december 2017 • jaargang 29 • nummer 8
www.houtblad.nl
Bosvilla HaagwijkVoorschoten Architect Architect eigen huis Fotograaf Martijn Heil
Geniaal tropisch hardhout alternatief voor gevels
GET INSPIRED BY THE NATURAL BEAUTY OF WOOD AFRORMOSIA - AFZELIA - AKO - ALDINA - AMAPA - AMERICAN WALNUT - ANDIROBA - ANGELIM AMARGOSO - ANGELIM PEDRA - ANGELIM VERMELHO ARURA VERMELHO - AYOUS - AZOBE - BANGKIRAI - BASRALOCUS - BILINGA - BINTANGOR - BOSSE - BREU VERMELHO - CAMBARA - CEDRINHO - CHERRY - CUMARU - CUPIUBA - CURUPIXA - DABEMA - DARK RED MERANTI - DARK RED SERAYA - DIFOU - DOUGLAS - DOUKA - EPICIA - FAVEIRA - FAVINHA FICHTE/TANNE - FRAMIRE - GARAPA - GERUTU - GRENEN - GUARIUBA - HEMLOCK - IPE - IROKO - ITAUBA - JARANA - JATOBA - KAPUR - KERUING - KHAYA - KIEFER - KOTO - LOURO AMARELO - LOURO FAIA - LOURO PRETO - LOURO VERMELHA - MANDIOQUIRA - MAPLE - MASSARANDUBA - MENGKULANG - MERBAU - MOABI - MORA - MOVINGUI - MUIRACATIARA - MUKULUNGU - NIANGON - OKAN - OKOUME - OREGON PINE - OVANGKOL - PADOUK - PALAPI - PIQUIA - PIQUIA MARFIM - PITCH PINE - RADIATA PINE - RED AMERICAN OAK - RED GRANDIS - SAMBA - SAPELI - SIBERIAN LARCH - SIPO - SOUTHERN YELLOW PINE - SPRUCE PINE FIR - SUCUPIRA PRETA - SUCUPIRA VERMELHA - TALI - TANIMBUCA - TATAJUBA - TAUARI - TAUARI VERMEHO - TEAK TIMBORANA - TULIP WOOD - UCHI TORRADO - VUREN - WAWA - WENGE-WESTERN RED CEDAR - WHITE AMERICAN ASH - WHITE AMERICAN OAK - ZEBRANO
VANDECASTEELE HOUTIMPORT BERGSTRAAT 25 | B-8511 AALBEKE WWW.VANDECASTEELE.BE MATTHIAS@VANDECASTEELE.BE +31 653 284 285 | CARL@VANDECASTEELE.BE +32 475 41 44 44
december 2017 het houtblad
4
d e h a rt s l ag va n d e t ij d ‘Iedere verandering is een verslechtering, zelfs een verbetering,’ zei dichter J.C. Bloem. Alles is voortdurend in beweging. Dat gaat ongemerkt, zoals de groei van de natuur en van onszelf. En dat gaat dynamisch door natuurverschijnselen als aardbevingen en lawines en door de vele manieren van intermenselijk verkeer waarop wij ons kloppenderhart verroeren. Thans zitten we in een heden waarin veel bewegingen van lineair naar circulair moeten verlopen. Wat we ondernemen, is nu ook weer niet stilzitten, maar stilzetten, van materialen en energiebronnen. En: wereldschaal wordt plaatselijklokaal. Maar of we dan moeten kiezen voor een lokale partner in plaats van voor een prins te paard of een jonkvrouw te venster? Dan, de tranenvloed van echtscheidingen is volstrekt lineair: deze bewegingen verhogen de woningbehoefte of materiaalverspilling aanzienlijk. Gezond wordt gewond, romantiek een wegwerpemotie. Toch moet circulariteit lineariteit bezitten. Alles wat ronddraait, wordt op een gegeven moment saai en hetzelfde (behalve op de kermis). Alles wat voortstreept, wordt op den duur eindeloos en uitputtend. Niets is bevredigender dan verandering/status quo. Hoe de beweging van de mode ook is: duurzaam, cradle to cradle, biobased,circulair - er is precies één gulden woord dat de lading in alle tijden dekt: balans.
18
hans de groot, hoofdredacteur
colofon Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt 8x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. 4.200 exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.
uitgave MYbusinessmedia Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 www.mybusinessmedia.nl
Brandmanager: Suzanne Wanders
redactie Het Houtblad Postbus 58 7400 AB Deventer Tel. 0570-504300 Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl
Margo Verbiest (webredacteur) Tel. 0570-504329 E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl
Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. 06-46387884 E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl
marketing Stella de Jong Tel. 0570-504331 E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl
Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. 0570-504374 E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl
ont werp BladVorm Leiden
opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. 06-83 17 08 18 E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede
medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)
primeur
in het Chinese Liyang. En zien is samen ver-
Een kruislaaghouten huis op IJburg heeft als
der gaan, want er komt nog meer houtbouw
eerste project in Nederland een innovatieve
aan. ______________________________24
verder in
hout-betonvloer als stabiliteitsschijf. Al het hout blijft gezond in het zicht. _________
6
z wa r t g o u d, a l h o u t Na een proces van zes jaar is het onderzoek
dartelcirkels
naar de pluseigenschappen van de polymeer
Voorbeeld Conversation Plinth. Behalve met
polypyrrool afgerond. De gedeelde ervarin-
Amerikaans tulpenboomhout wordt ook met
gen van 23 partijen opgeteld. _________ 30
andere Amerikaanse houtsoorten geëxperi-
v v n h - n i e u w s __________________ 2 2 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5
menteerd in kruislaaghout: wit eiken, es-
seminar gevelhout
doorn en essen. ____________________ 16
Het Houtblad organiseert met de Jaarbeurs tijdens de Vakbeurs Gevel (25 januari 2018,
foto: www.johnlewismarshall.com
o n d e r a rc h i t e c t u u r ___ 1 2 , 4 4
h o u t d a g 2 0 17 i n f o t o ’s
Ahoy Rotterdam) het seminar ‘Halt! Innove-
Onder het thema Revoluties in hout beleefde
rend gevelhout’. Schrijf u snel in! _____ 36
Coverfoto: Garden Valley Liyang, China Ontwerp: AchterboschZantman architecten Leeuwarden Fotografie: Anna de Leeuw Amsterdam
de Houtdag opnieuw een succesvolle editie. 185 trekkers in de bouw kregen voldoende
kinderbouw
munitie om voorop te blijven lopen. ___ 18
Bij het Integraal Kind Centrum De Geluksvogel in Maastricht werkten opdrachtgever
x i è x i è , f ú l Ǚ s Ļ l á n d é!
en architect nauw samen. Eindresultaat: een
Dat een stedenband meer betekent dan Ni
speels en transparant gebouw met vele door-
Het volgende Houtblad
hao bewijst het vakantiepark Garden Valley
zichten. ___________________________ 38
verschijnt op 9 februari 2018.
redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)
verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.
milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De
Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € 176,95 Jaarabonnement BNA € 115,-
abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de hout- en bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad 8 keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.
Jaarabonnement HIBIN € 115,Jaarabonnement KIVI NIRIA € 115,Jaarabonnement NBvT € 115,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. 6% btw en € 3,95 administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.
abonnementenadministratie Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. 0570-504325 (dagelijks van 09:00 tot 17:00 uur) Fax: 0570-504393 E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: 0923-5574
december 2017 het houtblad
38
foto: uarchitects eindhoven/daan dijkmeijer aarle-rixtel
foto: joost van manen amsterdam
6
5
december 2017
men s s a n a in d omo s a n o h u ize b o ng wo ng a m s t er da m-ijb u rg
het houtblad
6
NAT Architecten ontwierp een houten huis met een vrije overspanning van circa 6,5 m. Constructieve crux is een bouwpakket van kruislaaghout waarin, als eerste project in Nederland, een innovatieve hout-betonvloer als stabiliteitsschijf dient. Alle kruislaaghout bleef in het zicht, met warme instemming van de bewoners: ‘Mooi, gezond, en je hangt zo een schommelstoel op.’
december 2017 foto’s: joost van manen amsterdam
het houtblad
7
‘Word je ziek, dat moet je naar een dokter. Blijf je ziek,
echtpaar met twee zonen al versleten, voor zij dit eigen
neem dan een houten huis.’ Dat is een Chinees gezegde,
pand op IJburg lieten bouwen. Ze wonen er sinds juli
dat de bewoonster tevens opdrachtgeefster van dit huis
2017, allen behept met stofallergie, maar sindsdien zon-
op IJburg graag citeert. Drie nieuwbouwhuizen had dit
der enige last daarvan.
Detail innovatieve hout-betonvloer/gevel. Legenda vloeropbouw. - 120 mm dik gevlinderd beton
- folie
- wapeningsnet
- 120 mm dik kruislaaghout (X-LAM),
- vloerverwarming
incl. sparing
- wapeningsnet Buiten straalt al het gevelhout: verticaal western red cedar in drie breedtematen (60, 90, 150 mm).
Onbetwist hart is de keuken op eenhoog. Deze ongedeelde ruimte strekt zich uit vanaf de voorgevel tot en met de vide
foto’s: joost van manen amsterdam
boven de woonkamer.
Bouwpakket Op onderzoek naar de mogelijkheden reisden bouwheer en bouwmeester gezamenlijk naar Niederkrüchten, Duitsland: de vestiging van Derix Ge-
metamorfose van boomstammen tot bouwmuren van kruislaaghout, door Derix X-LAM genoemd. Bomen worden gezaagd tot vuren planken die via vingerlassen wor-
december 2017
tekeningen: nat architecten amsterdam
lijmde Houtconstructies. Daar zagen ze de fascinerende
den aaneengesmeed tot standaarddelen, waaruit platen worden gemaakt, die vervolgens kruiselings worden gelijmd tot oersterke, vormvaste, massieve bouwelementen. De keuze was snel gemaakt: dit systeem paste perfect bij de gewenste heldere, open woning. Het ontwerpproces begon opnieuw, nu met als uitgangspunt dit X-LAM dat
9
tot in grote dimensies precies op maat kan worden ge-
het houtblad
maakt, mét alle nodige sparingen. In intensieve samenwerking met Derix en houtconstructeur CAG werkte NAT architecten het ontwerp uit in een BIM-model. Derix vervaardigde het hele bouwpakket en zette dat ook zelf op
Drie breedtematen Buiten straalt al het gevelhout:
IJburg nauwkeurig in elkaar.
mooi, verticaal western red cedar, afwisselend in drie breedtematen (60, 90, 150 mm); het is transparant behan-
Innovatieve hout-betonvloer Constructief is het
deld met Sansin Enviro Stain SDF. Binnen zijn alle muren,
huis glashelder (12 x 6,5 x 12 m). Vanwege de gewenste
plafonds en binnendeuren van vuren. Nauwkeuriger ge-
openheid is gekozen voor zeer grote bouwelementen. De
zegd: de hoofdconstructie bestaat uit kruislaaghout en
dragende zijmuren bestaan uit verticale elementen van 9
dat bleef binnen overal in het zicht. Het is ruwbouw die
m lang (drie bouwlagen), 3 m breed en 150 mm dik. De
als afbouw dient. ‘Zelfs de wc is van hout,’ vertelde een
vierde bouwlaag (ouderslaapkamer) staat daarop, als
vriendje aan zijn ouders. Dat klopt niet helemaal, maar
aparte X-LAM-constructie. Aan de zijmuren zijn alle
zijn vergissing snap je: de hele woning ruikt naar, voelt als, ademt hout. Twee bouwmaterialen zijn aanvullend ingezet. Glas brengt volop daglicht en uitzicht, beton geeft
blijf je ziek, neem dan een houten
strakke vloeren en versterkt de constructie. De afwerking
huis
van beton én hout was minimaal. Alle zichtvlakken van het hout zijn door de bewoners zelf met transparant-witte WOCA Wood Lye White en WOCA Master Floor Oil
vloerelementen opgehangen: 6,5 m lang, 3 m breed en
White behandeld. Het betonoppervlak is glad gevlinderd.
120 mm dik. Dit gebeurde met stalen verbindingsmiddelen die nu uit het zicht zijn, verborgen achter de vloer of
Vuurdoop Frank van Manen van NAT architecten
achter houten plinten. Innovatief is de hout-betonvloer,
maakte het ontwerp. Met houtbouw had hij weinig er-
ofwel: hoe de kruislaaghouten vloerelementen een top-
varing. ‘Dat leek me iets voor later, een houten chalet
laag kregen van gewapend beton. De verbinding bestaat
bouwen in Zwitserland.’ Dat dit huis op IJburg zijn vuur-
uit een zogeheten schuifkoppeling die in houtbouwlan-
doop werd voor houtarchitectuur, kwam onverwacht. De
den als Oostenrijk en Duitsland al jaren populair is, maar
opdrachtgevers kozen hem vanwege andere kwaliteiten.
in Nederland nog nooit was toegepast. In de vloerele-
In 2014 lootten zij mee voor een locatie op IJburg, die
menten waren daartoe al in de fabriek brede kerven uit-
woonstichting De Key kavelsgewijs verkocht aan particu-
gefreesd waarin het beton na storting brede ribbels vorm-
liere opdrachtgevers. Van de beschikbare voorbeeldplan-
de. Zonder dat veel schroeven nodig waren, vormen
nen sprak vooral het ontwerp van NAT architecten hun
beton en hout nu een krachtige eenheid, tevens stabili-
aan. Dat was helder en Hollands-nuchter, wat paste bij
teitsschijf. Beton was niet per se onmisbaar. Architect Van
hun wensen: licht, ruimte, openheid. Het materiaalge-
Manen koos er bewust voor vanwege de geluiddemping
bruik lag hierin niet vast. In april 2015 had het echtpaar
en als omhulling van de vloerverwarming. ‘De combinatie
prijs. Het kavel werd gekocht, NAT architecten definitief
is bovendien efficiënt: hout vangt de trekkrachten op, be-
gekozen. Het voorstel voor houtbouw werd door de ar-
ton de drukkrachten. Dankzij die synergie kan een ranke
chitect omarmd. ‘In 2050 moet alle bouw circulair zijn,
vloer de vrije overspanning van 6,5 m aan: hout en beton
hout wordt dus een steeds belangrijker speler.’
zijn elk slechts 120 mm dik.’
■ ■ ■
december 2017 het houtblad
10
In de heldere hoofdstructuur ontwierp hij allerlei verschuivingen die de ruimtelijkheid vergroten. Op de bovenste verdieping zit eenzelfde inspringing als op de begane grond: hier vormt het een groot balkon.
Het achterste deel van de woning kreeg een dubbele verdiepingshoogte, in … vol licht en toch besloten.
foto’s: joost van manen amsterdam
een strook van 3 m diep. De tuingevel is…
Allerlei verschuivingen Vooral ook architectonisch
bouwlaag dwarswanden achterwege blijven. En daardoor
wist Van Manen het kruislaaghout uit te buiten. In de hel-
kon die woonkeuken, met de vide, nu één mooie open
dere hoofdstructuur ontwierp hij allerlei verschuivingen
ruimte zijn.’
Dominant, prachtig Een tijdelijk schoonheidsfoutje
Zo is een overhuifd entreegebied ontstaan, nog vóór de
doet aan het huis als geheel niets af. Het kruislaaghout is
voordeur. Op de bovenste verdieping zit eenzelfde in-
dominant en houdt zich prachtig. Hiervan wordt het uiter-
springing: die vormt daar een groot balkon. Alleen op de
lijk meer geaccepteerd dan van beton. Ook van het X-LAM
derde woonlaag dient het volle oppervlak als woonruim-
bleef immers het ruwbouwoppervlak in het zicht en je ziet
te. Hier zijn vier ‘gewone’ kamers, rondom een riante hal
dus gewoon de knoesten, vingerlassen en piepkleine
en naast een open trap die baadt in het licht dankzij een
scheurtjes. Er is een kwaliteitsklasse gekozen waarbij de
daklicht. Het intiemst is de woonkamer op de begane
sterkste onregelmatigheden door ronde proppen zijn ver-
grond, waar de blokstructuur weer anders is doorbroken.
vangen. Niemand stoort zich hieraan, integendeel, temeer
Het achterste deel kreeg een dubbele verdiepingshoogte,
daar het kruislaaghout qua sterkte en strakheid niet onder-
in een strook van 3 m diep. Zo ontstond een ruime vide
doet voor beton. De toepassingsmogelijkheden zijn vele
langs de tuingevel, vol licht en toch besloten. Die tuin-
malen groter. Alle leidingen en kabels zijn er eenvoudig in
gevel is van glas, ook over twee verdiepingen. Hier flan-
weggewerkt, evenals de wc-spoelbak en afzuigkap.
keren twee kloeke gelamineerde kolommen (6 m hoog, bij 120 x 360 mm) de openslaande glazen tuindeur.
Hangstoel En, bijzonder, zelfs alle kamer- en kastdeuren zijn van precies hetzelfde kaarsrechte kruislaaghout
Ongedeelde ruimte Onbetwist hart van het huis is de
als de binnenmuren; de meeste reiken tot het plafond en
keuken op eenhoog. Deze ongedeelde ruimte strekt zich
ze zijn slechts drie lagen dik zodat de muur eromheen (5
uit vanaf de voorgevel tot en met de vide boven de woon-
lagen) meteen de sponning vormt. Tot slot: je kunt aan
kamer. De openheid is weldadig, het uitzicht naar het
kruislaaghout veel makkelijker iets bevestigen. Neem de
stadslandschap en de tuin fenomenaal. Kort na de verhui-
sierlijke essen keepboomtrap met Z-treden, door Van Ma-
zing ontstond in de keukenvloer een smalle scheur, die
nen ontworpen met open aantreden: die trap is in zijn ge-
zich vertakte tot een kraaienpoot. Gelukkig stopte de
heel aan de zijmuren opgehangen. De jongste zoon had
scheur al snel, en is hij niet gevaarlijk. Het is bekend dat
een speciale wens: een hangstoel in zijn kamer. Bij een
gevlinderde betonvloeren aan het oppervlak kunnen
betonplafond was dat een hele operatie geweest. Hier
scheuren. Ook is hij straks makkelijk te repareren, zodra
niet. Eén schroef en hij hangt, stevig als dit huis. •
het beton en hout zijn uitgewerkt.
hilde de haan Verband met constructie Toch is er wel enig verband met de constructie, stelt houtconstructeur Theo Geuijen van CAG. Pal onder de scheur bevindt zich namelijk
CO2-VOETAFDRUK
een kruislaaghouten dwarsmuur over de volle breedte.
In het project is onder andere 96,65 m3 hout toegepast
‘Niet het buigen van de vloer geeft scheuring, wel dat de
(93,15 m3 (kruislaag)vuren, 3,5 m3 western red cedar).
vloer niet overal gelijk kan buigen.’ Dragend is die dwars-
Dit betekent een CO2-vastlegging van 59.955 kg. Het
muur niet, maar hij is wel nodig voor de dwarsstabiliteit.
compenseert de uitlaatgassen van een middenklassen-
Juist dankzij de dwarswanden op de begane grond en
auto over 503.824 km of het jaarlijks elektragebruik
tweede verdieping, in samenwerking met de zijwanden
van 66 huishoudens.
uit één stuk over drie bouwlagen, konden op de eerste
Locatie: Nico Jessekade 167, Amsterdam-IJburg Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: NAT Architecten Amsterdam (natarchitecten.nl); Frank van Manen, Luis Cardoso, Tobias Kumkar, Eloy Fernández Aannemer: Bouwbedrijf Mans Bouw Duiven (mansbouw.nl) Hoofdconstructeur: De Ingenieursgroep Amsterdam (deingenieursgroep.nl) Houtconstructeur, adviseur hout-betonvloer: Constructie Adviesbureau Geuijen Dinxperlo (cag.nu) Adviseur houtconstructie, leverancier kruislaaghout (X-LAM): Derix Gelijmde Houtconstructies Lierderholthuis NL/ Niederkrüchten D (derix.de/nl) Western red cedar (gevel): Leegwater Houtbereiding, Heerhugowaard (leegwater.nl) Trappen: PK trappen Opmeer (pktrappen.nl) Bouwperiode: December 2016 - juli 2017 Bruto vloeroppervlak: 250 m2 Bouwkosten: N.B.
11
het houtblad
voorpui; die staat op de begane grond 3 m achterwaarts.
december 2017
die de ruimtelijkheid vergroten. Een voorproef geeft de
ONDER ARCHITECTUUR Voor de drie entreehallen van het apparte-
De vier meubels zijn gemaakt van tulpen-
mentencomplex Van Kralingen in Rotterdam
boomhout en wengé. Het zijn objecten op
zijn vier ruimtevullende meubels ontworpen.
zichzelf, maar ook om op te zitten en een
Het gaat om een ontwerp van ZO-bs, een sa-
praaatje te maken met de buurvrouw, leggen
menwerking van Onsia Architectuur en Zwaar.
René Onsia (Onsia) en meubelmaker Marco
HASTINGS PIER WINT PRESTIGIEUZE RIBA STIRLING PRIZE foto: drmm londen/alex de rijke
december 2017
MEUBELS ALS ROTSEN VOOR DE EEUWIGHEID
van Helden (Zwaar) uit.
Ode aan materiaal De objecten zijn alle het houtblad
foto: marcel de buck
12
uniek, maar duidelijk verwant. ‘Geen seriematige productie, maar een ode aan materiaal en ambacht. Het zijn rotsen voor de eeuwigHastings Pier van architectenbureau dRMM
heid.’
heeft de RIBA Stirlingprijs van 2017 gewonnen. De gerenoveerde pier, die letterlijk uit de as is
ALMERE KRIJGT ECOLOGISCHE WIJK
herrezen, won tevens de publieksprijs. In Het Houtblad 7/2017 stond een uitgebreide
Volgend jaar verrijst in Almere een ecologi-
kaar verbonden door wilgenlaantjes, groene
beschrijving van deze grandioze pier in de bad-
sche wijk met woningen in hout. Het ontwerp
bloemenweides en water met bruggetjes. Er
plaats Hastings. De 12 m hoge uitspanning die
voor Wilgenwold is van architecten van kar-
staan er op dit moment 30 in de verkoop. Er
280 m op zee loopt, was in 1872 klaar. Aan het
res+brands, een architectenbureau dat is ge-
zijn drie verschillende types die voorzien zijn
eindpunt stond een paviljoen in Oriëntaalse
specialiseerd in landschapsarchitectuur en
van wandverwarming, zonnepanelen en geïn-
stijl dat berekend was op liefst tweeduizend
stedenbouw. In de wijk komen energieneu-
tegreerde ventilatie.
mensen. In 2010 ging hij echter in vlammen op.
modules met geïsoleerde gevels en drievou-
Wilgenbos De hele wijk zuivert op een na-
Grootscheepse renovatie De traditie
dig glas in houten kozijnen. De CO2-impact is
tuurlijke manier water. Daardoor is een riool-
kruipt bij de Britten waar die niet gaan kan,
volgens karres+brands minder dan 10% in
aansluiting niet nodig. Eerst wordt het afval-
dus ze hebben ook een Heritage Lottery Fund
vergelijking met een reguliere woning van
water op een bijzondere kavel met geurloze
speciaal voor de instandhouding van nationale
beton en staal. Wilgenwold wordt een lang-
helofytenfilters tot gangbare normen gezui-
erfgoederen. Het lotenfonds legde een stevig
zaam groeiend dorp in een werkend land-
verd. Daarna wordt de waterkwaliteit verder
fundament van ruim 70% onder de kosten: in
schap met voedselbossen, natuurlijke water-
verbeterd via filtratie door het wilgenbos en
2014 startte een grootscheepse renovatie, en
zuivering en stadslandbouw.
een door de wijk geweven waterloop. Door-
in 2016 trekpleisterde alweer een nieuwe pier
dat de wilgen zo extra nutriënten opnemen,
zeewaarts. Voor architectenbureau dRMM uit
Polderlandschap De woningen gaan in
worden de groei en oogst van biomassa ver-
Londen was de renovatie een uitgelezen mo-
het polderlandschap op. Ze worden met el-
sterkt.
gelijkheid het verschijnsel pier voor de 21ste
trale woningen van Sustainer Homes: houten
eeuw te herdefiniëren, weg van het gesnuis-
WWW.HOUTEX.NL
terij van wrakkraampjes in kermiskarton. Het trad in overleg met de gemeente én de bevolking van badplaats Hastings en de naburige deelgemeente St Leonards-on-Sea. Alleen het
SC HAVE RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT UW HOUTSPECIALIST MET EEN UITGEBREIDE VOORRAAD IN O.A.:
• • • •
OREGON PINE PITCH PINE (SIBERISCH) LARIKS GRENEN
WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | E INFO@HOUTEX.NL
restant van het Victoriaans paviljoen is uiteindelijk gerestaureerd tot restaurant.
CA. 75 HOUTSOORTEN RUIM OP VOORRAAD!
Hout voorkeursmateriaal Omdat hout en waterwerken al sinds het begin der tijden perfect harmoniëren, bleef dit het voorkeursmateriaal. In het project is onder andere 194 m3 azobé, 134 m3 kruislaagvuren en 42 m3 gelamineerd vuren) toegepast.
Beursterrein Keulen 20 t/m 23 februari 2018
LOFTS IN HOUT NAAST PATC H 2 2
DE BEURS VOOR HOUT- EN INTERIEURBOUW, DAKEN EN WANDEN
GROOTS TOT IN DE KLEINSTE DETAILS.
13
het houtblad
Top-Up staat rechts, links ervan Patch 22.
Naast het hoogste houten gebouw van Nederland, Patch 22 in de Buiksloterham, verrijst volgend jaar een gebouw met maximaal 28 lofts van hetzelfde team, architect Tom Frantzen en bouwmanager Claus Oussoren. Top-Up krijgt een zichtbare houten draagstructuur.
Tien woon-werklofts Top-Up wordt zeven verdiepingen hoog. De lofts worden 99 tot 496 m2 groot met een loggia 29 m2. Ze worden casco opgeleverd en kunnen worden gekoppeld. De bewoners zorgen zelf voor de indeling en afwerking. Binnen is er een vrije hoogte van 3 m. Een aantal appartementen krijgen een apart werkgedeelte met een eigen ingang. Er zijn tien woon-werklofts gepland.
Wij kijken uit naar uw bezoek in Keulen!
Draagstructuur in hout De draagstructuur
Ook interessant voor u: Vakcongres „LIVING WOOD”
wordt uitgevoerd in hout. Het betonnen fundament
22 februari 2018 l Congres-Centrum Noord
is van een oude kabelhaspelfabriek. Het gebouw is flexibel en circulair: de functie van het gebouw kan veranderen en de bouwmaterialen kunnen worden hergebruikt. De bouw start in het voorjaar.
Patch22 Top-Up is ontwikkeld door Lemniskade Projecten, het bedrijf van architect Tom Frantzen en bouwmanager Claus Oussoren. Zij ontwikkelden ook Patch22, op dit moment met 30 meter het hoogste houten gebouw van Nederland. Beide gebouwen hebben dezelfde uitgangspunten. •
Een van de interieurs.
december 2017
beelden: lemniskade projecten
Dinsdag t/m vrijdag
ONZE
BEURS. KRACHT. ONZE
Uitblinker in gevelproducten Gras Gevelproducten verhandelt vooral hout met toegevoegde waarde: halffabricaten en eindproducten, prefab, geprofileerd, geschaafd, gevingerlast, brandvertragend behandeld enzovoorts. Gras Gevelproducten geniet de meeste bekendheid als gevelspecialist in spraakmakende binnen- en buitenlandse projecten. Gevelproducten zijn: PureCedar, Sila, Sealwood en Lunawood.
Symon Spierweg 10 1506 RZ Zaandam Postbus 1110 1500 AC Zaandam T 0524 - 56 15 41 F 0524 - 56 13 38 E info@gevelproducteninhout.nl W www.gevelproducteninhout.nl
Gras gevelproducten staat voor advies en begeleiding, bewerkingen en toegevoegde waarde - kortom, voor maatwerk in alles.
beeld: roland halbe stuttgart
Voor informatie: www.gevelproducteninhout.nl.
Houtdag 2017 was wederom een succes! Het Houtblad bedankt de sponsoren voor het mede mogelijk maken van deze fantastische dag.
Hoofdsponsor:
www.houtblad.nl
DAG
EVERY TWO MINUTES THE U.S. HARDWOOD FOREST GROWS BY THE SIZE OF A FOOTBALL FIELD
Our unique, online interactive map uses published U.S. Forest Service data to show national and regional distribution, growth and removal information for most of the main commercial American hardwood species
¾Ų ȊŦė ŲƵƭ ŤŲƙĞ ǍŃơŃƭ AMERICANHARDWOOD.ORG
december 2017 het houtblad
16
In dialoog met First Christian Church van Eliel Saarinen, Cleo Rogers Memorial Library van I.M. Pei (niet zichtbaar) en Large Arch van Henry Moore (erin geïntegreerd).
d e d i s c u s i s g e wo r pe n co n v er s at i o n plin t h co lum b u s , ind i a n a Naast Amerikaans tulpenboomhout wordt nu ook met andere Amerikaanse houtsoorten geëxperimenteerd in het product kruislaaghout: wit eiken, esdoorn en essen. Ze vormden de Conversation Plinth, een tijdelijke publieksverlokking op de Exhibit Columbus-tentoonstelling in Columbus, Indiana. Een prachtige fusie van functionaliteit en esthetiek.
De Exhibit Columbus is een jaarlijkse verkenningsreis van
zo een dubbele verrassing, omdat je iets dergelijks totaal
architectuur, kunst, ontwerp en gemeenschap in de gelijk-
niet verwacht in zo’n kleine plattelandssamenleving.
namige plaats, 74 km ten zuiden van hoofdstad Indianapolis. Ondanks een bevolking van circa 46.000 mensen gaat
Eén vlootschouw De achttien installaties van editie
het stadje rijk aan meer dan 75 gebouwen en openlucht-
2017 (26 augustus t/m 26 november jl.) vormden één
kunstwerken van grootheden als I.M. Pei, Richard Meier,
vlootschouw van werk, bedacht door architecten, ont-
Robert Venturi, Eliel en Eero Saarinen, Skidmore, Owings
werpers, leerlingen en studenten. Bij elk onderdeel waren
and Merrill, Henry Moore en Jean Tinguely. Tijdens de
het ontwerp-, maak- en educatieve proces uitgangspun-
jaarlijkse buitenexpostie worden installaties bij deze wer-
ten. Conversation Plinth, ontworpen door architectenbu-
ken gezet, opdat ze elkaar kracht bijzetten. Een bezoek is
reau IKD uit Boston, ging op het hoofdplein van Colum-
‘s Avonds was de installatie verlicht, wat de zintuigen een extra
foto’s: ikd boston
december 2017
ervaring gaf.
bus een dialoog aan met de First Christian Church (1942)
Innovatie van kruis-
van Eliel Saarinen, de Cleo Rogers Memorial Library
laageiken, kruislaagesdoorn en kruislaages-
(1969) van I.M. Pei en het beeldhouwwerk Large Arch
sen.
(1971) van Henry Moore waar het deels omheen was gebouwd. Aan de installatie werd een van de vijf Miller Prizes toegekend - J. Irwin and Xenia S. Miller waren de plaatselijke mecenassen -, en de CORE77 Built Environment Award; en het kreeg een eervolle vermelding bij de 2016 R+D awards van het blad Architect.
Vloeiende ronddartelingen Conversation Plinth behelsde een verzameling sokkelachtige vormen, opgebouwd uit gestapelde en elkaar overlappende houten schijven. Je kan het ook zien als een serie omhooglopende rotondes voor voetgangers die de architectuur belopen of als ronde zitbanken voor bilzitters die de architectuur bemijmeren. IKD haalde tevens inspiratie uit de zitkuil in de woonkamer van Miller House. De hogere cirkels worden ondersteund door kortere en langere slankstalen kolommen. ‘s Avonds was de installatie verlicht, wat de zintuigen een extra ervaring gaf. Wel zo bijzonder was de materialisering van de vloeiende ronddartelingen: kruislaageiken,
Nieuw kwaliteitsproduct IKD kreeg een Wood In-
kruislaagesdoorn en kruislaagessen. Daarmee was het de
novation-subsidie van de United States Forest Service om
eerste constructie in de Verenigde Staten in kruislaaghout,
dit nieuwe kruislaagloofhout te ontwikkelen, voor Con-
waarvoor niet naald-, maar loofhout als grondstof diende.
versation Plinth én productcertificering voor massaproductie. Vergeleken bij naaldhout zijn loofhoutsoorten
Experimenten Kruislaaghout neemt de laatste jaren een
duurder, maar ze hebben superieure mechanische eigen-
hoge vlucht, met name in hoogbouw. Basisgrondstof zijn de
schappen, een hogere brandweerstand en een mooier
naaldhoutsoorten vuren, grenen of lariks. Maar loofhout is
uiterlijk. Door de uitstekende sterkte-eigenschappen is
zeker ook een optie. Experimenten met tulpenboomhout
er slanker en materiaalbesparend (= goedkoper) mee te
leidden al tot opvallende projecten als The Smile van Alison
construeren. Bovendien groeien de loofbossen overvloe-
Brooks Architects op het London Design Festival 2016 en
dig in de Verenigde Staten. Doel is tevens de regionale
Maggie’s Oldham van architectenbureau dRMM (zie Het
economie een nieuw kwaliteitsproduct te geven. Ergo,
Houtblad 5/2017). Deze welsprekende voorbeelden waren
de kunst bloeit, de houtindustrie groeit! •
een eendracht tussen architecten, constructeur Arup en de American Hardwood Export Council (AHEC).
hans de groot
het houtblad
17
r e vo lu t ie s in h o u t f otov er sl ag h o u t dag 20 17
Houtdag 2017 trok 185 bezoekers naar het Bomencentrum/Jardin d’Hiverre in
1917: De Stijl, Bauhaus. 2017: ‘Vandaag begint de kunststroming Bouwhout.’ Met die woorden opende
Baarn.
Hans de Groot, hoofdredacteur van Het Houtblad, Houtdag 2017. Met 185 bezoekers was de Houtdag Tenzij anders aangegeven foto’s: www.johnlewis-
in Bomencentrum/Jardin d’Hiverre in Baarn een groot succes.
2017
marshall.com
DAG
Houtdag 2017, met het thema ‘Revoluties in Hout’, vond
afscheid neemt van het houtvak, architect en onderzoeker
plaats op 23 november jl. en kende net als voorgaande edi-
Abel Groenewolt van het Institute for Computational De-
ties een opzet van plenaire en rondetafelsessies waarvoor
sign and Construction en architect Carlos Moreira van
opnieuw veel belangstelling was. Daarnaast was ‘s morgens
Marc Koehler Architects. Tal van experts hielden ronde-
een goed bezochte masterclass door houtpionier en hoofd-
tafels over een brede reeks houtonderwerpen.
spreker Andrew Waugh van Waugh Thistleton Architects.
Het fotoverslag geeft een beeld van hoe de dag verliep. Kijk voor de presentaties en overige informatie op: www.
De andere sprekers waren architect Kathrin Hanf van
houtdag.nl. •
SeARCH Architects, de houtconstructeurs Emilie van Wijnbergen van Arup en Emil Lüning die in december
kasper weigand
foto: marcus koppen amsterdam
Houtconstructeur Emil Lüning neemt eind december afscheid van het houtvak. Hij schetste aan de hand van tal van houtprojecten de ont-
december 2017
wikkelingen in de afgelopen 50 jaar.
De Informatiemarkt met onder meer Leegwater Houtbereiding in de glazen ruimte.
het houtblad
19
Dagvoorzitter was Gerard Vos, directeur Imago Bouwers en oprichter Duurzaam Gebouwd.
Kathrin Hanf van SeARCH Architects besprak het in aanbouw zijnde Hotel Jakarta op Javaeiland in Amsterdam.
Aan de rondetafel met moderator Johan Nienhuis van Teknos Drywood stond de vraag centraal: Hout laten vergrijzen, afwerken of...’
Hans de Groot, organisator en hoofdredacteur Het Houtblad: ‘Vandaag begint de kunststroming Bouwhout.’
Houtconstructeur Emilie van Wijnbergen van Arup ging in op de cruciale rol van hout bij de aardbevingsbestendigheid van traditionele bakstenen huizen in Nepal.
Hoofdsponsor: Andrew Waugh in gesprek met AHEC-directeur David Venables
Sponsoren:
tijdens een net-
Er waren twintig rondetafels, waaronder die met moderator Wim Sturris, directeur De Groot Vroomshoop, over ‘Nieuwe spanten van oud’.
foto: marcus koppen amsterdam
het houtblad
20
foto marcus koppen amsterdam
december 2017
werkmoment.
In de stands op de Informatiemarkt stonden houtinnovaties centraal.
‘Wat betekent CE-markering brandvertraging voor gevelbekleding’ was onderwerp van de rondetafel met moderator Marc Goossens van Leegwater Houtbereiding.
Carlos Moreira van Marc Koehler Architects belichtte in zijn presentatie lofts en superlofts.
december 2017
Ook op de Informatiemarkt werd veel kennis uitgewisseld.
21
het houtblad
De inspirerende houtarchitectuur van de Jardin d’Hiverre bood volop gelegenheid tot netwerken.
Spreker Abel Groenewolt ontwarde met veel bevlogenheid 3D-puzzels en constructies in hout.
Het publiek nam actief deel aan de discussies. Napraten onder het genot van een hapje en eendrankje.
Verschillende houtsoorten en -toepassingen konden worden bewonderd.
Het laatste woord was aan visionair Andrew Waugh (Waugh Thistleton Architects). Eerder op de dag gaf hij een masterclass over kruislaaghout en houthoogbouw.
CURSUS KRUISLAAGHOUT TREKT VEEL BELANGSTELLING Ruim 40 geïnteresseerden namen op 2 en 3
december 2017
november jl. deel aan de cursus Kruislaaghout die door TU Delft en Rothoblaas werd georganiseerd. Tijdens de cursus gingen nationale en internationale sprekers in op het construeren met kruislaaghout, evenals op ontwerpregels rond (geluids-)isolatie, bevestiging en brand. Gastheer van deze tweedaagse cursus
het houtblad
22
was de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (Kon. VVNH)/ Centrum Hout) te Almere.
Kruislaaghout, ook wel bekend als cross-laminated timber (CLT) of Kreuzlagenholz (KLH), is een innovatief en milieuvriendelijk houtproduct dat niet alleen de Nederlandse en Eu-
waaronder De Kamers te Amersfoort en Mal-
ning van constructies met kruislaaghout, in-
ropese markt verovert, maar ook wereldwijd
mö Hus (4 lagen, Tigchelaar architecten en
clusief de verbindingen en aansluitingen. Ver-
interesse wekt. Ondanks dat hout al vele eeu-
adviseurs). Mede door de introductie van CLT
der kwam het constructiegedrag bij brand en
wen succesvol wordt toegepast als bouwma-
werd ook hier houtbouw in meer dan vijf la-
aardbevingen aan de orde, alsmede het detail-
teriaal, is CLT door z’n grote afmetingen, mi-
gen mogelijk en daarmee waren hoogbouw-
leren van de constructie ten behoeve van een
lieuvriendelijkheid en technische prestaties
projecten in hout geen utopie meer. Recent
goede geluidsisolatie door middel van ont-
hét alternatief geworden voor beton, kalk-
verrezen Patch22 (7 lagen, Frantzen et al.) en
koppeling.
zandsteen en keramische bouwstenen. Dat
Hotel Jakarta (8 lagen, Search) te Amsterdam
is mede te danken aan een toenemend pro-
en is HAUT (appartementencomplex van 21
Ontstaansgeschiedenis Professor Jan-
ductievolume, verbeterde logistiek en de rea-
lagen, Team V Architectuur) vergevorderd in
Willem van de Kuilen (Leerstoel Houtcon-
lisatie van veel voorbeeldprojecten, zoals in
de voorbereidingen. Zie ook eerdere artikelen
structies en Houttechnologie TU Delft en
London, Wenen, Bergen, Milaan, Bordeaux,
over houthoogbouw in Het Houtblad.
TU München) opende met een inleiding over de ontstaansgeschiedenis van kruislaaghout,
Melbourne en Vancouver. Ook in Nederland is de nodige ervaring opgedaan met kruislaag-
In de loop der jaren is, mede door de realisatie
de productiewijze, eigenschappen, de ver-
hout. Zo viel ‘Parasite’ te Rotterdam (Stuhl-
van tientallen complexe projecten wereld-
schillende productmogelijkheden, zoals op-
macher Korteknie) al in 2001 in de prijzen
wijd, veel kennis op gedaan. De cursus Kruis-
bouw en afwerking, wijze van belasten en
(Houtarchitectuurprijs) waarop een hele
laaghout wil deze kennis verspreiden en was
normering en de relatie met de Eurocode.
reeks vooruitstrevende projecten volgden,
gericht op ontwerp, detaillering en bereke-
Speciale aandacht was er voor de sterkte en stijfheid, omgang met krachtenverdeling en eventuele spanningen in de panelen, belastingen, schijfwerking, kruip enzovoort. Constructeurs kregen direct antwoord op hun vragen over onder andere het gedrag van CLT bij specifieke toepassingen, zoals bij grote uitkragingen en lijming en verbindingen. Aansluitend deelde constructief ontwerper Hubert Kuijpers van Pieters Bouwtechniek op aansprekende wijze zijn ervaringen met CLT, van Parasite tot Hotel Jakarta en de uitdagingen waar een hoofdconstructeur voor wordt geplaatst bij het gebruik van dit nieuwe houtproduct, en hoe deze werden uitgewerkt in de projecten.
VVNH-nieuws wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen
het realiseren van CLT-verbindingen. De
De tweedaagse cursus werd afgesloten met
Geert Ravenshorst (Faculteit CiTG, afdeling
akoestische aandachtspunten werden uitge-
een presentatie door architect Tom Frantzen
Houtconstructies TU Delft) ging in op de ei-
breid toegelicht door collega Alice Speranza,
over de ervaringen die hij heeft opgedaan met
genschappen, bijdragend aan de brandveilig-
en ze gaf de deelnemers inzicht in de verschil-
het realiseren van zijn project Patch22, een
heid. Daarbij besprak hij het gunstige brand-
lende mogelijkheden voor ontkoppeling inza-
zevenlaags appartementengebouw in CLT te
gedrag en inbrandsnelheid van kruislaaghout
ke geluid- en contactisolatie.
Amsterdam. Hij besprak de uitdagingen die hij
in relatie tot eisen uit het Bouwbesluit. CLT
23
het houtblad
Brandveiligheid Onderzoeker en docent
december 2017
te Almere.
aanging om een milieuvriendelijk, meerlaags
voldoet aan brandklasse D, en een scheidings-
Bouwmanagement Dat men uitstekend
en verkoopbaar project te ontwikkelen op een
functie van 60 minuten bij wanden en com-
kan werken met CLT binnen modern bouwin-
wijze die nog niet eerder in Nederland wa
partimenten is goed te realiseren. Belangrijk
formatiemanagement, werd inzichtelijk ge-
gedaan. Dat betrof zowel constructief, bouw-
voor de brandontwikkeling en brandwerend-
maakt door Phillip Zumbrunnen (directeur
kundig, creatief menselijk als materiaal-, re-
heid van de constructie zijn de lameldikte, op-
EURBAN Limited), die de afgelopen 14 jaar
gelgevings- en kostentechnisch gebied.
bouw en toepassing; bij plafonds is extra aan-
betrokken was bij ruim 240 CLT-projecten,
dacht nodig door de laagsgewijze opbouw
van eengezinswoningen tot meerlaagse pro-
De cursus werd door de deelnemers zeer ge-
van het materiaal. Ten slotte werd ingegaan
jecten, zoals Newington Butts Residential
waardeerd; hij leverde 10 PBO-punten op
op het zelfdovend gedrag van CLT.
(2016). Hierbij besprak hij de voordelen voor
voor het Architecten- en 6 kennispunten voor
de zeven stadia in het bouwmanagement van
het Constructeursregister. De organisatie
Vincent Raadschelders (Raadschelders
ontwerp, bouwsnelheid (50% sneller) via
heeft aangegeven te kijken of de cursus ook in
Bouwadvies) nam de deelnemers mee naar
kostenbeheersing (33% lager) en milieupres-
2018 kan worden gegeven. Wie interesse
een aantal van de CLT-projecten waar hij con-
tatieberekeningen (50% minder emissies) tot
heeft, kan dit aangeven via: houtinformatie@
structief advies heeft mogen geven, en hij be-
onderhoud en beheer.
centrum-hout.nl.
sprak de mogelijkheden van dit innovatieve
Dr. Carmen Sandhaas (onderzoeker Houtcon-
product en de bijbehorende verbindingsmo-
structies Karlsruhe Institute of Technology)
Wie vragen heeft over CLT of reeds betrok-
gelijkheden. Een van de conclusies luidde dat
ging uitgebreid in op de uitstekende eigen-
ken is bij een project in CLT maar specifieke
er heel veel mogelijk is met hout, ook waar
schappen van bouwen met CLT in aardbe-
vragen heeft, kan een afspraak maken voor
het kosten betreft, als men maar goed en kri-
vingsgebieden en hoe hier constructief aan te
het CLT-spreekuur (elke laatste vrijdag van de
tisch nadenkt vanuit de eigenschappen van
kunnen rekenen, mede met het oog op onze
maand). Voor aanmelding: houtinformatie@
het materiaal.
eigen NPR 9998.
centrum-hout.nl. •
Motivatie Architect Edwin Smit (MIII architecten) ging in op zijn motivatie en die van zijn klanten om te kiezen voor milieuvriendelijke, biobased materialen als hout. Daarbij besprak hij verschillende projecten waarbij hout op innovatieve wijze is toegepast, wat
zame gebouwen.
Michael Brunner (Ontwikkelingsingenieur Rothoblaas) ging in op de ontwikkeling, productie en eigenschappen, gebruik van ontwerprichtlijnen voor verschillende bevestigingsmiddelen en connectors, benodigd voor
foto’s: centrum hout/edm
heeft geleid tot mooie functionele en duur-
a h o u t- e r l e b n i s s e n g a r d en va lle y lya n g , chin a Dat een stedenband meer betekent dan Ni hao bewijst het vakantiepark Garden Valley in het Chinese Lyang, ontworpen door AchterboschZantman architecten uit Leeuwarden. De Friese hoofdstad heeft sinds 2011 vriendschapsbetrekkingen met de stad, waaruit dit project is voortgekomen. En zien is samen verder bouwen, want er komt nog meer aan.
foto: anna de leeuw amsterdam
tekening: achterboschzantman architecten
Er zijn vier typen woningen. Plattegrond begane grond type 1. Legenda. 1. Entree 2. Slaapkamer 3. Badkamer 4. Toilet 5. Terras 6. installatieruimte
Detail gevel-dak vakantiewoning.
7. Hal 8. Bad
Plattegrond begane grond type 2. Legenda.
beweging open en dicht.
8. Toilet
2. Hobby/kinderkamer
9. Douche
3. Schaakruimte
10. Voorraadkast
4. Keuken
11. Terras
5. Eetkamer
12. Hottub
6. Woonkamer
13. Installatieruimte
7. Hal
De eenpersoonsspa’s draaien op de punt met een vloei naar de vallei voor een beter uitzicht.
foto’s: anna de leeuw amsterdam
Interieur clubhuis. Openheid is kenmerkend. De houten vouwramen kunnen met één
1. Entree
Achterbosch, ging een groep Leeuwarder ondernemers
om, de contracten werden als hamerstukken getekend.
op invitatie naar China. ‘Ik was ook uitgenodigd en liet
Financieel was er geen grote beperking, wat opnieuw een
ons werk zien. Onze twee Accoya bruggen in Sneek (zie
aangename verrassing was. Achterbosch kwam als zo-
nummers 8/2008, 1/2009, red.) vonden onze gastheren
veelste meevaller Liang Wei tegen, die in 2004 Bouwkun-
echt iets voor China.’ Zo gezegd is niet ook zo gedaan.
de aan de TU Delft was gaan studeren. Ze is geboren in de
Maar hier begon de zon van beginnersgeluk breeduit te
buurt van Liyang, maar ze was er nog nooit geweest. ‘Ik
stralen, toen Achterbosch opdrachtgever Chun Ming
kwam naar Europa voor de rijke geschiedenis. Dat sprak
Zhong tegenkwam, wiens mond overliep van ecologie.
me meer aan dan Amerika. Vanwege de bloei van de ar-
Dat was heel verrassend, immers Chinezen marcheren
chitectuur koos ik voor Nederland.’ Zij trad in dienst bij
milieukundig vooralsnog niet in de voorste gelederen
AchterboschZantman architecten en werd zo medeont-
mee.
werper én bovendien tolk om de voortgang met instan-
december 2017
Hamerstukken Opdrachtgever Zhong was meteen
27
het houtblad
Als uitvloeisel van de stedenband, vertelt architect Hans
ties, regelgeving en detaillering te versoepelen. Wei: ‘Je
Gerede twijfels Wel zo verrassend was Zhongs me-
moet ook werken met een lokale architect om de beno-
dedeling dat hij Achterbosch al eerder had ontmoet. ‘Een
digde stempels te krijgen. Maar in China werken ze graag
jaar eerder maakte hij deel uit van de Chinese delegatie
met buitenlandse architecten, dat heeft een meerwaarde.
naar Leeuwarden en die had onze bruggen bezocht. Bij
Probleem voor westerlingen: Chinezen tonen nooit hun
het treffen in China hadden we meteen een goede che-
emoties, al zijn ze nog zo enthousiast.’ Zhong was een en
mie, doordat ook voor ons ecologie een belangrijk uit-
al onverstoorbaar begrip en stond standaard aan hun kant.
gangspunt is.’ Zhong wilde een ecoresort bij zijn Liyang Garden Valley Resort Hotel (5 sterren) in zijn geboortedorp Liyang, nu een stad met 800.000 inwoners. Hij had al een eerste ontwerp van een Zwitserse architect, had
complete houtbouw is in china l a s t i g , e n va a k v e r b o d e n
daarover gerede twijfels en vroeg wat Achterbosch ervan vond. Die hoefde niet lang na te denken: hij zou het ‘anders’ doen. Zowel hij als ontwerppartner Bart Zantman
Aardbevingen Nu was ook weer niet alles rijzende
hebben een avontuurlijk jeugd van boomhuttenbouw in
zon wat de klok sloeg. In Changzhou staat de hoogste
de vlakke grasprovincie Friesland liggen en de Chinese
houten pagode ter wereld (153,8 m hoog) en ook overal
locatie was meer dan geknipt om geschoren aan die hob-
elders pronken tempels en gebouwen in dit materiaal,
by kapsel te geven. ‘In 2012 stuurden wij ons ontwerp
maar complete houtbouw is in China tegenwoordig lastig,
- alles in hout -, Zhong antwoordde dat we onmiddellijk
en vaak verboden. Alsof ze de verworvenheden van hun
over moesten komen.’
rijke verleden vergeten zijn. Wei: ‘Dat heeft te maken met brand, maar vooral ook hiermee dat het een aardbevings-
Overweldigend uitzicht Liyang ligt in het hart van
gebied is. En aardbevingen zijn daar een stuk erger dan
de Gouden Driehoek, hemelsbreed een kleine 200 km ten
hier in Groningen. Zelfs bij renovatie van oude gebouwen
westen van Shanghai. De andere twee hoekpunten zijn
wordt vaak niet het originele materiaal hout, maar beton
Nanjing 97 km ten noordwesten en Changzhou 64 km ten
met een houtprint gebruikt. Door dit conservatisme kon-
noordoosten. Shanghai ligt in een vlakte, Liyang heuvelt
den we niet heenbreken.’ De hoofdconstructie moest
in bergen en bossen. Daardoor biedt het vakantieverade-
derhalve in staal, de verdere aankleding mocht wel in
ming aan Chinezen die lijden aan urbane stress en een
hout, een hybride constructie dus van staal en hout. Ach-
doffe smogkuch. Ze kunnen frisse lucht tanken in dit drie-
terbosch: ‘Scoutend in China zagen we echt prachtige
vlak der natuur, waarin vooral bamboebossen de groei
historische dorpen met zeer oude woningen en schitte-
uitmaken. Het is zo de toeristische achtertuin van 60 mil-
rende houten beweegbare gevelbekledingen. Die hebben
joen mensen, die gelukkig nog niet platge(t)reden is. ‘We
ons geïnspireerd. Zo hebben we hen ook weer herinnerd
hadden hier boomhuizen op houten kolommen voorge-
aan waar ze vandaan komen. Dat had gelukkig effect.’
steld. Dit had twee voordelen. Ze hebben zo een minimale voetafdruk. Daarnaast heb je hoog tussen de bomen
Chinese lampionnen Hoewel het gebied goeddeels
een overweldigend uitzicht over het landschap met thee-
natuurbeschermd is, ligt de locatie er net buiten op zoge-
velden, vijvers en een meer. Met je handen kun je de bla-
naamd construction land waar je wel mag bouwen. Tegen
deren haast aanraken.’
de berghelling is een complex opgehangen van clubhuis,
■ ■ ■
Qua vorm vallen bij de drie bouwvormen de overstekken, uitkragingen, verspringingen en lessenaarsdaken op. Hier het clubhuis.
Hoog tussen de bomen heb je een overweldigend uitzicht over het landschap. Met de handen kun je de bladeren haast aanraken.
Alle vakantiewoningen zijn bereikbaar met bamboe bruggen, als cesuren naar een
foto’s: anna de leeuw amsterdam
nieuwe wereld.
overdekte privébuitenbaden. Alle worden gekenmerkt
al naar het type een of meer slaapkamers. Ook is er een
door vier materialen: hout, natuursteen, bamboe en glas.
balkon of terras, overhuifd door de eerste etage. Daar-
Al het hout is zowel binnen als buiten verticaal geordend
naast zijn er de bijbehorende voorzieningen als toilet, bad
en nauwkeurig op de mm gedetailleerd, geënt op de bast
en installatieruimte. Voor het perfecte uitzicht wordt op
van een boom. De gevelbekleding heeft diverse maatvoe-
de bovenverdieping gewoond en gerijsttafeld. De bin-
ringen: 50 x 70 mm. Qua vorm vallen bij de drie bouwvor-
nen- en buitenwanden zijn met houtskeletbouw- elemen-
men de overstekken, uitkragingen, verspringingen en les-
ten ingevuld. Op de aardbevingsbestendige vloeren ligt
senaarsdaken op. Van afstand lijkt het alsof er gestreepte
Chinees eiken, de dekken buiten zijn van bamboe, evenals
Chinese lampionnen tussen de bomen zweven. De bega-
de traptreden binnen. De kozijnen zijn van hergebruikt
ne grond van het clubhuis met daarin spavoorzieningen
aluminium. Alle optrekjes hebben grote panoramaven-
is deels uit lokale natuursteen opgetrokken. Erboven vol-
sters richting vallei. Openheid is kenmerkend. In de kozij-
maakt hout het beeld. Alle voorzieningen, inclusief va-
nen zijn houten ramen aangebracht, die met één bewe-
kantiewoningen, zijn bereikbaar met bamboe bruggen,
ging open en dicht kunnen worden gevouwen.
als cesuren naar een nieuwe wereld.
Eerste standaard De gevels kennen een drielaagse Vervaarlijke overhang De eenpersoonsspa’s staan
opbouw, ruig als de bast van een boomstam. Het lokale
op beton en vertonen een vervaarlijke overhang. Hier zijn
ceder was van slechte kwaliteit, daardoor bestaat de ge-
ook de daken houtbekleed. Ironisch draaien ze op de punt
velbekleding van de eerste etage nu uit Canadees western
met een vloei naar de vallei voor een beter uitzicht. De
red cedar, terwijl voor de begane grond Japans ceder
baden zijn in de helling uitgehold en bekleed met tegels,
dient. De gevels zijn uit Chinees wantrouwen geolied te-
natuursteen of vezelversterkt beton. Men kan er tevens
gen gevreesd vocht. Achterbosch: ‘We hebben nu een
een Chinese massage ontvangen, de natuur streelt onder-
eerste standaard gezet, misschien verrijzen toekomstige
tussen zachtjes de ogen. Uit profijtelijkheidsbeginselen
projecten wel helemaal in hout. De ogen van de Chinezen
worden nu ook deze kleine spa’s permanent verhuurd.
zijn opengegaan.’ In elk geval staan er nieuwe projecten
Het water in de hottubs, ook in het clubhuis, komt uit een
op stapel: een tweede woningenproject, een trouwkapel,
warmwaterbron op 2 km diepte. Andere duurzame maat-
een resort boven op een berg en een ervaringsmuseum.
regelen ontbreken niet. Er zijn zoveel mogelijk lokale ma-
Ook zijn er voorstellen om oude ghost towns te laten her-
terialen toegepast; het geserveerde voedsel bestaat voor-
leven. China is klaar voor een nieuw houttijdperk. •
namelijk uit plaatselijke producten. Het clubhuis wordt energetisch grotendeels gevoed door houtsnipperver-
hans de groot
branding en zonnepanelen. Elektrische autootjes verzorgen het vervoer over het terrein. Ook lopen er innovatieve uitwisselingsprojecten met Leeuwarder scholen op
CO2-VOETAFDRUK
vlakken als voedsel en tuinbouw.
In het project is onder andere 855 m3 hout toegepast (380 m3 western red cedar, 255 m3 Japans ceder, 220 m3
Grote panoramavensters De 45 vakantiewoningen,
Chinees eiken). Dit betekent een CO2-vastlegging van
in vier types van klein tot groot, staan bewust op stalen
664.069 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van
kolommen om ze én recht op de berghelling én hoog in de
een middenklassenauto over 5.580.412 km of het
bomen te zetten. Erop is de door de aardbevingsregelge-
jaarlijks elektragebruik van 737 huishoudens.
ving vereiste staalconstructie gezet, die twee verdiepin-
Locatie: Garden Valley, Daibu Town, Liyang, China Opdrachtgever: Chun Ming Zhong Ontwerp: AchterboschZantman architecten Leeuwarden (achterboschzantman.nl); Hans Achterbosch, Bart Zantman, Liang Wei Interieurontwerp: Studio Slow Leeuwarden (studioslow.nl) Muurkunst: Studio Claudy Jongstra Spannum (claudyjongstra. com) Aannemer: Zhong Contractors Shanghai Constructeur: Zhong Construction Company Shanghai Bruto vloeroppervlak: 6.000 m2: eco-vakantiewoningen 3.850 m2, spa/clubhuis 2.150 m2 Bouwperiode: Maart 2015 oktober 2016 Bouwkosten: € 11,5 miljoen
december 2017
gen hoog reikt. Op de onderste verdieping bevinden zich
29
het houtblad
45 vakantiewoningen, zes eenpersoonsspa’s en enkele
a f s lu i t e n i s d o o rze t ten r e s u ltat en p o ly p y r ro o l- o nd er zo ek Proefwoning House2Start Deventer met een kopgevel van Polypyrrool vuren 2.0.
Na een proces van ruim zes jaar is het onderzoek naar de pluseigenschappen van de polymeer polypyrrool (PPy) voorlopig afgerond. Er is veel onderzocht en beproefd, er zijn conclusies getrokken, er wordt nagedacht over een vervolg en óók wordt al de hand aan de ploeg der praktijk geslagen. De gedeelde ervaringen van 23 partijen opgeteld.
Vorig jaar publiceerde Het Houtblad als kennispartner al
ven en projectontwikkelaars naar passende handen en
over deze mega-exercitie (nummer 6/2016). Van 2011 tot
voeten om het project gestalte te geven. Polypyrrool
2014 zochten kennisinstellingen, architecten, bouwbedrij-
heeft eigenschappen van brandvertraging, uv-bescher-
foto’s: het houtblad/hans de groot
menlijke projecten van hogescholen en mkb financiert.
Vertegenwoordigers van de
De samenballing van kennisuitwisseling en innovatie-
23 avonturierende partijen
kracht moest ook uitmonden in onvervalste producten van de 21ste eeuw. Het project, met een looptijd van september 2015 tot september 2017, concentreerde zich gemakshalve op gevelbekleding: Polypyrrol. Adding smart functions to biobased façades.
Diverse onderzoekstrajecten In het voortraject zijn de mogelijkheden op een rij gezet, is polypyrrool op biomaterialen geappliceerd, zijn nieuw ontstane materiaaleigenschappen op hun merites beoordeeld en zijn de andere wonderkenmerken van de stof verkend. De vele handen van stagiairstudenten maakten het werk licht. In 2014 ging het eerste polypyrrool-hout op een villagevel in Elden, als experiment in de ontwikkeling van prototypen met bijbehorende detaillering. De diverse onderzoekstrajecten werden in soms overlappende clusters van de 23 avonturierende partijen voortgezet. Daarbij was de geïnvesteerde tijd vooralsnog recht onevenredig aan de uitming, waterafstoting, schimmelwering, stralingsabsorptie
komsten. Echter, hopen doet verkopen en reiken doet be-
(wifi-vrije ruimtes) en elektrische geleiding. Behandel je
reiken, waren de stippen op de horizon.
biobased materialen ermee, dan ontstaat een nieuwe klasse van circulaire materialen, was de ideaalaanname.
Modelwoning Op 14 november jl. was de slotbijeenkomst in De Gasfabriek, Business Innovatie Centrum in
Onvervalste producten Het geplande onderzoek
Deventer, waar diverse vertegenwoordigers eindrappor-
strookte geheel met het efficiëntere gebruik van grond-
teerden en toekomstvoorspelden. Op het terrein is tevens
stoffen, zoals vastgelegd in Europe 2020 Strategy. Het Lec-
een kleine modelwoning van House2Start neergezet,
toraat Sustainable Building Technology & Material van
waarvan de kopgevel is uitgerust met Polypyrrool vuren
hogeschool Saxion Enschede fungeerde als coördinator.
2.0. Het bedrijf richt zich op de volindustriële productie
Het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek
van woningen voor een- en tweepersoonshuishoudens
SIA eurode mee via het programma RAAK-mkb, dat geza-
(house2start.nl). De proefgevel blijft de komende jaren
tijdens de slotbijeenkomt in de De Gasfabriek te Deventer.
Projectleider Andries van Eckeveld schetste de ontwikkelingen en het belang van het
december 2017
zesjarenonderzoek.
het houtblad
32
Onderzocht, getest, geconcludeerd, nagedacht, geïmplementeerd, gepraktiseerd.
op gedrag gemonitord worden. Projectleider Andries van
aaibaarheid en transparantie. Het prachtige zwart is vanuit
Eckeveld (Innovita advies & projectbegeleiding Woer-
elke hoek weer anders. De kleurstabiliteit is goed en bij
den) schetste de ontwikkelingen en het belang van het
versie 2.0 aanzienlijk verbeterd. De dimensiestabiliteit is
zesjarenonderzoek.
ondanks het warmtetrekkende zwart eveneens verbeterd. Een interessante aanwijzing is dat 1.0 na 3,5 jaar geen noe-
Drie factoren De experimenten werden uitgevoerd
menswaardige vervuiling door zichtbare schimmels en
met vuren, omdat deze houtsoort volop verkrijgbaar en
algen laat zien.’ Constructief is gekeken wat het effect van
niet duur is. Ook zijn de eigenschappen allang geen ge-
schimmelresistentie en brandvertraging is. Een indicatieve
heim meer. Op de Elden-gevel was PPy 1.0 toegepast,
duurzaamheidstest van 1.0, uitgevoerd door TNO, gaf
waarbij de polymerisatie had plaatsgevonden in een wa-
duurzaamheidsklasse 2-3 aan (vuren valt zelf in klasse 4).
terige omgeving. Bij de House2Start-gevel was het water
Schimmelaantasting blijkt beduidend minder op te treden.
vervangen door lijnolie, waardoor een betere vervlechting van het PPy met de houtstructuur optreedt: Polypyrrool vuren 2.0. Van Eckeveld: ‘Er spelen eigenlijk drie
hopen doet verkopen en reiken
factoren een rol, die het belang van dit product voor de
doet bereiken
■ ■ ■
toekomst aangeven: hernieuwbaarheid, producteigenschappen en of de toepasbaarheid ervan zinvol en haalbaar is.’ Op hernieuwbaarheid scoort het product opti-
Proeven met de kelderzwam en bruinrot op onbehandeld
maal. Oneindige grondstoffen, wat zowel voor vuren als
vuren, 1.0, 2.0 en 2.0 + tweemaal PPy wijzen dit duidelijk
voor pyrrool geldt, worden van levensbelang voor onze
uit, vooral de bruinrotbestendigheid is opvallend. Daarbij
maatschappij. Dat is ook vastgelegd in het Grondstof-
maakt een dubbele concentratie PPy overigens weinig
fenakkoord: Nederland moet in 2050 100% circulair zijn.
verschil.
Twee schimmels De producteigenschappen laten
Gunstige resultaten Ook is door de TU Eindhoven en
eveneens een gunstig beeld zien. ‘Esthetisch valt het bij
Peutz in Mook, met behulp van studenten, een SBI-test
iedereen in de smaak op natuurlijke uitstraling, matheid,
(Single Burning Item) uitgevoerd om de brandklasse te
december 2017 foto: innovita woerden
bepalen. ‘Polypyrrool blijkt dan bij 1.0 minder effect op
vestigingsmiddelen nodig. De blinde bevestiging met
Polypyrrool vuren 1.0 op de
de brandvertraging te hebben dan gewenst, zo’n 20%. Bij
clips aan de achterzijde, is een interessante en esthetisch
gevel van een villa in Elden
2.0 is de toegepaste lijnolie van negatieve invloed. Dat be-
fraaie ontwikkeling.’ Het onderhoud is gelijk aan andere
hoeft nog fijnafstemming. De conclusie is vooralsnog dat
gevelbekledingen, volgens verwachting na zeker zes jaar
polypyrrool beperkte brandvertragende eigenschappen
en mogelijk zelfs later. ‘Bij een levensduur van 25 jaar kun
heeft.’ Daarnaast zijn andere kenmerken onderzocht om
je Polypyrrool 2.0 vervangen, herbehandelen of omzetten
de meerwaarde van PPy vast te stellen. De dimensiestabi-
in tuinhout of interieurproduct, waarmee het perfect past
liteit is verder onder de loep genomen door drie varianten
in de circulaire samenleving van morgen. Doordat zowel
van een vuren plank te testen: onbehandeld, 1.0 en 2.0.
het hout als het middel uit de natuur komen, tasten ze het
Elk deel is vacuüm getrokken en volledig met water ver-
milieu niet aan.’
zadigd. Dat gaf gunstige resultaten: 1.0 had een lagere vochtopname, 2.0 zelfs 20% minder dan het onbehandel-
Verdere concretisering De implementatie wordt
de deel. Ook de radiale zwelling van 1.0 en 2.0 was 20%
energiek voortgezet. MEVO Houtindustrie in Helmond,
minder. Er treedt dus duidelijk minder vervorming op.
dat enkele jaren heeft geëxperimenteerd met polypyrrool,
De elektrische geleiding valt tegen, omdat er relatief wei-
start volgend jaar gericht met de industriële productie van
nig polypyrrool op en deels in het hout zit. De geleiding
Polypyrrool vuren 2.0-geveldelen. Ook House2Start ver-
neemt toe naarmate het houtvochtgehalte hoger is, maar
volgt met Timmerfabriek De Mors in Rijssen de modulai-
dat is niet gewenst. Bij gevelbekleding mag dat nooit
re bouw van betaalbare woningen voor jonge mensen:
hoger liggen dan ± 16%.
circulair, modulair, compact, biobased, energieneutraal, all-electric. