Lr htb0218 by Het Houtblad

maart 2018 • jaargang 30 • nummer 2

www.houtblad.nl

Bosvilla HaagwijkVoorschoten Architect Architect eigen huis Fotograaf Martijn Heil

Geniaal tropisch hardhout alternatief voor gevels

Sommige houtverbindingen laten niets aan het toeval over NS KOM KOEN OP E ND OP BEZO T STA E ONZS ET HABITAAN BOI NAMUR V IN AART

26 M T O T 23 2018

*/.0 , $) $)" $) */1 $- " ) -+ ' # . $- ) 2+ ,.$- 1 ,0 ) .,*/1 ,# $ ) 0 $'$"# $ 0 ) /1 +,*% . !# )". '- ' $ , *+ # . 0' & 0 ) #*/.0 , $) $)" ) $ . $(+-*) .,*)" $ / $ 2+ ,.$- *+.$( ' ,.$!$ ,$)" ) . #)*'*"$- # 0**,/$." )" +,* / .$ $) , )&,$%& ( .1 ,& *+ 0 ,3* & 0$ - ) #/'+ ) , & /3 0 , $) $)" ) ) 0 -.$"$)" ) 0 ) $(+-*) .,*)" $ 3$%) *)" 70 ) , ) . ( &. )/ %/$-. # . 0 ,- #$'

m a a rt 2 0 1 8 het houtblad

m e n g e l m o e s m at e r i a l e n Onze bouwcreativiteit is onuitputtelijk. Onschatbaar daarbij is de permanente ontwikkeling van systemen, machines en materialen. Bij de eerste twee gaat het om steeds geavanceerdere instrumenten, zoals CAD/CAM, BIM en robots. De laatste uitvinding - eens schrikbeeld van een geknechte mensheid - hebben we nu zo in het gevang, dat een veilige mutilatie volstaat: de robotarm. Maar ook bij de derde, de wereld der materialen, gaat het snel. Als grootste goocheltruc blijken die zich vloeiend te kunnen aanpassen. Deze mutatiematerialen, met integratie van natuurstoffen, bacteriĂŤn of chemicaliĂŤn, zorgen voor een vaardig expanderend bouwuniversum. Bekende voorbeelden zijn gemodificeerde houtsoorten. De nieuwste generatie betreft biomaterialen 2.0 als zelfhelend glas, eiwitschuimbeton, kokosparket, grassteen en paddenstoelmeubels. In Amerika springt DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency) via het Engineered Living Materials-programma alweer zeven sloten verder door (deel)biomaterialen te kweken, op aanvraag. Die kunnen dan waar-ook-maar onder lokale condities uitgroeien tot het gewenste multitaskproduct 3.0. Wat te denken van houten gevelbekleding die behalve regenwater, CO2 en esthetiek ook fijnstof, elektra en frisse lucht reguleert? Trek mee in de revolutie: de verbeelding is aan de bouw!

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

advertenties Reinier Lolkes de Beer Tel. 06-83332045 E-mail: r.lolkesdebeer@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

druk Drukkerij Roelofs Enschede

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl

m a a rt 2 0 1 8

Coverfoto: Woning Pirita Tallinn, Estland Ontwerp: Kadarik Tüür Arhitektid Tallinn Fotograﬁe: Tõnu Tunnel Tallinn

o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 1 2 v v n h - n i e u w s __________________ 2 2 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5

wa n d = d a k

zoekers. Onderdeel zijn conferen-

ongewoontegetrouw

Dat er oneindig op de standaardvorm

ties over houtinnovaties en hout-

De nieuwe toeschouwerstribune

van een huis kan worden gevarieerd,

architectuur. ________________

bewijst zwart op wit een woning te Tallinn, met allerlei tegenbewegin-

foto: ahec europe londen

gen. Expressionisme in het bos. __

Warner Stand in Londen is voorzien van Europa’s grootste overhuiving

bedreven en gedreven

in gelamineerd Amerikaans wit ei-

Virtuoos architect Kengo Kuma is

ken liggers: een constructief hoog-

een dichter. Naast (mega)grote pro-

standje. _____________________34

geknik te grondvor m

jecten ontwerpt hij tal van fijnzinni-

BLOC7 architecten ontwierp een

ge projecten: het zijn alle koesterin-

kubistische puzzel

verrassend tweespan: een koffie-

gen van zijn liefde voor schoonheid

Waterbedrijf Vitens heeft in Zed-

huis plus bijbehorend paviljoen.

en materialen, waarbij met name

dam een nieuwe productie-eenheid

Ranke inlands lariks portaalspanten

hout kan worden genoemd. ___

geven beide bouwwerken ruggengraat én ritme. _______________ 14

Accoya-vlakkenstelsel over het ge-

e x o t i s c h e s ta m p p o t

bouw wordt het geheel opgenomen

De wereldkeuken is er. Het Verre

in de natuur. _________________ 38

carrefour du bois 20 18

Oosten en Zuid-Amerika gaan

Drie dagen lang is het Exhibition

HISAMBA te Amsterdam. Verstilde

Park la Beaujoire in Nantes trefpunt

Japanse poëzie fuseert met rond-

voor 550 exposanten en 10.520 be-

borstig carnaval. ____________

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 176,95 Jaarabonnement BNA € 115,-

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

laten bouwen. Dankzij het grillige

culinair samen in restaurant SUS-

Jaarabonnement HIBIN € 115,Jaarabonnement KIVI NIRIA € 115,Jaarabonnement NBvT € 115,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV (aangesloten bij Fonds OO&A) ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie via www. houtblad.nl/abonneren.

Het volgende Houtblad verschijnt op 11 mei 2018.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

het houtblad

foto: het houtblad/hans de groot

foto: tõnu tunnel tallinn

verder in

z wa rt-w it s c hep t k leur woning pir i ta ta llinn, e s t l a nd

Dat er oneindig op de standaardvorm van een huis kan worden gevarieerd, wordt opnieuw bewezen met een woning in een bosrijke wijk van Tallinn. De architecten hebben plezierig inventief gespeeld met allerlei tegenbewegingen van wanden dakvlakken. De strakke regie

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: tĂľnu tunnel tallinn

wordt extra benadrukt door de kleurstelling zwart-wit. Expressionisme in het bos.

foto’s: tõnu tunnel tallinn

m a a rt 2 0 1 8 het houtblad

tekeningen: kadarik tüür arhitektid tallinn

Noord-/noordwest gevel. Vensterrijkdom om zoveel mogelijk licht…

Detail gevel.

Plattegrond begane grond. Legenda. 1.

Hoofdentree

Nevenentree

Woonkamer

Eetkamer/keuken

Pantry

Kantoorvertrek

Sauna

Garage

Installaties

10. Opslag

… én natuurbeelden binnen te halen.

Uitvergroten is iets wat de ontwerpers van Kadarik Tüür

volume toe, waardoor we hoge gevels en steile daken

Arhitektid uit Tallinn meer doen. Aldus ontwierpen ze

konden creëren.’

in 2015: een experiment van vuren dozen als zijwanden

Zwitsers landschapje De woning is op te vatten als

met ertussen een bijzonder expressief dak dat zich als een

een Zwitsers landschapje, een rits van vijf klippen of als

langgerekte skischans in de lucht verheft. De wanden be-

vijf hoog oplopende kijkdozen die maximaal uitzicht op

vatten zowel diepneggige ramen als diverse entrees; zie

de omgeving bieden. In alle gevels is een heel assortiment

Het Houtblad 5/2015. Het architectenbureau afficheert

van hout-aluminium kozijnen geplaatst - horizontaal, ver-

zichzelf als progressief hedendaags modern.

ticaal, rechthoeken, vierkanten, verschillende formaten -

m a a rt 2 0 1 8

ook het Estlandse paviljoen voor de Wereld Expo Milaan

Zoom van naaldbomen Pirita is het noordoostelijk-

anders mogelijk te maken. Ze worden in de zwarte gevels

ste district van Tallinn; er zijn in totaal acht van deze stads-

extra geaccentueerd door hun withouten, iets uit het vlak

delen. De havenstad zelf ligt aan de Baai van Tallinn, die

stekende omrandingen. Doordat ze diepe neggen heb-

weer onderdeel is van de Finse Golf. Helsinki ligt er zee-

ben, lijkt het binnen in de ruimtes of je een reeks sterk in-

breed 87 km boven. In Pirita, waar de natuur behoorlijk

gekaderde dia’s van bomen en bossen aanschouwt. De

vrij spel heeft, mondt de gelijknamige rivier uit in de baai.

kleurstelling in zwart en wit komt goed overeen met die

In de monding werden tijdens de Olympische Spelen van

van de zomerhuisjes in dit groene district, zij het niet in

1980 in Moskou de zeilwedstrijden gehouden. Het lever-

deze opmerkelijke vormenoverdrijving.

het houtblad

om dat kijkgenot vanuit de aanwezige vertrekken steeds

de Tallinn blijvend een jachthaven op. Van de 1,3 miljoen Esten woont een derde deel in deze hoofdstad van Estland (450.000 inwoners); de Baltische staat is dus lichtbevolkt. Het strand van Pirita, 2 km in een boog, trekt op mooie

i n h e t v r e d i g e ac h t e r l a n d va n

zomerdagen algauw 30.000 bezoekers. Een aparte ervaring is dat niet hotels de vreugdeloze achtergrond vormen,

donkergroene schilder achtigheid

maar een krachtige zoom van naaldbomen, zodat een boswandeling op slippers deel van het strandpakket uitmaakt. Op wat verdere afstand zie je de oude stad liggen met een pracht en kathedraal aan historische architectuur.

Overdadige vensterrijkdom Bij de zuidoost- en

In Pirita staat het hoogste gebouw van Estland: de Tallinn

zuidwestgevel dient de overdadige vensterrijkdom ook

TV Tower (Tallinna Teletorn; 314 m hoog).

om zoveel mogelijk natuurlijk licht naar binnen te halen, en dat door de diverse vormen en plaatsingen in allerlei

Donkergroene schilderachtigheid Daar ergens in

lichtmodulaties. Een groot horizontaal raam verlengt zich

het vredige achterland van donkergroene schilderachtig-

om de hoek. Met nog een kleiner raam aan de andere zij-

heid ligt tussen vele privéwoningen en zomerhuisjes een

kant hebben de eetkamer en keuken, die zich hierachter

woning die in haar nadrukkelijke expressiviteit sterk con-

bevinden, een overvloed aan licht en zicht. Alle ruimtes

trasteert met de omringende natuur en in haar voorname-

hebben aan twee of drie zijden ramen. Aan de zuidoost-

lijk zwarte kleurstelling daar toch ook in opgaat, zij het

zijde, de eigenlijke voorkant, bewegen de overstekken

hoekend en zoekend, want over een vloeiende harmonie

van het terras (links) en de garage (rechts), voor zover ze

kun je nu ook weer niet naar huis ansichten. Op het noor-

lang zijn, met de helling van het woondeel in het midden

den en noordoosten sluit het pijnbos op de kavel aan. Dit

mee. De uitkraging boven de garage is uitermate breed en

natuurgegeven en de oriëntatie op de zon hebben het

indrukwekkend. Eronder gaan de witte deuren van twee

ontwerp het indringendst bepaald. De eigenaar, voor wie

entrees schuil. De hoofdingang leidt naar de belangrijkste

het architectenbureau in een verder verleden ook de eer-

vertrekken: van links naar rechts eetkamer/keuken,

ste woning ontwierp, leeft al lange tijd in Pirita en bleef

woonkamer - beide open ruimtes aan een corridor - en

aan ontwerper en locatie trouw. Projectarchitect Tanel

een relatief groot uitgevallen sauna.

Trepp: ‘Hij moedigde ons aan de woning nog veel onderscheidender te maken. Onze eerste ontwerpschetsen wa-

Geheimzinnige ritselingen De neveningang geeft

ren nog tamelijk rationeel. Het bestemmingsplan hielp

toegang tot de garage en vervolgens de huiskamer. Hij is

daarin vervolgens ook mee. Het stond een groter bouw-

speciaal in gebruik als mensen met modderschoenen uit

■ ■ ■

Complete diashow op het noorden waar het pijnbos op

foto’s: tõnu tunnel tallinn

de kavel aansluit.

De bosnatuur en de zonoriëntatie hebben de vormenpuzzel van het ontwerp het indringendst bepaald.

De sauna is zorgvuldig in de woning geïntegreerd, met een uitloop naar de tuin.

ge) met als extra een inloopkast. Vanuit het bed kijkt het echtpaar na het wakker worden rechtuit naar een brede horizontale uitsnede van het bos en via een hoog verticaal

m a a rt 2 0 1 8

venster in de linkerwand naar een boomlang detail. De ultieme strakheid in vorm en kleur is ook in het interieur een onwrikbaar gegeven: hagelwittte wanden, antracietgrijze plavuizen op de begane grond, de sauna en boven in de badkamers, eiken vloeren op de verdieping en eiken traptreden op de leuningloze trap die in twee contrabewegin11

gen opwaarts kartelt. De sauna zelf is uitgevoerd in popu-

het houtblad

lieren (espen). Trepp: ‘Deze voorziening was van het grootste belang voor een hoger woongenot. Zij is zorgvuldig in de woning geïntegreerd, met een uitloop naar de tuin.’

Zwarte eenkleurigheid Als relativering van de plastische vormentaal is de woning, die in beton is opgetrokken met daken rustend op vuren dakspanten, compleet ingepakt met een grenen gevelbekleding (110 x 18 mm). De ordening van het geschroefde rabat met halfhoutse overlap is verticaal om geen nieuw, overbodig contrast te het bos komen banjeren. Aan de overzijde van de sauna,

creëren. Daarentegen benadrukt de zwarte eenkleurig-

na de corridor, bevindt zich nog een klein kantoorvertrek.

heid weer welbewust de hoogst sculpturale vorm. Om

Het bos houdt daar door het kamerbrede raam toezicht op

het binnenvallende licht niet af te tonen, zijn de onder-

de werkvoortgang, zonder dat je enige hoogte van goed-

kanten van de entreeluifel en het terrasoverstek net als

of afkeuring kunt krijgen: soms zwijgend, soms fluisterend in geheimzinnige ritselingen van breiende naalden.

e e n r i t s va n v i j f k l i p p e n o f v i j f De meest gebruikte ruimtes zitten op de begane grond. Ze geven ook direct toegang tot de tuin, waardoor de wo-

hoog oplopende kijkdozen

ning als het ware doorzet naar buiten. De woonkamer en de sauna op het zuidwesten respectievelijk noordwesten vangen vooral avondzon, waarvan het licht wordt getem-

het geveltimmerwerk in wit; de delen lopen hier langsge-

perd door de overhuiving van het overdekte terras van

wijs horizontaal. Ook de plafonds binnen bestaan uit dit

gemodificeerd grenen dat voorlangs loopt.

witgeschilderde horizontale grenen. In alle zorgvuldigheid is zo een uniek woonverschijnsel tot stand gekomen,

Boomlang detail De verdieping is strikt privégebied

dat niet alleen de bewoners, maar ook de passerende be-

met rond de hal vier slaapkamers en twee badkamers.

schouwer een waar genoegen verschaft. Zo’n beest van

Drie slaapvertrekken zijn uitbreidbaar naar een dakterras

een woning observeer je niet elke dag in de natuur. •

(eronder zit het overdekte terras). De vierde is de ouderslaapkamer op het noordoosten (ter plaatse van de gara-

hans de groot

Locatie: Pämaõle tee 7, Pirita Tallinn, Estland Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: Kadarik Tüür Arhitektid Tallinn (kta.ee); Aleksei Petrov, Tanel Trepp, Kristi Tuurmann Ontwerp interieur: Ace of Space Tallinn (aceofspace. ee) Aannemer: Wergoland Grupp Tallinn (wergoland.ee) Constructeur: IB Printsiip Oü Tallinn (printsiip.ee); Tõnu Peipman Grenen gevelbekleding, gemodificeerd grenen dek: Puumarket Tallinn (puumarket.ee) Vuren dakspanten: Peetri Puit Põlva (arcwood.ee) Eiken trap: Parila Klaas Haapsalu (parila-klaas.ee) Eiken vloeren: Vivarec Tallinn (vivarec.ee) Bouwoppervlak: 293 m2 Bouwperiode: 2015 - 2017 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

ONDER ARCHITECTUUR

m a a rt 2 0 1 8

afbeelding: tank architecture amsterdam

HOUTEN OPBOUW MAAKT SILO’S TOT ICONEN nen uiteenlopen van workshops, muziek- of

ness, eventspace en eenkamerhotel, foodlab,

dansuitvoeringen tot trouwceremonies.

brouwcafé, horeca, kantoren en drie openbare dakterrassen.

Indrukwekkende iconen “Met de robuuste houten volumes die in contrast staan

Drie silo’s met eigen functies De drie

met het oude beton van de silo’s ontstaat een

silo’s zijn verdeeld in een oost, west en mid-

iconisch beeld dat de skyline van Amsterdam

den, met elk een eigen functie. Zo is er in de

zal verrijken,’ licht het architectenbureau toe.

westersilo ruimte voor sport en spel, is er een

‘De silo’s zijn gemaakt tot indrukwekkende

Drie voormalige silo’s op Zeeburgereiland

ontmoetingsruimte in de oostersilo, waar een

iconen, zonder afbreuk te doen aan de rauw-

krijgen een nieuw leven onder een 15 m hoge

brewpub van Brouwerij ’t IJ komt en een res-

heid,’ oordeelde de jury. De drie silo’s zijn

opbouw. De Drie Koningen van onder meer

taurant. De middelste silo huisvest een ruimte

overblijfselen van de voormalige Rioolwater-

TANK architecture Amsterdam kwam als win-

voor culturele evenementen en dient overdag

zuivering Oost en staan in de Sporthelden-

naar uit de bus van veertig inzendingen.

als huiskamer voor de buurt. Bovendien wordt

buurt, de eerste woonbuurt op Zeeburger-

deze silo twee dagen per maand gratis ter be-

eiland. Rond de drie silo’s wordt bijzonder

De betonnen silo’s zijn 23 m hoog en krijgen

schikking gesteld aan buurtbewoners, scho-

energiek gebouwd. Naar verwachting zijn ze

een nieuwe invulling. In de houten opbouw is

len of sportverenigingen; de activiteiten kun-

in 2020 klaar. •

TOKIO BOUWT 350 M HOGE WOLKENKRABBER IN HOUT Aardbevingsbestendig Er wordt ge-

Comfortabele omgeving ‘Gekozen

ten wolkenkrabber die in 2041 klaar moet zijn.

bruikgemaakt van een stalen buisconstructie

wordt voor hout omdat houtbouw een com-

Houtleverancier is Sumitomo Forestry die in dat

met houten kolommen en liggers en diago-

fortabele omgeving creëert voor zowel plan-

jaar 350 jaar bestaat. Het ontwerp van W350 is

nalen. De wolkenkrabber krijgt balkons

ten als levende organismes en voor de mens.

van de Japanse architect Nikken Sekkei.

waarlangs planten naar boven kunnen klim-

Houten gebouwen zijn vergelijkbaar met een

men. Naast woningen komen er winkels,

bos. Ze dragen bij aan de biodiversiteit van

De imposante wolkenkrabber wordt een hy-

kantoren en hotels in het hooggevaarte. Het

steden,’ legt Sumitomo Forestry uit. ‘Boven-

bride constructie in hout en staal. Ze gaat voor

bouwoppervlak is 6.500 m2. Er zit 185.000

dien verlagen ze de CO2-voetafdruk.’ De Ja-

90% bestaan uit hout en voor 10% uit staal.

kuub aan hout in. Hout en staal moeten de

panse overheid stimuleert daarnaast bouwen

Het hele binnenwerk wordt van hout. De

hoogbouw samen aardbevingsbestendig

met hout. •

houten hoogbouw krijgt 70 verdiepingen.

maken.

SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A N SPOR T UW SPECIALIST VOOR LEVERING VAN HET JUISTE HOUT! • KENNIS & ERVARING • GROTE VOORRAAD • VELE BEWERKINGSMOGELIJKHEDEN WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

Hertfordshire afbeelding: sumitomo forestry

In Tokio zijn plannen voor een 350 m hoge hou-

WWW.HOUTEX.NL

het houtblad

plaats voor een kinderspeelvoorziening, well-

% ( " #"% " ') !! " & $ "' " ( #"* % &

$ '

k nik k e n n a a r e lk a a r ko ffieh u i s d e go ed e mo rg en v ink e v een

BLOC7 architecten ontwierp voor camping De Tachtig Morgen een verrassend tweespan: een gloednieuw kofﬁehuis met fraai geknikte grondvorm plus een bijbehorend paviljoen waaromheen het vroegere kofﬁehuis, een oude boerderij, als ruïne voortbestaat. Ranke inlands lariks portaalspanten geven

foto: sonia mangiapane amsterdam

beide bouwwerken ruggengraat én ritme.

Plattegrond.

1 2 3

9 8 7

Het dakloze voorhuis omhult nu een besloten buitenruimte met vuurplaats en grootse buitenhoekbank.

Legenda. 1. Keuken 2. Zitgedeelte 3. Veranda 4. Tuin/terras 5. Toiletten 6. Berging 7. Buitenruimte 8. Vuurplaats 9. Buitenhoekbank Detail gevel-dak.

Ontwerpﬁlosoﬁe: architectuur die een inspirerende ruimtelijke beleving geeft.

foto’s: sonia mangiapane amsterdam

het houtblad

tekeningen: bloc7 architecten amsterdam

m a a rt 2 0 1 8

kan dienen. Ten noorden van het nieuwe plein verrees

tingen. Dat begon al in Delft, waar drie architectuurstu-

Koffiehuis De Nieuwe Morgen: moderne, prima horeca,

denten elkaar troffen en zulke goede vrienden werden dat

waar de dagbesteders werken. Paviljoen en koffiehuis

ze in 2013 gezamenlijk architectenbureau BLOC7 hebben

horen duidelijk bij elkaar, zo rond dat pleintje. Hun maat-

opgericht. Via een kennis kwamen zij vervolgens in con-

voering, vormgeving, en vooral ook materiaalgebruik ver-

tact met Henk en Tatja Griffioen, eigenaren van een cam-

duidelijken dit nog. Zowel bij het koffiehuis als het ruïne-

ping waar een verbouwing nodig was. Ook tussen hen

paviljoen bestaat de hoofdconstructie uit portaalspanten

klikte het goed, en van het een kwam het ander, zodat in

van inlands lariks. Die bleven overal in het zicht. Zelfs de

de zomer van 2015 de drie architecten een prachtige fiets-

maten van deze spanten zijn ongeveer gelijk. Bij het kof-

tocht maakten naar die camping in Vinkeveen, puur om

fiehuis overspant een portaalspant circa 4.500 mm, in het

ook eens naar die verbouwplannen te kijken.

ruïnepaviljoen 4.400 mm. De kolommen van het koffie-

m a a rt 2 0 1 8

Deze opdracht wordt getekend door bijzondere ontmoe-

huis meten 60 x 260 mm, die van het ruïnepaviljoen 60 x 240 mm.

het houtblad

Met andere ogen Het woord ‘camping’ behoeft zeker nuancering: tenten zijn hier niet te vinden. Wel tijdelijk huurbare gebouwtjes, zo’n kleine 150 huisjes en ateliers.

Onderlinge samenhang Zelfs de kleur is identiek:

Ze vormen een informele ministad waar buitenstaanders

lariks blijft overal even oranjeachtig bruin dankzij een

makkelijk verdwalen. Al was er een anker: een oude boer-

behandeling met Woodstain VV, pigmenthoudende,

derij die als huiskamer diende. Ooit was hier een bloeiend

semifilmvormende beits. Grote verschillen tussen de

agrarisch bedrijf, totdat grote delen van de landbouw-

gebouwen zijn er ook, maar zelfs die ondersteunen hun

grond werden afgegraven voor de aanleg van de A2.

onderlinge samenhang. Het koffiehuis is circa 80 m2 groot

Vanaf toen werden kampeerders verwelkomd. Eerst al-

(precies zoals de voormalige boerderij) en het paviljoen

leen waren dat tenten in een wei. Dat groeide uit tot de

slechts 30 m2, maar ze knikken naar elkaar. Het grondvlak

huidige bedoening waarin de boerderij steeds meer functies kreeg: ontmoetingsplaats voor huisjeshuurders, club-

toen zeiden beide opdr achtgevers:

huis, pleisterplaats voor dagjesmensen en - sinds enkele jaren - werkplek voor zogeheten dagbesteders, mensen

‘verras ons maar’

met afstand tot de arbeidsmarkt.

Gelukkige beslissing In die zomer van 2015 waren

van het koffiehuis heeft een knik in het horizontale vlak

dringend aanpassingen nodig en de uitgangspunten wa-

en buigt zich rondom het centrale plein. Het ruïnepavil-

ren al geformuleerd: behoud van een deel van de boerde-

joen, aan de overkant, heeft veeleer een verticale knik

rij plus nieuwbouw. De architecten van BLOC7 keken met

in de rug: de spanten vormen een lessenaarsdak met de

andere ogen, blijkt uit hun aantekeningen van toen: ‘Geen

grootste hoogte aan de pleinkant. Zo openen beide ge-

fundering, eensteensmuurtje, niet-geïsoleerd en hout-

bouwen zich naar elkaar, met elk ook een luifel aan de

worm in de kap.’ Behoud van de boerderij werd daarmee

pleinkant.

minder vanzelfsprekend. Toen zeiden beide opdrachtgevers: ‘Verras ons maar.’ Anderhalf jaar later, februari 2018,

Prachtig kunstwerk BLOC7 koestert een ontwerp-

blijkt dat een gelukkige beslissing te zijn geweest. De

filosofie: ze willen architectuur maken die ‘een inspire-

camping kreeg een heel nieuw hart. In plaats van die ene

rende ruimtelijke beleving geeft.’ Welnu, dat wordt in

boerderij zijn er nu twee gebouwen rondom een open-

Koffiehuis De Goede Morgen waargemaakt. De beleving

gehouden centraal plein. Ten zuiden daarvan is de oude

is binnen uiterst aangenaam. De geringe breedte (4,40 m)

boerderij nog enigszins herkenbaar. Slechts een paar ka-

wordt gecompenseerd door de aanzienlijke lengte van de

rakteristieke muren bleven overeind, maar vooral de hele

ruimte: bijna 20 m. Over die hele lengte is de zuidgevel

voetafdruk bleef intact: hier is een gloednieuwe beton-

van glas en in het oostelijke deel ook de kopse kant en de

vloer gestort.

noordgevel. ‘Zitplaatsen met slecht uitzicht zijn hier niet,’ zegt architect Joris Heitkamp. ‘Iedereen kan uitkijken naar

Portaalspanten Het voortaan dakloze voorhuis om-

het plein, de dijk of het water.’ Toch is er keuze, want de

hult nu een besloten buitenruimte met vuurplaats en

knik zorgt voor duidelijk onderscheiden plaatsen. Er is

grootse buitenhoekbank, en op de vloer van het veel gro-

een koffiebar links naast de ingang, een openhaard pre-

tere achterhuis staat zowaar een nieuw gebouw: een pa-

cies in de knik, en een leestafel er net voorbij - in het kort-

viljoen met glazen dak dat als overdekt terras en podium

ste, dus het rustigste deel. Het ritme van de lariks spanten

■ ■ ■

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: sonia mangiapane amsterdam

KofďŹ ehuis en paviljoen (van waaruit de foto is genomen) maken een knik naar elkaar.

Zicht op de keuken.

Het ritme van de lariks spanten voorkomt een pijpenla-effect.

fraai met de houtconstructie verweven. De strakke staal-

ligger toe te voegen. Collega-architect Joris Willems: ‘Dat

draden gaan dwars door gaten in liggers die speciaal daar-

is puur voor de expressie. Zonder die extra liggers was

voor zijn aangebracht. Waar tussen de lariks spanten dich-

het hier te kaal.’ Bij de knik vormen ze zelfs een prachtig

te muurvlakken zitten, is steeds voor een houten invulling

kunstwerk: een waaier van vijf liggers die de ronding

gekozen. Ook dan is het ritme van de spanten nooit aan-

begeleidt. Als kolom dient hier een uniek element: drie

getast, maar juist versterkt. Binnen het koffiehuis is geko-

rechte kolommen en twee wiggen zijn tot één stoer ge-

zen voor berkentriplex. Alle wanden tussen de spanten

m a a rt 2 0 1 8

zijn de onvermijdelijke stalen windverbanden bijzonder

versterkt door tussen elke twee portaalspanten een extra

heel samengesmeed.

Eén uitgangspunt De kracht van het project schuilt

u i tg a n g s p u n t: d e l a r i k s h o o f d co n -

bovenal in één uitgangspunt: de lariks hoofdconstructie

s t r u c t i e e rva a r b a a r h o u d e n

ervaarbaar houden. De portaalspanten bleven overal zo ‘onaangetast’ mogelijk in het zicht. Mooi voorbeeld is de achterwand in het koffiehuis, waar de kolommen van de

zijn hiermee bekleed, waarbij zelfs de toiletdeuren pre-

spanten tevens als staanders dienen van gevelbrede open

cies met de strakke muurvlakken samenvallen. Ventilatie

kasten. Dat geldt ook de glasgevels, waar geen kozijnen

is onzichtbaar weggestopt achter triplexplaatjes die alleen

of sponningen zijn: alle raamvlakken zijn ingeklemd tus-

maar net wat meer naar voren liggen.

sen aluminium klemlijsten. Ook kreeg het koffiehuis, om de hoofdvorm van de portaalspanten zelfs buiten herken-

Eigen kleur Buiten zijn alle dichte muurvlakken be-

baar te houden, een uitzonderlijk rank dak (15 cm dik). Dit

kleed met western red cedar shingles. Willems: ‘Zo blijft

bestaat uit een hsb-plaat die tevens de stijve schijf is voor

ook hier het ritme van het lariks frame herkenbaar, het is

de houtconstructie. Het is gelukt hierin de hemelwater-

tevens voortgezet over het blokje met berging en toilet-

afvoer onzichtbaar weg te werken; een goot is in de hsb-

ten. Rabatdelen tussen het frame zouden storende extra

plaat verzonken. De oostelijke kopgevel van het koffie-

lijnen geven. Shingles doen dat niet, en ze hebben een

huis vroeg speciale zorg: dit is een schuifpui die voor twee

eigen kleur. Het lariks blijft donkerbruin: de western red

derde open kan en afkomstig was van een eigen leveran-

cedar shingles beginnen nu al te vergrijzen. Dat past me-

cier. Dankzij zorgvuldige afstemming én planning past

teen mooi bij het waterland, het terras, de vlonders en het

ook deze perfect in het geheel. Opengehouden buiten-

leven hier.’ •

hoeken houden zelfs hier de portaalspanten herkenbaar.

hilde de haan Raffinement Als andere materialen zijn toegepast, gebeurde dat met raffinement. Stalen verbindingsmiddelen waren onmisbaar, met name in de aansluiting tussen span-

CO2-VOETAFDRUK

ten en dwarsliggers, maar die zijn zoveel mogelijk wegge-

In dit project is onder meer 8,5 m3 inlands lariks ge-

werkt. Heitkamp: ‘Daar vertrouwden we op de adviseurs

bruikt. Dit betekent een CO2-vastlegging van 7.276

van Lüning. Wij toonden wat we wilden maken, zij gaven

kg. De Europese bossen slaan deze hoeveelheid CO2

aan hoeveel staal dan nodig was, en ook hoe dit in het kof-

op in minder dan één seconde. Het compenseert de

fiehuis grotendeels uit het zicht kon blijven.’ In het ruïne-

uitlaatgassen van een middenklassenauto over 61.143

paviljoen wordt het staal daarentegen juist pontificaal ge-

km of het jaarlijks elektragebruik van 8 huishoudens.

toond. Hier staan de portaalspanten op stalen voeten en

Locatie: Vinkenkade 75, Vinkeveen Opdrachtgever: Henk en Tatja Griffioen Ontwerp: BLOC7 architecten Amsterdam (bloc7architecten.nl); Joris Heitkamp, Eric de Ridder, Joris Willems Aannemer: MIJA Timmerbedrijf Vinkeveen i.s.m. RBC Bouw Vinkeveen (rbcbouw.nl) Gevelbouwer: H-GBM Budel (h-gbm.nl) Constructieadvies: Adviesbureau Lüning Arnhem (luning.nl) Inlands lariks portaalspanten: HEKO Spanten Ede (hekospanten.nl) Inlands lariks schuifpui: Rogier Ogier, ROVO Houthandel Budel Siberisch lariks terras, vlonders, boeidelen, buitenbank, western red cedar shingles: Houthal Mijdrecht (houthalmijdrecht.nl) Bouwperiode: December 2016 - juni 2017 Bruto vloeroppervlak: 103 m2 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

het houtblad

voorkomt een pijpenla-effect. Die werking wordt nog

foto: art&build parijs/paul kozlowski

Kantoorgebouw Opalia Parijs (2017); ontwerp: Art&Build Parijs, Steven Ware. Hoogste (31 m) en grootste (6.500 m2) gebouw in Frankrijk.

10 0% h o u t c ar r efour inter national du bois 20 18 nantes Verspreid over vijf hallen vindt ook dit jaar deze tweejaarlijkse Europese vakbeurs voor houtproducten plaats. Gedurende drie dagen is het Exhibition Park la Beaujoire in Nantes het trefpunt van 550 exposanten (154 buitenlandse) en 10.520 bezoekers (3.500 buitenlandse). Onderdeel zijn voorts conferenties over houtinnovaties en houtarchitectuur.

De Carrefour International du Bois wordt georganiseerd

Marokko, Tunesië en het Arabisch schiereiland. In 2016

door Atlanbois, branchevereniging voor houtpromotie in

waren er bezoekers uit tachtig landen.

de Pays de la Loire, het gewest rond hoofd- en havenstad Nantes, en Grand Port Maritime de Nantes Saint-Nazaire.

Megamanifestatie Onderwerp van bezoek en inter-

De editie 2018 is gericht op een verdere internationalise-

actie is 100% hout: van gezaagd hout, loof- en naald-

ring met promotiecampagnes in Italië, het Verenigd Ko-

houtsoorten, plaatmaterialen, bossen, gevelbekleding,

ninkrijk, Duitsland, Nederland, België, Spanje, Portugal,

gelamineerd hout, kruislaaghout en parket tot houtcon-

‘s Werelds grootste houthoogbouwproject Dalston Lane Londen nog in aanbouw (voltooid 2017); 15.960 m2, 33 m hoog. Ontwerp: Waugh Thistleton

foto: atlanbois nantes

foto: daniel shearing brighton

Architects; Andrew Waugh.

Drie dagen interactie tijdens beursbezoek en conferenties.

structies en nieuwvindingen. De megamanifestatie is voor

Houtdag 2017 en FSC Event 2018. Het Houtblad introdu-

houthandelaren, timmerfabrikanten, houtbouwers, hout-

ceerde hem in Nederland en publiceerde twee artikelen

constructeurs, aannemers, adviseurs, onderzoeksbureaus,

over zijn werk: Stadthaus Londen, eerste houthoogbouw-

ontwikkelaars, architecten, landschaps- en interieurarchi-

project ter wereld (nummer 1/2009) en Dalston Lane

tecten. Het internationale karakter zorgt voor een opti-

Londen, het in omvang grootste houthoogbouwproject

male kruisbestuiving. Omdat elke stand beperkt blijft tot

ter wereld (7/2017). Hij spreekt op twee dagen.

maximaal 36 m , is overzicht en flexibiliteit gewaarborgd. Hal 1 is speciaal gewijd aan technische innovaties, virtual

Steven Ware Steven Ware is zowel architect als bio-

reality, simulators en 3D-printen.

loog. Niet alleen besteedt zijn bureau veel aandacht aan ontwerp in relatie tot constructie, maar ook aan groen

Flankerende programma’s Elke beursdag zijn er

bouwen. Hout heeft dan, stelt Ware, een zeer gunstige

conferenties en bijeenkomsten met binnen- en buiten-

grijze energiebalans vergeleken bij andere materialen.

landse sprekers in hal 4. Ze gaan over marktontwikkelingen, houtbouwsystemen, interieurvernieuwingen en (inter)nationale houtarchitectuur. Te noemen zijn: The Choice of French Timber Products for High-Rise Projects,

h e t i n t e r n at i o n a l e k a r a k t e r z o rg t voor optimale kruisbestuiving

Buildings Made of Bio-Sourced Materials, Medium and High-Rise Buildings, The Place of Wood in Public Areas and Outdoor Facilities, Technical and Normative Evolutions in Timber Construction en Innovations & Timber In-

Grijze energie betekent alle (fossiele) energie die nodig is

dustry. Ook worden twee prijzen uitgereikt (houtcon-

tijdens de hele levenscyclus van materialen: verzamelen

structies, houtinnovaties).

en transporteren van de ruwe materialen, ze transformeren tot eindproducten, verpakken, vervoeren, gebruiken

Andrew Waugh Twee belangrijke sprekers tijdens Ex-

en ten slotte opnieuw verzamelen voor recycling of afval-

ceptional Buildings in Wood zijn de architecten Andrew

verwerking. Beide architecten zullen vergezichten op de

Waugh (Waugh Thistleton Architects Londen) en Steven

toekomst openen (beursdag 30 mei a.s.) •

Ware (Art&Build Brussel/Parijs/Luxemburg). Waugh, houtarchitect in hart en nieren, is als spreker bekend van

hans de groot

■ ■ ■

H O U T VA D E M EC U M - VA N A BAC H I TOT Z E B R A N O: ALLE HOUTSOORTEN OP EEN RIJ Begin februari 2018 is het nieuwe Houtvade-

m a a rt 2 0 1 8

mecum uitgekomen. Deze geheel herziene 11e druk bevat ruim 250 houtbeschrijvingen en honderden nieuwe foto’s. In deze full colour uitgave zijn 9 nieuwe houtsoorten toegevoegd en is de volledige tekst van deel ‘Basiskennis hout’ - over hout als materiaal, toepassing, verwerking en nog veel meer - helemaal herschreven en voorzien van nieuwe afbeeldingen en grafieken.

Uniek standaardwerk De inhoud van het nieuwe Houtvademecum is na een intensief traject tot stand gekomen onder leiding van René Klaassen (hoofdredacteur, SHR). Hij werd bijgestaan door een begeleidingscom-

geven en zorg te dragen voor het verder in de

www.houtvademecum.com. De prijs bedraagt

missie van deskundigen uit de VVNH-sectie-

markt zetten van dit unieke standaardwerk.

€ 139,95 (incl. 6% btw).

SHR, alsmede ondersteund door het VVNH-

Aanschaffen Het Houtvademecum is te

Informatie Voor inhoudelijke vragen kan

secretariaat. Uitgeverij Vakbladen.com is be-

koop via de reguliere boekhandel (ISBN 978

men contact opnemen met Eric de Munck,

reid gevonden het Houtvademecum uit te

90 828 172 94 / NUR 530) of te bestellen via

e.de.munck@centrum-hout.nl.

besturen Naaldhout en Hardhout, SKH en

H O U T I N F O R M AT I E L I J N - V O O R A L U W V R AG E N OV E R H O U T E N H O U T TO E PA SS I N G E N Centrum Hout staat dagelijks architecten,

ring of over de milieueigenschappen. Heeft u

men met alle vragen over hout, plaatmateriaal of

bouwers, verwerkers en adviseurs te woord,

ook een vraag?

houttoepassingen terecht. Buiten de openings-

die vragen hebben over hout, houtproducten

tijden kunnen de vragen worden gericht aan

of hoe hout goed toe te passen. De vragen

Bereikbaarheid De Houtinformatielijn is

houtinformatie@centrum-hout.nl. Centrum

gaan over bijvoorbeeld de juiste houtsoort-

bereikbaar van dinsdag tot en met vrijdag van

Hout reageert zo snel mogelijk. Het streven is

keuze, eigenschappen van hout in gevel of

10.00-12.00 uur op telefoonnummer 0900-

binnen een werkdag.

constructie, over eisen en normen, detaille-

5329946 (kosten € 1,- per gesprek). Hier kan

Andere bronnen van informatie foto: van helmond zuidam architecten eindhoven hap

het houtblad

Waterland 001; ontwerp: Van Helmond Zuidam architecten Eindhoven.

• Houtsoorten, FSC/PEFC, en gecertificeerde houtleveranciers: www.houtdatabase.nl • Algemene informatie over hout, houteigenschappen en toepassingen: www.houtinfo.nl • Hout en houttoepassingen in de gww: www.houtindegww.nl • Berekenen CO2-opslag in hout: www.opslagCO2inhout.nl.

VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen

m a a rt 2 0 1 8

te Almere.

LUNCHBIJEENKOMSTEN VOOR CIVIEL INGENIEUR S ‘ I N N O VAT I E F H O U TG E B R U I K I N D E G W W ’

het houtblad

Centrum Hout heeft recent kennissessies georganiseerd bij de ingenieursbureaus Tauw, Royal Haskoning DHV en Gemeente Rotterdam. Tijdens deze bijeenkomsten op locatie werden inspecteurs, bestekschrijvers, projectleiders en constructeurs in een kort tijdsfoto: innovita woerden

bestek bijgespijkerd over de laatste ontwikkelingen rond hout en houttoepassingen. Ook werd ingegaan op beleid en normen, alsook mogelijkheden om nieuwe (milieu- en kosten)informatie te gebruiken bij aanbestedingen. De gehouden presentaties werden zeer op prijs gesteld en hebben tot vervolgafspra-

Ingenieurs van adviesbureau Tauw luisteren aandachtig.

ken geleid. heden van houtsoorten in de gww, recente lca-

aangegeven door het betreffende ingenieurs-

Actieplan Hout in de gww Centrum

onderzoeken, CO2-voetfdrukken en de rol van

bureau.

Hout organiseert deze kennisbijeenkomsten

de grondstof hout bij de invulling van het over-

waarin medewerkers van ingenieursbureaus

heidsbeleid gericht op de biobased en circulaire

Informatie Wilt u ook een afspraak maken

worden geïnformeerd over de laatste ontwik-

economie.

voor een lunchbijeenkomst? Neem contact op

kelingen van houtgebruik in de gww, in het

Presentaties worden verzorgd door een des-

met de Helpdesk Hout in de GWW: Eric de

kader van het Actieplan Hout in de gww. Zo

kundige van Centrum Hout, desgewenst aan-

Munck via telefoon 036-5329821 of help-

wordt ingegaan op de toepassingsmogelijk-

gevuld met extra expertise op een gebied

desk@centrum-hout.nl.

ARCHITECTENSPREEKUUR - EEN PERSOONLIJK GESPREK T O T I N D E TA I L Hout is gezien z’n esthetische kwaliteiten

Centrum Hout geeft graag ondersteuning

beelden van houtsoorten en toepassingen

een geliefd materiaal. Ook de vele innova-

bij de juiste toepassing en detaillering. Ar-

te zien.

tieve mogelijkheden en duurzame eigen-

chitecten (opdrachtgevers, projectontwik-

schappen maken dat steeds meer mensen

kelaars) die werken aan een ontwerp waarin

Een Architectenspreekuur is gratis (1 uur),

bewust voor hout kiezen.

hout een prominente plaats inneemt, kun-

tenzij er externe expertise voor een speci-

‘Een bezoek aan het architectenspreekuur is

nen een afspraak maken voor het Architec-

fieke vraag moet worden ingehuurd. Wacht

nuttig en voorkomt fouten. We wisten na afloop

tenspreekuur. Wij helpen u graag op weg

niet langer en maak een afspraak met een

precies waar we op moesten letten,’ Tom Frant-

naar een duurzaam en milieuvriendelijk re-

van onze medewerkers via 0900-5329946

zen, Frantzen et al architecten Amsterdam.

sultaat. In Almere zijn ter plekke vele voor-

(€ 1,- per gesprek). •

s ta pe l o p h o u t co eda h o u se ata mi, s hiz u o k a , j a pa n

foto: kawasumi kobayashi kenji photograph office tokio

Het paviljoen heeft een sterk horizontale

ŕ˝&#x201D;áĄŁ

ŕ˘?ŕŁ&#x2021;ŕ˘&#x2122;

á&#x2019;&#x2021;á&#x160;Ľŕ˘¸ŕŁ&#x203A;ŕ˘Ť

49-laagse stapeling van vederlichte balkjes.

Plattegrond.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: kawasumi kobayashi kenji photograph office tokio

tekening: kengo kuma architects and associates tokio

gelaagdheid (4,40 m hoog)

De beroemde Japanse architect Kengo Kuma is een dichter. Naast grote en megagrote projecten, zoals het (houten) Olympisch stadion voor de Olympische Spelen 2020 in Tokio, ontwerpt hij tal van ﬁjnzinnige projecten. Het zijn alle koesteringen van zijn liefde voor

Coeda House (= Huis van de Kleine Takken) is een nieu-

perken. Idee was bovendien te suggereren dat de boom

we ode aan hout. De locatie is ronduit idyllisch. De frêle

op z’n stam rust, net als in de natuur: daar leunen bomen

49-laagse stapeling van vederlichte balkjes licht de flank

ook niet op een wandelstok. Een buitenrand van door-de-

van een heuvel helder op aan de Sagamibaai die in de Stil-

kolommen-de-zee-niet-meer-zien ontbreekt dus.

m a a rt 2 0 1 8

schoonheid en materialen. Met name in hout is hij een bedreven en gedreven virtuoos.

grandioos uitzicht over groene aardglooiingen en blauwe

Dougong Ook in de aankleding is de transparantie en

zeeplooiingen. De heuveldiagonaal maakt deel uit van het

abstractie nagestreefd. Bezoekers zitten op houten stoe-

stadje Atami (37.000 inwoners) in de prefectuur Shizuo-

len aan glanzend metalen tafels met glazen blad. De bar is

ka, hemelsbreed 87 km ten zuidwesten van Tokio.

evenzeer een stapeling van balkjes. De plankenvloer en houtconstructie zijn blind bevestigd, wat de verschij-

Kostelijk essentialium Meer precies is de uitspan-

ningsvorm op scherp zet. De balkenrepetitie is typisch

ning een kostelijk essentialium van de Akao Herb & Rose

Kengo Kuma: een mengeling van traditionele ambachte-

Garden (60 ha), die zich enigszins terrasvormig over de

lijkheid en moderne constructietechnologie. Het Coeda

helling drapeert. De Bloemenhof van Eden, geopend in

House doet denken aan de Yusuhara Wooden Bridge Mu-

1988, tuinvest 600 rozen- en 4.000 plantensoorten. Fei-

seum (zie Het Houtblad 4/2012), waarin eveneens de

telijk zijn het twaalf thematuinen met elk hun eigen feest-

constructiemethode dougong (= blok en drager) modern

tooi: Rozenvallei, Engelse rozen-, Gouden rozen-, Klim-

is toegepast. Dit stapelen van balken dateert uit circa de 2e

rozen-, Franse geurende rozen-, Collectie-, Koningin van

eeuw v.Chr. en vond ingang in China, Taiwan, Japan en

de Nacht-, Aanzoeks-, Huwelijks-, Kruiden-, Rots- en Ja-

Korea. Door de grote spreiding van krachten werden

panse tuin. In de laatste staan 600 jaar oude grenenbon-

reusachtige, aardbevingsbestendige daken mogelijk. Later

sais. In april bloeien 100.000 tulpen in de twaalftuin. Bo-

kregen ze een eerder sierlijk dan constructief karakter.

men als de pruim en kers zorgen voor de hoge accenten in de kleurenweelde. Er is een kinderplein, een winkel met

Adembenemend sprookje Bij het paviljoen begint

florabijouterieën, ateliers voor tuingerichte workshops en

de ‘willekeurige’ stapeling van vierkante balken (8,0 x 8,0

diverse etablissementen voor de innerlijke mens.

cm) bij de stam, die vervolgens uitwaaiert naar het dak. Als houtsoort dient Alaska ceder van 800 jaar oude bo-

Horizontale gelaagdheid In deze fantastische en-

men (houdbaarheidsklasse 2). De kopse kanten zijn naar

tourage voegt het cafépaviljoen zich ronduit superieur.

traditie wit geschilderd, een zowel functionele als estheti-

Opvallend is de sterk horizontale gelaagdheid van de

sche oplossing. De balken zijn versterkt en verbonden

houtstapeling (4,40 m hoog) op dit hellingplateau. Het

met ingeharste wapeningsstaven van koolstofvezel; die

wordt extra benadrukt door het witte vierhoeksdak van

hebben een zevenmaal hogere treksterkte dan stalen

vier gelijkzijdige driehoeken die elkaar met de stompe

exemplaren en waarborgen zo de aardbevingsbestendig-

hoeken licht stijgend in het midden ontmoeten. De con-

heid. Is het Coeda House overdag al een formidabele be-

structie toont als een leiboom met een naar alle kanten

zienswaardigheid, ‘s avonds is het een fenomeen van op-

uitgetrokken kroon (10,5 x 10,5 m). Hij staat op een even-

perste schoonheid: de verholen verlichting bovenin maakt

eens exact vierkante vlonder van Japans schijniepen plan-

de kruin tot majestueuze kroonluchter. Het paviljoen

ken (12,5 x 12,5 m). Het dak wordt ondersteund door een

wordt dan een adembenemend sprookje. •

aanraking van vier glazen schuifwanden tussen grijze aluminium slankstijlen die het weidse zichtveld minimaal in-

hans de groot

Locatie: 1027-8, Kamigata, Atami, Shizuoka Japan Opdrachtgever: Akao Herb & Rose Garden Atami, Shizuoka (garden-akao.com) Ontwerp: Kengo Kuma Architects and Associates Tokio/Parijs (kkaa.co.jp) Bruto vloeroppervlak: 156,25 m2 Bouwperiode: 2017 (Opening: 19 september 2017) Bouwkosten: N.B.

het houtblad

le Oceaan overvloeit. Je hebt vandaar, 150 m hoog, een

s peur en in geur en en k leur en s u shi s a mb a a m s t er da m

De wereldkeuken is er. Het Verre Oosten en Zuid-Amerika (Japan, Brazilië, Peru) gaan culinair samen op één bord, en dat smaakt nog lekker ook. Ook architectonisch worden ze tot een uitbundige stamppot verwerkt. Maar, hoe kan verstilde Japanse poëzie samengaan met rondborstig carnaval?

foto: albert bakker amsterdam

Ook in spelling zijn de keukens ongespatieerd aan elkaar

20ste eeuw beproefden duizenden Japanners hun geluk

gehoofdletterd: SUSHISAMBA. Het voedselexperiment

met het aanleggen van koffieplantages in vruchtbaar

blijkt al sinds 1999 te bestaan, toen in New York de eer-

Zuid-Amerika. En zo gingen ook de eetculturen smaak-

ste vestiging opende. Daarna volgden Miami, Las Vegas,

relaties met elkaar aan.

Londen - en nu - Amsterdam. Binnenkort krijgt Londen er een tweede pleisterplaats bij in Covent Garden.

Lol happen Traditionele gerechten, kleurrijk gemixt

De gerechten zijn historisch wĂŠl gefundeerd. Begin

tot nieuwe mengelmoezen, leidden tot een keur aan

tekening: ruijssenaars damstra architecten amsterdam

m a a rt 2 0 1 8

Plattegrond. Legenda. 1. Entreetrap naar beneden 2. Entree terras Singelgracht 3/4. Restaurant 5. Keukengebied 6. Voorbereidingskeuken 7. Bar-lounge 8. Trap naar toiletten beneden 9. Terras Singelgracht

het houtblad

Vrij zwaar ogend dak van gelamineerd lariks op uiterst slanke rode

foto: sushisamba

Nader beschouwd blijkt het een luchtige, blindgeschroefde stapeling van zich staffelende en kantig verjonDe zintuigenbestorming begint meteen bij de entree: een sluis van felgekleurde balkjes en latjes in open verband.

gende dwars- en langsliggers.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: ruijssenaars damstra architecten amsterdam

kolommen.

gerechten in klederdracht. Voedsel is visueel, ja, maar ook

bar loopt een knalgeel verlichtingselement; erboven flitst

joie de manger oftewel lol happen. De gangen trekken dus

als variant een gele bliksem.

rumoer gaat in het restaurant superlatief tot een kleuren-

Tetrisachtige patronen Achter de cirkelboog van

storm van materialen en een krachtsexplosie van vormen,

de inschrijfbalie ga je via een marmeren wenteltrap met

alles overgoten met - hinderlijke ontwikkeling in de neo-

rondom oranje wanden naar de toiletten. Na de balie

horeca - een luide golfslag van muziek. In die knotsgekke

loopt aan de rechterkant de open keuken. De omranding

collage zit je dan te (str)essen, zouden Duitse venijnproe-

ervan en de vervolgwand naar het einde zijn bekleed met

vers zeggen. Het is een bacchanaal voor alle zintuigen. Er-

vierkante, glanzend blauwe tegels; een deel heeft grote

aan ontsnappen lukt niet, want openheid is een alomme-

oranje stippen die tezamen tetrisachtige patronen vor-

tje, van de zichtkeuken tot de gevelhoge ramen: iedereen

men. Het langgerekte restaurant, na de toegangsdaaltrap

zit aan de openluchtmaaltijd. Maar wel geinig is dit al té.

links, wordt van de doorloop gescheiden door een bruin-

m a a rt 2 0 1 8

als kleine praalwagens in carnavalsoptocht voorbij. Het

Luchtige stapeling Buiten ben je nog argeloos. Tegen

met ruggelings blankhouten latjes. De halfcirkels worden

het rondlopende Holland Casino van wit natuursteen met

tot cirkels door ronde lichtmarmeren tafels en zwarte

grijsomrande openingen contrasteert een half zo hoog

stoelen. Langs de buitengevel staan vierkante lichtmar-

gebouwtje met blank gebeitste houten gevel en een klein

meren tafels met bruinleren stoelen. De betonnen kolom-

buitenterras. Opvallend zijn de uiterst slanke rode kolom-

men hier zijn ingepakt met zwart marmer. Het restaurant

men (Ø 101,6 mm), de felgele onderhelft van aluminium-

wordt onderbroken door een ronde sushibar met een huid

houten puien (PEFC-gecertificeerd Vilam-lariks) en het

van open houten plankjes; er middenin staat een weelde-

vrij zwaar ogende dak van gelamineerd lariks, eveneens

rige oranje loofboom, plastic en symbool van alle SUSHI-

PEFC. Nader beschouwd blijkt dit laatste een luchtige,

SAMBA’s.

het houtblad

leren eetbank: een rechte lijn van golvende halve cirkels

blindgeschroefde stapeling van zich staffelende en kantig verjongende dwars- en langsliggers (80 x 160, 100 x 240,

Amerikaanse overdrijving De bonte santenkraam,

120 x 360 mm). De bovenste liggerlaag, beschermd door

zo orakelt de opdrachtgever in Amerikaanse overdrijving

een hardglas plaat, priemt schuin naar boven. Alle vier-

(overdaad baat) op de website, ‘weerspiegelt onze passie

kante kopse spantuiteinden zijn witgeschilderd, een oude

voor buiten dineren, hedendaagse graffitikunst en natuur-

Japanse beschermingstechniek tegen vochtindringing. Op

getrouw ontwerp.’ De locatie aan het ‘ongelooflijk mooie

het glas tussen de gele schuifpuien (Amsterdam!) en het

werelderfgoed van de Singelgracht’ is ‘opwindend’, het

dak zit een vaste zonwering van panelen, bestaande uit

etablissement is ontworpen door een ‘wereldberoemde’

een dubbele laag kruisbalkjes van onbehandeld lariks, per

architect en ingericht door een ‘hooggewaardeerde’ in-

paneel om en om tegengesteld diagonaal geordend. Een

terieurarchitect. Architect Hans Ruijssenaars hoorde pas

plankier voorlangs snijdt als olifantenpaadje de route van Leidseplein naar Max Euwe- en Museumplein af.

de gangen trekken als pr a alwagens Zintuigenbestorming De zintuigenbestorming be-

i n c a r n ava l s o p to c h t vo o r b i j

gint meteen bij de entree, waar je door een sluis van felgekleurde balkjes en latjes in open verband via een stalen trap met blankeiken aantreden naar beneden dendert. Je

achteraf dat het restaurant vooral ‘funky’ moest zijn. Hij

blik verschiet over een vloer van slingerende witte en

werd aangezocht, omdat het Holland Casino ook van hem

zwarte banen, opgebouwd uit kleine stenen. Je treft zo’n

is (1984). Daar stak een glazen horecaserre uit, die nu dus

plaveisel ook aan langs de Copacabana in Rio de Janeiro.

heeft plaatsgemaakt voor SUSHISAMBA. Het interieur

Halverwege het restaurant gaat de vloer abrupt over in

ontwierp hij mee, maar daarvan zijn alleen enkele ele-

een gladde witte variant, ingezaaid met kleinere en grote-

menten restant, zoals de cirkelvormen, houten plafonds

re zwarte rechthoekomlijningen in schotsverband. De

en zwartmarmeren rechthoekkolommen.

plafonds, soms verlaagd, zijn voorzien van lariks lattenroosters; de zoldering langs de gevel golft. Boven de lan-

Aardbevingsgevoelig Cuzko Zijn artist’s impressi-

ge bar-lounge, rechts van de trap teruglopend, is het pla-

ons tonen een stijlvol interieur met minder kakelbont,

fond antraciet gestuukt. De komvormige wand achter

maar wel met een oranje veegvloer en verlichte balie-

de bruinlederen langsbank kent een horror vacui van ge-

wandvlakken van oranje bladertakstructuren. Die ruimte

kleurde huisjesvormen. Langs de rand van de gebogen

is prachtig in evenwicht met de gevel. De Amerikaanse

■ ■ ■

Argeloos en poĂŤtisch langs de Singelgracht. Met binnen de zintuigenbestorming.

Het langgerekte restaurant (links) wordt van de doorloop gescheiden

De gele schuifpuien kunnen omhoog (Amsterdam!). Erboven de vaste zonwering: een dubbele laag kruisbalkjes van onbehandeld lariks.

foto: ruijssenaars damstra architecten amsterdam

door een bruinleren bank: een rechte lijn van golvende halve cirkels.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: sushisamba

Langgerekt restaurant onder het golvende lariks lattenplafond, met sushibar onder de oranjeboom. Rechtsvoor de keuken.

opdrachtgever bleef echter vasthouden aan de eigen visie,

chie tussen gevels en andere bouwdelen, mede door tus-

dus dan eindig je als een nul in het cijfer. Resultaat is een

sengebieden als galerijen en overstekken, die standaard

schitterende/schetterende discrepantie tussen de verstil-

voorkwamen.’

Albert Speer Die discussie laaide na de Tweede We-

naar de Fushima Taisha Inari-tempel in Kyoto, maar óók in

reldoorlog fel op en leidde tot verkettering tussen beide

de aardbevingsbestendige daken van kruiselings gestapel-

stromingen. ‘De traditionalist Berghoef werd zelfs verge-

de balken, waarmee vele historische gebouwen in Japan

leken met nazi-architect Albert Speer.’ Anders gezegd

zijn uitgerust. Lateraal is het een gevoelssprong naar aard-

ging de stammenstrijd tussen room en space (begrensde

bevingsgevoelig Cuzko, de vroegere Inca-hoofdstad in

en onbegrensde ruimte; kolommen op de hoeken c.q.

Peru.

naar binnen geplaatst). ‘Ik heb daar vele gesprekken over gevoerd met mijn leermeesters Louis Kahn, Aldo van Eyck

Gevecht Eerder verloor Ruijssenaars een gevecht met

en Jaap Bakema. Aldo was de grote middelaar tussen bei-

de gemeente Amsterdam. Omvangrijker dan de glazen

de stromingen, doordat hij tevens de tussenruimtes, de

serre van weleer wilde hij als gebaar naar de stad een gro-

in-betweens, definieerde. Hij maakte bijvoorbeeld een

ter restaurant met een ver uitstekende luifel die de pas-

in-between door een cirkel rond een kolom te zetten.

santen op het olifantenpaadje weersbescherming zou bie-

Ruimte is ook relatief: open, dicht, verschuivend. Het

den. De stedenbouwdenkers prefereerden echter een

hybride zijn van iets is daarom onvermijdelijk.’

kleiner volume. Dat mocht wat groter zijn dan de oude serre, maar het overstek moest 60 cm gevelterug. Ruijsse-

Driediemensionale gevel Ruijssenaars is met deze

naars: ‘Volgens bestemmingsplan was mijn voorstel ge-

begrippen altijd bezig geweest. Hoe maak je bijvoorbeeld

oorloofd, bovendien bouwden we op eigen grond. Maar

een driedimensionale gevel als nu ook bij SUSHISAMBA?

juist toen begon de discussie te spelen om het teveel aan

Een spouwmuur is trouwens al 3D; de drie onderdelen

toeristengericht eten en drinken terug te dringen.’ Al is

kunnen afbuigend zelfs elk hun eigen weg gaan. ‘Ik geniet

het ontwerp gekortwiekt en de transparantie ver te zoe-

daarvan, het ontroert me.’ Binnenkort gaat hij voor het

ken, toch kan hij met het eindresultaat leven: het ont-

eerst het restaurantinterieur aanschouwen. Hoe belang-

werpprincipe is wel zichtbaar gebleven.

rijk is (filosoferen over) architectuur nog in onze tijd? •

Boeiend college En dan beland je vér van het rumoer

hans de groot

in de porseleinkast van de binnenkort 74-jarige dichterarchitect. Het interview wordt een rijk boeiend filosofisch college, waarbij tekeningetjes zijn wijsheidservaring on-

CO2-VOETAFDRUK

derstrepen. Hij ontvouwt de tegenstelling tussen Beaux-

In het project is onder andere 40 m3 lariks toegepast.

Arts, een bouwstijl rond 1900 met neo-invloeden van

Dit betekent een CO2-vastlegging van 34.242 kg. De

oude tijdperken, en het Nieuwe Bouwen daarna van Dui-

Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in 2 se-

ker, Rietveld en Oud. ‘Bij Beaux-Arts maakt de constructie

conden. Het compenseert de uitlaatgassen van een

de ruimte, bij het Nieuwe Bouwen doorklieft de construc-

middenklassenauto over 287.748 km of het jaarlijks

tie de ruimte. In de Japanse architectuur is dat nooit een

elektragebruik van 38 huishoudens.

punt van discussie geweest. Die kende nooit een hiërar-

Locatie: Max Euweplein 64, Amsterdam Opdrachtgevers: Orange Brands Management New York (sushisamba. com), Yip Group Amsterdam (amsterdam-dam.com), Holland Casino Amsterdam (hollandcasino.nl) Ontwerp: Ruijssenaars Damstra Architecten Amsterdam (ruijssenaars.nl) Interieurontwerp: Woodfever Naaldwijk (woodfever.com) Aannemer: Ooijevaar | bevlogen bouwers Haarlem (bevlogenbouwers.nl) Bouwbegeleiding: Dev_ real estate Woerden (dev-realestate.com) Gelamineerd lariks constructie, engineering, lattenplafonds: Woodteq houtconstructies Holten (woodteq.nl) Vilam-lariks puien: Timmerfabriek Reinders & van ‘t Ende Hoogkarspel (r-en-e-tifa.nl); Vilam-lariks: Withagen Houtprodukten Tynaarlo (withagenhoutprodukten.nl) Bruto vloeroppervlak: 800 m2 Bouwperiode: Juni 2016 - juli 2017 (Opening: 1 september 2017) Bouwkosten: € 1,45 miljoen (excl. interieur, excl. btw)

het houtblad

kermis. De gevel vindt inspiratie in de torii-route (= poort)

m a a rt 2 0 1 8

de Japanse gevel en de luidruchtige Latijns-Amerikaanse

br it ten o n de r b a lda k ijn warner stand, lord’s cricket ground londen Groot-Brittannië blijft een wurg van tradities. Echter, bij de herontwikkeling van de eerbiedwaardige Lord’s Cricket Ground in Londen speelde gewoontegetrouwheid geen rol. Zo is de nieuwe toeschouwerstribune Warner Stand voorzien van Europa’s grootste overhuiving in gelamineerd Amerikaans wit eiken liggers: een constructief hoogstandje.

bureau Populous dus de opdracht een tribune te ontwerpen die binnen de voorgenomen visie viel. Als extra aanwijzingen golden: de bezoekerservaring verbeteren, de rolstoeltoegankelijkheid verhogen en de internationale reputatie van Lord’s een oppepper geven. De nieuwe

m a a rt 2 0 1 8

Warner Stand vervangt het exemplaar uit 1958. Hij heeft, verdeeld over twee platforms boven elkaar, 2.656 zitplaatsen, met betere zichtlijnen. Erachter gaat een gebouw schuil van vijf verdiepingen (één ondergronds), waarin allerlei faciliteiten zijn opgenomen: receptie, stafgebied, vier bars, toiletten, installaties/opslag, keuken/catering, 35

Match Control-suite, terras en - pal onder de uitkraging

het houtblad

met schitterend veldzicht - een restaurant.

Elegant palmblad Het tentdak is ongetwijfeld het beeldbepalendst van de Warner Stand. Maximaal circa 24 m uitkragend, is het kijkgenot haast net zo spannend als bij een wedstrijd. De overkapping ligt over het publiek uitgespreid als een beschermende reuzenwaaier met sierlijk tere kantboogjes aan de uiteinden. Van de zijkant be-

de toeschouwers zitten nooit

foto’s: ahec europe londen

in het donker

schrijft het overstek in de fantasie de lange curve van een cricketbalworp. Populous zelf spreekt van ‘een elegant palmblad met delicaat gevouwen lobben, dat schuins omhoogsteekt’. Via de licht neerhangende plooien stroomt het regenwater terug naar het begin, en kelderwaarts naar een opvangbak. Vandaaruit gaat het als spoelwater naar de toiletten. Zonnepanelen zijn in het dak geïncorporeerd voor de warmwatervoorziening en de opwekking van elektriciteit. Met deze en andere maatregelen (aard-

Lord’s Cricket Ground, een van de meest iconische sport-

verwarming, dubbelglas, hernieuwbare materialen, groe-

faciliteiten ter wereld, ligt in de wijk St John’s Wood in

ne achtermuur) is het BREEAM Very Good-certificaat be-

hartje Londen. De nieuwe Warner Stand is de eerste fase

haald (***, ≥ 55% duurzaamheidsscore).

in een ambitieus masterplan het hele complex naar deze tijd te inno-enerveren. Onder andere vijf van de negen

Zweem van lichtheid Elf liggers van gelamineerd

tribunes worden vervangen: Warner, Compton, Edrich,

Amerikaans wit eiken dienen als bladnerven. Naar het

Tavern en Allen Stand. De eerste neemt de westhoek in

einde verjongen ze zich, wat het beeld prachtig dynami-

van Lord’s, tussen de Member’s Pavilion (1890) en de

seert. Op hun dikste begin binnen zijn de afmetingen 900

Grandstand (1996; ontwerp: Nicholas Grimshaw).

x 350 mm; de langste ligger is 23,4 m en weegt vier ton. Ze zijn blank behandeld met een Remmers-beits tegen

Welomschreven identiteit Lord’s Cricket Ground is

verwering. Wit halfdoorschijnend EPDM-doek ligt er in

geen standaardstadion, waarin alle tribunes rond het cric-

flauwe golfjes als bladschijf tussen. Voordeel van deze

ketveld speciaal hun eigen praal hebben. De nieuwe voor-

translucentie is dat de toeschouwers nooit in het donker

ziening moest daarom vloeiend bij de rest passen, zij het

zitten. De architect wilde tevens een zweem van lichtheid

wel met een welomschreven identiteit. Opdrachtgever

creëren. Het doek wordt in deze vorm gehouden door

Marylebone Cricket Club gaf het Londense architecten-

dunne, witte, gebogen rondstalen dwarsliggers op een

■ ■ ■

De nieuwe voorziening moest daarom vloeiend bij de rest passen, zij het wel

m a a rt 2 0 1 8

met een welomschreven identiteit.

Doorsnede.

tekening: populous londen

5 3

Legenda. 1. Bars 2. Toiletten 3. Keuken/catering 4. Match Control-suite 5. Restaurant

6. Stafgebied

Beschermende reuzenwaaier met sierlijke kantboogjes aan de uiteinden.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: ahec europe londen

het houtblad

en twee derde van elk langsliggerpaar. De houten liggers

van het Amerikaans wit eiken Robinson Lumber New

gaan dwars door de glazen wand van het restaurant tot

Orleans, gelamineerdhoutproducent Hess Timber Klein-

aan de betonnen achtermuur waarin ze met ingelaten

heubach (Duitsland), aannemer BAM Construct Hert-

staalplaten zijn vastgezet.

fordshire en American Hardwood Export Council (AHEC)

slanke rondstalen kolommen, verdekt achter de alumini-

romantische idee wilgen of essen te gebruiken, omdat

um raamstijlen. ‘s Zomers kunnen de ramen open, waar-

deze houtsoorten dienen voor de bats c.q. dwarshoutjes.

door één grote ruimte ontstaat. Buiten steken de wit eiken

Ook Europees eiken kwam even voorbij, maar mede op

liggers maximaal 13 m uit. Gecentreerd op de buitenste

aanraden van Arup, dat in de genoemde experimenten

EPDM-velden tussen de stalen dwarsliggers zitten klok-

met de Amerikaanse loofhoutsoorten had geparticipeerd,

vormige lampen aan draaddunne ‘windverbanden’. Ge-

viel de keuze op wit eiken: de sortering is van hoge kwali-

bogen rondstaal realiseert de sierboogjes aan de ligger-

teit, het uiterlijk is van meubelklasse, de gouden kleur

uiteinden. De wit eiken megalucifers zijn op twee derde

verheft ieders hart en door z’n dichtheid is de sterkte en

gesplitst door witstalen T-vormige liggers. Niet alleen zijn

stijfheid bovengemiddeld, waardoor er slanker en dus

de dwarsliggers hieraan gelast, maar ook zit het EPDM

esthetisch mooier mee te construeren valt.

ertussen met aan de bovenzijde het ‘reststuk’ Amerikaans wit eiken dat aan de onderkant is voorzien van een klem-

Nieuwe houdiniacts Bij Hess Timber werden diverse

mende staalstrip. Al het staal heeft geen dragende functie,

proeven uitgevoerd op de vingerlassen en het lamineren.

zodat conflicterend krimpen en zwellen niet optreedt.

Met liggers van grote lengte bestond hoegenaamd geen ervaring. Een probleem gaven de normaal gebruikte lijm-

Volglorieus Grootste bijzonderheid is het Amerikaans

soorten die door het Amerikaans wit eiken slecht werden

wit eiken dat in deze toepassing en in deze afmetingen

opgenomen, wat leidde tot delaminatie. Oplossing was

nooit eerder is toegepast. Alleen op veel kleinere schaal is

uiteindelijk een moderne melaminelijm. De liggers zijn

ermee geëxperimenteerd in het glazen dak van Portcullis

per twee vanuit Duitsland naar Engeland vervoerd, waar

House te Londen (2001). Gelamineerd hout is vooral be-

ze vervolgens zijn gemonteerd. In hun indrukwekkende

kend in de naaldhoutsoorten vuren, grenen en lariks, maar

verschijning zijn ze het alles overtreffende bewijs dat een

waarom andere (loof)houtsoorten uitgesloten? Met ge-

nieuw tijdperk voor gelamineerd loofhout is aangebro-

lamineerd beuken bestaat al meer ervaring in Duitsland,

ken. Het eeuwenoude natuurmateriaal blijft onverstoor-

maar nu laat ook de Verenigde Staten van zich horen met

baar nieuwe houdiniacts uitdenken. •

kruislaaghout van tulpenboomhout, gelamineerd rood eiken en deze verdere stap met gelamineerd wit eiken. De

hans de groot

drie houtsoorten groeien volglorieus in het oosten van de Verenigde Staten. Van wit eiken wordt jaarlijks slechts iets meer dan de helft gebruikt dan er bijgroeit (20,9 mijoen m3

CO2-VOETAFDRUK

om 40 mijoen m3). Loofhout is wat duurder dan naaldhout,

In het project is 100 m3 Amerikaans wit eiken toege-

maar heeft wel een mooiere tekening, is gemakkelijk te be-

past. Dit betekent een CO2-vastlegging van 52.920 kg.

werken én heeft een hogere sterkte en stijfheid.

De Amerikaanse bossen slaan deze hoeveelheid op in 80 seconden. Het compenseert de uitlaatgassen van

Gouden kleur Het lofwaardige innovatietraject werd

een middenklassenauto over 444.706 km of het jaar-

met vereende krachten ondernomen door architectenbu-

lijks elektragebruik van 58 huishoudens.

reau Populous, constructeur Arup Londen, leverancier

Locatie: St John’s Wood Road, Londen Opdrachtgever: Marylebone Cricket Club Londen (lords.org) Ontwerp: Populous Londen (populous.com) Aannemer: BAM Construct Hertfordshire (bam.co.uk) Houtconstructeur: Arup Londen (arup.com) Gelamineerd Amerikaans wit eiken liggers: Hess Timber Kleinheubach, Duitsland (hess-timber.com); Amerikaans wit eiken: Robinson Lumber Company New Orleans, Verenigde Staten (roblumco. com) Bruto vloeroppervlak: 1.595 m2 Bouwperiode: (Buiten het speelseizoen) Winter 2015-2016: onderbouw en basis tribune. Winter 2016-217: dak en zitplaatsen tribune (Opening: 3 mei 2017) Bouwkosten: ± € 28 miljoen

het houtblad

constructief toegepast te krijgen. Aanvankelijk leefde het

m a a rt 2 0 1 8

dat al langer bezig is Amerikaanse loofhoutsoorten nieuw

Draaddunne ‘windverbanden’ Ook rusten ze op

m a a rt 2 0 1 8 het houtblad

kub i sme in d e n at u u r p ro d u c t ieb ed r ijf va n heek zed da m

Waterbedrijf Vitens heeft in Zeddam een nieuwe productie-eenheid laten bouwen. Dankzij het grillige Accoya-vlakkenstelsel over het betonnen gebouw wordt het geheel opgenomen in de omliggende natuur.

m a a rt 2 0 1 8 fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: harry noback apeldoorn

het houtblad

Aan de rand van Zeddam had Vitens al jarenlang produc-

van het heuvelachtige Montferland, werd een geschikte

tiebedrijf Van Heek. Dit was echter aan vervanging toe

locatie gevonden waar voorheen een filtratie-installatie

om een goede drinkwatervoorziening voor de toekomst

was. Daar moest de nieuwe waterzuiveringsinstallatie ko-

te garanderen. Enkele honderden meters verder, op de

men die jaarlijks 3,75 miljoen liter drinkwater produceert

grens van een bos en een open landschap aan de voet

voor de 70.000 bewoners van gemeente Montferland en

m a a rt 2 0 1 8

Dakplan.

De nieuwe waterzuiveringsinstallatie produceert jaarlijks 3,75 miljoen liter drinkwater.

tekening: rooding architecten doesburg

het houtblad

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: harry noback apeldoorn

Over het rechthoekige betonnen gebouw zit een grillige drapering van Accoya zonder uitstraling van massaliteit.

omgeving. Dat water wordt lokaal tevoren opgepompt

gewonnen grondwater wordt gefilterd. Rooding koos

vanuit diepten van 30-120 m.

voor een rechthoekig functioneel betonnen gebouw

de drinkwaterproductie zijn ondergebracht, inclusief

locatie in de natuur had Vitens als voorwaarde gesteld dat

kantoorruimten. Daaroverheen ontwierp hij een grillige

het nieuwe gebouw moest passen in het landschap. Archi-

drapering van hout zonder uitstraling van massaliteit,

tect Jan Rooding uit Doesburg kreeg hiervoor de opdracht.

waarvan de vormgeving aansluit op de omgeving. Het

Hij had al zo’n tien productiegebouwen verspreid over het

overgangsgebied tussen bos en weiland op de stuwwal

oosten van het land voor dit bedrijf ontworpen. ‘Ik heb tel-

glooit en beweegt en daarin gaat het volume mee. Bijzon-

kens geprobeerd die gebouwen een eigen karakter te ge-

der is dat met uitzondering van de voorgevel alle hellings-

ven, aangepast aan de omgeving. Gewoonlijk zijn dat park-

hoeken van dak en wanden dwars tegen alle natuurwet-

achtige omgevingen en buitengebieden. Op die manier

ten ingaan.

m a a rt 2 0 1 8

verzonken in de stuwwal, waarin alle activiteiten van

Tien productiegebouwen Gezien deze bijzondere

se natuursteen in schanskorven en één met metselwerk in

Vierkante uitsparingen Het dak bestaat uit negen-

hellende gevels.’

tien vlakken die alle een eigen driehoekige vorm hebben

het houtblad

heb ik een gebouw met lei bekleed, een ander met Italiaan-

met hellingshoeken van 5 tot 47°. De zestien wanden

Herhaling Het productiegebouw in Harderwijk, ook

staan daar weer schuin onder in tegenovergestelde hoe-

door Rooding ontworpen, beschouwde Vitens als globaal

ken. Het alzijdige gebouw wordt daardoor perfect opge-

voor herhaling vatbaar in Zeddam. In Harderwijk is het

nomen in het omliggende natuurgebied. Opvallend is dat

gebouw grotendeels onder de grond in een heuvel weg-

de linkerzijde van het gebouw als het ware is opengetrok-

gewerkt, waar platen cortenstaal bovenuit steken. De lo-

ken, zodat een doorgang ontstaat voor wandelaars. Het

catie in Zeddam ligt op een stuwwal waar een dergelijke inpassing in het landschap zeker niet zou misstaan. De

e e n g r i l l i g e d r a p e r i n g z o n d e r u i tarchitect dacht niettemin anders. ‘Hier zitten we aan de

s t r a l i n g va n m a s s a l i t e i t

rand van een bos. Daar past staal niet zo bij. Mijn voorkeur ging uit naar hout. Vitens ging daarmee akkoord. Het is zo mooi dat ik van dit bedrijf alle vrijheid krijg. Uiteraard ben ik gebonden aan een budget, maar iedere opdracht

bestaande wandelpad over de stuwwal is op deze plaats

van deze organisatie is weer een nieuwe uitdaging voor

nu overdekt en opgenomen in de houten schil. De buiten-

mij.’

wand van de doorgang heeft enkele grote vierkante uitsparingen, waardoorheen de wandelaars het belendende

Warm materiaal Rooding werkt graag in hout, vertelt

bosgebied kunnen zien. Aan de andere zijde van de cor-

hij. Ooit begon hij als timmerman, maar daarna is hij als

ridor bevinden zich in de wand van het gebouw, op vrij-

architect opgeleid volgens de traditionele school waarin

wel dezelfde hoogte en grootte als de uitsparingen, hou-

metselwerk centraal stond. Vooral de laatste tien jaar past

ten omlijstingen waarin de drinkwaterproductie wordt

hij steeds meer hout toe. Hij omschrijft het als een warm

uitgelegd.

materiaal, en hij merkt dat steeds meer opdrachtgevers daarvoor kiezen. Daar gaat hij graag in mee. In zijn monu-

Geen toxische stoffen In het kader van duurzaam-

mentale kantoor in het centrum van Doesburg hangt aan

heid wilde Rooding aanvankelijk voor de schil van het ge-

de muur een schets van een project dat nog in de kinder-

bouw hout uit het omliggende bos van naalden loofbo-

schoenen staat. Het betreft een houten appartementen-

men. Nader onderzoek wees uit dat daarvan te weinig van

gebouw van vier lagen in deze Gelderse plaats. ‘Ik ben

goede kwaliteit aanwezig was. ‘We hebben vervolgens

bezig met houtskeletbouwers in Nederland en Duitsland

diverse houtsoorten de revue laten passeren. Het dak zou

om dit project te realiseren.’

van duurzamer hout gemaakt moeten worden dan de gevels. Uiteindelijk heb ik in nauw overleg met Vitens en op

Grillige drapering Nadat de wensen en mogelijkhe-

advies van De Groot Vroomshoop Gelijmde Houtcon-

den door Vitens in kaart waren gebracht, kon Rooding aan

structies gekozen voor FSC-gecertificeerd Accoya. Dat is

de slag. Geen eenvoudige opgave vanwege het omliggen-

wel duurder maar dan weet je zeker dat het goed is.’ Wil-

de Ecologische Hoofdstructuurgebied en de eis dat het

lem-Jan Bluyssen, salesmanager van Accsys Technologies

geen opvallend hoog gebouw mocht worden. En dat, ter-

in Arnhem dat radiata pine uit Nieuw-Zeeland modifi-

wijl er wel silo’s met zand in moesten komen waarin het

ceert tot Accoya, bevestigt de verstandige keuze.

■ ■ ■

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: harry noback apeldoorn

Het gebouw is nu zelfs een trekpleister voor allerlei dieren.

Geen enkele geveldeel zit horizontaal of verticaal.

De overkoepelende constructie bestaat uit gelamineerd vuren liggers en kolommen.

stoffen in de nabijheid van drinkwater komen. Ook is het

tijdens de uitvoering. In dit gebied leven onder andere

vormstabiel en blijft het gedurende de lange levensduur

dagvlinders, graafbijen, sprinkhanen, zandhagedissen,

goed functioneren. Accoya past dus perfect binnen de

boompiepers, geelgorzen en bruine kikkers en groeien

duurzaamheidsambities van Vitens.’ Ondanks de minima-

planten als dwergviltkruid, mannetjesereprijs, zand-

le garantie van 50 jaar vonden Rooding en Vitens uitge-

blauwtje en zilverhaver. Gedurende de bouw en het aan-

breide tests noodzakelijk. De Groot Vroomshoop, die al

leggen van de waterleidingen had Vitens voortdurend

het hout heeft geleverd, bewerkt en gemonteerd, maakte

oog voor deze natuurlijke rijkdom. Zo liet het in samen-

een proefopstelling, waarbij de Accoya-planken onder

werking met Natuurmonumenten en een ecoloog rond-

verschillende hoeken werden geplaatst om er lange tijd

om het bouwterrein een scherm aanleggen om reptielen

water over te laten lopen. Zo was het mogelijk eventuele

en amfibieën buiten deze onveilige locatie te houden.

problemen te voorspellen en te kijken wat de beste ma-

Ook de bodem werd voor aanvang gecontroleerd op bij-

nier was de planken te monteren.

zondere dieren en planten om deze, indien nodig, te verplaatsen buiten het werkterrein.

Speels en spannend De overkoepelende constructie bestaat uit gelamineerd vuren liggers en kolommen. De

Drone Nu het gebouw is voltooid, kunnen flora en fau-

kolommen zijn met stalen schoenen op betonnen kolom-

na weer terugkeren. Het gebouw is nu zelfs een trekpleis-

men bevestigd die in dezelfde hoeken als de schuine vu-

ter voor allerlei dieren. Zo zitten in de achtergevel enkele

ren exemplaren in de grond zitten, zodat ze de lijn van de

vlieggaten voor vleermuizen en kerkuilen: tussen de hou-

druk volgen. De middendelen van het dak worden onder-

ten omkleding en het betonnen productiegebouw zit vrij-

steund door vuren kolommen, rustend op de inpandige

wel overal loze ruimte. Ook andere kleine dieren kunnen

betonnen doos. De hele kapconstructie is bekleed met

onder de Accoya-gevels doorkruipen; die eindigen enkele

ongeschaafde Accoya-planken (121 x 17 mm) in verschil-

centimeters boven de grond, wat tevens extra ventilatie

lende lengtes. Aan de gevelzijden zijn ze op dito regels

biedt. En soms zal er ook een zeer vreemde vogel rondom

(46 x 46 mm) naadloos genageld, met ieder vlak een an-

het gebouw vliegen.

dere diagonale hellingshoek. Geen enkele plank zit hori-

Vitens, dat zelf het productiebedrijf en de onmiddellijke

zontaal of verticaal. Dat geeft het uiterlijk een speels en

omgeving onderhoudt, wil zo nu en dan in samenwerking

spannend karakter.

met De Groot Vroomshoop de houten dakvlakken inspecteren met een drone. Eventuele problemen kunnen dan

Afwijkend patroon Ook op de vele deuren in de

direct en vroegtijdig worden verholpen. •

voorgevel, waar de drapering uitsteekt als een overkapping, is dat schuine patroon doorgetrokken. Tussen de

john ekkelboom

planken op het dak, eveneens per vlak in een afwijkend patroon aangebracht, zit een ruimte van 14 mm voor de afwatering. Die wordt geoptimaliseerd, doordat de dak-

CO2-VOETAFDRUK

regels in de richting van de waterafloop zijn aangebracht.

In het project is onder andere 183 m3 hout toegepast

Daaronder zit een EPDM-dakbedekking op een OSB-

(143 m3 vuren, 40 m3 Accoya (radiata pine)). Dit bete-

dakbeschot, ondersteund door vuren gordingen. In de

kent een CO2-vastlegging van 114.058 kg. Het com-

komende jaren gaat het gebouw steeds meer onderdeel

penseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto

uitmaken van de natuur, als het lichte Accoya langzaam-

over 958.471 km of het jaarlijks elektragebruik van

aan vergrijst.

126 huishoudens.

Locatie: Oude Eltenseweg 2, Zeddam Opdrachtgever, gebruiker: Vitens Zwolle (vitens.nl) Ontwerp: Rooding Architecten Doesburg (roodingarchitecten.nl) Hoofdconstructeur: IA Groep Duiven (iabouwkunde.com) Aannemer: Salverda Bouw ‘t Harde (salverda.nl) Accoya, montage/berekening kapconstructie: De Groot Vroomshoop Gelijmde Houtconstructies Vroomshoop (gelijmde-houtconstructies.nl) Bruto bouwoppervlak: 1.700 m2 Bouwperiode: Januari 2015 - januari 2017 (Opening: juni 2017) Bouwkosten: N.B.

m a a rt 2 0 1 8

Natuurmonumenten Niet alleen is bij het ontwerp rekening gehouden met de omliggende natuur, maar ook

het houtblad

Uitgebreide tests Bluyssen: ‘Accoya heeft geen onderhoud nodig en is niet-toxisch, zodat geen toxische

GRATIS E-NIEUWSBRIEF HET HOUTBLAD?

30, 31 MEI & 1 JUNI NANTES

2018

FRANKRIJK

DE GROOTSTE HOUTVAKBEURS IN EUROPA

BESTEL NU UW

GRATIS TOEGANGSBADGE

OP WWW.TIMBERSHOW.COM

MELD U AAN OP WWW.HOUTBLAD.NL!

HECO®-Schrauben Innovatie. Veiligheid. Toekomst.

Kwaliteit en perfectie van profs voor profs

VOLG HET NIEUWS VAN DE BEURS

HECO-Schrauben GmbH & Co. KG, Dr.-Kurt-Steim-Straße 28, D-78713 Schramberg Telefoon: +49 (0)74 22 / 9 89-0, E-mail: info@heco-schrauben.de Agent Benelux: Jac. Lowie & Zoon bv, Korte Brinkweg 37-B, 3761 EC SOEST Telefoon: +31 (0) 35 / 54 159 58, E-mail: office@lowie.nl

Georganiseerd door :

@carrefourdubois #cib2018

Met de steun van : INTERPROFESSION NATIONALE www.franceboisforet.fr

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houthandel Greenwood International BV

Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Coillte Panel Products

houtexpeditie

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I

G EMODIFICE E R D LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!

A R F

N E K

N R.

Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wanden gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische speciﬁcaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en proﬁelen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certiﬁcering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare proﬁelen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodiﬁceerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.