Lr htb05 2017 by Het Houtblad

augustus 2017 • jaargang 29 • nummer 5

www.houtblad.nl

Geniaal alternatief voor tropisch hardhout

2017

DAG

Houtdag 2017 - hét event voor de houtbranche Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, prikkelende zaaldiscussie, creatieve Informatiemarkt en Materia-expositie. Waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en netwerken.

THEMA: REVOLUTIES IN HOUT INSPIREREN - INFORMEREN - IMPLEMENTEREN Waar & wanneer:

Dagvoorzitter: Gerard Vos

Donderdag 23 november 2017 12.30 - 19.00 uur Bomencentrum Nederland/ Jardin d’Hiverre Baarn

Andrew Waugh* (Waugh Thistleton Architects Londen), wereldleider in geavanceerde houtproducten en pionier in houthoogbouw. Tevens masterclass! Emilie van Wijnbergen (constructeur ARUP Amsterdam), aanstormend talent in hout Emil Lüning (Adviesbureau Lüning Arnhem), éminence grise onder de houtconstructeurs Abel Groenewolt (Institute for Computational Design and Construction Stuttgart), expert in 3D-puzzels en ruimtelijke

Voor wie?

constructies in hout

• Architecten

• Overheden

Kathrin Hanf (SeARCH Amsterdam), avant-gardist

• Constructeurs

• Docenten/studenten

in houthoogbouw

• Adviseurs

• Houthandelaren

David Tol (Marc Koehler Architects Amsterdam),

• Beleidsmakers

• Aannemers

doorbrekers in maatwerk, modules en superlofts in hout * Gesponsord door Leegwater Houtbereiding

Proﬁleren?

Prijzen

Wilt u uw bedrijf proﬁleren tijdens Houtdag 2017? Neem dan contact op met onze media-adviseur

Houtblad-abonnee

€ 95,-

Wilco Stemerdink - Mob. 06-83 17 08 18

Niet-abonnee

€ 195,-

E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl

Student

€ 50,-

€ 20,vroegb oekkor ting tot 1 se ptembe r

KIJK VOOR HET VOLLEDIGE PROGRAMMA EN VOOR INSCHRIJVEN OP: WWW.HOUTDAG.NL

augustus 2017 het houtblad

v r i j h e i d = b li j h e i d De vakantie leidde naar het Barcelona Paviljoen van Mies van der Rohe (Less is more) in Barcelona. De architect was leidende figuur van Bauhaus (1919-1932); de stroming hield nauw verband met De Stijl (1917-1931). Waar jaarlijks 4,5 miljoen mensen afgaan op de Eftelingkathedraal Sagrada Família van Gaudí, savoureren 100.000 bedevaartgangers dit architectonische gedicht op de Montjuïc. Nóg heeft het beslissende invloed op ontwerpen. Destijds kreeg Mies van der Rohe veel opperhoon van kenners die zich stekeblindstaarden op neo-bouwstijlen. Nu is dat niet veel anders met ontwerpkoks die hun b(r)ouwsels met postmoderne snufjes misselijk maken: de narchitecten van de woningbouwverenigingen en projectontwikkelaars. Het modernisme ontwierp geen gebouwen. Ze schiepen ruimtelijkheid en helderheid, gebalanceerd als een fuga van Bach. Het vertoeven daarin is een diepe belevenis, omdat alle zintuigen eraan meedoen. Je ziet de ruimtes, maar ook hoor, voel, proef en ruik je ze. De vormgeving had genoeg aan enkele principes, zoals hier: horizontaliteit/verticaliteit, slankheid, wand-/dakelementen, uitkragingen, travertin, marmer (groen, bruin/goud, licht-/donkergrijs), staal, glas, vijvers, keien. Je bent niet in een gebouw, maar in geschakelde ruimtes van een grote vrijheid. Het bezoek is een indringende aansporing te blijven schrijven over architectuur die je kilometers verder brengt.

hans de groot, hoofdredacteur

colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884; 0570-504316 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. 06-83 17 08 18 E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

geelker amiek

Het Auditorium van La Seine Musicale

De Plantagebuurt in Amsterdam is een

heeft een vernuftige houtconstructie van

opvallend hotel rijker. Het interieur, met

de geweldenaars Shigeru Ban en Hermann Blumer.

restaurant Mama Makan, is weelderig tropisch

Ook de zaal kent prachtige innovatieve houttoe-

aangekleed, luxueus maar met een

passingen._______________________________

helder Hollandse strakheid. _______________ 38

p r e e k s t o e lt r a p p e n De afgedankte Zaandijkerkerk bleef door een ingenieus woningbouwontwerp van Nunc architecten behouden. Houtskeletbouw brengt nu weer licht

foto: concrete amsterdam/wouter van der sar zwolle

en leven in dit monument. ________________

Coverfoto: Maggie’s Oldham Ontwerp: dRMM Londen Fotograﬁe: dRMM Londen; Jasmin Sohi

verder in

troosthout Maggie’s Oldham, het 21ste zorgcentrum voor kankerpatiënten, kent twee houtinnovaties: een constructie van kruislaagtulpenboomhout en een gevelbekleding van gemodificeerd tulpenboomhout. __________________________________ 24 o n d e r a rc h i t e c t u u r _____ 2 3 , 3 1 , 4 4

z w e m k a m p (i o) e n s n e l z o e k e r s ________________________ 4 5

VenhoevenCS ontwierp een fonkelnieuw zwembad voor de gemeente Kampen, dat als een pavil joen in het park ligt. De vele houttoepassingen geven het een natuurlijke uitstraling. _______

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 174,50 Jaarabonnement BNA € 113,43

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € 113,43 Jaarabonnement KIVI NIRIA € 113,43 Jaarabonnement NBvT € 113,43 Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

Het volgende Houtblad verschijnt op 6 oktober 2017.

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574

augustus 2017 5

het houtblad

gezworen k amer aden

foto: drmm londen; alex de rijke

foto: archiphoto haarlem

Van begin af aan was een intieme, warme zaal de bedoeling.

s c Ă¨ne in s eine l a s eine mu s ic a le b o u lo g ne-b ill a n co u rt, pa r ij s Als een kruiser met 3D-radarbol ligt La Seine Musicale op Ă&#x17D;le Seguin, een langwerpig eiland van 324 m lengte in de Seine. In de bol zit het Auditorium voor klassieke muziek, in een vernuftige houtconstructie van de gezworen kameraden Shigeru Ban en Hermann Blumer. Ook de zaal zelf kent prachtige innovatieve houttoepassingen.

foto’s didier boy de la tour parijs

Île Seguin (11,5 ha) bevindt zich in de gemeente Boulog-

ken, een waterpark en muziekopleidingen. Aan de andere

ne-Billancourt, ten zuidwesten van hartje Parijs. Van de

eilandkop is een museum voor hedendaagse kunst ge-

jaren 1930 tot 2005 stond er een Renault-fabriek dat werk

dacht met werk van grootheden als Giacometti, Matisse

bood aan uiteindelijk 30.000 mensen. Om de slag met de

en Kiefer. Te midden wordt ruimte gecreëerd voor een

Japanners niet te verliezen, ging de verouderde fabriek in

muziekcampus met mediabedrijven Universal Music,

1992 dicht. Daarna werd het vrijetijdseiland - want dat

Canal-Plus en Vivendi. Op termijn kan in een hotel (220

moest het worden - tussen partijen over en weer geten-

kamers) worden nagenoten. In totaal valt 255.000 m2 ten

nist voor allerlei mogelijke kunsttoepassingen. In 2013

bouwe aan constructiewerken, waarvan 84.000 m2 voor

volgde de winnende smash en begon de bouw van het

culturele voorzieningen en 36.500 m2 voor La Seine Musi-

muziekcentrum.

cale. Rechte bruggen bij de ‘achtersteven’ verbinden met de vastestad.

Vallée de la Culture La Seine Musicale neemt op de punt van het eiland ongeveer een derde ervan (2,35 ha)

€ 1,- In 2010 werd de grond voor het symbolische be-

in beslag. De muziektempel moet het culturele karakter

drag van € 1,- aangekocht van de gemeente Boulogne-

versterken van de Vallée de la Culture, waarvan het deel

Billancourt. De voorbereidende werkzaamheden startten

uitmaakt. De cultuurvallei telt diverse musea, beeldenpar-

in december 2013, de fundering kreeg in juli 2014 eerste

tekening: shigeru ban architects parijs

La Seine Musicale toont uitnodigend. Een schip is een herkenbare vorm en roept altijd wel fantasieĂŤn wakker van stormachtige avonturen op zee.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: didier boy de la tour parijs

Doorsnede.

De Grande Seine oftewel de multifunctionele hal voor popconcerten, balletvoorstellingen, musicals en congressen kan 4.000-6.000 mensen herbergen.

energie. ‘s Nachts keert het terug naar z’n beginpositie. De kristallen in de panelen kleuren pastel mee met de glinsteringen van het water. Het zilverzeil maakt het tastbare muziekstuk tot ware kinetische architectuur.

augustus 2017

Erlangs, erop, erdoor Kortom, iedereen voelt zich er welkom. Je kunt het gewoon bezichtigen als een schip: erlangs, erop, erdoor. Een groenstrook drapeert zich er smal omheen. Een openbaar dakpark op 18 m hoogte is via een monumentale trap aan de U-vormige entreezijde op het oosten toegankelijk. Een straat van 280 m snijdt het

vaartuig in de lengte middendoor. De puntige boeg is al-

het houtblad

leen maar een monumentale trap, als secundaire route naar de beleving van muziek en natuur. De hoofdingang wordt ingenomen door een vier ton wegende glazen deur van 10 x 10,5 m (b x h), die hydraulisch wordt bediend. In principe staat zij de hele dag open. Erboven toont een kolossaal scherm (810 m2) wat binnen wordt gespeeld of opgevoerd dan wel voetbalwedstrijden of films. Op het dak beland je in een biodiverse tuin van bijna 1 ha groot.

oud ambacht en moderne techniek re aliseren de beste akoestiek vorm. Binnen het stedenbouwkundige plan van toparchitect Jean Nouvel is La Seine Musicale ontworpen door Shigeru Ban Architects in samenwerking met plaatselijk partner Jean de Gastines Architectes. Samen waren ze

Je meandert er doorheen via een pad van 700 m lang. In-

onder andere ook verantwoordelijk voor Centre Pom-

tussen heb je een stralend 360°-uitzicht, met het rivier-

pidou-Metz; zie Het Houtblad, nummer 3/2010. Al

leven en Boulogne-Billancourt in het noorden en de heu-

tijdens het bouwlawaai is aan de verhevenmuziekvoor-

velen van Meudon in het zuiden.

ziening de Best Future Project-prijs (MIPIM 2015) toe-

Belangrijkste voorzieningen Ook het interieur is

gekend.

