oktober 2017 • jaargang 29 • nummer 6
www.houtblad.nl
Niverplast Nijverdal Architect Bouwbedrijf Nieuwenhuis Fotograaf John Lewis Marshall
Verduurzaamd hout mĂŠt waterafstotende werking voor gevels
2017
DAG
Houtdag 2017 - hét event voor de houtbranche Waar topsprekers hun bevlogenheid voor hout overdragen. Met interactieve rondetafelsessie, prikkelende zaaldiscussie, creatieve Informatiemarkt en Materia-expositie. Waar mensen uit de branche elkaar ontmoeten en netwerken.
THEMA: REVOLUTIES IN HOUT INSPIREREN - INFORMEREN - IMPLEMENTEREN Waar & wanneer:
Dagvoorzitter: Gerard Vos
Donderdag 23 november 2017 12.30 - 19.00 uur Bomencentrum Nederland/ Jardin d’Hiverre Baarn
Andrew Waugh* (Waugh Thistleton Architects Londen), wereldleider in geavanceerde houtproducten en pionier in houthoogbouw. Tevens masterclass! Emil Lüning (Adviesbureau Lüning Arnhem), éminence grise onder de houtconstructeurs Abel Groenewolt (Institute for Computational Design and Construction Stuttgart), expert in 3D-puzzels en ruimtelijke constructies in hout
Voor wie?
Kathrin Hanf (SeARCH Amsterdam), avant-gardist in
• Architecten
• Overheden
houthoogbouw
• Constructeurs
• Docenten/studenten
David Tol en/of Dennis Grootenboer (Marc Koehler
• Adviseurs
• Houthandelaren
Architects Amsterdam), doorbrekers in maatwerk,
• Beleidsmakers
• Aannemers
modules en superlofts in hout * Gesponsord door Leegwater Houtbereiding
Profileren?
Prijzen
Wilt u uw bedrijf profileren tijdens Houtdag 2017? Neem dan contact op met onze media-adviseur
Houtblad-abonnee
€ 95,-
Wilco Stemerdink - Mob. 06-83 17 08 18
Niet-abonnee
€ 195,-
E. w.stemerdink@mybusinessmedia.nl
Student
€ 50,-
KIJK VOOR HET VOLLEDIGE PROGRAMMA EN VOOR INSCHRIJVEN OP: WWW.HOUTDAG.NL
o k to b e r 2 0 1 7
dy n a m i e k 2 1 Het is altijd de kunst op het juiste moment te wachten en dan met ware doodsverachting de golfkrul in te surfen. In adembenemende opwinding weet je van tevoren nooit precies hoe de wildwatersenasatie begint, verloopt en eindigt. De ultieme adrenaline is het kleddernatte avontuur zo lang mogelijk te rekken. Zo gaat het tegenwoordig ook toe in deze tijd van stroomversnellingen. Doordat de wereld ĂŠĂŠn grote surfstad van digitale snelwegen is geworden, verzamelt de kennis zich tot hoge golven waarlangs iedereen zich met vaardige beweging voortmuist. Deze nieuwe levensverworvenheid moet het zijn, waardoor zoveel ongehoords en ongekends het licht ziet. Opvallend is dat dit vrijwel altijd verloopt via lijnen van lateraliteit: alleen met zijdelingse blikken kom je vooruit. Juist door rigide vast te houden aan de ene rechte weg raak je in het slop. Het is een observatie die zich zeker ook in het bouwen voordoet. Wat de revolutie voorthelpt, is dat de instrumenten van ontwerpen en maken zich in rap tempo ontwikkelen volgens de wet van vermenigvuldiging. Juist doordat bedenken en produceren steeds meer elkaars hand en voet zijn, hopen de mogelijkheden zich op. Nu de economie weer momentum krijgt, vallen de boekhouders en kruideniers van hun troon: de vrijheid is herwonnen. Pak je plank en baar mee op de geboortegolven. Schuif het niet op de lange tijd. Beslis nu, in een geeuwigheid.
28
hans de groot, hoofdredacteur
colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.
uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl
Brandmanager: Suzanne Wanders
redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl
Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl
Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl
marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl
Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl
ont werp BladVorm Leiden
opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. 06-83 17 08 18 E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede
medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)
foto: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
4
hoogler aren in spe
circulr
Noord-Amerika haalt de achterstand in pre-
In een lang proces was de totstandkoming
fab bouw in. Het continent houdt nu met
van Circl eerder een ploetergang dan een
het studentenappartementengebouw Brock
snorrend vliegwiel. Toch staat er nu een
Commons in Vancouver (53 m) het wereld-
glanzend paviljoen dat z’n naam met ere
record. _____________________________
6
verder in
draagt. ____________________________ 28
vrij ma ar str ak
k at e r n m e n s e n w e r k
Fijngetekend kleurt onderhoudsvrij Fraké
Het katern Mensenwerk wordt gemaakt
v v n h - n i e u w s __________________ 3 6
Noir drie woongebouwen in Bergen die als
samen met FNV Bouw en CNV Vakmensen.
s n e l z o e k e r s ___________________ 5 3
eenheid met hun parkachtige omgeving zijn
Hierin komen allerlei zaken uit de houtprak-
ontworpen. Amerikaans noten brengt bin-
tijk aan bod. ________________________ 39
o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 3 8
nen cachet. _________________________ 14
hout troost
Coverfoto: Restaurant Oberholz Obereggen Ontwerp: Peter Pichler Architecture Milaan, Pavol Mikolajcak Architekt Bozen Fotografie: Oskar Da Riz Bozen
effectieve schoonheid
Bomen hebben voor veel mensen een spiri-
Hout weet steeds opengevallen monden met
tuele betekenis. In dat licht gezien is het niet
verbazing te vullen. Hoe bouw je op grote
vreemd dat de houten gevelbekleding van
hoogte? Met hout, dat stoffelijk én onstoffe-
uitvaartcentrum De Hoge Boght een gouden
Het volgende Houtblad
lijk van een zwevende lichtheid is. ______ 22
greep is. ___________________________48
verschijnt op 10 november 2017.
redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)
verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.
milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De
Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 174,50 Jaarabonnement BNA € 113,43
abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.
Jaarabonnement HIBIN € 113,43 Jaarabonnement KIVI NIRIA € 113,43 Jaarabonnement NBvT € 113,43 Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.
abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574
o k to b e r 2 0 1 7
foto: oskar da riz bozen
22
5
het houtblad
foto: www.naturallywood.com
6
Noord-Amerika haalt de achterstand in prefab bouw in. Oorzaak is houthoogbouw, waarvan de pronkstukken wereldwijd grote hoogtes halen. Het continent houdt nu zelfs het wereldrecord: met 18 verdiepingen en 53 m is UBC’s Brock Commons in Vancouver 2 m hoger dan Treet in het Noorse Bergen. Deel 16 in de serie over houthoogbouw.
op de hoogte u b c ’s b ro ck commo n s
foto’s: www.naturallywood.com
va n co u v er
foto’s: www.naturallywood.com
o k to b e r 2 0 1 7
De houtbouw van gelamineerde kolommen en kruislaaghouten vloeren is modulair rond de betonnen liftschachten opgezet. De maatvastheid bedraagt Âą 2 mm.
tekeningen: acton ostry architects & university of british columbia vancouver
het houtblad
8
De houtbouw is vrijwel geheel gegipsplaat, wat ten koste gaat van twee grote houtvoordelen: een aangenaam binnenklimaat en de warme, geruststellende uitstraling.
Standaard plattegrond verdiepingen.
model dat steeds op voortschrijdende kennis en ervaring
op alle vlakken circulair bezig te zijn. Dat komt naar voren
werd aangepast, een hoog repeterend gehalte van de on-
in de onderwijs- en onderzoeksprogramma’s, maar ook in
derdelen en van de straffe esthetiek, en de bouw van test-
de nieuwbouw die zij al een aantal jaren aan het neerzet-
modellen, zoals een sectie van de begane grond/eerste
ten is. Ze houdt domicilie op een bebost schiereiland aan
verdieping (12 x 12 m) en een tweelaags hoekgevelele-
de westkant van Vancouver. Gedrongen tot de zekerstel-
ment. Het laatste is getest op windbelasting, thermische
ling van wereld en wetenschap kiest zij voor alduurzaam-
prestaties, lucht- en waterdichtheid en condensatie. Ook
heid van haar vastgoed, waarin hout een prominente rol
nu het gebouw klaar is, wordt de houtconstructie gemo-
speelt. Er staan diverse houtrijke gebouwen, zoals het
nitord op verticale zetting, vochtgedrag en trillingen.
o k to b e r 2 0 1 7
De University of British Columbia (UBC) maakt zich sterk
Centre for Interactive Research on Sustainability (betrok-
Stijfje Angst Evolutie won het dus van revolutie, festi-
energy Research and Demonstration Facility. De namen
na lente van snel schakelen, ratio van emotie. Daarbij is
geven aan dat de UBC de daad bij het woord voegt.
wel een kanttekening te plaatsen. Bij het overleg zat Stijf-
9
het houtblad
ken bij Brock Commons), Earth Sciences Building en Bio-
je Angst op één tafeltje ver vuurtje te stoken. Dat leidde
Demonstratieprojecten Door de aanwas van studen-
ertoe dat al het kerngezonde hout is ingepakt met gips-
ten hoort huisvesting tot de speerpunten. Brock Commons
plaat, wat lijkt op een dagelijkse mensenstroom die zich-
is in dat kader de derde woontoren in een serie van vijf. In
zelf uit voorzorg in verband wikkelt voor ze de gevaren
afwijking van de andere gebouwen is hij voornamelijk in
van de straat tegemoetgaat. Zo werden twee belangrijke
hout uitgevoerd. Hij is een van de twee demonstratiepro-
duurzaamheidskwaliteiten van hout tenietgedaan: een
jecten van een in 2013 uitgeschreven competitie door de
aangenaam binnenklimaat en de warme, geruststellende
Natural Resources Canada en de Canada Wood Council.
uitstraling. Als gezegd, is alleen de lounge op de hoogste
Opdracht was het ontwerpen met en het in lijn daarmee produceren van innovatieve houtproducten, gekoppeld aan geavanceerde bouwtechnieken. Bij de studentenflat, die in
i n n ovat i e v e h o u t p ro d u c t e n ,
prominent geel en zwart op de campus staat, is gestreefd
g e ko p p e l d a a n g e ava n c e e r d e
naar de een na hoogste LEED-certificering: Gold.
bouwtechnieken Ouderwetse romantiek Hoewel het woongenot zeker óók een aandachtspunt van duurzaamheid is, volgt de leerfabriek (voetafdruk: 15 x 56 m = 780 m2) de ouderwet-
verdieping in hout gelaten, en verder de begane grond, in
se romantiek van de vorige eeuw. Er gaan 404 studiehoof-
een veilige omarming van beton waarin de grondplaat en
2
den in 305 ruimtes: 272 studio’s van elk 25,5 m en 33 quads
deze laag zijn uitgevoerd. Een gedurfdere Europese op-
of vierstudentskamers van ieder 112,5 m2. De laatste liggen
lossing van meer zichthout ware wenselijk geweest.
aan de kopgevels, twee per verdieping. Ertussen liggen 16 studio’s, bestaande uit een woon-/studeer-/slaapkamer,
Hogere belasting De constructie zit simpel in elkaar.
keuken en toilet. De vier studenten op de koppen delen
De begane grond is in gewapend beton opgetrokken,
een gemeenschappelijke ruimte, de keuken en twee toilet-
evenals twee liftschachten aan de achtergevel, die voor de
ten. Op de achttiende verdieping maakt één quad plaats
horizontale stabiliteit zorgen. Ze zijn van ongelijke hoogte
voor een lounge, de enige plaats waar het hout voluit in het
om de strenge symmetrie van de buitengevels te doorbre-
zicht is gelaten. Op de begane grond zitten de algemene
ken. De grondplaat is 70 cm dik. Op een raster van 5 x 5 m
voorzieningen: ontmoetingsruimtes, studievertrekken,
staan er betonnen kolommen, waarop de betonnen vloer-
administratie, wasserij, opslag, technische ruimtes.
plaat van de eerste verdieping rust. Onder de twee liftkernen, met elk 45 cm dikke wanden, zit een extra plaat van 1,6
Hermann Kaufmann Vanaf het allereerste begin heb-
m dik. De houtbouw van gelamineerd houten en PSL-ko-
ben alle partijen samengewerkt in een nieuw bouwpart-
lommen (Parallel Strand Lumber; productnaam: Parallam)
nerschap. Vergeleken bij Europa bestaat daarmee in
en kruislaaghouten vloeren is modulair rond deze schach-
Noord-Atlantië nog weinig ervaring. Ook is de Oosten-
ten opgezet. De 1.298 kolommen staan in rasters van 2,85 x
rijkse professor-architect Hermann Kaufmann, Hout-
4 m. Hun afmetingen op de verdiepingen 2 t/m 9 zijn 265 x
dag-spreker in 2013, ingevlogen als adviseur Houthoog-
265 mm en op 10 t/m 18 265 x 215 mm. De PSL-kolommen,
bouw. Er is veel zorgvuldigheid ingebouwd, wat tot
waarbij douglas snippers onder hoge druk in de lengte zijn
uitdrukking komt in het gebruik van een virtueel 3D-
gelijmd tot een product van hoge sterkte, zijn geplaatst op
■ ■ ■
Alle kolommen zijn
o k to b e r 2 0 1 7
doorgekoppeld met stalen verbindingsmiddelen, bestaande uit een kop- en voetplaat met een holronde in elkaar passende ‘pen’ c.q. ‘huls’ ertussen.
het houtblad
10
De gevels van de 2e t/m 18e verdieping foto’s: www.naturallywood.com
zijn bekleed met een prefab stalen systeem met Trespa-panelen ( 8 m lang, 2,81 m hoog).
De houtconstructie is helemaal ingepakt in gipsplaat: drie lagen dik als plafond, drie of vier lagen dik rond de kolommen.
De kolommen staan in rasters van 2,85 x 4 m.
punten waar een hogere belasting heerst: midden onder de
stalen systeem met Trespa-panelen (2e t/m 18e verdie-
vloeren op de verdiepingen 2 t/m 5.
ping); elke woonlaag heeft 22 panelen (8 m lang, 2,81 m
opgebouwd uit vijf lagen van totaal 169 mm dik. Als
ne grond van 5 m hoog heeft rondom een overstek van
grondstof dient spruce-pine-fir. Ze zijn in de lengte van
drielaags kruislaaghout met een metalen afdekking. Het
het gebouw georiënteerd, in halfsteensverband gelegd
ongemeen strakke en vlakke gevelaanzicht wordt wat in-
en aan elkaar verbonden met genagelde en geschroefde
schikkelijker door de breedhorizontale ordening van de
triplex strooklatten (140 x 25 mm) om een stijf geheel te
gele panelen en ertussen de smalverticale plaatsing van de
verkrijgen en zo de horizontale krachten op te vangen. Ze
houtskoolzwarte platen met ramen. De gele exemplaren
hebben vier afmetingen: 6/8/10/12 x 2,85 m, per verdie-
suggereren een houtprint. Het zwartomrande glas gaat
ping respectievelijk twee, negentien, zes en twee stuks.
om de hoeken, wat een enigszins zwevend effect oplevert
De 29 vloerplaten (in totaal 464) zijn vrijwel allemaal
en het gebouw lucht geeft. Het middendeel van de kopse
uniek door de afwijkende leidingdoorvoeren. De kruis-
gevels en de beide betonkernen zijn eveneens in zwart
laaghouten wanden en strooklatten zijn zoveel mogelijk
Trespa. Een metalen kroonlijst completeert het gebouw.
11
het houtblad
uv-bescherming en is 120 minuten brandwerend. De bega-
o k to b e r 2 0 1 7
hoog). Trespa bestaat voor 70% uit houtvezels, heeft
Halfsteensverband De kruislaaghouten vloeren zijn
intact gelaten door de keukens en toiletten per twee kamers tegen elkaar aan te zetten, zonder leidingdoorvoe-
in slechts zeventig dagen gerealiren in de scheidingswanden.
s e e r d d o o r n e g e n b o u w va k k e r s Krachten Alle kolommen zijn doorgekoppeld met stalen verbindingsmiddelen, bestaande uit een kop- en voetplaat met een holronde in elkaar passende ‘pen’ c.q. ‘huls’ ertus-
Brandveiligheid Als vermeld, was de brandveiligheid
sen die de verdiepingsdikte overbrugt. Zo worden de verti-
een sine qua non. Uitgangspunt was hieraan dezelfde of
cale lasten naar beneden geleid. Stalen trekbanden (100
iets hogere eisen te stellen dan de BC Building Code ver-
mm breed), geschroefd op de kruislaaghouten vloeren, zijn
ordonneerde. Hiertoe zijn maatregelen getroffen van
verbonden aan de betonnen liftkernen en dragen de hori-
passieve brandbescherming, actieve brandmelding en
zontale krachten daaraan af. De vloeren vinden er steun via
brandvertragende technieken. De meeste maatregelen
hoekstalen, vastgelast aan staalplaten in de schachten.
van brandweerstand zijn standaard, zoals op het vlak van branddoorslag en brandoverslag. De constructieve ele-
Welkome verademing De gevels zijn een combinatie
menten, vloeren en dragende wanden kunnen niet voor-
van een glazen vliesgevel (begane grond) en een prefab
tijdig bezwijken bij volledig ontwikkeld vuur, ook niet als onverhoopt het toegepaste sprinklersysteem uitvalt. Er zijn brandmelders en brandblussers op elke verdieping, er is een watertank van 20.000 liter nabij die de sprinklers 30 minuten bevoorraadt; er lopen waterleidingen door de liftschachten waarop brandslangen passen en de vliesgevel kan veranderen in een stromend watergordijn.
Geluidsmaatregelen De houtconstructie is helemaal ingepakt in gipsplaat: drie lagen dik als plafond onder de vloeren, drie of vier lagen dik rond de kolommen. Als geheel is een brandwerendheid van 120 minuten gerealiseerd, ook tussen de studentenwoningen waar eigenlijk 60 minuten vereist is. Tussen elke gecompartimenteerde studio en de gang is zij 60 minuten. Verder zijn de vloeren voorzien van een 40 mm dikke betonlaag. Dit verhoogt tevens het gewicht en de stijfheid van de vloeren en dempt zo het contactgeluid. Erop liggen tapijttegels. Andere geluidsmaatregelen zijn ruimtes tussen de vloeren en het plafondgipsplaat en isolatiematerialen in de scheidingswanden.
■ ■ ■
Breedhorizontale ordening van gele panelen (met houtprint) en smalverticale zwarte platen
o k to b e r 2 0 1 7
met ramen.
foto’s: www.naturallywood.com
het houtblad
12
In afwijking van de andere studententorens is Brock Commons voornamelijk in hout uitgevoerd.
21ste eeuw Brock Commons is in slechts zeventig da-
een ander materiaal). Wie durft nog ontkennen dat hout
gen gerealiseerd door een ploeg van negen bouwvakkers.
het beton van de 21ste eeuw is? •
Dat is vier maanden sneller dan bij een traditioneel gebouw. De meticuleuze voorbereiding, de eendrachtige
hans de groot
samenwerking, de cnc-prefabricage met een tolerantiegraad der houtcomponenten van slechts ± 2 mm en de
CO2-VOETAFDRUK
vlekkeloze montage leidden tot een groot succes. De
In het project is onder andere 2.233 m3 hout toegepast
meerwaarde van hout(hoog)bouw was in vele minders uit
(1.973 m3 kruislaaghout (spruce-pine-fir), 260 m3 gela-
te drukken: bouwtijd, werknemers, bouwverkeer, bouw-
mineerd hout/Parallam (douglas)). Dit betekent een
lawaai, onveiligheid, schades (snel wind- en waterdicht),
CO2-vastlegging van 1.575.924 kg. Het compenseert
faalkosten, bouwafval (een derde van wat ‘normaal’ is),
de uitlaatgassen van een middenklassenauto over
aanslag op het milieu, niet-demontabiliteit, gewicht
13.243.056 km of het jaarlijks elektragebruik van
(7.648 ton lager dan een betonconstructie) en energie-
1.750 huishoudens.
gebruik (25% lager dan van een vergelijkbaar gebouw in Locatie: 5959 Student Union Boulevard, Vancouver Opdrachtgever/gebruiker: University of British Columbia (UBC), Student Housing and Hospitality Services Vancouver (housing.ubc.ca) Toezichthouder: UBC Infrastructure Development Vancouver (infrastructuredevelopment.ubc. ca) Projectmanagement: UBC Properties Trust Vancouver (ubcproperties.com) Ontwerp: Acton Ostry Architects Vancouver (actonostry. ca) Adviseur houthoogbouw: Architekten Hermann Kaufmann ZT Schwarzach (hermann-kaufmann.at) Aannemer: Urban One Builders Vancouver (urbanonebuilders.com) Constructeur: Fast + Epp Structural Engineers Vancouver (fastepp.com) Adviseur installaties, brandbescherming; LEED-adviseur: Stantec Vancouver (stantec.com) Adviseur bouwnormen, constructeur brandvoorzieningen: GHL Consultants Vancouver (ghl.ca) Houtbouw: Seagate Structures Canada St. Langley, BC (seagatestructures.ca) Kruislaaghout, gelamineerd hout: Structurlam Products Penticton, BC, Canada (structurlam.com) Parallam: Weyerhaeuser Annacis Island, BC (weyerhaeuser.com) Gevelsysteem: Centura Building Systems Delta, BC (centurabuilding.com) Bruto vloeroppervlak: 15.120 m2 Bouwperiode: November 2015 - mei 2017 (Opening: augustus 2017) Bouwkosten: ± € 36 miljoen
v r ije vo r men, s tr a k l a nd go ed d e h a a f b erg en (nh)
Subtiel maar karaktervol kleurt hout drie woongebouwen in Bergen (NH) die als eenheid met hun parkachtige omgeving zijn ontworpen. Onderhoudsvrij FrakĂŠ Noir siert vele gevels; Amerikaans noten brengt binnen cachet. En het park kreeg een eigen houtarchitectuur: een knuppelbrug van cloeziana.
Niet alles is wat het lijkt bij De Haaf in duindorp Bergen.
deze architectonische compositie. Of zie de gebouwen
Neem het terrein. Schijnbaar een oude duinvallei, waar de
zelf: op het eerste oog met stralend witte gevelvlakken,
drie luxe woongebouwen zorgvuldig tegen hellingen zijn
maar dichterbij ontdek je dat vele feitelijk van ruw zand-
gevlijd. Nee dus: dit landschap is speciaal aangelegd voor
kleurig cementpleister zijn, naast geveldelen met vergrij-
hout
Achter alle ontwerpoplossingen
foto’s: www.johnlewismarshall.com
schuilt een verhaal.
Dynamisch wonen.
zend hout of natuursteen. Alhoewel: vergrijzend hout?
Voorbeeld: bij de gevels ging het hem er in de eerste
Dit is FSC-gecertificeerd Fraké Noir, een houtproduct van
plaats om de uitstraling te creëren van natuurlijke mate-
Stellac Wood waarvoor de Afrikaanse hardhoutsoort lim-
rialen. Hij zag een compositie voor zich van drie tinten:
ba thermisch is verduurzaamd en hier is behandeld met
cement, gemêleerd natuursteen, vergrijzend hout - als
voorvergrijzend Sansin Woodsealer tegen ongelijke ver-
tegenwicht tegen de sneeuwwitte borstweringen en het
kleuring. Zelfs de natuurstenen plint is schone schijn: de
vele glas die verder het beeld bepalen. Welnu: dat beoog-
keien zijn gegoten betonstenen vol pigmenten.
de uiterlijk is er gekomen, maar wel met andere middelen dan hij oorspronkelijk dacht. Hij vertelt er gepassioneerd
Klei Architect Reinald Bosman geeft het volmondig toe:
over, en laconiek. ‘Het is ook heel wat anders dan wat
achter alle ontwerpoplossingen schuilt wel een verhaal.
ik vroeger jarenlang deed: miljoenensteden in China
tekening: atelier reinald bosman haarlem
Detail gevelbekleding en slaapkamerkozijn (1ste verdieping).
Compositie van cement, gemĂŞleerd natuursteen, vergrijzend hout, sneeuwwitte borstweringen en veel glas. Op de voorgrond de cloeziana brug. Alle voordeuren zijn gekleurd door Amerikaans
foto: maxim bosman haarlem
notenďŹ neer.
Plattegrond begane grond.
waarin een aantal oude bomen is geïntegreerd. Welkome toevoeging is de enorme vijver, tevens waterberging, die meteen de architectuur verrijkt: twee woongebouwen grenzen eraan en rijzen deels uit het water op. Essentieel is daarnaast een kleine knuppelbrug, een informele toe-
o k to b e r 2 0 1 7
gangsweg naar het landgoed. De hoofdingang is een chique metalen poort met hek, aan de Koninginneweg. Hier komen auto’s in en uit; ‘s avonds gaat hij dicht. De knuppelbrug ligt verder op het terrein, een snelle voetgangersverbinding tussen De Haaf en het dorpshart. Hij
17
goed alsnog een gated community wordt. Haasnoot Bruggen maakte deze cloeziana knuppelbrug (‘kneppel’ is
het houtblad
foto: www.johnlewismarshall.com
kan niet worden afgesloten en voorkomt zo dat het land-
‘rondhout’), die grotendeels bestaat uit stammetjes. De ambachtelijke leuningen lijken onderdeel van de draagconstructie, maar onder het wegdek schuilen stalen liggers. Zo’n illusie past bij het fenomeen knuppelbrug, dat in vele varianten romantische landgoederen siert.
Knipoog De woongebouwen zijn ontworpen als ‘objecten in het groen’. Ook dat past bij een publiek landgoed. Bosman: ‘Geen rechthoekige blokken met gestapelde bal-
ontwerpen. Bij De Haaf stond ik voortdurend met mijn
kons, maar expressieve massa’s die steeds anders ogen als
voeten in de klei, intensief betrokken bij het maken.’
je erlangs loopt.’ Rondom zijn golvende terrassen. ‘Een knipoog naar de Amsterdamse School waar kunstenaars-
Eigen risico Zijn betrokkenheid bij De Haaf ging ver-
dorp Bergen befaamd om is.’ Het eerste plan uit 2005 is in
der dan ontwerpen, legt Bosman uit: hij was deels eigen
het eindresultaat herkenbaar. Verschillen zijn er ook. Telde
opdrachtgever. Zijn eerste ontwerp voor de drie appar-
dat eerste plan 27 woningen, waaronder drie penthouses,
tementengebouwen dateert uit 2005; hij werkte toen bij
nu omvatten de gebouwen samen 41 appartementen, in-
KuiperCompagnons. Nadat de bankencrisis toesloeg, trok
clusief zes penthouses. ‘Bij dezelfde voetafdruk zijn er nu
de ontwikkelaar zich terug, maar in 2013 bliezen de eige-
méér woningen (meestal vier per bouwlaag), met terras-
naren van de bouwgrond het plan nieuw leven in. Zij von-
sen die circa een derde kleiner zijn (nu gemiddeld 40 m2).
den ontwikkelpartners in Bot Bouw én de architect, die
De prijs per appartement daalde zo 30%.’
net zijn eigen ontwerpatelier was begonnen. Bosman: ‘Het voorstel was: no cure, no pay. Geld stak ik er niet in, wel veel tijd.’ De locatie was veelbelovend: 2 ha terrein, ooit privétuin bij villa De Haaf, in 1913 ontworpen door
expressiever, met nog woester uitzwiepende balkons
architect K.P.C. de Bazel. Vanaf de Tweede Wereldoorlog kreeg deze villa andere functies: ontmoetingscentrum, volkshogeschool, conferentieoord, restaurant. De tuin
Optimale bezonning Eén wijziging was nodig in de
verwerd in die jaren tot een ‘dode’ plek nabij het dorps-
verkoopfase. Parkeren was eerst in kelders gesitueerd,
hart, slecht onderhouden, niet open voor publiek. Juist
maar de woningen op de begane grond bleken niet in trek
daarom zag de gemeente Bergen wel brood in het plan
als te onveilig. Daarom zijn alle gebouwen opgetild, de
hier appartementen te ontwikkelen. Wel stelde ze als
parkeergarage is nu half bovengronds. De toegestane
strikte voorwaarde dat het terrein rondom overdag een
bouwhoogte veranderde niet, wat reden was de plafonds
vrij toegankelijk landgoed werd.
te verlagen: van 3,20 naar 2,85 m, nóg riant. De grootste kunst bleef alle woningen een optimale bezonning te
Knuppelbrug Voor zowel bebouwing als inrichting
geven, ook die op het noorden. Daardoor werden de
van het nieuwe landgoed De Haaf was deze eis sterk be-
gebouwen expressiever, met nog woester uitzwiepende
palend. Op basis van Bosmans ambitieplan ontwierp land-
balkons. In werkelijkheid zijn deze vormen minder plas-
schapsarchitect Marnix Tavenier een glooiend gebied
tisch dan ze lijken, verklapt Bosman: ‘De bouwstructuur
■ ■ ■
foto’s: www.johnlewismarshall.com
o k to b e r 2 0 1 7 het houtblad
18
Alle gevels, terrassen Composietmateriaal kenmerkt
en borstweringen zijn uit rechte vormen opge-
de terrasvloeren:
bouwd, verbonden door
DuoWood, zijnde
gebogen koppelstukken.
een mix van hoogwaardig kunststof (HDPE) en lange homogene hout-
foto: maxim bosman haarlem
vezels.
De architect wilde eerst Braziliaans hout, maar vond de tekening van Fraké Noir mooier. Het is niet fijnbezaagd maar geschaafd: dan komt de tekening nog beter uit.
De hoofdentrees zijn het houtrijkst. De gevels van Fraké Noir zetten zich binnen voort als een stukje gebogen hoge halwand.
hout toegepast. De architecten kozen composietmateriaal
opgebouwd, verbonden door gebogen koppelstukken.
voor de terrasvloeren: FSC-gecertificeerd DuoWood,
Het ingewikkeldst waren de gevels die per laag op ver-
betonkleur Rivièra (25 x 250 mm), zijnde een mix van
schillende plaatsen staan.’
hoogwaardig kunststof (HDPE) en lange homogene houtvezels, onderhoudsvrij en ecologisch verantwoord.
Schilderen met hout De mooiste verhalen schuilen
Wel kregen de collectieve ruimtes dankzij hout extra
achter het houtgebruik, te beginnen met het Fraké Noir.
cachet. Alle voordeuren zijn gekleurd door warm, grijs-
Dit hout is met grote zorg gekozen. Bosman wilde eerst
bruin PEFC-Amerikaans notenfineer, blankmat gelakt,
Braziliaans hout, maar vond de tekening van Fraké Noir
met ernaast een sierstrook. De ronde trapleuningen (Ø
toch mooier. In overleg met de leveranciers is dit niet,
42,2 mm) en de deurroedes (80 x 5 mm) zijn van massief
zoals gebruikelijk, fijnbezaagd maar geschaafd: dan komt
PEFC-Amerikaans noten. De hoofdentrees zijn het hout-
de tekening nog beter uit. Bosman verwerkte dit hout in
rijkst. Zo zetten de gevels van Fraké Noir zich in alle drie
zijn ontwerp alsof hij schilderde. Hij kleurde als het ware
de gebouwen onveranderd binnen voort als een stukje
alle dichte gevelvlakken met het materiaal dat zijn compo-
gebogen hoge halwand.
sitie vervolmaakte: natuursteenachtig voornamelijk op de onderste lagen, hout vooral op de middelste lagen en
Topstuk Het topstuk is hier steeds de omlijsting van de
zandkleurig cement op alle lagen wel een beetje, en met
hoofdingang. Juist voor deze chique hoge lijsten had Bos-
alleenrecht bij de penthouses bovenaan.
man gedacht aan Amerikaans noten. Helaas leent dat zich niet voor buitentoepassing (houdbaarheidsklasse 3). Het
Architectenspel Maar met welk materiaal ook, in de
werd uiteindelijk Fraké Noir, notenkleurig gebeitst. Een
maatvoering hield hij daar geen rekening mee. De plaats
kniesoor die het ziet. En als je het eenmaal weet, dan is
van de ramen, en ook van de terrassen, komt voornamelijk
het eigenlijk nog mooier. De omlijsting combineert zo
voort uit de woningplattegronden. ‘En daarvoor gold in
perfect het binnen- en buitenhout: van het noten de
dit ontwerp een maximale flexibiliteit; de plaats van ra-
kleur, van het gevelhout de fijne tekening.•
men en deuren heb ik steeds per woning aangepast aan wat de kopers wensten.’ Praktisch gevolg was dat bij het
hilde de haan
gevelhout regelmatig smallere delen moesten worden gebruikt dan de gekozen standaardmaat (18 x 90 mm). Soms moesten zelfs hoeken worden uitgezaagd. Een doorge-
CO2-VOETAFDRUK
winterd houtarchitect zou zoiets voorkomen. Hier past
In het project is onder andere 15 m3 Fraké Noir toege-
het wonderwel. Prettig van hout is dat het eenvoudig is
past. Dit betekent een CO2-vastlegging van 16.342 kg.
aan te passen. Alle gevelhout is op het werk aangebracht,
Het compenseert de uitlaatgassen van een midden-
vakkundig en zorgvuldig. Strak verwerkt, versterken de
klassenauto over 137.328 km of het jaarlijkse elektra-
variërende houtmaten het architectenspel met vrije vor-
gebruik van 18 huishoudens.
men.
Locatie: Koninginneweg, Bergen (NH) Opdrachtgever: De Haaf Vastgoed (Maarten Langeveld, Henk Deen), Bot Bouw Initiatief (botbouwgroep.nl), Atelier Reinald Bosman Haarlem (arb1.nl) Ontwerp: Reinald Bosman i.s.m. Bruce Kee Amsterdam (roamarchitects.nl); binnenkort samen Atelier Reinald Bosman Bruce Kee (arbbk.nl) Landschapsontwerp: Reinald Bosman (concept) en MXT landschappen Haarlem (uitwerking; marnixtavenier.nl) Aannemer: BotBouw Heerhugowaard (botbouwgroep.nl) Constructieadvies: Berkhout Tros Bouwadviseurs Alkmaar (berkhouttros.nl) Fraké Noir: PontMeyer Oudkarspel (leverancier; pontmeyer.nl); Houthandel van Dam Bunnik (importeur; houthandelvandam.nl); Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (behandeling; leegwater.nl) Russisch berken stelkozijnen: Timmerfabriek De Baanakker Noord-Scharwoude (debaanakker.nl) DuoWood: Koninklijke Dekker Den Haag (dekkerhout.nl) Amerikaans notenfineer, deuren: Reinaerdt Deuren Haaksbergen (reinaerdt.nl) Amerikaans noten leuningen: Xilix Drunen (xillix.nl) Cloeziana brug: Haasnoot Bruggen Rijnsburg (haasnootbruggen.nl) Bouwperiode: December 2015 - juli 2017 Oppervlak (bvo), incl. terrassen (2.900 m2): 13.800 m2 Bouwkosten: € 15 miljoen
o k to b e r 2 0 1 7
Amerikaans notenfineer Binnen is relatief weinig
gevels, terrassen en borstweringen zijn uit rechte vormen
19
het houtblad
is orthogonaal, een kolomgrid van 6,60 x 6,60 m. Alle
Infomercial
Visie en bevlogen heid i n hout Vandecasteele Houtimport uit Aalbeke bezit een unieke plaats als voorraadhouder van ± 120 loof- en naaldhoutsoorten uit Afrika, Zuidoost-Azië, Zuid-Amerika, Scandinavië, Rusland en Noord-Amerika. Van circa 15 Afrikaanse houtsoorten liggen tevens stammen op voorraad. Wie om een houtsoort verlegen zit, grijpt bij deze onderneming nooit mis. Een tocht door de magazijnen is een vlootschouw langs nauwgezet geordende houtstapels.
Deze leidende positie is over een lange periode op-
kinderen, Louis en Margaux, zich ook bij het familie-
gezaagd hout. Dat wil zeggen, een deel bevindt zich
gebouwd. Het familiebedrijf werd in 1883 gesticht
bedrijf gevoegd.
nog in de haven van Antwerpen, tot binnenkort een forse uitbreiding van 40.000 m2 in Aalbeke gereed is.
door Louis Vandecasteele als houtatelier en wagenmakerij. In 1919 voegde zoon Désiré er een zagerij
Indrukwekkende houtloodsen Het bedrijf
Met vooruitziende blik is daarmee in het verleden al
aan toe; ook startte hij met de in- en verkoop van
is schitterend gelegen op een landschapsverhoging
rekening gehouden toen de grond werd aangekocht
hout. De volgende generatie, Urbain, bouwde de
van gras- en vijvervelden. Daarop verrijzen indruk-
(60 ha). Als een goede rentmeester heeft Vandecasteele
zaak steeds verder uit.
wekkende houtloodsen die in een aaneenschakeling
Houtimport dit terrein gestoffeerd met verschillende
Sinds 2000 neemt de huidige garde onder leiding
van straten een klein dorp vormen (16 ha). In de
weides waar een rijkdom van wilde bloemen de biodi-
van Stefaan de verdere internationale uitbreiding
magazijnen met gevels van prachtig verweerd hout
versiteit verhoogt. Tweeduizend elzen verzorgen de
voor haar rekening. Inmiddels hebben zijn beide
ligt een kolossale voorraad van zo’n 120.000 m3
omzoming.
Het bedrijf is schitterend gelegen op een landschapsverhoging van gras- en vijvervelden.
Vandecasteele Houtimport heeft een eigen vrachtwagenpark.
Een forse uitbreiding van 40.000 m2 (middenboven) is binnenkort gereed.
Vlootschouw De alzorgvuldigheid van handelen
werkers. In het kader van duurzaam ondernemen op
cation), CE-certificering en - voor het 16e opeenvol-
blijkt ook uit de presentatie van de houtsoorten. Bij
het vlak van bedrijfsvoering en -beleid, maatschappij
gende jaar - het West-Vlaams Duurzaamheidschar-
houthandels bestaat toch vaak het stoffige beeld van
en milieu heeft de onderneming dus niet alleen oog
ter 2017 (duurzaam ondernemen).
zaagsel, rondslingerend hout en onbestemd vuil.
voor de drie naar buiten gerichte P’s (People, Planet,
Met deze integrale aanpak van topkwaliteit en wel-
Een tocht door de magazijnen van Vandecasteele
Profit), maar ook voor de drie naar binnen gerichte
bewuste verantwoordelijkheid verzekert Vandecas-
Houtimport is daarentegen een vlootschouw langs
P’s (Policy, Participation, Passion).
teele Houtimport haar toekomst op alle fronten.
nauwgezet geordende houtstapels, waarin geen wanplank te ontdekken valt. Een bewijs voor de klant dat
Integrale aanpak Vanzelfsprekend staan de
hij altijd kwaliteit kan verwachten.
duurzaamheid en legaliteit van de houtsoorten
Vandecasteele Houtimport |
voorop. Vandecasteele Houtimport kan ze leveren
Bergstraat 25 | 8511 Aalbeke |
Duurzaam ondernemen Ruim 50% wordt over
onder vele certificaten: FSC, PEFC, ISPM 15 (certi-
Tel. +32-56 43 33 33 | www.vande-
heel Europa geëxporteerd met 16 eigen vrachtwa-
ficering houten verpakkingen), OLB, VLO en VLC
casteele.be | matthias@vandecasteele.be,
gens. De kwaliteit wordt ook bestendigd door conse-
(Verification of Legal Origin c.q. Legal Compliance),
carl@vandecasteele.be
quent te bouwen aan een team van betrokken mede-
TLTV (SGS Timber Legality & Traceability Verifi-
VANDECASTEELE H O U T I M P O R T
r ec ht wat k rom i s r e s tau r a n t o b er h o l z o b er egg en, i ta liĂŤ
Hout weet als houdinimateriaal steeds weer opengevallen monden met verbazing te vullen. De oplossingen in zowel schoonheid als effectiviteit, zo luidt het materiĂŤle axioma, blijven zich tot in verre eeuwen vermeerderen. Dus: hoe bouw je op grote hoogte van 2.100 m? Met hout, dat
foto’s: oskar da riz bozen
niet alleen stoffelijk, maar ook onstoffelijk van een zwevende lichtheid is.
Plattegrond begane grond.
Legenda.
2. Bar 3. Keuken 4. Opslag
3 7
5. Restaurant 6. Lounge + openhaard
4
2 6 8
5
1
7. Stube
tekeningen: lignoalp brixen/deutschnofen
8. Terras met buitenbar
tekening: peter pichler architecture milaan
1. Entree
Axonometrie dakconstructie.
foto: jens rĂźssmann hamburg/dortmund
Detail wand-dak.
Van hoger op de berg fantaseer je een gevallen driehoeksboom met drie grote takken die in een sierlijke krul eindigen.
studeerde hij ook in Berkeley, Californië. Daarna werkte
steeds weer nieuwe generaties bekend. Zeker de huidige
hij bij Zaha Hadid in Londen, Hamburg en Bratislava, bij
ontwerpjongeren stoeien er vaardig op los, waarbij ze
Rem Koolhaas in Rotterdam en bij - bekend van het Eye
prachtige projecten avonturieren. De kennis komt van
Filmmuseum in Amsterdam - Delugan Meissl in Wenen.
school en de dool, maar trouwt altijd wel met de praktijk.
Ten slotte vestigde hij zijn eigen bureau in Milaan. On-
Zo is het ongeveer ook gegaan bij de berghut Oberholz
langs won hij een competitie in Maarssen met twee ver-
die eigenlijk een restaurant is, met lounge, bar en een
bonden woontorens (Looping Towers). Zijn voorvaderen
regionale menukaart.
komen uit Deutschnofen, waar nog steeds smederij Pich-
o k to b e r 2 0 1 7
De kwaliteiten van het natuurmateriaal raken gelukkig bij
ler staat. Zijn vader is eveneens architect. Bij diens bureau
Sportieve vakantievierders Het project, waarin tra-
in Bolzano was Mikolajcak werkzaam, en zo gaan allerlei
ditionele alpenarchitectuur energiek is opgetrokken naar
lussen om de knopen vast. 25
ling van de berg Latemar, die zelf 2.842 m omhoogrijst.
Bebrilde skiërs De keuze voor jonge architecten was
Naast de uitspanning kun je met een stoeltjeslift verder
een gouden greep. Als je tegen Oberholz aankijkt, vat wel
de skihelling op. Aan de voet van de Latemar, aan de
eerst het idee van berghutbouw post. Je kijkt tegen drie
westkant, ligt het toeristenplaatsje Obereggen (900
identieke zadeldakhuisjes in regionaal gewonnen hout
inwoners). Het gehucht is weer onderdeel van het 10 km
aan, waarvan je er legio in Tiroler bergland vindt. Afwij-
verder gelegen Deutschnofen (3.700 ingezetenen). Hoe-
kend is echter dat de voorkant geheel uit glas bestaat,
genaamd is de Italiaanse provincie Zuid-Tirol, waar twee
gevat tussen asymmetrisch geplaatste roedes. Ook steken
derde van de bevolking Duits spreekt, een oord voor
ze uit de helling als bebrilde skiërs aan het begin van hun
sportieve vakantiërs. Hoofdstad is Bozen (Duitse naam)
schanssprong. En ze staan niet naast of aan elkaar, maar in
ofwel Bolzano (Italiaanse versie), slechts 20 minuten
spreidstand: alle drie kijken ze een andere richting op en
het houtblad
sprekende moderniteit, ligt op 2.096 m hoogte op de hel-
rijden van Obereggen.
Werelderfgoed Oberholz startte met opdrachtgever Obereggen AG die een visie voor het terrein ontwikkelde.
de keuze voor jonge architecten wa s een gouden greep
Zij wilde de woeste bergnatuur nog meer voor genotzoekers ontsluiten, maar moest er wel rekening mee houden dat de beoogde bouwlocatie in het hart van de Dolomie-
zijn elk een andere verrekijker op het golfschoon van de
ten ligt, door de UNESCO aangewezen als werelderf-
Dolomieten. Als je er van hoger op de berg op neerkijkt,
goed. In de zomer is het een bergen en dalen van wande-
fantaseer je meteen toe naar een omgevallen boom met
laars, een klimmen en vliegen van mountainbikers, in de
drie grote takken die in een sierlijke krul eindigen, geheel
winter een glijen en zoeven van skiërs. Maar duurzaam-
naar de gedachte van de architecten. De driehoeksvormen
heidsbeginselen van terreinontwikkeling, ontwerp, uit-
brengen je naar de niet-organische werkelijkheid, maar
voering, gebruik en beheer stonden voorop. Droom was
ook naar de bewustwording van een verheffend originele
vanuit het restaurant - en vanaf het 360°-terras rondom -
benadering van de klassieke berghut.
een idylle te zien van 70 km ver: een glooiende lust van hellingen en bergtoppen met weiden, bossen, rotsen,
Generatielange voorbeeld Het restaurant is in de
koeien, schapen, paarden en bloemen. ‘s Winters trekt
berghelling geschoven, waardoor alleen de daken boven
het beeld wit, met bij dagen een oceaanwemeling van
de grond uitsteken. Aldus valt het symbiotisch samen met
doodstille sneeuwvlokken.
de omringende werelderfgoednatuur. De dakhellingen verschuiven geleidelijk van 45° aan de uiteinden tot 30°
Voorvaderen Restaurant Oberholz moest daarom
boven de bar. Alleen aan de kant van het terras met lariks
weliswaar opgaan in de omgeving, maar zeker ook een
dekdelen, op het zuidwesten, is een rijkbeglaasde zijwand
eigen karaktervolle identiteit tonen. Winnaars van de uit-
zichtbaar. Het buitenmeubilair is van alpendennen, ook
geschreven prijsvraag waren Peter Pichler Architecture te
wel steendennen genoemd. Daken en wand zijn ge-
Milaan en Pavol Mikolajcak Architekt uit Bolzano. De jon-
schroefd met een gevelbekleding van ruwbezaagd lariks,
ge naamgevers zijn allebei rond de 35 jaar en studeerden
verticaal en diagonaal georiënteerd en behandeld met een
Architectuur in Wenen. Mikolajcak komt oorspronkelijk
antracietkleurige buitenbeits (100 x 20 mm). De kleur
uit Slowakije. Pichler, geboren in Bolzano, ontwikkelde
volgt het generatielange voorbeeld van andere gebouwen
zich als architect over de hele wereld. Behalve in Wenen
in de omgeving.
■ ■ ■
Vanaf het buitenterras in voornamelijk antracietkleurig lariks kun je 360°
foto’s: oskar da riz bozen
rondkijken.
Weids restaurant, intieme bar.
De drie ‘berghutten’ staan in spreidstand: ze zijn elk een andere verrekijker op het bevallige golfschoon van de Dolomieten.
Meteen na de entree heb je links en rechts het restaurant dat 120 stoelen rond de tafels heeft staan. Het meubilair is in blankeiken uitgevoerd, redelijk strak ontworpen met een regionale zweem. Langs de zij- en scheidingswanden van
tussen de verticale ribben donkergrijze wollen rugleuningen; ook de zittingen zijn zo bekleed. Fijngestileerde langhanglampjes van omhoog ontstoren er de ruimtelijke blik. Recht tegenover de ingang heb je achter een lange, lage, lichtgekromde kast - die aan de andere zijde een bank vormt
o k to b e r 2 0 1 7
de drie uitkijkruimtes zijn bankelementen bevestigd met
- de lounge met openhaard in een gebogen betonwand; de
Een idylle van 70 km ver, die ‘s winters wit trekt.
porfiersteen verwerkt voor een warmere aanblik. Ook zijn er perforaties in gezandstraald, zodat het geluid van stemmen en bestek meer wordt geabsorbeerd.
Kromlijnige ruggengraten Het interieur is buiten-
Grofgeveterde skischoenen In de lounge staan ge-
gewoon spectaculair. De houten dakconstructie is volledig
makkelijke leunstoelen van modern ontwerp, bekleed met
in het zicht gelaten en toont als een berglandschap op z’n
lichtgrijze stof. Links ervan, om de hoek, bevindt zich een
kop. Sportief bekeken zijn in dit Dolomitische bergland-
Stube als quasitraditionele opkamer, en rechts ervan de bar.
schap zonder meer ook twee skihellingen te ontwaren: de
Tussen openhaard en bar is de doorgang naar de keuken
twee scheidingswanden die aan het eind drie intieme te-
die zich samen met de opslag van grutterswaren en dran-
lescoopruimtes op de wereld creëren - vanbuiten zijn dit
kensortering om de bar vouwt. Op de grond ligt robuust
de drie berghutten -, lopen als kromlijnige ruggengraten
eiken tegen bezoekers die met grofgeveterde skischoenen
weg naar het plafond om daar liggerachtig te eindigen. De
smeltsneeuw binnenbanjeren. De entree heeft eerst ruwe
wanden zijn opgebouwd uit een vuren constructie met
tegels die met een brandbehandeling stroef zijn gemaakt.
isolatie ertussen. Aan de bovenkant zijn ze bevestigd aan
Dit voorkomt dat je, na de hellingen te hebben overleefd,
een gebogen stalen ligger.
toch nog glibberend gaat liggen brekebenen. Ondergronds bevinden zich de toiletten in een antracietkleurige uitvoe-
Complexe geometrie De zigzaggende dakvlakken zijn
ring van wand- en vloertegels, en voorts personeelskan-
op te vatten als portaalachtige ribconstructies (120 x 160
toor, opslag en technische ruimtes. Vanuit het dal wist je
mm), honderd in getal, tussenruimtelijk opgevuld met pane-
het eigenlijk al: er gaat niets boven hout. •
len (25 mm dik). Voor het hele stelsel is onbehandeld massief vuren gebruikt, PEFC-gecertificeerd. Om redenen van ont-
hans de groot
zag wilden de architecten de complexe geometrie per se laten zien. Aan de bergzijde steunt de houtconstructie op een ingegraven betonnen onderplaat, aan de overstekende voor-
CO2-VOETAFDRUK
kant met de drie reusachtige verrekijkerramen op staal. Alle
In het project is onder andere 133 m3 hout toegepast (85 m3 vuren, 48 m3 lariks). Dit
onderdelen zijn, mede vanwege de lastige hoogte en het
betekent een CO2-vastlegging van 94.010 kg; de Europese bossen slaan deze hoe-
onvoorspelbare klimaat aldaar, zoveel mogelijk geprefabri-
veelheid CO2 op in 6 seconden. Het compenseert de uitlaatgassen van een midden-
ceerd, inclusief leidingen en lariks gevelbekleding. De ener-
klassenauto over 790.000 km of het jaarlijks elektragebruik van 104 huishoudens.
gievoorziening verloopt via aardwarmte, omhooggestuurd via zes pompen. De bouw nam zeven maanden in beslag (mei - november 2016), waarvan vier maanden voor het
Locatie: Obereggen 16, Deutschnofen, Zuid-Tirol, Italië Opdrachtgever: Obereg-
bouwrijp maken van de locatie (mei - augustus). De hout-
gen AG Deutschnofen (obereggen.com) Ontwerp: Peter Pichler Architecture Milaan
bouw nam slechts twee maanden (september - oktober),
(peterpichler.eu) en Pavol Mikolajcak Architekt Bozen (mikolajcak.com); Gianluigi
waarna de opening een maand later plaatsvond (november).
D’aloisio, Simona Alu, Giovanni Paterlini, Matteo Savoia, Silvana Ordinas, Krzysztof Zinger, Jens Kellner Aannemer/leverancier houtbouw: LignoAlp Brixen/Deut-
Warmere aanblik Vanzelfsprekend ontbeert het mo-
sch- nofen (lignoalp.com) Constructeur: Andreas Erlacher Bozen (ing-erlacher.com)
derne interieur een verdere stoffering van zware koekoeks-
Vloeroppervlak: 600 m2 Bouwperiode: Mei - november 2016 Bouwkosten: N.B.
klokken, wartakkige geweien en Tirolerende tafelkleedjes.
27
het houtblad
30 m lange wand zorgt voor de stabiliteit. In het beton is
de c hi c va n c irc ul
a b n a m ro -pav il j o en circl a m s t er d
In een lang proces van vallen en opstaan was de
ariteit
dan een snorrend vliegwiel. Het bouwproces
a m-z u ida s
werd halverwege abrupt gestopt, het overleg tussen partijen ging vaak Babylonisch, kennis en
o k to b e r 2 0 1 7
totstandkoming van Circl eerder een ploetergang
praktijk boterden niet - en toch staat er nu een glanzend paviljoen dat z’n naam met ere draagt.
Al vanaf het eerste moment dat het hoofdkantoor van ABN AMRO, ontworpen door Pei Cobb Freed & Partners uit New York, gereed was (1999), ontbrak er iets. Dat althans vond Pi de Bruijn van de Nederlandse co-architect de Architekten Cie. Hij bleef de directie erop wijzen dat het kale plein waaraan het gebouw lag, een wand ontbeerde. En dat gaf een gaatje in het weefsel van de Zuidas.
Memento edificare’s Nu was de Architekten Cie. betrokken bij het masterplan van diezelfde Zuidas en had er ook twee eigen gebouwen ontworpen (Amsterdam Symphony, New Amsterdam), dus had De Bruijn met zijn memento edificare’s wel recht van spreken. Het ging in de week. Welke periode zich als kauwgom naar jaren sliertte. De bank zag de noodzaak zeker in, maar pas vier jaar geleden, toen zij krap bij vergaderfaciliteiten zat, kreeg een bouwsel omtrek. Intussen werd het pal nabije station Amsterdam-Zuid uitgebreid, waarvoor ondergrondse fietsgarages nodig waren, ook bij de bank. Hans Hammink, associate-architect bij de Cie. en met De Bruijn projectarchitect van de nieuwbouw: ‘Ons advies was: als je de bouwput iets groter maakt, heb je meteen plaats voor het paviljoen.’ Want een vergadervolume met restaurant foto: www.johnlewismarshall.com
voor eigen parochie werd het allang niet meer.
Poenrijke hoogtorens Het zakendistrict begon ook steeds meer woon- en winkelgebied te worden met tal van voorzieningen. En daar past een extra anderhalve verdieping bij voor evenementen, horeca en buurthuisactiviteiten, was de maatschappelijke visie van ABN AMRO. Het ontwerp van de Architekten Cie. was nog wel traditioneel, nu eenmaal passend bij poenrijke hoogtorens: een
het houtblad
29
tekening: de architekten cie. amsterdam
Exploded view.
Circl ligt er tussen de hoge torens van het Gustav Mahlerplein schit-
Opbouwdetail.
De openbare daktuin met houtoverdekt barbecueplein en Rooftopbar. De kruiskolom keert overal terug.
tekening: derix/constructie adviesbureau geuijen dinxperlo
terend strak en transparant bij.
Achterstevoren Kan toeval circulair zijn? In elk geval had de Architekten Cie. net een jonge medewerker in dienst, die aan de TU Delft, faculteit Bouwtechnologie was afgestudeerd op circulariteit. Hammink: ‘Met zijn hulp hebben we toen in twee weken een rapport van cir-
o k to b e r 2 0 1 7
culaire mogelijkheden geschreven. Qua hoofdvorm bleef het paviljoen redelijk gelijk, maar qua materialisering ging het volledig over de kop. En dat viel goed bij het projectteam.’ In het proces dat volgde, was samenwerking het sleutelwoord voor circulariteitsmaximalisatie. De bouw was al onderweg en moest snel verder, het vinden van
31
leveranciers met circulaire producten kwam juist wel of
het houtblad
niet op tijd, de animo om ze te ontwikkelen was niet bij allen even hoog of ze konden niet in voldoende hoeveel-
foto’s: www.johnlewismarshall.com
heden leveren - in alle omslachtigheid begon een avontuur met gehoopte goede afloop. Ook ontwerpend ging het achterstevoren. ‘Het ging niet om de sfeer, maar om het verhaal. Eerst kwam de materialisering, daarna de esthetiek. Zo ontstond een heel nieuw idee van schoonheid. Het was een manier van pionierend denken en van laten gebeuren, wat eerder stimulerend dan beperkend was voor het creatieve proces.’
Voorafschaduwingen Circl, zoals het paviljoen met e-besparing is gaan heten, ligt er tussen de hoge torens van het Gustav Mahlerplein schitterend strak en transparant bij. Dat het stormenderhand is gerealiseerd, is niet te zien. De
strak uiterlijk in beton met koperen gevels, glas en mar-
vliesgevels met het glas in slanke kozijnen van gerecycled
merwanden. Het bouwproces ging van start, de palen
aluminium verschaffen veel openheid. Zowel de begane
zaten in de grond, en toen informeerde de bank of het
grond als halve eerste verdieping hebben een overhuiving,
niet duurzamer kon. ‘Dat vroegen ze nog drie keer - het
waarvan de houten constructie in het zicht is gelaten. De
zou ten koste gaan van de esthetiek, wierpen we tegen -
zijkanten ervan (en het dak) zijn afgedekt met randloze
en toen legde de bank het hele project stil.’ Dat was
pv-panelen. Aan het uiteinde steunt het overstek van de
schrikken, en slikken.
eerste etage op een houten kruiskolom. Beide houttoepassingen zijn voorafschaduwingen van de hele constructie
Alarmerende analyse Wat je bouwt, is wat je krijgt, was de alarmerende analyse van het ABN AMRO-projectteam. De leden waren er in een groeiproces van overtuigd geraakt dat raad en daad op alle terreinen circulair
w at j e b o u w t, i s w at j e k r i j g t, w a s d e a l a r m e r e n d e a n a ly s e
moesten zijn. Dat leefde al langer binnen het concern. De bank financiert 10% van het Nederlandse vastgoed (waarde € 185 miljard). Volgens haar eigen Missie 2030 wil zij
van inlands lariks kolommen en liggers waarin het pavil-
alle woningen en gebouwen waarvoor zij leningen heeft
joen is opgetrokken. De andere langszijde is een groene
verstrekt, verduurzamen naar gemiddeld Energielabel A.
gevel die via een terrasachtige tuin met plantgoed in bak-
Haar eigen gebouwen hebben dat label al in 2023. Daar-
ken van hergebruikt roeststaal een vloeiende verbinding
naast zet ABN AMRO circulaire verdienmodellen in voor
naar het hoofdkantoor legt. Luibrede trechtertrappen van
een toekomstvaste wereld. Ook doet zij bijvoorbeeld mee
onregelmatige tweedegebruiksstenen en lage cortenstalen
aan houthoogbouwproject HAUT in het Amstelkwartier.
stootborden leiden naar de openbare daktuin, een hout-
Bij dit al zou het absurd zijn een visitekaartje in verspil-
overdekt barbecueplein en de Rooftopbar, waar natuurlijke
bouw voor de deur te hebben liggen.
hapjes en drankjes worden geserveerd.
■ ■ ■
De verbinding tussen souterrain en begane grond boven is open,
Trappartij met lift en restaurant rechts.
3.
2. 5.
4. 1.
Plattegrond begane grond.
Legenda. 1. Entree. 2. Keuken 3. Spoelkeuken 4. Restaurant 5. Multifunctionele ruimte
Souterrain met vergaderruimtes. IndustriĂŤle indruk met veel gepolijst beton, zichtbaar leidingwerk en vervelozige meranti binnenkozijnen.
tekening: de architekten cie. amsterdam
zodat onder veel licht naar binnen valt.
Derix Gelijmde Houtconstructies haalde glansrijk de streep vanwege hun enthousiasme en de belofte meer stappen te zetten. ‘Het was ook hun voorstel circulair, lokaal hout te gebruiken: FSC-gecertificeerd inlands lariks.’ Het bedrijf is daarenboven geen massaproducent, maar
o k to b e r 2 0 1 7
levert graag speciale producten met een hoge belevingswaarde. Het kost wat meer, maar dat vond ABN AMRO
Levendig geheel Hout is ook de overweldigende aanblik als je door de entree binnenstapt in de hoge ruimte
33
van 5,20 m met links de multifunctionele ruimte en rechts het restaurant met keuken (en circulaire menukaart).
het houtblad
foto’s: www.johnlewismarshall.com
niet doorslaggevend.
Niet alleen de licht overgedimensioneerde constructie en de wanden zijn erin uitgevoerd, maar ook ligt het op de vloeren en gaat het op de trappen omlaag naar het souterrain en omhoog naar de insteekverdieping - met een lange kastwand waarin fleurige weckpotten staan te watertanden - en de halve eerste verdieping; zelfs de lift is in (kruislaag)hout. De kolommen en liggers zijn van gelamineerd lariks, de wanden van vijflaags kruislaaghout, be-
Industriële indruk Circl heeft ook een souterrain, in
staande uit een kern van vuren en constructieve deklagen
hergebruiksbeton met vloerverwarming, veelal ingericht
van lariks (100-220 mm dik). Het hout is aangedonkerd.
met oud ABN AMRO-meubilair en kunst uit de eigen ver-
Het parket is een fantastisch levendig geheel van oude
zameling. Vooral hier maakt het paviljoen een industriële
stukjes houtsoorten. De keuze voor hout woog voor de
indruk met veel gepolijst beton, genadeloos zichtbaar
architect zwaar. ‘Je hebt meteen je gebouw te pakken.
leidingwerk onder het plafond en vervelozige meranti
Ook maakt het de industrialiteit minder nadrukkelijk.’
binnenkozijnen, afkomstig uit een oud Philips-kantoor in Hilversum. Weerszijden van een brede, 80 m lange gang
Liggernetwerk Andere circulaire voordelen van hout
zitten kleinere en grotere vergaderruimtes. De dichte wan-
zijn de uitstekende bewerkbaarheid en dito demontabili-
den zijn voorzien van gipsplaat met textielstuc van oude
teit. ‘Het is een soort lego, simpele rechthoekige balken,
ABN AMRO-uniformen. Via een onderdoorgang vanuit het hoofkantoor - de trap is door Bureau RAP te Rotterdam voorzien van een balustrade, parametrisch opgebouwd uit afval- en reststukken van de houtconstructie - is de verga-
zo o n t s to n d e e n h e e l n i e u w i d e e va n schoonheid
derfaciliteit te bereiken, maar ook via de voordeur. De verbinding naar de begane grond boven is open, zodat er veel licht naar binnen valt, óók via diffuse glazen trottoirplaten
droge verbindingen, met zelftappende schroeven voor
langs de buitengevels. Daardoor en door de hoogte van
minder schade.’ De liggerconstructie (200 x 495 mm in
4,80 m is de kelder een hoogst prettige, heldere ruimte.
dwars-, 200 x 363 mm in langsrichting; tot 28 m lang) is in twee lagen uitgevoerd, zodat de leidingen er goed tussen
Geweldige voorsprong De grootste ontwerpingreep
te vlechten waren; als isolatie erboven zit een blauwe laag
was de vervanging van beton door hout. Als geen ander
van 16.000 vervezelde spijkerbroeken, waarvan duizend
past deze bijgroeiende natuurgrondstof bij circulariteit.
van ABN AMRO-medewerkers. Voor voldoende opleg-
Sinds mensenheugenis toegepast en permanent dooront-
vlak van de dubbele balklaag hebben de kolommen een
wikkeld, heeft het een geweldige voorsprong op andere
kruisvorm (200 x 600 mm) in de hoofdrichting, met aan
materialen. De moderniteit bleek ook bij de selectie van
beide zijden 200 x 200 mm: zo kon zij daarop afsteunen.
de houtleverancier. ‘Bij de keuze van leveranciers was
De dubbeloplossing kwam ook hier uit voort, dat de hei-
mentaliteit even belangrijk als mate van circulariteit. Ze
palen hart op hart 8,10 m staan, een net wat grote over-
kregen dus vragen als: “Neemt u het materiaal terug?” en
spanning voor hout. Ook de vloerbelasting was hoog: er
“Wat is de restwaarde?”, maar ook werd hun durf getest.’
moest een auto kunnen binnenrijden. Omdat het gebouw
■ ■ ■
foto: www.johnlewismarshall.com
De groene gevel aan de binnenkant legt via een terrasachtige tuin een vloeiende verbinding naar het hoofdkantoor (niet zichtbaar rechts).
niet één hoofdrichting heeft, lag een liggernetwerk voor
het vooral ontmoetingsplaats met horeca voor de buurt.
de hand. De vloer zelf is speciaal ontwikkeld: parket,
Tevens is het een levend laboratorium waar circulaire
PCM-laag (Phase Changing Material; slaat/staat warmte
ideeën worden gedynamiseerd. Pakhuis de Zwijger ver-
op/af), zand-/tegellaag (akoestische scheiding), kruis-
zorgt een deelprogrammering van cultuur en steden-
laaghout (60 mm dik, tot 3 x 10 m).
bouwkunde. Zo is het paviljoen een prijk en pronk van circulaire educatie. •
Kleine greep Zo zijn tal van hergebruikte en/of herbruikbare materialen en maatregelen in het gebouw toe-
hans de groot
gepast. Een verdere kleine greep is al indrukwekkend: brandslanghaspels, rioleringsbuizen, kabelgoten, bedradingen, led-verlichting, energiebesparende gelijkstroom
CO2-VOETAFDRUK
(usb-stopcontacten), water, geprinte koelkastinterieur-
In het project is onder andere 851 m3 hout toegepast
stoelen, geen afwerkingen, droge verbindingen, betaling
(440 m3 lariks, 411 m3 vuren). Dit betekent een CO2-
per liftrit, energieopslag, afvalbeperking en digitaal ge-
vastlegging van 632.550 kg. De Europese bossen slaan
bouwenpaspoort.
deze hoeveelheid CO2 op in 46 seconden. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto
Prijk en pronk Circl is een cadeau van ABN AMRO
over 5.315.546 km of het jaarlijks elektragebruik van
aan de maatschappij. Behalve eigen vergaderlokaliteit is
702 huishoudens.
Locatie: Gustav Mahlerplein 1B, Amsterdam-Zuidas Opdrachtgever: ABN AMRO Amsterdam (abnamro.nl) Gebruiker: Circl Amsterdam (circl. nl) Ontwerp: de Architekten Cie. Amsterdam (cie.nl); projectarchitecten Pi de Bruijn, Hans Hammink Ontwerp interieur: DoepelStrijkers Rotterdam (doepelstrijkers.com) Ontwerp landschap: Donkergroen Sneek (donkergroen.nl) Aannemer: BAM Bunnik (bam.com) Adviseur constructie, installaties: BAM Bouw + Techniek Bunnik (bambouwentechniek.nl) Adviseur circulariteit: TU Delft (tudelft.nl); Luuk Graamans Bouwmanagement: Traject Adviseurs & Managers Zevenaar/Amstelveen (traject.com) Engineering, productie, montage houtconstructie (gelamineerd hout, kruislaaghout/X-lam): Derix Gelijmde Houtconstructies Niederkrüchten/Lierderholthuis (derix.nl) Houtconstructeur: Constructie Adviesbureau Geuijen Dinxperlo (cag.nu) Hergebruikt hout (binnenkozijnen, parket): New Horizon Urban Mining Raamsdonkveer (newhorizon.nl) Bruto vloeroppervlak: 3.000 m2 (1.800 m2 vergaderruimte; 1.200 m2 congresruimte, restaurant, rooftopbar) Bouwperiode: November 2016 - augustus 2017 (Opening: 5 september 2017) Bouwkosten: N.B.
Wij geven hout een nieuwe dimensie.
Hightech houtbouw voor uw bouwproject. Onze kracht ligt in de productie van geavanceerde houten draagconstructies en op maat gemaakte kruislaaghouten constructies (X-lam).
Herenbrinksweg 3b
Meer informatie en
8144 RC Lierderholthuis
referenties onder:
0 572 / 366 280
www.derix.de
o k to b e r 2 0 1 7
N I E U W E S E C R E TA R I S C O N V E N A N T BEVORDEREN DUURZAAM BOSBEHEER
het houtblad
36
De stichting Bewust met Hout (BmH) heeft
door 24 partijen ondertekend. Doel: het be-
Berdien van Overeem aangesteld als nieuwe
vorderen van duurzaam bosbeheer.
secretaris voor de uitvoering van het Convenant Bevorderen Duurzaam Bosbeheer. Haar
Het Convenant is het vervolg op de Green
voordracht is op 7 juli jl. door de Stuurgroep
Deal Bevorderen Duurzaam Bosbeheer. De
van het Convenant bekrachtigd en zij is sinds
ondertekenaars, diverse brancheverenigin-
14 augustus jl. bij BmH in dienst. Zij is geen
gen, maatschappelijke organisaties en de
onbekende in de houtsector, ze heeft eerder
overheid, hebben zichzelf ten doel gesteld
gewerkt voor een houthandel en twee bran-
om de houtmarkt verder te verduurzamen.
cheverenigingen. Het Convenant is in maart jl.
Binnen het Convenant zijn er ambitieuze
doelstellingen opgesteld, verdeeld over een aantal thema’s, zoals vereenvoudiging van de handelsketen en het stimuleren van de marktvraag naar duurzaam geproduceerd hout. De ondertekenaars willen de komende jaren op deze thema’s concrete resultaten boeken om de hoeveelheid duurzaam geproduceerd hout op de Nederlandse markt te vergroten met als streven om duurzaam geproduceerd hout tot de norm in Nederland te maken.
Berdien van Overeem heeft door haar ervaringen in de houtsector een brede kijk die prima inzetbaar is voor Stichting BmH. Door middel van de stichting geven de oprichters, te weten de VVNH en de NBvT, invulling aan hun gezamenlijke duurzaamheidsbeleid. ‘Het is voor Berdien niet nieuw de spil te zijn tussen verschillende partijen. Ik ben blij dat ze voor ons werkt en ik verwacht dat ze samen met alle partijen het convenant tot een succes zal maken,’ aldus Paul van den Heuvel, voorzitter van Stichting BmH en directeur van de VVNH.
VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse
te Almere.
o k to b e r 2 0 1 7
Houtondernemingen
V VNH-AANDEEL DUUR ZAAM GEPRODUCEERD HOUT STIJGT DOOR IN 2016
Stichting Probos publiceerde half juli jl. het
dichterbij het realiseren van onze doelstelling
Daarvoor zijn we niet alleen afhankelijk van
rapport Duurzaam geproduceerd hout op de
brengt, te weten ‘duurzaam geproduceerd
de producenten aan de aanbodzijde, maar ook
Nederlandse markt in 2015, waarin staat dat het
hout, de norm in Nederland.’ Voor al het
van de Nederlandse consumenten voor het
marktaandeel duurzaam geproduceerd hout
materiaalgebruik geldt dat een aantoonbaar
vergroten van de vraagzijde. Met het Conve-
op de Nederlandse markt van 13,3% in 2005
duurzame productie een belangrijke voor-
nant Bevorderen Duurzaam Bosbeheer geven
naar 83,3% in 2015 is gestegen. Een mooie
waarde is en met deze resultaten tonen we
we hieraan met 24 partijen, waaronder minis-
nationale prestatie waaraan de leden van de
aan dat we daaraan voldoen. We zijn daarmee
teries, instellingen, vakbonden en branches,
VVNH een substantiële bijdrage hebben gele-
klaar voor de omschakeling naar de biobased
invulling en proberen we deze resultaten sa-
verd. De analyse die Probos van de VVNH
economy.’
men te verwezenlijken.’
zien dat het aandeel duurzaam geproduceerd
Vergroten vraagzijde Alle drie de pro-
Overkoepelende brancheorganisatie
hout van de VVNH in 2016 verder is gestegen.
ductgroepen hardhout, naaldhout en plaat-
De Koninklijke Vereniging van Nederlandse
materiaal laten over 2016 stijgingen zien. Bij
Houtondernemingen (VVNH) is de overkoe-
Biobased economy Uit de rapportage
hardhout (inclusief tropische hardhout) steeg
pelende brancheorganisatie van 215 groot-
blijkt dat de VVNH-leden in 2016 ca. 1.7 mil-
het aandeel duurzaam van 60,7% in 2015 naar
handelsbedrijven in hout en plaatmateriaal,
joen m hout en plaatmaterialen importeer-
61,4% in 2016. Naaldhout steeg in dezelfde
inclusief filialen. De meerderheid van alle
den, waarvan 90,2 % met een certificaat van
periode van 96,8% naar 97,9% en plaatmate-
werknemers in de bedrijfstak (circa 4.900) is
duurzaam bosbeheer (PEFC en FSC). VNH-
riaal van 90,6% naar 92,3%. Van den Heuvel:
werkzaam bij de VVNH-lidbedrijven. Meer
directeur Paul van den Heuvel: ‘We zijn blij
‘Bij (tropisch) hardhout kunnen we de ko-
informatie over de VVNH is te vinden op
met de verder stijgende lijn, omdat ons dat
mende jaren nog mooie resultaten boeken.
vvnh.nl.
rapportagegegevens over 2016 maakte, laat
3
het houtblad
37
ONDER ARCHITECTUUR WOLKENKR ABBER MET KRUISLAAGHOUTEN MODULES Oostenrijkse architectenbureau heeft zich laten inspireren door Habitat 67 in Montreal. In de 63 m hoge toren komen appartementen en publie-
o k to b e r 2 0 1 7
ke ruimtes inclusief een café, kinderopvang en een activiteitencentrum voor de buurt.
Gevelbekleding van kruislaaghout Behalve een constructie van geprefabriceerde kruislaaghouten modules krijgt de Tree Tower Toronto ook een gevelbekleding van kruislaaghout. Waar dat nodig is
38
wordt de constructie ondersteund met kleine beton- en staalelemen-
het houtblad
ten, waar bij het ontwerp ervan rekening is gehouden met de levenscyclus van het gebouw.
Met groen begroeid ‘Steden bestaan uit een combinatie van staal, beton en glas. Als daar plotseling een houten wolkenkrabber met groen begroeide gevels tussen staat, levert dat een interessant contrast op. De warme en natuurlijke uitstraling van hout en de vegetatie brengen een gebouw tot leven. Het kan model staan voor milieuvriendelijke en duurzame ontwikkelingen,’ aldus Chris Precht, partner bij Penda.
Katalysator De appartementen krijgen grote balkons die het gewicht van bomen, struiken en planten kunnen torsen. Die dragen bij aan het koel houden van het gebouw en aan de privacy van de bewoners. Bovendien zorgen de bomen in combinatie met de houtconstructie voor een beter binnenklimaat en een lagere CO2-voetafdruk. ‘Deze wolkenPenda ontwierp de Tree Tower Toronto, een wolkenkrabber van 18
krabber zal een katalysator zijn voor soortgelijke ontwikkelingen in
verdiepingen, opgebouwd uit kruislaaghouten modules. Het Chinees-
Canada,’ verwacht ceo Mark Stein van Tmber. Penda werkt samen met deze leverancier van de kruislaaghouten modules.
B R IT T E N PA K K E N WO N I NG T E KO RT A A N M E T T I N Y H O U S ES De Britse woningcorporatie RHP gaat het woningtekort te lijf met een 2
Legal & General, die hiervoor speciaal een fabriek heeft geopend in
nieuwe modulaire woning, de LaunchPod. Het prototype is 26 m groot
Leeds; deze zet volledig in op houtbouw. Er worden modulaire kruis-
en wordt gefabriceerd van kruislaaghout.
laaghouten woningen gefabriceerd die kunnen worden gestapeld en
In Groot-Brittannië zijn op dit moment jaarlijks 250.000 woningen no-
geschakeld. •
dig, terwijl er maar 132.000 worden gebouwd. Daarnaast zijn er steeds meer eenpersoonshuishoudens die niet in aanmerking komen voor een sociale huurwoning, maar voor wie een koopwoning nog niet is weggelegd. Zij kunnen tijdelijk zo’n modulaire woning huren.
dens is ontworpen in samenwerking met architectenbureau Wimshurst Pelleriti. Het appartement bevat een multifunctionele ruimte voor wonen, werken, koken en eten. De LaunchPod heeft een aparte slaapkamer met douchecabine en ruimte voor opslag. Buiten is een klein terras.
Stapelen en schakelen De eerste modulaire woningen voor woningcorporatie RHP komen in West-Londen. Ze zijn in productie bij
foto: andrew holt londen
Eenpersoonshuishoudens De woning voor eenpersoonshuishou-
1PIJL_ankeleiler
MENSENWERK rondje hout In wat rustiger tijden, als veel mensen op vakantie zijn, maak ik als CNV-onderhandelaar
pagina
41
een rondje door het land. Dan praat ik met werknemers op de werkvloer uit alle geledingen, met eigenaren en leidinggevenden.
stof tot nadenken
Om te horen wat er leeft. Waarover wordt geklaagd? Wat gaat er goed? Hoe lost men problemen op? Wordt er veilig en gezond gewerkt? Tijdens mijn ‘rondjes hout’ ontmoet ik veel medewerkers die met enthousiasme en gevoel praten over hun hout. En juist omdat
pagina
43
het werk ook mooi is, zijn er zorgen. Over de (verschuivende) AOW-leeftijd, over hoe je gezond je pensioengerechtigde leeftijd haalt.
tijd voor jezelf
Nu is langer doorwerken niet op het bordje van de vakbeweging te schuiven, maar iedereen hoopt dat de vakbeweging het tij keert. Dat de bond regelingen afspreekt waardoor men toch kan stoppen met werken of gezond de AOW-leeftijd bereiken. We werken er hard aan. Met de sociale partners bijvoorbeeld werken we aan allerlei onderwerpen die de houtsector en medewerkers aangaan. Zoals arbo-maatregelen (denk aan de houtstofcampagne) en mogelijkheden rond duurzame inzet-
pagina
45
baarheid voor alle medewerkers, ongeacht leeftijd.
Zo wil het CNV graag dat werknemers in staat worden gesteld om 80 procent te werken tegen 90 procent loon en 100 procent pensioenopbouw. Doorgaans is deze
let op je pensioen
regeling bedoeld voor oudere medewerkers, maar we willen dat werknemers die mantelzorgtaken hebben of een opleiding willen volgen, hier ook gebruik van kunnen maken. Ook belangrijk: een inzetbaarheidsbudget. Dat is bedoeld voor de ontwikkeling van medewerkers die de (interne) mobiliteit ten goede komt. Daar wint ook de werkgever bij. Allemaal belangrijke onderwerpen die tijdens mijn rondjes hout ter sprake komen en die mij veel informatie opleveren.
pagina
46
Arie Kasper, cao-onderhandelaar
vragen aan cnv DIT KATERN VERSCHIJNT 2X PER JAAR IN HET HOUTBLAD IN SAMENWERKING MET CNV VAKMENSEN EN FNV BOUW
MENSENWERK
NIEUWS FNV BOUW
goede zaak dat er nu één ongedeelde sector-
FNV Bouwen & Wonen zijn daarom de afzon-
raad is. Ze zegt: ‘Bouwen, hout en wonen lig-
derlijke sectorraden die nog bestonden voor
gen volstrekt in elkaars verlengde.’ Woning-
bouw en hout en voor woondiensten in elkaar
corporaties zijn de grootste opdrachtgever
geschoven. Dat gebeurde eerder dit jaar bij de
van de bouw. En hout speelt zowel bij de
verkiezingen voor de nieuwe sectorraad. De
bouw als bij de inrichting van gebouwen een
raad koos uit zijn midden vervolgens Sandra
grote rol. ‘Het samenvoegen van de sectorra-
Vos (foto) als voorzitter. Vos vindt het een
den is dus een logische stap,’ aldus Vos.
EER DER STOPPEN ME T WER K EN VOOR Z WAR E BEROEPEN FNV Bouwen & Wonen wil dat werknemers die fysiek zwaar werk doen, eerder kunnen stoppen met werken. Dat geldt voor bouwvakkers, maar ook voor mensen in de houthandel en andere houtsectoren. De bond heeft op diverse manieren actie gevoerd om de politiek te attenderen op het risico dat deze werknemers niet gezond hun pensioen halen nu de AOW-leeftijd steeds naar boven wordt bijgesteld. FNV Bouwen & Wonen heeft onder meer een petitie aangeboden aan de Tweede Kamer met meer dan tienduizend handtekeningen van werknemers in bouw en hout (zie foto). Zes politieke partijen hebben dit signaal serieus opgepikt en op de agenda van de Tweede Kamer gezet. Inmiddels heeft een onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid uitgewezen dat eerder stoppen met werken betaalbaar kan worden geregeld. Na het zomerreces gaat FNV Bouwen & Wonen door om concrete resultaten te boeken.
N E D E R L A N D E R V E R R I C H T VA A K O N B E TA A L D O V E R W E R K De 7 miljoen werknemers in Nederland verrichten jaarlijks voor ruim 20 miljard euro aan onbetaald overwerk, zo blijkt uit onderzoek van TNO in opdracht van de FNV. Als je dit zou omzetten naar betaald werk, dan levert
foto: chris pennarts montfoort
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
40
Hout, bouw en wonen horen bij elkaar. Bij
foto’s: martin de bouter maarssen
o k to b e r 2 0 1 7
NIEUWE SECTORRAAD BOUWEN & WONEN
dat bijna 300 duizend extra fulltime banen op. Daarmee is de officiële werkloosheid in één klap voor meer dan de helft opgelost. Vicevoorzitter Kitty Jong van de FNV: ‘Ik vind dat werkgevers hiermee onverdiend wel een heel duur cadeau in hun schoot geworpen krijgen. Want aan de ene kant werken mensen zich een slag in de rondte, en tegelijkertijd hebben we bijna een half miljoen officiële werkzoe-
mers in Nederland ruim drie uur per week
niet onbetuigd: van hen werkt bijna 74% on-
kenden. Hoogste tijd om twee vliegen in één
onbetaald over - in geld uitgedrukt is dat per
betaald over. Bij mensen met lagere opleidin-
klap te slaan en meer mensen aan te nemen in
werknemer een bedrag van 3.200 euro per
gen is dat 29 procent. Bij hen wordt overwerk
echte banen.’ Omgerekend werken werkne-
jaar. Vooral de hoger opgeleiden laten zich
vaker doorbetaald. •
MENSENWERK
ARTIKEL FNV BOUW
Houtstof. Het is bijna niet te zien maar het bedreigt de gezondheid van werknemers die eraan worden blootgesteld, bijvoorbeeld bij het bewerken of verwerken van hout en plaatmateriaal. FNV Bouwen & Wonen voert campagne, samen met de andere sociale partners.
Twee derde van de werk-
stof te voorkomen. Zo wordt werkkleding nog vaak met
nemers, zo wees recent
perslucht schoongeblazen, blijft houtstof te lang liggen
onderzoek uit, heeft nooit
onder machines of in zwerfafvalhoekjes en worden af-
voorlichting gekregen
zuigslangen met tape gerepareerd. Misschien niet onbe-
over houtstof. En drie-
grijpelijk in een bedrijf waar hard wordt gewerkt. Maar
kwart van de werkne-
voortdurende aandacht voor houtstof is nodig en hoort
mers maakt de werkplek
onderdeel te zijn van het dagelijkse werk. Dat, zoals ge-
schoon met bezem of
zegd, twee derde van de werknemers daar nooit voor-
stoffer en blik. Dat brengt
lichting over heeft ontvangen is zorgelijk, zo vindt FNV
houtstof juist aan het stui-
Bouwen & Wonen.
ven. Om aandacht te vragen voor gezond en veilig
Informatiepakket Hoog tijd dus voor de campagne
werken met hout, hebben
‘Houtstof tot nadenken’, die een gezamenlijk initiatief is
werkgevers en werkne-
van werkgevers en bonden in de branche. Rond de lan-
mers de tweejarige cam-
cering van de campagne in juni, heeft FNV Bouwen &
pagne ‘Houtstof tot na-
Wonen aan al zijn leden in de houthandel en andere
denken’ gelanceerd. Half
houtsectoren een informatiepakket gestuurd. In een bij-
juni werd daarvoor het
behorende brief roept Peter Ansems, bestuurder Meu-
startschot gegeven.
bel en Hout van de bond, de werknemers op het meegezonden materiaal in het bedrijf te verspreiden als de
Blootstelling beperken Stof van hardhout is kan-
werkgever dat nog niet heeft gedaan. ‘Alleen samen
kerverwekkend en stof van zachthout vermoedelijk
kunnen we ervoor zorgen dat een houtstofarme werk-
eveneens. Daarnaast kunnen houtsoorten stoffen bevat-
plek een vanzelfsprekende zaak wordt,’ aldus Ansems.
ten die de huid, ogen en slijmvliezen irriteren. Huiduit-
Hij adviseert de werknemers ook een kijkje te nemen op
slag, eczeem of astma kunnen daarvan het gevolg zijn.
de website van de campagne: houtstoftotnadenken.nl.
Werken met hout is dus bepaald niet onschuldig. Het is
Daar is alles te vinden over de campagne en wordt uit-
zaak dat zo gezond en veilig mogelijk te doen. Daarvoor
voerig ingegaan op de risico’s van het werken met hout-
moet de blootstelling aan houtstof tot een minimum
stof en de maatregelen die genomen kunnen worden
worden beperkt. Bijvoorbeeld door een goede afzuiging
genomen om die risico’s te verminderen.
aan de machines en het goed schoonhouden van de werkplek met gebruikmaking van goede stofzuigers.
Bondsactiviteiten FNV Bouwen & Wonen gaat ook zelf activiteiten ondernemen in het kader van de cam-
Voortdurende aandacht Natuurlijk is de werkgever
pagne. Welke dat zullen zijn, daarover wordt voor het
in eerste instantie verantwoordelijk voor een goede
einde van de zomer besloten. Nadere informatie daar-
werkplek. Maar ook de werknemer zelf kan veel doen
over is dan ook te vinden op de website van de bond:
om gezond te werken en te veel blootstelling aan hout-
fnvbouw.nl. •
41
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
r i s i co’s va n h o u t s to f o n d er d e a a n dach t
o k to b e r 2 0 1 7
STOF TOT NADENKEN
MENSENWERK NIEUWS
CNV VAKMENSEN
o k to b e r 2 0 1 7
EINDELIJK LOONSVERHOGING Een eenmalige uitkering van 100 euro en een
Per 1 april 2018 -> 1%
loonsverhoging van structureel bijna 3,5%.
Per 1 oktober 2018 -> 1%.
De leden van CNV Vakmensen hebben deze zomer ingestemd met het cao-akkoord in de
Deeltijdpensioen Naast een structurele
houtverwerkende industrie van bonden en
loonsverhoging zijn er afspraken gemaakt
werkgevers. De cao loopt tot en met 31 de-
over de VPL-premie, de pensioenpremie PHJ
cember 2018.
en duurzame inzetbaarheid. Er komt een on-
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
42
derzoek naar doorwerken na de pensioen-
Data loonsverhoging en uitkering:
gerechtigde leeftijd, deeltijdpensioen voor
Per 1 augustus 2017 -> 0,75%
oudere werknemers in combinatie met het
Per 1 augustus 2017 -> € 100,- (bruto)
aantrekken van jongere werknemers. Zodra
Per 1 oktober 2017 -> 0,7%
de teksten van het akkoord zijn geredigeerd, vind je ze op onze website: cnvvakmensen.nl.
Z E L F S TA N D I G M A A R N I E T A L L E E N Eigen baas zijn heeft veel voordelen. Maar het is ook heel fijn te weten dat je er niet alleen voor staat als er dingen spelen waarvan je niet alles af weet. Speciaal voor zzp’ers heeft CNV Vakmensen daarom diensten die je kunt kopen. Zo is er een helpdesk waarop je elk moment een beroep kunt doen; jij verstaat jouw vak, wij jouw problemen.
Kijk waarbij jij hulp nodig hebt. Het opstellen van overeenkomst of je administratie? Of wil je gewoon verzekerd zijn van hulp bijvoorbeeld bij het starten van een incassoprocedure? Bij CNV Vakmensen kun je tegen een voordelig tarief terecht voor juridische ondersteuning en een helpdesk. Je krijgt als lid korting op een boekhoudpakket van Easyzzp.nl.
Meer weten? Kijk op onze site: cnvvakmensen.nl/campagne/cnv-zelfstandigen.
DOE EEN BEROEP OP EEN VERTROUWENSPERSOON (Even) ziek of arbeidsongeschikt? Met de vertrouwenspersoon van CNV Vakmensen sta je er niet alleen voor als je gekeurd of herkeurd moet worden voor WIA of WAO. Want ben je CNV-lid, dan kun je als je ziek bent een beroep doen op een vertrouwenspersoon van het CNV. Hieraan zijn geen kosten verbonden.
De CNV vertrouwenspersoon: • brengt jouw persoonlijke situatie in kaart en weet wat er moet gebeuren • bereidt gesprekken voor met bedrijfsarts, verzekeringsarts en/of UWV • helpt met het invullen van formulieren • gaat als jij dat wilt mee naar een keuring en bespreekt het gesprek met jou na • verwijst je door naar CNV Info voor contact met een juridisch medewerker als dat nodig is
Meer weten over de dienstverlening van CNV Vakmensen?cnvvakmensen.nl/diensten. •
MENSENWERK ARTIKEL
CNV VAKMENSEN
Vakantiedagen aanvragen. Voor een reis, een hobby, even tijd voor jezelf. Vaak gaat daar het nodige geschipper aan vooraf, blijkt uit onderzoek van CNV Vakmensen onder ruim 1.900 werknemers. Een op de zes werknemers heeft te maken met verlofstress.
De grootste problemen doen zich voor rond schoolva-
het onderzoek zegt 33% van de werknemers dat er wel-
kanties, als veel werknemers tegelijk op vakantie willen
eens vakantiedagen zijn geweigerd. Bij vrouwen ligt het
en het bedrijf moet blijven draaien. Het circus van aan-
percentage zelfs op 43%. In verreweg de meeste geval-
vragen en schuiven voor de zomervakantie begint vaak
len gaat het om een bezettingsprobleem: er zijn al te
al in november, december. ‘Dat is schipperen en vraagt
veel anderen op vakantie.
om overleg met collega’s en leidinggevende. En dan is
Fortuin: ‘Interessante vraag: wie gaat er eigenlijk over
er vaak ook nog een werkende partner die in datzelfde
jouw vakantiedagen? Je hebt een verlofrecht, maar je
circus zit. Het is telkens een puzzel om het weer rond te
kunt het niet naar eigen inzicht besteden. Het is geen
krijgen. Bij een op de zes werknemers geeft het ronduit
banksaldo dat je kunt uitgeven wanneer je wilt. Het is
gedoe. Ik noem het verlofstress’, vindt Piet Fortuin,
logisch dat werkgevers naar de bezetting kijken, maar
voorzitter van CNV Vakmensen.
het lijkt erop dat werkgevers bij het afwijzen van een vakantie zich soms wel erg snel verschuilen achter de
Mag ik wel of mag ik niet? Uiteindelijk beslist de
‘zwaarwegende bedrijfsbelangen’. We kennen helaas
werkgever of een verlofaanvraag wordt goedgekeurd. In
de nodige voorbeelden waarbij de werkgever eenzijdig bepaalt en er eigen regels op nahoudt, die afwijken van de cao.’
Verplicht een vakantiedag opnemen Naast het afwijzen van verlofaanvragen is er ook een ander verschijnsel: verplicht een vakantiedag opnemen. Van de ondervraagde werknemers heeft 42% hier weleens mee te maken gehad. Van deze groep zegt ruim de helft (55%) dat zij hier wel begrip voor hebben. De andere helft (45%) baalt ervan, omdat ze zelf willen bepalen wanneer ze op vakantie gaan. Bijvoorbeeld in een goedkopere periode.
‘Ook hier is de vraag: wie gaat er eigenlijk over jouw vakantiedagen?’ zegt Fortuin. ‘Als werknemers het wel prima vinden, oké. Maar er zijn ook werknemers die het niet prima vinden. Kan een werkgever dan zomaar over die vakantiedagen beschikken? Niet in alle gevallen. Heb je vragen, neem dan contact met ons op: CNV Info: 030 751 10 07
Meer weten over het onderzoek? cnvvakmensen.n/verKan een werkgever zomaar over jouw vakantiedagen beschikken?
lofstress. •
43
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
een o p ze s w er k nemer s heef t v er lo f s t r e s s
o k to b e r 2 0 1 7
TIJD VOOR JEZELF
foto: martin de bouter maarssen
h e t h o u t b l a d MENSENWERK o k to b e r 2 0 1 7
MENSENWERK INTERVIEW FNV BOUW
44
MENSENWERK
INTERVIEW FNV BOUW
De meeste werknemers, ook die in de houthandel, verdiepen zich pas in hun pensioen als de pensioendatum nadert. Het is beter daar eerder aandacht aan te schenken. Bijvoorbeeld eens per jaar, als het pensioenoverzicht binnenkomt. Je houdt dan voortdurend bij waar je later aan toe bent. Dat is het advies van Joris van Basten Batenburg, een van de drie pensioenconsulenten van de FNV.
Hij zegt: ‘Het is verstandig af en toe na te gaan of het te
fonds pensioen hebben opgebouwd), komen de vak-
verwachten pensioen nog bij je situatie past of dat je er-
bondsconsulenten in beeld. Behalve Van Basten Baten-
gens moet bijsturen. Misschien moet je wel je verwach-
burg zijn dat Judith van der Laan en Anja van Leeuwen.
tingen bijstellen, dat kan ook. Je komt dan in elk geval
Zij kunnen, indien nodig zelfs bij de mensen thuis, hun
niet voor grote verrassingen te staan.’
situatie precies uitpluizen. ‘Waarbij,’ zegt de FNV-consulent, ‘de eerste vraag eigenlijk niet is: hoe hoog is je
Legio keuzes Een regelmatige check is van belang
uitkering, maar wat heb je nodig en welke keuze past
omdat je pensioensituatie niet je hele leven hetzelfde
daarbij?’
blijft. De regelingen veranderen maar er doen zich ook wijzigingen voor in de maatschappij en in je persoonlijke
Zelf beslissen Van Basten Batenburg: ‘Wij leveren
leven. Dat heeft allemaal invloed op wat je financieel te
maatwerk, want geen twee gevallen zijn identiek. Buur-
wachten staat. Van Basten Batenburg: ‘Toen ik ruim
mannen met hetzelfde beroep en dezelfde leeftijd kun-
twintig jaar geleden bij FNV Bouw in deze functie be-
nen toch een heel andere pensioenbehoefte hebben.
gon, konden werknemers met hun 57ste jaar met de
Het ligt er maar net aan. De een heeft een eigen huis dat
VUT. Tegenwoordig moeten ze vaak door tot 67. In
bijna is afbetaald; de ander huurt z’n woning. De een
twee decennia is daar dus zomaar tien jaar werken bij-
heeft een verdienende partner; de ander is alleen kost-
gekomen. Zeker in bouw en hout hebben velen moeite
winner. Op basis van onze bevindingen helpen we leden
om dat gezond te halen, temeer omdat ook nog eens de
bij het maken van hun keuzes. Let wel: we informeren.
seniorendagen worden afgebouwd. Dat betekent wel-
Adviseren doen we niet. Mensen beslissen het altijd
licht toch maar eerder stoppen met werken, zodat het
zelf.’
pensioen naar voren moet worden gehaald en over een langere periode uitgesmeerd. Hoe dan ook, er zijn legio
Actuele verwachting Pensioen is een ingewikkelde
keuzes te maken die gevolgen hebben voor de hoogte
materie. Daarom is het goed het advies van Joris van Bas-
van de uitkering.’
ten Batenburg ter harte te nemen en minimaal elk jaar de actuele pensioenverwachting te controleren. Veel fond-
Wat heb je nodig? De FNV krijgt dan ook veel vra-
sen hebben op hun website ook een pensioenvergelijker
gen van leden over hun pensioen. Ze willen met name
die laat zien wat er met de uitkering gebeurt als deelne-
weten welke uitkering ze kunnen verwachten. Het con-
mers afwijkende keuzes maken.
tactcenter van de bond kan eenvoudige vragen beantwoorden en zo niet, dan kan de vakbondsconsulent te
Voor (pensioen)vragen aan de bond: het contactcenter
hulp schieten. Voor de meer ingewikkelde gevallen
van de FNV (088-3680368) is te bereiken op werkdagen
(bijvoorbeeld van werknemers die bij meer dan één
van 8.30 tot 17.30 uur. •
45
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
fn v- co n s u len t en le v er en m a at w er k
o k to b e r 2 0 1 7
LET OP JE PENSIOEN
MENSENWERK VRAAG AAN
o k to b e r 2 0 1 7
CNV VAKMENSEN
VR AGEN A AN CNV VA K M E N S E N Over jongeren en werk en inkomen: weet jij wat je waard bent?
46
voor een achttienjarige is dat al
h e t h o u t b l a d MENSENWERK
lastig. Wij willen vooral dat je eerste stapje op de arbeidsmarkt geen misstap is.’
Risicovol werk CNV Jongeren en CNV Vakmensen luidden vorig jaar de noodklok over de misstanden waar jongeren mee te maken krijgen bij vakantiewerk of stages. Fortuin: ‘Jongeren werken soms te lang, krijgen te weinig betaald en doen risicovol werk. Met de site wétjewatjijwaardbent.nl weten jongeren en hun ouders heel snel waar ze aan toe zijn. En doet de werkgever het niet goed, dan kun je via het CNV aan de bel trekken bij je werkgever.’ Heel snel zien wat je rechten en plichten zijn en wat je nu precies hoort te verdienen: Semih Eski van CNV Jonge-
150.000 bezoekers Om jongeren zoveel mogelijk
ren is blij met de deze zomer gelanceerde campagne van
informatie te geven die bij hen passen, heeft CNV Vak-
het ministerie van SZW om jongeren een goede eerste
mensen het jongerenplatform NEXTNOW opgericht.
indruk van de arbeidsmarkt te geven. Daartoe heeft het
Dé website waar je alle informatie kunt vinden rond
ministerie de site gelanceerd: weetjewatjijwaardbent.nl.
studie, stage, werk en bijbaan. NEXTNOW is voor alle jongeren (het maakt dus niet uit of je lid van een vak-
Twee klikken Ben je 13 of 16 of 18 en wil je snel we-
bond bent). Jongeren weten de weg ernaartoe goed
ten welk werk je mag doen, welk werk je niet mag doen,
te vinden. In de eerste helft van 2017 bezochten ruim
hoeveel uur je mag werken, hoeveel je mag verdienen
150.000 unieke bezoekers de site.
en wat dat betekent voor je kinderbijslag? Ga dan naar weetjewatjijwaardbent.nl. Met twee klikken heb je alle
Drie tips om gratis een cursus te volgen Elke
informatie die bij jouw leeftijd hoort (of die van je zoon
dag komt er een nieuw artikel of blog op NEXTNOW.
of dochter) op een rijtje.
Een greep: Drie tips om gratis cursussen te volgen, Verdien jij genoeg?, Zes misverstanden over een nul-
Misstanden rond vakantiewerk ‘Vorig jaar kregen
urencontract, Misstanden en vakantiewerk, en Hoe
we signalen van jongeren en hun ouders over misstanden
betaal jij je studieschuld. Voor informatie: nextnow,nl,
rond vakantiewerk,’ vertelt Semih Eski. ‘Vooral onderbe-
cnvvakmensen.nl, weetjewatjijwaardbent.nl. •
taling kwam toen veel voor. Ben je veertien of vijftien, dan weet je vaak niet precies wat je rechten zijn. Zelfs
nextnow.nl; cnvvakmensen.nl; weetjewatjijwaardbent.nl
WWW.HOUTEX.NL
Veilig en efficiënt plannen met de HECO ®-Calculatie software 4.0 W! N I E U uwde
rnie De ve voor versie kening! bere anker
SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A N SPOR T UW SPECIALIST VOOR LEVERING VAN HET JUISTE HOUT! • KENNIS & ERVARING • GROTE VOORRAAD • VELE BEWERKINGSMOGELIJKHEDEN
CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!
WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL
Intuïtieve en interactieve gebruikersinterface Berekeningsmogelijkheden voor ankers, leuningen, gevels, dakspanten, houtverbindingen, etc.
G R AT I S E - N I E U W S B R I E F H E T H O U T B L A D?
Conform de huidige normen HECO-HCS is kosteloos als download of CD beschikbaar
MELD U AAN OP W W W. H O U T B L A D. N L!
HECO-Schrauben GmbH & Co. KG Dr.-Kurt-Steim-Straße 28, D-78713 Schramberg Telefoon: +49 (0) 74 22 / 9 89-0, E-mail: info@heco-schrauben.de
Beeld: © Création Holz Herisau
Agent Benelux: Jac. Lowie & Zoon bv, Korte Brinkweg 37-B, 3761 EC SOEST Telefoon: +31 (0) 35 / 54 159 58, E-mail: office@lowie.nl
Kennismaken met Neem nu een voordelig proefabonnement
voor slechts
februari 2017
dece mbe
r 2016
ang • jaarg
num mer 28 •
• nummer 1 • jaargang 29
8
www.hou tblad.nl
www.hou
+
tblad .nl
€29,U ontvangt 2x het vakblad en 1x per week de e-nieuwsbrief
Ga na aar houtblad d.nl/A Abonne eren
08-12-16
13:32
d e t ro o s t va n l a r ik s cr em ato r i u m d e h o g e b o g h t v el d h ov en
Bomen hebben van oudsher voor veel mensen een spirituele betekenis. In onze cultuur worden ze onder meer geassocieerd met dood en onsterfelijkheid. Niet voor niets zijn begraafplaatsen vaak zo rijk beplant. In dat licht is het eigenlijk niet vreemd dat de houten gevelbekleding van uitvaartcentrum De Hoge Boght een gouden greep blijkt.
foto’s: www.vrensen.zenfolio.com
Hout troost. Of het nu komt door onze geschiedenis of
als natuursteen. Maar het resultaat gaf me meteen een
Aanzicht achterzijde. Rechts
eenvoudigweg door z’n warmte, hout is een prettig ma-
goed gevoel. En dat wordt versterkt door de reacties van
de aula, ernaast de koffie-
teriaal in tijden van verdriet. Dat merken ook de bezoe-
de bezoekers. Bij het volgende project gaan we het hout
kers van uitvaartcentrum De Hoge Boght in Veldhoven.
dan ook zeker verder doortrekken, naar binnen toe.’
‘Ik had van tevoren mijn twijfels over hout als gevel-
kamer. Uiterst links de parkeerplaats. De ingangen zitten aan de andere kant van het gebouw.
bekleding van een crematorium,’ bekent Dela’s facility
Lokale inpassing Dela is een van de grootste uitvaart-
development manager Norman van der Loop. ‘In de
verzorgers van Nederland. Het bezit 22 van de negentig
uitvaartwereld zijn we meer gewend aan materialen
uitvaartcentra die ons land rijk is en timmert nog altijd aan
foto’s: www.vrensen.zenfolio.com
o k to b e r 2 0 1 7 het houtblad
50
De bezoekersstromen worden vanaf de entrees gescheiden. De snede in het gebouw zorgt voor een overdekte rookruimte.
Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Aula
8. 24-uurs kamer
2. Multifunctioneel
9. Verzorging
kamer 01
4. Keuken
11. Familiekamer 02
5. Kantoor
12. Kantine personeel
6. Advies/verkoop
13. Voorruimte oven
7. Belangstellenden
14. Oven/milieuinstallatie
De aula is hoger dan de rest van het gebouw, omdat hier diensten worden gehouden. De grote Accoya kozijnen verbinden binnen met buiten.
10. Gezinskamer/familie-
Detail gevel-dak.
tekeningen: povĹĄe & timmermans architecten sittard
gebied 3. Koffiekamer
de weg. Momenteel wordt gebouwd in Goes, daarna vol-
gebeuren dat ze ineens bij de verkeerde overledene bin-
gen Groningen en Lingewaard. Er zijn liefst drie miljoen
nenstappen; dat zou natuurlijk rampzalig zijn. En ze mo-
mensen bij de vereniging verzekerd. Iwan Povše, partner
gen niets merken van de drukte achter de schermen.’
Eigen route De plattegrond is dan ook zo ontworpen,
met zijn team al tientallen Dela-projecten, onder andere
dat iedereen zijn eigen route volgt die alleen waar gewenst
in Venray, Utrecht, Heerhugowaard, Nijmegen en Goes;
die van anderen kruist. Daarbij heeft Povše bij elke stap re-
ten tijde van ons bezoek werkte hij aan Groningen en Lin-
kening gehouden met de gemoedstoestand van de bezoe-
gewaard. Hij vindt de manier waarop de uitvaartverzorger
ker. De familie heeft een andere ingang dan het uitgeno-
met maatschappelijk verantwoord ondernemen bezig is,
digde bezoek. Zo kan de familie voor de bijeenkomst onder
fenomenaal. De verzekeraar probeert dat door te voeren
elkaar zijn, in een kleine intieme kamer, en treffen ze de
in alle aspecten van de bedrijfsvoering, van het perso-
rest pas in de aula. Deze is hoog, open, licht en ruimtelijk.
neelsbeleid tot het beheer van de beleggingsfondsen tot
Hier vindt immers een plechtigheid plaats, de gedenking
de uitvaartconcepten zelf. ‘Onze ambitie is een CO2-neu-
en het afscheid van de overledene. Er zijn ook veel diensten
trale uitvaartketen,’ vertelt Van der Loop. ‘Dan moet je
voor de naastgelegen begraafplaats: een van de redenen
denken aan duurzame kisten, elektrisch vervoer, duurza-
dat de ruimte zich naar buiten toe opent, met grote raam-
me herdenkingsmaterialen, de materialisatie voor nieuwe
partijen, die buiten als het ware naar binnen trekken.
51
het houtblad
huisarchitect van Dela. Voor De Hoge Boght ontwierp hij
o k to b e r 2 0 1 7
bij Povše & Timmermans architecten - ingenieurs, is de
panden die lokaal wordt ingepast, groene daken, faciliteiten op locaties die goed bereikbaar zijn met de fiets en het openbaar vervoer... te veel om op te noemen.’
Donker en licht De grote hitte van de ovens en de om-
bij volgende projecten wordt hout doorgetrokken, na ar binnen
standigheid dat het zeer belangrijk is verschillende bezoekersstromen goed van elkaar te scheiden - ook akoestisch -, maakt dat Povše altijd kiest voor een draagconstructie van
Ecologische hoofdzone Het schitterende buiten, want
een steenachtig materiaal. Bij De Hoge Boght is de gevel
De Hoge Boght is gevestigd in de ecologische hoofdzone
ingevuld met een hsb-skelet, met verticale staanders, 17 cm
Zilverackers, de jongste dorpsgroene woonwijk van Veld-
minerale wol, dampopen folie, regelwerk en dan de gevel-
hoven. ‘Dat heeft voor een groot deel de architectuur van
panelen. ‘Voor de laatste wilden we eerst Japans gebrand
het gebouw bepaald. Architectuur is een gebonden kunst
lariks gebruiken,’ vertelt Povše, ‘maar dat is toch niet prak-
en we hadden hier te maken met een ecologische hoofdzo-
tisch op een locatie met zoveel beweging. Dat hout blijft
ne; een gevraagde hoge score in de GPR Gebouw (8,5); de
afgeven, dus als mensen er met hun kleding tegenaan
randvoorwaarde het gebouw goed te integreren met de
komen, krijg je vlekken. Daarom hebben we gekozen
bestaande begraafplaats; de eis dat het zich naar die be-
voor WaxedWood. Dat is ook Siberisch lariks, langzaam
graafplaats moest openen; en de wens dat de plattegrond
gegroeid en dicht van structuur. Het is onder druk en in een
moest passen binnen de bestaande orthogonale structuur.
vacuüm afgewerkt met een vochtwerende wasemulsie.
Verder moest het gebouw niet-expressief in de omgeving
Ook heel duurzaam.’ Om het gebouw goed te laten opgaan
staan. Dan kom je al snel tot een minimalistische architec-
in de omgeving, ook in de winter, zijn grote delen van de
tuur: een doos als uitgangspunt. Vervolgens ga je alle logis-
gevel donker van kleur (mat Ebony), afgewisseld met lich-
tieke stromen inpassen en dan ga je de belangrijkste func-
tere vlakken (Gold). De afmetingen bedragen 18 x 195 mm.
ties optimaliseren. De aula, van het afscheid en de laatste indrukken, hebben we boven de rest uitgetild en grote
Lange snede De kozijnen zijn binnen en buiten van
vensters gegeven naar dat prachtige gebied.’
Accoya, net als de kolommen bij de overdekte entree, waar Povše een lange snede in het gebouw heeft ge-
Terug de wereld in Na de dienst gaan de bezoekers óf
maakt. Deze dient enerzijds om de mensen van een over-
naar de begraafplaats óf naar de koffiekamer. Deze is weer
dekte rookplek te voorzien en anderzijds om in één klap
lager, huiselijker. ‘Na de koffiekamer moeten de mensen
meer ingangen te faciliteren. ‘Een uitvaartcentrum is een
weer terug de dagelijkse werkelijkheid in. De ruimte is
gebouw van logistieke stromen. Dat is dan ook het aller-
ontworpen om hen daarbij helpen.’ De kamer is zelfs vrij
belangrijkste. Mensen komen verdrietig aan, introvert,
verfrissend ingericht. ‘We hebben een standaard interieur-
om afscheid te nemen van een geliefd persoon. Dat moe-
concept, ontworpen door Interne Zaken uit Maastricht,’
ten ze dan ook in alle rust kunnen doen. Het mag nooit
vertelt Van der Loop. ‘Een van de uitgangspunten is dat we
■ ■ ■
De koffiekamer geeft een huiselijk in toekomstige projecten hout doorgetrokken als wandbekleding. foto’s: www.vrensen.zenfolio.com
o k to b e r 2 0 1 7
gevoel. Hier wordt
het houtblad
52
Om het gebouw goed te laten opgaan in de omgeving, is de gevel grotendeels donker van kleur, afgewisseld met lichtere vlakken.
mensen in elk geval niet nog verdrietiger willen maken.
verlaat het gezelschap het gebouw door de uitgang die op
Daarom zijn de ruimtes licht en de stoelen bekleed met
een andere plaats is gesitueerd dan de ingangen. Zo ko-
vrolijke kleuren.’ De koffiekamer is een van de ruimtes die
men ze een eventuele andere bezoekersstroom wederom
in de toekomst een houten wandbekleding krijgt. De
niet tegen. Wel zien ze daar wellicht nog een bijzondere
vloerbedekking lijkt al van hout, maar dat is schijn: vanwe-
boom staan. Van cortenstaal dit keer. Dit is de herden-
ge de schoonmaak is gekozen voor een pvc-afwerking.
kingsboom, waarin iedereen die dat wil, een plaatje kan hangen ter nagedachtenis aan zijn of haar geliefde over-
Herdenkingsboom De familie kan ervoor kiezen de
ledene. •
overledene te begeleiden tot de oven. Ze komen dan later in de koffiekamer. Als het samenzijn daar is afgelopen,
CO2-VOETAFDRUK
maartje henket
Locatie: Eindhovensebaan 29, Veldhoven Opdrachtgever: DELA Verzekeringen en Uit-
In het project is onder andere 34,5 m3 hout toe-
vaartverzorging Eindhoven (dela.nl) Ontwerp: Povše & Timmermans Architecten Til-
gepast (14,4 m Siberisch lariks, 14,4 m vuren,
burg/Sittard (pt-architecten.nl) Interieurontwerp: Interne Zaken Maastricht (interneza-
5,7 m3 Accoya). Dit betekent een CO2-vastleg-
ken.nl) Directievoering: PSVA Vianen (psva.nl) Aannemer: Willems Bouwbedrijf Venlo
ging van 34.781 kg. Het compenseert de uit-
(wbbv.nl) Constructeur: Constructiebureau Keetels Schijndel (keetels.com) Siberisch
laatgassen van een middenklassenauto over
lariks (WaxedWood): Foreco Dalfsen (foreco.nl) Accoya kozijnen: Sampers Timmer-
292.285 km of het jaarlijkse elektragebruik
werken (sampers.nl) Bruto vloeroppervlak : 1.460 m2 Bouwperiode: April 2016 - janu-
van 36 huishoudens.
ari 2017 Bouwkosten: ± € 2.28 miljoen (excl. btw, incl. installaties)
3
3
adviesbureau
bruggen
Voor adviezen die écht hout snijden!
Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.
www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl
Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen
afzuiginstallaties
C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.
Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com
Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet
gecertificeerd hout
Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.
coatings
Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl
Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com
DLH Nederland B.V.
Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.
gelamineerde houtconstructies
Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener
C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).
houthandel Greenwood International BV
Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)
Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!
Withagen Houtprodukten BV
Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever
Coillte Panel Products
houtexpeditie
algemeen
J en J Personeelsmanagement b.v.
Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)
Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.
Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl
Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid
Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.
LTL Woodproducts
vloeren/dekken
LTL Woodproducts B.V.
GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!
“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL
WWW.HOUTEX.NL
Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.
Postbus 3007, 2935 ZG Ouderkerk a/d IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk
Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018
Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.
Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.
Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.
Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.
vacuümpompen
Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.
vlamvertragers voor hout
houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.
Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek
Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland
Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.
Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.
internet
www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.
SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.
Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).
GEMODIFICEERD LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen Duurzaamheidsklasse I • • Geleverd onder KOMO® productcertificaat
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
ns ee e ijk tig ? k ch t u ra ho k p e ll oo ! vo n ’s it jl taa oto t s s sf di aar ing r e d ss ov ite, pa n e bs oe et we t rw e ee p d M o
I
O
A R F
N E K
L
N R.
Flame Delay FX Pro ®
Brandvertragend behandelde Houtproducten • niet hygroscopisch • volledig fixerend • niet uitloogbaar • kleurloos • geschikt voor onbehandelde toepassing in weer en wind • gebaseerd op Polymeer technologie
www.leegwater.nl/brandvertraging