Het Houtblad 2/2017 by Het Houtblad

maart 2017 • jaargang 29 • nummer 2

www.houtblad.nl

NOBELWOODÂ®

!' % ' !# ! %

% # % '!!# %#!" $ # !&%

Â&#x2021; # &( # #! $%! Â&#x2021; #! !&% Â&#x2021; % &&#* # !$

Â&#x2021; !# $ Â&#x2021; ! " $ # *! # ! % Â&#x2021; % ' # # * ! # !& $'#

Â&#x2021; !% # ! # Â&#x2021; " $ $ ' !"! ) # Â&#x2021; #$% # % !!# #!$$

Â&#x2021; !"! ) # & % # %$& #$% $ Â&#x2021; ! # ) # Â&#x2021; # &( #

% ! !

Â&#x2021; % $% !" &&#* $ $$

Â&#x2021; # $ &#'!# Â&#x2021; ! " $ # " !" ! $%#& % $

KOM ONS BEZOEKEN OP ONZE STAND OP BOIS ET HABITAT IN NAMUR VAN 24 TOT 27 MAART 2017

"%" * (-/ ' $ ' %% ' & , ,*(-/ * . "%" ' ( " " % *$ ' . * "' "' ' %+ -*() + ' / * % /"# % " * () ! , " . ' !(-,. * "' "' ' ' ,* ' + ,, * () 0"#' " " , "&)+(' ,*(' " - ' *-"& ++(*,"& ', . * "' *+ . ' ('+,*- ," % ' & , & *$ *"' ' + !"$ *! " . ' .((** ' $% ', *" !,! " . *. * " "' . ' +) " % )*( - , ' "''(. ," + %% ' "# "&)+(' ,*(' " $*"# , - 0(. % * '," +

1 2

m a a rt 2 0 1 7

tour de sjans Wie reikt, bereikt. Als je iets wilt bewerkstelligen, ben je geneigd uit te pakken: in woorden van vurige overtuiging, in voorstellen van hechte doortimmering, in geldgooi- en smijtwerk. Toch kun je je ook veel moeite besparen door zelfvertrouwd te geloven in je plannen en die te verkopen voor wat ze ook inderdaad waard zijn. Een architect hoeft niet aan te komen hordenlopen met een ontwerp van doorwaakte nachten, maar kan net zo goed volstaan met één (1) schets. Gelden er barse barrières, dan kan hij die rakkend bezeilen of gordiaans doorklieven. Zit hij met twee partijen, met wie het tactisch turnen is op een brug met ongelijke liggers, dan landt hij ten slotte keurig in het midden, mét gedecideerde nahuppeling als het moet. Moet hij opboksen tegen de tegenstanders Menselijke historie en Natuurlijke omgeving, dan wint hij die met respect of ironie. Of hij vormt er een drie-eenheid mee door van gelijke te zijn. Maar soms krijgt hij ook vrij spel en pakt hij onbedaarlijk uit met tastbare utopieën of onwerkelijke realiteiten. Al deze opties komen voorbij in dit nummer, aan de hand van het creatieve materiaal hout. Ze zijn een bewijs uit het gerijmde dat deze grondstof steeds weer uit doodlopende dilemma’s of naar levensgrote kansen leidt. De gouden medaille van menselijk geluk(ken) ligt ‘m in persoonlijkheid. Dat gaat ook op voor hout. Het heeft identiteit en karakter, daarom vult het iedereenswereld.

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884; 0570-504316 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. 06-83 17 08 18 E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: het houtblad/hans de groot

het houtblad

vierk ant eiken

uit wolken

Een stolpboerderij is omgetoverd tot een

De Verenigde Staten heeft nog steeds z’n eigen

weidse woning, waar lange glasgevels ver-

architectureluurs. Toch gebeuren er ook zeker

binding geven met het Waterland rondom.

verheugende dingen. Neem One Main Office

Houten vormen zijn teruggebouwd tot ambachtelijke spektakelstukken. __________

Coverfoto: One Main Ofﬁce Boston Ontwerp: dECOi Fotograﬁe: Anton Grasl Mamaroneck, NY

in Boston, waar hout de zinnen volkomen ver-

bijstert. ______________________________ 24

verder in

energiek

driehoeksspel

Wanneer architecten samengaan met avant-

Het clubhuis van hockeyclub Oranje-Rood

gardisten uit onderwijs, onderzoek en bedrijfs-

lijkt op afstand op een strak modern betonnen

leven, mag je wel iets verwachten. Zie als voor-

paviljoen. Dichterbij blijkt het grotendeels uit

beeld de Energy Academy Europe (EAE) in

lichtgrijs afgewerkt WaxedWood (grenen) te

Groningen. ___________________________ 14

bestaan. _____________________________ 32

r o b o t i ko o s

n at u u r h o u d e n

Masterstudenten van de ETH Zürich hebben

Een gebouw in het landschap vereist een

een houten paviljoen van twee verdiepingen

delicaat ontwerp. Nieuw Hydepark, een

geconstrueerd, waarbij robots de fabricerende

schitterende karteling in strakwit en warm

factoren waren. Daarmee zorgen ze voor een

roodbruin, bewijst overtuigend verscheiden-

Het volgende Houtblad

wereldprimeur. _______________________ 22

heid in bescheidenheid. ________________ 38

verschijnt op 12 mei 2017.

o n d e r a rc h i t e c t u u r ____ 2 1 , 4 4 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De verpakkingsfolie is milieuvriendelijk,

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 174,50 Jaarabonnement BNA € 113,43 Jaarabonnement HIBIN € 113,43

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement KIVI NIRIA € 113,43 Jaarabonnement NBvT € 113,43 Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren. Abonnementen worden tot

wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats.

abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl

MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

m a a rt 2 0 1 7 het houtblad

foto: pieter de ruijter eindhoven

foto: ossip van duivenbode rotterdam

va r i atie s ro nd v ier k a s k e w ed s to lp wat er l a nd De lange gang dwars

Een stolpboerderij is door SeARCH architecten omgetoverd tot een weidse woning, waar

door de nieuwe, in houten vormen gegoten

lange glasgevels verbinding geven met het Waterland rondom. Knusheid brengt de oude

stolpboerderij; hier gezien richting voordeur.

boerderij, waarvan vierkant en klampdeuren, wanden en trappen in nieuwe, houten vormen zijn teruggebouwd tot ambachtelijke spektakelstukken.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: ossip van duivenbode rotterdam

het houtblad

Woonkamer

Eetkamer

Keuken

Studio

Slaapkamer

Badkamer

Inloopkast

Vierkant

Kantoor

10. Entree 11. Opslag 12. Techniek

Nieuw is een L-vormig volume met veel glas langs de westen noordkant.

De toegevoegde woonruimte meet circa 5 x 22 meter; hier gezien naar het noorden.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: ossip van duivenbode rotterdam

m a a rt 2 0 1 7

Plattegrond begane grond. Legenda.

tekening: search amsterdam

aan noorden westzijde respectievelijk 30° en 20°. Het

stond. Stolpen zijn al sinds de 16e eeuw de trots van het

pannendak volgt die gewijzigde hellingshoek, maar daar-

Noord-Hollands platteland, er zijn er nog honderden

toe moest de oude kap aan de zijkanten worden openge-

maar hun aantal slinkt gestaag. Onderscheidend is hun

knipt. De pannen dakvlakken zijn daarna opgewipt, het

piramidale dak (soms afgetopt), waaronder een vierkant

golfplaat van de nieuwbouw vult de wiggen ertussen op.

schuilt: een metershoge open ruimte tussen massiefhou-

Dat gaf de naam van het project: Skewed Stolp (scheve

ten kolommen en dakgebinten, vanouds voor de opslag

stolp).

m a a rt 2 0 1 7

De oude stolpboerderij moest behouden blijven, dat

van het winterhooi.

Het vierkant Ook binnen bleef de boerderij anders herkenbaar. Alle materialen zijn nieuw; toch blijft de

de woonruimten zo’n vierkant, met aansluitend een dars-

hoofdvorm van de oude stolp zichtbaar. Op de plaats van

ruimte voor het dorsen van graan. Heel bijzonder was ze

vroegere buitenmuren staan nu witte, met leemstuc afge-

niet, deze stolp. Klein en sober, intensief vertimmerd, pas

werkte binnenmuren. Bovendien kwam het hart van de

honderd jaar oud. Alleen essentiële onderdelen zijn daar-

stolp terug: het vierkant. Dat is ook nu weer de meest

om gespaard. Allereerst werd het vooraanzicht hersteld.

monumentale ruimte van het huis: 5 x 5 m, 7 m hoog,

Steentje voor steentje, dakpan voor dakpan zijn dak en

direct achter de houten oostgevel, pal onder de nok van

voorgevel (op het zuiden) afgebroken en herbouwd.

het dak. Het lijkt een vreemde eend in de villa: zo’n on-

Voor de aangetaste zinken goot en het versleten hout-

verwarmde ruimte die enkel als stal of opslag kan dienen.

werk kwam nieuwwerk terug, evenals voor het voordeur-

Maar hij wordt gekoesterd als de essentie van de stolp. De

trapje.

invloed ervan doordringt het hele huis.

het houtblad

Intensief vertimmerd Ook deze boerderij had tussen

Zwarthout Ook de oostgevel is teruggebouwd, waarbij de architecten meer vrijheid namen. Deze gevel was

d e s to l p - d e i n v l o e d e rva n o mvat h e t

geheel van hout, met grote klampdeuren naar het vierkant

hele huis

en de dars erachter. SeARCH bracht dat terug met een ander aanzien: FSC-gecertificeerd zwarthout. Houten delen zijn via een procedé zodanig gebrand, dat aan de buiten-

Barnwood Ambachtelijk is dit vierkant een kunstwerk.

kant een brandwerende, geblakerde laag ontstaat. De

Het oorspronkelijke hout was rot, dus er kwam een

Japanse shou sugi ban-techniek is in 2009 in Nederland

gloednieuwe constructie. Houthandel Van Dal maakte het

geïntroduceerd door architect Pieter Weijnen, sinds 2012

nieuwe vierkant. De architect koos de stammen van in-

via Zwart Hout|Shou Sugi Ban. Dit bedrijf produceert tien

lands eiken op ‘niet te geel’. De hoofdstaanders zijn 7 m

soorten zwarthout, waarbij lariks, eiken of douglas op

lang (gepeld, niet geschild, Ø 250 mm). Van rondhout zijn

verschillende manieren worden gebrand en afgewerkt.

