Htb07 2017 lr

Page 1

november  • jaargang  • nummer 

www.houtblad.nl


(ook voor circulaire hout toepassing)

Rijksmonument Kaaspakhuis Gouda Architect Mei Architecten Fotograaf Ossip van Duivenbode

Brandveilige houten wanden ĂŠn gevels


EXPANDING FOR YOUR FUTURE

AFRORMOSIA - AFZELIA - AKO - ALDINA - AMAPA - AMERICAN WALNUT - ANDIROBA - ANGELIM AMARGOSO - ANGELIM PEDRA - ANGELIM VERMELHO ARURA VERMELHO - AYOUS - AZOBE - BANGKIRAI - BASRALOCUS - BILINGA - BINTANGOR - BOSSE - BREU VERMELHO - CAMBARA - CEDRINHO - CHERRY - CUMARU - CUPIUBA - CURUPIXA - DABEMA - DARK RED MERANTI - DARK RED SERAYA - DIFOU - DOUGLAS - DOUKA - EPICIA - FAVEIRA - FAVINHA FICHTE/TANNE - FRAMIRE - GARAPA - GERUTU - GRENEN - GUARIUBA - HEMLOCK - IPE - IROKO - ITAUBA - JARANA - JATOBA - KAPUR - KERUING - KHAYA - KIEFER - KOTO - LOURO AMARELO - LOURO FAIA - LOURO PRETO - LOURO VERMELHA - MANDIOQUIRA - MAPLE - MASSARANDUBA - MENGKULANG - MERBAU - MOABI - MORA - MOVINGUI - MUIRACATIARA - MUKULUNGU - NIANGON - OKAN - OKOUME - OREGON PINE - OVANGKOL - PADOUK - PALAPI - PIQUIA - PIQUIA MARFIM - PITCH PINE - RADIATA PINE - RED AMERICAN OAK - RED GRANDIS - SAMBA - SAPELI - SIBERIAN LARCH - SIPO - SOUTHERN YELLOW PINE - SPRUCE PINE FIR - SUCUPIRA PRETA - SUCUPIRA VERMELHA - TALI - TANIMBUCA - TATAJUBA - TAUARI - TAUARI VERMEHO - TEAK TIMBORANA - TULIP WOOD - UCHI TORRADO - VUREN - WAWA - WENGE-WESTERN RED CEDAR - WHITE AMERICAN ASH - WHITE AMERICAN OAK - ZEBRANO VANDECASTEELE HOUTIMPORT BERGSTRAAT 25 | B-8511 AALBEKE WWW.VANDECASTEELE.BE MATTHIAS@VANDECASTEELE.BE +31 653 284 285 | CARL@VANDECASTEELE.BE +32 475 41 44 44


n ov e m b e r 2 0 1 7

i n vo o r v e r a n d e r i n g? Welbeschouwd zit de bouw allang in een nieuwe dynamiek. De economische en grondstoffencrisissen zetten iedereen op het scherp van kantelmomenten. Exacter, de derde industriële revolutie loopt: tijdperk van communicatie tussen mens en mens, mens en machine, machine en machine. Dat vereist een helder hoofd om de scheidslijnen te trekken tussen welspraak en kaaltaal. Maar wat een krachtorkaan aan ongedachte en onberekende mogelijkheden! Ongrijpbaar wordt tastbaar. Ook dit jaar zitten wij er met de Houtdag bovenop, als één heuglijke uitnodiging naar wat nieuw, inspirerend en opperbest is. Een afscheid nemende houtconstructeur van eenzame klasse onderwijst zijn avontuurlijke achtgang langs vindingen en verbindingen, terwijl een startende collega met radicaal elan een aardbevingsprobleem opschudt. De ideeënrijke jeugd laat tevens van zich horen door een onderzoeker die lichtgewichthoutbouwsystemen en ruimtelijke koepelconstructies aan elkaar vloeit via digitale ontwerpmethodes, innovatieve verbindingen en robotische prefabricage. En een architect jongleert op de circulaire economie vaardig naar een stadsfamilie van modulaire woningtypen in hout. Houthoogbouw is hét thema van het huidige inforijk. Een Nederlandse en een Engelse architect (tevens masterclass!) bouwen enthousiasme met bevlogen experimenten hiermee. Het thema is terecht - Revoluties in hout.

42

hans de groot, hoofdredacteur

co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus   AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus   AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. -    E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: drmm londen/alex de rijke

het houtblad

4


nieuw momentum

va n d i k g r e n e n …

In Dalston Lane is . m kruislaaghout

Een oud kaaspakhuis in Gouda is zó omge-

toegepast. Ontwerper Andrew Waugh, dit

vormd tot appartementengebouw, dat de

jaar Houtdag-spreker, experimenteert al ja-

historie voelbaar bleef. Grenen kaasplanken

ren met dit houtproduct. Deel  in de serie

stralen nu als woninggevels. _________

over houthoogbouw. _________________ 

verder in



meebewegen visitek a artje hout

Onlangs is de belangrijke SKH-publicatie

In  betrokken de Koninklijke Vereniging

- verschenen. Deze beschrijft wat er

Van Nederlandse Houtondernemingen en

gebeurt tijdens een aardbeving en hoe

Centrum Hout hun nieuwe houtrijke kantoor

hout(skelet)bouw hierop reageert, inclu-

in Almere-Buiten. Hoe is het al deze hout-

sief rekenvoorbeeld. ________________

toepassingen vergaan? ______________



Coverfoto: Hastings Pier Ontwerp: dRMM Londen Fotografie: dRMM Londen; Alex de Rijke

eeuwig leven De Hastings Pier, verankerd in het Britse

Als nieuwe mijlpaal heeft Leegwater Hout-

geheugen, viel ten prooi aan een verwoes-

bereiding nu, goeddeels op eigen kracht,

tende brand. Het recreatief erfgoed is even-

CE-markering Brandvertraging behaald, als

wel wederom in luster en luister uit de zee

herrezen. _________________________ 

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,-

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad  keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € ,Jaarabonnement KIVI NIRIA € ,Jaarabonnement NBvT € ,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9



marktmakend

eerste bedrijf in Nederland. __________ 

o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 1 2 v v n h - n i e u w s __________________ 2 4

Het volgende Houtblad verschijnt op  december .

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus ,  AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -

n ov e m b e r 2 0 1 7 het houtblad

26

foto: ossip van duivenbode rotterdam

foto: daniel shearing brighton

6

5


de h o g e c da l s to n l a ne lo nd en

Het complex in kruislaaghout weegt een vijfde van een betonvariant.


Dalston Lane is niet het hoogste houthoogbouwproject ( m), maar wel

Hoegenaamd afficheert het architectenbureau zich als wereldleider in houtinnovatie en baanbreker in hout-

het grootste. In het complex van  woningen en enkele commerciële

hoogbouw. Het heeft ook een eigen houtconstructeur

op de wereldkaart met Stadthaus/Murray Grove in Lon-

per is houtpionier Andrew Waugh die al jaren met dit moderne houtpro-

den ( verdiepingen,  m hoog; zie Het Houtblad /). Dit project was geheel in kruislaaghout uitge-

duct experimenteert. Deel  in de serie over houthoogbouw.

voerd, met een gevelbekleding van houtvezelcementplaat. Het staat in het district Hackney pal noordoostelijk van London City. In dit stadsdeel wonen circa . multicultinariërs. De buurt laat zich vaststellen als een mix van Victoriaanse en Edwardiaanse gebouwen (- c.q. -) en bakstenen appartementenstapelingen (jaren  en ). De bonte bouw wordt verlevendigd door cafés, restaurants, nachtclubs en galeries.

ste-eeuws district Londen groeit met . mensen per jaar, er zijn daarom jaarlijks . woningen nodig. Door de vooruitstrevende stadsdeelraad is Hackney een broedplaats van hout(hoog)bouw. Het bestuursorgaan plaveide daarvoor de weg met het plan Wood First (). Behalve woning- en scholenbouw is/wordt allerlei middelhoogbouw in hout tussen het oude weefsel gerealiseerd, waaronder een ruime strooihand van Waugh Thistleton Architects dat zelf zetelt in de Hackney-wijk Shoreditch. Naast Stadthaus wordt houthoogbouw vertegenwoordigd door Bridport House (,  verdiepingen; Karakusevic Carson Architects Londen), The Cube (,  verdiepingen; Hawkins\Brown Londen; zie Het Houtblad /) en nu Dalston Lane (maximaal tien verdiepingen). In totaal gaat het om circa vijfentwintig projecten. Regelmatig zijn er excursies voor architecten, ontwikkelaars en andere bouwprofessionals om zich op verbazing te stellen van wat hout vermag. Hackney verjongt naar een echt ste-eeuws district.

Beslissende waarde Volgens Waugh is kruislaaghout het enige product voor stedelijke woningbouw van hoge dichtheid en kwaliteit. Hij denkt dat - verdiepingen in puur hout de bovengrens is; daarboven wordt wonen wel

foto’s: daniel shearing brighton

erg verticaal en inefficiënt. Toch onderzoekt hij samen

7

het houtblad

; in  zette het bureau als eerste houthoogbouw

n ov e m b e r 2 0 1 7

in dienst. Het eerste project in kruislaaghout dateert van

ruimtes is . m kruislaaghout toegepast. Verantwoordelijk ontwer-


Standaardplattegrond van de

n ov e m b e r 2 0 1 7

woonverdiepingen.

Principedetail gevel-vloer. Legenda.

tekeningen: waugh thistleton architects londen

het houtblad

8

1.

Parket

2.

Cementvloer +vloerverwarming

3.

Contactgeluidisolatie

4.

100 mm dik kruislaaghout

5.

50 mm dik minerale wol-isolatie

6.

12,5 mm dik gipsplaat hangend plafond

7.

Flankerende strip

8.

Schuine onderdorpel

9.

Ondersteunende hoekstaal onderdorpel

10. 2 x 12,5 mm dik gipsplaat 11. Brandbestendige spouwafsluiting 12. Ondersteunende hoekstaal baksteen 13. Geperst ppc aluminium voeglood

Een van de twee binnenhoven.

14. Hout-aluminium raam met dubbele beglazing

Op eis van de opdrachtgever is van de kruislaaghouten constructie‌

‌ in de eindsituatie helaas niets meer te zien. Daarmee vervallen als grote voordelen van hout de hoge esthetische waarde en aangenaam binnenklimaat.


prijzen in de categorieën Private Housing Project of the Year en Solid Wood Project of the Year.

n ov e m b e r 2 0 1 7

Eigens en vertrouwds De praktijk bewijst dat bouwen met hout goedkoper, sneller en simpeler is, en het levert betere gebouwen op, vindt Waugh. Er is nauwelijks bouwafval of bouwlawaai, er zijn gemiddeld % minder leveringen op de bouwplaats, je kunt het hele jaar door bouwen, er is geen dure torenkraan nodig - een mobiele kraan volstaat, en faalkosten treden nauwelijks op. Hout is

9

voorts een bouwmateriaal dat altijd tot in de hemel groeit.

het houtblad

Bovendien slaat het CO op. Vergeleken bij een betonnen Dalston Lane-variant wordt . ton CO bespaard. Wel moet voldoende materiaalkennis aanwezig zijn, wat bij hout vooral geldt voor detailleringen van vocht, geluid en

foto’s: daniel shearing brighton

brand. Daarom is samenwerking met houtleveranciers en houtconstructeurs essentieel. Het Verenigd Koninkrijk zet nu de toon met twee kruislaaghoutfabrieken. Zo zijn product en kennis niet langer iets vreemds geïmporteerds, maar iets eigens en vertrouwds. Dat is ook wel nodig, omdat er bij onze Noordzeeburen intussen vijfhonderd projecten in kruislaaghout zijn gerealiseerd.

een meanderend dorpje binnen de o r t h o g o n a l e s ta d s b o u w

met het Centre for Material Innovation van de Universiteit van Cambridge of het nog hoger kan. Gebouwen moeten echter geen mensenpakhuizen worden. Dat creëert so-

Losse verzameling Vaak speelt beton bij houthoog-

ciale eenzaamheid en ook letterlijk afstand tot de maat-

bouw wel een rol in de stabiliteit: fundament, begane

schappij. Het milieu is eveneens van beslissende waarde

grond en liftschachten. Bij Dalston Lane klopt dat voor de

voor houtbouw. In een interview met de RIBA Journal

eerste twee elementen, maar verder is de hele opbouw in

(Royal Institute of British Architects) noemt hij beton ‘een

kruislaaghout uitgevoerd: dragende gevels, woningschei-

verschrikkelijk fout materiaal’: het produceren alleen al

dende en binnenwanden, vloeren, plafonds en liftschach-

creëert % van alle broeikasgassen ter wereld.

ten/trappenhuizen. De flexibiliteit van de bouwwijze blijkt als je voor het complex staat. De architect heeft het

Logische vanzelfsprekendheid Als Dalston Lane in

wooncollectief opgevat als een meanderend dorpje bin-

beton zou zijn gedaan, zouden  betonmolenwagens

nen de orthogonale stadsbouw, welke laatste het gevoel

. ton dwars door de stad hebben moeten aanvoeren.

geeft te claustrofobiëren in eenheidsworsten waaruit ont-

Nu waren dat minder dan honderd vrachtauto’s met .

snappen onmogelijk is. Op de hoek van Dalston Lane en

ton hout. Het complex weegt een vijfde van een betonva-

Martel Place maakt zo voor je ogen een losse verzameling

riant. Doordat de tunnels van de hogesnelheidslijn High

verbonden torens rijzig front. Vijf-, zeven-, acht- en tien-

Speed  en van Crossrail  onder de locatie (gaan) doorlo-

hoog buigen ze om tot een C-vormig bastion; van bovenaf

pen, was lichte houtbouw met een minder zware funde-

is het een omgekeerde  met een gesloten en een half-

ring een logische vanzelfsprekendheid. Bijkomend voor-

open binnenhof aan de achterkant. De heuveling bedoelt

deel was dat zo meer woningen te realiseren waren dan in

een mooie overgang te zijn tussen de - tot -hoge ge-

identieke betonbouw. Er is in de toekomst zelfs plaats er

bouwen en pakhuizen rondom. Als deze wordt ze geken-

nog twintig appartementen bovenop te toppen. Er is

merkt door robuuste roodbruine bakstenen gevels om

BREEAM Excellent aan toegekend. Het behaalde bij de

ook materieel daarbij aan te sluiten. De vallende hoogtes

Structural Timber Awards  de hoofdprijs en eerste

dienen tevens om maximaal daglicht in de woningen en

■ ■ ■


Vijf-, zeven-, acht- en tienhoog op de hoek van Dalston Lane en Martel

n ov e m b e r 2 0 1 7

Place.

het houtblad

10

Op de begane grond zijn kantoren, winkels en een restaurant.

Dalston Lane bedoelt, ook in materialisering, een mooie overgang te zijn tussen de 2- tot 20-hoge gebouwen

foto’s: daniel shearing brighton

en pakhuizen rondom.


gemeenschappelijke ruimtes toe te laten. De hout-alumi-

laag. De sterkteberekeningen van de wanden, vloerdoor-

miumkozijnen hebben dubbelglas.

buigingen en -trillingen zijn volgens de FEM-methode

Vier diktes Op de begane grond zijn kantoren, winkels

thode). Op slechts twee plaatsen dienen stalen liggers voor ondersteuning vanwege grotere appartementen erboven. Over de hele levensduur van het gebouw gere-

middeld ,  en  m ); vijftien ervan zijn koopapparte-

kend zou een zakking van  mm ontstaan, wat zeker

menten, vijf hebben gedeeld eigenaarschap. De vijflaagse

rond de ramen voor gierende kieren zou zorgen. In de

kruislaaghoutwanden zijn , m hoog bij lengtes van -

gevels en stabiliteitswanden zijn vierkante uitfrezingen

m. Ze hebben vier diktes: , ,  en  mm. Van-

gemaakt die zijn gevuld met niet-krimpende voegspecie.

zelfsprekend nemen de diktes af, naarmate je hoger in het

Niet alleen dragen ze bij aan de geleiding van de verticale

gebouw komt. De drie lifschachten annex trappenhuizen

krachten, maar ook gaan ze de neerwaartse beweging te-

die voor de horizontale stabiliteit zorgen, hebben  mm

gen. De aanvaardbare zakking bedraagt nu  mm.

dikke wanden en zijn aan de binnen- en buitenzijde afgedekt met een dubbele gipslaag. De verticale lasten wor-

. bomen Jammer is dat op eis van de opdrachtge-

den afgedragen door de wanden recht boven elkaar te

ver alle wanden en hangende plafonds van een dubbele

plaatsen. De stabiliteitswanden zijn niet extreem dik,

gipslaag zijn voorzien, als discutabele oplossing om de

maar zijn wel met zwaardere hoekstalen, knoopplaten

brandwerendheid van  minuten te halen. De voordelen

en verstijvingselementen met zelftappende schroeven

van zichthout, zijnde de hoge esthetische waarde en het

en bouten vastgezet, alles geleverd door Rothoblaas. De

aangename binnenklimaat, verdrinken dus buiten de

verstijvingselementen zijn staven dwars door de vloeren

boot. Angst duurt het langst, ook hier. Alle elementen,

die aan de hoekstalen eronder en erboven zijn verbonden.

inclusief isolatie, ventilatie, afdichtingsmateriaal, leiding-

De panelen zelf zijn halfhouts met elkaar verbonden. De

doorvoeren, deur- en raamopeningen, zijn geprefabri-

tolerantie bedraagt ±  mm.

ceerd door Binderholz in Oostenrijk en daarna naar Engeland getransporteerd. Het casco stond in  weken. Wie

Gierende kieren De vloeren, die in een of twee rich-

zou vermoeden dat er achter het baksteen . bomen

tingen overspannen, zijn er in vijf diktes: , , ,

schuilgaan? Want zoveel zijn er in het gebouw ver-

 en  mm. De vloeroverspanningen bedragen -

werkt. •

m, de verdiepingsvloer van de begane grond overspant 

hans de groot

m. Op de vloeren ligt, mede voor het geluid, een cement-

HOUTDAG 

CO-VOETAFDRUK

Andrew Waugh spreekt over zijn uitgebreide experi-

In het project is onder andere . m (kruislaag)vu-

menten met kruislaaghout tijdens Houtdag 

ren toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging van

(donderdag  november, Bomencentrum/Jardin

.. kg. De Europese bossen slaan deze hoe-

d’Hiverre Baarn). ‘s Morgens houdt hij tevens een

veelheid op in  minuten,  seconden. Het compen-

masterclass voor architecten en (hout)constructeurs.

seert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

Voor informatie/aanmelding: www.houtblad.nl/hout-

.. km of het jaarlijks elektragebruik van

dag.

. huishoudens.

Locatie: - Dalston Lane, Londen Opdrachtgever: Regal Homes (regal-london.co.uk) Ontwerp: Waugh Thistleton Architects Londen (waughthistleton.com) Aannemer: B&K Structures Derby (bkstructures.co.uk) Houtconstructeur: Ramboll UK Londen Londen (ramboll.co.uk) Betonconstructeur: Pringuer-James Consulting Engineers Londen (pjce.com) Kruislaaghout: Binderholz Fügen, Oostenrijk (binderholz.com) Stalen verbindingsmiddelen: Rothoblaas Cortaccia, Italië (rothoblaas.com) Milieuadviezen, BREEAM-beoordeling: XCO Londen (xco.com) Bruto vloeroppervlak: . m (woningen: . m, kantoren, winkels, restaurant: . m) Bouwperiode: Januari  - juni  (Opening:  juli ) Bouwkosten: N.B.

11

het houtblad

en een restaurant. De  wooneenheden daarboven bestaan uit een-, twee- en driekamerappartementen (ge-

n ov e m b e r 2 0 1 7

gedaan (Finite Element Method/Eindige-elementenme-


Support Technical consultancy services for designers and customers. calculation software by rothoblaas

4.0

Products Fastening, Airtightness and Waterproofing, Soundproofing, Fall Protecion, Tools and Machines.

Innovation The X-RAD connection system is a true revolution within the CLT construction.

for more information: Techniek & Verkoop - Herbert Neijnens | Tel. +31 638371961 | herbert.neijnens@rothoblaas.com | www.rothoblaas.com


project: Stadshal Gent | hout: Oak

PARTNER VOOR UW CREATIES. Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15, 8760 Meulebeke +32 (0)51 62 24 90

www.carpentier.be

Carpentier lever t aan de klant duurzaam en sterk massief hout voor design en architecturale toepassingen en constructies, zowel binnen als buiten. De opbouw met intelligente systemen resulteert in een unieke beleving voor de eindklant en een grote tijdswinst voor de plaatser.


n ov e m b e r 2 0 1 7 het houtblad

14

de pro nk va n o nder h o ud v v nh-k a n to o r a l mer e-b u i t en n a 2 5 j a a r Kantoor Centrum Hout, 1ste verdieping. Harmonie in houtsoorten.

 jaar geleden, in , betrokken de (nu Koninklijke) Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) en Centrum Hout hun nieuwe kantoor in Almere-Buiten. Vanzelfsprekend werden daarin verschillende en zoveel mogelijk zichtbare dragende en niet-dragende toepassingen in diverse houtsoorten toegepast.

In het kader van de inspecties die SHR uitvoert naar het

van de vakvullingen in deze kozijnen zijn van teak. De

gedrag van hout in de toepassing was het daarom reden

trap, balustrades en vloeren zijn van Amerikaans esdoorn.

eens te bezien hoe al die verschillende houtsoorten zich de afgelopen  jaar hebben gehouden; zie het overzicht

Goede benaderbaarheid Ter plaatse maakt het ge-

‘Gebruikte houtsoorten’ aan het eind. Het kantoor is op-

bouw een ingetogen indruk, waarbij de grote rode ko-

gebouwd uit een gelamineerd-houtconstructie, waarvan

lommen in de glaspartijen aan de voor- en achterzijde er

aan de buitenzijde de gelamineerd vuren kolommen zicht-

kleurrijk uitspringen. Dit levert een fraai contrast op met

baar zijn; binnen liggen de verdiepingsvloeren op gelami-

de bakstenen gevels en de in segmenten opgebouwde

neerde vuren liggers. De buitenkozijnen en ook het rabat

witte aluminium daktrim rond het centrale deel van het


n ov e m b e r 2 0 1 7 foto’s: niels lutke schipholt (shr)

het houtblad

15

Hoofdingang. ingetogen indruk, waarbij de grote rode kolommen er in de glaspartijen kleurrijk uitspringen.

kantoor. Jammer is dat de draaideur bij de centrale ingang

en op alle windrichtingen -% te zijn. Dat geeft aan dat

tegenwoordig gesloten is: geopend is het welkom voor

nergens vochtophoping plaatsvindt. Dit beeld past goed

de bezoeker veel duidelijker. Minder opvallend, maar wel

bij de visuele staat van de kozijnen: het schilderwerk is

uitermate slim bedacht, is dat het gebouw rondom vrij

overal goed en openstaande verbindingen zijn niet aan-

toegankelijk is met verharde bestrating. Ook de teruglig-

getroffen; het transparant afgewerkt hout is schadevrij

gende en daardoor beschutte houten raampartijen op de

(geen scheuren, geen rot, geen vervorming).

eerste verdieping zijn via een omloop zonder klimmateri-

Om de verflaagdikte non-destructief in kaart te brengen

aal goed bereikbaar voor onderhoud. Waarschijnlijk was

is gebruikgemaakt van het ultrasone laagdiktemetertype

dit een bewuste keuze: een goede benaderbaarheid van

Positector . De droge-verflaagdikte op de kozijnen

de afgewerkte houten elementen is voorwaarde voor een

bleek - µm te zijn en op de teak vakvullingen zo’n

verantwoord houtgebruik in de gevel. De benaderings-

- µm. Hoewel de kozijnen zelf en de vullingen de-

kosten voor schildersonderhoud zijn hierdoor laag en het

zelfde onderhoudscyclus hebben gehad en met hetzelfde

onderhoud zelf is efficiënt en goedkoop uitvoerbaar.

verfsysteem zijn behandeld, wordt het verschil in droge-verflaagdikte verklaard door het machinaal schuren

Verschil droge-verflaagdikte Het houtvochtgehal-

van de rabatdelen en het handmatig schuren van de kozij-

te van de teak kozijnen op de begane grond bleek overal

nen. In het laatste geval moet extra zorg zijn besteed om


De gevelelementen op de 2e etage zijn goed benaderbaar voor on-

foto’s: niels lutke schipholt (shr)

derhoud.

Hal. Ook de esdoorn parketvloer met dunne wengé stroken ziet er na  jaren gebruik nog prachtig uit.

Dakterras met onder de witte aluminium daktrim de gevelbekleding van teak rabat.

Achterzijde kantoor. Licht baksteen, donker hout.

De esdoorn trappartij is een verbluffend ambachtelijk kunstwerk.

Gang 1ste verdieping met Oregon pine binnenkozijnen.


de laklaag op de relatief scherpe kanten van de kozijnen

bij het ontstaan van sporen door inwerking van vocht en

te behouden en niet door te schuren. In de veer van de

vuil is voorkomen. Op alle verdiepingen aan de centrale

rabatdelen was de droge-verflaagdikte duidelijk hoger,

hal zijn mooie lichte ruimtes gecreëerd waar het gevari-

te herkennen aan de donkerder kleur van de transparant

eerde houtgebruik goed tot z’n recht komt. De vergader-

gepigmenteerde laklaag.

zaal op de tweede etage biedt toegang tot het dakterras vanwaar onder een overstek de gevelbekleding met teak

ken aan zorgvuldig onderhoud. Binnen één jaar na de

Buitenomkleding Ook via de omloop aan weerszij-

oplevering in  bleek het schilderwerk van de meest

den van het gebouw op de tweede etage zijn de gevel-

belaste delen van de teak kozijnen en de destijds vuren

elementen goed benaderbaar. Hier is goed te zien dat de

luifels bij de hoofdingang te veel te zijn verweerd. Uit het

klimaatscheidende, rode gelamineerde kolommen tussen

onderhoudsadvies dat Schilderwerken de Boer Opdam in

de kozijnen zijn omkleed met een triplex koker; deze con-

maart  opstelde, bleek dat de beoogde droge-verf-

structie is overal aan de buitenzijde van het gebouw toe-

laagdikte van  µm bij lange na niet was gehaald door

gepast. Zowel aan de binnen- als buitenzijde zijn de ko-

de aannemer. Alle gevelelementen waren namelijk onaf-

lommen schadevrij (geen delaminatie, geen aantasting,

gewerkt op de bouw geleverd en pas in het werk gelakt.

geen verfonthechting). De triplex buitenomkleding van

Vanaf dat moment is ervoor gezorgd dat er altijd voldoen-

de kolommen dient vermoedelijk om de koudebrug die

de droge-verflaagdikte aanwezig is. Waarschijnlijk omdat

ontstaat bij klimaatscheidende massieve kolommen, te

met name de onder- en tussendorpels van de kozijnen

verbreken en om het vuren dat een mindere weerstand

behoorlijk verweerd waren, kregen deze bij het eerste

heeft tegen houtaantastende schimmels, te beschermen.

onderhoud een zwaarder gepigmenteerde verflaag. Daar-

De afgelopen  jaar heeft dit systeem prima gewerkt

door zijn nu nog steeds de dorpels zichtbaar donkerder

want nergens, ook niet bij risicovolle plaatsen bij vloer-

dan de stijlen. Het belang van tijdig en adequaat onder-

aansluitingen, is aantasting geconstateerd.

houd is een volgende voorwaarde voor goed en verantwoord houtgebruik, wat wordt onderbouwd door de

Mooi voorbeeld Het houtrijke kantoorgebouw, zowel

-jarige onderhoudsgeschiedenis van het schilderwerk.

constructief als aan de gevel en in het interieur, biedt al  jaar een prettige werkomgeving dankzij een actief beleid

Gevarieerd houtgebruik Binnen valt direct het oog

van de eigenaar op goed en tijdig onderhoud. Gezien de

op de beeldbepalende esdoorn trap met een fraaie gebo-

staat van het hout blijft het ook de komende jaren goed

gen leuningconstructie van gelamineerd esdoorntriplex.

functioneren. Dit onderzoek levert daarmee een mooi

Deze sluit mooi aan bij de balustrades op de verdiepings-

voorbeeld van goed en duurzaam houtgebruik, maar laat

vloeren qua detaillering en kleurstelling. Ook de esdoorn

tegelijkertijd zien dat transparant afgewerkt geveltimmer-

parketvloer met dunne wengé stroken tussen de delen -

werk extra aandacht vraagt. De Koninklijke VVNH heeft

alleen voor oplevering nog licht geschuurd en vervolgens

die aandacht gegeven en blijft daarom met haar kantoor

geïmpregneerd met was - ziet er na  jaren gebruik nog

de mogelijkheden in hout met verve etaleren. •

prachtig uit. Ook hier heeft goed onderhoud een grote rol gespeeld om de vloer in goede conditie te houden, waar-

niels lutke schipholt (shr)

Locatie: Westeinde -, Almere-Buiten Opdrachtgever: VVNH Almere-Buiten (vvnh.nl) Ontwerp: Plas+ Partners Architekten Loenersloot Constructiebureau: Adviesbureau Ruppert Ouderkerk a/d Amstel; constructeur: Joop Raadschelders Aannemer, teak kozijnen (onder KOMO): Bouwbedrijf M.J. De Nijs en Zonen Warmenhuizen (denijs.nl) Esdoorn trap, balustrade verdiepingsvloeren: Timmerfabriek Gebrs Bos Goudriaan (tifabos.nl) Esdoorn parket: Conijn Parket Alkmaar (conijnparket.nl) Gelamineerd vuren liggers (onder KOMO): Houthandel Eecen Oudkarspel (pontmeyer.nl) Verfleverancier houtwerk: Sigma Coatings Uithoorn (sigma.nl) Uitbreiding gebouw:  (extra installatie- en archiefruimte) Opening:  oktober  GEBRUIKTE HOUTSOORTEN Bangkirai, onafgewerkt: dakterras Teak, gelakt: gevelbekleding, kozijnen, ramen en deuren, type Moulmain Western red cedar, donkerbruin afgewerkt: luifelframe Vuren, gelakt: decoratiestijlen, luifelplafond Trespa G (A.... Donkerbruin): kozijnpanelen kantoren, vergaderzalen , , , spreekkamer ste verdieping

n ov e m b e r 2 0 1 7

rabatdelen er prachtig bij staat.

17

het houtblad

Zorgvuldig onderhoud Dat het transparante buitenschilderwerk er na  jaar nog zo patent uitziet, is te dan-


Infomercial

foto: francis de beus zutphen

Vol houdbaa r met F SC

Cumaru aanlegsteiger De Worp in Deventer; ontwerp: 3develop.nl Rotterdam.

Van den Berg Hardhout denkt niet allereerst aan kortetermijnwinst. Veeleer is het zaak als goede rentmeesters om te gaan met grondstoffen en relaties.

Met de groei van de mensheid en daarmee de welvaartssprong neemt de behoefte aan grondstoffen en energieproducten toe. Bouwtrendwatcher Ronald

Voor de onderneming betekent dit dat de ruim 30 houtsoorten die zij levert,

Rovers stelt de vraag hoe lang dit vol te houden is

FSC-gecertificeerd zijn. Samen met andere ondernemers wil zij deze visie en

er allerlei initiatieven van duurzaamheid, cradle-to-

met bijvoorbeeld eindige grondstoffen. Gelukkig zijn cradle en circulariteit, die de volhoudbaarheid hiervan

praktijk tot standaard maken.

nastreven. Van den Berg Hardhout draagt daaraan bij door al haar Braziliaanse en enkele Afrikaanse houtsoorten uitsluitend uit FSC-gecertificeerde bossen te betrekken.

Openbare ruimte Het bedrijf startte in 2011 met het opbouwen van een betrouwbaar netwerk van leveranciers. Inmid-

foto: mario van voorst bodegraven

dels heeft het zich duidelijk op de markt gepositio-

Van den Berg Hardhout levert ruim 30 FSC-gecertificeerde houtsoorten.

neerd. Met name scoort het waar FSC-gecertificeerd hout wordt toegepast in de openbare ruimte: gww, straatmeubilair, bruggen, gevelbekleding en dergelijke. Maar daar blijft het niet bij. Ook levert de onderneming diensten, zoals zagen, schaven, drogen, advisering, online voorraadinformatie en logistieke dienstverlening. Op rethinkwood.nl staan reeksen projecten waarin haar hout is toegepast. In het kader van economische, ecologische en sociale verantwoordelijkheid bezoekt directeur Albert Oudenaarden te-


vens de houtzagerijen waar haar hout vandaan komt.

klanten te werven. Zo heeft Oudenaarden contact

FSC-hout is goed voor de bevolking, de natuur en

opgenomen met NL Greenlabel, dat duurzame pro-

het klimaat. Volgens een berekening bescherm je

ducten, materialen en groen propageert, maar tro-

door voor FSC-hout te kiezen 1/3 ha bos met iedere

pisch FSC-hout nog uit haar productengids weert.

1 m.

‘Ik neem hen, maar ook weerman en klimatoloog Reinier van den Berg, mee naar onze bronnen, zodat

Automatisme

ze zelf het FSC-verhaal kunnen controleren. Dit is

Oudenaarden refereert aan 1997, toen het eerste

voor ons heel belangrijk: goed zorgen voor grond-

FSC-hout door zijn handen ging. ‘Nu is al ons hout

stoffen en relaties is een essentieel onderdeel van

FSC. In de handel is het nog te vaak: ik lever het al-

onze identiteit.’

leen, als mijn klant erom vraagt. Dat moet principieler, vanuit rentmeesterschap. Als je vindt dat bossen moeten blijven, moet je dat ook samen dragen, foto: walter frisart fotowerk zwolle

niet als verplichting, maar als automatisme.’ Daarom waardeert hij het dat kritische partijen als Wereld Natuur Fonds en Greenpeace deel uitmaken van FSC. Die bewaken de sociale en natuurparagrafen met argusogen. Omgekeerd moet de vraag omhoog, want certificering kost geld. Derhalve zoekt Van den

Van den Berg Hardhout

Berg Hardhout collega-bedrijven, om samen het

2e Industrieweg 19

FSC-aandeel te vergroten.

3411 ME Lopik Tel. 0348-820000

Identiteit

Fax 0348-820008

Woningbouwproject Baak 54 Amsterdam-IJburg; ont-

Van den Berg Hardhout zoekt ook aansluiting bij

www.vandenberghardhout.nl, www.rethinkwood.nl.

werp: Arons en Gelauff Architecten Amsterdam. Galerij

andere partijen die een schakel verder zitten: archi-

info@vandenberghardhout.nl

en gevelbekleding in mandioqueira (sucupira amarela).

tecten, overheden, organisaties. Via hen hoop je dan

foto: harry noback apeldoorn

Zorggebouw De Villa Apeldoorn met guariuba galerij en gevelbekleding; ontwerp: De Zwarte Hond Groningen/Rotterdam.


b r a ndv eili g e g e v el s ce-m a r k er ing b r a ndv ert r ag ing leeg wat er h o u t b er eid ing Sociaal-ecologisch woonproject Groene Mient Den Haag; ontwerp: Bos | Hofman | Architektenkombinatie/FilliéVerhoeven Den Haag. Douglas gevelbekleding.

Kwaliteit wint altijd, bewijst Leegwater Houtbereiding uit Heerhugowaard. Toen zij de professionalisering binnen het eigen bedrijf vijftig jaar geleden inzette, zijn diverse marktmakende gevelproducten ontwikkeld. Als nieuwe mijlpaal heeft zij nu, goeddeels op eigen kracht, de CE-markering Brandvertraging behaald, als eerste bedrijf in Nederland.

CE-markering is gebaseerd op geharmoniseerde NEN-EN-

Gecompliceerd product Bij de testen moet worden

normen, die informatie leveren over producteigenschappen

aangetoond of de onderzochte houtsoort voldoet aan een

en toepassingsmogelijkheden; zij is sinds  juni  wette-

bepaalde brandklasse (A t/m F). Deze staan vermeld in

lijk verplicht. Vanaf  juli  geldt dat voor brandvertraging,

NEN-EN - (Brandclassificatie van bouwproducten en

volgens EN  (Wand- en gevelbekleding van massief hout

bouwdelen - Deel : Classificatie op grond van resultaten

- Eigenschappen, conformiteitsbeoordeling en merken). Om

van beproeving van het brandgedrag). Wand- en gevelbe-

deze CE-markering te mogen voeren, moeten initiële testen

kleding moeten voor diverse toepassingsgebieden vallen

worden uitgevoerd en wordt de productie gecontroleerd

binnen brandklasse B-s, d, waarbij s staat voor de

door een certificerende instelling, in dit geval SKH.

rookproductie (gemiddeld) en d voor vrijkomende bran-


dende druppeltjes of deeltjes (geen). Ondanks de wette-

kleding heeft behaald. Dat komt onder andere omdat het foto’s: nadine korringa hoogwoud

een gecompliceerd product met veel variabelen betreft. De regelgeving geeft wel aan om welke normen en testen het gaat, maar details geeft zij niet, waardoor niet altijd duidelijk is hoe je aan de eisen kunt voldoen. Ook is niet geheel duidelijk wat de consequenties voor wand- en gevelbekleding zijn. Bij de CE-markering van andere producten, zoals triplex, is men al verder, omdat de situatie daar veel eenvoudiger ligt.

Tachtig SBI-testen Het willen behalen van CE-markering Brandvertraging was voor Leegwater gebaseerd op een mengeling van commerciële en ethische motieven.

zout, met en zonder verfsysteem en dergelijke. En Leeg-

Uitreiking CE-markering

Toen zij aan de gang ging, hadden ook SKH en het aange-

water Houtbereiding koos ervoor dat meteen voor twaalf

Brandvertraging. Links Oscar

zochte Belgische testinstituut Warrington Fire uit Gent

houtsoorten/-producten te doen: ayous, thermisch ge-

geen pasklare antwoorden: het was verbluft het wiel uit-

modificeerd ayous, douglas, eiken, essen, grenen, lariks,

vinden. Hoe en waar te beginnen? Een testje doen is iets

thermisch gemodificeerd limba (Fraké Noir), tulpen-

anders dan CE hebben, zoals al te veel bedrijven zich rijk

boomhout, vuren, thermisch gemodificeerd vuren en

neuriën. Het bleek uiteindelijk een zeer stroef traject van

western red cedar.

zes lange jaren. Al vanaf  ging Leegwater in overleg met SKH om eerstens het theoretische kader vast te stel-

Slechtste resultaat Daarenboven moet je de toepas-

len. Hoe moeten de CE-eisen worden geïnterpreteerd en

singsgebieden afdekken, waarbinnen een houtsoort mag

welke testen horen erbij? Later kwam daar Warrington

worden gebruikt. De regelgeving stelt niet alleen eisen

Fire bij, toen het testtraject definitief moest worden ge-

aan het houtproduct, al dan niet behandeld met een

formuleerd, en uitgevoerd. De testen begonnen in 

brandvertrager, maar ook voor z’n eindtoepassing (end

en duurden een lieve , jaar. Dat waren dus investerings-

use application), dus inclusief coating, spouw en regel-

kosten van eenzame hoogte. In tegenstelling tot wat men

werk. Er is wel alle moeite gedaan de hoeveelheid testen

gewend was - één standaardtestje per houtsoort volstaat

zoveel mogelijk te beperken via extended application. Je

-, is nu het enorme aantal van tachtig SBI- (Single Burning

zoekt dan het slechtste resultaat (worst case) en alle ande-

Item) annex ontvlambaarheidstesten uitgevoerd. Beide

re opstellingen vallen daar dan onder. Anders ben je tot in

bepalen de brandklasse.

de verre oneindigheid aan het beproeven en testen. Ook zijn van tevoren vragen beantwoord als: welke houtsoor-

Enorm veel variabelen Bij de ontvlambaarheidstest

ten willen we verkopen? En welke modellen? Wat is er

(EN-ISO -: Bepaling van het brandgedrag van bouw-

op de markt? Welke gevelproducten vinden klanten be-

producten - Ontvlambaarheid bij directe blootstelling aan

langrijk?

vlammen - Deel : Beproeving met een enkele vlambron) gaat het erom of een product gemakkelijk en snel ont-

Oceanen van geduld Elke stap ging in overleg met

brandt. Tijdens een SBI-test volgens EN  (SBI, tech-

SKH en Warrington Fire. En elke stap was weer bepalend

nical testing of building products) worden onder andere de

voor de volgende. Welke houtsoort heb ik nodig? In wel-

hitteafgifte, vlamuitbreiding, uitstoot van gevaarlijke stof-

ke breedte? Hoe moet ik die behandelen? Enzovoorts.

fen en rookontwikkeling bepaald van materialen in hun

Niet alleen kost dat zeeën van tijd, maar ook oceanen van

eindtoepassing. En al die parameters moeten in talrijke

geduld, omdat elke stap steeds onder toezicht van SKH

variabelen worden beproefd: verschillende profielen en

moest worden uitgevoerd, zoals de impregnering, dro-

kopmaten, diktes, breedtes, verticaal, horizontaal, open,

ging, coating en zo verder. En dat tachtig keer. Na elke

gesloten, mate van retentie van het brandvertragende

stap ben je weer een paar weken verder, en zonder SKH-

van Doorn (directeur SKH), rechts Dennis Leegwater (directeur Leegwater Houtbereiding).

21

het houtblad

bedrijf dat CE-markering voor houten wand- en gevelbe-

n ov e m b e r 2 0 1 7

lijke verplichting is Leegwater pas het eerste Nederlandse


foto: leegwater houtbereiding heerhugowaard

foto: www.johnlewismarshall.com

Renovatie Bickerswerf Amsterdam; ontwerp Joke Vos Architecten Amsterdam. Western red cedar gevelbe-

SBI-test open horizontale gevelbekleding.

kleding. toezicht is elke test er één van weggegooid geld. Vervol-

den. In plaats van de correlatie tussen beide is veeleer de

gens gaat het hout naar testinstituut Warrington Fire,

toepassing maatgevend.

waar het drie weken in de klimaatkamer verblijft om het juiste evenwichtsvochtgehalte te bereiken, alvorens het

Toepassingsbereidheid Leegwater Houtbereiding

kan worden getest. Te nat of te droog? Test ongeldig! Na

heeft met het behalen van de CE-markering Brandvertra-

elke testfase was er een meetmoment van waar-staan-

ging een straatlengte voorsprong genomen op de concur-

we-nu-en-hoe-nu-verder. In het begin waren er ook veel

rentie. Er is nu een voorlopig eindpunt bereikt. Naar ge-

indicatieve testen hoe een proefstuk zich gedraagt ten op-

lang van de behoeften uit de markt kunnen nieuwe testen

zichte van een referentie.

worden uitgevoerd naar bijvoorbeeld andere houtsoorten. Nu begint echter de periode om de enorme investe-

In de prullenbak Zo leidden de testresultaten steeds

ring terug te verdienen. Bedrijven die dezelfde CE-marke-

tot aanpassingen. Robinia viel bijvoorbeeld snel af, omdat

ring willen bezitten, moeten hetzelfde traject volgen.

het te slecht te impregneren is. Ondertussen liep ook een

Leegwater is bereid hen daarin bij te staan, al zal dat van-

parallel onderzoek naar coatings en in welke mate die bij-

zelfsprekend niet gratis zijn. Er ligt ook een rol voor de

dragen aan het brandgedrag. Later zijn beide sporen bij

houtbranche als geheel om daarin mee te ontwikkelen.

elkaar gebracht. Het hele proces bracht ook verrassingen.

De bereikte mijlpaal vergroot de roem van het natuurma-

Zo was niets bekend over het brandgedrag van open ge-

teriaal hout. En daarmee de toepassingsbereidheid van

velbekleding. Sommigen beweren dat erachter geen trek

opdrachtgever, architect en bouwer. •

ontstaat, anderen stellen juist het omgekeerde. De testen

hans de groot

gaven aan dat open gevelbekleding goed doorbrandt. En dat is ook wel logisch: meer oppervlak (voor en achter) is meer warmteafgifte en rookproductie. Hoegenaamd is het brandgedrag van hout duidelijker geworden. Sinds

HOUTDAG 

het begin der brandeisen was de hypothese dat de volu-

Leegwater Houtbereiding houdt een rondetafel over

mieke massa van onbehandeld hout leidend is voor het

CE Brandvertraging tijdens Houtdag  (donderdag

brandgedrag: hoe hoger de massa, hoe beter de brand-

 november, Bomencentrum/Jardin d’Hiverre Baarn).

werendheid. Die aanname is niet geheel naar waarheid,

Voor informatie/aanmelding: www.houtblad.nl/hout-

wijzen de testen uit. Zo kunnen in zware of dichte hout-

dag.

soorten inhoudsstoffen zitten die bijzonder goed bran-


Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.

www.leegwater.nl/producten/brandvertraging


n ov e m b e r 2 0 1 7

CONJUNCTUURMETING VVNH EN HIBIN NAJAAR 2017

het houtblad

24

In de tweede ronde van de conjunctuurme-

Net als in  zijn hout en plaatmaterialen

Klantgroepen De VVNH-leden realiseren

ting  namen  VVNH-leden deel aan de

ook in  verantwoordelijk voor circa %

het overgrote deel van de omzet (> %)

enquête. Samen met  Hibin-leden komt

van de totale omzet van de VVNH-respon-

door verkoop aan professionele klanten,

het totaal aantal respondenten op . De ver-

denten. Hardhout heeft verreweg het groot-

waarbinnen het aandeel van (grotere) aan-

wachtingen voor  blijven over het alge-

ste aandeel in de omzet van de respondenten

nemers (> %) veel groter is dan zzp’ers/

meen positief. Voor de meeste respondenten

met ongeveer % van de totale omzet, ge-

klusbedrijven (< %). De verkoop aan parti-

is verbetering van de economie duidelijk

volgd door naaldhout (%) en plaatmateria-

culieren heeft een klein aandeel (< %) en

merkbaar aan meer offerteaanvragen en op-

len (%). Daarbij moet worden aangetekend

de meeste respondenten geven aan dat dit

drachten, nieuwe klanten en een hogere om-

dat hardhout relatief duur is, waardoor kleine-

aandeel ook niet toeneemt. Dit is een ander

zet. Deze ronde is voor het eerst gevraagd

re hoeveelheden al een grotere bijdrage aan

beeld dan bij de Hibin-leden, waar particu-

wat deelnemers als grootste kansen zien.

de omzet kunnen leveren. Bovendien is het

lieren en zzp’ers grotere en vaker groeiende

Voor de VVNH-leden is dit op de eerste plaats

beeld mogelijk verder vertekend door enkele

aandelen hebben.

de groei van de markt in het algemeen, ge-

in hardhout gespecialiseerde respondenten.

Ruim de helft van de respondenten heeft nog

volgd door eigen productie en productbewer-

(vrijwel) geen verkoop via internet. Bij de res-

king, logistiek en voorraadbeheer, verdere

Andere productgroepen hebben slechts klei-

pondenten die dat wel hebben, gaat het over

specialisatie en betere verkoopprijzen.

ne aandelen en zijn vaak toch houtgerelateerd

het algemeen slechts om enkele procenten van de totale omzet.

Verwachtingen De verwachtingen voor  zijn positief met een verwachte omzetgroei van gemiddeld bijna %. Dit is wel iets minder positief dan in , toen voor  nog ruim % werd verwacht. De goede verwachtingen lijken zich nog niet direct te vertalen in een hogere personeelsbezetting; bijna twee derde van de respondenten verwacht dat die stabiel blijft, terwijl minder dan een derde een (lichte) stijging verwacht. Voor komend jaar zien de respondenten vergroting van de bedrijfsomvang, scherpere prijsconcurrentie en het verhogen van de productiviteit (procesinnovatie) als belangrijkste veranderingen. Kwaliteit van personeel en arbeidsmarkt is daarbij opvallend gestegen naar de eerste plaats bij de grootste uitdagingen, gevolgd door e-commerce, ict, logistiek

Verdeling omzet Het aandeel van nieuw-

(houtconstructies, gelamineerd hout, drogen

en kennisontwikkeling. Dit is geheel in lijn

bouw is verder toegenomen ten opzichte van

ten behoeve van derden, etc.).

met de belangrijkste digitaliseringsthema’s,

. Waar renovatie en onderhoud vorig jaar

Het grootste deel van de omzet (circa %)

waar e- commerce, ERP en CRM bovenaan

nog een aandeel hadden tot twee derde van

wordt gerealiseerd in de woningbouw, ge-

staan. De houtondernemingen zien directe

de totale omzet, heeft nieuwbouw dit jaar re-

volgd door de grond-, weg- en waterbouw

concurrentie van andere houthandelaren en

novatie en onderhoud ingehaald met een aan-

(%), utiliteitsbouw (%) en de tuinsector

de algemene bouwmaterialenhandels als

deel van ruim %.

(%).

grootste dreiging.


VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse

te Almere.

biomassa de hoofdrol speelt, worden eindige grondstoffen vervangen door hernieuwbare grondstoffen, maar duurzame productie is de belangrijke voorwaarde.’ Voor zowel het Grondstoffenakkoord, dat de transitieagenda’s ‘Bouw’ en ‘Biomassa en voedsel’ bevat, als het Energieakkoord met het transitiepad ‘Biomassa en natuur’ is hout het veelbelovende materiaal, mits duurzaam geproduceerd. Na de inleiding, sprak de nieuwe secretaris over de behaalde resultaten tot nu toe, de ambities van het Convenant en de structuur waarbinnen deze zullen worden bewerkstelligd. Vervolgens kwamen de trekkers van de werkgroepen aan het woord. De ConvenantBij Van den Oudenrijn in Bodegraven vond

waren  van de  partijen vertegenwoor-

partners leverden constructieve bijdragen aan

dinsdag  oktober de goed verzorgde startbij-

digd door in totaal  personen.

de gepresenteerde plannen van de werkgroe-

eenkomst plaats van het Convenant Bevorde-

De aftrap werd gegeven door de voorzitter

pen, waaruit duidelijk ook de noodzaak en re-

ren Duurzaam Bosbeheer. Het Convenant,

van de stuurgroep van het Convenant, Paul

levantie van het Convenant bleek. In de ko-

ondertekend op  maart , streeft ernaar

van den Heuvel. Hij herhaalde waarom duur-

mende periode zullen de partijen aan de slag

duurzaam geproduceerd hout de norm te ma-

zaam geproduceerd hout tot norm maken zo

gaan met de plannen en de voorgestelde ac-

ken in Nederland. Op de startbijeenkomst

belangrijk is: ‘In de biobased economy, waar

ties ten uitvoer brengen.

BNA MASTERCLASS GEVELBEKLEDINGEN EN HOUT De BNA Academie (Bond Nederlandse Architecten) organiseerde op  oktober jl. de masterclass Gevelbekledingen van hout. De bijeenkomst vond plaats in het houtrijke Centrum voor Milieu Educatie (Het Groene Huis) te Amersfoort, van architect Haiko Meijer van Onix te Groningen. Aan deze studiedag namen  architecten van  bureaus deel. Ook waren er vertegenwoordigers van drie VVNH-leden aanwezig. De masterclass werd op uitnodiging van BNA gegeven door Centrum Hout (Eric de Munck). Er werd ingegaan op houtsoort- en profielkeuze, detaillering, bevestiging, afwerking enzovoorts. De reacties na afloop waren zeer positief. •

n ov e m b e r 2 0 1 7

Houtondernemingen

25

het houtblad

S TA R T B I J E E N KO M S T C O N V E N A N T BEVORDEREN DUUR ZAAM BOSBEHEER EEN SUCCES



o de a a n o ude pl a nk en

foto: ossip van duivenbode rotterdam

her b e s t emmin g k a a s pa k h u i s go u da


In het kaaspakhuis stond  km aan grenen stellingen

n ov e m b e r 2 0 1 7

foto: jeroen musch rotterdam

dicht opeen.

Het pakhuiskarakter is ingenieus her-

tekening: mei architects and planners rotterdam

kenbaar gehouden.

Plattegrond 1ste verdieping.

Het kaaspakhuis omvatte, gescheiden door een smalle steeg, twee parallelle gebouwen (15 x 60 m), met hun kopse voorgevels langs de Kromme Gouwe.

foto’s: ossip van duivenbode rotterdam

het houtblad

28


Een oud kaaspakhuis in Gouda is door MEI architecten and planners zó omgevormd tot appartementengebouw, dat de geschiedenis voelbaar bleef. Grenen kaasplanken, innovatief met het SafeWood-procedé brandvertragend

Development, een jonge ontwikkelmaatschappij die voor-

de bereiding ervan: toevoegen van zuursel en stremsel aan

namelijk oude gebouwen transformeert en zich daarbij

melk, scheiden van wei en wrongel, de laatste in een pers-

sterk richt op ‘de beleving van de eindgebruikers’. De Pro-

vorm en ten slotte in een pekelbad storten. Voor al die fasen

ducent werd Winkels eerste project dat hij ontwierp en co-

voldoen tegenwoordig hulpmiddelen van roestvast staal.

financierde. Samen met zijn nieuwe partners ontwikkelde

Hout blijft wel nodig voor daarna, de rijping. Dat moet ge-

hij het plan waarbij in het kaaspakhuis  woningen kwa-

beuren op houten planken, omdat die vochtregulerend zijn.

men. Eigenaar De Producent en de gemeente Gouda waren

Ze worden toegankelijk opgesteld, omdat de kazen regel-

snel overtuigd, vooral door het krachtige argument dat de

matig moeten worden gekeerd.

historie van het kaaspakhuis herkenbaar zou blijven. Er volgde een interessante fase van rondleidingen, folders ma-

Kritisch proces Dat rijpen is een kritisch proces waar

ken, kopers zoeken. ‘Het was zwaan kleef aan. Je hoefde

licht, luchtvochtigheid en temperatuur nauw luisteren en

voor dit project geen verkoopverhaal te verzinnen; het

waar strikte hygiëne nodig is tegen wildgroei van bacteriën.

pand zegt zelf genoeg.’

Hout houdt zich van alle materialen het best en kan het inwerken van zuren en paraffine aan. Wel moet het vaak wor-

Handmatige klimaatbeheersing Het kaaspakhuis

den geboend, maar dat geeft geen problemen. Dat bewij-

spreekt inderdaad tot de verbeelding. Wat Winkel het

zen de dikke grenen planken in voormalig kaaspakhuis De

meest verraste, was de binnenkant, met de enorme hoe-

Producent in Gouda. Bijna een eeuwlang droegen zij kazen,

veelheden hout.  km aan grenen stellingen stond hier

maar nu zijn ze in ditzelfde gebouw als woninggevels inge-

dicht opeen. Verder waren er houten vloeren en plafonds,

zet. De kazen lieten vele sporen erop na en ook het schrob-

en op zolder een zeldzaam rijke variatie dakgebinten, door

ben tekende het hout, maar zonder serieuze schade: als ge-

architect Schuurman in de verschillende bouwfasen telkens

velhout is het perfect.

net anders bedacht. De constructie had meer eigenaardigheden. Niet alleen de gebouwen waren gefundeerd, maar

Rijksmonument De Producent is als grote coöperatie

ook de stellingen. Ronduit een ontdekking was hoezeer de

van kaasproducerende boeren voor Gouda belangrijk. Die

handmatige klimaatbeheersing de architectuur bepaalde.

bundelden begin vorige eeuw hun krachten, wat meer fi-

Rijpende kaas gedijt het best bij ongeveer  °C en een

nanciële zekerheid en betere kwaliteitsbeheersing bood.

luchtvochtigheid van circa %. Het pakhuis had daarom

Het pakhuis werd vanaf  in fasen gebouwd, steeds

tientallen ramen met luiken en schuiven die steeds door

naar ontwerp van architect P.D. Stuurman (-). In

personeel iets meer of minder werden opengezet. Essenti-

hoofdlijnen omvatte het uiteindelijk, gescheiden door een

eel was de steeg tussen beide pakhuizen, als smalle, donke-

smalle steeg, twee parallelle gebouwen, elk  m breed en

re buitenruimte die het binnenklimaat op peil hielp houden.

 m diep, met hun kopse voorgevels langs de Kromme Gouwe. Ze boden plaats aan één miljoen kilo kaas, waarbij

Ereplaats De verkoop verliep voorspoedig, sinds kort

het voorste deel van het rechtse pand niet meedeed. Dit

wordt het gebouw bewoond. Dat is deels te danken aan het

was in  gebouwd als kantoor en wijkt architectonisch

aantrekkelijke woningaanbod. De  appartementen wisse-

af; de trots van de kaasboeren was hier uitgedrukt in kloek

len sterk in omvang (- m) en in prijs ( tot  ton), en

expressionisme. In  dreigde leegstand, de coöperatie

de indeling was steeds vergaand aan persoonlijke wensen

verkaste naar modernere behuizing. Al snel werd het com-

aanpasbaar. Vrijwel elk appartement kreeg een buitenruim-

plex aangewezen als rijksmonument vanwege z’n gaafheid

te. De onderste woningen hebben tuinen, de zolderappar-

én het beeldbepalende karakter voor kaasstad Gouda. Her-

tementen dakterrassen, verborgen in de schuine daken.

bestemming kwam in zicht.

Alle tussenverdiepingen kregen loggia’s, geconcentreerd in dubbele verticale rijen en elk voorzien van open, witte

Zwaan kleef aan MEI won de opdracht op bijzondere

sponningen die het ritme van de ramen prachtig voortzet-

wijze, zegt architect Robert Winkel. ‘Als zovele vakgenoten

ten. De belangrijkste trekker was het pakhuiskarakter, dat

moest ik me na de crisis heruitvinden en ben toen ook ont-

ingenieus herkenbaar is gehouden. De oude steeg kreeg

wikkelaar geworden.’ Hij sloot zich aan bij White House

een ereplaats. Zij is verbreed tot een lichthof van  x  m

29

het houtblad

Voor het maken van Goudse kaas is hout onmisbaar. Niet bij

n ov e m b e r 2 0 1 7

gemaakt, stralen nu als woninggevels; stoere pakhuisgebinten pronken in riante zolderappartementen.


De oude kapgebinten bekronen het project, de zolderappartementen

n ov e m b e r 2 0 1 7

zijn er uiteindelijk omheen gevlochten.

het houtblad

30

Midden in de hof, uitbreiding van de oorspronkelijke steeg, staan twee glazen liften en de open trappartij.

De kazen lieten vele sporen na en ook het schrobben tekende het hout, maar zonder serieuze schade: als

foto’s: ossip van duivenbode rotterdam

gevelhout is het perfect.


spreuken gebrand. Die teksten verwijzen naar de historie:

lemaal aan brede galerijen hun voordeur hebben. Midden

‘Is bij het boenen het sodawater niet heet, dan krijg je bac-

in die hof vind je de oorspronkelijke steeg zelfs enigszins

teriën bij de vleet’. Zelfs de huisnummers zijn gelaserd op

terug. De oude pakhuismuren bleven hier deels staan, en

hergebruikte houten bakjes. Ook die getuigen van het oude

flankeren twee glazen liften. Binnenwanden uit de pakhuis-

kaaspakhuis waarin ze naast de stellingen hingen. Mede-

tijd zijn nu dus buitenmuren van de liftschacht, fascinerende

werkers borgen er hun staatjes na elke controleronde in op.

restanten van het vroegere klimatiseringssysteem.

Paradijs Zelfs het constructiehout is opgewaardeerd. Het Circulair hout De grootste hommage is uitbundig her-

is uit z’n verborgenheid gehaald, het mag nu stralen. Veel

gebruik van het vele hout, dat op verschillende manieren

woningen hebben prachtige houten plafonds, ooit vloer-

een tweede leven kreeg. Beeldbepalend zijn de vroegere

planken van de verdieping erboven. Naar beneden toe siert

kaasplanken als woninggevels in de lichthof. Ze waren niet

het nu zo’n woning, maar ook voor de bovenburen kreeg

zonder meer als gevelhout toepasbaar vanwege brandwee-

het een andere functie als verloren bekisting van de beton-

reisen. De oplossing werd gevonden in de SafeWood-pro-

vloer, waarin leidingen, isolatie en vloerverwarming zijn

cedure, waarbij hout onder vacuümomstandigheden wordt

weggewerkt. De kapgebinten bekronen het project, de zol-

geïmpregneerd met een brandvertragend middel op water-

derappartementen zijn er omheen gevlochten. Deze kopers

basis dat het behandelde materiaal verder niet beïnvloedt.

toonden lef: ze kochten hun toekomstige woning toen die

Dit werd gedaan door Foreco Dalfsen, en directeur KlaasJan

nog een donkere ruimte vol dikke balken was. Intussen is

Swager legt uit: ‘Voor nieuwe houten gevels wordt meestal

elk zolderappartement een eigentijds, hoogstpersoonlijk

vers, gemodificeerd hout toegepast dat met een extra be-

paradijs, waar de opening naar het dakterras en enkele ra-

handeling brandvertragend is gemaakt. Maar bij oud hout,

men ruimschoots daglicht binnenbrengen.

zoals kaasplanken, kun je niet dezelfde resultaten bereiken. Juist omdat circulair hout steeds belangrijker wordt, ook

Inventiviteit De fraaiste gebinten pronken er: een hang-

voor gevels, hebben we samen met Lonza Wood Protection

gebint voor het hoekhuis, diverse kapvarianten in de andere

deze behandeling ontwikkeld.’

woningen. De nokhoogte van circa , m bleef overal in het zicht, en wekte inventiviteit. Bewoners grepen deze aan

Fijne eigenschap De precieze staat van het hout heeft

voor vlieringen, entresols, een extra verdieping. En juist

grote invloed. ‘Elk project wordt daarom uitvoerig onder-

hier ook bleek dat hergebruik van hout aanstekelijk is. Er

zocht. Daarbij: de meeste brandvertragende middelen zijn

zijn bewoners die van een uitgezaagde dakbalk een deur-

hygroscopisch. Ze trekken water aan, maar geven dat ook

omlijsting maakten, of stoere treden van een binnentrap. •

weer af en dan worden geïmpregneerde stoffen vaak uitge-

hilde de haan

spoeld. Bij deze kaasplanken waren we vooral benieuwd hoeveel vet erin was opgenomen, met welke gevolgen.’ De behandeling pakte prima uit. De kaasplanken voldoen aan alle brandeisen (Euroklasse B) en logen niet uit. Een fijne

CO-VOETAFDRUK

eigenschap van SafeWood komt zelfs extra tot z’n recht: je

In het project is onder andere  m grenen (kaasplan-

ziet er niets van, het is namelijk geen coating. De sporen van

ken) hergebruikt. Dit betekent een CO-vastlegging

de kazen en het boenen bleven sprekend als voorheen.

van . kg. De Europese bossen slaan deze hoe-

Spreuken De kaasplanken geven de binnenhof grandeur.

de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

veelheid CO op in  seconden. Het compenseert Zorgvuldige details brengen daarbinnen nog verfijning.

. km of het jaarlijks elektragebruik van  huis-

Winkel benutte de eigenschap dat hout zo makkelijk te

houdens.

bewerken is. ‘Je kunt er versieringen in gutsen, maar ik

Opdrachtgever: White House Development Gouda (whitehousedevelopment.com) Ontwerp: MEI architects and planners Rotterdam (mei-arch.eu); Robert Winkel Aannemer: Vergeer Bouw Reeuwijk (vergeerbouw nl) Constructieadvies: PBT Delft (pietersbouwtechniek.nl) Adviseur bouwfysica: DGMR Arnhem (dgmr. nl) Adviseur brandveiligheid: Adviesbureau Hamerlinck Roosendaal (hamerlinckadvies.nl) Behandeling gevelhout (kaasplanken): Foreco Dalfsen (foreco.nl) Bouwperiode: April  - juli  Bruto vloeroppervlak: . m Bouwkosten: € , miljoen, incl. installaties, excl. btw

n ov e m b e r 2 0 1 7

koos een moderne variant: laseren.’ Aldus zijn in de gevels

len hier naar binnen en lichten de woningen op, die hier al-

31

het houtblad

met een glazen kap op dakhoogte. Zon en daglicht spranke-


LIGNO Dak ®

Eenvoudig te monteren, akoestiek en zichtonderzijde gereed.

Kruislaaghout van Lignotrend af fabriek geleverd met een afgewerkte onderzijde en een geluidsabsorberend oppervlak – daardoor wordt de bouwtijd aanzienlijk korter, en de binnenafbouw is vrijwel meteen gereed. architectonisch hoogwaardige hout-onderzijde bijvoorbeeld kwastvrij dennen werkzaam tegen nagalm en geluidspegel bouwbiologisch gecertificeerd

LIGNOTREND GmbH Landstrasse 25 D-79809 Weilheim Tel.: +49 (0)7755 9200-0

www.lignotrend.com

Voor al uw hout en houtconstructies van engineering tot en met montage

Zoek naar FSC® producten.

Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen +31 (0) 38 33 16 444 / www.wijma.com


1/1 aflopend

innovatie in hout

2017

Sleeve House, Verenigde Staten Universal Forest Products

Hekikai Shinkin Bank, Japan Ikegami & Co LTD

Stadskantoor Venlo, Nederland Boogaerdt Hout & Koninklijke Dekker Hout

Brug, Noorwegen Woodlink AS

GAAT DE VOLGENDE ACCOYA® AWARD NAAR UW PROJECT?

© Accsys Technologies, de handelsnaam van Titan Wood Limited, oktober 2017. Accoya® en het trimarque-logo zijn gedeponeerde handelsmerken van Titan Wood Limited, een volledige dochteronderneming van Accsys Technologies PLC, die niet gebruikt of gereproduceerd mogen worden zonder schriftelijke toestemming.

www.accoya.com


Voor al uw houttoepassingen

www.ltl.nl

Leyenaar Taapken Lamaker B.V. Kamerlingh Onnesweg 7, 4131 PK Vianen Postbus 191, 4130 ED Vianen Tel. +31 (0) 347 374 844 E-mail: verkoop@ltl.nl

De wereldwijde producent Teknos biedt klanten vanuit de lokale vestiging Teknos Drywood: • Excellente service • Duurzame oplossingen • Technisch geavanceerde coatings die bij de klant waarde toevoegen • In Nederland gemaakte producten We bieden een compleet assortiment aan duurzame oplossingen voor het coaten van houten: Geveltimmerwerk - ramen, deuren en kozijnen l Gevelbekleding en balkons l Plaatmateriaal en panelen l Binnendeuren l Vloeren l Meubels l Tuinhout en tuinmeubilair l Interieurtimmerwerk

Hendrik Ter Kuilestraat 181

l

7547 SK Enschede

l

Telefoon 053 - 433 44 22

l

info@drywood.nl

l

www.teknosdrywood.nl


• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I

G E MODIFICEER D LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

L

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!

O

I

A R F

N E K

N R.


h o u t b lijf t w er eld s c h o k k end a a r d b e v ing s b e s t end i g b o u w en

Onlangs is SKH-publicatie - Het gedrag van houtconstructies en houtskeletbouw bij aardbevingen verschenen. Natuurlijk ziet dit document het licht door de gebeurtenissen van de afgelopen jaren in Groningen. Het beschrijft wat er gebeurt tijdens een aardbeving en hoe hout(skelet)bouw hierop reageert, inclusief rekenvoorbeeld.

Parkvilla’s Zuidhorn; ontwerp: Onix NL Groningen. Hout is licht van gewicht; de krachten tijdens een aardbeving zijn daardoor relatief laag.

De inhoud van de publicatie is technisch van aard: wat

woning, één uit een rij van vier, uitwerkt. De SKH-publi-

is de oorzaak van aardbevingen; hoe duiden we ze aan

catie is een vrij compleet document waaraan de praktijk

(schalen van Richter en Mecalli); wat zijn de gevolgen;

wat heeft.

de aardbeving als belasting; en de reactie van de bebouwde omgeving (gedrag constructie). Daarnaast komen de

Oorzaak aardbevingen Aardbevingen ontstaan

in NEN-EN  (Eurocode  - Ontwerp en berekening

doordat in de tijd opgebouwde spanningen in de (diepe)

van aardbevingsbestendige constructies) en de hierop ge-

ondergrond tot lokaal bezwijken leiden. Dat gebeurt in

baseerde Nederlandse praktijkrichtlijn NPR  (Beoor-

Groningen (gevolg van gaswinning) niet anders dan el-

deling van de constructieve veiligheid van een gebouw bij

ders (meestal het onderling verschuiven van tektonische

nieuwbouw, verbouw en afkeuren - Grondslagen voor aard-

platen). In Groningen werd de bovenbelasting (grondla-

bevingsbelastingen: geïnduceerde aardbevingen) aan bod.

gen boven de aardgasbel) altijd gedragen door het poreu-

Daarna wordt het gedrag van houten gebouwen (houten

ze gesteente en de in dit gesteente aanwezige gas. In de

constructies) beschreven. De publicatie besluit met een

loop der tijd is circa % van het oorspronkelijk aanwezi-

rekenvoorbeeld, dat het gedrag van een houtskeletbouw-

ge gas gewonnen, waardoor de gasdruk in het poreuze


ren. Dit dynamische effect vergroot de kracht tot: kracht = massa x versnelling x dynamische vergroting. De versnelling(en) is/zijn afhankelijk van de aardbeving (belasting), de massa en dynamische vergroting van het gebouw (constructie).

schaal van Richter’. Dit is een schaal met een objectief meetbare grootheid: de bij de aardbeving vrijgekomen energie (Joule). De schaal zegt evenwel niet per definitie iets over de opgetreden schade: een krachtige aardbeving op grote diepte kan veel minder schade berokkenen dan een zwakke op geringe diepte. Een andere ook wel gebruikte schaal is die van Mercalli, die zich richt op de gevolgen, de schade (subjectief).

Gevolgen aardbevingen De meeste aardbevingen worden niet eens gevoeld. Van een aantal zijn de trillingen aan het aardoppervlak zo groot, dat (een deel van) de bebouwde omgeving niet tegen de daaraan gekoppelde versnellingen kan. De krachten worden zo groot, dat de bebouwde omgeving schade ondervindt of zelfs instort. De redenen hiervoor zijn: •

Opslingeren door zachte grondlagen (in Groningen

foto: peter de kan groningen

locatiespecifiek aan de orde) •

Onvoldoende samenhang in de constructie

Asymmetrische constructieve vormen

Onvoldoende sterkte van niet-constructieve of secundaire seismische elementen, zoals schoorstenen en borstweringen

Onvoldoende sterkte-/energiedissiperend (‘vernietigend’) vermogen van verbindingen/constructies (bros bezwijkgedrag)

Zware daken zonder voldoende vooral horizontale weerstand tegen beweging van deze hoog liggende grote massa’s

Bij bestaande (historische) houten gebouwen: afgenomen sterkte als gevolg van aantasting (schimmels,

gesteente sterk is afgenomen. Daardoor moet het gesteente de bovenbelasting nu vrijwel alleen dragen. Als gevolg wordt het gesteente in elkaar gedrukt (compac-

insecten) •

Onvoldoende weerstand tegen branden die na de beving uitbreken.

tie), wat tot bodemdaling leidt.

Voorbereiden op aardbevingen Kracht = massa x Dynamische vergroting Hier was wel op gerekend.

versnelling x dynamische vergroting. Blijkbaar zijn lichte

De daling blijkt echter ook schoksgewijs op te treden, er

gebouwen met hun lage massa in het voordeel: geen

ontstaan breuken. Hierdoor komt in een kort tijdsbestek

zwaar metselwerk, maar lichte staalbouw en houtbouw.

energie vrij, die tot trillingen (versnellingen) aan het aard-

De dynamische vergroting is afhankelijk van de zoge-

oppervlak leidt: aardbevingen. Versnelling is één compo-

naamde eigenfrequentie, een weergave van de verhou-

nent die een kracht bepaalt. De andere is de massa (die

ding tussen de stijfheid en massa van het gebouw. Een

wordt versneld/vertraagd). Dus: kracht = massa x ver-

gebouw (constructie) heeft meer eigenfrequenties; de

snelling. Als de versnelling niet constant is qua grootte en

laagste dragen het meest bij aan het gedrag. Indien deze

richting, zoals bij aardbevingen, kan de massa opslinge-

eigenfrequentie(s) in de buurt ligt/liggen van een in de

37

het houtblad

vrijwel altijd aangeduid met ‘kracht op de (magnitude)-

n ov e m b e r 2 0 1 7

Aanduiding aardbevingen Een aardbeving wordt


Figuur . Dynamische

n ov e m b e r 2 0 1 7

vergroting.

het houtblad

38

Woonkeuken Groningen; ontwerp: Onix NL Groningen. AanFiguur 2. Energiedissipatie en het effect op de krachten die de constructie moet opnemen.

bouw in hout.

Figuur 3. ‘Stiftvormig verbindingsmiddel belast hout

tekeningen: shr wageningen

op druk.

Figuur . ‘Gewapende’ verbinding om splijten te voorkomen.

foto’s: peter de kan groningen

Interieur parkvilla’s Zuidhorn; ontwerp: Onix NL Groningen. Een houtconstructie waarbij druk de krachten overdraagt, is in staat energie te dissiperen (‘vernietigen’).


bezwijken van de constructie kan de in figuren (b) en

ping in staat is, een (sterke) vergroting op (opslingeren).

(c) aangegeven horizontale tak zich wel ontwikkelen; er

Zie figuur .

wordt energie gedissipeerd.

Dissiperen energie Tijdens een aardbeving komt een

Conclusies Het voorgaande leidt tot de volgende con-

hoeveelheid energie vrij waarvan een deel de constructies

clusies:

bereikt; die zullen deze energie moeten verwerken. Af-

.

Hout is licht van gewicht (lage massa), waardoor de

hankelijk van de constructieopbouw en de toegepaste

krachten die zich tijdens de aardbeving ontwikkelen,

materialen kan de constructie meer of minder energie dissiperen, door bijvoorbeeld interne wrijving, wellicht door

n ov e m b e r 2 0 1 7

guur . Indien deze verbindingen bepalend zijn voor het

afhankelijk van de mate waarin de constructie tot dem-

relatief laag zijn. .

Een houtconstructie met verbindingen waarbij druk

het omzetten van energie in warmte. De gedissipeerde

(loodrecht op of evenwijdig aan de vezel) de krach-

energie verdwijnt en de constructies worden hiermee dan

ten overdraagt, is in staat energie te dissiperen,

ook niet belast. Conclusie: hoe meer energie wordt gedis-

waardoor de te verwerken krachten verder lager

sipeerd, hoe minder energie tot daadwerkelijke belasting

worden.

39

op de constructie leidt. Zie figuur ; deze geeft de kracht, werkend op de constructie, weer tegen de vervormingen in de constructie. De energie (E in figuur ), leidend tot de

h o u t e n c o n s t r u c t i e s w e e r s ta a n p r i m a

krachten die de constructie moet verwerken, is ongeacht

aardbevingsbelastingen

het gedrag van de constructie een gegeven. In figuur (a) is de constructie NIET in staat energie te dissiperen. Gevolg is dat de constructie grote krachten te verwerken

‘Gewapend’ Stiftvormige verbindingsmiddelen in hout

krijgt. In figuur (c) kan de constructie VEEL energie dis-

kunnen tot splijten leiden; de treksterkte van hout lood-

siperen. Daardoor vervormt de constructie sterk blijvend;

recht op de vezel wordt overschreden. Om dit te voorko-

de te verwerken krachten zijn echter ten opzichte van het

men - omdat bij splijten de in figuur  aangegeven hori-

gedrag, geschetst in figuur (a), sterk gereduceerd.

zontale tak zich niet ontwikkelt -, moet de verbinding in voorkomende gevallen, zoals bij wat dikkere stiften/bou-

Taai bezwijken De vraag is nu wat we willen: grote

ten, worden ‘gewapend’ met bijvoorbeeld voldraadse

krachten en kleine vervormingen (geen schade) of kleine

schroeven. Zie figuur .

krachten en grote vervormingen (wellicht veel schade). Dat hangt af van de functie van het gebouw (een kern-

Berekening hsb-woning Houten constructies kun-

centrale mag ook tijdens de zwaarste aardbeving nage-

nen prima aardbevingsbelastingen weerstaan. De massa is

noeg geen schade hebben) en van de zwaarte van de

relatief laag, waardoor zich relatief lage krachten ontwik-

aardbeving (tijdens een relatief lichte aardbeving mag na-

kelen. Tevens is energiedissipatie mogelijk in verbindin-

genoeg geen schade ontstaan, terwijl tijdens een zware

gen waarin de krachten met drukspanningen worden

de schade groot mag zijn doch niet tot instorten mag lei-

overgedragen, zoals met stiftvormige verbindingsmidde-

den). In het geval van zware aardbevingen, waar vooral

len. De samenhang in de constructie kan prima worden

de veiligheid een rol speelt (en niet of aangerichte schade

gerealiseerd, bijvoorbeeld via plaatvormige elementen

nog te herstellen is), verdienen constructies die reageren

(triplex, OSB, spaanplaat). SKH-publicatie - beschrijft

als figuur (c) weergeeft duidelijk de voorkeur: de hori-

deze zaken meer in detail en maakt die voor de praktijk

zontale tak in de figuur kan zich ten volle ontwikkelen -

toegankelijk via een berekening van een hsb-woning. •

er treedt zogenaamd taai bezwijken op.

andré jorissen (shr wageninStiftvormige verbindingsmiddelen Als we het materiaal hout beschouwen, moeten we constateren dat

gen, tu/e eindhoven), wim de groot (shr wageningen)

de horizontale tak zich vrijwel nooit ontwikkelt: meestal bezwijkt hout zogenaamd bros bij een belasting F = Fel , zoals figuur (a) weergeeft. De horizontale tak ontwik-

HOUTDAG 

kelt zich bij hout uitsluitend als het maatgevend bezwijk-

De auteurs houden een rondetafel over dit onderwerp

mechanisme door druk wordt bepaald. Dat is zelden het

tijdens Houtdag  (donderdag  november, Bo-

geval. Echter, in een verbinding met stiftvormige verbin-

mencentrum/Jardin d’Hiverre Baarn). Voor informa-

dingsmiddelen (draadnagels, schroeven, bouten, deuvels)

tie/aanmelding: www.houtblad.nl/houtdag.

worden de krachten wel via druk overgedragen. Zie fi-

■ ■ ■

het houtblad

aardbeving voorkomende maatgevende frequentie treedt


Veilig en efficiënt plannen met de HECO ®-Calculatie software 4.0 W! N I E U uwde

rnie De ve voor versie kening! bere anker

Intuïtieve en interactieve gebruikersinterface Berekeningsmogelijkheden voor ankers, leuningen, gevels, dakspanten, houtverbindingen, etc.

GRATIS E-NIEUWSBRIEF HET HOUTBLAD?

Conform de huidige normen HECO-HCS is kosteloos als download of CD beschikbaar HECO-Schrauben GmbH & Co. KG Dr.-Kurt-Steim-Straße 28, D-78713 Schramberg Telefoon: +49 (0) 74 22 / 9 89-0, E-mail: info@heco-schrauben.de Agent Benelux: Jac. Lowie & Zoon bv, Korte Brinkweg 37-B, 3761 EC SOEST Telefoon: +31 (0) 35 / 54 159 58, E-mail: office@lowie.nl

MELD U AAN OP WWW.HOUTBLAD.NL!

100% hout uit verantwoord beheerd bos. Geen punt met STIP. Doorbraak in verantwoord hout: met STIP is 100% aantoonbaar Met gepaste trots lanceert SHR de gloednieuwe STIP-certificatieregeling. STIP is in het leven geroepen om te bereiken dat uiteindelijk alle hout op de markt voor 100% afkomstig zal zijn uit duurzaam beheerd bos. Bedrijven die uitsluitend hout uit verantwoord beheerde bossen gebruiken, kunnen zich vanaf nu onderscheiden met het bijbehorende STIP-bedrijfskeurmerk. De Toetsingscommissie Inkoop Hout (TPAC) heeft haar goedkeuring aan STIP gehecht. Volgens Oscar van Doorn is STIP om meerdere redenen “een beslissende doorbraak in het gebruiken van duurzaam hout.”

Alle hout helemaal goed

“De STIP-regeling sluit precies aan bij de wensen van de industrie in de Green Deal en het nieuwe Houtconvenant: de administratieve en logistieke barrières die het gebruik van duurzaam hout belemmeren worden weggenomen. Evenals onduidelijkheid over het mengen van houtsoorten met verschillende COC-certificaten. Een STIP-gecertificeerd houtbedrijf koopt aantoonbaar uitsluitend hout in dat uit verantwoord beheerde bossen komt. En voor de verkoop geldt dan dus hetzelfde. De opdrachtgever/afnemer hoeft geen papierwinkel meer bij te houden: het STIP-certificaat garandeert 100% hout uit verantwoord beheerde bossen. Dat is een beslissende doorbraak omdat de markt gefaciliteerd wordt in het op transparante wijze bereiken van een breed gedragen doel: álle hout helemaal duurzaam. Het zou fantastisch zijn als we dat samen bereiken.”

“Duurzaamheid hoeft niet ingewikkeld te zijn”

STIP is geen Chain of Custody-keurmerk. Het is een bedrijfskeurmerk voor bedrijven die door een onafhankelijke certificatie-instelling conform de STIP-regeling steeds herhaald laten vaststellen dat zij uitsluitend hout uit verantwoord beheerde bossen in- en dus verkopen. Bijvoorbeeld uit FSC en PEFC-bossen. “Iedere afnemer gaat dus op 100% zeker als hij hout bij een STIP-bedrijf inkoopt” ,zegt Van Doorn. “Dat vergemakkelijkt de handel in hoge mate. Ook voor het houtverwerkende bedrijf zelf zijn er alleen maar voordelen: veel minder administratieve en logistieke verplichtingen en een duidelijk statement naar de klanten, overzichtelijk en eenvoudig. Duurzaamheid hoeft helemaal niet nodeloos ingewikkeld te zijn. Sterker nog: hoe gemakkelijker we het samen kunnen maken, des te beter is dat voor bos, mens en milieu.”

Certificatie vanaf nu mogelijk

Nu STIP is goedgekeurd door de TPAC-commissie, wordt certificatie voor het STIP-bedrijfskeurmerk per direct mogelijk. “Wij verwachten daarvoor een grote belangstelling, want houtverwerkende partijen in binnen- en buitenland zijn enthousiast over dit nieuwe SHR-initiatief”, aldus Van Doorn. “De introductie van STIP wordt ondersteund door een communicatiecampagne en daarvan is de STIP-website (www.stip.org) het allereerste begin.” Voor meer informatie kunt u terecht bij SKH :0317-453425


2017

DAG

Houtdag  - hét event voor de houtbranche Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, prikkelende discussies en creatieve Informatiemarkt. Waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en netwerken.

THEMA: REVOLUTIES IN HOUT INSPIREREN - INFORMEREN - IMPLEMENTEREN Waar & wanneer:

Dagvoorzitter: Gerard Vos

Donderdag  november  . - . uur Bomencentrum Nederland/ Jardin d’Hiverre Baarn

Andrew Waugh* (Waugh Thistleton Architects Londen), wereldleider in geavanceerde houtproducten en pionier in houthoogbouw. Tevens masterclass! Emilie van Wijnbergen (constructeur ARUP Amsterdam), aanstormend talent in hout Emil Lüning** (Adviesbureau Lüning Arnhem), éminence grise onder de houtconstructeurs Abel Groenewolt (Institute for Computational Design and Construction Stuttgart), expert in D-puzzels en ruimtelijke

Voor wie?

constructies in hout

• Architecten

• Overheden

Kathrin Hanf *** (SeARCH Amsterdam), avant-gardist

• Constructeurs

• Docenten/studenten

in houthoogbouw

• Adviseurs

• Houthandelaren

David Tol (Marc Koehler Architects Amsterdam),

• Beleidsmakers

• Aannemers

doorbrekers in maatwerk, modules en superlofts in hout *

Profileren?

Gesponsord door Leegwater Houtbereiding

**

Gesponsord door Accsys Technologies

***

Gesponsord door Houthandel van Dam

Wilt u uw bedrijf profileren tijdens Houtdag ? Neem dan contact op met onze media-adviseur Wilco Stemerdink - Mob. -   

Prijzen

E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl

Houtblad-abonnee € ,-; Niet-abonnee € ,-; Student € ,-

KIJK VOOR HET VOLLEDIGE PROGRAMMA EN VOOR INSCHRIJVEN OP: WWW.HOUTDAG.NL



w eer waterwa ndelen r en ovat ie h a s t ing s pier Niets heeft het eeuwige leven, al hoort het wel tot de diepste strevingen van de mens. Wat bewaren raakt ieders emotie. We zijn dubbel ontroerd als iets kostbaars in vlammen opgaat en tóch kan worden hersteld. De Hastings Pier, verankerd in het Britse geheugen, was zo’n brandschat van een erfgoed, die in luster en

foto: drmm londen/alex de rijke

luister uit de zee is herrezen.


foto: drmm londen/alex de rijke

Keuze voor ruimtegevoel en overgave aan de eindeloosheid der zee wonnen het van wéér een gebouw

foto: hastings pier charity

aan het eind van de pier.

Nu weer geschikt voor…

foto: drmm londen

… allerlei festiviteiten.

Wat overbleef na de verwoestende brand van 5 oktober 2010.


Het fenomeen pier is een zeebenenstrekker die mensen

tende brand dit geknipperlicht. Wat resteerde na vier

altijd heeft aangesproken. Elk zichzelf recreërend kust-

vuur-en-vlamdagen, waren % pier en % verwrongen

land heeft er wel een of meer dwars in de golven steken.

massa. Latere inspectie bracht in de onderconstructie ook

Het komt tegemoet aan ‘s mensen ingewortelde eigen-

zoutwatererosie en verborgen stormschade aan het licht.

kermisachtige aankleding als om de angst te overschreeu-

Uitgelezen mogelijkheid De traditie kruipt bij de

wen. We zijn tegenwoordig echter dermate smartphony,

Britten waar die niet gaan kan, dus ze hebben ook een

dat een pier nauwelijks nog tot de virtualiteit spreekt.

Heritage Lottery Fund speciaal voor de instandhouding

Neem onze eigen Scheveningse Pier die al jaren op ga-

van nationale erfgoederen. Het lotenfonds legde een ste-

pen en slapen ligt. Er zijn nieuwe gilconcepten nodig om

vig fundament van ruim % onder de kosten: in 

ons weer rechtop in de alertstand te verheffen.

startte een grootscheepse renovatie, en in  trekpleis-

n ov e m b e r 2 0 1 7

schap het lot - of de zee - te tarten. Vaak hebben ze een

45

Verwoestende brand De Hastings Pier kent een

tenbureau dRMM uit Londen was de renovatie een uitge-

woelige bouwgeschiedenis. De  m hoge uitspanning

lezen mogelijkheid het verschijnsel pier voor de ste

die  m op zee loopt, was in  gereed. Aan het eind-

eeuw te herdefiniëren, weg van het gesnuisterij van

punt stond een paviljoen in Oriëntaalse stijl, berekend op

wrakkraampjes in kermiskarton. Het trad in overleg met

liefst tweeduizend mensen. In de loop der tijd kreeg het

de gemeente én de bevolking van badplaats Hastings

een reeks nieuwe opwindende voorzieningen - de zee

(. inwoners) en de naburige deelgemeente St Le-

blijft toch de natuur -, die al of niet brand- of stormschade

onards-on-Sea. Dat was zeker een bijzonderheid door de

opliepen en al of niet werden hersteld: een tolhuisje, stei-

aard ervan: naast gewone gesprekken behelsde het ook

ger, bouwwerk met overdekte schietbaan, een biosje,

wandeltochten naar andere attracties, openbare debatten

eenarmige bandieten, een tweede schietbaan annex bow-

en workshops op scholen.

het houtblad

terde alweer een nieuwe pier zeewaarts. Voor architec-

lingbaan, speelhal, winkels, tearoom, zonneterrassen, koepel en zelfs een piepkleine dierentuin. In de glorieda-

wat r e s t e e r d e , wa r e n 5 % p i e r e n 9 5 %

gen van de popmuziek was het podium voor groepen als

verwrongen massa

The Rolling Stones, The Who, The Kinks, The Hollies, Jimi Hendrix, Genesis, Tom Jones, Ten Years After en Pink Floyd. Tussen - was de pier nu eens open, dan weer dicht. Op  oktober  beëindigde een verwoes-

Vele neoscenario’s Als eindconclusie dreef als quod erat demonstrandum naar het oppervlak dat de havendam aan vele neoscenario’s moest voldoen: van circus tot muziek, van viswedstrijden tot internationale markten. Alles moest bij het nieuwe blijven. Alleen het restant van het banaanvormige Victoriaanse paviljoentje aan het begin, opgedeeld in tien vertrekken, werd gerestaureerd tot modern restaurant: open en ontkamerd, ruimer en geheel rondom grootramig beglaasd. Rechts van de twee witgepleisterde ronde-torenbeëindigingen zijn kleine ronde volumes toegevoegd, waarin de keuken, stafruimte en toiletten zijn opgenomen. Ze zijn bekleed met oude, door de brand gespaarde planken; ertussen zijn andere exemplaren recht op de gevel gezet. Mochten ze in beweging

foto: drmm londen/alex de rijke

komen, dan zullen ze als draaimolens gaan rondratelen, is de fantasie.

Watertoeristische bloei Voorspelbaarheid ging dRMM uit de weg. Wéér een gebouw aan het einde van de pier dat op die vooruitgeschoven positie quasiheroïsch tegen de golven stond te luidspreken, viel onmiddellijk af. Keuze voor ruimtegevoel en overgave aan de eindeloosheid der zee wonnen het. Architect Alex de Rijke en zijn

■ ■ ■


VISITOR CENTRE- FIRST FLOOR PLAN

1 3

3

8

2

7

5 4

tekening: drmm londen

6

1

VISITOR CENTRE- GROUND FLOOR PLAN

Plattegrond begane grond. Legenda.

0

1. Entrees

5. Winkel

2. Multifunctionele ruimte

6. Toiletten

3. Opslag

7. Educatieruimte

4. Keuken

8. Dienstruimte

5

10 M

Het bezoekerscentrum is opgebouwd uit gelamineerde vuren dakliggers en kruislaagvuren wanden en dak.

Boven op het bezoekerscentrum bevindt zich een azobé dakterras met glazen balustrade rondom,

foto’s: drmm londen/alex de rijke

vanwaar zich panorama’s Hastings en Noordzee ontrollen.


Het Victoriaanse paviljoentje is gerestaureerd tot modern restaurant. Rechts van de uiteinden zijn ronde volumes toegevoegd, bekleed met door de brand gespaarde planken.

m) en kruislaagvuren wanden en dak ( mm dik). Het

n ov e m b e r 2 0 1 7

hout is binnen in het zicht gelaten. Aan de buitenkant pronkt een gevelbekleding van aan het vuur ontsnapt azobé en purperhart. Ditzelfde ‘brandhout’ is behalve voor de al eerder genoemde rondbouwtjes van het restaurant ook gebruikt voor robuust dekmeubilair. De tafels, stoelen, driegolfbanken en plantenbakken hebben dRMM en Hastings & Bexhill Wood Recycling ontworpen in het

47

kader van een lokaal werkgelegenheidsplan. Ook hier

het houtblad

wordt het rijm met de zee gezocht, doordat de horizontale geveldelen v-vormig tegen elkaar aan zijn bevestigd, waardoor een dubbel optisch bedrog optreedt: in de langsrichting een golvend effect, in de dwarsrichting een vouwwerking. De ramen staffelen in de gevels hierin mee. Al deze superieursubtiele toevoegingen verraden de hand van de meester.

h o u t e n wat e rw e r k e n h a r m o n i ë r e n al sinds het begin der tijden

Halfelliptische overhuiving Het centrum is aanpasteam zochten naar zoveel mogelijk open ruimte die steeds

baar aan allerlei binnenpret, tentoonstellingen en educa-

andere seizoensinvullingen kon krijgen met snelflexibele

tieve manifestaties. De piergeschiedenis wordt er interac-

wisselingen van (volks)culturele en (ont)spannende aard.

tief geëxposeerd, inclusief een onderstebovenperiscoop.

Het landhoofd is een uitbreiding van de Hastings Prome-

Bovenop, te bereiken via een breedgeveltrap, bevindt zich

nade; samen moeten ze de zomermoe geraakte haven-

een azobé dakterras met glazen balustrade rondom, van-

plaats tot nieuwe watertoeristische bloei brengen.

waar zich panorama’s Hastings en Noordzee van samen ° voor je ogen tentoonspreiden. Langs de borstwering

Dynamische dialoog Omdat hout en waterwerken al

loopt een azobé bank, zodat je ook intens genietend kunt

sinds het begin der tijden perfect harmoniëren, bleef dit

zitten. Het buitenprogramma op de dekvloer varieert cir-

het voorkeursmateriaal. De nieuwe onderconstructie en

cus, speelattracties, bios, muziek, theater, winterkermis,

dekbeplanking is compleet in FSC-gecertificeerd azobé

eetfestijnen en boerenmarkten. Er zijn nog bouwplannen

uitgevoerd ( x  mm). Het zeepad begint als platform,

voor een grote beweegbare, paraboolvormige zijoverhui-

snoert dan in en eindigt ten slotte weer breder; de breed-

ving over de hele lengte van de pier, een talud als verbin-

te varieert tussen  en  m. Het is aan het begin zijkant-

ding tussen dek en zee en een aanlegsteiger voor boten.

berand door traditioneel gietijzeren hekwerk. Daarna vol-

De halfelliptische overhuiving vleugelt over het bezoe-

gen opengespijlde afzettingen, waarbij de dunne strips zó

kerscentrum heen en creëert zo een zaal, waardoor de

zijn geplaatst, dat ze vaksgewijs haaks op elkaar staan. De

pier tevens in de winter festivitief bruikbaar is.

brede reling erop diagonaalt. Zo gaat dit ensemble een dynamische dialoog met de golven aan. Aan het vervaar-

Getijden en onstuimigheid Verantwoordelijk voor

lijke piereinde is de omranding dicht.

de constructieve aspecten was Ramboll UK, dat al renovatie-ervaring had met circa dertien van de  Britse pieren.

Dubbel optisch bedrog The Deck, het nieuwe be-

De bijdrage betrof in het bijzonder de ijzeren draagcon-

zoekerscentrum is midden op de wandelhoofd het enige

structie waarop alles rust. Uitgangspunt was waar moge-

verdere vaste bouwsel. Het is opgebouwd uit gelamineer-

lijk ingrepen achterwege te laten. Onderzoek aan een

de vuren dakliggers ( x  mm bij een lengte van 

bouwwerk dat blootstaat aan getijden en onstuimigheid,

■ ■ ■


foto: drmm londen/alex de rijke

Gevelbekleding van oude

is bijzonder lastig. De hele constructie is zorgvuldig ge-

Award , RIBA South East Project Architect of the Year

azobé en purperhart planken

fotografeerd, een laserscan gaf verdere waardevolle in-

, RIBA South East Client of the Year  en RIBA Na-

formatie. De vervangende constructieonderdelen zijn

tional Award . De National Piers Society heeft Has-

verzinkt, wat een bescherming van vijftien jaar geeft en

tings Pier verkozen tot Pier Of The Year . En hij is een

corrosie  jaar tegengaat. Voor een deel gaan de nieuwe

van de zes genomineerde projecten voor de prestigieuze

constructie-elementen samen met de oude, omdat daar-

Stirling Prize . •

met dubbel optisch bedrog: in de langsrichting een golvend effect, in de dwarsrichting een vouwwerking.

van de restkwaliteit niet kon worden vastgesteld. Uitein-

hans de groot

delijk is toch % van de onderconstructie vernieuwd. Onder het nieuwe bezoekerscentrum waren extra palen en kolommen nodig. CO-VOETAFDRUK

Madness Graham McPherson, zanger van Madness

In het project is onder andere  m hout toegepast

(jaren ) en geboren in Hastings, schroefde het laatste

( m azobé ,  m kruislaagvuren,  m gelami-

dekdeel vast. Tijdens de opening op  mei  skade zijn

neerd vuren). Dit betekent een CO-vastlegging van

groep er vol op los. Naar verwachting trekt de pier jaar-

. kg. Het compenseert de uitlaatgassen van

lijks . meer mensen, haalt hij circa € , miljoen

een middenklassenauto over .. km of het jaar-

op voor de lokale economie en creëert hij veertig nieuwe

lijks elektragebruik van  huishoudens.

banen. Er zijn al vier prijzen behaald: RIBA South East

Locatie: - White Rock, Hastings Opdrachtgever, aannemer: Hastings Pier Charity (hastingspier.org.uk) Renovatiearchitect: dRMM Londen (drmm.co.uk); Alex de Rijke, Michael Spooner, Satoshi Isono, Junko Yanigasawa, Eoin Horgan, Oli Cunningham, Tom Etchells Constructeur, milieuadviseur: Ramboll UK Londen (ramboll.co.uk) Azobé (constructie, dek, relingen): Ecochoice Cambridge (ecochoice.co.uk) Kruislaaghout (paviljoen): KLH UK Londen (klhuk.com) Reparatie en leggen oude en nieuwe dek: Timbercraft UK Westfield (timbercraftuk. co.uk) Meubilair: Hastings & Bexhill Wood Recycling Hastings (recyclingwood.org.uk) Bruto vloeroppervlak pier: . m; bezoekerscentrum:  m, paviljoen:  m Bouwperiode: Januari  - maart  (Opening:  mei ) Bouwkosten: ± €  miljoen


adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

coatings

Coillte Panel Products Coillte Panel Products

Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtexpeditie Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV

Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

DLH Nederland B.V.

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

Greenwood International BV

Derix

Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV

2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

E info@coillte.com I www.coillte.com

houthandel

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Louis Eijssenweg 3A8 Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 The Netherlands F +31 (0) 475 310271 T +31 (0) 475 399740 E info@coillte.com +31 (0) 475 310271 IF www.coillte.com

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.


LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport

Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Foreco Dalfsen B.V.

Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies

Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Nonhebel

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V.

Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

Fire-resistant BV

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).


GEMODIFICEERD LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertificaat

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

ns ee e jk g ki hti ? ut rac ho k p le o ol n o ’s! v l o tij taa ot ti s r s gsf d a n er da ssi ov ite, pa en bs oe et we t w r e ee p d M o

I

O

A R F

N E K

L

N R.


Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.

www.leegwater.nl/producten/brandvertraging


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.