crèmewit, inclusief kolommen, plafonds en vides. De bin-

Kinetische architectuur In z’n lange en platte ver-

nenstraat geeft ter linkerzijde toegang tot de belangrijkste

schijning is La Seine Musicale, gegrondvest op 800 heipa-

voorzieningen van het gebouw: de Maîtrise des Hauts-

len tot 22 m diep, bijzonder uitnodigend. Een schip is nu

de-Seine (koor van 500 kinderen), de Grande Seine ofwel

eenmaal een herkenbare vorm en roept altijd wel fanta-

de multifunctionele hal voor popconcerten, balletvoor-

sieën wakker van stormachtige avonturen op zee. De vele

stellingen, musicals en congressen, ruimtes voor kleinere

vierkante patrijspoorten opzij en de enorme glazen bol,

optredens en in de glazen bol het Auditorium voor klas-

die feitelijk een geplette cirkel is, zorgen voor een prettige

sieke muziek, jazz, kameropera’s, elektronische muziek

transparantie. ‘s Avonds vertaalt zich dat in een luisterrijke

enzovoorts (1.150 stoelen). Eronder zitten vijf opnamestu-

feeërie die elke landrot dromend transformeert tot trotse

dio’s en repetitieruimtes (met eiken parket) en voorts de

lichtmatroos. De op zich saaie materialisering in crèmewit

kantoren van het huisorkest Insula Orchestra. Er is zicht

beton wordt toch spannend, omdat het gewoon een ver-

op de orkestrepetities en -opnames via grote horizontale

trouwd sympathieke scheepshuid is. Indrukwekkend is

ramen.

het 45 m hoge zeil met 470 zonnepanelen rond de bol, dat de zon fors en ferm volgt om zoveel mogelijk energie te 2

Levendige lobby De looproute is eigenlijk een soort

vangen, en te weren. Het 140 ton zware en 800 m grote

levendige, open lobby door de inloopwinkels, restaurants,

staaltje milieutechnologie luchtkussent 100 m oftewel

cafés, expositieruimtes, jazzclub en andere zinnenvervoe-

180° op rails van oost naar west. Het voorziet in z’n eigen

ringen rechts. De multifunctionele hal (4.000 houten

■ ■ ■

Voor de nieuwe verbindingstechniek van Hermann Blumer is voor het eerst BauBuche (gelamineerd

augustus 2017

ﬁneerbeuken) toegepast.

het houtblad

tekening: shigeru ban architects parijs

Doorsnede ter plaatse van het Auditorium.

Auditorium met bewegend zeil: letterlijk en ﬁguurlijk hoogstandje

foto’s: didier boy de la tour parijs

in hout.

enkele bezoeker zit verder dan 19 m bij de muzikanten vandaan. Van begin af aan was een intieme, warme zaal ook de bedoeling. De afpalende zijwanden van deze terrassen werken mee in de spreiding, absorptie en weer-

augustus 2017

kaatsing van de muziek. Een eerste ring stoelen opponeert het podium; beide onderdelen vallen binnen een hogere terraswand. Een kleinere twee ring erboven loopt helemaal rondom. Een nog kleinere derde omloop levert een volgend aandeel in de evenwichtige geluidsmenging. Daar weer boven zitten ter weerszijden twee balkons, waarvandaan de toneellampen worden bediend. 11

het houtblad

Rustig mijmerogend Oud ambacht en moderne techniek gaan hier hand in hand om de beste akoestiek te realiseren. Alle wanden hebben een innovatieve bekleding van welvend, golvend, gevlochten en op gezette plaatsen geperforeerd eikengefineerd beuken in een prachtig honingkleurige kleur, dat zowel functioneel als esthetisch

compleet nieuwe verbindingstechniek met beuken elementen

warm en weldadig overkomt. Door het golvende uiterlijk - beuken is uitstekend te buigen - worden de geluiden evenwichtig geabsorbeerd, weerkaatst en gespreid. Met gordijnen is de geluidskwaliteit verder te regelen. Het weven van hout paste Ban al eerder toe in de gevelbeklestoelen; 6.000 zit- en staanplaatsen) onder het ‘achter-

ding van het Aspen Art Museum; zie Het Houtblad, num-

schip’ heeft drie verschillende tonelen en verplaatsbare

mer 8/2014. Visueel creëert het allerlei soorten ritmes die

stoelenrijen. De wanden tonen een schaakbord van grijze

een mens graag rustig mijmerogend volgt. Op de grond

en zwarte akoestische panelen. Onder de trap bevindt

ligt eiken parket. De stoelen zijn bekleed met rood plu-

zich de ruimte voor het kinderkoor, verbonden aan de

che, in een patroon dat doet denken aan een van Bans

Opéra National de Paris. Tevens is er de muziekschool

ontwerpkenmerken: kartonnen kokers, hier horizontaal

Académie Musicale van de fenomenale countertenor Phi-

geordend.

lippe Jaroussky. Onder de bol van het Auditorium staan de betonnen kolommen van binnen naar buiten steeds schra-

Licht-en-schaduwwerking Ronduit grandioos is het

ger om de bewegingen én de geluiden van het zeil op te

hangende plafond van 916 abachi zeshoeken (die doen

vangen en te minimaliseren. De welvende wanden en het

denken aan de hexagonen van de omringende houtcon-

onderplafond zijn belegd met 7 miljoen flesgroene moza-

structie). De honingraten zijn ingevuld met 28.000 korte

ieksteentjes. Al naar het licht vertonen ze kleurzwemen

beuken, kartonnen en papieren kokers van verschillende

van rood of groen.

diameter. Naast een verdere bijdrage aan de akoestiek zorgen ze voor een schitterende licht-en-schaduwwer-

Intieme, warme zaal Het Auditorium is vanuit de

king op het smetteloos witte plafond erboven. Omge-

hoofdfoyer met trappen en 29 liften te bereiken. De hori-

keerd heeft het spel van lichte en donkere vlekken in de

zontale ellips van de geodetische koepel zie je niet terug

zaal een hypnotiserende uitwerking. Het geeft een erva-

in de zaal die volgens het wijngaardmodel is opgezet.

ring waarbij de onaardse klanken worden omgevormd tot

Onder een recht plafond heeft zij een opbouw van oplo-

hemelse harmonieën, waaruit je na het laatste slotakkoord

pende terrassen die tot achter het podium reiken. Geen

met een klap wordt teruggeplaatst in de realiteit.

■ ■ ■

Monumentale trap naar het dakpark. Boven de entree (niet zichtbaar) een kolossaal scherm. Het toont wat binnen wordt gespeeld of opgevoerd dan wel voetbalwedstrijden of

het houtblad

foto: didier boy de la tour parijs

augustus 2017

ﬁlms.

De binnenstraat. Onder het Auditorium staan de betonnen kolommen steeds schrager om de bewegingen én de geluiden van het zeil op te vangen en te minimaliseren.

De wanden zijn bekleed met welvend, golvend, gevlochten en soms geperforeerd eikengeﬁneerd beuken. Het plafond sluit daarbij aan met 916 abachi zeshoeken, ingevuld met beuken, kartonnen en papieren kokers van verschillende

foto’s: laurent blossier parijs

diameter.

Getande lasverbindingen Door de aparte vorm van een ellips op haar kant (70 x 45 x 27,5 m) is het merendeel van de 1.700 onderdelen van gelamineerd vuren dubbelgekromd; ze zijn alle ge-cnc’t. De vuren staafelementen

De diagonalen grijpen elkaar momentvast in liplassen; ze zijn als x-vormige prefab elementen aangevoerd. Aan de staafeinden van de horizontale gordingen, met een lengte tot 24 m, worden de enorme trekkrachten via getande lasverbindingen mechanisch overgenomen. Voor deze

augustus 2017

zijn met hout-houtverbindingen aan elkaar geschroefd.

nieuwe verbindingstechniek van Hermann Blumer is voor

past. Dit product heeft een zeer hoge sterkte, waardoor er slanker mee te construeren is, ook in combinatie met ‘s Avonds is La Seine Musicale een luisterrijke feeërie die elke

naaldhout.

landrot dromend transformeert tot trotse lichtmatroos.

Acht families Door de vrije geometrische vorm, waarNieuwe verbindingstechniek De ronde schaal van

in zeshoeken, driehoeken en ruiten zijn te ontdekken, zijn

het Auditorium wordt beschermd door een weefsel van

niet twee van de 2.800 kruispunten aan elkaar gelijk.

gelamineerd vuren; vanbuiten schemert dat al volop door

Om er duidelijk overzicht aan te geven, zijn alle details in

het glas heen. De glaspanelen zijn gevat in aluminium

parametrische vorm ondergebracht en, afhankelijk van

strips. Via deze lijsten is de gebogen glaswand direct op

statische en constructieve eisen, in acht families van 120

gelamineerde hulpstukken bevestigd die op de gelami-

ondercategorieën ingedeeld. De montage nam een perio-

neerd vuren spantbenen zitten. Gangpaden lopen tussen

de van ongeveer tien maanden in beslag. Het letterlijke

de zaalschaal en de hout-glasbolling door. Daarvandaan

en figuurlijke hoogstandje in hout is zonder twijfel de

zie je weidse panorama’s van allerlei stadslandschappen,

parel op het klankjuweel. •

op niveau 4 zelfs naar alle windstreken. Deze schilderachtigheid hoort bewust bij de kunstbeleving. Wel zo indruk-

hans de groot

wekkend is de verduurzaamde en transparant behandelde geodetische houtkoepel. Opnieuw zijn Shigeru Ban en Hermann Blumer de uitdaging aangegaan de grenzen van

CO2-VOETAFDRUK

houtbouw flink op te rekken. Blumer: ‘Nadat wij de prijs-

In de geodetische houtconstructie van het Auditorium

vraag voor dit project hadden gewonnen, heb ik het hele

is 900 m3 gelamineerd vuren toegepast. Dit betekent

houtbouwconcept ontwikkeld. Daarbij heb ik een com-

een CO2-vastlegging van 560.330 kg. Het compen-

pleet nieuwe verbindingstechniek met beuken elementen

seert de uitlaatgassen van een middenklassenauto

toegepast. De maakbaarheid - geometrisch en statisch -

over 4.708.655 km of het jaarlijks elektragebruik van

vergde veel voorwerk. Daarna heb ik het bouwproces

622 huishoudens.

begeleid.’

Locatie: 1 Cours de l’Île Seguin, Boulogne-Billancourt, Parijs Opdrachtgever: Tempo - Ile Seguin Guyaourt Ontwerp: Shigeru Ban Architects Tokio/Parijs/New York (shigerubanarchitects.com); Jean de Gastines Architectes Parijs (jdg-architectes.com) Aannemer: Bouygues Bâtiment Ile-de-France Parijs (bouygues-batiment-ile-de-france. com) Constructeur: Setec TPI Parijs (tpi.setec.fr) Houtconstructie Auditorium: Houtconstructeur: Hermann Blumer (creation-holz.ch); SJB Kempter Fitze Frauenfeld, Zwitserland (sjb.ch); Planning, productie, montage: Hess Timber Kleinheubach, Duitsland (hess-timber.com); Digitale planning: Design-to-Production Erlenbach/Zürich/ Stuttgart (designtoproduction.com) Akoestiek Auditorium: Nagata Acoustics Parijs (nagata.co.jp); Cabinet JeanPaul Lamoureux Parijs (lamoureux-acoustics.com) Bruto vloeroppervlak: 36.500 m2 Bouwperiode: Juli 2014 december 2016 (Opening: 21 en 22 april 2017) Bouwperiode houtconstructie Auditorium: September 2015 - juni 2016 Bouwkosten: € 170 miljoen

het houtblad

het eerst BauBuche (gelamineerd fineerbeuken) toege-

WWW.HOUTEX.NL

SC HAVE RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT UW HOUTSPECIALIST MET EEN UITGEBREIDE VOORRAAD IN O.A.:

â&#x20AC;¢ â&#x20AC;¢ â&#x20AC;¢ â&#x20AC;¢

OREGON PINE PITCH PINE (SIBERISCH) LARIKS GRENEN

CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 â&#x20AC;&#x201C; 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

GRATIS E-NIEUWSBRIEF HET HOUTBLAD?

FIJNHOUT Houtexpert sinds 1898

Van plank tot bundel voor u in bestek gezocht T. 020 - 6882100 | www.f ijnhout.nl

MELD U AAN OP WWW.HOUTBLAD.NL!

"$ " " " #

# ! & %

$$$ $

1/1 aï¬&#x201A;opend

augustus 2017 het houtblad

De afgedankte Zaandijkerkerk kon door een ingenieus woningbouwontwerp van Nunc architecten behouden blijven. Strakke houtskeletbouw brengt nu weer licht en leven in dit monument, met bijpassend spektakelstuk: mahonie trappartijen in preekstoelstijl.

h o u t in den h o g e augustus 2017

her b e s t emming z a a nd ijk er k er k z a a nd ijk

foto: pure pictures utrecht

het houtblad

In de Zaanstreek, wereldberoemd om haar houtarchitec-

Stadsherstel De kerk was al in 1972 afgedankt als

Een prachtig effect heeft de

tuur, spant het dorp Zaandijk de kroon. Hier is houtbouw-

godshuis, daarna deed zij tot 1987 dienst als buurtcen-

ongelijke stapeling van twee

reservaat de Zaanse Schans en ook de Lagedijk, een kilo-

trum. Vervolgens stond zij leeg en in 2010 was sloop na-

meterslange parelketting van eeuwenoude, nog steeds

bij; een plan voor nieuwbouwwoningen ter plaatse lag

bewoonde houten huizen. Juist aan dit dorp is nu een

klaar. De bouwcrisis vertraagde echter deze plannen en

juweel van moderne houtarchitectuur toegevoegd, op

toen roken erfgoedbeschermers nieuwe kansen. Stads-

een verborgen plek: in de Zaandijkerkerk.

herstel Amsterdam trad als redder op. Zij kocht de ruĂŻne

van de drie drietallen woningen. Erboven als sieraad een gerestaureerde hammer beam-dakconstructie.

In de hoofdstraat kruipen twee rechte steektrappen met preekstoelachtige tus-

augustus 2017

senbordessen langs de gevel omhoog.

Plattegrond begane grond.

Legenda. 1. Entreehal toren 2. Torentrap 3. Binnenruimte kerk 4. Appartementen 5. Appartement consistorie

tekeningen: nunc architecten zaandam

6. Trappen en bordessen

Artistâ&#x20AC;&#x2122;s impression van de inbouw.

In 2010 was sloop nabij; een plan voor nieuwbouwwoningen ter plaatse lag klaar.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: pure pictures utrecht

het houtblad

zie je ook meteen pontificaal het dak. Dat was een sieraad

realiseren. Het Zaanse architectenbureau Nunc maakte

van de oude kerk: een hammer beam-gebint, waarbij ran-

hiervoor in 2012 een ontwerp. Als huurder diende zich

ke, eenzijdig oplegde balken worden ondersteund door in

De Heeren van Zorg te Amsterdam, een organisatie voor

dit geval gebogen schoren. Dit gebint is wél schitterend

geestelijke gezondheidszorg. Deze bestemde alle wonin-

gerestaureerd: warmbruin hout, gesierd met rode lijnen

gen in de kerk tot een begeleid wonen-project voor jon-

en vele ornamenten.

augustus 2017

en ontwikkelde het plan erbinnen sociale woningbouw te

geren met een autistische beperking.

Prachtig effect Negen woningen telt het plan, elk circa 50 m2; die zijn per drie stuks op elkaar gestapeld. Eén

aan de noordwestkant waar hij nu witgestuukte muren

drietal staat in de lengterichting aan de hoofdstraat, de

heeft, pal aan een plein, geflankeerd door de vroegere

andere twee staan dwars daarop, aan weerszijden van de

consistorie. Aan de zuidoostkant is een baksteengevel

zijstraat. Een prachtig effect heeft deze ongelijke stape-

met de hoofdingang onder de klokkentoren. Binnen is het

ling: twee drietallen verspringen in de lengterichting. Dat

interessantst: hier staat de blankhouten woningbouw die

geeft uitkragende bouwdelen die een deel van een straat

het kerkgebouw redde. De omvang is indrukwekkend:

of pleintje overhuiven, wat deze publieke ruimten fijn in-

drie lagen hoog. De schitterend gedetailleerde houtske-

tiem maakt. Je waant je bijna in een pittoreske oude stad.

letbouw vormt wel een schril contrast met de onafge-

Tegelijk is zo’n verspringing praktisch: de bovenwonin-

werkte binnenmuren van de kerk, nog vol beschadigin-

gen kregen zo grote terrassen. Vooral aan de westkant is

gen. Ook de oude kerkramen zijn niet hersteld: glas

dat mooi, daar grenzen ze precies aan een oud kerkraam,

ontbreekt, veel sponningen zijn kapot. Architect Steven

zonder glas.

het houtblad

Contrast Zomer 2017 staat de kerk er stralend bij. Zeker

Brunsmann van Nunc: ‘De renovatie gaf grote tegenvallers. Daarom zijn alleen de buitenkant van de kerk en het

je wa ant je bijna in een pit toreske dak volledig hersteld. Voor de rest is het gebouw alleen veilig gemaakt, geconsolideerd.’ Op de woningbouw is

o u d e s ta d

niet bezuinigd, wel is besloten de houtskeletbouw volledig los te houden van de kerkmuren. Het is een zelfstandige houtconstructie die slechts één staalconstructie nodig

Preekgestoelten Pronkstukken van de nieuwbouw

had, bij een overstek.

zijn de trappartijen - bij sociale woningbouw! Ze staan prominent in de assen. Hun uitgesproken vormen, onmis-

Twee middenassen Uitgangspunt was voor Nunc:

kenbaar geënt op preekgestoelten, versterken de ervaring

‘Mensen moeten voelen in een kerk te zijn.’ Dat bepaalde

in een kerk te zijn. De houtsoort onderschrijft dat nog:

de situering van de woningen. Nunc ontdekte dat de kerk

massief mahonie. De trap in de hoofdstraat is voorname-

een opmerkelijke hoofdvorm heeft, met twee middenas-

lijk lang: twee rechte steektrappen kruipen langs de gevel

sen: de een dwars op de ander, elk onder een eigen zadel-

omhoog, in elkaars verlengde. Hier doen de tussenbor-

dak. Die hoofdvorm komt van de kerk die hier eerder

dessen aan preekstoelen denken: kuipen met zware dich-

stond. Gebouwd in 1642 als eenbeukige kerk, was zij in

te wanden en aan de onderkant een fraaie rozet. Ze zijn

1707 vergroot met even grote zijbeuk, middendwars op

goed gesitueerd: de onderste preekstoel kijkt precies uit

het oudste deel. Die kerk brandde in 1887 af, waarna zij in

op de zijstraat. De trap in deze zijstraat is anders: hij staat

allerijl werd vervangen door de huidige neogotische vari-

midden in de ruimte. Hier oogt de bovenste trap als een

ant, met dezelfde hoofdvorm op dezelfde fundamenten,

preekstoel: hij wentelt met zware dichte wanden om-

ontworpen door de Zaanse gemeentearchitect W.G.J. van

hoog. De tussenbordessen zijn hier loopbruggen die de

der Koogh. Dat gaf houvast. ‘We hielden beide assen

bovenwoningen aan weerszij van de straat verbinden.

zichtbaar.’

Mooie driekleur Oók technisch is dit moderne project Hammer beam-gebint Onder de nokken van de

een aanwinst voor de Zaanstreek. Alles is bedacht en ge-

haakse zadeldaken zijn nu twee binnenstraten. De oost-

maakt vanuit wat houtbouw tegenwoordig kan. Basis is

westas vormt de hoofdstraat, vanaf de hoofdingang onder

houtskeletbouw, in hechte samenspraak met aannemer

de klokkentoren naar de achteringang aan het plein.

Friso Bouw uitgewerkt tot een slim bouwpakket van han-

Dwars op deze as, halverwege, vormt de noord-zuidas

teerbare onderdelen, maximale maat 2,40 m. Ze zijn met

een zijstraat. De hoogte van de kerkzaal is zo, inderdaad,

een heftruck op een pallet gezet en in de kerk met een

binnen direct te ervaren. En loop je door die straten, dan

minikraan ter bestemming gehesen. De gevelbekleding

■ ■ ■

De tussenbordessen in de zijstraat zijn loopbruggen die de bovenwoningen aan weerszij verbinden.

tekening: nunc architecten zaandam

Basis is houtskeletbouw, uitgewerkt tot een slim bouwpakket van hanteerbare onderdelen die met een minikraan in de kerk ter plaatse zijn gehesen.

foto: pure pictures utrecht

foto: archiphoto haarlem

Detaildoorsnede.

de architect en de constructeur bepaald, zegt algemeen

op het werk aangebracht. De materiaalkeuze is beïnvloed

directeur Robert Pronk. Een cruciaal besluit was de

door de situering ín de kerk. Niet-verduurzaamd vuren

preekstoelvorm niet rond, zoals eerst bedacht, maar zes-

was voldoende. Dit is fijnbezaagd toegepast, behandeld

tienhoekig te maken. Dat was praktischer én mooier: de

met Flame Delay PT (brandklasse B, rookklasse s2). Het is

vlakken weerkaatsen nu de wisselende lichtinval. De trap-

wel geverfd vanwege de kleur: tweemaal alzijdig met

pen zijn vrijwel uitsluitend gemaakt met houtverbindin-

Woodstain Whitewash. Zo brengt het hout meer licht in

gen, dus met zo weinig mogelijk schroeven. Bij de beves-

de kerk én vormt een mooie driekleur met de twee andere

tiging aan de woningen was staal wel onvermijdelijk.

houttoepassingen: de donkere mahonie trappen en het

Trappen en bordessen moeten namelijk los gehouden

warmbruine dakgebint.

worden van de woningwanden om geluidsoverdracht te

augustus 2017

heeft Friso Bouw perfect regelmatig met ribbelnageltjes

voorkomen. Per bordes zijn twee stalen balken onzichtbaar weggewerkt in de vloeren, en doorgeschoven in de

ondersteunt zo de ruimtewerking. De maatvoering toont

woningvloeren.

meteen hoe de blokken zijn opgebouwd. Twee lengten slechts zijn toegepast, die zo aanwijzen wat erachter zit:

Zelfstandige constructie De wenteltrap was het in-

binnenruimten (2,50 m) of daken/vloeren (0,40 m). Alle

gewikkeldst, vertelt Pronk. ‘Dit moest een zelfstandige

ramen zijn kamerhoog, gevat in bruingrijs geverfde me-

constructie zijn, tussen twee bordessen. Om die voldoen-

ranti kozijnen. Hun situering en breedte wisselen sterk,

de stijfheid te geven, zijn de dichte leuningen 56 mm dik.

maar zonder het gevelritme te verstoren. Alle kozijnen

Dit dikke hout is toen ook in de andere “preekstoelen”

kregen daartoe breedtematen die exacte veelvouden zijn

toegepast om dezelfde uitstraling te krijgen.’ Het was een

van de plankbreedte (140 mm, bij 18 mm dik), vermeer-

huzarentstuk de loodzware wenteltrap van circa 400 kilo

derd met de bijbehorende voegen (10 mm). Alle wonin-

op z’n plaats te krijgen. Dus is hij samen met het boven-

gen hebben ook ramen in de buitenmuren van de kerk,

bordes op de grond in elkaar gezet en vervolgens omhoog

waarvoor Nunc samenwerkte met kerkrestaurateur

gehesen, waarna het onderste bordes en de laagste trap

Hooyschuur architecten + adviseurs. Bij de bovenwonin-

eraan bevestigd zijn. Nu staat hij als een huis, al mag de

gen valt dat niet op; deze ramen liggen achter de oude,

oude kerk iets bijdragen aan extra zekering: een ranke

onbeglaasde kerkramen. Bij de benedenwoningen vor-

staaldraad verbindt de wenteltrap aan de achterkant met

men ze in de kerkgevels eigentijdse elementen. Het zijn

het dakgebint. •

rechthoekige openingen, omrand met glimmend zink, die de bewoners toch beschutting geven: de dikke kerk-

hilde de haan

muren vormen hele diepe neggen.

Cruciaal besluit De trappartijen, ware pronkstukken,

CO2-VOETAFDRUK

zijn vervaardigd door Konijn Houtbewerking, gespeciali-

In het project is onder andere 69,5 m3 hout toegepast

seerd in ambachtelijke trappen en interieurs. Het bedrijf

(61 m3 vuren, 8,5 m3 mahonie). Dit betekent een CO2-

adviseerde ook mahonie (transparant gelakt): mooi don-

vastlegging van 46.577 kg. Het compenseert de uit-

kerkleurig, slijtvast en goedkoper dan het gebruikelijke

laatgassen van een middenklassenauto over 391.403

eiken. Brandwerende behandeling was overbodig: het

km of het jaarlijkse elektragebruik van 51 huishou-

voldoet in de toegepaste dikte aan brandklasse B. De uit-

dens.

eindelijke vorm en constructie zijn in hecht overleg met

Project: Kerkplein 1, Zaandijk Opdrachtgever: Stadsherstel Amsterdam (stadsherstel.nl) Ontwerp: Nunc architecten Zaandam (nunc.nl) Aannemer: Friso Bouwgroep Sneek (frisobouwgroep.nl) Renovatiearchitect: Hooyschuur architecten + adviseurs Wormerveer (hooyschuur.nl) Aannemer renovatie: F.W. Onrust Amsterdam Constructeur: EversPartners Velsen-Noord (everspartners.nl) Mahonie trappen: Konijn Houtbewerking De Goorn (konijnhoutbewerking.nl) Meranti kozijnen: Houkesloot Toelevering Sneek (houkesloot.nl) Bouwperiode: September 2016 - mei 2017 Bruto/netto oppervlak appartementen: 718 m2/610 m2 Bouwkosten: € 960.000,(excl. btw, incl. installaties)

het houtblad

Eigentijdse elementen Alle gevelhout is verticaal en

Een ontmoeting voor bouwend Nederland

MET VAKPROFESSIONALS UIT DE INTERIEURBOUW

10 -11-12 OKTOBER 2017 EVENEMENTENHAL HARDENBERG

RDENBE

R G

BOUW COMPLEET

- 2017

REGISTRATIECODE: 61700014302

VRAAG NU UW GRATIS E-TICKET(S) AAN MET REGISTRATIECODE VIA:

EVENEMENTENHAL.NL/BOUWSGA-HB

MEER INFORMATIE: EVENEMENTENHAL.NL/BOUWCOMPLEET

HOT TOPICS: AUTOMATISERING DUURZAAMHEID ONTGROENING VERGRIJZING

KETENSAMENWERKING MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN

Voor al uw houttoepassingen

www.ltl.nl

Leyenaar Taapken Lamaker B.V. Kamerlingh Onnesweg 7, 4131 PK Vianen Postbus 191, 4130 ED Vianen Tel. +31 (0) 347 374 844 E-mail: verkoop@ltl.nl

ONDER ARCHITECTUUR de balkons. Die kunnen worden afgesloten en

Zweden een appartementencomplex van 22

dan tevens als wintertuinen dienen. Bewoners

verdiepingen. De constructie van het hoog-

kunnen er het hele jaar door gewassen ver-

bouwproject wordt uitgevoerd in beton en

bouwen. Op de begane grond is er ruimte

kruislaaghout.

voor restaurants en andere bedrijven.

Lichtreflecties als inspiratiebron Het

komst een nieuw silhouet in de skyline van

complex wordt 15.700 m2 groot. Voor het ont-

Västerås. Het houthoogbouwproject wordt

werp hebben de architecten van C.F. Møller

gekarakteriseerd door driedimensionale ge-

zich laten inspireren door de lichtreflecties op

vels en een groene panoramische tuin op de

het Mälarmeer. beeld: c.f. møller

Het appartementencomplex vormt in de toe-

vijftiende verdieping met uitzicht op de stad en het Mälarmeer.

Hybride constructie Gekozen is voor een hybride constructie. De eerste vijftien verdie-

het houtblad

Architecten van C.F. Møller ontwierpen voor

augustus 2017

H Y B R I D E CO N S T RU C T I E VOO R A PPA RT E M E N T E N CO M PLE X 2 2 H O O G

C.F. Møller heeft de afgelopen jaren al een aantal belangrijke houthoogbouwprojecten in Scandinavië en Europa op zijn naam geschreven. Partner-architect Julian Weyer was een van de sprekers op de Houtdag in 2014.

pingen krijgen een betonnen constructie. De

voerd in kruislaaghout. De gevelbekleding is

zeven verdiepingen daarboven worden uitge-

eveneens van hout en wordt beschermd door

In het Hoge Bergse Bos in Bergschenhoek is op

Relingen in lariks De toren is opgebouwd

donderdag 6 juli een 22 m hoge uitkijktoren

uit gelijke trapsegmenten met daartussen

geopend. Ateliereen Architecten te Eindhoven

kleine en grotere bordessen. Zo kon de archi-

ontwierp de toren als een driedimensionaal

tect de wens realiseren van een uitkijkplat-

labyrint. De hoofdconstructie is een raamwerk

form op verschillende hoogtes en de moge-

van wit gecoate stalen kolommen en trapbo-

lijkheid van een tokkelplatform. Tokkelen is

men, dat als een sculptuur op de top van de

het razendsnel afdalen aan een diagonaal ge-

berg staat, op Heuvel B. De relingen zijn uit-

spannen lijn. Voor de relingen is gekozen voor

gevoerd in lariks. Er zijn twee routes naar

lariks. Opdrachtgever is Recreatieschap Rot-

boven.

temeren.

foto: ateliereen architecten

UITKIJKTOREN ALS DRIEDIMENSIONAAL LABYRINTH

S P E C TA C U L A I R E R O O S T E R C O N S T R U C T I E V O O R D O M E O F V I S I O N S In het Deense Aarhus is een grote transparante

werp van Atelier Kristoffer Tejlgaard. Het is

De koepel is ongeveer 100 m2 groter dan de

koepel gebouwd van gelamineerd hout. Deze

gebouwd met Kerto LVL-balken van Metsä

twee eerste versies. De ruimte is 450 m2 groot.

Dome of Visions fungeert als paviljoen voor

Wood. Het paviljoen moet inspiratie geven

Er is zoveel mogelijk hout toegepast. Het ge-

deze Europese culturele hoofdstad.

voor nieuwe manieren van bouwen en wonen.

bouw onder de koepel bestaat uit kruislaag-

Het koepelvormig houten gebouw is een ont-

Tegelijkertijd fungeert het als een moderne hal

hout.

voor conferenties en debatten over duurzame

foto: helle arensbak/atelier kristoffer tejlgaard

steden en gebouwen van de toekomst.

Kerto voor roosterconstructie Voor de spectaculaire roosterconstructie is Kerto LVL

Verbeterde versie De koepel is een ver-

gebruikt (gelamineerd fineerhout). Een nieuw

beterde versie van twee eerdere experimen-

systeem van gebogen houten balken, samen-

ten. De eerste was gevestigd in zowel Aarhus

gesteld uit 21 mm strips maakte het mogelijk

als Kopenhagen, de tweede stond in Stock-

de hoeveelheid staal te minimaliseren, waarbij

holm. In deze derde versie is de koepel ver-

zowel een slanke als een elegante roostercon-

hoogd naar 10,5 m en is de doorsnede 24 m.

structie werd behaald. •

hout geeft hoop

Maggie’s Oldham is het 21ste zorgcentrum waar kankerpatiënten troost en ondersteuning krijgen van familieleden, vrienden en therapeuten. In vrijwel alle centra dient hout als gevoelsmateriaal. Hier is gekozen voor twee houtinnovaties: een constructie van kruislaagtulpenboomhout en een gevelbekleding van gemodiﬁceerd tulpenboomhout.

foto: drmm londen/jasmin sohi

m ag g i e ’s o l d h a m

Plattegrond tuin en

Op het noorden kijk je schitterend uit over Oldham en het Penninisch Gebergte. Met een gordijn is een deel van de ruimte af te lussen.

foto: drmm londen/alex de rijke

Een fuga van (on)tastbare sferen van vormen, lijnen en kleurschakeringen, zonder dat enige dissonante orthogonaliteit zich aan je opdringt.

De houten schoenendoos, 4 m hoog zwevend op zes slankstalen kolommen, onderscheidt zich duidelijk van de typische Engelse woningbouw in baksteen rondom.

foto: drmm londen/alex de rijke

foto: drmm londen/jasmin sohi

tekening: drmm londen

paviljoen.

caal geplaatst golfplaat in kunnen zien, maar door de uit-

tuurcriticus Charles Jencks. Bij haar werd borstkanker ge-

voering in hout mist het elke onvriendelijke industriële

constateerd. Door de ervaringen die ze al observerend

uitstraling. De FSC-houtsoort van houdbaarheidsklasse 4

meemaakte, geloofde zij dat dergelijke intieme gebouwen

springt door de warmtebehandeling naar klasse 1. Het rijk

een belangrijke aanvulling zouden kunnen zijn op zieken-

getekende hout is door de modificering redelijk eenkleurig

huizen, die meestal mikken op een bombardement van

aangedonkerd en transformeert lopendertijd naar grijs.

straling en chemie. Ze zette de stichting Maggie’s Centres op om deze zorgvoorzieningen over het hele Verenigd

Grijze tempering Een loopbrug van gemodificeerd

Koninkrijk te verspreiden.

Amerikaans essen, een al wat langer bestaand FSC-gecertificeerd product, leidt naar de hoofdingang. Een andere

Beroemde architecten Belangrijke voorwaarde was

optie is op het zuiden via een hellingbaan naar de tuin af te

wel dat ze van hoge architectonische waarde moesten zijn,

dalen en dan per trap en de veranda het centrum te betre-

als extra stimulans om het ziekteproces te doorstaan en

den. Samen vormen cultuur en natuur een haast idyllisch

om, aldus Maggie, ‘de levensvreugde niet te verliezen in

ensemble van vloeiende horizontale, diagonale en verticale

doodsangst.’ Vele beroemde architecten hebben dan ook

lijnen tussen de Engelse stugbouw rondom. Aan de achter-

ontwerpen geleverd, zoals Richard Rogers, Norman Foster,

kant (op het noorden) drijft het paviljoen boven een ver-

Zaha Hadid, Rem Koolhaas, Steven Holl en Frank Gehry

weerde stenen muur, die er schoksgewijs naar opkartelt.

(zie over de laatste nummer 7/2004: Maggie Cancer Care

Het onderlaagse tuindeel met bomen en planten krijgt een

Centre Dundee, Schotland). Zelf overleed ze in 1995, het

grijze tempering door de wandelpaden van aangestampt

eerste centrum opende in 1996 te Edinburgh. In Groningen

gruis of grint, afgezet met kleine stenen en keien rond de

verrijst nu het eerste Nederlandse zorgcentrum, naar ont-

perken. Er is een kleine Hollandse kas, waar patiënten

werp van Marlies Rohmer en landschapsarchitect Piet Ou-

groenversnaperingen kunnen kweken, als (wee)moedig

dolf, want tuinarchitectuur hoort gezien Maggie’s achter-

teken van doorgaand leven. De rotstuin heuvelt onder het

grond onlosmakelijk bij alle centra.

gebouw door. De onderzijde ervan is glimmend bruin bekleed met vochtbestendig marinetriplex. Een klein regen-

Belangrijke inspiratiebron Maggie’s Oldham is

waterbekken dient de tuinbesproeiing.

ontworpen door het veelgelauwerde architectenbureau dRMM uit Londen. De eerste prijzen zijn inmiddels bin-

Omfloerste adagio’s Ook staat er een driestammig ge-

nen: Building Project of the Year en Sub-Regional Project

vorkte berk die als levensboom in het paviljoen doorsteekt.

of the Year for Manchester, behaald bij de Constructing

Wie binnentreedt, is meteen diep geraakt. De drieberk is

Excellence Awards North West. Directeur-architect Alex

ongeveer het eerste wat je ziet als je bruggelings door de

de Rijke, tweemaal Houtdag-spreker, en de American

hoofdingang komt. Daar ontvouwt zich een droomachtige

Hardwood Export Council (AHEC), Houtblad-partner,

binnenwereld, waarvan de expressiviteit wonderlijk intro-

stuurden een speciale uitnodiging om het project te komen

vert overkomt. Je ziet wanden van Amerikaans tulpen-

aanschouwen. Alex zelf was afwezig, omdat zijn eigen

boomhout in een bonte tintenspreiding van wit naar olijf-

vriendin terminaal darmkankerpatiënt is. Ze was een be-

groen en van lichtgeel naar paarsig donkerbruin, en een

langrijke inspiratiebron voor dit project, met een blijvende

knalgele vloer; ook de deuren hebben deze zonnige kleur.

invloed op zijn ideeën over architectuur. Enkele weken na

IJkpunt is een rondgolvende glazen wand rond de onder-

de opening overleed ze.

buurberk, een soort Alvar Aalto-achtige reuzenvaas. Hij

Ribbelgevelbekleding Eenvoud biedt vaak de meeste troost. Dat is de eerste observatie op een zonovergoten dag

ROL HET HOUTBLAD

ter locatie in Oldham, 13,5 km ten noordoosten van Man-

Het Houtblad speelde indirect een rol in het ontstaan van Maggie’s Oldham. Het

chester. Het verblijf staat op het terrein van het Royal Old-

bracht architect Alex de Rijke en de AHEC met elkaar in contact tijdens Houtdag

ham Hospital. De houten schoenendoos, 4 m hoog zwe-

2010. Later kwam het advies tulpenboomhout te gebruiken voor kruislaaghout. De

vend op zes slankstalen kolommen, onderscheidt zich

snelgroeiende boomsoort wordt door z’n drukke tekening vooral in blindwerk toe-

duidelijk van de typische Engelse woningbouw in baksteen

gepast. Door deze beperking ontstaan enorme voorraden. Een nieuwe toepassing

rondom, van kleur te rood, van vorm te groot. De bekro-

met een nieuwe kijk op esthetiek zou veel kunnen betekenen. De samenwerking

ning met schoorstenen is voor Nederlanders een vreemd

leidde in 2013 tot Endless Stair, een trappenstelsel van kruislaagtulpenboomhout

relict van ons eigen kolentijdperk. Des te strakker en krach-

dat werd tentoongesteld tijdens het Londen Design Festival; zie nummer 6/2013.

tiger komt het rechthoekige volume over, wat weer wordt

Maggie’s Oldham is het eerste echte bouwwerk in kruislaagtulpenboomhout.

verzacht door de schaduwende ribbelgevelbekleding van

augustus 2017

thermisch gemodificeerd tulpenboomhout. Je zou er verti-

Jencks, tuinarchitecte en vrouw van vermaard architec-

het houtblad

De oorsprong van het fenomeen ligt bij Maggie Keswick

foto: drmm londen/jasmin sohi

augustus 2017 het houtblad

gemodiďŹ ceerd Amerikaans tulpenboomhout.

De rotstuin heuvelt onder het gebouw door. De onderzijde ervan is glimmend bruin bekleed met vochtbestendig marinetriplex.

Detail gevelopbouw. Het diagonale lijnstuk rechtsboven geeft de gebogen wand aan.

foto: tony barwell

Detail innovatieve ribbelgevelbekleding van

foto: drmm londen/alex de rijke

tekening: drmm londen

Droomachtige binnenwereld, waarvan de expressiviteit wonderlijk introvert overkomt.

deelt de ruimterechthoek in tweeën en verschaft zo be-

natuur en met het contrast van buiten willen zijn maar bin-

schutting, waardoor verblijvers zich minder bekeken voe-

nen moeten zijn.’ Hout was de beste intermediair. ‘In hout

len. Het daklicht erboven en het licht door de verdiepings-

is hoop, menselijkheid, schaal, warmte én CO2-opslag. Het

hoog beraamde kopgevels in eiken kozijnen zorgen voor

is niet-giftig, veelzijdig, vriendelijk en niet-kankerverwek-

steeds wisselende clair-obscurs. Daardoor is de ruimte nu

kend.’ Qua binnenklimaat is het goed voor de bloeddruk,

eens verkwikkend helder dan weer stemmig mystiek. Soms

hartslag, luchtwegen en ziekteherstel.

Gecirculaird De wanden staan op een vloer van gelami-

sonate. Het licht creëert een fuga van (on)tastbare sferen

neerd fineerhout; het dak heeft een constructie van gela-

van vormen, lijnen en kleurschakeringen, zonder dat enige

mineerde liggers die 10 m overspannen. Zaagresten van het

dissonante orthogonaliteit zich aan je opdringt.

kruislaagtulpenboomhout zijn gecirculaird in het akoestische open lattenplafond. De wanden zijn opgebouwd uit

Table Turned Aan de langszijde direct na de ingang be-

twintig vijflaagse panelen met lengtes van 0,5-12,0 m; de

vinden zich links en rechts enkele ruimtes achter een gebo-

dikte is 500 mm (5 x 100 mm), de hoogte 2,93 m. De sterk-

gen binnenwand voor personeel, vergaderen, gesprekken

te-gewichtsverhouding is beter dan die van beton of staal;

en toiletbezoek. Dit dubbele wanddeel met vertrekken-

de buigsterkte is 70% hoger dan van kruislaagvuren.

spouw verzorgt meteen de stabiliteit. In de wand ertegenover zijn een keuken en een bibliotheek uitgespaard in tul-

Pijn Absolute bedoeling was de functionele ziekenhuis-

penboomhoutgefineerd berkentriplex en hardboard. Ter

architectuur van clean plastic, kil staal, schel of juist ontbre-

hoogte van de keuken staan een lange tafel met een wan-

kend daglicht en wezenloze snoepautomaten om te buigen

plank van Amerikaans noten als blad en de Table Turned,

tot een microwereld van zorg, aandacht, begrip én tijd, in

een paddenstoelvormige tafel van tulpenboomhout, ont-

balsemend en gevoelsrijk hout. Treffend zijn de eiken

worpen door De Rijke tijdens het AHEC-project The Wish

deurklinken en handgrepen: materialen als staal en kunst-

List (2014). Ze wekt de illusie door een meesterhand uit

stof doen na chemotherapie pijn aan de handen. De veran-

één stuk te zijn gedraaid. Bij de bibliotheek, na de glazen

da in gemodificeerd Amerikaans essen is overhuifd, omdat

gigacontour, is de ‘woonkamer’ met zitmeubilair. Daar kijk

licht eveneens pijn kan scheppen. Hout heelt. •

je door een panoramavenster schitterend uit over Oldham en het Penninisch Gebergte dat, 400 km lang, ook deze

hans de groot

regio passeert. Je kunt dagelijks de weersnuanceringen volgen. Deels is de zitkamer af te lussen met een januskopgordijn van zilver kunstleer en geel velours van de Neder-

CO2-VOETAFDRUK

landse ontwerpster Petra Blaisse.

In het project is onder andere 28,7 m3 hout toegepast (27,6 m3 Amerikaans tulpenboomhout, 1,1 m3 Ameri-

Doos vol verrassingen Toch gaat het gebouw meer

kaans essen). Dit betekent een CO2-vastlegging van

over inhoud dan over vorm, benadrukt De Rijke. ‘Het is een

24.808 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een

simpele doos vol verrassingen. De aarde, de hemel, het

middenklassenauto over 208.471 km of het jaarlijkse

licht dringen er onverwacht en krachtig in door. Het en-

elektragebruik van 27 huishoudens.

semble confronteert ons met onze vervreemding van de

Locatie: Rochdale Road, Oldham Opdrachtgever: Maggie’s Centres Glasgow (maggiescentres.org) Financier: Stoller Charitable Trust Oldham (stollercharitabletrust.co.uk) Ontwerp: dRMM Londen (drmm.co.uk) Tuinontwerp: dRMM, Jinny Blom Landscape Design Londen; Rupert Muldoon (jinnyblom.com) Aannemer: F. Parkinson Manchester (fparkinson.co.uk) Constructeur: Booth King Manchester (booth-king.co.uk) Houtadvies: AHEC Europe Londen (americanhardwood.org) Tulpenboomhout: Middle Tennessee Lumber Burns, Tennessee (midtnlumber.com) Prefabricage kruislaagtulpenboomhout: ZÜBLIN Timber Aichach, Duitsland (zueblin-timber.com) Gemodificeerd tulpenboomhout (gevelbekleding): Northland Forest Products Kingston, New Hampshire (northlandforest.com) Bewerking gevelbekleding: Morgan Timber Rochester (morgantimber.co.uk) Timmerwerk interieur: Uncommon Projects Londen (uncommonprojects.co.uk) Eiken kozijnen: Aresi Treviglio, Italië (falegnameriaaresi.com) Eiken deurklinken, handgrepen: Mowat & Company Londen (mowatandco.com)/Allgood Manchester (allgood.co.uk) Ontwerp gordijn: Inside Outside Amsterdam; Petra Blaisse (insideoutside.nl) Bruto vloeroppervlak: 260 m2 Bouwperiode: April 2016 - mei 2017 Bouwkosten: N.B.

het houtblad

omfloerste adagio’s, klinkt hier een etude, zingt daar een

augustus 2017

speelt het licht een vrolijk concert, dan weer druppelt het

facebook.com/materia.nl

@materia

Alles is Materiaal! Iedere dag komen er materialen op de markt die nog mooier, duurzamer en slimmer zijn dan hun voorgangers. Materia is hierin hĂ¨t leidende informatieplatform. Materia informeert wereldwijd tienduizenden ontwerpers over de laatste materiaaltrends; dagelijks via materia.nl, jaarlijks op Material Xperience en periodiek rond reizende tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Ga ook mee op ontdekkingsreis en surf naar www.materia.nl

020 - 713 06 50 - info@materia.nl

ONDER ARCHITECTUUR In Nanterre bij Parijs komt een 125.000 m2

siteit. Het complex is een ontwerp van de ar-

wordt regenwater opgevangen. Het complex

groot ecologisch kantorencomplex. Dit project

chitecten Laisné Roussel en François Leclercq

wordt zelfvoorzienend met zonnepanelen en

Arboretum wordt volgens de initiatiefnemers

en wordt ontwikkeld in samenwerking met

aardwarmte.

het grootste houtbouwproject ter wereld.

BNP Paribas Real Estate en Woodeum. De

Het Arboretum komt te liggen in een 9 ha

kantoren worden vier tot zeven verdiepingen

Concept voor werkplekken Ook is er

hoog en liggen bij een 6 ha groot park.

een modern concept voor de werkplekken en

augustus 2017

‘S WERELDS GROOTSTE K ANTORENCOMPLEX IN HOUT

een optimaal binnenklimaat. Zo komen er

Circulaire opzet Het complex is circulair

plekken voor teamwerk. Voor overleg zijn 6

van opzet, vermeldt een artikel van Springer

m hoge ruimtes met veel daglicht en groen

Professional. Behalve hout bevat het ontwerp

gepland. Elke verdieping krijgt grote terras-

een moestuin waar jaarlijks 25 ton aan biolo-

sen. Daarnaast komen er cafés aan de Seine,

gische, onbespoten groente en fruit wordt

werkplekken buiten, een amfitheater met 600

geoogst voor het restaurant. Compost voor de

zitplaatsen op een eiland, en cursus- en sport-

moestuin is afkomstig uit het biologisch afval

faciliteiten. Naar verwachting start de bouw

van het restaurant en voor de bewatering

in 2018.

het houtblad

foto: françois leclercq & laisné roussel

groot park aan de Seine, vlak bij de univer-

Naast de molen in Stichting Museum Hout-

Hoge mate van zelfbouw Het frame kan

stad IJlst komt een nieuw houtcentrum. Het

volgens het architectenbureau gefaseerd op

ontwerp voor dit museum annex werkplaats

de molenwerf worden gerealiseerd, met een

is van Onix NL uit Groningen. De bouw is in-

hoge mate van zelfbouw. Na realisatie kan het

middels begonnen.

vullen van het vakwerk ook weer gefaseerd

beeld: onix nl groningen

N I E U W M U S E U M M E T W E R K P L A AT S V O O R H O U T S TA D I J L S T

worden uitgevoerd. Het gebouw is in twee

Eenvoudig en transparant In de 19e

gedeeltes onder te verdelen: werk en cultuur.

eeuw zijn de gebinten van de molen in de

Het museum biedt onderdak aan het Molen-

houtstad IJlst als bouwpakket uit Zaandam

informatiecentrum, museum Nooitgedagt en

aangevoerd. Het nieuwe museum annex

aan een houtwerkplaats voor leerprojecten.

tie van gebintenbouw benadrukt. In work-

werkplaats sluit daarop aan. Het wordt een

Het museum heeft een zowel recreative als

shops zal de alledaagse toepassing van hout

eenvoudig en transparant gebouw, waarvan

educatieve functie.

worden onderzocht. Het maken en doen staat centraal om zo spelenderwijs steeds meer te

de houten constructie is op te vatten als een frame, een hedendaagse toepassing van een

Gebintenbouw In het nieuwe houtcen-

ontdekken over de ontelbare mogelijkheden

gebintenstructuur, legt Onix NL uit.

trum worden het vakmanschap en de relevan-

van hout.

GROEN LICHT VOOR HOOGBOUW IN KRUISLAAGHOUT De Amerikaanse staat Oregon heeft een

ject dat de belemmeringen weg moet nemen.

getest op brandveiligheid en aardbevingsbe-

bouwvergunning afgegeven voor Framework

Vorig jaar zijn verschillende onderzoeken

stendigheid. Een van die onderzoeken wees

in Portland, het eerste hoogbouwproject in

uitgevoerd naar de haalbaarheid van hout-

uit dat gebouwen in massief hout, zoals een

kruislaaghout in de Verenigde Staten.

hoogbouw in kruislaaghout. Er is onder meer

constructie met gelamineerd houten kolommen en liggers en kruislaaghouten wanden en

Haalbaarheid Framework, 12 verdiepingen ledig houten constructie in de Verenigde Staten. Verwacht wordt dat daarmee de weg vrij komt voor meer hoogbouwconstructies in massief hout. Framework, een ontwerp van Lever Architecture, maakt deel uit van een pro-

vloeren, voldoen aan de strenge brandveiligbeeld: lever architecture

hoog, is de eerste wolkenkrabber met een vol-

heidseisen. Voor de houtindustrie in Oregon zou het een mooie opsteker zijn als houtbouw in de toekomst een vlucht neemt. Framework was een van de projecten die werden ingezonden voor de U.S. Tall Wood Building Prize Competition en een geldprijs won.

water pr e t in groene h a rt z w emb a d d e s t eu r k a mpen

VenhoevenCS ontwierp een nieuw zwembad voor de gemeente Kampen. Het is geen gewone zwemvoorziening, maar een bad dat inclusief cafĂŠ en terras als een paviljoen in het park ligt. De vele houttoepassingen geven het gebouw een natuurlijke uitstraling.

foto: gerben pul fotografie amsterdam

Het â&#x20AC;&#x2DC;vlinderslagdakâ&#x20AC;&#x2122; is aan de onderzijde bekleed met Midden-Euro-

foto: gerben pul fotografie amsterdam

augustus 2017

pees douglas.

het houtblad

Entreehal

Doucheruimtes

Horeca

Tribunes

Keuken

Zwembaden

Kantoren

10. Recreatiebad

Techniek

11. Buitenbad

Kleedruimtes

12. Sluis

Entree met horecadeel. Mix van materialen en patronen. In het interieur is Amerikaans wit eiken op grote schaal toegepast in wanden en plafonds.

foto: ossip van duivenbode rotterdam

tekening: venhoevencs amsterdam

Plattegrond begane grond. Legenda.

De Steur, met recreatiebad en waterglijbaan, een kinder-

zon. Het hout gaat bovendien lang mee, omdat het door

bad en twee wedstrijdbaden en met buiten een terras,

de behandeling goed bestand is tegen weersinvloeden.’

antwoord op een vraagstuk waar de gemeente Kampen

Midden-Europees douglas De delen aan de voorzij-

al jaren mee worstelde: hoe van het plaatselijke Groene

de en zijgevels van het gebouw bestaan uit Midden-Euro-

Hart een stadspark te maken? Dit groene gebied tussen

pees douglas (144 x 25 mm). De zichtzijde is fijnbezaagd.

de binnenstad en de buitenwijken lag er namelijk desolaat

Het is milieuvriendelijk verduurzaamd met Woodlife

bij. Slechts een handjevol bezoekers wist deze locatie te

HL-50. Daarna is het afgewerkt met Sansin Enviro Stain

vinden. VenhoevenCS geeft met het nieuwe zwembad

Woodsealer. Het dak bestaat uit stalen dakplaten met een

een flinke impuls aan het gebied. Het is ontworpen als

omkraging van Midden-Europees douglas (154 x 25 mm).

augustus 2017

twee verwarmde peuterbaden en een ligweide, is het

een paviljoen in het park, inclusief horeca die ook voor niet-sporters toegankelijk is. Het is kortom een gebouw

Fraai geheel Om de natuurlijke sfeer ook naar binnen

voor alle Kampenaren én allen daarbuiten.

te halen, is in het interieur eveneens veel hout toegepast. 35

Natuurlijke relatie De gekozen opzet kan gemakke-

wandsysteem, vervaardigd van transparant behandeld

lijk detoneren. Maar die vlieger gaat zeker niet op voor

Amerikaans wit eiken (grill: 6 x 45 en 15 x 44 mm; lineair:

De Steur. Een natuurlijke relatie met de omgeving vormde

73 x 15 mm; alles met tussennaden van 9,5 mm). Het is

een belangrijk ontwerpprincipe. Jos-Willem van Oor-

over grote vlakken toegepast bij de entree met receptie en

schot, architect bij VenhoevenCS, vertelt op het bureau

café en bij de drie afzonderlijke zwembaden die De Steur

in Amsterdam: ‘Dat lukte dankzij grote glaspartijen, waar-

binnen telt, te weten een wedstrijd-, doelgroepen- en

door je vanuit het zwembad een panoramisch uitzicht op

recreatiebad. Om aan de strenge eisen van zwembad-

het park hebt. Bij mooi weer gaan bovendien de glazen

toepassingen te voldoen, behandelde Derako het grill

gevelpuien bij het recreatiebad open, waardoor het dan

draagsysteem met een speciale coating. Vooraf is het pro-

één geheel met het terras bij de buitenbaden vormt.’

ject technisch uitgewerkt, waardoor plafonds en wanden

De harmonie met de omgeving wordt verder versterkt

strak in elkaar overlopen. Ook zijn er speciale grill pane-

door het zwembad op een betonnen sokkel te plaatsen.

len geleverd met prefab sparingen voor de lampen om

Van Oorschot: ‘Daardoor is het bad ook van buitenaf

een snelle en efficiënte montage mogelijk te maken. Bij de

goed zichtbaar voor voorbijgangers op de nabijgelegen

aansluiting van de panelen in de knik van de plafonds zat

Europa Allee. Door een smalle strook glas ter hoogte van

voor afbouwer Eissink uit Hengelo nog een uitdaging.

de baden, hebben ze zicht op de zwemmers.’

Door de panelen ter locatie in verstek te zagen is het eind-

het houtblad

Zo is gekozen voor het Derako grill en lineair plafond- en

resultaat een indrukwekkend fraai geheel geworden met

Vanzelfsprekend onderdeel Maar bij louter passe-

een lichte, karaktervolle uitstraling.

ren hoeft het dus niet te blijven. Je kunt het café en terras ook als niet-sporter bezoeken, vanuit het park. In de winter staan bovendien de poorten van de ligweide open. ‘De buitenruimte van het zwembad is hierdoor een van-

een gebouw voor alle k ampenaren en allen da arbuiten

zelfsprekend onderdeel van de wandelroute door het park. Dat wordt overigens nog groter, doordat het oude zwembad, dat even verderop ligt, wordt afgebroken en

Gekleurde tegels Ook elders in het gebouw is veel

plaatsmaakt voor nog meer groen.’

hout zichtbaar. Zo zijn veel kolommen, koven en overige wanden betimmerd met wit eiken, blank behandeld met

Shodoshima Douglas Behalve een harmonische rela-

Drywood Optifinish. Door de aannemer is het in het werk

tie met de omgeving heeft ook het gebouw zelf een na-

nog eenmaal afgelakt. Daarnaast is gebruikgemaakt van

tuurlijke uitstraling door het gebruik van dito materialen.

bijpassend natuursteen voor enkele wanden en naturel

Hout vormt hierin een cruciaal onderdeel. Aan de achter-

beton voor de kern van het gebouw, met daarin de kleed-

zijde van het zwembad is Shodoshima Douglas als gevel-

kamers. De douches zijn een uitsnede uit deze kern en

bekleding toegepast (150 x 23 mm), geproduceerd door

bekleed met gekleurde tegels. Van Oorschot: ‘Hierdoor is

Zwarthout. ‘Shodoshima is een vorm van Shou Sugi Ban,

de route naar de kleedkamers duidelijk herkenbaar.’

een eeuwenoude Japanse brandtechniek,’ licht directeur Pieter Weijnen toe. ‘Bij Shodishima Douglas wordt het

Speciale, warme sfeer In De Steur is veel aandacht

hout dosse gezaagd, gebrand, geborsteld en vervolgens

besteed aan duurzaamheid. Behalve het overvloedige

geolied. De voordelen zijn talrijk. De robuuste en levendi-

hout is het dak bedekt met pv-panelen, wordt regenwater

ge nerfstructuur wordt goed zichtbaar en glanst fraai in de

opgevangen en is overal ledverlichting en driedubbel glas.

■ ■ ■

Behalve esthetisch is hout hĂŠt geĂŤigende materiaal in het vochtige binnenklimaat van

augustus 2017

een zwembad.

het houtblad

De achterzijde is bekleed met Shodoshima Douglas: gebrand, geborsteld en geolied. foto: ossip van duivenbode rotterdam

tekening: venhoevencs amsterdam

Detail gevel.

Lichteffecten De Steur biedt volgens Koopman voor elk wat wils. ‘Het doelgroepenbad is bijvoorbeeld geschikt voor de duikvereniging, maar ook voor therapeutisch zwemmen, voor ouderen en baby’s. In het wedstrijdbad kunnen zwemverenigingen hun gang gaan. En in het recreatiebad kun je uiteraard heerlijk ontspannen. Het

lichteffecten. Doordat deze is opgehangen, is vrij zicht gegarandeerd.’ Afgelopen januari opende De Steur onder grote belangstelling de deuren. Buiten is in het voorjaar

ten. Ook in het recreatiebad zijn extra speelattributen geplaatst. Bezoekers en gebruikers zijn enthousiast, al werd ook wel geklaagd over de in vergelijking met het oude bad beperktere openingstijden. Koopman: ‘We zijn minder vaak open, omdat we anders dan in het verleden risicodragend exploiteren. In de oude situatie vulde de gemeente altijd tekorten aan. Inmiddels hebben we de openingstijden verder verruimd.’

Nieuwe activiteiten Koopman verheugt zich op de ontwikkelingen die de komende tijd op stapel staan. ‘De oude Steur moet nog worden afgebroken. De ontstane

Qua installaties en waterbehandeling worden zeer mo-

ruimte vormt straks een prachtig open onderdeel van het

derne technieken gebruikt. Het water wordt schoonge-

park. En we overwegen ook in de buitenruimte nieuwe

houden door zout zonder dat het water zout is. ‘Al zie je

activiteiten te organiseren, zoals een markt. Op die manier

die techniek inmiddels in meer baden,’ vertelt Daniëlle

versterken we de positie van De Steur als paviljoen in het

Koopman, algemeen manager bij Sportfondsen Kampen,

park.’ •

de exploitant van De Steur. Zij is vooral trots op het resultaat. ‘De entree bijvoorbeeld vind ik heel bijzonder. In

karl bijsterveld

welk zwembad vind je nou zo’n gemoedelijke entree met zithoek en café? Vanuit de receptie heb je bovendien goede doorzichten naar het recreatiebad, de horeca, kleedka-

CO2-VOETAFDRUK

mers, personeelsruimten en het park. Het is dus ook heel

In het project is onder andere 158 m3 hout toegepast:

functioneel ingericht.’ Het vele hout geeft het zwembad

(90 m3 Amerikaans wit eiken, 28 m3 wit eiken, 26 m3

een speciale, warme sfeer. ‘Maar ook het beton past ver-

Midden-Europees douglas, 14 m3 Shodoshima Dou-

rassend goed. Alle materialen zijn in hun oorspronkelijke

glas). Dit betekent een CO2-vastlegging van 170.745

kleur en textuur toegepast.’ Positief is Koopman verder

kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een mid-

over de vanzelfsprekende routing en de goed herkenbare

denklassenauto over 1.434.832 km of het jaarlijks

kleedkamers. ‘En door goede isolatie hebben we totaal

elektragebruik van 189 huishoudens.

geen last van tocht. Dat was in het oude bad wel anders.’

Locatie: Burgemeester Berghuisplein 2, Kampen Opdrachtgever: Gemeente Kampen Ontwerp: VenhoevenCS architecture + urbanism Amsterdam (venhoevencs.nl) Aannemer: Burgland Bouw Dodewaard (burglandbouw. nl) Constructeur: Goudstikker - de Vries Den Bosch (goudstikker.nl) Shodoshima Douglas: Zwarthout Leersum (zwarthout.com) Tussenpersoon Shodoshima Douglas (Midden-Europees douglas), wit eiken: Verdouw Gouda (verdouw.nu) Montage Shodoshima Douglas en Midden-Europees douglas: Willemsen Veenendaal (willemsen-veenendaal.nl) Midden-Europees douglas + behandeling: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Amerikaans wit eiken wanden en plafonds: Derako International ‘t Zand (derako.com) Afbouwer Amerikaans wit eiken: Eissink Hengelo (eissink.nl) Bruto vloeroppervlak: 5.200 m2 Bouwperiode: Februari 2015 - december 2016 Bouwkosten: € 11 miljoen

het houtblad

foto: gerben pul fotografie amsterdam

hard gewerkt aan een groene ligweide met speelattribu-

augustus 2017

beschikt bovendien over een prachtige waterglijbaan met

augustus 2017 het houtblad

o o s t w e s t b e ide b e s t r e s tau r a n t m a m a m a k a n/h yat t r eg en c y s pin oz a h ot el a m s t er da m

augustus 2017 foto: concrete amsterdam/wouter van der sar zwolle

het houtblad

De Plantagebuurt in Amsterdam is een opvallend nieuw hotel rijker. Het is bekleed met langwerpige geelkeramische stenen, wat je eigenlijk eerder verwacht in warmere landen dan Nederland. Het interieur, met restaurant Mama Makan, kent een weelderig tropische aankleding, luxueus maar ook met een helder Hollandse strakheid.

foto: concrete amsterdam/wouter van der sar zwolle

Lobby. â&#x20AC;&#x2DC;Als je een sterk 12

concept hebt, volgt de

Plattegrond begane grond. Legenda.

materialisatie vanzelf.â&#x20AC;&#x2122;

1. Entree 6

2. Lobby 3. Doorgang naar conferentieruimtes e.d.

4. Loungeruimte 5. Bar

7. Keukenblok 8. Toiletten 4

9. Open keuken

10. Entree Mama Makan

10 3

11. Restaurant Mama Makan 12. Entree Spinozastraat

foto: bart van hoek den haag

tekening: concrete amsterdam

6. Patio 11

Het vijfsterrenhotel toont in elk geval beter dan het monstrueuze Emma Kinderziekenhuis waarvoor het in de plaats kwam.

energie gebruikt en 35% minder CO2 uitgestoten dan in

Kinderziekenhuis waarvoor het in de plaats kwam. Dat

een gewoon hotel. De energieopwekking verloopt via

laatste was een monstruositeit van deftig baksteen en

warmte-koudeopslag in combinatie met warmtepompen.

mislukt modernisme, waarvan de haren je te berge rezen

Alle installaties zijn energiezuinig. Het waterverbruik is

en de mond je openviel. Zoveel lelijkheid had de stad zel-

aanzienlijk lager door onder andere waterbesparend sani-

den zo bitter doen langehalenhuilen. Maar ook de nieuw-

tair. Duurzaam materiaalgebruik, waaronder FSC-hout,

bouw, met een weinig expressief mansardedak, kent z’n

spaart het milieu. Er is vergaande afvalscheiding, een slim

slikmomenten. Drie oude gevels zijn naast de geelgevel

onderhoudsplan en een zeer hoog comfort. Door drie

gehandhaafd, waarbij de eerste boven zich een insnijding

oude gevelaanzichten te bewaren blijft de cultuurhistori-

met gevelgroengroei heeft, de tweede dichtgemetselde

sche waarde behouden (!).

augustus 2017

Het vijfsterrenhotel toont in elk geval beter dan het Emma

boogramen en nieuwe vierkante ramen en de derde een

Schitterende eenheid Bureau concrete te Amster-

toetje houden.

dam deed de interieurarchitectuur van het publieke do-

het houtblad

uitstraling van woonhuisgebruik. Je moet van zo’n ratje-

mein. Het bestrijkt ontwerpen in architectuur, interieur,

Indische verleden De nieuwbouw is ontworpen door

stedelijke en merkontwikkeling. Hier heeft het de hele

architectenbureau van Dongen - Koschuch te Amsterdam.

begane grond op natuurlijke en daardoor weergaloze wij-

Dat heeft gezocht ‘naar een idioom dat recht doet aan de

ze tot schitterende eenheid gebracht. In sfeer en aankle-

historie en gelaagdheid van deze complexe locatie.’ De

ding sluit deze goed aan bij het exterieur, zij het een stuk

drie 19e-eeuwse gevels moeten de kleine korrel van de

welvloeiender. Tobias Koch, associate en senior-pro-

buurt behouden, het grotere volume moet aansluiten bij

jectarchitect bij concrete: ‘De buitenarchitectuur was al

de grootschalige kazernegebouwen verderop in de Sar-

bepaald. We zijn erin gestapt toen het hotel al klaar was.

phatistraat. De massaliteit wordt wel gebroken doordat de

Met de architecten hebben we niet gesproken.’ Zelf stu-

vele ramen diepe neggen hebben en de keramische gevel-

deerde hij, als Duitser, architectuur in Aken en daarna in

stenen rondom open voegen. Onmiskenbaar verwijzen de

New York, waar het vak versmelt met interieur en design.

gele gevels naar het Indische dan wel tropische verleden:

‘Zo krijg je interieurs met een architectonische inslag.’

op loopafstand in drie verschillende richtingen bevinden zich het Tropenmuseum, Artis en de Hortus Botanicus.

op weergaloze wijze tot schittePrachtige tinten groen Hoegenaamd is de Plantage-

rende eenheid gebr acht

buurt groenrijk. In lijn hiermee heeft de gevelwand aan de Spinozastraat twee diepe insnijdingen, waarvan er één een beschut buitenterras vormt. Beide inhammen zijn

Verschillende associaties Restaurant Mama Makan

driezijdig bekleed met dezelfde keramiek, maar in prach-

(Mama’s Eten) is een hedendaagse Nederlands-Indone-

tige tinten groen, van licht tot donker. Deze zijde met al-

sische eetgelegenheid, waar ook Europese cafégerechten

leen een geel front rijmt ook beter op de omgeving van

worden geserveerd. Referenties in de aankleding ‘naar

een wit herenhuis terzijde, twee monumentale platanen

vooral Bali’ zijn minimalistisch en simpel om de indruk

en de Singelgracht. Het Spinoza Hotel telt zes verdiepin-

weg te nemen dat een loodzware tropische hittedeken

gen; ondergronds bevindt zich als zevende laag een par-

op je ligt te zweten. ‘Er zijn verschillende associaties mo-

keergarage voor veertig auto’s. Op de begane grond zijn

gelijk tussen de polen van een ouderwetsig Grand Café

de inschrijfbalie, lobby, restaurant, bar met lounge en bin-

uit de VOC-tijd en een moderne Nederlandse woonka-

nentuin gesitueerd. Achter de oude gevels zitten confe-

mer met Indonesische accenten, en de jaren 1920 ertus-

rentiezalen, een danszaal en een gym met spa. Over de

sen. De Plantagebuurt met haar historie zorgde natuurlijk

vijf bovenste verdiepingen zijn 211 kamers verdeeld. Het

voor de inspiratie.’ Kern die alles in evenwicht houdt, is

riante hotel heeft drie ingangen: de hoofdentree op de

het blok met voor- en achterkeuken in de schutkleur grijs

noordkant aan de Sarphatistraat, de achteringang aan de

waarop palmmotieven zijn aangebracht; het volgt de

Spinozastraat op het zuiden en een directe toegang tot het

hoofdvorm van het hotel: een half trapezium. Eromheen

restaurant aan de oostelijke kopgevel.

ontwikkelen zich de voorzieningen in lagen: een open kastenwand, een looppad en een eetdeel langs de ramen.

BREEAM Excellent Voor het hotel is het BREEAM

Op de afgeronde hoek van het blok bij de restaurantin-

Excellent-certificaat behaald. Met 74,06% is dit de hoog-

gang zit een open keuken, zodat alles te volgen is voor

ste score in Nederland tot dusver. Er wordt 40% minder

wie eten weten is.

■ ■ ■

augustus 2017 het houtblad

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: concrete amsterdam/wouter van der sar zwolle

V.l.n.r. keukenblok, open kastenwand, looppad, eetdeel.

Bij de bar zet het visgraateiken zich zelfs voort in het plafond, als knipoog en om aan te geven dat het om een andere zone gaat.

gang staan wat sofa’s; daar is ook de doorgang naar de

Meteen aan het begin van de lobby verwijst een brede

conferentieruimtes en danszaal, waar het bureau eiken vis-

haakse strook van rechthoekige minitegeltjes in allerlei

graatparket en gewhitewashte eiken deuren heeft voorge-

groenen op de zijkant van een verlaagd plafond en op de

schreven. Rechtdoor in de lobby langs de balie passeer je

achterwand in de open keuken naar het groenkeramiek

een lang loungegedeelte met een groene wand van Indo-

buiten. Blauwgroene stoffen kleuren de karpetten, een

nesische planten rechts. Deze binnennatuur zuivert en ver-

deel van de sofa’s, de eetbanken en een kamerscherm. Het

betert het binnenklimaat. De bar staat dwars op het blok in

grijs van het keukenblok kom je tegen in andere zitbanken,

de ruimte; hier worden unieke (non-)alcoholische cock-

barkrukken, tafelbladen en stoelen. Het palmmotief zet

tails geserveerd met exotische kruiden, specerijen en plan-

zich voort in een weelderige groene variant op een haakse

tenextracten. Achter de bar betreed je het inpandige bui-

wand bij de bar. Blank eiken is in verschillende toepassin-

tenterras, omkaderd door de wanden van groenkeramiek.

gen aanwezig. Als chique visgraatparket (800 x 90 x 15

In het midden van deze patio staat een dungevorkte boom

mm) neemt het ‘voor het woonkamergevoel’ een groot

in een bak, langs de wanden wat ander plantzoet. Verlaag-

deel van het restaurant en de bar in beslag, bij de laatste zet

de plafonds her en der in de verblijfszones moeten meer

het zich zelfs voort in het plafond. ‘Dat is niet alleen een

gezelligheid oproepen. De algehele materialisering, de

knipoog, maar geeft ook aan dat het om een andere zone

vormen en de kleuren maken de harmonie van ruimtes tot

gaat.’ Naast de boekenkast is het verder toegepast in klein-

een hoogst welgevallig walhalla.

meubels, zijwanden van balies, tafelbladen en eetbanken.

Algehele balans ‘Als je een sterk concept hebt, volgt

Oosterse lampionnen Opmerkelijk in het restaurant

de materialisatie vanzelf,’ stelt Koch onderkoeld. ‘Overi-

is het rondgaande looppad. Het is belegd met stenen be-

gens zit de spreiding eerder in de kleuren dan in de mate-

drogtegeltjes waarop kubusachtige vormen met groen-

rialen. Die maken duidelijk waarom het gaat bij de ver-

grijs-witte vlakken duizelen, die nu eens platliggen, dan

schillende elementen: meubels, karpetten, vloeren,

weer opstaan: echt een test voor het bedienend perso-

planten enzovoorts. Het gaat om de algehele balans.’ In

neel. Goudkleurige plantenbakken met hangplanten tus-

zijn opvatting bestaan de vier kanten van het keukenblok

sen de tafeltjes zorgen voor een subtiele afscheiding.

uit tonelen waar zich evenzovele scenario’s afspelen.

Erboven hangen 250 witstoffen lampen als oosterse lam-

Rond het blok loopt een geelkoperen constructie met

pionnen laag. ‘Ze trekken als het ware het plafond naar

hoge randbeëindiging, waarvoor Balinese vogelkooien

beneden voor meer knusheid, maar geven ook een mooie

als voorbeeld dienden. Hierin zijn allerlei grotere en klei-

gelijkmatige glans. ‘s Avonds zwemt het restaurant buiten

nere blank eiken kasten opgenomen, waarvoor weer de

in prachtig licht.’ De stenen vloer aan het begin van de

bibliotheek van het Tropenmuseum model stond. Diverse

lobby heeft eveneens het aansluitende parket een vis-

restaurantbenodigdheden zijn erin op volgorde gezet:

graatpatroon. Steen en hout lopen hier, en ook elders,

keukengerei, tafelbestek, wijnflessen, specerijen…

zigzaggend in elkaar over: grenzen zijn in deze tro-

Maar keukenblok en stellage hebben ook wel iets van

pisch-westerse wereld niet gewenst. •

een scheepskombuis, waarin alles met vernuftig passen en meten is opgeborgen.

hans de groot

Locatie: Sarphatistraat 104, Amsterdam Opdrachtgever: Emma Hotel CV Amsterdam (Aedes Real Estate Amsterdam (aedesrealestate.nl), UBM Development Wenen (ubm.at), Hyatt Regency Chicago (hyattdevelopment.com; amsterdam.regency.hyatt.com)) Ontwerp gebouw: van Dongen - Koschuch Amsterdam (vd-k.eu) Ontwerp interieur: concrete Amsterdam (concreteamsterdam.nl) Aannemer: Hurks Bouw Almere (hurks.nl) Constructeur: Van Rossum Raadgevende Ingenieurs Amsterdam (vanrossumbv.nl) Timmerwerk: KAMPER Handwerk+ Bau Tillmitsch, Oostenrijk (kamper.at) Europees eiken vloeren: Hakwood Werkendam (hakwood.com) Systeembouw: Afbouwcombinatie Accompli Afbouw - A.T. Nederland Zuidland (accompli.nl) Groenadviseur: Sempergreen Odijk (sempergreen.com) Bruto vloeroppervlak gebouw: 15.883 m2 Bruto vloeroppervlak begane grond: 1.445 m2 Restaurant: 385 m2; bar: 140 m2; lobby: 280 m2; vergaderruimtes: 640 m2 Bouwperiode gebouw: Mei 2015 - april 2017 Bouwperiode interieur: December 2016 - april 2017 (Opening: 15 juni 2017) Bouwkosten: € 50 miljoen

augustus 2017

Woonkamergevoel Die balans blijkt het sterkst uit het terugkeren van kleuren en vormen in andere elementen.

het houtblad

Welgevallig walhalla Op de hoek bij de hoofdentree is de gebogen receptie met onyx balie. Rechts van de in-

ONDER ARCHITECTUUR

het houtblad

Limburgse land: mergel, hardsteen en

in eiken voor Château St. Gerlach in Valken-

eiken,’ vervolgt Houben. ‘Vanuit het

burg aan de Geul. Het landgoed, ook wel de

paviljoen heb je wisselende uitzichten

buitenplaats van Maastricht genoemd, is nu

op het château, de heuvel, de gras-

duidelijk zichtbaar vanaf de openbare weg.

weide en de kasteelhoeve.’

beeld: mecanoo delft

Mecanoo architecten ontwierp een paviljoen

‘Het paviljoen is ontworpen met een genereus overstekend dak met een prachtige

Renovatie in kasteelhoeve Op

zeeg,’ vertelt creatief directeur Francine

het landgoed staan historische gebou-

Houben van Mecanoo. Het landgoed kent

wen: het château uit 1730, de Sint

een hotel, restaurant en spa. In het paviljoen

Gerlachuskerk uit 1727, de Pachthof

kunnen vergaderingen en evenementen wor-

uit 1759 en Kasteelhoeve Broers uit 1668. De

hoeve ligt een dorpsplein dat bij goed weer

den gehouden.

kasteelhoeve is in samenwerking met HVN

gebruikt kan worden als uitbreiding van de

Architecten gerestaureerd en biedt ruimte aan

foyer. Het paviljoen en de kasteelhoeve zijn

Mergel, hardsteen en eiken ‘De mate-

kleine vergaderzalen en een koffie- en

afgelopen juni geopend.

rialen zijn geïnspireerd op het omliggende

lunchconcept. Tussen paviljoen en kasteel-

HOC-LADDER KRUISLAAGHOUT VOOR UITBREIDING M O N U M E N TA L E W O N I N G Derksen Windt Architecten maakte voor

en buiten. Wie de woning binnengaat, heeft

een monumentale woning in de bollenstreek

vanaf verschillende standpunten zicht op de

een uitbreidingsplan. In het ontwerp staat de

tuin. ‘De verdeling tussen openingen en wan-

beleving van de overgang tussen binnen en

den is een zorgvuldig compositie, waarbij al-

buiten centraal. In de bollenstreek staan mo-

les volgens verhouding is ontworpen,’ leggen

CTH Basiskennis: 14, 28 september, 12, 26

numentale woningen met daarachter de bol-

de architecten uit. Zo zijn de wanden iets dik-

oktober; examen 6 november.

lenschuren en velden. Door de moderne

ker uitgevoerd dan constructief nodig was

bloementeelt zijn die oude schuren niet lan-

voor de gewenste harmonie en de doorkijk-

CTH Plaatmateriaal: 22 november en 6

ger nodig. De opdrachtgevers vroegen Derk-

jes. Dit alles deels volgens het gedachtegoed

december, praktijkdag week 51; examen

sen Windt Architecten aan de achterzijde van

van architect Dom Hans van der Laan.

8 januari 2018.

Kruislaaghout Het markante overstekende

Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 1, 15

dak speelt een belangrijke rol in de sturing van

en 29 november.

de woning een uitbreiding te ontwerpen met uitzicht op de buitenruimte.

Verbinding van binnen en buiten Alles

het zicht en in de subtiele overgang van bin-

in het ontwerp draait om de beleving van de

nen naar buiten. Het binnen zijn in de woning

Retraining Gecertificeerd Sorteerder

opdrachtgevers en de verbinding van binnen

en het buiten zijn op het terras gaan vloeiend

Naaldhout: 15, 29 november.

in elkaar over. Het dak is geconstrueerd met

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: is een

kruislaaghout, met

schriftelijke cursus en kan op elk moment

daarop de isolatie en

worden gestart.

een groen dak. Door

beeld: stijnstijl fotografie

augustus 2017

PAV I L J O E N I N E I K E N V O O R C H ÂT E A U S T. G E R L AC H

deze opbouw is de

Wilt u een cursus toegespitst op uw be-

hoogte van de dak-

drijf? Dat kan. Alle cursussen kunnen als

rand minimaal en

maatwerk worden gegeven.

kunnen de blank gelakte eiken kozijnen

Voor meer informatie over opleidingen en

binnen bijna direct

cursussen kunt u contact opnemen met

aansluiten op het pla-

HOC via 036-5292060. •

fond.

adviesbureau

bruggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

coatings

Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl

Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com

DLH Nederland B.V.

Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).

houthandel Greenwood International BV

Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)

Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

Coillte Panel Products

houtexpeditie

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)

Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

internet

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

GEMODIFICEERD LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I • Geleverd onder KOMO® productcertiﬁcaat

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

ns ee e jk g ki hti ? ut rac o h p le ook ! l o s lv n o’ tij staa fot s it r gs r d daa sin e s ov ite, pa e n s e b o et e t w ew r ee d M op

A R F

N E K

N R.

Flame Delay FX Pro ®

Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie