bedrijfsomvang, scherpere prijsconcurrentie en het verhogen van de productiviteit (procesinnovatie) als belangrijkste veranderingen. Kwaliteit van personeel en arbeidsmarkt is daarbij opvallend gestegen naar de eerste plaats bij de grootste uitdagingen, gevolgd door e-commerce, ict, logistiek
Verdeling omzet Het aandeel van nieuw-
(houtconstructies, gelamineerd hout, drogen
en kennisontwikkeling. Dit is geheel in lijn
bouw is verder toegenomen ten opzichte van
ten behoeve van derden, etc.).
met de belangrijkste digitaliseringsthema’s,
. Waar renovatie en onderhoud vorig jaar
Het grootste deel van de omzet (circa %)
waar e- commerce, ERP en CRM bovenaan
nog een aandeel hadden tot twee derde van
wordt gerealiseerd in de woningbouw, ge-
staan. De houtondernemingen zien directe
de totale omzet, heeft nieuwbouw dit jaar re-
volgd door de grond-, weg- en waterbouw
concurrentie van andere houthandelaren en
novatie en onderhoud ingehaald met een aan-
(%), utiliteitsbouw (%) en de tuinsector
de algemene bouwmaterialenhandels als
deel van ruim %.
(%).
grootste dreiging.
VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse
te Almere.
biomassa de hoofdrol speelt, worden eindige grondstoffen vervangen door hernieuwbare grondstoffen, maar duurzame productie is de belangrijke voorwaarde.’ Voor zowel het Grondstoffenakkoord, dat de transitieagenda’s ‘Bouw’ en ‘Biomassa en voedsel’ bevat, als het Energieakkoord met het transitiepad ‘Biomassa en natuur’ is hout het veelbelovende materiaal, mits duurzaam geproduceerd. Na de inleiding, sprak de nieuwe secretaris over de behaalde resultaten tot nu toe, de ambities van het Convenant en de structuur waarbinnen deze zullen worden bewerkstelligd. Vervolgens kwamen de trekkers van de werkgroepen aan het woord. De ConvenantBij Van den Oudenrijn in Bodegraven vond
waren van de partijen vertegenwoor-
partners leverden constructieve bijdragen aan
dinsdag oktober de goed verzorgde startbij-
digd door in totaal personen.
de gepresenteerde plannen van de werkgroe-
eenkomst plaats van het Convenant Bevorde-
De aftrap werd gegeven door de voorzitter
pen, waaruit duidelijk ook de noodzaak en re-
ren Duurzaam Bosbeheer. Het Convenant,
van de stuurgroep van het Convenant, Paul
levantie van het Convenant bleek. In de ko-
ondertekend op maart , streeft ernaar
van den Heuvel. Hij herhaalde waarom duur-
mende periode zullen de partijen aan de slag
duurzaam geproduceerd hout de norm te ma-
zaam geproduceerd hout tot norm maken zo
gaan met de plannen en de voorgestelde ac-
ken in Nederland. Op de startbijeenkomst
belangrijk is: ‘In de biobased economy, waar
ties ten uitvoer brengen.
BNA MASTERCLASS GEVELBEKLEDINGEN EN HOUT De BNA Academie (Bond Nederlandse Architecten) organiseerde op oktober jl. de masterclass Gevelbekledingen van hout. De bijeenkomst vond plaats in het houtrijke Centrum voor Milieu Educatie (Het Groene Huis) te Amersfoort, van architect Haiko Meijer van Onix te Groningen. Aan deze studiedag namen architecten van bureaus deel. Ook waren er vertegenwoordigers van drie VVNH-leden aanwezig. De masterclass werd op uitnodiging van BNA gegeven door Centrum Hout (Eric de Munck). Er werd ingegaan op houtsoort- en profielkeuze, detaillering, bevestiging, afwerking enzovoorts. De reacties na afloop waren zeer positief. •
n ov e m b e r 2 0 1 7
Houtondernemingen
25
het houtblad
S TA R T B I J E E N KO M S T C O N V E N A N T BEVORDEREN DUUR ZAAM BOSBEHEER EEN SUCCES
o de a a n o ude pl a nk en
foto: ossip van duivenbode rotterdam
her b e s t emmin g k a a s pa k h u i s go u da
In het kaaspakhuis stond km aan grenen stellingen
n ov e m b e r 2 0 1 7
foto: jeroen musch rotterdam
dicht opeen.
Het pakhuiskarakter is ingenieus her-
tekening: mei architects and planners rotterdam
kenbaar gehouden.
Plattegrond 1ste verdieping.
Het kaaspakhuis omvatte, gescheiden door een smalle steeg, twee parallelle gebouwen (15 x 60 m), met hun kopse voorgevels langs de Kromme Gouwe.
foto’s: ossip van duivenbode rotterdam
het houtblad
28
Een oud kaaspakhuis in Gouda is door MEI architecten and planners zó omgevormd tot appartementengebouw, dat de geschiedenis voelbaar bleef. Grenen kaasplanken, innovatief met het SafeWood-procedé brandvertragend
Development, een jonge ontwikkelmaatschappij die voor-
de bereiding ervan: toevoegen van zuursel en stremsel aan
namelijk oude gebouwen transformeert en zich daarbij
melk, scheiden van wei en wrongel, de laatste in een pers-
sterk richt op ‘de beleving van de eindgebruikers’. De Pro-
vorm en ten slotte in een pekelbad storten. Voor al die fasen
ducent werd Winkels eerste project dat hij ontwierp en co-
voldoen tegenwoordig hulpmiddelen van roestvast staal.
financierde. Samen met zijn nieuwe partners ontwikkelde
Hout blijft wel nodig voor daarna, de rijping. Dat moet ge-
hij het plan waarbij in het kaaspakhuis woningen kwa-
beuren op houten planken, omdat die vochtregulerend zijn.
men. Eigenaar De Producent en de gemeente Gouda waren
Ze worden toegankelijk opgesteld, omdat de kazen regel-
snel overtuigd, vooral door het krachtige argument dat de
matig moeten worden gekeerd.
historie van het kaaspakhuis herkenbaar zou blijven. Er volgde een interessante fase van rondleidingen, folders ma-
Kritisch proces Dat rijpen is een kritisch proces waar
ken, kopers zoeken. ‘Het was zwaan kleef aan. Je hoefde
licht, luchtvochtigheid en temperatuur nauw luisteren en
voor dit project geen verkoopverhaal te verzinnen; het
waar strikte hygiëne nodig is tegen wildgroei van bacteriën.
pand zegt zelf genoeg.’
Hout houdt zich van alle materialen het best en kan het inwerken van zuren en paraffine aan. Wel moet het vaak wor-
Handmatige klimaatbeheersing Het kaaspakhuis
den geboend, maar dat geeft geen problemen. Dat bewij-
spreekt inderdaad tot de verbeelding. Wat Winkel het
zen de dikke grenen planken in voormalig kaaspakhuis De
meest verraste, was de binnenkant, met de enorme hoe-
Producent in Gouda. Bijna een eeuwlang droegen zij kazen,
veelheden hout. km aan grenen stellingen stond hier
maar nu zijn ze in ditzelfde gebouw als woninggevels inge-
dicht opeen. Verder waren er houten vloeren en plafonds,
zet. De kazen lieten vele sporen erop na en ook het schrob-
en op zolder een zeldzaam rijke variatie dakgebinten, door
ben tekende het hout, maar zonder serieuze schade: als ge-
architect Schuurman in de verschillende bouwfasen telkens
velhout is het perfect.
net anders bedacht. De constructie had meer eigenaardigheden. Niet alleen de gebouwen waren gefundeerd, maar
Rijksmonument De Producent is als grote coöperatie
ook de stellingen. Ronduit een ontdekking was hoezeer de
van kaasproducerende boeren voor Gouda belangrijk. Die
handmatige klimaatbeheersing de architectuur bepaalde.
bundelden begin vorige eeuw hun krachten, wat meer fi-
Rijpende kaas gedijt het best bij ongeveer °C en een
nanciële zekerheid en betere kwaliteitsbeheersing bood.
luchtvochtigheid van circa %. Het pakhuis had daarom
Het pakhuis werd vanaf in fasen gebouwd, steeds
tientallen ramen met luiken en schuiven die steeds door
naar ontwerp van architect P.D. Stuurman (-). In
personeel iets meer of minder werden opengezet. Essenti-
hoofdlijnen omvatte het uiteindelijk, gescheiden door een
eel was de steeg tussen beide pakhuizen, als smalle, donke-
smalle steeg, twee parallelle gebouwen, elk m breed en
re buitenruimte die het binnenklimaat op peil hielp houden.
m diep, met hun kopse voorgevels langs de Kromme Gouwe. Ze boden plaats aan één miljoen kilo kaas, waarbij
Ereplaats De verkoop verliep voorspoedig, sinds kort
het voorste deel van het rechtse pand niet meedeed. Dit
wordt het gebouw bewoond. Dat is deels te danken aan het
was in gebouwd als kantoor en wijkt architectonisch
aantrekkelijke woningaanbod. De appartementen wisse-
af; de trots van de kaasboeren was hier uitgedrukt in kloek
len sterk in omvang (- m) en in prijs ( tot ton), en
expressionisme. In dreigde leegstand, de coöperatie
de indeling was steeds vergaand aan persoonlijke wensen
verkaste naar modernere behuizing. Al snel werd het com-
aanpasbaar. Vrijwel elk appartement kreeg een buitenruim-
plex aangewezen als rijksmonument vanwege z’n gaafheid
te. De onderste woningen hebben tuinen, de zolderappar-
én het beeldbepalende karakter voor kaasstad Gouda. Her-
tementen dakterrassen, verborgen in de schuine daken.
bestemming kwam in zicht.
Alle tussenverdiepingen kregen loggia’s, geconcentreerd in dubbele verticale rijen en elk voorzien van open, witte
Zwaan kleef aan MEI won de opdracht op bijzondere
sponningen die het ritme van de ramen prachtig voortzet-
wijze, zegt architect Robert Winkel. ‘Als zovele vakgenoten
ten. De belangrijkste trekker was het pakhuiskarakter, dat
moest ik me na de crisis heruitvinden en ben toen ook ont-
ingenieus herkenbaar is gehouden. De oude steeg kreeg
wikkelaar geworden.’ Hij sloot zich aan bij White House
een ereplaats. Zij is verbreed tot een lichthof van x m
29
het houtblad
Voor het maken van Goudse kaas is hout onmisbaar. Niet bij
n ov e m b e r 2 0 1 7
gemaakt, stralen nu als woninggevels; stoere pakhuisgebinten pronken in riante zolderappartementen.
De oude kapgebinten bekronen het project, de zolderappartementen
n ov e m b e r 2 0 1 7
zijn er uiteindelijk omheen gevlochten.
het houtblad
30
Midden in de hof, uitbreiding van de oorspronkelijke steeg, staan twee glazen liften en de open trappartij.
De kazen lieten vele sporen na en ook het schrobben tekende het hout, maar zonder serieuze schade: als
fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: ossip van duivenbode rotterdam
gevelhout is het perfect.
spreuken gebrand. Die teksten verwijzen naar de historie:
lemaal aan brede galerijen hun voordeur hebben. Midden
‘Is bij het boenen het sodawater niet heet, dan krijg je bac-
in die hof vind je de oorspronkelijke steeg zelfs enigszins
teriën bij de vleet’. Zelfs de huisnummers zijn gelaserd op
terug. De oude pakhuismuren bleven hier deels staan, en
hergebruikte houten bakjes. Ook die getuigen van het oude
flankeren twee glazen liften. Binnenwanden uit de pakhuis-
kaaspakhuis waarin ze naast de stellingen hingen. Mede-
tijd zijn nu dus buitenmuren van de liftschacht, fascinerende
werkers borgen er hun staatjes na elke controleronde in op.
restanten van het vroegere klimatiseringssysteem.
Paradijs Zelfs het constructiehout is opgewaardeerd. Het Circulair hout De grootste hommage is uitbundig her-
is uit z’n verborgenheid gehaald, het mag nu stralen. Veel
gebruik van het vele hout, dat op verschillende manieren
woningen hebben prachtige houten plafonds, ooit vloer-
een tweede leven kreeg. Beeldbepalend zijn de vroegere
planken van de verdieping erboven. Naar beneden toe siert
kaasplanken als woninggevels in de lichthof. Ze waren niet
het nu zo’n woning, maar ook voor de bovenburen kreeg
zonder meer als gevelhout toepasbaar vanwege brandwee-
het een andere functie als verloren bekisting van de beton-
reisen. De oplossing werd gevonden in de SafeWood-pro-
vloer, waarin leidingen, isolatie en vloerverwarming zijn
cedure, waarbij hout onder vacuümomstandigheden wordt
weggewerkt. De kapgebinten bekronen het project, de zol-
geïmpregneerd met een brandvertragend middel op water-
derappartementen zijn er omheen gevlochten. Deze kopers
basis dat het behandelde materiaal verder niet beïnvloedt.
toonden lef: ze kochten hun toekomstige woning toen die
Dit werd gedaan door Foreco Dalfsen, en directeur KlaasJan
nog een donkere ruimte vol dikke balken was. Intussen is
Swager legt uit: ‘Voor nieuwe houten gevels wordt meestal
elk zolderappartement een eigentijds, hoogstpersoonlijk
vers, gemodificeerd hout toegepast dat met een extra be-
paradijs, waar de opening naar het dakterras en enkele ra-
handeling brandvertragend is gemaakt. Maar bij oud hout,
men ruimschoots daglicht binnenbrengen.
zoals kaasplanken, kun je niet dezelfde resultaten bereiken. Juist omdat circulair hout steeds belangrijker wordt, ook
Inventiviteit De fraaiste gebinten pronken er: een hang-
voor gevels, hebben we samen met Lonza Wood Protection
gebint voor het hoekhuis, diverse kapvarianten in de andere
deze behandeling ontwikkeld.’
woningen. De nokhoogte van circa , m bleef overal in het zicht, en wekte inventiviteit. Bewoners grepen deze aan
Fijne eigenschap De precieze staat van het hout heeft
voor vlieringen, entresols, een extra verdieping. En juist
grote invloed. ‘Elk project wordt daarom uitvoerig onder-
hier ook bleek dat hergebruik van hout aanstekelijk is. Er
zocht. Daarbij: de meeste brandvertragende middelen zijn
zijn bewoners die van een uitgezaagde dakbalk een deur-
hygroscopisch. Ze trekken water aan, maar geven dat ook
omlijsting maakten, of stoere treden van een binnentrap. •
weer af en dan worden geïmpregneerde stoffen vaak uitge-
hilde de haan
spoeld. Bij deze kaasplanken waren we vooral benieuwd hoeveel vet erin was opgenomen, met welke gevolgen.’ De behandeling pakte prima uit. De kaasplanken voldoen aan alle brandeisen (Euroklasse B) en logen niet uit. Een fijne
CO-VOETAFDRUK
eigenschap van SafeWood komt zelfs extra tot z’n recht: je
In het project is onder andere m grenen (kaasplan-
ziet er niets van, het is namelijk geen coating. De sporen van
ken) hergebruikt. Dit betekent een CO-vastlegging
de kazen en het boenen bleven sprekend als voorheen.
van . kg. De Europese bossen slaan deze hoe-
Spreuken De kaasplanken geven de binnenhof grandeur.
de uitlaatgassen van een middenklassenauto over
veelheid CO op in seconden. Het compenseert Zorgvuldige details brengen daarbinnen nog verfijning.
. km of het jaarlijks elektragebruik van huis-
Winkel benutte de eigenschap dat hout zo makkelijk te
houdens.
bewerken is. ‘Je kunt er versieringen in gutsen, maar ik
Opdrachtgever: White House Development Gouda (whitehousedevelopment.com) Ontwerp: MEI architects and planners Rotterdam (mei-arch.eu); Robert Winkel Aannemer: Vergeer Bouw Reeuwijk (vergeerbouw nl) Constructieadvies: PBT Delft (pietersbouwtechniek.nl) Adviseur bouwfysica: DGMR Arnhem (dgmr. nl) Adviseur brandveiligheid: Adviesbureau Hamerlinck Roosendaal (hamerlinckadvies.nl) Behandeling gevelhout (kaasplanken): Foreco Dalfsen (foreco.nl) Bouwperiode: April - juli Bruto vloeroppervlak: . m Bouwkosten: € , miljoen, incl. installaties, excl. btw
n ov e m b e r 2 0 1 7
koos een moderne variant: laseren.’ Aldus zijn in de gevels
len hier naar binnen en lichten de woningen op, die hier al-
31
het houtblad
met een glazen kap op dakhoogte. Zon en daglicht spranke-
LIGNO Dak ®
Eenvoudig te monteren, akoestiek en zichtonderzijde gereed.
Kruislaaghout van Lignotrend af fabriek geleverd met een afgewerkte onderzijde en een geluidsabsorberend oppervlak – daardoor wordt de bouwtijd aanzienlijk korter, en de binnenafbouw is vrijwel meteen gereed. architectonisch hoogwaardige hout-onderzijde bijvoorbeeld kwastvrij dennen werkzaam tegen nagalm en geluidspegel bouwbiologisch gecertificeerd
LIGNOTREND GmbH Landstrasse 25 D-79809 Weilheim Tel.: +49 (0)7755 9200-0
www.lignotrend.com
Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage
Zoek naar FSC® producten.
Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444 / www.wijma.com
1/1 aflopend
innovatie in hout
2017
Sleeve House, Verenigde Staten Universal Forest Products
Hekikai Shinkin Bank, Japan Ikegami & Co LTD
Stadskantoor Venlo, Nederland Boogaerdt Hout & Koninklijke Dekker Hout
Brug, Noorwegen Woodlink AS
GAAT DE VOLGENDE ACCOYA® AWARD NAAR UW PROJECT?
© Accsys Technologies, de handelsnaam van Titan Wood Limited, oktober 2017. Accoya® en het trimarque-logo zijn gedeponeerde handelsmerken van Titan Wood Limited, een volledige dochteronderneming van Accsys Technologies PLC, die niet gebruikt of gereproduceerd mogen worden zonder schriftelijke toestemming.
www.accoya.com
Voor al uw houttoepassingen
www.ltl.nl
Leyenaar Taapken Lamaker B.V. Kamerlingh Onnesweg 7, 4131 PK Vianen Postbus 191, 4130 ED Vianen Tel. +31 (0) 347 374 844 E-mail: verkoop@ltl.nl
De wereldwijde producent Teknos biedt klanten vanuit de lokale vestiging Teknos Drywood: • Excellente service • Duurzame oplossingen • Technisch geavanceerde coatings die bij de klant waarde toevoegen • In Nederland gemaakte producten We bieden een compleet assortiment aan duurzame oplossingen voor het coaten van houten: Geveltimmerwerk - ramen, deuren en kozijnen l Gevelbekleding en balkons l Plaatmateriaal en panelen l Binnendeuren l Vloeren l Meubels l Tuinhout en tuinmeubilair l Interieurtimmerwerk
Hendrik Ter Kuilestraat 181
l
7547 SK Enschede
l
Telefoon 053 - 433 44 22
l
info@drywood.nl
l
www.teknosdrywood.nl
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I
G E MODIFICEER D LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
L
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!
O
I
A R F
N E K
N R.
h o u t b lijf t w er eld s c h o k k end a a r d b e v ing s b e s t end i g b o u w en
Onlangs is SKH-publicatie - Het gedrag van houtconstructies en houtskeletbouw bij aardbevingen verschenen. Natuurlijk ziet dit document het licht door de gebeurtenissen van de afgelopen jaren in Groningen. Het beschrijft wat er gebeurt tijdens een aardbeving en hoe hout(skelet)bouw hierop reageert, inclusief rekenvoorbeeld.
Parkvilla’s Zuidhorn; ontwerp: Onix NL Groningen. Hout is licht van gewicht; de krachten tijdens een aardbeving zijn daardoor relatief laag.
De inhoud van de publicatie is technisch van aard: wat
woning, één uit een rij van vier, uitwerkt. De SKH-publi-
is de oorzaak van aardbevingen; hoe duiden we ze aan
catie is een vrij compleet document waaraan de praktijk
(schalen van Richter en Mecalli); wat zijn de gevolgen;
wat heeft.
de aardbeving als belasting; en de reactie van de bebouwde omgeving (gedrag constructie). Daarnaast komen de
Oorzaak aardbevingen Aardbevingen ontstaan
in NEN-EN (Eurocode - Ontwerp en berekening
doordat in de tijd opgebouwde spanningen in de (diepe)
van aardbevingsbestendige constructies) en de hierop ge-
ondergrond tot lokaal bezwijken leiden. Dat gebeurt in
baseerde Nederlandse praktijkrichtlijn NPR (Beoor-
Groningen (gevolg van gaswinning) niet anders dan el-
deling van de constructieve veiligheid van een gebouw bij
ders (meestal het onderling verschuiven van tektonische
nieuwbouw, verbouw en afkeuren - Grondslagen voor aard-
platen). In Groningen werd de bovenbelasting (grondla-
bevingsbelastingen: geïnduceerde aardbevingen) aan bod.
gen boven de aardgasbel) altijd gedragen door het poreu-
Daarna wordt het gedrag van houten gebouwen (houten
ze gesteente en de in dit gesteente aanwezige gas. In de
constructies) beschreven. De publicatie besluit met een
loop der tijd is circa % van het oorspronkelijk aanwezi-
rekenvoorbeeld, dat het gedrag van een houtskeletbouw-
ge gas gewonnen, waardoor de gasdruk in het poreuze
ren. Dit dynamische effect vergroot de kracht tot: kracht = massa x versnelling x dynamische vergroting. De versnelling(en) is/zijn afhankelijk van de aardbeving (belasting), de massa en dynamische vergroting van het gebouw (constructie).
schaal van Richter’. Dit is een schaal met een objectief meetbare grootheid: de bij de aardbeving vrijgekomen energie (Joule). De schaal zegt evenwel niet per definitie iets over de opgetreden schade: een krachtige aardbeving op grote diepte kan veel minder schade berokkenen dan een zwakke op geringe diepte. Een andere ook wel gebruikte schaal is die van Mercalli, die zich richt op de gevolgen, de schade (subjectief).
Gevolgen aardbevingen De meeste aardbevingen worden niet eens gevoeld. Van een aantal zijn de trillingen aan het aardoppervlak zo groot, dat (een deel van) de bebouwde omgeving niet tegen de daaraan gekoppelde versnellingen kan. De krachten worden zo groot, dat de bebouwde omgeving schade ondervindt of zelfs instort. De redenen hiervoor zijn: •
Opslingeren door zachte grondlagen (in Groningen
foto: peter de kan groningen
locatiespecifiek aan de orde) •
Onvoldoende samenhang in de constructie
•
Asymmetrische constructieve vormen
•
Onvoldoende sterkte van niet-constructieve of secundaire seismische elementen, zoals schoorstenen en borstweringen
•
Onvoldoende sterkte-/energiedissiperend (‘vernietigend’) vermogen van verbindingen/constructies (bros bezwijkgedrag)
•
Zware daken zonder voldoende vooral horizontale weerstand tegen beweging van deze hoog liggende grote massa’s
•
Bij bestaande (historische) houten gebouwen: afgenomen sterkte als gevolg van aantasting (schimmels,
gesteente sterk is afgenomen. Daardoor moet het gesteente de bovenbelasting nu vrijwel alleen dragen. Als gevolg wordt het gesteente in elkaar gedrukt (compac-
insecten) •
Onvoldoende weerstand tegen branden die na de beving uitbreken.
tie), wat tot bodemdaling leidt.
Voorbereiden op aardbevingen Kracht = massa x Dynamische vergroting Hier was wel op gerekend.
versnelling x dynamische vergroting. Blijkbaar zijn lichte
De daling blijkt echter ook schoksgewijs op te treden, er
gebouwen met hun lage massa in het voordeel: geen
ontstaan breuken. Hierdoor komt in een kort tijdsbestek
zwaar metselwerk, maar lichte staalbouw en houtbouw.
energie vrij, die tot trillingen (versnellingen) aan het aard-
De dynamische vergroting is afhankelijk van de zoge-
oppervlak leidt: aardbevingen. Versnelling is één compo-
naamde eigenfrequentie, een weergave van de verhou-
nent die een kracht bepaalt. De andere is de massa (die
ding tussen de stijfheid en massa van het gebouw. Een
wordt versneld/vertraagd). Dus: kracht = massa x ver-
gebouw (constructie) heeft meer eigenfrequenties; de
snelling. Als de versnelling niet constant is qua grootte en
laagste dragen het meest bij aan het gedrag. Indien deze
richting, zoals bij aardbevingen, kan de massa opslinge-
eigenfrequentie(s) in de buurt ligt/liggen van een in de
37
het houtblad
vrijwel altijd aangeduid met ‘kracht op de (magnitude)-
n ov e m b e r 2 0 1 7
Aanduiding aardbevingen Een aardbeving wordt
Figuur . Dynamische
n ov e m b e r 2 0 1 7
vergroting.
het houtblad
38
Woonkeuken Groningen; ontwerp: Onix NL Groningen. AanFiguur 2. Energiedissipatie en het effect op de krachten die de constructie moet opnemen.
bouw in hout.
Figuur 3. ‘Stiftvormig verbindingsmiddel belast hout
tekeningen: shr wageningen
op druk.
Figuur . ‘Gewapende’ verbinding om splijten te voorkomen.
foto’s: peter de kan groningen
Interieur parkvilla’s Zuidhorn; ontwerp: Onix NL Groningen. Een houtconstructie waarbij druk de krachten overdraagt, is in staat energie te dissiperen (‘vernietigen’).
bezwijken van de constructie kan de in figuren (b) en
ping in staat is, een (sterke) vergroting op (opslingeren).
(c) aangegeven horizontale tak zich wel ontwikkelen; er
Zie figuur .
wordt energie gedissipeerd.
Dissiperen energie Tijdens een aardbeving komt een
Conclusies Het voorgaande leidt tot de volgende con-
hoeveelheid energie vrij waarvan een deel de constructies
clusies:
bereikt; die zullen deze energie moeten verwerken. Af-
.
Hout is licht van gewicht (lage massa), waardoor de
hankelijk van de constructieopbouw en de toegepaste
krachten die zich tijdens de aardbeving ontwikkelen,
materialen kan de constructie meer of minder energie dissiperen, door bijvoorbeeld interne wrijving, wellicht door
n ov e m b e r 2 0 1 7
guur . Indien deze verbindingen bepalend zijn voor het
afhankelijk van de mate waarin de constructie tot dem-
relatief laag zijn. .
Een houtconstructie met verbindingen waarbij druk
het omzetten van energie in warmte. De gedissipeerde
(loodrecht op of evenwijdig aan de vezel) de krach-
energie verdwijnt en de constructies worden hiermee dan
ten overdraagt, is in staat energie te dissiperen,
ook niet belast. Conclusie: hoe meer energie wordt gedis-
waardoor de te verwerken krachten verder lager
sipeerd, hoe minder energie tot daadwerkelijke belasting
worden.
39
op de constructie leidt. Zie figuur ; deze geeft de kracht, werkend op de constructie, weer tegen de vervormingen in de constructie. De energie (E in figuur ), leidend tot de
h o u t e n c o n s t r u c t i e s w e e r s ta a n p r i m a
krachten die de constructie moet verwerken, is ongeacht
aardbevingsbelastingen
het gedrag van de constructie een gegeven. In figuur (a) is de constructie NIET in staat energie te dissiperen. Gevolg is dat de constructie grote krachten te verwerken
‘Gewapend’ Stiftvormige verbindingsmiddelen in hout
krijgt. In figuur (c) kan de constructie VEEL energie dis-
kunnen tot splijten leiden; de treksterkte van hout lood-
siperen. Daardoor vervormt de constructie sterk blijvend;
recht op de vezel wordt overschreden. Om dit te voorko-
de te verwerken krachten zijn echter ten opzichte van het
men - omdat bij splijten de in figuur aangegeven hori-
gedrag, geschetst in figuur (a), sterk gereduceerd.
zontale tak zich niet ontwikkelt -, moet de verbinding in voorkomende gevallen, zoals bij wat dikkere stiften/bou-
Taai bezwijken De vraag is nu wat we willen: grote
ten, worden ‘gewapend’ met bijvoorbeeld voldraadse
krachten en kleine vervormingen (geen schade) of kleine
schroeven. Zie figuur .
krachten en grote vervormingen (wellicht veel schade). Dat hangt af van de functie van het gebouw (een kern-
Berekening hsb-woning Houten constructies kun-
centrale mag ook tijdens de zwaarste aardbeving nage-
nen prima aardbevingsbelastingen weerstaan. De massa is
noeg geen schade hebben) en van de zwaarte van de
relatief laag, waardoor zich relatief lage krachten ontwik-
aardbeving (tijdens een relatief lichte aardbeving mag na-
kelen. Tevens is energiedissipatie mogelijk in verbindin-
genoeg geen schade ontstaan, terwijl tijdens een zware
gen waarin de krachten met drukspanningen worden
de schade groot mag zijn doch niet tot instorten mag lei-
overgedragen, zoals met stiftvormige verbindingsmidde-
den). In het geval van zware aardbevingen, waar vooral
len. De samenhang in de constructie kan prima worden
de veiligheid een rol speelt (en niet of aangerichte schade
gerealiseerd, bijvoorbeeld via plaatvormige elementen
nog te herstellen is), verdienen constructies die reageren
(triplex, OSB, spaanplaat). SKH-publicatie - beschrijft
als figuur (c) weergeeft duidelijk de voorkeur: de hori-
deze zaken meer in detail en maakt die voor de praktijk
zontale tak in de figuur kan zich ten volle ontwikkelen -
toegankelijk via een berekening van een hsb-woning. •
er treedt zogenaamd taai bezwijken op.
andré jorissen (shr wageninStiftvormige verbindingsmiddelen Als we het materiaal hout beschouwen, moeten we constateren dat
gen, tu/e eindhoven), wim de groot (shr wageningen)
de horizontale tak zich vrijwel nooit ontwikkelt: meestal bezwijkt hout zogenaamd bros bij een belasting F = Fel , zoals figuur (a) weergeeft. De horizontale tak ontwik-
HOUTDAG
kelt zich bij hout uitsluitend als het maatgevend bezwijk-
De auteurs houden een rondetafel over dit onderwerp
mechanisme door druk wordt bepaald. Dat is zelden het
tijdens Houtdag (donderdag november, Bo-
geval. Echter, in een verbinding met stiftvormige verbin-
mencentrum/Jardin d’Hiverre Baarn). Voor informa-
dingsmiddelen (draadnagels, schroeven, bouten, deuvels)
tie/aanmelding: www.houtblad.nl/houtdag.
worden de krachten wel via druk overgedragen. Zie fi-
■ ■ ■
het houtblad
aardbeving voorkomende maatgevende frequentie treedt
Veilig en efficiënt plannen met de HECO ®-Calculatie software 4.0 W! N I E U uwde
rnie De ve voor versie kening! bere anker
Intuïtieve en interactieve gebruikersinterface Berekeningsmogelijkheden voor ankers, leuningen, gevels, dakspanten, houtverbindingen, etc.
GRATIS E-NIEUWSBRIEF HET HOUTBLAD?
Conform de huidige normen HECO-HCS is kosteloos als download of CD beschikbaar HECO-Schrauben GmbH & Co. KG Dr.-Kurt-Steim-Straße 28, D-78713 Schramberg Telefoon: +49 (0) 74 22 / 9 89-0, E-mail: info@heco-schrauben.de Agent Benelux: Jac. Lowie & Zoon bv, Korte Brinkweg 37-B, 3761 EC SOEST Telefoon: +31 (0) 35 / 54 159 58, E-mail: office@lowie.nl
MELD U AAN OP WWW.HOUTBLAD.NL!
100% hout uit verantwoord beheerd bos. Geen punt met STIP. Doorbraak in verantwoord hout: met STIP is 100% aantoonbaar Met gepaste trots lanceert SHR de gloednieuwe STIP-certificatieregeling. STIP is in het leven geroepen om te bereiken dat uiteindelijk alle hout op de markt voor 100% afkomstig zal zijn uit duurzaam beheerd bos. Bedrijven die uitsluitend hout uit verantwoord beheerde bossen gebruiken, kunnen zich vanaf nu onderscheiden met het bijbehorende STIP-bedrijfskeurmerk. De Toetsingscommissie Inkoop Hout (TPAC) heeft haar goedkeuring aan STIP gehecht. Volgens Oscar van Doorn is STIP om meerdere redenen “een beslissende doorbraak in het gebruiken van duurzaam hout.”
Alle hout helemaal goed
“De STIP-regeling sluit precies aan bij de wensen van de industrie in de Green Deal en het nieuwe Houtconvenant: de administratieve en logistieke barrières die het gebruik van duurzaam hout belemmeren worden weggenomen. Evenals onduidelijkheid over het mengen van houtsoorten met verschillende COC-certificaten. Een STIP-gecertificeerd houtbedrijf koopt aantoonbaar uitsluitend hout in dat uit verantwoord beheerde bossen komt. En voor de verkoop geldt dan dus hetzelfde. De opdrachtgever/afnemer hoeft geen papierwinkel meer bij te houden: het STIP-certificaat garandeert 100% hout uit verantwoord beheerde bossen. Dat is een beslissende doorbraak omdat de markt gefaciliteerd wordt in het op transparante wijze bereiken van een breed gedragen doel: álle hout helemaal duurzaam. Het zou fantastisch zijn als we dat samen bereiken.”
“Duurzaamheid hoeft niet ingewikkeld te zijn”
STIP is geen Chain of Custody-keurmerk. Het is een bedrijfskeurmerk voor bedrijven die door een onafhankelijke certificatie-instelling conform de STIP-regeling steeds herhaald laten vaststellen dat zij uitsluitend hout uit verantwoord beheerde bossen in- en dus verkopen. Bijvoorbeeld uit FSC en PEFC-bossen. “Iedere afnemer gaat dus op 100% zeker als hij hout bij een STIP-bedrijf inkoopt” ,zegt Van Doorn. “Dat vergemakkelijkt de handel in hoge mate. Ook voor het houtverwerkende bedrijf zelf zijn er alleen maar voordelen: veel minder administratieve en logistieke verplichtingen en een duidelijk statement naar de klanten, overzichtelijk en eenvoudig. Duurzaamheid hoeft helemaal niet nodeloos ingewikkeld te zijn. Sterker nog: hoe gemakkelijker we het samen kunnen maken, des te beter is dat voor bos, mens en milieu.”
Certificatie vanaf nu mogelijk
Nu STIP is goedgekeurd door de TPAC-commissie, wordt certificatie voor het STIP-bedrijfskeurmerk per direct mogelijk. “Wij verwachten daarvoor een grote belangstelling, want houtverwerkende partijen in binnen- en buitenland zijn enthousiast over dit nieuwe SHR-initiatief”, aldus Van Doorn. “De introductie van STIP wordt ondersteund door een communicatiecampagne en daarvan is de STIP-website (www.stip.org) het allereerste begin.” Voor meer informatie kunt u terecht bij SKH :0317-453425
2017
DAG
Houtdag - hét event voor de houtbranche Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, prikkelende discussies en creatieve Informatiemarkt. Waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en netwerken.
THEMA: REVOLUTIES IN HOUT INSPIREREN - INFORMEREN - IMPLEMENTEREN Waar & wanneer:
Dagvoorzitter: Gerard Vos
Donderdag november . - . uur Bomencentrum Nederland/ Jardin d’Hiverre Baarn
Andrew Waugh* (Waugh Thistleton Architects Londen), wereldleider in geavanceerde houtproducten en pionier in houthoogbouw. Tevens masterclass! Emilie van Wijnbergen (constructeur ARUP Amsterdam), aanstormend talent in hout Emil Lüning** (Adviesbureau Lüning Arnhem), éminence grise onder de houtconstructeurs Abel Groenewolt (Institute for Computational Design and Construction Stuttgart), expert in D-puzzels en ruimtelijke
Voor wie?
constructies in hout
• Architecten
• Overheden
Kathrin Hanf *** (SeARCH Amsterdam), avant-gardist
• Constructeurs
• Docenten/studenten
in houthoogbouw
• Adviseurs
• Houthandelaren
David Tol (Marc Koehler Architects Amsterdam),
• Beleidsmakers
• Aannemers
doorbrekers in maatwerk, modules en superlofts in hout *
Profileren?
Gesponsord door Leegwater Houtbereiding
**
Gesponsord door Accsys Technologies
***
Gesponsord door Houthandel van Dam
Wilt u uw bedrijf profileren tijdens Houtdag ? Neem dan contact op met onze media-adviseur Wilco Stemerdink - Mob. -
Prijzen
E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl
Houtblad-abonnee € ,-; Niet-abonnee € ,-; Student € ,-
KIJK VOOR HET VOLLEDIGE PROGRAMMA EN VOOR INSCHRIJVEN OP: WWW.HOUTDAG.NL
w eer waterwa ndelen r en ovat ie h a s t ing s pier Niets heeft het eeuwige leven, al hoort het wel tot de diepste strevingen van de mens. Wat bewaren raakt ieders emotie. We zijn dubbel ontroerd als iets kostbaars in vlammen opgaat en tĂłch kan worden hersteld. De Hastings Pier, verankerd in het Britse geheugen, was zoâ&#x20AC;&#x2122;n brandschat van een erfgoed, die in luster en
foto: drmm londen/alex de rijke
luister uit de zee is herrezen.
foto: drmm londen/alex de rijke
Keuze voor ruimtegevoel en overgave aan de eindeloosheid der zee wonnen het van wéér een gebouw
foto: hastings pier charity
aan het eind van de pier.
Nu weer geschikt voor…
foto: drmm londen
… allerlei festiviteiten.
Wat overbleef na de verwoestende brand van 5 oktober 2010.
Het fenomeen pier is een zeebenenstrekker die mensen
tende brand dit geknipperlicht. Wat resteerde na vier
altijd heeft aangesproken. Elk zichzelf recreërend kust-
vuur-en-vlamdagen, waren % pier en % verwrongen
land heeft er wel een of meer dwars in de golven steken.
massa. Latere inspectie bracht in de onderconstructie ook
Het komt tegemoet aan ‘s mensen ingewortelde eigen-
zoutwatererosie en verborgen stormschade aan het licht.
kermisachtige aankleding als om de angst te overschreeu-
Uitgelezen mogelijkheid De traditie kruipt bij de
wen. We zijn tegenwoordig echter dermate smartphony,
Britten waar die niet gaan kan, dus ze hebben ook een
dat een pier nauwelijks nog tot de virtualiteit spreekt.
Heritage Lottery Fund speciaal voor de instandhouding
Neem onze eigen Scheveningse Pier die al jaren op ga-
van nationale erfgoederen. Het lotenfonds legde een ste-
pen en slapen ligt. Er zijn nieuwe gilconcepten nodig om
vig fundament van ruim % onder de kosten: in
ons weer rechtop in de alertstand te verheffen.
startte een grootscheepse renovatie, en in trekpleis-
n ov e m b e r 2 0 1 7
schap het lot - of de zee - te tarten. Vaak hebben ze een
45
Verwoestende brand De Hastings Pier kent een
tenbureau dRMM uit Londen was de renovatie een uitge-
woelige bouwgeschiedenis. De m hoge uitspanning
lezen mogelijkheid het verschijnsel pier voor de ste
die m op zee loopt, was in gereed. Aan het eind-
eeuw te herdefiniëren, weg van het gesnuisterij van
punt stond een paviljoen in Oriëntaalse stijl, berekend op
wrakkraampjes in kermiskarton. Het trad in overleg met
liefst tweeduizend mensen. In de loop der tijd kreeg het
de gemeente én de bevolking van badplaats Hastings
een reeks nieuwe opwindende voorzieningen - de zee
(. inwoners) en de naburige deelgemeente St Le-
blijft toch de natuur -, die al of niet brand- of stormschade
onards-on-Sea. Dat was zeker een bijzonderheid door de
opliepen en al of niet werden hersteld: een tolhuisje, stei-
aard ervan: naast gewone gesprekken behelsde het ook
ger, bouwwerk met overdekte schietbaan, een biosje,
wandeltochten naar andere attracties, openbare debatten
eenarmige bandieten, een tweede schietbaan annex bow-
en workshops op scholen.
het houtblad
terde alweer een nieuwe pier zeewaarts. Voor architec-
lingbaan, speelhal, winkels, tearoom, zonneterrassen, koepel en zelfs een piepkleine dierentuin. In de glorieda-
wat r e s t e e r d e , wa r e n 5 % p i e r e n 9 5 %
gen van de popmuziek was het podium voor groepen als
verwrongen massa
The Rolling Stones, The Who, The Kinks, The Hollies, Jimi Hendrix, Genesis, Tom Jones, Ten Years After en Pink Floyd. Tussen - was de pier nu eens open, dan weer dicht. Op oktober beëindigde een verwoes-
Vele neoscenario’s Als eindconclusie dreef als quod erat demonstrandum naar het oppervlak dat de havendam aan vele neoscenario’s moest voldoen: van circus tot muziek, van viswedstrijden tot internationale markten. Alles moest bij het nieuwe blijven. Alleen het restant van het banaanvormige Victoriaanse paviljoentje aan het begin, opgedeeld in tien vertrekken, werd gerestaureerd tot modern restaurant: open en ontkamerd, ruimer en geheel rondom grootramig beglaasd. Rechts van de twee witgepleisterde ronde-torenbeëindigingen zijn kleine ronde volumes toegevoegd, waarin de keuken, stafruimte en toiletten zijn opgenomen. Ze zijn bekleed met oude, door de brand gespaarde planken; ertussen zijn andere exemplaren recht op de gevel gezet. Mochten ze in beweging
foto: drmm londen/alex de rijke
komen, dan zullen ze als draaimolens gaan rondratelen, is de fantasie.
Watertoeristische bloei Voorspelbaarheid ging dRMM uit de weg. Wéér een gebouw aan het einde van de pier dat op die vooruitgeschoven positie quasiheroïsch tegen de golven stond te luidspreken, viel onmiddellijk af. Keuze voor ruimtegevoel en overgave aan de eindeloosheid der zee wonnen het. Architect Alex de Rijke en zijn
■ ■ ■
VISITOR CENTRE- FIRST FLOOR PLAN
1 3
3
8
2
7
5 4
tekening: drmm londen
6
1
VISITOR CENTRE- GROUND FLOOR PLAN
Plattegrond begane grond. Legenda.
0
1. Entrees
5. Winkel
2. Multifunctionele ruimte
6. Toiletten
3. Opslag
7. Educatieruimte
4. Keuken
8. Dienstruimte
5
10 M
Het bezoekerscentrum is opgebouwd uit gelamineerde vuren dakliggers en kruislaagvuren wanden en dak.
Boven op het bezoekerscentrum bevindt zich een azobé dakterras met glazen balustrade rondom,
foto’s: drmm londen/alex de rijke
vanwaar zich panorama’s Hastings en Noordzee ontrollen.
Het Victoriaanse paviljoentje is gerestaureerd tot modern restaurant. Rechts van de uiteinden zijn ronde volumes toegevoegd, bekleed met door de brand gespaarde planken.
m) en kruislaagvuren wanden en dak ( mm dik). Het
n ov e m b e r 2 0 1 7
hout is binnen in het zicht gelaten. Aan de buitenkant pronkt een gevelbekleding van aan het vuur ontsnapt azobé en purperhart. Ditzelfde ‘brandhout’ is behalve voor de al eerder genoemde rondbouwtjes van het restaurant ook gebruikt voor robuust dekmeubilair. De tafels, stoelen, driegolfbanken en plantenbakken hebben dRMM en Hastings & Bexhill Wood Recycling ontworpen in het
47
kader van een lokaal werkgelegenheidsplan. Ook hier
het houtblad
wordt het rijm met de zee gezocht, doordat de horizontale geveldelen v-vormig tegen elkaar aan zijn bevestigd, waardoor een dubbel optisch bedrog optreedt: in de langsrichting een golvend effect, in de dwarsrichting een vouwwerking. De ramen staffelen in de gevels hierin mee. Al deze superieursubtiele toevoegingen verraden de hand van de meester.
h o u t e n wat e rw e r k e n h a r m o n i ë r e n al sinds het begin der tijden
Halfelliptische overhuiving Het centrum is aanpasteam zochten naar zoveel mogelijk open ruimte die steeds
baar aan allerlei binnenpret, tentoonstellingen en educa-
andere seizoensinvullingen kon krijgen met snelflexibele
tieve manifestaties. De piergeschiedenis wordt er interac-
wisselingen van (volks)culturele en (ont)spannende aard.
tief geëxposeerd, inclusief een onderstebovenperiscoop.
Het landhoofd is een uitbreiding van de Hastings Prome-
Bovenop, te bereiken via een breedgeveltrap, bevindt zich
nade; samen moeten ze de zomermoe geraakte haven-
een azobé dakterras met glazen balustrade rondom, van-
plaats tot nieuwe watertoeristische bloei brengen.
waar zich panorama’s Hastings en Noordzee van samen ° voor je ogen tentoonspreiden. Langs de borstwering
Dynamische dialoog Omdat hout en waterwerken al
loopt een azobé bank, zodat je ook intens genietend kunt
sinds het begin der tijden perfect harmoniëren, bleef dit
zitten. Het buitenprogramma op de dekvloer varieert cir-
het voorkeursmateriaal. De nieuwe onderconstructie en
cus, speelattracties, bios, muziek, theater, winterkermis,
dekbeplanking is compleet in FSC-gecertificeerd azobé
eetfestijnen en boerenmarkten. Er zijn nog bouwplannen
uitgevoerd ( x mm). Het zeepad begint als platform,
voor een grote beweegbare, paraboolvormige zijoverhui-
snoert dan in en eindigt ten slotte weer breder; de breed-
ving over de hele lengte van de pier, een talud als verbin-
te varieert tussen en m. Het is aan het begin zijkant-
ding tussen dek en zee en een aanlegsteiger voor boten.
berand door traditioneel gietijzeren hekwerk. Daarna vol-
De halfelliptische overhuiving vleugelt over het bezoe-
gen opengespijlde afzettingen, waarbij de dunne strips zó
kerscentrum heen en creëert zo een zaal, waardoor de
zijn geplaatst, dat ze vaksgewijs haaks op elkaar staan. De
pier tevens in de winter festivitief bruikbaar is.
brede reling erop diagonaalt. Zo gaat dit ensemble een dynamische dialoog met de golven aan. Aan het vervaar-
Getijden en onstuimigheid Verantwoordelijk voor
lijke piereinde is de omranding dicht.
de constructieve aspecten was Ramboll UK, dat al renovatie-ervaring had met circa dertien van de Britse pieren.
Dubbel optisch bedrog The Deck, het nieuwe be-
De bijdrage betrof in het bijzonder de ijzeren draagcon-
zoekerscentrum is midden op de wandelhoofd het enige
structie waarop alles rust. Uitgangspunt was waar moge-
verdere vaste bouwsel. Het is opgebouwd uit gelamineer-
lijk ingrepen achterwege te laten. Onderzoek aan een
de vuren dakliggers ( x mm bij een lengte van
bouwwerk dat blootstaat aan getijden en onstuimigheid,
■ ■ ■
foto: drmm londen/alex de rijke
Gevelbekleding van oude
is bijzonder lastig. De hele constructie is zorgvuldig ge-
Award , RIBA South East Project Architect of the Year
azobé en purperhart planken
fotografeerd, een laserscan gaf verdere waardevolle in-
, RIBA South East Client of the Year en RIBA Na-
formatie. De vervangende constructieonderdelen zijn
tional Award . De National Piers Society heeft Has-
verzinkt, wat een bescherming van vijftien jaar geeft en
tings Pier verkozen tot Pier Of The Year . En hij is een
corrosie jaar tegengaat. Voor een deel gaan de nieuwe
van de zes genomineerde projecten voor de prestigieuze
constructie-elementen samen met de oude, omdat daar-
Stirling Prize . •
met dubbel optisch bedrog: in de langsrichting een golvend effect, in de dwarsrichting een vouwwerking.
van de restkwaliteit niet kon worden vastgesteld. Uitein-
hans de groot
delijk is toch % van de onderconstructie vernieuwd. Onder het nieuwe bezoekerscentrum waren extra palen en kolommen nodig. CO-VOETAFDRUK
Madness Graham McPherson, zanger van Madness
In het project is onder andere m hout toegepast
(jaren ) en geboren in Hastings, schroefde het laatste
( m azobé , m kruislaagvuren, m gelami-
dekdeel vast. Tijdens de opening op mei skade zijn
neerd vuren). Dit betekent een CO-vastlegging van
groep er vol op los. Naar verwachting trekt de pier jaar-
. kg. Het compenseert de uitlaatgassen van
lijks . meer mensen, haalt hij circa € , miljoen
een middenklassenauto over .. km of het jaar-
op voor de lokale economie en creëert hij veertig nieuwe
lijks elektragebruik van huishoudens.
banen. Er zijn al vier prijzen behaald: RIBA South East
Locatie: - White Rock, Hastings Opdrachtgever, aannemer: Hastings Pier Charity (hastingspier.org.uk) Renovatiearchitect: dRMM Londen (drmm.co.uk); Alex de Rijke, Michael Spooner, Satoshi Isono, Junko Yanigasawa, Eoin Horgan, Oli Cunningham, Tom Etchells Constructeur, milieuadviseur: Ramboll UK Londen (ramboll.co.uk) Azobé (constructie, dek, relingen): Ecochoice Cambridge (ecochoice.co.uk) Kruislaaghout (paviljoen): KLH UK Londen (klhuk.com) Reparatie en leggen oude en nieuwe dek: Timbercraft UK Westfield (timbercraftuk. co.uk) Meubilair: Hastings & Bexhill Wood Recycling Hastings (recyclingwood.org.uk) Bruto vloeroppervlak pier: . m; bezoekerscentrum: m, paviljoen: m Bouwperiode: Januari - maart (Opening: mei ) Bouwkosten: ± € miljoen
adviesbureau
bruggen
Voor adviezen die écht hout snijden!
Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.
www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl
Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen
afzuiginstallaties
C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.
Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com
Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet
gecertificeerd hout
Woodteq Houtconstructies
Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)
coatings
Coillte Panel Products Coillte Panel Products
Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.
Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl
houtexpeditie Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.
gelamineerde houtconstructies
Wood Products Logistics BV
Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener
DLH Nederland B.V.
C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).
Greenwood International BV
Derix
Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)
Van den Berg Hardhout BV
2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!
Withagen Houtprodukten BV
Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever
E info@coillte.com I www.coillte.com
houthandel
algemeen
J en J Personeelsmanagement b.v.
Louis Eijssenweg 3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 The Netherlands F +31 (0) 475 310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IF www.coillte.com
Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.
Boogaerdt Hout
Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl
Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid
Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.
LTL Woodproducts
vloeren/dekken
LTL Woodproducts B.V.
GWW Houtimport
Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!
“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL
WWW.HOUTEX.NL
Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.
Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk
Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018
Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.
Foreco Dalfsen B.V.
Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.
Foreco Houtconstructies
Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.
houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.
Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek
Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland
Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.
internet
Nonhebel
Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.
vacuümpompen
Becker Druk- en vacuümpompen B.V.
Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.
vlamvertragers voor hout
Fire-resistant BV
Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.
www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.
SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.
Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).
GEMODIFICEERD LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertificaat
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
ns ee e jk g ki hti ? ut rac ho k p le o ol n o ’s! v l o tij taa ot ti s r s gsf d a n er da ssi ov ite, pa en bs oe et we t w r e ee p d M o
I
O
A R F
N E K
L
N R.
Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)
Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.
• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden
Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT
Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging
• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)
Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.
www.leegwater.nl/producten/brandvertraging