ook de liggers (7 stuks, 5 m lang, Ø 220 mm), kapspanten

SeARCH maakte de oostgevel tot een staalkaart van alle

(Ø 180 mm) en gordingen (Ø 80 mm). Alleen de schoren

soorten: afwisselend grof van structuur of glad, en som-

zijn gekantrecht. Het gevaarte is door Van Dal eerst op de

mige delen onbehandeld en andere geolied of met epoxy

eigen bedrijfsgrond opgebouwd en daarna als bouwpak-

afgewerkt. Daarboven is trouwens ook de windveer her-

ket naar Waterland vervoerd. Daar moest perfect worden

steld: een helwitte rand maakt het plaatje af.

aangesloten op de aanpalende houtskeletbouw. Een exacte reconstructie is het niet. Zo had het oorspronkelij-

Skewed stolp Nieuw is een L-vormig volume langs de

ke vierkant pen-en-gatverbindingen. In het nieuwe zijn

westen noordkant. Vrijwel alle gevels van deze nieuw-

soms stalen bouten en moeren gebruikt, maar ‘alleen uit

bouw zijn van glas; dat brengt lichtheid en openheid die

het zicht’, verzekert verkoper Thijs van Dal. De wanden

sterk contrasteren met de gesloten donkere stolp. Maar

van het vierkant ogen extra authentiek. Daar is barnwood

oud en nieuw zijn wel verweven. Dat toont al het dak. De

toegepast: verweerd Zwitsers dekhout.

boerderij kreeg haar oude pannendak terug, de nieuwbouw een golfplaten dakbedekking. Aan westen oost-

Zitkuil De riantste woonruimte bevindt zich in de uit-

kant grijpen beide materialen in elkaar. Circa 3,5 m onder

breiding. De noordvleugel (7 x 11 m) omvat twee ruime

de nok verandert daar namelijk de dakhellingshoek bij

kamers: studio en slaapvertrek. De grootste aanwinst is

een ‘breuklijn’ die nog midden in het dakpannengedeelte

de westelijke aanbouw: 5 x 22 m, een ongedeelde ruimte

ligt. Daarboven heeft het dak z’n oorspronkelijke steilte

met zithoek, eettafel en keukenblokken. De glasgevels

(40°), eronder begint het luiere dak van de nieuwbouw,

geven hier een sterke voeling met het groene Waterland.

■ ■ ■

tekening: search amsterdam

Detail vierkant.

Overloop. Links bieden een hoog én en laag raam zicht op het vierkant. Rechts is een bordes met uitzicht op de nieuwe woonruimte. Pal achter het ranke houten bankje (middenlinks) is de

bouwd met op de gevel diverse

‘zwevende kast’ te zien

soorten zwarthout: grof, glad, on-

waarachter de trap naar

behandeld, geolied, ge-epoxy’d.

de vliering schuilt.

foto’s: ossip van duivenbode rotterdam

De oude oostgevel is terugge-

ruimten zijn hier nauwelijks. Prominent is vooral een lan-

in de uiterste noordwestpunt, vlak bij het keukenblok,

ge rechte gang vanaf de voordeur naar de noordvleugel,

de gevlinderde betonvloer een glooiing naar beneden te

met uitzicht dwars door de glasgevel daarvan. De gang is

geven. Hier is een kuil tot 40 cm diep ontstaan, een soort

niet zo besloten: aan de westkant zijn enkele brede afsla-

zitkuil zonder kussens. Architect Tjerk Boom legt uit:

gen naar de woonruimte. Dat zijn wigvorige openingen,

deze kuil brengt het huis nog dichter op de aarde, het ver-

tussen houten wandelementen (2 m dik) die allerlei kas-

smelt hier met het landschap. Maar tevens is zo een plaats

ten en een toilet omvatten. Op eenhoog is de houten

ontstaan die maximaal contrasteert met de oude boerde-

wereld ruimer. Hier zijn slaapkamers met bedsteden aan

rij. Daar reikt het ‘oude’ vierkant omhoog; hier vlijt de

weerszijden van het vierkant, waar binnenramen uitzicht

nieuwe ruimte zich in de grond.

bieden op de imposante houtconstructie. Vooral het

m a a rt 2 0 1 7

Dat wordt nog versterkt door de eigenzinnige ingreep om

schuine dak geeft hier lucht, en dezelfde rondhouten spanten als in de nok van het vierkant sieren hier het

materialen versterken het, maar brengen ook verbindin-

plafond. Alleen is de afwerking er huiselijker. Er zijn hier

gen aan, zoals het plafond in de nieuwe woonruimte. Ge-

zorgvuldig plafondplaten toegepast. Ze sluiten dankzij

dragen door ranke stalen kolommen langs de rand, klimt

buigbare plastic hoekprofielen kierloos op het grillige

het richting vierkant op. Dit maakt de stolpvorm ook hier

rondhout.

voelbaar, mét de beslotenheid ervan. En hout is niet helemaal afwezig. Tegen het helwitte plafond tekenen zich in

Overloop Een brede overloop is veruit de mooiste plek

de hoeken gelamineerde spanten af. Bij de noordwest-

van deze bouwlaag. Alles komt hier samen. De ruimte ligt

hoek zelfs twee, elk met een eigen richting, die samen

direct achter het vierkant, en zowel een hoog als laag

een wig omsluiten. Ze tonen wat erboven gebeurt. Daar

raam geven zicht daarop. Tegelijk sluit de overloop aan

is immers eenzelfde wig, begrensd door het opgewipte

op de nieuwe ruimte, met een bordes. Dat maakt de com-

pannendak.

binatie perfect: je kunt hier de westvleugel overzien en dwars door de glasgevel kijken. Tegelijk voel je de stolp,

Parket Het boeiendste deel van het huis ligt direct rond

mede door het schuine plafond, en prikken de rondhou-

het vierkant. Hier komt de oude boerderij geabstraheerd

ten spanten vrolijk boven je de ruimte in. En de overloop

terug. Dat is bereikt door voor bijna alle nieuwe vormen

heeft nog een toegift, als merkwaardigste bouwlichaam

binnen de grenzen van de vroegere stolp dezelfde hout-

een zwevende kast tegen de muur van het vierkant. Er-

toepassing te kiezen. Vloeren, wanden, trappen en kasten

binnen schuilt de trap naar de vliering in de nok: een

zijn bekleed met hetzelfde parket met eiken bovenlaag

gesloten schicht die door het vierkant klieft. •

(4 mm dik). Het werd veelal vakkundig aangebracht door Willemen Parket: blind genageld, waar nodig gelijmd, in

hilde de haan

vallende lengtes. Waar parketvlakken elkaar ontmoeten, sluiten de naden keurig op elkaar; dekhout of liggers zijn exact op lijn gebracht. De parketplanken zijn 18 cm breed,

CO2-VOETAFDRUK

daarom kregen de plafondbalken een h.o.h.-afstand van

In het project is onder andere 14,2 m3 hout toegepast

54 in plaats van de gebruikelijke 60 cm. Ze volgen hetzelf-

(9 m3 eiken, 5,2 m3 zwarthout (douglas). Dit betekent

de ritme. Uitzonderingen komen zelden voor.

een CO2-vastlegging van 14.293 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

Knusse sfeer De hele houten wereld heeft een eigen,

94.100 km of het jaarlijks elektragebruik van 15 huis-

knusse sfeer en telt rond het vierkant twee verdiepingen.

houdens.

De onderste heeft een laag plafond (2,40 m). VerblijfsOntwerp: SeARCH architecture and urban planning Amsterdam (search.nl); Bjarne Mastenbroek, Tjerk Boom, Uda Visser Aannemer: De Nijs Castricum (denijs.nl) Constructeur: Van Rossum raadgevende ingenieurs Amsterdam (vanrossumbv.nl) Zwarthout: Zwarthout|Shou Sugi Ban Leersum (zwarthout.com) Rondhout inlands eiken: Houthandel Van Dal Esbeek (houthandelvandal.nl) Hsb-elementen woning: Freco Huis Schagen (frecohuis.nl) Eiken interieur: Hakwood Werkendam (hakwood.com) Timmerman wanden (eiken planken): Willemen Parket Velddriel (willemenparket.nl) Timmerwerk interieurelementen (kasten/keuken): Fred Contant Assendelft (fredconstant.nl) Oppervlakte: 426 m2 Bouwperiode: December 2014 - mei 2016 Bouwkosten: N.B.

het houtblad

Verbindingen Dat contrast tekent de hele woning. De

www.interzum.com

Alle innovaties. Eén vakbeurs. LIGNA 2017

Meubelproductie Interieurafwerking Keulen

22 t/m 26 mei 2017 Hannover ▪ Germany ligna.de

’s Woorrlldd’s W ingg eaaddin LLe e ntt EEvven

De toekomst begint hier.

interzum

16 t/m 19.05. 2017 Nieuwe ideeën en progressieve oplossingen. Alles op één plaats. Visionaire technologie, nieuwe materialen, innovatief design. Op de interzum vindt u geconcentreerde innovatiekracht voor de toekomst van uw bedrijf. De beste ideeën en brancheninnovaties voor de meubelindustrie en de interieurafwerking vieren hier hun première. Als internationaal toonaangevende beurs opent de interzum een venster naar de toekomst. Hier ontmoeten de key players, de trendsetters en de impulsgevers elkaar. Geef uzelf innovatievoorsprong en laat u inspireren. Nu tickets online kopen en meer dan 25 % besparen ! www.interzum.com/tickets

Hannover Consultancy B.V. Tel. +31 18 4 69 30 50 · info@hf-netherlands.com

RS Vision Expo BV, Excl. Vertegenwoordiging van Koelnmesse in Nederland 3401 RA IJsselstein Tel. +31 (0) 30 3036450 Fax +31 (0) 30 3036456 tickets@koelnmesse.nl www.koelnmesse.nl, www.rsvisionexpo.nl

facebook.com/materia.nl

@materia

Alles is Materiaal! Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is hierin hĂ¨t leidende informatieplatform. Materia informeert wereldwijd tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends; dagelijks via materia.nl, jaarlijks op Material Xperience en periodiek rond reizende tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Ga ook mee op ontdekkingsreis en surf naar www.materia.nl

020 - 713 06 50 - info@materia.nl

eco - eg e l energ y ac a d em y eu ro pe (e a e) g ro ning en

De EAE bestaat uit twee gebouwdelen, met het reusachtige, 20 m hoge atrium als ontmoetingsruimte.

Partnerschap is het trefwoord van deze eeuw. Wanneer architecten samengaan met avant-gardisten uit onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven, mag je wel iets verwachten. Treffend voorbeeld is de Energy Academy Europe (EAE), waarin genoemde partijen letterlijk en ďŹ guurlijk alle energie samenballen.

Vrucht moeten alle inspanningen ook dragen in start-upbedrijven van jonggeleerden en jongbedrijvers.

lopers staan gemeentes (Groningen, Leeuwarden, Alkmaar), provincies (Groningen, Friesland, Drenthe, Noord-Holland), bedrijven, organisaties en onderwijsinstellingen, zoals Alliander, Eneco, Energy College, Gas-

m a a rt 2 0 1 7

Veelbelovend begin Verscholen achter deze voor-

Terra, Gasunie, NHL Hogeschool, Groningen Seaports,

bouw is medegefinancierd door het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) via het Ruimtelijk Economisch Programma, en het ministerie van Economische Zaken. Het transitieproces naar schone, duurzame en innovatieve energie is veelbelovend begonnen: het gebouw is in slechts achttien maanden gerealiseerd.

Gemeenschap bouwen Een goed gebouw is het halve werk. En een gebouw stijgt boven zichzelf uit als het toont wat de gebruikers binnen precies doen. Een beetje architect let daarbij niet alleen op een bloot technische uitvoering, maar ook op voldoende esthetiek. Het heeft eraan bijgedragen dat het Rotterdamse broekbakema de opdracht verwierf, samen met het lokale Groningse bureau De Unie architecten (voorheen pvanb architecten). ‘Natuurlijk moest het een heel duurzaam gebouw worden,’ vertelt architect-directeur Aldo Vos van broekbakema, ‘maar wel zo’n belangrijk uitgangspunt was dat we een gemeenschap wilden bouwen. De opdrachtgever vroeg bij de aanbesteding geen ontwerp, maar een visie.

foto’s: gerhard taatgen groningen

Daarom kwamen we met één handschets die “ontmoeting” uitbeeldde.’

Houten gevinte De driedimensionale trapeziumachtige zeshoek van de EAE valt onmiddellijk op tussen de andere universiteitsgebouwen met cleane gevels in glas of kunststof. Op de achteroverhellende glasgevels zijn vinnen van FSC-gecertificeerd inlands lariks gemonteerd die het volume, waarin de technische wetenschap bloeitijd tikt, zachtheid verlenen. Ze zijn brandvertragend behandeld en afgewerkt met een transparante Wijzonol-beits. De vorm kwam eruit voort dat de EAE tussen gebouwen staat en daarom geen officiële achterkant kent. Het schui-

Wisselwerkers op de Zernike Campus zijn het ESRIG

ne dakvlak is op het zuiden georiënteerd, zodat de zonne-

(Energy and Sustainability Research Institute Groningen),

panelen maximaal licht opzuigen. De vloeiende lijnen van

Hanzehogeschool Groningen, Energy Academy Europe,

het houten gevinte (80/400 x 60 mm) stollen en stokken.

Energy Valley en Energy Delta Institute. Qua onderzoek

Per gebouwhoog element bestaan ze uit zes ongelijkzijdi-

nemen ze alle andere aspecten in schouw. Pijlers, theore-

ge driehoeken die om en om zijn geordend, wat resulteert

tisch en praktisch, zijn educatie, onderzoek en innovatie.

in een zigzageffect. Dit wisselt per baan, waardoor je in

het houtblad

TNO, NAM, Stenden Hogeschool, Gazprom en Shell. De

De complete routing van vloeren, gangen, trappen en aanpalende meubelelementen is uitgevoerd in transparant behandeld

m a a rt 2 0 1 7

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: gerhard taatgen groningen

gekantrecht FSC-eiken.

V.l.n.r. wintertuin, onderwijsdeel, atrium, onderzoeksdeel (labs en kantoren). Op het dak de zonnepanelen gestaffeld als indianentooien.

Op de gevels zijn vinnen van FSC-gecertiďŹ ceerd inlands lariks gemonteerd die het volume zachtheid verlenen.

artistâ&#x20AC;&#x2122;s impression: broekbakema rotterdam

het houtblad

een zowel stevige als harmonische, gebalanceerde als el-

22 tot 25 cm diep zijn. Wij wilden dat dynamischer: ze

kaar versterkende gemeenschap. Het is een mysterie

staan nu van 8 tot 40 cm uit, en voldoen zo aan het ver-

waarover de wetenschappelijke bewoners, hangend over

eiste gemiddelde.’

de relingen, de hersens kunnen pijnigen.

Prachtige warmte Een zelfde ervaring beleef je in het

Bergen en dalen Het ontwerp wijzigde aanzienlijk

interieur. Het industriële karakter van beton, staal en glas

toen het Groningse land steeds frequenter ging bergen en

krijgt een prachtige warmte, doordat de complete routing

dalen door de decennialange gaswinning. De twee ge-

van vloeren, gangen, trappen en aanpalende meubelele-

bouwdelen verloren hun eigen stabiliteitsvoorzieningen,

menten is uitgevoerd in transparant behandeld gekan-

omdat niet duidelijk is hoe ze zich bij aardbevingen zou-

trecht FSC-eiken. ‘Het budget is in duurzaamheid gestopt

den gedragen. ‘We hebben het gebouw slapper gemaakt,

én in hele goede basismaterialen: robuust, duurzaam,

en voorspelbaarder. Ze zijn nu met de hellingbanen aan

eerlijk, en daar hoorde ook hout bij dat puur is en ontzet-

elkaar verbonden, waardoor ze als één geheel meebewe-

tend sfeerbepalend.’ Bij geval kwam het bureau in ge-

gen bij aardschokken. Er zitten enorme gewapend beton-

sprek met Staatsbosbeheer. Dat leverde via dochter Hol-

nen stabiliteitswanden in van 50 cm dik en 5 m lang: twee

lands hout het FSC-gecertificeerde inlands lariks voor de

in het zuidelijke deel en, haaks daarop, vier in het noorde-

gevelvinnen, en tevens voor de hout-aluminium vliesge-

lijke deel.’ De overige bouwdelen, kolommen, liggers,

vels, binnenspouwbladen en driehoekige dakdozen. In

vloeren, wanden en kozijnen, mogen niet met elkaar in-

de binnenkozijnen en -deuren is de exoot inlands Ameri-

terfereren, hoewel ze weer wel lucht-, rook- en/of ge-

kaans rood eiken terechtgekomen.

luiddicht moeten zijn.

m a a rt 2 0 1 7

ze magisch tot eenheid komen. Zo symboliseren ook zij

ontwaart. ‘Voor een goede zonwering moesten de vinnen

het houtblad

de dwarsrichting een warreling van tegenbewegingen

Gemeenschappelijke functies De EAE bestaat uit twee gebouwdelen, met het reusachtige, 20 m hoge atri-

‘ we k wamen met één handschets die

um als ontmoetingsruimte. Door de oplopende vorm be-

“ontmoeting” uitbeeldde’

vat het zuidelijk deel drie, het noordelijk deel vijf etages. Op de verdiepingen van het binnenplein schieten aan begin en eind hellingbanen en trappen dynamisch over en

Zwarte rubbers Dat leidde er bijvoorbeeld toe dat de

weer. Aldaar zijn trefpunten bij koffie- en kopieerappara-

vliesgevels elementengevels zijn geworden, waarvan de

ten. Het onderwijs zit in de zuid-, het onderzoek in de

kozijnen (2,4 x 4,2 m) alleen aan de bovenkant vastzitten

noordvleugel. Het bedrijfsleven is over beide gemengd.

en onder en opzij ‘vrij’ hangen. De binnenkozijnen wor-

‘Alle gemeenschappelijke functies hebben we gebundeld

den om dezelfde reden omsloten door zwarte rubbers,

in het atrium. De grote openheid ervan betekent voor ons

waarbij de functionaliteit plust met het esthetisch aan-

ook dat je als gebruiker laat zien wat je doet. Onderzoek

zicht. Vanzelf moesten ook de gevels licht zijn: de zware

vindt meestal achter gesloten deuren plaats, maar dit is

betonnen vinnen maakten plaats voor lichte houten

prachtig onderzoek. Daarom zijn de labs zichtbaar achter

exemplaren. Bovendien wilde de opdrachtgever de hout-

glas aan de rand van het atrium op de onderste drie ver-

kleur behouden. Het blankgelakte lariks met z’n rijke te-

diepingen.’

kening waardeert het gevelbeeld daarom behoorlijk op. Voor het representatieve gekantrechte eiken binnen wilde

Adembenemend avontuur De zijwanden worden

zij eveneens kleurbehoud. Een gevoel van welzijn be-

grotendeels uitgemaakt door grote rechthoekige kozijnen

hoort alleszins tot de duurzaamheden des levens.

die verraden wat erachter geschiedt. Binnen de kolom-liggerstructuur van schoon beton zijn vlakken uitge-

BREEAM-NL Outstanding Voor het duurzaamste

spaard van lichtgrijs plaatmateriaal met akoestische lijn-

onderwijsgebouw van Nederland is ingezet op BREEAM-

tjes. Het dak bestaat uit scherpe driehoeken, half om half

NL Outstanding, de hoogste vijfsterrenstatus (> 85%).

in glas of inlands lariks. Door het daklicht is het energie-

Dit wordt verkregen in de categorieën management, ge-

plein nog stralender. Een zwerftocht door het gebouw

zondheid, energie, transport, water, materialen, afval,

is een adembenemend avontuur van licht naar licht, in

landgebruik & ecologie en vervuiling. De totaalscore van

steeds andere schakeringen op de materialen, waardoor

de energieneutrale EAE is 89,62%. ‘We wilden de duur-

■ ■ ■

tekening: broekbakema rotterdam

Plattegrond 1ste verdieping.

Op de verdiepingen van het binnenplein schieten aan begin en eind hellingbanen en trappen dynamisch over en weer.

De vloeiende lijnen van het houten gevinte stollen en stokken, respectievelijk in een

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: gerhard taatgen groningen

zigzageffect (verticaal) en in een warreling van tegenbewegingen (horizontaal).

koeling ruimtes) en zonneschoorsteen in het noordgebouw (natuurlijke trek). De wintertuin is tevens openbaar park, pauze- en werkplek. Het regenwater wordt aan de

sproeiing. Andere maatregelen zijn een hoge luchtdichtheid (drievoudig gevelglas), betonkernactivering en een warmtepomp met 50% meer rendement. Het zonlicht wordt aangewend voor de natuurlijke lichtvoorziening

m a a rt 2 0 1 7

zuidzijde gevijverd voor de toiletspoeling en plantenbe-

en energieopwekking. Er zijn back-upinstallaties voor

draagt 0; het energiegebruik is minder dan een kwart van een traditioneel gebouw.

Bossende indianentooien De zonnepanelen ontbreken nog. Voor de vereiste energie was het hele dak van 4.000 m2 nodig. Dat zou ten koste gaan van het daglicht in het atrium. Dezelfde hoeveelheid zonnepanelen is daarom in uitwaaierende driehoekige eenheden gestaffeld over de helft van het glasdak. Vanbinnen gezien staan ze op de driehoekige houten dakdozen. Aldus ontstaat een zaamheid niet alleen conventioneel met installaties oplos-

krachtig beeld van zigzaggende gevelvinnen en bossende

sen. Daarom baseerden we onze maatregelen op de na-

indianentooien. •

tuur: aarde, water, lucht, licht. We hadden als referentie foto’s van de verwoestende orkaan Katrina (2005, red.).

hans de groot

Die bewijzen wat voor ongelooflijke krachten er in de natuur zitten, en dat je die ook kunt gebruiken. Streven was

CO2-VOETAFDRUK

van het gebouw een ecosysteem te maken.’

In het project is onder andere 154 m3 hout toegepast (50 m3 inlands lariks, 49 m3 inlands Amerikaans eiken

Luchtlabyrint Onder de EAE bevindt zich een 200 m

en 55 m3 gekantrecht eiken). Dit betekent een CO2-

lang luchtlabyrint, dat niet alleen fundering is, maar ‘s zo-

vastlegging van 152.689 kg. Het compenseert de uit-

mers en ‘s winters ook dient voor de koeling c.q. opwar-

laatgassen van een middenklassenauto over 1.017.973

ming van lucht en water. Het is gekoppeld aan de winter-

km of het jaarlijks elektragebruik van 169 huishou-

tuin met halfklimaat in het zuidgebouw (voorverwarming

dens.

ventilatielucht), glazen gevelschachten (verwarming/

Locatie: Nijenborgh 6, Groningen Opdrachtgever: VGI Rijksuniversiteit Groningen (rug.nl) Ontwerp: broekbakema Rotterdam (broekbakema.nl) en De Unie architecten (voorheen: pvanb architecten) Groningen (deuniearchitecten.nl) Aannemer: Bouwcombinatie Friso-Koopmans Sneek/Enschede (frisobouwgroep.nl; koopmans.nl) Constructeur: abtWassnenaar Haren (wassenaarbv.nl) Installaties: ENGIE Nederland Zwolle (engie-energie.nl) nl) Installatieadvies: Arup Amsterdam (arup.com) Bouwfysica, brandveiligheid; BREEAM-expert: DGMR Drachten (dgmr.nl) Projectmanagement: ICS Adviseurs Zwolle (icsadviseurs.nl) Gebouwschil: Rollecate Staphorst (rollecate.nl) Inlands lariks, inlands Amerikaans rood eiken: Hollands hout/Staatsbosbeheer Amersfoort (hollands-hout.com) Inlands lariks gevelbekleding: De Groot Vroomshoop (degrootvroomshoop.nl) Afwerking inlands lariks gevelvinnen (brandvertraging, beitsing): Hout+ Vroomshoop (houtplus.nl) Gekantrecht eiken parket, geïntegreerd meubilair: Octo-Plus Grou (octo-plus-interieur.nl); vloeren ook: Vos Parket Ossendrecht (vosparket.nl) Inlands Amerikaans rood eiken binnenkozijnen: Houkesloot Toelevering Sneek (houkesloot. nl) Bruto vloeroppervlak: 14.819 m2 Bouwperiode: Mei 2015 - oktober 2016 Bouwkosten: N.B.

het houtblad

verwarming, ventilatie en (led-)verlichting. De epc be-

Kantoorpand, India

Stadskantoor, Venlo

Boothuis, Engeland

Villa, Denemarken

Roeivereniging, Zwitserland

Ark van Noach, VS

Verkeersbrug, Sneek

Winkel, Chili

ACCOYA® BEDANKT ALLE PARTNERS VOOR HET REALISEREN VAN DE MOOISTE ACCOYA® PROJECTEN DE AFGELOPEN 10 JAAR!

Duitse ambassade, VS

Velodrome, Apeldoorn

© Accsys Technologies, de handelsnaam van Titan Wood Limited, maart 2017. Accoya® en het trimarque-logo zijn gedeponeerde handelsmerken van Titan Wood Limited, een volledige dochteronderneming van Accsys Technologies PLC, die niet gebruikt of gereproduceerd mogen worden zonder schriftelijke toestemming.

ONDER ARCHITECTUUR

sterk is als staal en beton. De tiende verdie-

vens claimen de architecten van Bates Smart

ping krijgt een lichtgewicht staalconstructie.

dat 5 King het grootste kantoorgebouw in hout wordt ter wereld. De houthoogbouw is in op-

Werkplekken buiten Op de begane

dracht van Lendlease. Het moest een gebouw

grond komt een galerij met cafés en restau-

worden met weinig impact op het milieu.

rants, waarmee tegemoet wordt gekomen aan de behoefte van creatieve werkplekken bui-

Kruislaaghout Voor de constructie wordt

ten het kantoorgebouw. De zuidgevel wordt

een combinatie van kruislaaghout (wanden

van glas, wat zorgt voor maximaal daglicht op

en vloeren) en gelamineerd hout (kolommen

de werkplekken. De bouw begint medio 2017

en liggers) gebruikt voor de eerste negen ver-

en is naar verwachting eind 2018 klaar.

HOC-LADDER 2017

diepingen. Dat zorgt voor een constructie met

S E R PE N T I N E PAV I LI O N LO N D E N CTH Loofhout: 10, 24 mei 2017. Een prak-

Ontmoetingspunt Kéré vond inspira-

tijkdag in week 24/25. Examen 16 juni.

Faso heeft het 17e Serpentine Pavilion in Lon-

tie in de boom, die in Burkina Faso als

(13.00 - 15.30 uur)

den (23 juni t/m 8 oktober) ontworpen.

ontmoetingspunt fungeert. Het dak

CTH Bouwmaterialen: 10 mei, 8 en 29 juni

van het paviljoen verbeeldt de kruin

2017. (Blended learning)

Waterval Kéré heeft een architectenbu-

met het gebladerte. De constructie is

CTH Plaatmateriaal: 14, 28 september

reau in Berlijn, Kéré Architecture. Zowel het

van staal.

dak als de wanden zijn gemaakt van hout Overdag fungeert het dak als zonwering en als beschutting tegen regen. Op regenachtige dagen stort het water als een waterval door de trechter, waarna het wordt opgevangen voor irrigatie van het park. De binnenplaats is toegankelijk via vier ingangen.

afbeelding: kéré architecture berlijn

Architect Diébédo Francis Kéré uit Burkina

2017. Een praktijkdag in week 40/41. Examen 20 oktober. CTH Bouwen met hout: 2, 16 november 2017; examen 24 november.

Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 16, 30 maart, 13 april 2017. In-company mogelijk vanaf 5 personen.

Retraining Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 30 maart en 13 april 2017.

WWW.HOUTEX.NL

In-company mogelijk vanaf 5 personen.

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: E-learning. Kan op elk moment worden SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A N SPOR T UW SPECIALIST VOOR LEVERING VAN HET JUISTE HOUT! • KENNIS & ERVARING • GROTE VOORRAAD • VELE BEWERKINGSMOGELIJKHEDEN WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

gestart.

Wilt u een cursus toegespitst op uw bedrijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen als maatwerk worden gegeven. Voor meer informatie over opleidingen en cursussen kunt u contact opnemen met het HOC op telefoonnummer 036-529 20 60. •

het houtblad

een lage ecologische voetafdruk die even

hout van Australië (tien verdiepingen). Te-

afbeelding: bates smart

Brisbane krijgt de hoogste kantoortoren in

m a a rt 2 0 1 7

HOOGSTE K ANTOORTOREN IN HOUT IN AUSTR ALIË

De rassterstructuur is vanbinnen onbedekt gelaten om zitplaatsen en een trap te vormen.

ro b ot s a a n de houtbouw pav i l j o en e t h z Ăź r i ch Masterstudenten van de Zwitserse universiteit ETH in ZĂźrich hebben een houten paviljoen geconstrueerd met de hulp van robots. De studenten doen onderzoek naar robotmatige fabricagetechnieken om constructieafval tegen te gaan. Dit is de eerste keer dat een houten paviljoen met twee verdiepingen is gebouwd door robots.

m a a rt 2 0 1 7

foto’s: eth zürich

het houtblad

Het project moet een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van robotmatig gefabriceerde houtframestructuren.

Aan de buitenkant wordt de gekromde vorm van de constructie volledig bedekt met houten shingles.

De houtconstructie van het paviljoen bestaat uit latten die

back-processen slaagden we erin het verlies van materiaal

zijn opgevuld met vakwerken. Vanbinnen is zij onbedekt

tot een minimum te beperken. Dit lukte door zelfs tijdens

gelaten om zitplaatsen en een trap te vormen. Aan de bui-

het constructieproces te anticiperen op de verschillende

tenkant wordt de gekromde vorm van de constructie vol-

materiaalmaten.’

ledig bedekt met houten shingles. De uitdaging bij dit

De begane grond van het paviljoen fungeert als verzamel-

project was om de robottechnieken aan te passen aan de

plaats en expositieruimte en de bovenverdieping, met het

gebruikte niet-standaard materialen en afmetingen. Het

dak naar één kant gericht, doet dienst als hoog observa-

project is een coproductie van studenten en professoren.

tiedek.

Het ontwerp en de daadwerkelijke constructie vonden plaats in het Gramazio Kohler onderzoekslaboratorium

Inzetbaarheid van robots Het fabriceren, testen en

aan de Zwitserse universiteit.

construeren van het paviljoen heeft in totaal vijf weken geduurd. Alles is onderdeel van een onderzoek naar de

Twee verdiepingen Volgens de ontwerpers is deze

inzetbaarheid van robots in de houtbouw. De ontwerpers

constructie ’s werelds eerste houten paviljoen met twee

hopen hiermee een positieve bijdrage te leveren aan de

verdiepingen dat is gemaakt door robots. ‘In houtbouw

ontwikkeling van robotmatig gefabriceerde houtframe-

wordt al veelvoudig gebruikgemaakt van cnc-technieken,

constructies voor huizen en andere grote projecten. Het

maar robotmatige montagetechnieken wordennog maar

paviljoen zal te bezichtigen zijn tijdens de Zürich Design

zelden geïntegreerd,’ zegt Philipp Eversmann, hoofd van

Biennale in september 2017. •

de cursus Digital Fabrication, waar het project onderdeel van uitmaakt. ‘Door automatisering en innovatieve feed-

kasper weigand

timber fic tion o n e m a i n o ffice b o s to n

foto’s: anton grasl mamaroneck, ny

De Verenigde Staten heeft nog steeds z’n eigen architectureluurs. Toch gebeuren er ook verheugende dingen. Neem One Main Ofﬁce in Boston. Hoewel, alleen de opdrachtgever is Amerikaans, de architecten zijn van Britse en Franse komaf. Maar welke Amerikaan kan nu echt bogen op een authentiek vervoorvaderlijke geboorte in God’s own country?

Doorsnede plafondelement met naadlassen, ge-

artist’s impressions: decoi architects boston

ﬁxeerde delen en deuvels.

Isometrie.

Prefabricage…

foto’s: anton grasl mamaroneck, ny

. … en op naar de montage.

werkplaats en een uitgebreid netwerk van ondersteunende constructeurs in Europa en Azië, zoals Ove Arup (Londen) en Rice Francis Ritchie (Paris). Bovendien heeft de roem in kleine kring geleid tot samenwerking met ontwerpgrootheden als Norman Foster in diverse van diens

m a a rt 2 0 1 7

projecten.

Bokkig zandhakken One Main Office is een van die zorgvuldig uitgekozen projecten van dECOi. Het verwierf

wachten dat deze zich vol overtuiging te buiten gaat aan

in 2016 de A’Architecture, Building and Structure Design

gedurfde experimenten. Echter, behalve dat het bedrijf

Award 2015-2016. Als je het penthouse betreedt, kom je

investeert in private equity (beleggen in niet-beursgeno-

in een domeinnovum dat je door de alglazen gevels volop

teerde bedrijven) dendert het ook vele dollars in groene

uitzicht biedt op de buitenwereld. Maar eerder nog word

ontwikkelingen van natuurlijke hulpbronnen, landbouw,

je betrokken op de binnenwereld van vloeivormig ge-

materialen, energie en water. Toen het eigen kantoor uit

freesd hout die je zintuigen onmiddellijk aan het beleven

de jaren 1970 hoognodig aan renovatie toe was, reeg het

zet. Is dit misschien het voorportaal van de hemel?! Als je

presidium weloverwogen tegen de draad in. Het geda-

zóveel ziet, denk je vanzelf ook meer te kunnen horen,

teerde gebouw had een bedomping van alle-ramen-dicht

proeven, ruiken en voelen. In de hoek start vanuit een

en een airconditioning als energieslurpende werknemer.

stam een bladerkroon die uitzinnig uitwolkt over gans het

Het besluit viel het penthouse bovenin te revolutionarise-

plafond. De vervloeide bladeren zijn abstract-impressio-

ren, waardoor niemand meer vraagtekens bij de onderne-

nistisch aangegeven met golvende lijnen die gedwee in

mersethiek zou zetten.

lijn op-en-neren dan wel in de dwarsrichting bokkig

het houtblad

Van opdrachtgever C-Change Investments zou je niet ver-

zandhakken.

Appelwangen-frisselucht Welbewust werd architectenbureau dECOi te Londen en Parijs ingeschakeld. Het bureau, van aanvang af geleid door de Engelsman Mark Goulthorpe en de Fransman Raphael Crespin, legt

de binnenwereld zet je zintuigen onmiddellijk aan het beleven

zich erop toe de grenzen van het conventionele te passeren en op ontdekkingstocht te gaan naar onbekende werelden. Goulthorpe is tevens universitair hoofddocent van

Vierde dimensie In contrast daarmee ligt de vloer er

de vakgroep Architectuur aan het Massachusetts Institute

ijzig kalm en sereen vlak bij. Als tegenbeweging verhef-

of Technology (MIT) in Cambridge. Crespin werkt tegen-

fen zich daaruit dichte rudimentaire vormen die allerlei

woordig in Singapore. De architecten hebben een voor-

meubelstukken uitbeelden, en dat in het gebruik ook he-

liefde voor nieuwe technologie en zetten daarbovenop

lemaal zijn: (sta)tafels, bureaus, stoelen, banken. De balie

voortdurend avant-gardisten uit andere domeinen in,

is werkelijk een wonderschoon werk van kunstijverheid,

zoals wiskundigen en programmeurs. Enkelkennis krimpt

zoals het zich vloeiend harmonisch vanuit de vloer om-

tenslotte. Ieder nieuw project krijgt standaard een aanpak

hoog beeldhouwt en haast als een bloem openstulpt.

van appelwangen-frisselucht. Beperkingen gaan automa-

Sommige meubels zijn vlak belijnd, andere hebben prach-

tisch onder het mes der verbeeldingskracht, niet om ze op

tig geplooide vlakken. Aan enkele randen krult de vloer

te heffen, maar juist om ze verdergaand te transformeren

om tot bankwelvingen die zich soepel naar je lichaam vlij-

tot exceptionaliteiten.

en. De penseeltoetsen van licht en schaduw over al die blankhouten vormen, groot en klein, wemelen er nog een

Norman Foster De portfolio reikt van puur ontwerp

vierde dimensie bij. Ja, je bent abrupt in de verre futuur

en zuivere kunst tot architectuur, binnenhuisontwerp en

geteleporteerd. Is er nog wel een weg terug? bliksemt de

stedenbouwkunde. De portfolio is ook klein in een nauw-

schrik ineens om het ontredderd hart. Ga genieten! deci-

keurige en consistente opbouw van kostelijke projecten.

deert het doodgemoedereerd verstand.

Daarentegen is het aantal publicaties, lezingen, conferenties én prijzen talrijk; er zijn verder ontwerpeenheden aan

Ononderbroken oppervlaktes Bij het ontwerp van

de Architectural Association in London en de École Speci-

de dakverdieping was het niet de bedoeling de ruímte

ale in Paris. Het bureau bezit een hoogtechnische deskun-

vorm te geven, maar daarentegen de boven- en onder-

digheid, gekoppeld aan een volledig gecomputeriseerde

grens: de vlakken van vloer en plafond. Deze zijn te

■ ■ ■

De balie beeldhouwt zich vloeiend harmonisch vanuit de vloer omhoog en stulpt haast als een bloem

m a a rt 2 0 1 7

open.

het houtblad

De penseeltoetsen van licht en schaduw over al die blankhouten vormen wemelen er nog een vierde dimensie bij.

Als je zĂłveel ziet, denk je vanzelf ook meer te kunnen horen, proe-

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: anton grasl mamaroneck, ny

ven, ruiken en voelen.

uit resulterende volmaakte logica van het maakproces uitdrukken. Grondbeginsel daarbij was het frezen van hout te maximaliseren. Derhalve vinden ook onderdelen als ventilatiegaten, holtes voor de lichtarmaturen, roosters voor de computers en deurkrukken in de robot hun

wel micro- als macroniveau: een kromming in het plafond vindt z’n pendant in de banken en die weer z’n subpendant in de deurklink. Dit algehele staaltje van hogere prefabricage moest zo een nieuwe virtuositeit tot in de uiter-

m a a rt 2 0 1 7

schepper. Daarbovenuit is voorzien in coherentie op zo-

finesses verbluffend maken: kijk, kijk, maar we gaan nóg

32 km In concreto is gebruikgemaakt van algoritmerende programma’s die zijn gekoppeld aan genoemde 3-assige cnc-machine. Deze heeft onverstoorbaar alle vormen accuraat en foutvrij gefreesd uit 1.200 platen PEFC-/ FSC-gecertificeerd Kerto-Q (gelamineerd fineerhout, waarvan 20% kruiselings gelijmd). De plaatafmetingen bedragen 3,7 x 1,2 m; de dikte is 38 mm. De hoeveelheid afval was 10%; dit is verpulpt tot hergebruik. De vuren fineren van het Kerto-Q zijn aan elkaar bevestigd met niet-giftige watergedragen lijm. In de lengte gemeten stopte de robot na ongeveer 32 km. De keuze voor Kerto lag ‘m in de beschikbare dikte en de grote afmetingen. Tijdens de prefabricage zijn ook deuvelgaten aangebracht. Bij de montage ter plaatse zijn hierin houten pennen geslagen om de elementen aan elkaar te rijgen. Al het Kerto-Q is met de hand geschuurd en daarna behandeld met een matte, watergedragen beits.

Hemelse sferen Door de dikte van de houten onderdelen was een brandvertragende handeling eigenlijk niet nodig. In overbodigheid is toch een dubbele sprinklerinbeschouwen als ononderbroken oppervlaktes die zijn

stallatie aangebracht: één boven het plafond en één ertus-

gemoduleerd naar hun functies. Daarbij raakt het plafond

sen waartoe ook holtes in het hout zijn voorgefreesd.

meer aan het onzegbare van de poëzie. De exercities in

Maar in die hemelse sferen zul je een paraplu in eeuwig-

meubelvormen liggen dichter bij je fysieke voorstellings-

heid niet nodig hebben. •

vermogen. Als extra verwijzing wil de kromlijnigheid der elementen tegelijkertijd de digitale oorsprong en de daar-

hans de groot

Locatie: 1, Main Street, Boston, Massachusetts, Verenigde Staten Opdrachtgever: CChange Investments/Zero+ Boston, Massachusetts Ontwerp: dECOi (decoi-architects.org); Mark Goulthorpe, Raphael Crespin; Gabriel Blue Cira, Matt Trimble, Priyanka Shah. Universitaire ondersteuning: Kaustuv de Biswas - Massachusetts Institute of Technology (MIT) Cambridge, prof. Alex Scott - Oxford University Lokale architect: Gensler Architects Boston, Massachusetts (gensler.com) Aannemer: Tricore Inc Hingham, Massachusetts Aannemer hout: CW Keller Plaistow, New Hampshire (cwkeller.com) Leverancier Kerto-Q: Metsä Wood Espoo (metsawood.com) Bruto vloeroppervlak: 2.500 m2 Bouwperiode: 2009 Bouwkosten: N.B.

het houtblad

verder!

UP AND EARNING FASTER

Prefabricated Kerto® LVL modules ensure that buildings generate revenue earlier.ì metsawood.com^20

! !

& ! $ '#

# ! " ! $

# $ # ). -+ /. *+ -, ( $ #

ONTVANG 1X PER WEEK GRATIS DE NIEUWSBRIEF MET: Inspirerende projecten Internationale houtarchitectuur Belangrijke houtinnovaties

Meld u nu aan op

www.houtblad.nl

g r ij s - g ro e n clu b h u i s h c o r a n j e-ro o d ein d h ov en

Hockeyclub Oranje-Rood heeft sinds kort een karakteristiek clubhuis. Het stoere driehoekige gebouw met enorme luifel lijkt op afstand op een strak modern betonnen paviljoen. Dichterbij wordt duidelijk dat het uiterlijk grotendeels bestaat uit WaxedWood (grenen) dat lichtgrijs is afgewerkt.

m a a rt 2 0 1 7 foto: arthur bagen eindhoven

het houtblad

In zijn Eindhovense kantoor laat architect Paul Diederen

over het terrein acht hockeyvelden met aan de oostkant

een plattegrond zien van de Genneper Sportparken in

drie voetbalvelden.

het zuiden van deze stad vlak bij de A2. Daarop is de oorspronkelijke situatie afgebeeld, voordat zijn bureau diede-

Gezamenlijk onderkomen De hockeyvelden aan de

rendirrix architectuur & stedenbouw daar een nieuw

noordzijde met clubhuis zijn dan nog van de Eindhovense

clubhuis zou ontwerpen. De plattegrond toont verspreid

Mixed Hockey Club (EMHC), een breedtesportclub. De

tekening: diederendirrix eindhoven

m a a rt 2 0 1 7

Detail gevel-dak.

men met ingelaten stalen verbindingsmiddelen de vakwerkconstructie van het dak.

In de kantine is het plafond opengelaten en zijn de gelamineerde liggers mooi in beeld.

foto: arthur bagen eindhoven

Gelamineerd vuren liggers vor-

foto: pieter de ruijter eindhoven

het houtblad

velden aan de zuidkant zijn van Oranje Zwart, dat even-

Idee is dat dit de kwaliteit ten goede komt, wat ik zelf

eens over een eigen clubgebouw beschikt. Deze vereni-

soms betwijfel. Het fenomeen is ook over z’n top heen.

ging werd de afgelopen drie jaar op rij landskampioen bij

Gelukkig is het bij dit project heel goed verlopen.’

onder de naam HC Oranje-Rood. Om deze samenvoeging

Driehoekige luifel De schuine zijde van de rechthoe-

niet alleen organisatorisch maar ook praktisch te bezege-

kige driehoek ligt pal op het zuiden, waar het hoofdveld

len, werd besloten de twee clubhuizen te slopen en te

van Oranje-Rood is gesitueerd. Aan die kant zit ook de

vervangen door één nieuw gezamenlijk onderkomen. De

tribune met 1.600 plaatsen met bovenaan een groot terras

gemeente (centrale opdrachtgever), provincie en het fu-

met bar onder een luifel. Die driehoekige luifel loopt

serende Oranje-Rood legden daarvoor het benodigde

schuin weg van het noordelijke en oostelijke punt van de

geld op tafel.

kantine en beide lijnen komen in het zuidwesten in een

m a a rt 2 0 1 7

de heren. Medio vorig jaar fuseerden beide organisaties

Drie afdelingen Uit de schetsen en visies van verschil-

bezoekers droog en beschermd tegen de zon een hapje

lende architectenbureaus voor het nieuwe clubhuis viel

en een drankje nuttigen. Achter de tribune bevinden zich

dat van diederendirrix het meest in de smaak. Het bureau

op de begane grond de kleedkamers voor de spelers en

van veertig medewerkers werd in 2000 opgericht door

scheidsrechters. De buitenmuren van deze laag, die aan-

Diederen en collega Bert Dirrix. Diederen is sinds mei

sluiten op de twee uiteinden van de tribune, zijn van licht-

vorig jaar hoogleraar Transformational Design aan de TU

grijze baksteen.

het houtblad

punt boven het terras samen. Daaronder kunnen leden en

Eindhoven en Dirrix is spoorbouwmeester. Hun bureau bestaat uit drie afdelingen. Twee zijn gevestigd op een

Enorme ruimte De kleedkamers zijn via de hoofdin-

locatie in Eindhoven, waarvan de een zich richt op archi-

gang aan de noordzijde en via de catacombe richting het

tectuur en stedenbouw en de ander onder de naam bureauEAU is gespecialiseerd in bouwkundige engineering en advisering. BureauEAU werkt ook in opdracht van

‘ h e t pa s t b i j e i n d h o v e n : d e s ta d va n derden. Het nog jonge bureau in Rotterdam werd medio vorig jaar geopend vanwege de groei van diederendirrix

design en hightech’

en het toenemend aantal projecten in het westen des lands. Deze vestiging richt zich vooral op onderzoek en ontwikkeling binnen de belangrijkste thema’s van het

hoofdveld te bereiken. Het terras op de eerste etage, dat

Rotterdamse bureau, zoals transformatie, wonen en

bestaat uit betontegels (1 x 1 m), is niet alleen via de tribu-

onderwijs.

ne en een betonnen trap toegankelijk, maar ook vanuit de kantine die aan de zuiden westkant helemaal is voorzien

Centrale plaats Diederen legt uit dat het een interes-

van een glazen pui met aluminium kozijnen en een aantal

sante en leuke uitdaging was in het nieuwe clubhuis voor

dubbele deuren. Zo is vanuit deze enorme ruimte ook vol-

Oranje-Rood breedtesport- en topsportambiance te com-

op zicht op het hoofdveld. Een etage hoger, die met een

bineren. Hij koos ervoor het nieuwe clubhuis niet op een

eiken trap van binnenuit bereikbaar is, steekt een dakop-

van de locaties van de vorige twee voorzieningen te bou-

bouw uit waarvan de voor- en achterzijde in lijn lopen

wen, maar op een centrale plaats tussen de voormalige

met de driehoekige plattegrond. Deze multifunctionele

EMHC- en Oranje Zwart-velden. En omdat deze in het

ruimte, met eveneens een glazen pui en terras op de zuid-

noorden schuin in een hoek van ongeveer 45° ten opzich-

kant, doet tevens dienst als businessclub.

te van de zuidelijke velden liggen, liet hij dit gegeven ook in het clubhuis terugkomen. Het resultaat is een gebouw 2

WaxedWood Op zijn kantoor licht Diederen zijn ont-

van 529 m en een plattegrond in de vorm van een geo-

werp verder toe en later op de dag geeft collega-architect

driehoek met afgeronde hoeken. Die past perfect in de

Christopher Ho een rondleiding op locatie. Op de foto’s

situering van de bestaande velden. Diederen vertelt dat

die Diederen toont, lijkt het clubgebouw grotendeels te

hij alle vrijheid kreeg voor concept en ontwerp. ‘Voor de

zijn opgetrokken uit beton. Echter, zowel de rand en de

invulling hebben we uiteraard veel overleg gehad met de

onderkant van de luifel als een groot deel van de buiten-

stuurgroep van de club. Uiteindelijk is het project uitge-

gevels van de kantine en businessruimte hebben een ge-

voerd volgens de engineer & construct-contractvorm.

velbekleding van verticaal opdekwerk: PEFC-gecertifi-

Hierbij aanvaardt de aannemer de opdracht en mag hij

ceerd WaxedWood grenen planken (18 x 120 mm),

tijdens de engineering nog onderdelen optimaliseren.

waarop verticale vuren regels (34 x 70 mm) zijn aange-

■ ■ ■

Plattegrond begane grond.

1. Hoofdentree / ontvangsthal 7

2. Kleedruimtes 6

3. Kleedruimte topsport 7

4. EHBO/fysiotherapie 5. Ingang zuid

6. Ingang noord 7. Opslagruimtes

8. Magazijn keuken 9. Technische ruimte

Modernistische geodriehoek met

foto: arthur bagen eindhoven

afgeronde hoeken.

De combinatie van een lichtgekleurd uiterlijk en een groene omgeving maakt het gebouw sprankelend en fris.

foto: pieter de ruijter eindhoven

het houtblad

tekening: diederendirrix eindhoven

m a a rt 2 0 1 7

Plattegrond begane grond. Legenda.

bracht. Het duurzame WaxedWood is geïmpregneerd

tiek zichtbaar. Daarboven zit een dakopbouw van 160 mm

tegen houtaantasting; tegelijkertijd wordt in de houtpori-

dikke platen kruislaaghout.

Bouwfouten voorkomen Een etage hoger in de

met lichtgrijze Woodstain, een watergedragen semi-film-

lounge staan kolommen van Noord-Europees vuren (120

vormend product van Drywood Coatings te Enschede.

x 160 mm) met daarop liggers (180 x 480 mm) en een dak van kruislaaghout (80 mm dik). De wanden zijn uitge-

Zachte uitstraling Diederen: ‘Het oogt als een pavil-

voerd in houtskeletbouw. Architect Ho: ‘Vanwege de af-

joen op een heuvel met veel bomen op de achtergrond.

wijkende vorm van het gebouw was dit een zeer geschikt

De combinatie van een lichtgekleurd uiterlijk en een groe-

project voor uitwerking in BIM (Building Information

ne omgeving maakt het gebouw sprankelend en fris. Ook

Modeling, red.). Bij een digitaal 3D-model kun je van te-

zie je dankzij de profi- lering en de lichte kleur de scha-

voren veel beter die verschillende knooppunten al zien.

duw gedurende de dag veranderen. Daardoor krijgt het

Inmiddels hebben we als bureau veel ervaring met BIM

geheel een zachte uitstraling. Alsof er een zweem over-

opgedaan, waarbij alle betrokken partijen van het bouw-

heen zit. Het is bijzonder dat deze club voor zo’n uitge-

team hun aandeel leveren om bouwfouten zoveel moge-

sproken gebouw heeft gekozen. Het past ook wel bij

lijk te voorkomen.’

Eindhoven: de stad van design en hightech.’

Duurzaamheid Diederen merkt op dat de driehoekige Driehoekig rasterpatroon De kantine, waarin een

vorm van het gebouw niet alleen een esthetische keuze is

lange betonnen bar met de afdruk van houtbekisting en

en mooi past bij het veldenpatroon van de twee gefuseer-

een zithoekje met Chesterfield-fauteuils bij de open haard

de clubs, maar ook een energetische meerwaarde heeft.

opvallen, rust op de betonnen constructie van de onderste

Door de vorm heeft het clubhuis namelijk minder gevel-

laag van het gebouw. Op die constructie en de betonnen

oppervlak dan een rechthoekig gebouw, waardoor er

vloer staan binnen ronde stalen kolommen (Ø 244,5 mm)

minder energie verloren gaat. Mede dankzij deze vorm,

afgewerkt met een grijze poedercoating, en buiten twee

de goede isolatie en de bijna 200 m2 zonnecollectoren op

grijze houten v-vormige gelamineerde staanders (200 x

het dak is de epc van het nieuwe clubhuis slechts 0,3.

600 mm) onder de punt van de luifel. Op al deze kolom-

Daarmee voldoet het gebouw aan een van de belangrijk-

men zijn grote gelamineerde liggers (200 x 920 mm) van

ste eisen van de opdrachtgever: wat de duurzaamheids-

Noord-Europees vuren aangebracht die op verschillende

ambities betreft had de gemeente de lat hoog gelegd. •

plaatsen als spaken in een wielas samenkomen en met ingelaten stalen verbindingsmiddelen aan elkaar zijn ge-

john ekkelboom

koppeld. Buiten, waar de liggers doorlopen, is die constructie niet meer zichtbaar, omdat de onderkant van de luifel is afgetimmerd met wederom lichtgrijs geverfde

CO2-VOETAFDRUK

WaxedWood-delen.

In het project is onder andere 301 m3 hout toegepast (266 m3 vuren, 35 m3 WaxedWood (grenen). Dit bete-

Digitaal 3D-model In de kantine is het plafond wel

kent een CO2-vastlegging van 343.976 kg. Het com-

opengelaten en zijn de robuuste lichtgrijze liggers, twee-

penseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto

maal behandeld met Woodstain, in het driehoekige ras-

over 1.279.973 km of het jaarlijkse elektragebruik van

terpatroon mooi in beeld. Boven in die driehoeken zijn

212 huishoudens.

geprofileerde stalen platen met perforaties voor de akoes-

Locatie: Charles Roelslaan 7A, Eindhoven Opdrachtgever: Gemeente Eindhoven Gebruiker: Hockeyclub Oranje-Rood Eindhoven (hcoranje-rood.nl) Ontwerp: diederendirrix architectuur & stedenbouw Eindhoven (diederendirrix.nl) Aannemer: Huybregts Relou Son (huybregts-relou.nl) Adviseur constructie: Adviesbureau Tielemans Bouwconstructies Eindhoven (tielemans.nl) WaxedWood (grenen): Foreco Dalfsen (foreco.nl) Gevelbekleding/plafonds/overstek: ZND Nedicom Asten (zndnedicom.nl) Gelamineerd vuren liggers, hsb-elementen, dakopbouw: De Groot Vroomshoop (degrootvroomshoop.nl) Binnenkozijnen (meranti, vuren): Jöris Timmerwerken Vlodrop (joristimmerwerken.eu) Bruto oppervlakte: 1.700 m2 Bouwperiode: September 2015 - juli 2016 Bouwkosten: N.B.

het houtblad

functie heeft . Alle prefab gevelelementen zijn afgewerkt

m a a rt 2 0 1 7

en een wasemulsie aangebracht, die een waterwerende

s pelin g in d e n at u u r nieu w h y d epa r k d o o r n

Een gebouw in het landschap plaatsen vereist een delicaat ontwerp. Als het dan ook nog fors van omvang is, moet de architect alle zeilen van zorgvuldigheid bijzetten om in de toon van de natuur te blijven. Nieuw Hydepark, een schitterende karteling in strakwit en warm roodbruin, is een schoolvoorbeeld van verscheidenheid in bescheidenheid.

Nederigheid past ook omdat het gehele terrein rijk is aan

park (spr. uit: Heidepark; de eigenaresse was dol op Enge-

geschiedenis, en dat kostelijke porselein banjer je niet

land).

zomaar aan scherven. In 1815 kocht een koopman in twee sessies 50 en 61 ha heidegrond. De percelen werden sa-

Ontploffing Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog

mengeraapt tot akker- en bosbouw en vermenselijkt met

werd het huis, geconfisqueerd door de Duitse bezetter,

een paar bouwsels: een rietgedekte neogotische villa,

verwoest bij de ontploffing van de munitieopslag. In 1951

koetshuis, langhuisboerderij met potstal en enkele wonin-

werd het landgoed Theologisch Seminarium van de Ne-

gen voor onder andere de portiers en tuinman. In enkele

derlandse Hervormde Kerk voor studieweekeinden, confe-

decennia huppelde het landgoed van eigenaar naar eige-

renties en synodes. Zeventien jaar later kwam het nieuw-

naar. In 1885 verving een neorenaissancistisch â&#x20AC;&#x2DC;paleisâ&#x20AC;&#x2122; de

gebouwde F.D. Roosevelthuis erbij, een diaconaal

neogotiek en kwam het relaxt groeiende struweel onder

vakantieoord voor mensen met een beperking (1968). Het

geregelde tuinarchitectuur. De nieuwe naam werd Hyde-

voorziet in een duidelijke behoefte: jaarlijks verblijven er

foto’s: ruimtes in beeld ulvenhout

1.500 hulpbehoevende mensen, begeleid door 1.100 vrij-

ring. Je kunt erover mijmeren waarom dit voormalige

Achterzijde conferentiecen-

willigers als artsen, predikanten en verpleegkundigen die

bakstenen koetshuis destijds is omgevormd tot deze

trum (met kapel achter ‘de

er een week eigenvakantie voor opofferen. Op het cen-

bestemming, want het heeft in de verste verte niets van

trum werd in 2004 de Protestantse Kerk in Nederland

een luchtigglazen kas. ‘Ze bouwden toen heel anders,’

(PKN) opgericht.

prikt een passerende peuterneus je zoete droom aan flapjes.

Schat aan natuurbeleving Conferentiecentrum en vakantiehotel raakten verouderd en ook de exploitatie be-

Hoge monumentale waarde Het was, kortom, een

gon te nijpen. Daarom viel de beslissing beide faciliteiten in

hele opgave de nieuwbouw tussen zoveel glans en glorie in

één gebouw onder te brengen, waardoor de begroting be-

te bedden. ‘Bij het ontwerp hebben we goed gekeken naar

ter zou sluiten: Nieuw Hydepark. Alle functies werden ge-

zowel de geschiedenis als naar de bijzonderheden in het

integreerd in acht vergaderzalen en 81 driesterrenhotelka-

landschap,’ vertelt architect Britta van Egmond (Van Eg-

mers volgens het laatste optimum van zorgvoorzieningen.

mond Totaal Architectuur Noordwijk). ‘De oranjerie, de

Groot pluspunt is de enorme schat aan natuurbeleving die

woningen, de natuur - alles is er van een hoge monumen-

de gasten helemaal voor zich privé krijgen. Het landgoed

tale waarde. Omgekeerd is rekening gehouden met de re-

maakt deel uit van de Utrechtse Heuvelrug, een ontroering

latie van de gebouwgebruikers tot de parkachtige omge-

van bos, heidevelden en stuifzanden. De Kaapse Bossen

ving.’ Al bij de inrichting als tuinarchitectuur in de 19e eeuw

liggen nabij. Een flard stedelijkheid kan men opzoeken in

was een spektakel van zichtlijnen de opzet. En dat heeft de

Driebergen, Doorn, Zeist, Rhenen, Utrecht. Op het terrein

architect op z’n 21ste-eeuws laten sporen met een spervuur

zelf is een bezoek aan de 19e- eeuwse oranjerie met barok-

van gezichtseinders vanuit het rijkglazen gebouw: op de

ke Lodewijk XIV-elementen een welkome tijdsversnape-

hertenweide, vijver, rozenperk, oranjerie, de noem-maar-

openslaande Bijbel’) en F.D Roosevelthuis: beeldgelijk maar beeldverscheiden.

tekening: van egmond totaal architectuur noordwijk

Plattegrond begane grond. De drie paviljoens rechts (Roosevelthuis) bevatten alleen hotelkamers. Legenda hoofdgebouw. 1.

Entree

Winkel

Kantoor locatiemanager

Entreehal

Balie

Backofﬁce

22 20

15 14

19 18 17

11. Doorgang naar 17

F.D. Roosevelthuis

12. Multifunctionele spreekkamer 13. Pantry 14. Recreatieruimte 15. Bar 16. Lounge 17. Restaurant 18. Frontkeuken 19. Keuken 20. Voorraadopslag

22. Bar 23. Expeditie

Entreehal met balie. Rechts het restaurant met voluit zicht op de natuur.

Groot pluspunt is de enorme schat aan natuurbeleving die de gasten helemaal voor zich privé krijgen.

foto: ruimtes in beeld ulvenhout

21. Spoelkeuken

foto’s: het houtblad/hans de groot

het houtblad

Garderobe

incl. mindervalidentoilet Personeelsruimte

Toiletgroepen,

m a a rt 2 0 1 7

9 10

10. Trappenhuis

tenproportioneel volume aanwezig. En het gebouw ís ook omvangrijk, maar meer in het horizontale dan in het verticale vlak. Er is losjes maar strak geschoven met blokken, een-, twee-, driehoog, insnijdend of uitstulpend met soms korte overstekken boven uitkijkposten. Daarbij is het beeld

op de hoge slagroombouw van eens. Om te vermijden dat de veelvlakkenstorm toch te muurs op je afkomt, is deze opgebroken in verschillende materialiseringen. Met een beetje inzicht ontwaar je eerst een indeling in een hoofd-

m a a rt 2 0 1 7

van een landhuis nagestreefd in een modernistische variant

gebouw (conferentiecentrum) en drie langwerpige pavil-

heeft eenlaagse uitschuifruimtes bij de entree en aan de achterkant bij het park. Het vakantieoord is een strengspeelse afwisseling van één en twee verdiepingen.

Eén groot lichtpunt Het complex is in kalkzandsteen met betonnen breedplaatvloeren. In restaurant en kapel zijn de stalen liggers met hout omklemd. Het hoofdgebouw is veruiterlijkt met een lichte, gemêleerde baksteen die met de tinten van de seizoenen meekleurt. Britta van Internetcafé op de tweede verdieping.

Egmond: ‘Het gebouw wordt zo één groot lichtpunt.’ Bij alle horizontaliteit zijn de meranti puien en kozijnen verticaal geordend. Deels zijn ze wit geschilderd, met name op

opnatuur. Aan het einde van alle gangen is lIcht, geen mo-

de eerste verdieping, voor het overige deel op de begane

ment voel je je opgesloten.

grond en de tweede etage bruin geverfd. Ook is gespeeld met metselverbanden, zoals bij de kapel op tweehoog aan

IJl bos Het interieur is niet overal tot op de seconde bij

de parkkant. Dat hier het godsdienstig hart ligt, krijgt ac-

deze tijd gehaald. De binnenaankleding is gefinancierd via

cent doordat de twee boekachtige gevelvlakken als een Bij-

zondagcollectes in PKN-kerken. Maar er is ook kritisch ge-

bel opengaan. Verder zijn de penanten tussen de kozijnen

keken naar de meubels die konden worden hergebruikt.

opgevuld met verticale gevelbekleding (20 x 137 mm) van

Verder zijn inrichtingselementen uit het Oude Roosevelt-

de Braziliaanse houtsoort sucupira amarela (officieel: man-

huis, zoals een penduleklok, als vertrouwde waardes mee-

dioqueira), vallend in de hoogste houdbaarheidsklasse 1

verhuisd. Daardoor wordt het moderne karakter wel enigs-

(bovengrondse toepassing). Beide houtsoorten zijn

zins gerelativeerd. In de hal en enkele corridors liggen

FSC-gecertificeerd.

keramische tegels, enkele ruimtes hebben grijzig tapijt, en veel vloeren zijn voorzien van onderhoudsarm pvc met een

Nieuwe grandeur Beeldgelijk maar beeldverscheiden

noten print.

zet deze materialisering zich voort in de paviljoens. Hier alterneren stralend wit gestuukte gevelstukken en veel

Juiste mystiek Alle ruimtes zijn licht door de aanwezig-

grotere, bruine horizontaal rondlopende banden van kozij-

heid van grote glaspartijen, waardoor het gebouw vrijheid

nen en gevelbekleding in dezelfde houtsoorten. De scherp

ademt. Er zijn gezellige bars, een openhaard, en de beslo-

afstekende combinatie van wit en bruin in deze gevarieer-

ten kapel heeft de juiste mystiek door het prachtig geregis-

de gevelopzet geeft het landhuis een nieuwe grandeur.

seerde licht dat getemperd vanboven en via een enkel ver-

Ironisch, zoals er wel meer ironieën in de gebouwdetails

ticaal streepvenster binnenvalt. Schitterend zijn de met

zitten, is de diagonale middenstijl van de glazen doorgang,

eiken belegde doorloop en hellingbaan boven elkaar naar

die de loop van de hellingbaan aangeeft. Opvallend goed

de paviljoens, beiderzij omzoomd door houten stijlen en

gelukt is de uniforme bruine kleur van het houtwerk, want

glas. Je vedert er rankstaltig door een heel ijl bos.

het gaat om twee houtsoorten, twee toepassingen, twee afwerkmiddelen. ‘We hebben geëxperimenteerd met een

Veelvlakkenstorm Bij zo’n groot dubbelprogramma

aantal laktinten om te zien wat ze doen. Streven was hel-

van confereren en ontspannen is het gevaar van een bui-

derheid en een warmbruine, naar oranje neigende kleur.’

het houtblad

joens (vakantiehotel) ernaast. Het drielaagse centrum

18x122mm Sucupira amarela rachel 28x46mm, afgeschuind rachel 28x46mm waterkerende dampdoorlatende folie

44x121mm regelwerk + 120mm Kingspan K12 Frame plaat kalkzandsteen 150mm

+3310

m a a rt 2 0 1 7

aluminium waterslag (maatwerk)

5Â°

ventileren

+3272

335

75 410

260

150

strikhotherm systeem 200, dikte 260mm

+2710

+2600 ventileren

+2589

18x122mm Sucupira amarela rachel 28x46mm, afgeschuind rachel 28x46mm waterkerende dampdoorlatende folie 44x121mm regelwerk + 120mm Kingspan K12 Frame plaat kalkzandsteen 150mm

Detail gevel-verdiepingsvloer paviljoen.

tekening: van egmond totaal architectuur noordwijk

+2910

foto: het houtblad/hans de groot

+3000

het houtblad

kalkzandsteen 150mm

De besloten kapel heeft de juiste mystiek door het prachtig geregisseerde licht dat getemperd vanboven en via een enkel verticaal streepvenster binnenvalt.

Voorzijde met links de corridor naar het F.D. Roosevelthuis. Het was een hele opgave de nieuwbouw tussen zoveel glans en glorie in te bedden.

Feilloze samenwerking De kozijnen zijn dekkend geschilderd met een Sikkens-verf. De gevelbekleding was een feilloze samenwerking van geveladviseur Andries van Eckeveld (Innovita advies & projectbegeleiding), leverancier Van den Berg Hardhout en enkele bedrijven van af-

Het gevelhout is eerst door Fire Resistant Industries brandvertragend geïmpregneerd met Flame Fix IMW 475HP, geschikt voor brandklasse B-s2, d0 (zeer beperkte brandbijdrage, zeer moeilijk brandbaar; gemiddelde

m a a rt 2 0 1 7

werkmiddelen. Het sublieme resultaat is er dan ook naar.

rookvorming/-productie; geen productie brandende de-

transparant behandeld met Induline GW310, kleur Pine,

foto’s: het houtblad/hans de groot

een product van Remmers Nederland. De beits is vocht-, alg- en schimmelwerend en beschermt de kleur van het hout vier jaar.

Romantische elementen De open verticale gevelbekleding is bij de aannemer geproduceerd in rekken, waarbij de delen blind op frames zijn geschroefd, wat functioneel de kwaliteit en esthetisch de abstractie van het beeld ten goede komt. De gevels herbergen ook veertig verborgen vleermuiskasten. Op het dak van de idylle liggen pv-

Hellingbaan tussen hoofdgebouw en F.D. Roose-

panelen. ‘Als architect streef je altijd het beste ontwerp

velthuis als unieke belevenis.

na, maar het gaat uiteindelijk om de menselijke maat. Bij alle strakheid bevat Nieuw Hydepark daarom zeker ook romantische elementen.’ •

foto’s: ruimtes in beeld ulvenhout

hans de groot

CO2-VOETAFDRUK In het project is onder andere 53 m3 hout toegepast (38 m3 meranti, 15 m3 sucupira amarela (mandioqueira)) gepast. Dit betekent een CO2-vastlegging van 53.522 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over 356.806 km of het jaarlijkse elektragebruik van 58 huishoudens.

Locatie: Driebergsestraatweg 50, Doorn Opdrachtgever: Protestantse Kerk in Nederland (PKN) Utrecht (protestantsekerk.nl) Ontwerp: Van Egmond Totaal Architectuur Noordwijk (vanegmondarchitecten.nl) Aannemer: De Vree en Sliepen Tiel (vreesliepen.nl) Constructeur: Pieters Bouwtechniek Utrecht (pietersbouwtechniek.nl) Geveladvies: Innovita advies & projectbegeleiding Woerden (innovita-advies.nl) Sucupira amarela (mandioqueira) gevelbekleding, incl. beitsen: Van den Berg Hardhout Lopik (vandenberghardhout.com) Brandvertragende behandeling gevelhout: Fire Resistant Industries Rotterdam (fire-resistant.nl) Meranti kozijnen: Dorrestijn Timmerfabriek Buren (dorrestijn. com) Bruto vloeroppervlak: 4.900 m2 Bouwperiode: Januari 2015 - februari 2016 (Opening: 15 april 2016) Bouwkosten: N.B.

het houtblad

len). Daarna heeft Van den Berg het tweemaal rondom

ONDER ARCHITECTUUR

en een werkplek voor medewerkers van de

werpwedstrijd gewonnen voor een station en

gemeente Växjö. De constructie wordt van

stadhuis in het Zweedse Växjö. Daarin is de

hout.

hoofdrol voor hout. In 2019 moet het klaar zijn.

Duurzaam Het gebouw wordt volgens architect Klara Frosterud van White Arkitekter

In het voorstel ‘Onder één dak’ wordt het ont-

duurzaam in sociaal, economisch en ecolo-

werp gepresenteerd als een nieuwe huiska-

gisch opzicht. Zo vermindert de schuine gevel

mer in het midden van de stad, waarin voor

het geveloppervlak, wat zorgt voor een lager

iedereen plaats is: jong en oud, medewerkers

energieverbruik. Voor de houtconstructie is

van de gemeente en bezoekers. Er waren in

samengewerkt met constructeur Florian Ko-

totaal vijf voorstellen.

sche.

Constructie van hout Het gebouw krijgt

Ontmoetingsplek Het voorstel omvat bo-

drie hoofdingangen die goed aansluiten op de

vendien een nieuw plein, een nieuw park en

infrastructuurstructuur van Växjö, volgens

een nieuwe brug boven het spoor die het sta-

White Arkitekter de groenste stad van Euro-

tion en het stadhuis met het museumpark ver-

pa. In het gebouw, 14.000 m2 groot, komen

bindt. Vanuit het station komen bezoekers via

een VVV-kantoor, tentoonstellingsruimte,

een brede trap in het stadhuis. Deze trap fun-

wachtkamer, cafés, winkels, vergaderzalen

geert tevens als ontmoetingsplaats.

afbeelding: tegmark

het houtblad

White Arkitekter heeft de internationale ont-

A C C O YA V O O R B R U G I N N O O R W E G E N

Voor de langste houten brug in Noorwegen is gekozen voor het houtproduct Accoya. Het maakt onderdeel uit van een wandelpad van 850 m lang bij Hafrsfjord.

Het project is genaamd Stavanger-Promenade, waarvoor de Stavangerregio in 2011 opdracht had gegeven. Het bestaat uit twee bruggen, waarvan er één 45 m lang is en de andere 30 m. Hij verbindt de aangrenzende

foto: jo gaute fornes

m a a rt 2 0 1 7

H O U T E N H O O F D R O L V O O R Z W E E D S S TA D H U I S

kustdorpen binnen dit gebied van Håhammaren.

Zwevende brug De fundamenten voor de brug zijn verankerd in de zeebodem. Het loopvlak is 45 m lang en bekleed met een geo-

de andere kant is er een minimale verbinding

wanden is zeer extreem en het oceaanwater

metrisch patroon van Accoya delen. De geïn-

gemaakt met de rotswand en de zeebodem.

slaat vaak hoog over de wandelbrug. Daarom

tegreerde bank is eveneens uitgevoerd in

is gekozen voor Accoya, dat duurzaam is en

Accoya. Het architectenteam van Multicon-

Extreem klimaat Woodlink leverde het

een hoge antislipwaarde heeft. Daarnaast

sult Noorwegen ontwierp de brug zo, dat hij

Accoya dat nodig was voor de Håhamma-

heeft het bewezen bestand te zijn tegen hout-

als het ware zweeft rond de bergen. Hij is

ren-brug, de grootste brug van de Stavan-

rot en trekt het minder snel krom dan andere

maar aan één kant bevestigd aan de berg. Aan

ger-Promenade. Het klimaat rond de rots-

houtsoorten.

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houthandel Greenwood International BV

Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Coillte Panel Products

houtexpeditie

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertiﬁcaat

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

ns ee e jk g ki hti ? ut rac o h p le ook ! l o s lv n o’ tij staa fot s it r gs r d daa sin e s ov ite, pa e n s e b o et e t w ew r ee d M op

A R F

N E K

N R.

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie