Lr hb0615 2015 by Het Houtblad

thema: gevelbekleding okt0ber 2015 â&#x20AC;˘ jaargang 27 â&#x20AC;˘ nummer 6

www.houtblad.nl

Â&#x2021; $" ' & ! & '$ Â&#x2021; " !% Â&#x2021; & ''$+ $ "%% !

Â&#x2021; & %& "# '$" %% Â&#x2021; " !% $ $ ! Â&#x2021; "! "$ "') % ' &

Â&#x2021; $ ! ( " & ! Â&#x2021; '$$ %&$ & %*%& Â&#x2021; "' %& &

Â&#x2021; $ %& & "!&$ & Â&#x2021; $ "$ ! Â&#x2021; !&+"$ !

Â&#x2021; %& ! Â&#x2021; " % & $ ! Â&#x2021; ("$ $& " ( $% & &

De Transit

Economy Edition Een echte Transit was nog nooit zo bereikbaar

Cool&Connected Pack

De Transit range heeft al heel wat prijzen in de wacht gesleept. Met innovaties, prestaties, verbruik en rijeigenschappen die we tot nu toe alleen bij personenauto’s zagen. Maar wel met de laadruimte, wendbaarheid en lage exploitatiekosten die bij een bedrijfswagen horen. De Economy Editions maken de Transits nu voor alle ondernemers bereikbaar. Dus wacht niet langer en zet ze aan het werk. Als u dan ook nog het voordelige Cool & Connected Pack erbij neemt, zit u helemaal goed. Iedere ondernemer verdient het beste materiaal voor het beste resultaat. Iedere ondernemer verdient een Ford bedrijfswagen.

Transit Courier met: • Airconditioning • Radio •MyFord Dock (incl. Bluetooth®) • Bediening op het stuur Transit Connect en Custom met: • Airco • Radio, incl. USB/MP3aansluiting • Bluetooth® • Bediening op het stuur

Vanaf slechts

600,-

Transit Courier 1.5 TDCi 55kW/75pk 9.995,- of via Ford Lease v.a. 60,- p.w.* Transit Connect 1.6 TDCi 55kW/75pk 11.495,- of via Ford Lease v.a. 67,- p.w.* Transit Custom 2.2 TDCi 74 kW/100pk 16.900,- of via Ford Lease v.a. 83,- p.w.*

l ncia Fina ase Le

0%e rent

Transit Connect en Custom ook leverbaar als extra ruime L2

*De Economy Editions zijn bestemd voor de kleinzakelijke markt en de genoemde actieprijzen gelden tot nader order. Vraag uw Ford dealer naar de beschikbaarheid van deze zeer aantrekkelijke modellen. Alle prijzen in euro’s. Prijzen zijn excl. BTW/BPM, excl. kosten rijklaar maken en verwijderingsbijdrage, tenzij anders aangegeven. Genoemd tarief van Ford Lease geldt voor Full Operational Lease bij 72 maanden en 20.000 km per jaar. De 0% renteaanbieding geldt bij Financial Lease met een maximale looptijd van 24 maanden. Wijzigingen voorbehouden. Zie voor kosten en voorwaarden ford.nl/bedrijfswagens. Afbeeldingen kunnen afwijken van de standaardspeciﬁcaties.

en, maar struikelbenen en stapvoeten wordt nu anticiperen en accelereren. Het zijn altijd weer waaghalzen die het voortouw

nemen. Hoeveel waardevoller zijn deze eenzaten dan de drommen pasoppers, die oppassers van zichzelf zijn! Anders in dit seizoen is dat deze avonturiers erin slagen partijen in de dracht van hun plannen mee te trekken. Nog niet zo lang geleden was het

foto: mikko auerniitty jyväskylä

bij de tijd die we thans believen. Het was even crisissen en crash-

het houtblad

Durf maakt droom tot daad. Dit nieuwe spreekwoord past exact 4

onvoorstelbaar dat een architect (Anssi Lassila), een woningcorporatie (Lakea) en een multinational (Stora Enso) gedrieën over de hoge lat van houthoogbouw zouden fierljeppen. Het koude Finland - wie durft nog gewagen van stramheid en stijfheid? Dat Lassila in 2010 spreker was op de Houtdag, pleit voor de vooruitziende blik van Het Houtblad. Dat geldt ook voor de komende Houtdag-spreker architect Tom Frantzen die als stoutmoedig projectontwikkelaar-zonder-geld anderen enthousiasmeert om houthoogbouw in Amsterdam de wolken te laten krabben. En dan is er het gekende Duitse Benisch Architekten dat met een indrukwekkend gebouw 188 VN-landen ervan overtuigt dat ‘hout de grootste potentie voor innovatie heeft’. Voor al deze gelovers in grensverleggingen bestaan geen hindernissen. Zij volgen een ander nieuw spreekwoord: problemen doet de ramen zemen. Om weer een frisse visie te krijgen. Ook met dit nummer zit u weer op de voorste rij van de 21ste eeuw. U fantaseert zelfs over, nee, u werkelijkheidt in 2016. Gelukzalig de lezer, die houtbladert.

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Uitgever: Marjan Leenders

redactie Het Houtblad Postbus 8632 3009 AP Rotterdam Fax: 010-2894076 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 010-2894022 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 010-2894074 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Allet Douma Tel. 010-2894064 E-mail: a.douma@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. 06-83 17 08 18 E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: david matthiessen stuttgart

o k to b e r 2 0 1 5

de houten eeuw

Coverfoto: Puukuokka Jyväskylä Ontwerp: OOPEAA Seinäjoki/Helsinki Fotograﬁe: Mikko Auerniitty Jyväskylä

o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 2 5 , 4 8

o k to b e r 2 0 1 5

s n e l z o e k e r s ___________________ 4 9

v v n h - n i e u w s __________________ 1 3

het houtblad

foto: boris zeisser/24 h > architecture rotterdam

verder in

t h e m a: g e v e l b e k l e d i n g Houten gevelbekleding is duurzaamheidsgetrouw een van de belangrijkste toepassingen in de architectuur geworden. Dat geldt zowel voor Nederland als voor het buitenland. Navenant vertoont het een rijke variatie: normaal, eigenzinnig, grootschalig, afwijkend.

houten hamer

centrum met zonnetoren. Niet alleen de grillige vormgeving is

Ook Finland kan nu bogen op een houthoogbouwproject, drie

bijzonder, maar ook de mix van toegepaste houtsoorten. ____ 18

appartementengebouwen van zes-zeven-achthoog. Voor het ontwerp tekent creatief architect Anssi Lassila. _________________

6 zwitsers kubisme De WIPO in Genève beschermt wereldwijd intellectueel eigen-

d u u r z a m e ta a r t p u n t e n

dom. Het derde en laatste gebouw van deze VN-organisatie is

Aan de rand van het Asserbos staat een nieuw duurzaamheids-

geheel in hout opgetrokken, want hout is van iedereen. ______ 26

andere onderwerpen

samen met FNV Bouw, CNV Vakmensen

l apje grond 22

en VVNH. Hierin komen allerlei zaken uit

stcc voor tropisch hout

de houtpraktijk aan bod. ______________

Soms moet je een gedurfde stap zetten om

het eerste houthoogbouwproject Patch22 in

Zorgvuldig met tropisch bos omgaan klinkt als een open deur, maar hoe doe je dat? _ 14

iets te bereiken. Architect Tom Frantzen tilt Amsterdam van de grond. ___________

o x yg r e e n

Voor een gezond binnenklimaat moet je 24

mensenwerk

uur per dag ventileren. Aralco komt met een

Het volgende Houtblad verschijnt op

Het katern Mensenwerk wordt gemaakt

systeem voor vraaggestuurd ventileren. _ 42

6 november 2015.

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Natalie Prinsen (SBRCURnet), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), Gertjan de Ruijter (Koninklijke Jongeneel), ir. Edwin Smit (MIII architecten) Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De verpakkingsfolie is milieu-vriende-

lijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking. abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag. Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 169,-. Jaarabonnement BNA € 109,85 Jaarabonnement HIBIN € 109,85

Jaarabonnement KIVI NIRIA € 109,85 Jaarabonnement NBvT € 109,85 Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren. Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan.

Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever. abonnementenadministratie Postbus 8632, 3009 AP Rotterdam

Tel. 010-2894008 (dagelijks van 09:00 tot 12:00 uur) Fax: 010-2894076 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

plu g a nd li v e a ppa rt em en t en g eb o u w p u u k u o k k a j y v채 sk y l 채 , finl a nd

Ook Finland kan nu bogen op een houthoogbouwproject. Als natie van hoogkwalitatieve houtarchitectuur is dat wat laat. Maar, het gaat wel meteen om drie appartementengebouwen van zes-zeven-achthoog. Voor het ontwerp tekent creatief architect Anssi Lassila, spreker op de Nationale Houtdag 2010. Deel 9 in de serie over houthoogbouw.

foto’s: mikko auerniitty jyväskylä

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: mikko auerniitty jyvĂ¤skylĂ¤

In het interieur (met binnenserre) blijft hout volop in het zicht: in plafond, gevel en op de vloer.

De lange gevel op de bebouwing en de korte gevels hebben een abstract zwart gebeitste vuren gevelbekleding.

Gevel met binnenserre; opbouw wanden en vloeren. KLH: kruislaaghout. Legenda.

V1: Balkonglas op aluminium constructie V2: Houten gevel: vuren of lariks geveldelen, houten randen, isolatie (180 mm

dik), KLH-plaat, gipsplaat (als er geen balkon is)

V3: Buitenste strook binnengevel: gipsplaat, KLH-plaat, E- en W-voorzieningen, isolatie (180 mm dik), gipsplaat

H1: Balkonvloer: waterbestendige laag, triplex randen (voor afschot), KLH-

plaat, luchtspleet, KLH-plaat

H2: Vloer appartement: parket, cementlaag + vloerverwarming, isolatie, KLHplaat, akoestische isolatie (50 mm dik), luchtspleet, KLH-plaat

H3: Plafond: KLH-plaat, gipsplaat, laag voor leidingen, akoestisch board

H4: Opbouw 2e verdieping (boven parkeergarage/bergingen): parket, cement

laag + vloerverwarming, isolatie, KLH-plaat, akoestische isolatie (50 mm dik), luchtspleet, uitvlakkende betonlaag, prefab betonnen kanaalplaat

" $ # # #

$ # ! ! #

Axonometrie prefab opbouw. KLH:

tekeningen: oopeaa seinĂ¤joki/helsinki

kruislaaghout. Legenda. 1. Wandstrook voor E- en W-voorzieningen. 2. KLH-module met keuken en badkamer 3. KLH-module met woonkamer en slaapkamers 4. Gevelsysteem met kozijnen

5. KLH-buitenbalkon 6. KLH-corridor

7. KLH-trap

verdiepingen is nu de laatste 26 m hoog gerealiseerd, de andere twee zijn in 2016 en 2017 klaar voor blijdschapbewoning. Daarop vooruitlopend is Puukuokka als een van vijf projecten nu al genomineerd voor de 2015 Finlandia Prize for Architecture. Uiteindelijk zullen ze zich gedrieën in een flauwgebogen lint in het landschap van zachte glooi-

complex, tegelijk origineel en karakteristiek, rustig en tijdloos, laat zien dat houthoogbouw met z’n geheel nieuwe samenstellende delen de kinderschoenen ontwassen is. Op de betonnen plint van de parkeergarage in de glooiing van het terrein rijst het lichtjes geknikt omhoog als een staand

o k to b e r 2 0 1 5

ingen en voorzichtige heuvels voegen. Ook het eerste

reuzenboek. Dezelfde stompe hoek maakt het dak als een

houweel’, naar de geknikte vorm en de materialisering.

Glazen hoogkathedralen De twee zustergebouwen zullen eveneens deze knik hebben, het middelste bouwHij was daarvoor speciaal uitgenodigd vanwege zijn fan-

werk net omgekeerd. Ook zo volgen ze de omgeving,

tastische ontwerp van de Kuokkalakerk in Jyväskylä. Het

door hun fabelachtige volumes misschien wat kolossig en

Houtblad 6/2010: ‘…versterkt door de alomtegenwoor-

onbeholpen. Bovendien zullen ze in 2017 onderling ge-

digheid van blond hout, maakt het binnenstromende licht

koppeld zijn door evenhoge atria, die de omgeving voor

het gebouw tot een fenomenale lafenis van ziel en zintui-

de bewoners in volle, licht meditatieve glorie naar binnen

gen.’ Als student aan de Universiteit van Oulu had hij eer-

halen, als glazen hoogkathedralen. En er is nog meer dat

der al zijn grote talent getoond met het ontwerp van een

de inbedding bevordert. De hoogpanden zullen rondom

kerk in Kärsämäki, 115 km ten zuiden van Oulu in noord-

gevelbekleed zijn met verticaal geordend hout (28 x 145

west-Finland. Gebaseerd op de ambachtelijke blokhut-

mm). De lange gevel op de bebouwing aan het wegen-

bouw uit de 18e eeuw, is het heiligdom met tweehonderd

kruispunt en de beide korte gevels hebben een abstract

vrijwilligers, onder wie Finse, Italiaanse, Franse, Spaanse,

zwart gebeitste vuren gevelbekleding. De andere langs-

Duitse en Amerikaanse studenten, alsmede boskenners,

wand aan de stadsrurale binnenhof is in vriendelijk onbe-

kerkgangers en omwonenden, gerealiseerd onder ge-

handeld Siberisch lariks. Al het gevelhout is rondom de

bruikmaking van antiek handgereedschap (3/2005).

eerste verdieping brandwerend behandeld.

Alvar Aalto De twee projecten geven aan dat, wanneer

Krioelend druktefeest Terwijl de zwarte gevel strak

je de oude houttechnieken beheerst, je daarop vanzelf kunt

en vlak is, heeft de lichtbruine op willekeurige plaatsen

voortborduren en zo uitkomt op nieuwvindingen. Dat be-

uitstekende erkers, hangdozen van een-, twee- en drie-

wijst Lassila nu wederom met Puukuokka: als eerste komt

hoog; ook deze zijn als vluchtweg brandwerend behan-

hij met een formidabel houthoogbouwproject in kruislaag-

deld. Op de voorkant hebben ze aan drie zijden een hou-

hout op de proppen. Dat gebeurt in Jyväskylä, de hoofdstad

ten rand - de twee- en driehoge ook een dwarse c.q. twee

van Centraal-Finland 270 km ten noorden van Helsinki. In

dwarse in het midden -, waardoor je grote C’s en (dubbe-

dit Athene van Finland (135.000 inwoners) gaan circa

le) E’s leest, recht en averecht. Als je goed kijkt, zijn alle

47.000 (inter)nationale studenten school aan twee univer-

gevels eigenlijk één krioelend druktefeest van belang. Dat

siteiten en plusminus zestig specialistische onderwijsinstel-

openbaart zich verder doordat ze grotendeels uit ramen

lingen. Zijn drieslag staat achter zijn Kuokkalakerk; Kuok-

van verschillende formaten bestaan, in soms verspringen-

kala is een wijk van Jyväskylä. De projecten zullen zonder

de verticale en horizontale kolommen boven elkaar. Als

enige twijfel een stop gaan uitmaken van trekpleisterende

een soort brede langs- en onderdorpel hebben de kozij-

architectuurliefhebbers, want de provinciehoofdstad bevat

nen witte L-vormige randen, eveneens recht en averecht,

ook een kleine dertig gebouwen van zijn illustere landge-

een enkele keer is het een T op z’n kop of een asymmetri-

noot en collega Alvar Aalto die hier vanaf zijn vijfde levens-

sche W. Op de korte gevels zitten kwartdorpels: I’s iets

jaar woonde en er als jong architect zijn carrière startte.

uit de kant. Voor de plaatselijke schooljeugd zijn het zo lekker duidelijke leesplanken. De uitbundige levendig-

Flauwgebogen lint Van de drie appartementenge-

heid, overal beheerst, nergens chaotisch, toont aan hoe

bouwen in een oplopende lijn van zes, zeven en acht

grandioos flexibel bouwen met hout feitelijk is.

het houtblad

liggend exemplaar daarop. Puukuokka betekent ‘Houten

foto’s: mikko auerniitty jyväskylä

De andere langswand aan de stadsrurale binnenhof is in vriendelijk onbehandeld lariks en met speelse erkers.

Plattegrond tweede verdieping.

De ruggengraat van woninggalerijen op de verdiepingen zijn in licht en kleur

tekening: oopeaa seinäjoki/helsinki

open en ruimtelijk gehouden.

Opwippende T De gezamenlijke entreehal in de uitknik op de begane grond en een ruggengraat van woning-

zal tellen, is tot stand gekomen in samenwerking met wo-

galerijen op de verdiepingen, in een materialisering van

ningcorporatie Lakea en het Jyväskylä City Planning

kruislaagvuren vloeren en trappen en plafonds van hout-

Department. Een zeer belangrijke rol in het geheel speelt

wolmagnesietplaten, zijn open en ruimtelijk gehouden.

tevens leverancier Stora Enso te Hartola. Deze multinational

Samen vormen ze een opwippende T. Door het kozijnen-

heeft een concept ontwikkeld, zijnde een modulaire con-

verticaal in de buitengevel en door allerlei verdiepingsra-

structie van kruislaaghouten elementen waarmee complete

men kaatst een overvloed van licht in een ritmisch heen-

wooneenheden in één klap worden geprefabriceerd en in

en-weer-op-en-neer op de spierwitte wandvlakken. De

één klap ter locatie worden gemonteerd. Dit betekent dat

verdiepingsgalerijen startten vanuit een centrale hal met

ook alle leidingen, oppervlakafwerkingen, kozijnen, deuren

trappenhuis, lift en vides. Ze leiden naar acht apparte-

en badkamer- en keukeninrichting in de fabriek worden

menten van verschillende grootte, door de T van elkaar

aangebracht. Aldus is de kwaliteit gewaarborgd, zijn de

gescheiden in vier paren van twee appartementen.

korter blijven. Als ecologisch grondstof dient PEFC-gecerti-

Nieuw financieringsmodel Het openbare T-gebied

ficeerd kruislaaghout (vuren), dat in de bouw steeds meer

is als enige op de bouwplaats in elkaar gezet. Elke woon-

ingeburgerd raakt als standaard bouwmateriaal.

eenheid bestaat uit twee prefab modules. Langs de galerijen bevindt er zich één met hal, keuken, badkamer en

Dragende constructies Bij de modules gaat het om

natuurlijk sauna. In de buitenste strook zitten de voorzie-

dragende constructies, die tevens het gebouw stabilise-

ningen voor warmte, water en elektriciteit, waardoor ze

ren, zodat verder geen aparte constructies nodig zijn. De

gemakkelijk toegankelijk zijn voor onderhoud. De tweede

buitenbalkons zijn onder en boven simpelweg voortzet-

module aan de buitengevel huisvest de woonkamer, bin-

tingen van de kruislaagvuren verdiepingsvloeren. De ele-

nenserre of buitenerker en een of twee slaapkamers. De

menten zijn voorts dampdicht en warmte-isolerend. Voor

bewoners kunnen hun appartement ook kopen, volgens

de koppeling van de modules zijn minder stalen verbin-

een nieuw financieringsmodel. Als ze erin trekken, moe-

dingsmiddelen nodig dan bij conventionele houten ge-

ten ze 7% van de koopkosten inleggen. De rest lenen ze

bouwen. Het bouwsysteem, dat ook geschikt is voor

met staatsgarantie van de bank. Vervolgens betalen ze de

renovatie, houdt rekening met de aanpasbaarheid in een

resterende koopsom gedurende twintig jaar in de vorm

latere levensfase van de bewoners. Zie voor het modulai-

van huur af, waarna ze eigenaar zijn.

re karakter en de opbouw van wanden (etages 1-4: 120

Uitzonderlijke kwaliteit Met het eerste gebouw bewijst Puukuokka nu al dat creativiteit, kundigheid en

Finse brandvoorschriften Puukuokka was de vuur-

systematiek zowel technisch als architecturaal leiden tot

doop van het modulaire bouwsysteem. Tijdens het hele

een uitzonderlijke kwaliteit van maak en smaak. •

proces hebben architect en leverancier alle problemen en ‘verrassingen’ oplossingsgericht bezworen. Zorgvuldig

hans de groot

passen en meten resulteerde zo in 58 aantrekkelijke, strak gedetailleerde woonverblijven. De meeste hebben een inpandig balkon met glazen wanden en schuifdeur; een

CO2-VOETAFDRUK

minderheid heeft, als gezien, een uitpandig exemplaar. In

In het project is onder andere 1.760 m3 kruislaagvu-

de interieurs is verder hout volop in het zicht: kruislaag-

ren, 35,5 m3 vuren en 17,5 m3 Siberisch lariks toege-

vuren plafonds, grenen binnen- en grenen-aluminium

past. Dit is een CO2-vastlegging van 1.129.905 kg.

buitenkozijnen van ramen en deuren en eiken vloeren.

Het compenseert de uitlaatgassen van een midden-

Vanwege de Finse brandvoorschriften moesten wel alle

klassenauto over 7.532.445 km, of het jaarlijkse

wanden worden voorzien van gipsplaat; ook is het ge-

elektragebruik van 1.690 huishoudens.

bouw gesprinklerd. Locatie: Siltakatu, Jyväskylä Opdrachtgever: Lakea Seinäjoki (lakea.fi) Ontwerp: OOPEAA Office for Peripheral Architecture Seinäjoki/Helsinki (oopeaa.com) Constructeur hout: Sweco Finland Seinäjoki (sweco.fi) Constructeur beton: Ingenieursbureau Pertti Ruuskanen Jyväskylä (pruuskanen.com) Aannemer: JVR-rakenne Lievestuore (jvr-rakenne.fi) Leverancier kruislaaghouten modules: Stora Enso Wood Products Hartola (storaenso.com) Bruto vloeroppervlak: 9.920 m2 Bouwperiode: Maart 2014 - november 2014 Bouwkosten: ± € 11 miljoen

het houtblad

faalkosten marginaal en kan de bouwtijd met liefst 50-70%

mm dik, 5-8: 100 mm dik) en vloeren de tekeningen.

o k to b e r 2 0 1 5

Modulaire constructie Puukuokka, dat in totaal 150 twee-, drie- en kamerappartementen (7 x 7,6/10/11,9 m)

HECO-UNIX-top gevelschroef â&#x20AC;&#x201C; de unieke gevelschroef met het Samentrekeffect

FIJNHOUT Houtexpert sinds 1898

Van plank tot bundel voor u in bestek gezocht

Dankzij het samentrekeffect wordt het houtbeschot door het schroefdraad op de onderconstructie getrokken Hoger lastniveau vergeleken met schroeven met deeldraad

Axiale vastzetting van de houten onderdelen via het voldraad Eenvoudige en onzichtbare schroefverbinding dankzij kleine kop

HECO-Schrauben GmbH & Co.KG Dr.-Kurt-Steim-Str. 28 D-78713 Schramberg Telefoon: +49 (0) 74 22 / 9 89-0 E-mail: info@heco-schrauben.de

Agent Benelux: Jac. Lowie & Zoon bv Korte Brinkweg 37-B, 3761 EC SOEST Telefoon: +31 (0) 35 / 54 159 58 E-mail: ofďŹ ce@lowie.nl

WWW.HOUTEX.NL

T. 020 - 6882100 | www.f ijnhout.nl

SC HAVE RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT UW HOUTSPECIALIST MET EEN UITGEBREIDE VOORRAAD IN O.A.:

â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

OREGON PINE PITCH PINE (SIBERISCH) LARIKS GRENEN

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 â&#x20AC;&#x201C; 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

Sustainable wood for everyday living. -)+ (,) #, & #(! *+)/# + ) + ( 0 & ,)&.-#)(, #( * % !#(! #)' - +# &, 0)) ( * * + )( !&) & ' +% -, -)+ (,)3, )) +) . -, #/#,#)( *+)/# , #(()/ -#/ 0)) , *+) . -, )+ )(,-+. -#)( ( #(- +#)+ ., ! , ( ) ).+ #,-+# .-#)( ( *+) . -#)( *& - )+', #, &) - #( ',- + ' 0"# " #, .&&1 ,* # &#2 #( ,.**&1#(! ( *+) ,,#)( & ).-& -, #( ).- ')+

")-) -)+ (,) &#/ + ' ,,#/ 0)) ( ') .& , )+ ..%.)%% *+)$ - #( #(& (

-)+ (,) #' + +) . -, #* +0 !

' ',- + '

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse

te Almere.

Door duurzaam hout tot gemeengoed te ma-

Knelpunten Recent zijn drie rapporten

geproduceerd hout. In Financiële instrumenten

ken in Nederland wordt een impuls gegeven

verschenen waarin knelpunten zijn onder-

voor duurzaam hout is gekeken of het mogelijk

aan duurzaam bosbeheer wereldwijd. Maar

zocht. In het onderzoek De directe en indirecte

is de vraag naar duurzaam hout te stimuleren

liefst 27 partijen hebben de afgelopen drie

kosten van handelsketencertificering is gekeken

via financiële instrumenten, bijvoorbeeld een

jaar de handen ineengeslagen om dit te berei-

naar de kosten die gemaakt moeten worden

aangepast btw-tarief of extra heffingen op

ken via de Green Deal ‘Bevorderen duurzaam

om als bedrijf gecertificeerd te zijn, wat dit

niet- duurzaam hout. In Marktvraag, beschik-

bosbeheer.’ Belangrijk doel van de Green

voor het bedrijfsresultaat betekent en wat de

baarheid en prijs van aantoonbaar duurzaam

Deal is het wegnemen van knelpunten.

ervaringen zijn met de verkoop van duurzaam

geproduceerd tropisch hout is gekeken naar de redenen voor de inkoop van niet-gecertificeerd hout en de meerprijs en beschikbaarheid van gecertificeerd hout. De resultaten van de drie studies laten zien dat er, ondanks alle inspanningen, nog veel moet worden gedaan om duurzaam hout echt tot gemeengoed te maken. De genoemde rapporten zijn te downloaden via de website bewustmethout.nl.

Houtdag Tijdens de Internationale Houtdag 2015 (26 november a.s., Castellum Hoge Woerd De Meern) wordt tijdens een slotevenement de balans opgemaakt en worden suggesties gedaan om duurzaam geproduceerd hout nog meer onder de aandacht te brengen.

V V N H O RG A N I S E E R T I N T E R N AT I O N A L S O F T W O O D C O N F E R E N C E (I S C) Op 5 en 6 november organiseert de Vereni-

delegaties afkomstig uit ruim twintig lan-

waar ook meer informatie is te vinden over

ging Van Nederlandse Houtondernemingen

den, waaronder Zweden, Finland, Duits-

het programma en de deelnamekosten.

de International Softwood Conference 2015

land, VS, VK en Japan deelnemen. Tijdens

Omdat het aantal observers beperkt is, vindt

te Amsterdam. De VVNH doet dit in nauwe

de bijeenkomst worden de wereldwijde

de toekenning van deelname plaats op basis

samenwerking met de European Timber

marktontwikkelingen in naaldhout toege-

van het principe ‘first come, first serve’.

Trade Federation (ETTF) en de European

licht door keynote speakers van toonaange-

Organization of Sawmillers (EOS). Ruim

vende organisaties. De ISC 2015 vindt plaats

De ISC biedt ook mogelijkheden uw bedrijf

120 vertegenwoordigers van producenten

in de Koepelkerk van het Renaissance Hotel

via sponsoring onder de aandacht te bren-

en verwerkers uit de naaldhoutsector ko-

te Amsterdam.

gen bij de internationale delegaties. Een

men bijeen om te discussiëren over de ontwikkelingen binnen de naaldhoutmarkt.

uitgebreid sponsorpakket is te vinden op Leden van de VVNH worden hierbij uitge-

isc2015.nl.

nodigd aan deze conferentie als zogeheten

U kunt hierover ook contact opnemen met

De International Softwood Conference

‘observer’ deel te nemen, en kunnen zich

Eric de Munck, tel. 036-5321020 of via

(ISC) is hét jaarlijkse evenement, waaraan

opgeven via de website www.isc2015.nl,

e-mail e.de.munck@vvnh.nl. •

het houtblad

MEER AANDACHT VOOR DUUR ZAAM HOUT

o k to b e r 2 0 1 5

Houtondernemingen

o k to b e r 2 0 1 5

toepa s s en d o e t a a n wa s s en s t tc promo ot t ro pi s ch h o u t

foto: precious woods

het houtblad

In het tropische Amazonebos waar deze sapupiraboom staat, wordt al twintig jaar hout geoogst volgens FSC-principes.

Het belang van tropisch bos voor onze wereld is nauwelijks te onderschatten, daarover is iedereen het wel eens. Zorgvuldig met deze natuurlijke hulpbronnen omspringen klinkt dan ook als een open deur. Er is echter geen overeenstemming hoe dat moet gebeuren. Gewoon verder produceren? Overal een hek omheen zetten? Is certiďŹ cering de ultieme oplossing? Stoppen met tropisch hout?

De European Sustainable Tropical Timber Coalition

ceerd tropisch hout). Circa 40% van het gezaagde tropisch

(STCC) heeft hierin een duidelijke keuze gemaakt. Certi-

hardhout op de Nederlandse markt was duurzaam. STTC

ficering van het bosbeheer in combinatie met verduurza-

richt zich daarom op de resterende 60%, en op het stimu-

ming van de aansluitende ketens biedt de beste kansen de

leren van de vraag naar tropisch hout (het volume is grof-

bossen blijvend te beschermen. Een oplossing zal alleen

weg gehalveerd ten opzichte van 2008).

standhouden als er een winstgevende businesscase aan ten grondslag ligt. Het gebruik van duurzaam gecertifi-

Ketenaanpak STTC kiest ervoor vooral te faciliteren

ceerd tropisch hout op de Europese markt verdient daar-

en marktpartijen en organisaties te stimuleren zelf met

om alle aandacht. STTC gaat daarbij uit van de TPAC-

concrete acties en voorstellen te komen, die zij dan met

definitie voor duurzaam hout (Timber Procurement As-

maximaal 50% cofinanciert. Ingediende voorstellen wor-

sessment Committee of Toetsingscommissie Inkoop

den door een werkgroep met experts beoordeeld en van

Hout), wat voor de tropen neerkomt op FSC en PEFC.

feedback voorzien. Voorstellen moeten bijdragen aan het gebruik van duurzaam tropisch hout op de Europese

Tweeledigheid Certificering is vrijwillig: gecertifi-

markt. Door dit gebruik te stimuleren merken de gecerti-

ceerde bedrijven zijn er dus intrinsiek voor gemotiveerd.

ficeerde boseigenaren in de tropen het effect daarvan.

Een keerzijde van vrijwilligheid is dat er ondernemingen

Veel zagerijen daar klagen over een beperkte vraag naar

zijn die niet meedoen, en daarmee de vrije marktwerking

gecertificeerd hout, waardoor zij vaak hun hout moeten

negatief verstoren; niet-gecertificeerd hout is nog altijd

verkopen onder de condities van niet-gecertificeerd hout.

(wat) goedkoper. Deze tweeledigheid is ook te zien in de

Met de oprichting van STCC in november 2013 werd een

Probos-studie dit jaar naar het aandeel duurzaam tropisch

eerste aanzet gegeven. Inmiddels zijn er op een heel aan-

hout op de Nederlandse markt in 2013 (Marktvraag, be-

tal gebieden acties ondernomen. Enkele grote en relevan-

schikbaarheid en prijs van aantoonbaar duurzaam geprodu-

te onderwerpen komen in dit artikel nu aan bod.

o k to b e r 2 0 1 5 het houtblad

foto: fsc nederland utrecht

Deze brug in een minder bekende tropische houtsoort, een van de eerste pilotprojecten van het LKTS-project van FSC Nederland, ligt er nu bijna een jaar.

foto: innovita advies & projectbegeleiding woerden

FSC-gecertiﬁceerd Natural Cladding (thermisch gemodiﬁceerd Afrikaans hardhout) voor een uitbreiding van een woonhuis in Den Dolder.

Netto MKI score ﬁetsbruggen 1.600 1.200 800 600 400 200 0 Betonnen ﬁetsbrug

Stalen ﬁetsbrug

Houten ﬁetsbrug

Composiet ﬁetsbrug

foto: van den berg hardhout lopik

1.000

illustratie: beco nederland

MKI score (euro)

1.400

De milieukosten van ﬁetsbruggen vergeleken voor beton, staal, composiet en tropisch hardhout.

foto: european stcc

FSC-gecertiﬁceerd ipé voor een onder architectuur gebouwde garage in Oost-Gelre.

Het STTC-netwerk bijeen op een conferentie te Valencia in 2014.

die te vinden is op natuurlijkgeveladvies.nl en die via enkele

de jarenlange focus in de houtmarkt op enkele houtsoor-

filtercriteria helpt geschikte materialen te selecteren. Dit

ten. Bekende houtsoorten vormen tot op vandaag het

jaar zijn in Duitsland, België, Spanje en Italië projecten ge-

grootste aandeel in het totale volume tropisch hout. Voor

start om met architecten samen te werken aan de bewust-

de bossen is deze eenzijdige focus niet goed: het werkt

wording van het belang van tropisch hout op de Europese

eenzijdige bosexploitatie in de hand. Gelukkig zien zage-

markt en hoe dat verantwoord toe te passen.

soorten de winstgevendheid ten goede komt. In de afge-

houtdatabase.nl De houtdatabase (houtdatabase.nl)

lopen vijftien jaar zijn er overigens al heel wat minder

bevat veel technische informatie over houtsoorten en een

bekende tropische soorten geïntroduceerd: de zoge-

aantal voorbeeldprojecten waarin deze zijn toegepast.

naamde promotionele houtsoorten. Desondanks verdient

Recent is de database met steun van STTC geüpdatet op

dit onderwerp nog steeds veel aandacht aan de markt-

het gebied van minder bekende tropische houtsoorten.

kant. STTC steunt daarom verschillende initiatieven die

Daarbij zijn ruim vijftig referentieprojecten toegevoegd

het ontwikkelen en promoten van dergelijke houtsoorten

en een aantal houtsoorten. Opdrachtgevers en voorschrij-

oppakken. Zo is het initiatief van FSC Nederland (LKTS-

vende partijen kunnen hier gratis informatie vinden over

project; Lesser Known Timber Species) met vijf bedrijven

houtsoorten en hun toepassingsmogelijkheden. Op inter-

volop bezig nu de marktintroductie van vijf tot tien nieu-

nationale schaal komt er binnenkort op initiatief van FSC

we houtsoorten ter hand te nemen.

Denemarken ook een Engelstalige website, waar zowel voorbeeldprojecten als houtsoorten als zoekingang te ge-

Milieuprestaties Over de goede milieuprestaties van

bruiken zijn. Hier is de insteek duidelijk gericht op minder

Europees hout is al veel bekend, en met steun van STTC

bekende of minder gebruikte tropische FSC-houtsoorten.

wordt de achterstand voor tropisch hout nu aangepakt. Kort voor de zomer is een lca-studie gestart naar de mili-

STTC en architecten Om de markt voor duurzaam

euprestaties van damwanden van duurzaam tropisch hout

tropisch hout te stimuleren, is samenwerking met archi-

uit Afrika en Zuid-Amerika. Na de zomer is een vergelijk-

tecten een van de sleutels voor succes. En daar staat STTC

baar onderzoek begonnen naar kozijnen, terwijl tevens de

voor open! Zij biedt volop kansen gebruik te maken van

voorbereidingen lopen voor een lca-studie naar gevelbe-

het Europese netwerk van bedrijven en opdrachtgevende

kleding. De resultaten worden in 2016 verwacht. In 2013

partijen. Partners van STTC beschikken over een eigen

heeft onderzoeksbureau Beco een lca-onderzoek uitge-

netwerk dat via STTC ontsloten kan worden. Wie als ar-

voerd naar de milieuprestaties van fietsbruggen (Vergelij-

chitect ook een steentje wil bijdragen aan het behoud van

kende Levenscyclusanalyse Bruggen). Daarbij is gekeken

tropische bossen in de eigen invloedssfeer, kan STCC-

naar beton, staal, composiet en tropisch hout. Zie het

participant worden en een eigen maatwerkactieplan ont-

staafdiagram dat een samenvattend resultaat toont, waar-

wikkelen. •

bij de netto milieukosten voor de verschillende materialen worden vergeleken (MKI - MilieuKostenIndicator). Op basis van eerdere verkennende onderzoeken is de ver-

ir. andries van eckeveld directeur innovita advies & projectbegeleiding, voorzitter stcc-werkgroep technical issues

wachting gegrond dat de milieu-impact van hout(producten) de komende jaren verder zal verminderen. De transport- en productiemethoden worden steeds efficiënter en

I N I T I AT I E F D U U R Z A M E H A N D E L (I D H)

er wordt toenemend energie voor de productie opgewekt

IDH, The Sustainable Trade Initiative helpt in-

uit het restafval van de zagerijen.

ternationale handelsketens verduurzamen. Zij bouwt resultaatgerichte coalities van bedrij-

Architectenondersteuning STCC onderkent de be-

ven, ngo’s, overheden en andere partners,

langrijke rol die architecten spelen in het bouwproces bij de

verdeeld over achttien programma’s. Doel is

materialisering. In verschillende Europese landen lopen

via verduurzaming bij te dragen aan het we-

projecten om architecten verder te helpen bij het toepassen

reldwijd bestrijden van armoede en milieube-

van tropisch hout. Zo is in 2014 het initiatief Natuurlijk

scherming. In het kader van het tropisch-hout-

Geveladvies van Innovita advies & projectbegeleiding te

programma is in november 2013 samen met

Woerden gestart. Nederlandse architecten krijgen gratis

enkele bedrijven en organisaties uit de sector

advies over materiaalkeuze, detaillering en toepassing. In-

de European Sustainable Tropical Timber Coalition (STTC) opgericht, met als doel

middels zijn circa honderd architecten bezocht en circa vijf-

het bevorderen van de vraag naar duurzaam tropisch hout in Europa.

tig projecten zijn in ontwikkeling of al gerealiseerd. Er is

foto: stcc

rijen steeds meer dat het zagen van verschillende hout-

o k to b e r 2 0 1 5

ook met steun van STTC een productselector ontwikkeld

uit een grote diversiteit houtsoorten. Die sluit niet aan op

het houtblad

Promotionele houtsoorten Een tropisch bos bestaat

taartpunten met toren d u u r z a a mheid s cen t rum a s s en Aan de rand van het Asserbos staat een nieuw duurzaamheidscentrum met een zonnetoren als uitkijkobject en tevens ventilatiesysteem. Niet alleen de grillige vormgeving van het gebouw is bijzonder, opvallend is ook de mix van toegepaste houtsoorten.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: boris zeisser/24 h > architecture rotterdam

Y-vormige kolommen van gelamineerd vuren in de expositieruimte, bestaande uit twee helften die gespiegeld met schroefdraad aan elkaar zijn gekoppeld.

17 12

11 18 14

"#!

8 7

& & & # $ #" $! ! # % % !

tekening: woodteq houtconstructies rijssen

Constructiedetail.

3 2

Plattegrond begane grond. Legenda. 1.

Horeca

Wasruimte

13. Filmzaal

Keuken

Kantoren

14. Berging

Berging

Stalling

15. Zonnetoren

Techniek

10. Opslag

16. Kantoren

Kantine

11. Pelletkachel

17. Praktijkruimte

Expositie

12. Bunker + silo

18. Leslokalen

foto: boris zeisser/24 h > architecture rotterdam

te, restaurant, kantoorruimte, milieueducatie met prak-

de opdracht binnenslepen, maar hier was die wens voor

tijkruimte, filmzaal en een stalletje voor schapen.

Maartje Lammers (voorheen 24H > architecture, nu

De eerste verdieping is bestemd voor diverse natuur- en

EARTHbound coaching & architecture Rotterdam) extra

milieuverenigingen. De bijzondere vormgeving maakt

sterk. De gemeente Assen vroeg architecten om offertes

duidelijk dat 24H alle creatieve speelruimte heeft gekre-

mét uitleg. Eén kanttekening was dat de Vrienden van het

gen. ‘In het programma van eisen stonden de gebruikers

Asserbos erop tegen waren dat op die locatie zou worden

omschreven met hun ruimtebehoeften en verder werd

gebouwd. Lammers: ‘Ik heb toen een heel persoonlijke

alleen aangegeven dat het gebouw vooral smoel moest

brief geschreven. Ik ben geboren en getogen in Assen en

krijgen en dat het de gemeente Assen op de kaart moest

Smilde en heb in mijn kinderjaren veel in dat bos ge-

zetten. En natuurlijk was er een financieel plafond waar

speeld. Ik heb er een sterke binding mee. Eigenlijk ben ik

we onder moesten blijven. Om dit laatste beheersbaar te

dus ook gewoon een vriend van het Asserbos. Dit project

houden zonder dat dit ten koste ging van het ontwerp,

heeft voor mij een gouden randje, liet ik de gemeente we-

hebben we tevoren elk gebouwonderdeel een vast bud-

ten.’

get toegewezen. Zo kozen we ervoor de stalling per vier-

o k to b e r 2 0 1 5

Uiteraard wil iedere architect bij een aanbesteding graag

Unicum Kennelijk kwam haar brief zo overtuigend en

stalling is bijvoorbeeld bestraat en het kantoor heeft een

enthousiast over, dat de gemeente haar vroeg in de

betonvloer met tapijt.’

het houtblad

kante meter goedkoper te maken dan het kantoor. De

tweede ronde een schets en visie te maken. Samen met een constructeur van ABT, installatieadviseur Aad Mel-

Veel plezier De uitvoering ging in nauw overleg met

gerd en een duurzaamheidsadviseur van DGMR ging

hoofdaannemer Jansman Bouw uit Luttenberg en Wood-

ze aan de slag. Ze bezochten de locatie om de sfeer te

teq houtconstructies te Rijssen.

proeven, te voelen en te ruiken. En omdat het een

Evert Laarman, directeur van Woodteq, kijkt evenals

duurzaamheidscentrum betrof, vroegen ze zich af hoe

Lammers met een goed gevoel terug op de samenwer-

ze het thema duurzaamheid zichtbaar konden maken. ‘Belangrijk voor ons was de manier waarop het gebouw zou worden verwarmd. We gingen uit van een letterlij-

‘ik zou geen gebouw zonder hout ke cradle to cradle-filosofie. Omdat er een kinder-

kunnen maken’

boerderij naast ligt, dachten we meteen aan mest als brandstof voor een bio-installatie. Maar die hoeveelheid was niet genoeg. Toen kwamen we op het idee het snipperafval uit het

king. ‘Vanaf het begin vormden we een bouwteam. We

Asserbos als brandstof voor de houtkachel te gebruiken.

hebben continu samengewerkt, van de eerste pennen-

Zo was een gebouw mogelijk dat geheel onafhankelijk is

streek tot de laatste spijker. Zo kwamen de aannemer en

van het gasnet. Een unicum voor Assen.’

architect regelmatig op ons kantoor. Op basis van het ontwerp maakten wij 3D-tekeningen. Die konden ze direct

Cruciale rol Bovendien stond voor Lammers vast dat

aanpassen als ze dat nodig vonden. Zo hou je de controle

(FSC-gecertificeerd) hout een cruciale rol moest spelen in

over het proces, verkort je het voorbereidingstraject en

het ontwerp. Dat is op zich niet verrassend, gezien de

werk je dus efficiënter en sneller. De samenwerking

projecten die 24H, het bureau dat ze samen met Boris

verliep geweldig. Dat geeft enorm veel plezier in het

Zeisser leidde, de afgelopen jaren heeft gedaan, zoals

bouwen.’

boerderij/tolhuis Cadzand, Dragspelhuset in Zweden, Soneva Kiri Resort in Thailand, woongebouw Hart van

Geïntegreerde taartpunten Lammers wilde het

Hatert Nijmegen (zie Het Houtblad 2/2012), Marecollege

duurzaamheidscentrum inbedden in het omliggende

Leiden en districtskantoor met zoutloods en stallingen

landschap. Dat deed ze door de grond als het ware in een

Rijkswaterstaat Assen (8/2011, 3/2014). ‘Hout is voor mij

driehoekig vlak aan één zijde schuin omhoog te tillen en

een van de mooiste bouwmaterialen. Kleur, textuur en

daaronder een bouwlaag te verwezenlijken. In deze sche-

patronen spreken mij enorm aan. Ik zou geen gebouw

ve taartpunt ligt nog een tweede, die dit keer vanaf de

zonder hout kunnen maken. Het vormt de rode draad in

punt schuin omhoog is getild en twee verdiepingen telt.

mijn werk.’

Beide geïntegreerde taartpunten hebben daardoor taluds met tegenovergestelde hellingen, waarvan de een met

Vast budget Op 23 september jl. is het duurzaamheids-

gras en de ander met sedum is begroeid. Op het grasdak

centrum officieel geopend. Op de begane grond zitten

kunnen de schapen van het centrum grazen en op het se-

onder andere een gemeentelijke wijkpost, expositieruim-

dumdak staan zonnepanelen.

■ ■ ■

De eerste puur natuur-verdieping is bestemd voor diverse natuur- en milieuverenigingen.

Opgang voor bezoekers en lucht (natuurlijke luchtventilatie). Achter de vijf schuine

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: boris zeisser/24 h > architecture rotterdam

vuren kolommen gaat staal

De toren voor natuurlijke ventilatie is gebaseerd op het principe van de termietenheuvel.

dak ontstaat. De ronde vuren vliesgevel met glas is van-

dak 13 m daarboven uitsteekt. De toren heeft een dub-

wege de grootte op de bouw in elkaar gezet. Het dak

belfunctie. Via een stalen wenteltrap met bilinga treden

hebben we dichtgelegd met vuren elementen van 4 x 5,5

rondom een ruwe boomstam als middenspil kunnen be-

m. Zware hsb-gevels dragen het dak met zandlaag en de

zoekers tussen de vijf gebogen stalen staanders, bekleed

vloer van de eerste etage. Die hsb-binnengevels zijn al-

met gelamineerd vuren, naar het dak klimmen om vervol-

leen met een vernislaag behandeld. De eerste etage in het

gens door de deur naar buiten te gaan. Daar kunnen ze via

midden van het gebouw is aan de buitenzijde voorzien

een andere wenteltrap verder naar boven voor het uitzicht

van donker gebeitste, onbekantrechte verticale lariks

over de omgeving. De tweede functie is die van natuurlij-

planken. De verdiepingsvloer is van vuren met aan de on-

ke ventilatie, mooi passend bij het duurzaamheidscon-

derzijde schoon werk. Verder zijn er in de expositieruimte

cept. Lammers: ‘Deze omgekeerde toeter is gebaseerd op

aan de voorzijde zware gelamineerde liggers gebruikt

het principe van de termietenheuvel. De lucht daarin

(160 x 1.400 mm; 17 m lang), die waar nodig worden on-

wordt opgewarmd door de zon en gaat stijgen, waarna er

dersteund door Y-vormige kolommen van verschillende

beneden onderdruk ontstaat en er frisse buitenlucht via

hoogten.’

de roosters in de gevel naar binnen wordt gezogen. Bovenop zit een koepel die open en dicht kan en gekoppeld

Onderling vertrouwen De architect vult aan dat ze

is aan het gebouwbeheerssysteem.’

die Y-vorm graag uit één stuk wilde, maar dat bleek niet mogelijk. Toen bedacht ze om de helft van iedere kolom

Jurk De taps toelopende zonnetoren boven op het dak

met een mal te laten maken, en telkens de twee gelami-

heeft tussen de vijf stalen kolommen boogjes van gelami-

neerd vuren helften gespiegeld met schroefdraad aan

neerd douglas, hart op hart 600 mm. Ze geven de speci-

elkaar te koppelen. ‘Zelf vind ik die kolommen een van

fieke ronding aan de toren. Aan de buitenzijde zijn ze

de mooiste onderdelen van het gebouw. Daar ben ik echt

bekleed met delen van onbehandeld douglas, aan de

heel trots op. Dat geldt overigens ook voor hoe we de

binnenzijde van vuren. Bijzonder is dat rondom het kegel-

dakpanelen tussen de liggers hebben geplaatst. Door daar

vormige gevaarte nóg een houten netwerk is aange-

van tevoren goed over na te denken, konden we die aan-

bracht. Deze heeft niet alleen een esthetische waarde,

sluitingen prefab zo maken, dat er geen stalen schoenen,

maar beschermt ook de torenbeklimmers. De jurk, zoals

hoeklijnen of opleglatten nodig waren. Door de samen-

Lammers de omhulling noemt, bestaat uit gelamineerde

werking en het onderlinge vertrouwen, waren we in staat

en gevingerlaste stroken van onbehandeld western red

alles snel en tot in detail heel mooi af te werken.’ •

cedar (35 x 60 mm, maximaal 18 m lang, met tussenruimtes van circa 50 cm). Ze zijn dubbelgebogen en kruiselings

john ekkelboom

aan vijf grote stalen hoepels rondom de toren vastgezet met een klemverbinding. Laarman licht toe dat western red cedar hiervoor zeer geschikt is, omdat het niet alleen duurzaam en goed te lijmen is, maar zich ook gemakkelijk laat buigen.

CO2-VOETAFDRUK In het project is onder andere 345 m3 (gelamineerd) vuren, 40 m3 western red cedar, 35 m3 lariks, 35 m3

Y-vormige kolommen Hij vertelt dat niet alleen de zonnetoren een uitdaging was. De wijkpost aan de achterzijde is vrij traditioneel, maar de rest omschrijft hij als tamelijk complex. ‘Zo hadden we te maken met een dak met twee hellende vlakken waarop een pakket zand ligt.

douglas en 3 m3 bilinga toegepast. Dit betekent een CO2-vastlegging van 300.871 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over 2.005.787 km, of het jaarlijkse elektragebruik van 332 huishoudens.

En aan de voorkant zit een gebogen gevel, waarboven de

Locatie: Bosrand 2, Assen Opdrachtgever: Gemeente Assen Ontwerp: 24H > architecture Rotterdam; Maartje Lammers (nu: EARTHbound coaching & architecture Rotterdam; earthbound.nl), Boris Zeisser (nu: Natrufied architecture Rotterdam; natrufied.com) Constructeur: ABT Delft (abt.eu) Houtconstructeur: Constructie Adviesbureau Geuijen Dinxperlo (cag.nu) Aannemer: Jansman Bouw Luttenberg (jansman.nl) Leverancier gelamineerd vuren, houtskeletbouw: Woodteq houtconstructies Rijssen (woodteq.nl) Leverancier toren: Krepla Trappen Ommen (staal), i.s.m. Woodteq houtconstructies Rijssen (hout) Bouwperiode: Januari 2014 - mei 2015 (Opening: 23 september 2015) Bouwkosten: € 2,8 miljoen (excl. btw)

o k to b e r 2 0 1 5

gordingen evenwijdig lopen, zodat er een waaiervormig

het houtblad

Termietenheuvel Blikvanger is de centraal gelegen zonnetoren, die vanaf de begane grond dwars door het

facebook.com/materia.nl

@materia

bezoek onze tentoonstelling

More Incredible Woods op 26 november tijdens de Internationale Houtdag â&#x20AC;&#x2DC;15

Hout, veelzijdig hĂ¨? Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is wereldwijd hierin hĂ¨t leidende informatieplatform. Wekelijks informeren we tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends en zorgen we ervoor dat innovaties van onze partners worden voorgeschreven in markten die voor hen belangrijk zijn. Ook Materia-partner worden? Bel 020 - 713 06 50

www.materia.nl - info@materia.nl

ONDER ARCHITECTUUR

belang van biobased materialen is hout weer

markt, en platen van restafval uit de landen

Houtdag 2015 aanwezig met de tentoonstel-

populairder dan ooit.

bosbouw. Hout is bovendien een allemans-

ling ‘More Incredible Woods’. Deze staat

vriend: gelamineerd of als composiet is het de

volledig in het teken van de veelzijdigheid en

Innovaties ‘More Incredible Woods’ toont

het belang van hout. Het woord hout, vindt

vooral de innovaties die al de positieve eigen-

Materia, is eigenlijk te karig om de enorme

schappen van hout onderstrepen. Speciaal

Bezoeken Wie nieuwsgierig is naar de

verscheidenheid, verwerkings- en toepas-

cnc-gefreesd, waardoor het hout akoestisch

technische en esthetische inspiratie van dit

singsmogelijkheden, uitstraling en imago

wordt, en gemodificeerd naaldhout, waar-

vertrouwde materiaal wordt uitgenodigd de

weer te geven. Hout is het oudste bouwmate-

door het houdbaarder wordt. Maar ook mate-

tentoonstelling te bezoeken op de Internatio-

riaal, het is vrijwel overal ter wereld voorhan-

rialen van de wortel en de bast of de schoon-

nale Houtdag (do 26 november a.s.; Castel-

den, onbeperkt voorradig en vooral duurzaam

heid van zwaar aangetast hout uit de kanalen

lum Hoge Woerd De Meern). Registreren kan

mits verstandig geoogst en toegepast. Binnen

van Venetië. Daarnaast zijn er afgeleiden van

op houtdag.nl. Op de Houtdag zijn onder-

de circulaire economie staat het met stip op

hout te zien, zoals ‘leer’, gemaakt van de

staande materialen te bewonderen, met pro-

nummer één en door de actualiteit en het

enorme hoeveelheden fruitafval na een dagje

ductnaam en leveranciersnaam. •

beste maatjes met andere materialen.

het houtblad

Materia (materia.nl) is op de Internationale

o k to b e r 2 0 1 5

‘ M O R E I N C R E D I B L E W O O D S ’ O P I N T E R N AT I O N A L E H O U T DAG

func tie vo o r fic tie w ip o co nfer entieh a l genĂ¨ v e

EĂŠn overweldigende ruimte van blankend hout en blinkend licht.

foto: david matthiessen stuttgart

Drie volumes in elk een eigen architectuur: het glazen halvemaansvormige hoofdgebouw, de glashorizon van het administratiegebouw en, in de oksel als intermediair, de

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: david matthiessen stuttgart

conferentiehal.

Het entreegebied onder de uitkraging van 35 m, aan de onderzijde eveneens met lariks leien bekleed, zet het tuinlandschap van buiten overdekt voort.

Langsdoorsnede.

tekening/illustratie: behnisch architekten stuttgart

Concept van de constructie.

uitgestrekte foyer die als een intern landschap én open én

188 VN-landen: auteurs-, portret-, beeld-, databanken-,

licht is gestoffeerd met hellingbanen, trappen, leuningen,

octrooi-, merken-, handelsnamen-, tekeningen-, model-

bordessen, groene serres en insteekverdiepingen. De tal-

len-, halfgeleiders-, kwekersrecht en naburige rechten

rijke zichtlijnen, die net zo grandioos scheren als de veel-

(uitvoeren andermans werk). De waarborging op zo’n

vlakken buiten, geven een verkwikkend ruimtegevoel. De

grote schaal vereist heel wat voeten in het kantoor: meer

uitvoering in blank hout en andere materialen in wit- en

dan 2.400. De ruim 1.200 werknemers zijn aan de Place

grijstinten zorgt bovendien voor een bijzonder rustige ambi-

des Nations ondergebracht in drie gewinkelhaakte volu-

ance. De begane grond is verder ingeruimd met een garder-

mes in elk een eigen architectuur: de glazen halvemaans-

obe, perskamer, internetruimte, infopunt en spreekkamer.

o k to b e r 2 0 1 5

De WIPO beveiligt talrijke intellectuele monopolies van

toren die dertienhoog het hoofdkwartier herbergt (1978),

Zwitsers hout Uit oogpunt van ecologie, economie en

administratiegebouw (2012) en, in de oksel, de driehoge,

sociale duurzaamheid is de conferentiehal compleet op-

bescheiden houten conferentiehal (2014), als intermediair

getrokken in FSC-gecertificeerd inlands oftewel Zwitsers

tussen beide zustergebouwen. Laatste twee aanvullingen

hout. Lichte houtbouw was ook vanzelfsprekend vanwe-

zijn ontworpen door Benisch Architekten uit Stuttgart.

ge de parkeergarage eronder. Als eis gold dat het hout

het houtblad

de verticaal belijnde glashorizon van het forse, zeshoge

binnen een straal van 100 km gegroeid moest zijn: in dit

Kubistisch beeldhouwwerk Het nederige karakter

geval de kantons Vaud en Fribourg, ten westen respectie-

wordt ook veroorzaakt doordat de conferentiehal groten-

velijk ten noorden van het Meer van Genève. Alleen het

deels ondoorzichtig is door de weinige raamopeningen,

Siberisch leilariks kwam vanwege de langere houdbaar-

en door de gedekte kleur van de onbehandelde Siberisch

heid (duurzaamheidsklasse 2-3) uit boreaal Rusland. De

lariks shingles op de gevels en de antraciet dakpannen die

stenen dakpannen zijn aangevoerd uit Portland (Oregon,

deels tafelkleedsgewijs strak over de randen hangen.

Verenigde Staten). Het duurzame bouwgedrag is verder

Daarentegen openen overvloedige en flitsende glasoppervlakken beide andere gebouwen. De conferentiehal staat er echter zeker niet bedremmeld bij. Zij is juist weer

hout heeft de grootste potentie prominent gearticuleerd door een opvallend uiterlijk van veelvlakkige volumes die alle kanten op scheren. Van wel-

vo o r i n n ovat i e

ke kant je de gehoorzaal ook benadert, steeds denk je dat je met een ander gebouw van aanschouwen hebt. Door de tuinachtige setting waarin het staat, heeft het ook wel

bevorderd door vooral lokale (onder)aannemers en leve-

iets van een reusachtig kubistisch beeldhouwwerk.

ranciers in te schakelen. De houten componenten zijn geprefabriceerd in een fabriek op 40 km afstand.

Wereldprimeur in hout Het kunstwerk verheft zich op een betonnen sokkel in een losse stapeling van vier ho-

Absoluut avant-gardeproject Grootste voordelen

rizontale en diagonale volumes die met elkaar vergroeid

van hout zijn zowel de esthetische als functionele kwali-

lijken te zijn; twee ervan hebben formidabele overstek-

teiten. Ook bij dit project was het uitbuiten van zicht en

ken van 17 en - wereldprimeur in hout - 35 m lang. Het

plicht de essentie, van de superspanten tot de pronkpa-

laatste moet een drukkracht van meer dan 1.000 ton en

nelen tot de shinglestromen. De sculpturale vorm vergde

een trekkracht van ruim 200 ton torsen. Drie kopse

het uiterste van de houtkennis van architecten, construc-

zweefgevels eindigen in grote tv-schermramen. Van bin-

teurs en leveranciers. De grote complexiteit vroeg zo-

nenuit tonen ze joekelpanorama’s van de omgeving, zoals

veel specialisten, dat uiteindelijk meer dan vijftig bedrij-

de Franse Alpen en het Mont Blanc-massief. Omgekeerd

ven bij de realisering betrokken waren. Omgekeerd

zetten twee ervan het auditorium volop in het licht, al

gaven juist de veelzijdigheid en flexibiliteit van hout de

naar de dag kalm stromend, licht regenend of woest brui-

maximale vrijheid om het gebouw creatief alle kanten op

send: noorderlicht via het diagonale cameravenster achter

te sturen. Voorwaarde voor het welslagen was een nau-

het podium en westerlicht via het horizontale ruimraam in

we samenwerking tussen alle vijftig deelnemende partij-

een zijwand van de zaal. Vijf ronde daklichten in het pla-

en. En zo is de WIPO Conferentiehal een absoluut

fond mengen hemels hoogtelicht bij.

avant-gardeproject in hout geworden.

Intern landschap Het entreegebied onder de uitkraging

Ongelofelijk grensverleggend In een interview met

van 35 m, aan de onderzijde eveneens met lariks leien be-

woodarchitecture.se verklaarde projectarchitect Patrick

kleed, zet het tuinlandschap van buiten overdekt voort. Het

Stremler dat hout de grootste potentie voor innovatie heeft,

gevoel dat je buiten bent of blijft, wordt verhoogd door de

in een mengeling van traditionele technieken en ultramo-

■ ■ ■

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: david matthiessen stuttgart

o k to b e r 2 0 1 5 het houtblad

Noorderlicht valt via het diagonale cameravenster naar binnen, al naar de dag

en balies.

kalm stromend, licht regenend of woest bruisend.

Plattegrond eerste verdieping.

Een van de panoramavensters op de verdieping. Alle binnenwanden zijn van glas of hout, al of niet gemixt. Hier is alleen lariksgeďŹ neerd MDF toegepast, doorgezet in het plafond.

tekening: behnisch architekten stuttgart

Het bonte spektakel van lijnen windt zich soms tot een kluwen bij trappen, vides

licht ook weerkaatst, smelten stoffelijk en onstoffelijk

enorme stalen verbindingen ons gebrek aan kennis van

licht samen. Rond het podium staan 900 stoelen a-

houtarchitectuur. Het gaat erom de zuivere schoonheid van

hiërarchisch opgesteld, passend bij de veelvlakkige dyna-

houten constructies te ontdekken. Houten gebouwen zijn

miek die ook hier de dienst uitmaakt. De vloer is belegd

ongelofelijk grensverleggend. Ze staan allerlei verschillende

met eiken. Alle wanden en plafonddelen bestaan uit

architecturale uitdrukkingsvormen toe, terwijl ze tegelijker-

akoestische dennengefineerde MDF-panelen (Topperfo

tijd menselijke schaal en leefcomfort geven en garanderen.’

Micro). Ze zijn bezaaid met miljoenen gelaserde miniperforaties, die de spraakverstaanbaarheid verbeteren. Door

Enorme krachten De conferentiehal heeft een hoofd-

hun diameter van 0,5 mm zijn ze op wijdere afstand

constructie van Zwitsers gelamineerd spruce-pine-fir

algauw onzichtbaar. Het plafond is betwinkelsterd met

(SPF). Door de enorme krachten die er spelen, is op kri-

circa 1.400 kleine verzonken led-lichtjes (Ø 67 mm). Ze

tieke punten hout van de hoogste sterkteklasse GL36 in-

vormen een subtiel contrast met de zes grote witte kroon-

gezet. De vloeren dakplaat zijn dooselementen: ze be-

luchters die als luchtballonnen aan de zoldering hangen.

staan elk uit een samenstel van kokerbalken (tot liefst 40

De zeskantige lijnen van de open honingraatstructuur ge-

m lang), die momentvast aan platen zijn gelijmd. Door de

ven kunstlicht, in de holtes gaan videocamera’s en luid-

lagen in een kruispatroon te lijmen ontstaat een tweeassi-

sprekers halfverborgen.

ge draagconstructie. Onderling zijn de dooselementen aan elkaar verbonden met ingelijmde stalen staven en

Grandeur in hout De desks en leren stoelen, in de vier

bouten. Zo blijven de buigsterkte en de trek-, druk- en

verglijdende kleuren crèmewit, beige, lichtgrijs en antra-

afschuifkrachten op orde. Vooral de trekkrachten, die bij

ciet, sluiten prachtig aan bij de luister van de zaal. De bu-

hout evenwijdig aan de vezelrichting moeten lopen, vra-

reaubladen zijn witgerand lichtgrijs, de schaamborden van

gen extra aandacht. De holle ruimtes binnen de doosele-

blank dennen-MDF. De stoelen kunnen over een korte

menten dienen voor de leidingen en ventilatievoorzienin-

ondervloerse rail naar achteren schuiven, wat het komen

gen; de laatste zijn deels mechanisch, deels natuurlijk. De

en gaan en passeren bevordert. Omdat de zaal vaak leeg-

500 mm dikke buitengevels hebben een opbouw van

staat, moet die vlug te verwarmen zijn. Dat was een bij-

shingles, panelen (100 mm), SPF vakwerken (300 mm),

komende reden de conferentiehal in hout uit te voeren:

isolatie en panelen (100 mm).

dit materiaal warmt snel op en koelt snel af. Praktisch spaart dit veel kosten voor (gas)verwarming, en natuurlijk

Overwinnende glansrol Op de begane grond zijn

elektriciteit (leegstand, overvloedig licht). Voor de koe-

alle binnenwanden van glas of hout, bekleed in een mix

ling dient water uit het Meer van Genève. Goed voor-

van witte, grijze of blanklariks plaatmaterialen, alles op

beeld doet goed volgen: op deze grandeur in hout rusten

een grijsnatuurstenen vloer. In de ruime entreehal is het

gelukkig geen rechten. •

plafond grotendeels open, waardoor je zicht hebt op vele rijen SPF liggers. In afwijking met buiten windt het bonte

hans de groot

spektakel van lijnen zich hier soms tot een kluwen bij trappen, vides en balies. Dit schouwspel zet zich versterkt

CO2-VOETAFDRUK

voort op de eerste en tweede verdieping, met hout in de

In het project is ± 2.105 m3 hout toegepast (1.280 m3

overwinnende glansrol. Dat toont zich al in de voorruim-

gelamineerd spruce-pine-fir, 405 m3 MDF/25 m3

tes van de zaal (salon, foyer, lint van elf kleinere en grote-

dennenfineer, 395 m3 Siberisch lariks). Dit betekent

re spreekkamers).

een CO2-vastlegging van 1.570.478 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassen-

Miljoenen miniperforaties Dit hart, waar de be-

auto over 10.469.826 km, of het jaarlijkse elektra-

raadslagingen plaatsvinden, beslaat twee verdiepingen.

gebruik van 1.742 huishoudens.

Het is één overweldigende ruimte van blankend hout en

Locatie: Route de Ferney, Genève Opdrachtgever: World Intellectual Property Organization (WIPO) Genève (wipo.int) Ontwerp: Behnisch Architekten Stuttgart (benisch.com) Constructeur: schlaich bergermann und partner Stuttgart (sbp.de) i.s.m. T-Ingeniérie Genève (t-ingenierie.com) en Erricos Lygdopoulos Genève Aannemer: Consortium Bois WIPO/OMPI (Charpente Concept Genève (charpente-concept.com), SJB Kempter - Fitze (sjb.ch), J.-M. Ducret) Leverancier Topperfo Micro: NH Akustik + Design Lungern (topakustik.ch) Bruto vloeroppervlak: 7.700 m2 Bouwperiode: Augustus 2011 - september 2014 Bouwkosten: ± € 22,5 miljoen

o k to b e r 2 0 1 5

blinkend licht. Doordat het transparant gelakte hout het

het oprapen, meent hij. ‘Vroeger en óók vandaag verraden

het houtblad

derne cnc-prefabricage. De vindingen liggen gewoon voor

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

Ŕ Stijlvol Ŕ Notenhoutachtige uitstraling Ŕ Vormstabiel Ŕ Stootvast Ŕ Uit duurzaam beheerde bossen Ŕ Duurzaamheidsklasse II

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

DOOR EN DOOR...

...STIJL VOL ? k ut oo o h n le taa s! l vo s o’ ijl aar fot t s it te, d ngs d i i er bs ass v e p o n e w toe e et d e w op tig r s h ee n c M ee pra jk ki

A R F

N E K

N R.

1PIJL_ankeleiler

MENSENWERK PERSOONLIJK OPLEIDINGSBUDGET Ieder mens tot zijn bestemming laten komen.

pagina

Dat is een van de doelstellingen van CNV Vakmensen. Om dat nog beter te bereiken, zijn onlangs in verschillende houtsectoren afspraken

perfecte figuren

gemaakt over de opbouw van persoonlijke opleidingsbudgetten. CNV Vakmensen gelooft namelijk in individuele ontwikkeling en vindt het belangrijk dat iedere werknemer met een eigen opleidingsbudget de regie krijgt over zijn ontwikkeling. En daarmee over zijn toekomst.

pagina

Opleidingsbudget De zelfregie wordt groter als het opleidingsbudget kan worden mee-

werk en zekerheid

genomen. Naar een nieuw jaar bijvoorbeeld, maar ook naar een nieuwe werkgever. Dat is in elke sector ons streven. Kan de werknemer het opleidingsbudget namelijk zijn hele loopbaan meenemen, dan kan hij het beter en doordachter inzetten. Iemand die bijvoorbeeld nu al weet dat zijn werk over vijf of tien jaar lichamelijk te zwaar wordt, kan plannen maken voor omscholing. Een ander voorbeeld: een orgelbouwer met onderwijsambities kan zijn tegoed, op zijn eigen rekening, opsparen. Om als het hem uitkomt een duurdere opleiding te volgen en uiteindelijk voor de klas te belanden.

pagina

Persoonlijk Voorbeelden van cao’s waar sinds kort een persoonlijk opleidingsbudget opgebouwd kan worden, zijn de cao’s orgelbouw en timmerindustrie. Werknemers die werken volgens deze cao’s kunnen vrije dagen omzetten in een

samen vuist maken

persoonlijk opleidingsbudget. Fiscaal is dat interessant, omdat een bruto bedrag netto wordt en in zijn geheel aan opleidingen kan worden besteed. Maar ook omdat werkgevers op die manier werkgeverslasten besparen. Op dit moment onderzoeken de houthandel, tentoonstellingsbouw en meubelindustrie ook de mogelijkheden om afspraken over een persoonlijk opleidingsbudget op te nemen in de cao. Daar zijn we als CNV blij mee. Alles voor de individuele ontwikkeling van de werknemer.

pagina

Erik Maas, bestuurder CNV Vakmensen

praktijkopleider DIT KATERN VERSCHIJNT 4X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN, FNV BOUW EN KONINKLIJKE VVNH

MENSENWERK

NIEUWS FNV BOUW

bouw steeg vooral de omzet van afwerkings-

crisis krabbelt de bedrijfstak uit het dal. Dat is

bedrijven sterk.

goed nieuws voor de houtsector, die een be-

Gespecialiseerde bouw De bouwers van

ook betekent een oplevende woningbouw

woningen en bedrijfsgebouwen deden het in

een toenemende vraag voor meubelindustrie

juni liefst bijna 35 % beter dan in dezelfde

en parketbedrijven. De omzet van de bouw

maand van 2014. Ook de gespecialiseerde

lag in juni 2015 bijna een kwart hoger dan in

bouw kende met 24 % een stevige omzetstij-

dezelfde maand een jaar eerder, zo meldt het

ging. Vooral afwerkingsbedrijven als schil-

Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dit

ders, stukadoors en timmerbedrijven stegen

is de grootste stijging van de laatste tien jaar.

er bovenuit met een gemiddelde omzetstij-

bouw moest genoegen nemen met een stij-

Naast de omzet van de woningen bedrijfs-

ging van 37 %. De grond- weg- en water-

ging van 4,5 %.

foto: chris pennarts

langrijke toeleverancier is voor de bouw. En

I D - PA S VO O R A L L E B O U W VA K K E R S een systeem dat bijhoudt wie er werkzaam zijn op een bouwplaats. De hoeveelheid onderaannemers maakt bouwplaatsen vaak onoverzichtelijk.

Gekoppeld Alle arbeidskrachten op een project, dus ook zzp’ers en uitzendkrachten, hebben vanaf volgend jaar een Bouw ID-pas. Zij moeten door de werkgever zijn aangemeld en gekoppeld aan het project waar ze gaan werken. Werknemers zonder geldige pas worden van de bouwplaats verwijderd. Zo wordt duidelijk wie voor welke aannemer, welk uitzendbureau of welk buitenlands bedrijf werkt. Maar de pas geeft ook helderheid over het soort contract, over vakbekwaamheid en veiligheidscertificering en over bijvoorbeeld de juiste afdracht van penPer 1 januari 2016 wordt de Bouw ID-pas ingevoerd. Dat is een van de

sioenpremies. FNV Bouw is blij met de pas omdat die het mogelijk

afspraken in de nieuwe bouw-cao, die FNV Bouw onlangs met de ande-

maakt om schijnconstructies en malafide uitzendbureaus aan te pakken

re sociale partners afsloot na anderhalf jaar onderhandelen. De ID-pas is

en helpt bij de naleving van de cao.

K ABINET MOET GROEI BETER BENUTTEN Nu de economie weer in de lift zit, moet het

Fatsoenlijke baan Ook wil Hartveld dat

kabinet perspectief bieden aan de vele mensen

het kabinet ervoor zorgt dat werkenden goed

die zonder werk zitten. Dat vindt de FNV, die

kunnen rondkomen van een echte, fatsoenlij-

wil dat de groei beter wordt benut. ‘Mooi dat

ke baan. Er moet een eind komen aan de

het goed gaat met de economie,’ zegt FNV-be-

doorgeschoten flex, waardoor mensen werk-

stuurder Leo Hartveld. ‘Maar als je verder niks

en inkomenszekerheid missen. ‘Bovendien is

doet, biedt de groei ook in 2016 geen uitkomst

een fatsoenlijke loonsverhoging voor wer-

voor de ruim 600.000 Nederlandse werklozen.

kenden op zijn plaats,’ aldus Leo Hartveld in

Weliswaar daalt de werkloosheid heel licht, maar het lijkt wel alsof het kabinet de mensen vergeten is en voorlopig alleen prioriteit geeft aan de eigen staatskas.’

foto: chris pennarts

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

De bouw trekt aan. Na vele jaren van diepe

foto: martin de bouter

o k to b e r 2 0 1 5

GOED NIEUWS VOOR HOUTSECTOR: BOUW TREKT AAN

reactie op de jongste ramingen van het Centraal Planbureau. Die laten duidelijk zien dat de Nederlandse economie eindelijk aan het opkrabbelen is. •

MENSENWERK

ARTIKEL FNV BOUW

PERFECTE FIGUREN o k to b e r 2 0 1 5

pe t er d eme t z a d emt le v en in h o u t Op het eerste gezicht zit er weinig leven in een boomstam of een blok hout. Maar dat is schijn. Wat voor leven erin zit, laat de

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Peter Demetz (Bolzano, 1969) woont en werkt in Ortisei in het Italiaanse Zuid-Tirol. In zijn atelier ‘ademt hij leven in hout’, zoals wel van hem wordt gezegd. Zijn figuren zijn zonder uitzondering mensen en zonder uitzondering tot in het kleinste detail perfect: elke plooi, elke haar, elke nagel is tot in de finesses uitgewerkt. Opvallend is dat zijn mannen, vrouwen en kinderen de toeschouwer niet aankijken. Ze kijken weg, zijn op de rug gezien of kijken naar zichzelf in de spiegel. Als ze niet alleen zijn, kijken ze naar elkaar.

Meer zien? Op deze pagina een paar werken van Peter Demetz. Meer zien? Kijk op www.peterdemetz.it. Op YouTube (tik zijn naam in) is hij aan het werk te zien. •

Mirrored, 120 x 100 x 36 cm. Detail van Nelle strade di Pizzo, 85 x 100 x 25 cm. w

foto: peter demetz

Italiaanse kunstenaar Peter Demetz zien. Hij maakt ongelooﬂijk levensechte sculpturen van hout.

MENSENWERK NIEUWS

CNV VAKMENSEN

o k to b e r 2 0 1 5

LO O N S V E R H O G I N G VO O R V I J F D U I Z E N D VA K M E N S E N

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

Ruim vijfduizend werknemers in de houthan-

eens dat we in de cao meer ruimte willen ma-

del beschikken sinds deze zomer over een

ken voor individuele scholing,’ vertelt Arie-

nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst

Jan van Oort, bestuurder en cao-onderhande-

(cao). CNV Vakmensen bereikte met de Ko-

laar van CNV Vakmensen. ‘Niet alleen voor

ninklijke Vereniging Van Nederlandse Hout-

werk binnen, maar ook voor buiten de sector.

ondernemingen (VVNH) een akkoord over

Daarmee versterken de werknemers hun po-

een cao voor ruim twee jaar. Die cao gaat, met

sitie op de arbeidsmarkt.’

terugwerkende kracht, in op 1 januari 2015 en

Afspraken Wilt u meer weten over de af-

loopt tot 1 april 2017. In die 27 maanden gaan

spraken die in de cao houthandel zijn opgeno-

de lonen van de werkenden in de houthandel in totaal met 3,75 % omhoog. Dat gebeurt

de lonen voor een laatste keer omhoog. De

men of bent u benieuwd naar een andere

stapsgewijs: per 1 oktober 2015 vindt een

verhoging is dan 1,75 %.

cao? Ga dan naar www.cnvvakmensen.nl/ caos/hout-en-meubel.

loonsverhoging van 0,5 % plaats, drie maanden later bedraagt de loonsverhoging 1,5 %.

Scholing Over scholing gaan de cao-partij-

Precies een jaar later, op 1 januari 2017, gaan

en ook afspraken maken. ‘We zijn het erover

EXPERTISECENTRUM MEUBEL WEER GEOPEND Vakmensen en werkgevers uit de meubelsec-

mers langer productief, met plezier en in ge-

tor kunnen dit jaar weer terecht bij het Exper-

zondheid aan het werk blijven? ‘We willen en

tisecentrum Meubel (ECM). Op 18 juli vond

moeten als branche investeren in vakman-

in De Woonindustrie in Nieuwegein de fees-

schap en een goede personeelsvoorziening,’

telijke en officiële opening plaats van het

vertelt ECM-directeur Willem Kalis. ‘Onze

ECM, dat voorheen bekend stond als het

branche heeft ervoor gekozen om te blijven

SSWM. Bij het ECM, dat sinds 6 maart 2015

investeren in vakmanschap, in tegenstelling

bestaat, wordt de instroombevordering voor

tot veel andere branches.’

mbo- en vmbo-leerlingen op de beroepsmarkt verzorgd. Dat doet het ECM door jon-

Initiatief Het Expertisecentrum Meubel is

geren voor te lichten. Voor bedrijven en

een initiatief van CNV Vakmensen, FNV

werknemers richt het ECM zich onder andere

Bouw en CBM. Wil je meer weten over het

op loopbaanontwikkeling en arbeidsmobili-

ECM of ben je benieuwd naar een van de cur-

teit. Bij die laatste twee zaken staat duurzame

sussen of trainingen? Ga dan naar de website

inzetbaarheid centraal: hoe kunnen werkne-

van het ECM: ecmeubel.nl.

B I J ZO N D E R E A F S P R A A K VO O R VA K B O N D S L E D E N Werknemers in de houthandel hebben een

schuift de huidige seniorenregeling (extra

nieuwe cao. In die cao maakten CNV Vak-

vrije dagen) in de nieuwe cao voor de

mensen en de Koninklijke Vereniging Van

houthandel per 1 juli 2016 met een jaar op.

Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) een bijzondere afspraak. Werknemers die lid

Lidmaatschap Meer weten over het lid-

zijn van CNV Vakmensen of een andere vak-

maatschap bij CNV Vakmensen? Ga dan naar

bond, krijgen namelijk een netto vergoeding

www.cnvvakmensen.nl of neem tijdens werk-

van 50 euro. Ook op die manier loont het lid-

dagen (van 8.00 tot 18.00 uur) contact op met

maatschap van een vakbond dus! Overigens

CNV Info via 030-7511007. •

MENSENWERK ARTIKEL

CNV VAKMENSEN

cn v va k men s en inf o r meert ov er w w z Met de nieuwe Wet werk en zekerheid (Wwz) is het arbeidsrecht ﬂink op de schop gegaan. Per 1 januari is al een ﬂink aantal za-

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

ken veranderd, onlangs per 1 juli gingen de overige regels in. Juist nu is het goed te weten dat op de site van CNV Vakmensen alle

o k to b e r 2 0 1 5

WERK EN ZEKERHEID

veranderingen terug te vinden zijn. En wat ze voor u als werknemer betekenen.

Deze zomer zijn vooral grote veranderingen ten aanzien van het ontslagrecht van kracht geworden. ‘Belangrijk om te weten is bijvoorbeeld dat de reactietermijnen een stuk korter zijn geworden. Reageert u niet op tijd, bijvoorbeeld bij ontslag, dan verliest u rechten,’ vertelt een juridisch medewerker van CNV Vakmensen.

Ontslag ‘Als jurist heb ik vaak te maken met ontslagzaken. Ik voer regelmatig procedures, bijvoorbeeld om een ontslag ongedaan te maken of om een betere regeling te verkrijgen. Het kost tijd om dat goed voor te bereiden. In de nieuwe wet gelden hiervoor veel kortere termijnen dan we gewend zijn. Alles gaat nu heel snel.’

Te laat Krijgt u nu te maken met ontslag op staande voet, dan moet er binnen twee maanden een juridische procedure worden gestart. In de praktijk betekent dit dat er binnen twee maanden een verzoekschrift moet worden ingediend bij de rechter. Te laat? Dan blijft het ontslag in stand. Vóór 1 juli 2015 kon u nog binnen zes maanden per brief de vernietigbaarheid van het ontslag inroepen.

Transitievergoeding Een bijzonder aandachtspunt

te betalen, als er tenminste is voldaan aan de wettelijke

is de transitievergoeding die een werknemer meekrijgt

voorwaarden. Maar wat als de werkgever het geld niet

bij ontslag. Een werkgever is wettelijk verplicht om die

of niet volledig betaalt? Dan moet de werknemer de transitievergoeding dus zelf binnen drie maanden via de rechter opeisen.

K E N N I S E N I N F O R M AT I E Op de site van CNV Vakmensen staan niet alleen alle cao’s. U vindt er ook handig

Zelf opeisen Wij als vakbond kunnen natuurlijk hel-

op een rijtje wat er per 1 juli 2015 bijvoorbeeld is veranderd met de Wet werk en

pen als u lid bent. Maar u moet er dus zelf goed op letten

zekerheid. De informatie op de site is zowel toegankelijk voor leden als niet-leden.

dat u de transitievergoeding ook krijgt. Krijgt u binnen

Heeft u uitleg, advies of misschien wel juridische hulp nodig? Leden kunnen op

een maand na einde van het dienstverband geen geld,

werkdagen bellen met CNV Info: 030-751 1007. Chatten of mailen kan ook: info@

neem dan direct contact met uw vakbond op. Als het

cnvvakmensen.nl, cnvvakmensen.nl/themas/wet-werk-en-zekerheid.

verzoekschrift te laat bij de rechter is, vervalt namelijk uw recht op de transitievergoeding. •

foto: martin de bouter

h e t h o u t b l a d MENSENWERK o k to b e r 2 0 1 5

MENSENWERK INTERVIEW FNV BOUW

MENSENWERK

INTERVIEW FNV BOUW

Samen knokken voor je rechten. Soms is dat nodig en het helpt. Dat ondervonden de werknemers van Dekker Hout, die met een staking een beter sociaal plan afdwongen. Peter Ansems van FNV Bouw riep de vakbondsleden bijeen.

Dekker Hout, met vestigingen in Vianen, Warmond en

een verlengde lunchpauze in Den Haag. In de dagen

Den Haag, gaat reorganiseren. Dat kondigde het toele-

daarna werd afwisselend gestaakt in Den Haag, Vianen

veringsbedrijf voor de bouw begin dit jaar aan. De

en Warmond. Precies door die werknemers die het ar-

meeste activiteiten verhuizen naar Vianen; de vestiging

beidsproces verstoorden. ‘Dekker had niet verwacht dat

in Warmond wordt gesloten. Bijna zestig werknemers

de mensen echt in actie zouden komen. Dus dat was een

worden in oktober boventallig en moeten kort daarna

flinke klap,’ zegt Ansems. De directie maakte het zelf

afvloeien. De directie wil zo tot een kostenreductie ko-

nog wat erger door op de tweede stakingsdag in Den

men die nodig is door de crisis in de bouw.

Haag de politie te bellen. In een mum van tijd stonden er vijf, zes politiewagens in de straat, zodat de voor het be-

Mager plan Dekker Hout kwam met een mager soci-

drijfsgebouw met spandoeken gewapende stakers flink

aal plan: per medewerker die wordt ontslagen een tran-

de aandacht trokken van het publiek en de pers.

sitievergoeding en 1.500 euro voor outplacement en omof bijscholing. De transitievergoeding is het minimum

Resultaat De acties leverden resultaat op. Na nieuw

volgens de nieuwe Wet werk en zekerheid. Bestuurder

overleg tussen de directie en FNV Bouw werd afgespro-

Peter Ansems van FNV Bouw riep de vakbondsleden bij

ken dat het bedrag voor outplacement en scholing wordt

het bedrijf in vergadering bijeen. Zij wezen het bod van

opgesplitst: 1.500 euro voor outplacement en daar bo-

de directie af. ‘Groot gelijk,’ zegt Ansems als hij terug-

venop 2.000 euro voor scholing en nog eens 1.000 euro

kijkt op de actieperiode. ‘Het gaat bij dit familiebedrijf

extra voor wie na einde dienstverband nog geen baan

voor het merendeel om mensen met heel veel dienstja-

heeft. Verder komt bovenop de transitievergoeding een

ren, echt trouwe medewerkers. Het is toch beschamend

aanvulling op de WW tot 90% van het loon in de eerste

om die af te schepen met een uitgekleed sociaal plan.’

zes maanden en 80% in de zes maanden daarna. Wie dat bedrag ineens wil krijgen, ontvangt 75%.

Moeizaam Ansems ging met de directie in gesprek. Maar het overleg verliep moeizaam omdat Dekker niet

Verbetering ‘Het was een goede actie,’ aldus An-

over de brug kwam met cijfers die de noodzaak van de

sems. ‘We hebben een forse verbetering binnengehaald.

ingrijpende reorganisatie en het magere sociaal plan

Onze leden wezen het aanvankelijke aanbod van de di-

rechtvaardigden. Toen resultaat uitbleef, besloten de le-

rectie af ,maar waren ook bereid daarvoor in actie te ko-

den van FNV Bouw actie te gaan voeren. Dat begon met

men. Samen een vuist maken, dat loont.’ •

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

b e s t u u r d er pe t er a n sem s va n fn v b o u w

o k to b e r 2 0 1 5

SAMEN VUIST MAKEN

MENSENWERK

ARTIKEL VVNH

o k to b e r 2 0 1 5

PR A K T I J KO PLE I D E R

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

he t s u cce s vo l coachen va n leer ling en Het moderne houtbedrijf is gebaat bij een goed draaiend team van medewerkers, gemotiveerd en kundig. Individuele medewerkers hebben behoefte aan kennis, coaching en aansturing. Voor wie verantwoordelijk zijn voor het coachen/begeleiden van de jongste krachten binnen hun bedrijf heeft het Hout Opleidings Centrum de training ‘Praktijkopleider’ ontwikkeld. Hier wordt in vier dagen aandacht besteed aan wat coachen is en wat de rol van de praktijkbegeleider kan en moet zijn.

Kortom coachen moet ervoor zorgen dat: - de prestaties van de leerling verbeteren; - het leren van de leerling wordt bevorderd; - het proces van zelfoplossend vermogen van de leerling wordt bevorderd.

Praktijkopleider Wat wordt nog meer verwacht van een praktijkopleider? Behalve het coachen van de leerling wordt er verwacht dat de praktijkopleider gesprekken voert met de docenten (school) van de leerling en dat hij de voortgang van het leerproces bewaakt, het leerproces evalueert, vragen en opdrachten van de leerling beoordeelt en voortgangsgesprekken voert met Coaching bevordert

Onder coachen verstaan we het verbeteren van presta-

zelfoplossend vermogen

ties en het versterken van het zelflerende en zelfoplos-

medewerker.

deze leerlingen.

sende vermogen van de medewerker. Het uiteindelijke

Verdiepingsmodules Voor de meer ervaren prak-

doel van het coachen van de leerling is dat deze steeds

tijkbegeleider zijn er naast de basistraining onder andere

zelfstandiger zijn eigen leerproces en taakuitvoering

de verdiepingsmodules ‘Coachen en begeleiden’, ‘Arbo

vormgeeft. Het vermogen om zelflerend en zelfoplos-

en leer- en gedragsproblemen’ beschikbaar.

send te zijn, heb je niet zomaar. Daar moet de leerling juist bij gecoacht worden. In eerste instantie heeft de

Scholingsfonds De training wordt door verschillen-

leerling veel instructie nodig. In een later stadium van

de scholingsfondsen (deels) vergoed. Neemt u hiervoor

zijn opleiding zal hij zelfstandig(er) moeten functione-

contact op met het scholingsfonds waarbij u bent aange-

ren.

sloten.

Het beste Coachen is niet, wat vaak wordt beweerd, vrijblijvend. Bewustwording en verantwoordelijkheid zijn twee centrale uitgangspunten van coachen. Met het

Voor meer informatie over de training ‘Praktijkoplei-

goed coachen van leerlingen kan het beste uit deze leer-

der’ of andere cursussen en opleidingsmogelijkhe-

ling(en) zelf gehaald worden. Coachen moet ook aan-

den voor de houthandel, kunt u contact opnemen

sluiten bij wat de individuele leerling al kan en niet kan.

met het Hout Opleidings Centrum, tel. 036-5292060,

Een ander kenmerk van het coachen is dat er altijd een

via info@houtopleidingscentrum.nl of kijk op onze

uitdaging moet zijn. Een juiste uitdaging zorgt voor de

website: houtopleidingcentrum.nl. •

gewenste, geleidelijke ontwikkeling.

MENSENWERK VRAAG AAN

VR AGEN A AN CNV VA K M E N S E N In deze rubriek van CNV Vakmensen leggen leden vragen voor. De onderwerpen variĂŤren van werkomstandigheden tot cao en scholing. Deskundigen geven antwoord.

o k to b e r 2 0 1 5

CNV VAKMENSEN

In de tweede week van mijn vakantie, die drie

als het bedrijf door uw verlof in problemen komt. De

weken zou duren, kreeg ik griep. De rest van

werkgever heeft hier wel goede argumenten voor no-

de tijd lag ik ziek op bed. Later zag ik dat toch

dig. Hij mag ook achteraf vragen naar bijvoorbeeld een

alle dagen waren afgeschreven. Hoe kan dat?

doktersrekening of een afspraakbevestiging voor een medisch onderzoek.

Als u op vakantie bent en u wordt ziek, meld dit dan

Mijn vrouw heeft een belangrijke afspraak in

meteen bij uw werkgever.

het ziekenhuis en ik wil graag bij het gesprek

De dagen waarop u ziek

aanwezig zijn. Kan ik hiervoor ook kortdurend

bent, zijn ziektedagen.

zorgverlof opnemen?

Over deze dagen houdt uw werkgever geen vakantiedagen in. Uw werkgever mag alleen vakantiedagen inhouden, als u daar zelf toestemming (mondeling of schriftelijk) voor geeft of als het is vastgelegd in uw cao, uw contract of het bedrijfsreglement. Wordt u tijdens uw vakantie weer beter? Geef dit dan ook direct door aan uw werkgever. Verder moet u tijdens uw ziekte uw vakantieadres (of het adres waar u wordt verpleegd) doorgeven en bereikbaar zijn voor uw werkgever. Met uw werkgever maakt u een afspraak voor een andere vakantieperiode. Komen jullie er niet uit en bent u lid van CNV Vakmensen? Bel dan CNV Info: 030-7511007. Nee. U dient hiervoor vakantie-uren op te nemen. Bij

Ik wil een paar dagen zorgverlof opnemen

zorgverlof gaat het om noodzakelijke verzorging van

voor mijn zieke kleindochter. Ik heb begrepen

bijvoorbeeld een partner of een kind. Meer weten over

dat dit sinds kort mogelijk is. Hoe vraag ik het

bijvoorbeeld mantelzorg, zorgverlof, calamiteitenverlof:

verlof aan?

cnvvakmensen.nl/diensten/kennisbank/zorgverlof.

Kortdurend zorgverlof vraagt u aan bij uw werkgever. Kunt u het niet eens worden met uw werkgever, overleg

Ook een vraag aan CNV Vakmensen?

dit dan met de afdeling personeelszaken of neem con-

Bel 030-7511007 (van maandag tot vrijdag van 8.00

tact met ons op (CNV Info: 030-7511007). Vanaf 1 juli

tot 18.00 uur). Een vraag stellen kan ook via mail

2015 is kortdurend zorgverlof ook mogelijk voor broers,

(info@cnvvakmensen.nl) of via chat (op werkdagen

zussen, grootouders, kleinkinderen, huisgenoten of be-

tot 22.00 uur op cnvvakmensen.nl). â&#x20AC;˘

kenden. De werkgever kan het verlof alleen weigeren

h e t h o u t b l a d MENSENWERK

o k to b e r 2 0 1 5 het houtblad

Een te hoog CO2-gehalte in de binnenlucht van klaslokalen leidt tot concentratieproblemen en verminderde leerprestaties.

ox yg r e e n: v r a ag g e s t u ur d v en tiler en Voor een gezond binnenklimaat is 24 uur per dag ventileren noodzakelijk. Vervuilde lucht wordt afgevoerd, terwijl zuurstofrijke buitenlucht wordt aangevoerd. Dat is goed voor de gezondheid van de bewoner, maar ook voor het technisch behoud van de woning. Aralco heeft een systeem ontwikkeld voor vraaggestuurd ventileren, een gebruiksvriendelijke, comfortabele en bovendien energie-efﬁciënte oplossing.

De tijd dat de buitenlucht simpelweg via de naden en kie-

Varianten Met het ventilatiesysteem OxyGreen wordt

ren van een woning binnenkwam, ligt achter ons. Moder-

vraaggestuurd ventileren mogelijk. Fabrikant Aralco heeft

ne woningen zijn zo goed geïsoleerd, dat er geen frisse

drie varianten van het systeem op de markt gebracht: één

lucht op een natuurlijke manier binnenkomt. Daarom

voor gestapelde bouw, één voor woonhuizen en één voor

hebben de meeste huizen tegenwoordig mechanische

scholen.

ventilatie in combinatie met ventilatieroosters. Goed ventileren betekent 24 uur per dag ventileren. Bij vraagge-

Gestapelde bouw OxyGreen Collectief regelt in gesta-

stuurde ventilatie wordt de hoeveelheid ventilatielucht

pelde bouw per woning de binnenluchtkwaliteit, afgestemd

afgestemd op de aanwezigheid en activiteit van de bewo-

op de daadwerkelijke behoefte. De afvoer van verontreinig-

ners of gebruikers van een pand. Het aantal personen en

de lucht gaat via een collectief afvoerkanaal door een ge-

hoe actief ze zijn, is bepalend voor de ventilatiehoeveel-

lijkstroomdakventilator met drukregeling. De mate van ven-

heid. Hierdoor wordt altijd voldoende geventileerd voor

tilatie wordt bepaald door de hoeveelheid CO2 in de lucht te

gezonde binnenlucht, maar nooit te veel om energiever-

meten. Hierdoor is de woning verzekerd van voldoende

liezen te voorkomen. De hoeveelheid CO2 die wordt

ventilatie voor een gezonde binnenlucht, maar wordt er

uitgeademd door mens en dier is maatgevend voor de

nooit te veel geventileerd. Dit verbetert de energieprestatie

kwaliteit van de binnenlucht.

van de woning, zowel bij renovatie als bij nieuwbouw.

o k to b e r 2 0 1 5 De luchtstromen bij vraaggestuurd ventileren met OxyGreen

De toevoer van verse, zuurstofrijke lucht gebeurt via zelfrege-

Collectief in gestapelde bouw.

lende toevoerroosters.

Behoefte Het OxyGreen Collectief-systeem bestaat uit

kiemen, allergenen, maar ook een te hoge temperatuur of

een of meer proportionele regelkleppen, één regelunit en

hinderlijk geluid. En een te hoog CO2-gehalte in de bin-

één CO2-sensor/handbediening per woning. De CO2-

nenlucht leidt tot concentratieproblemen en verminderde

sensor/handbediening stuurt de proportionele klep aan.

leerprestaties. Met OxyGreen School wordt de binnen-

Hierdoor wordt de afvoercapaciteit afgestemd op de be-

luchtkwaliteit per lokaal geregeld op basis van de

hoefte, waardoor overventilatie wordt voorkomen. De

CO2-concentratie. Hierdoor voldoet het systeem aan de

drukgeregelde dakventilator past zijn toerental aan op de

kwaliteitsrichtlijn ‘Frisse scholen’ en ruimschoots aan het

wisselende totale ventilatiebehoefte van de woningen.

Bouwbesluit. Door de ventilatiecapaciteit af te stemmen

Daardoor verplaatst de ventilator nooit meer lucht dan

op de CO2-concentratie, biedt ook dit systeem, naast een

nodig met een laag energieverbruik en laag geluidsniveau

goede binnenluchtkwaliteit, een energiebesparing op

als resultaat. Omdat de ventilator centraal buiten de wo-

conventionele systemen.

ningen is geplaatst, kan onderhoud snel en efficiënt worden uitgevoerd, zonder bewoners te storen. Geluidspro-

Energieprestatie De OxyGreen CO2-systemen zijn nu

blemen komen niet voor omdat de geluidsbron, de

zo`n vijf jaar op de markt. Vanwege de gunstige energie-

ventilator, zich buiten bevindt.

prestatie in relatie tot de investering neemt de vraag naar vraaggestuurde ventilatiesystemen toe. Belangrijk hierbij

Oxygreen CO2 Voor individuele woonhuizen biedt

is de gunstige invloed op de epc in nieuwbouw en Ener-

Aralco een vergelijkbaar systeem: OxyGreen CO2. Bij dit

gie-Index bij renovatie.

vraaggestuurde ventilatiesysteem wordt de afvoer van

Met name bij woningcorporaties is de eenvoud van het

vervuilde lucht automatisch geregeld op basis van de bin-

systeem belangrijk. Ventilatie is niet iets waar een bewo-

nenluchtkwaliteit, in de vorm van de CO2-concentratie.

ner continu mee bezig is, waardoor een ingewikkeld of

De toevoer van verse, zuurstofrijke lucht gebeurt via zelf-

onduidelijk systeem snel leidt tot verkeerd gebruik, vra-

regelende toevoerroosters. Er ontstaat een prettig bin-

gen en klachten. De bedieningen en sensoren van

nenklimaat, maar er wordt nooit te veel geventileerd.

OxyGreen kennen daarom slechts drie schakelstanden en

Aralco levert een heel assortiment aan zelfregelende ven-

zijn voorzien van duidelijke symbolen, waardoor de be-

tilatorroosters voor de toevoer van verse lucht. De klep

woner niet in verwarring wordt gebracht. Bij een ver-

reageert op windvlagen tegen de gevel. Wanneer het

hoogd CO2-gehalte bijvoorbeeld licht de led geel op en

hard waait, knijpt de klep de opening van het rooster,

niet rood, want er is geen noodsituatie.

zodat er niet te veel lucht binnenkomt. Zeker in herfst en winter levert dit een positieve bijdrage aan het comfort en

Hout Bij luchtafvoer met OxyGreen is luchttoevoer via

bespaart het energie.

ventilatieroosters onmisbaar. De ventilatieroosters van Aralco zijn eenvoudig te plaatsen in houten kozijnen. Het

School Ook voor scholen is er een apart systeem:

brandwerende ventilatierooster FireCatch EPC is getest

OxyGreen School. Leerlingen in klaslokalen worden

in een houten kozijn met een sponningmaat van 17 mm,

blootgesteld aan verschillende binnenmilieufactoren die

met als resultaat een brandwerendheid van 30 minuten. •

nadelige effecten kunnen hebben op de gezondheid en het cognitief functioneren. Het gaat om fijnstof, ziekte-

kasper weigand

het houtblad

h o ll a n d s e h o u th o o g b o u w (1)

Soms moet je een gedurfde stap zetten om uit de sfeer van dubben en huiveren te raken. Dat deed de jonge architect Tom Frantzen, die als projectontwikkelaar het eerste houthoogbouwproject Patch22 in Amsterdam 30 m van de grond tilt. Deel 10a in de serie over houthoogbouw.

artistâ&#x20AC;&#x2122;s impressions: frantzen et al architecten amsterdam

patch2 2 a m s t er da m: va n pl a n tot b o u w

o k to b e r 2 0 1 5 De glasrijke tegenoverliggende gevel bestaat uit gestaffelde

Hoofdconstructie van gelamineerd vuren kolommen en liggers,

Oregon pine ramen die het gebouw ritmisch ratelend op karte-

aan de kanaalkant ingevuld met Oregon pine schuifpuien.

len zetten.

Patch22 kwam in 2009 voort vanuit de behoefte het alle-

Amsterdam-Noord als slaapkamer van de hoofdstad

maal eens anders te doen, vertelt Frantzen. Dat was in het

klaarwakker wordt geschud. De héle noordelijke IJ-oever

begin van de bouwcrisis ook wel noodzakelijk, evenals de

aldaar richt zich op met de ontwikkeling van het nautische

ommezwaai om het werkgebied van de architect te ver-

NDSM-industriegebied en van Overhoeks, direct tegen-

ruimen door zelf projecten te gaan bezweren. Daarmee

over het Centraal Station, dat een stedelijke woonwijk

behoorde hij tot de eerste lefhebbers. Samen met bouw-

krijgt en het EYE Filmmuseum, barre Calatrava-imitatie,

manager Claus Oussoren ontwikkelde hij binnen Lemnis-

al bezit. Er komt een groene wandelroute langs deze

kade BV Patch22 oftewel - liefkozend naar de beschikbaar

IJ-oever, de Noord-Zuidlijn zoeft in 2017 en tussen NDSM

gestelde kavel - ‘Lapje grond 22’.

en Buiksloterham ligt sinds 2012 een brug. Het vertier van wonen en creatieve kleinbedrijvigheid gaat er de gezellig-

Prachtige atmosfeer Frantzen: ‘We wilden juist hout

heid des levens brengen.

en dan ook nog in hoogbouw met grote loftachtige woningen, omdat er volgens ons heel veel mensen zijn die

Harmonisch weerklank De spannende exercitie

iets bijzonders willen. Ik heb niet echt een houtverleden,

startte meteen goed met het winnen van de duurzaam-

al was een van mijn eerste projecten een gerenoveerde

heidstender Buiksloterham (2010). Deze stelde met name

carréboerderij in Limburg met een mooie houtconstruc-

hoge eisen aan energiemaatregelen. Frantzen en Ousso-

tie, maar ik ken wel het gevoel van hout. Het geeft een

ren kozen voor nog een tweede speerpunt: cradle to cra-

prachtige atmosfeer, een houtconstructie is een sieraad in

dle in de vorm van circulaire oftewel rondzingende mate-

een gebouw.’ Met het opvallende Patch22 wilde hij aspi-

rialen, in het bijzonder de houdini-grondstof hout. Hun

rant-kopers ook wel prikkelen, omdat de locatie Buikslo-

gebiedsvisie en bouwplan vonden harmonisch weerklank,

terham in Amsterdam-Noord (100 ha groot) zich nog

ondanks dat de ontwikkelaars nog helemaal geen finan-

helemaal moet bewijzen. Dit industriële bedrijventerrein

cier hadden. ‘Maar we dachten strategisch: als we win-

was toen, en is nog, volop in transitie naar een woon-

nen, dan hebben we in ieder geval een concept. En met

werkgebied met nieuwe infrastructuur en openbare voor-

een ingestorte bouwindustrie wil elke aannemer wel een

zieningen voor ‘creatieve ondernemers en avontuurlijke

gewonnen plan bouwen.’ Dat werkte. Met een geldelijke

bewoners’.

berekening benaderden ze een stuk of wat aannemers. Het Amsterdamse Hillen & Roosen toonde zich bereid als

Veelkleurige felheid Alleen ware pioniers kunnen

tussenfinancier op te treden.

zo’n proces aan dat minstens middellang duurt, voordat het eenzijdige industriegebied kan steunen op de eerste

Jongensachtige branie Daarna ging het de verkoop-

pasteltinten van nieuwe historie. In 2030 geven ze in zo’n

fase in, met jongensachtige branie, omdat er noch een

2.700 nieuwbouwwoningen daaraan mede veelkleurige

bouwvergunning, noch een definitieve bouwprijs was.

felheid. Gunstig hiervoor is dat het bestemmingsplan veel

Het eerste van de 21 appartementen was binnen twintig

ruimte laat voor particulier initiatief. Daar komt bij dat

minuten verkocht (mei 2013), het tweede anderhalve

het houtblad

artistâ&#x20AC;&#x2122;s impression/illustratie: frantzen et al architecten amsterdam

o k to b e r 2 0 1 5 Het hoogste punt (30 m) is genaderd.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: tom frantzen amsterda

het houtblad

Ook riante balkons zijn niet vergeten.

Installatieconcept.

Artistâ&#x20AC;&#x2122;s impression interieur van een hoekappartement.

maand later. Pas zes maanden later, in 2014, raakte

redelijk overeenkomt met het Duits douglas van de gevel-

Patch22 echt voorbevolkt met een hele gemêleerde groep

bekleding. De even glasrijke tegenoverliggende gevel be-

mensen, van museumdirecteur (200 m ) tot secretaresse

staat uit gestaffelde Oregon pine ramen die het gebouw

(44 m2), maar allen met lust en lol in loftig wonen, tot 30

ritmisch ratelend op kartelen zetten. Architectuur is óók

m hoog; hoger stond het bestemmingsplan niet toe. De

luistergenot.

acht stukken van verschillende oppervlaktes. Door de

Oranje rook De kopse gevels krijgen op iedere verdie-

flexibele bouwwijze kun je deze assembleren tot grotere

ping reliëf door twaalf verticale grenen-aluminium kozij-

en kleinere wooneenheden, ook op latere leeftijd als de

nen met diepe neggen. Iedere woning heeft tegenoverlig-

ruimtebehoefte kinderen-uit-huis afneemt. De bewoners

gende balkons aan de langse gevels, afgeschut met een

hebben hun appartementen, alle een heerlijke 4 m hoog,

glazen scherm: aan de stedelijke zijde tegen geluidsover-

dan ook neuriënd bij elkaar gepuzzeld.

last, aan de kanaalzijde tegen de windbelasting die daar

o k to b e r 2 0 1 5

verdiepingen van elk 520 m2 zijn in principe verdeeld in

enorm kan zijn. Daarom was ook de betonnen plint noodzakelijk. Een geheel houten gebouw is zo licht, dat een

beganegrondplint (600 m2) zitten vier bedrijfsruimtes;

bulderende wind het alle kanten op sleept en sloopt. Ook

eromheen zijn 37 parkeerplaatsen gecreëerd. Ernaast staat

de liftschacht is in beton. Begin november 2014 ging de

een blokje van vijf eengezinswoningen, zijnde verplicht

eerste paal onder feestelijke oranje rook hoestend de

onderdeel van de opdracht. In opzet is Patch22 een ener-

grond in. In september 2015 werd het hoogste punt be-

gieneutraal gebouw met een houten draagconstructie

reikt en ongeveer in februari 2016 betrekken de Patch-

waarbij de gelamineerd vuren kolom-liggerstructuur, de

pioniers hun woon(-werk)appartementen. Rond die tijd

gelamineerd grenen vakwerken en de Oregon pine

volgt deel 2: over de constructie en bouwfase, inclusief

schuifpuien in de gevels en de kruislaaghouten kopse

voetangels en klemmen. •

wanden in het zicht blijven. ‘Ingepakt hout vind ik onacceptabel.’ Het gebouw voorziet in de eigen energiebe-

hans de groot

hoefte door talrijke zonnepanelen op het dak. Het wordt verwarmd door een CO2-neutrale houtgestookte cv-

CO2-VOETAFDRUK

installatie. De epc bedraagt een uitstekende 0,2 (Bouw-

In het project is ± 612 m3 hout toegepast (229 m3 gela-

besluit-eis: 0,4), de GPR een even overtuigende 8,9.

mineerd vuren, 183 m3 kruislaaghout, 68 m3 gelamineerd grenen, 65 m3 Oregon pine, 2,30 m3 grenen en

Vervaarlijk scheef Bij het ontwerp ging vanzelf ook

65 m3 Duits douglas). Dit betekent een CO2-vastleg-

aandacht naar de esthetische verschijningsvorm uit. Con-

ging van 424.783 kg. Het compenseert de uitlaatgas-

form de artist’s impressions verrijst er een appartemen-

sen van een middenklassenauto over 2.831.887 km, of

tengebouw, waarvan de zes verdiepingen overlangs ver-

het jaarlijkse elektragebruik van 490 huishoudens.

vaarlijk scheef op een betonnen pallet zijn gestapeld. Als ironische verwijzing naar het industriële verleden lijkt het of een leerling-kraanmachinist met containers aan het

INTERNATIONALE HOUTDAG 2015

schotsen is geslagen. Het knikkende patroon van de be-

Tom Frantzen spreekt over zijn ervaringen met hout-

tonnen vakwerken aan de kopse kant van de plint gaat

hoogbouw tijdens de Internationale Houtdag 2015

rijmend verder in de gelamineerd grenen vakwerken in

(donderdag 26 november, Castellum Hoge Woerd De

de langsgevel aan het Johan van Hasseltkanaal waaraan

Meern). Voor informatie/aanmelding: houtblad.nl.

Patch22 grenst. Er is gekozen voor grenen, omdat de kleur

Locatie: Johan van Hasseltkade 202-306, Christoffelkruidstraat 21-29, Amsterdam Opdrachtgever: Lemniskade Amsterdam: Tom Frantzen (FRANTZEN et al architecten Amsterdam), Claus Oussoren (BAMO Amsterdam bouwmetbamo.nl), H2O bouwmanagement Zeist - h2obouwmanagement.nl) Ontwerp: FRANTZEN et al architecten Amsterdam (frantzen.nl); Tom Frantzen, Karel van Eijken, Laura Reinders Aannemer: Hillen & Roosen Amsterdam (hillen-roosen.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Amsterdam (pietersbouwtechniek.nl) Leverancier gelamineerd vuren/grenen, kruislaagvuren: KORLAM Nederland Sint-Oedenrode (korlam.nl) Leverancier Duits douglas gevelbekleding: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Leverancier Oregon pine schuifpuien: Verweij Houttechniek Woerden (verweij-ht.nl) Leverancier grenen-aluminium kozijnen: IP Company Epse (ip-company.nl) Bruto vloeroppervlak: 5.600 m2 Bouwperiode: November 2014 - februari 2016 Bouwkosten: ± € 6,3 miljoen

het houtblad

Kolom-liggerstructuur In de 6 m hoge betonnen

ONDER ARCHITECTUUR W I K K E L H U I S VA N K ARTON EN HOUT VA K A N T I E W O N I N G D O C K B O O T S C H I E R M O N N I KO O G ontwikkelde Wikkelhuis, een ruimte voor

monnikoog ligt Dockboot, een duurzame

bestaat uit één lichte, open ruimte, opge-

wonen en werken van golfkarton. Het kan

vakantiewoning die opgaat in de omgeving

deeld in verschillende leefplekken die met

dienst doen als tijdelijke woning of kantoor, een showroom op een beurs of festival.

en binnen verrassend

elkaar zijn verbon-

ruimtelijk is. Door

den door de schuine

meer dan de helft van

dakvlakken. De

Vuren Het golfkarton voor het Wikkelhuis

het woonprogramma

niveauverschillen

wordt gemaakt van Scandinavisch vuren.

ondergronds te reali-

zorgen voor privacy

Van de houtvezels wordt pulp gemaakt,

seren, is voor het

en menselijke maat.

wat de basis vormt voor dit virgin fiber

gezin voldoende

Ondergronds bevin-

golfkarton, het zogeheten gold board. Dit

den zich de slaapka-

wordt met een gepatenteerde methode

en past de woning

In het interieur zijn veel natuurlijke materialen

mers, badkamers en

rond een enorme mal gewikkeld, terwijl

perfect in de duinen.

gebruikt.

sauna. Door een

milieuvriendelijke lijm wordt toegevoegd.

verlaagde patio

Het resultaat is een keiharde en isolerende

leefruimte gecreëerd

Duinlandschap De L-vormige vakantie-

worden daglicht en natuurlijke ventilatielucht

woning is ontspannen in het duinlandschap

in het huis gebracht. De patio wordt aan het

geplaatst en scheidt op natuurlijke wijze privé

oog onttrokken door een lage muur bekleed

van openbaar. Vanaf de duinzijde hebben de

met lariks delen. Net als aan de buitenzijde

bewoners door de transparante gevel opti-

zijn in het interieur veel natuurlijke materia-

maal uitzicht op de prachtige omgeving. De

len gebruikt.

sandwichstructuur. Na het wikkelproces

straatzijde is juist meer gesloten, maar heeft één groot langgerekt raam over bijna de ge-

Duurzaamheid Er is in het ontwerp van

hele breedte waardoor voorbijgangers een

De Zwarte Hond (dezwartehond.nl) veel aan-

glimp opvangen van wat er in de woning

dacht besteed aan duurzaamheid. Niet alleen

gebeurt.

in materiaalkeuze (hout, natuursteen, mossedum), maar ook in energiegebruik. Hoge iso-

Het golfkarton voor het Wikkelhuis wordt

Verschillende breedtes De gevel is

latiewaarden, drievoudig glas, zonoriëntatie,

gemaakt van Scandinavisch vuren.

bekleed met lariks delen in verschillende

natuurlijke zonwering door overstek op het

breedtes en tinten, die op den duur mooi ver-

zuiden en de constante temperatuur van het

krijgt elk segment een regenjas van water-

grijzen. Het dak is deels van hout, zink en

ondergrondse deel dragen hieraan bij. Zoveel

kerende dampdoorlatende folie. Op deze

mossedum. Door dak en gevel op diverse

mogelijk ledverlichting en de houtkachel in

manier is het Wikkelhuis bestand tegen

plaatsen af te schuinen, krijgt de vakantie-

de woonkamer, doen de rest.

weersinvloeden, maar kan het vocht van binnen wel naar buiten. Pools grenen Uiteindelijk worden over de regenjas heen gevelpanelen geplaatst, opgebouwd uit Pools grenen latten. Ze zijn zo gezaagd, dat het regenwater van de gevel

Vanaf de duinzijde hebben de bewoners optimaal uitzicht op de prachtige omgeving.

wordt geleid en de wind de panelen droog blaast om houtrot te voorkomen. De gevelpanelen voorkomen dat zonlicht en regen direct op de folie vallen. Dit komt de levensduur ten goede. Het gevelprincipe wordt ook wel een open-gevelsysteem genoemd. •

foto: fiction factory/yvonne witte amsterdam

het houtblad

woning een uniek karakter. De woonruimte

foto’s: michel kievits breda

o k to b e r 2 0 1 5

Bouwatelier Fiction Factory uit Amsterdam Grenzend aan het duinlandschap van Schier-

Boogaerdt Hout

adviesbureau

bruggen

Woodteq Houtconstructies

Haasnoot Bruggen BV

Jutestraat 22, 7461 TR Rijssen Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

Voor adviezen die écht hout snijden!

Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

coatings www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Regentesselaan 7, 7316 AA Apeldoorn I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 F +32 51 488965 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken, beuken, thermo & Amerikaans hardhout

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

houtconstructies

Withagen Houtprodukten BV Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

houtexpeditie

Coillte Panel Products Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V. C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

ARCOS houtconstructies

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Postbus 83, 5490 AB Sint-Oedenrode T 0413 - 767 200 F 0413 - 767 201 E info@arcoshoutconstructies.nl I www.arcoshoutconstructies.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, Profidecke , Multiplan en Multibox dakpanelen

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

houthandel

Greenwood International BV Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

algemeen Derix

J en J Personeelsmanagement b.v. Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Postbus 356, 5400 AJ Uden T 0413 - 261738 F 0413 - 252280 E info@derix.nl, I www.derix.nl Producent van gelijmde-gelamineerde houtconstructies, zie: www.derix.nl Engineering, Levering en Montage tevens gelamineerde vloerelementen en ronde kolommen. Gelamineerd hout CNC bewerkt.

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u dan ook graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel voor Rotterdam onder nr. 29020842

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Nonhebel

Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V. Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier faxen naar MYbusinessmedia, 010 - 289 40 61. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 90543, 3009 VB Rotterdam. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 010 - 289 40 69 (Margarita Robertson).

HOUTSCHUUR VAN EUROPA

KEUZE UIT EEN VOORRAAD VAN 130.000 M3 - MEER DAN 100 HOUTSOORTEN VANDECASTEELE HOUTIMPORT BERGSTRAAT 25 | B-8511 AALBEKE WWW.VANDECASTEELE.BE

MATTHIAS@VANDECASTEELE.BE | +31 653 284 285 CARL@VANDECASTEELE.BE | + 32 475 41 44 44

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie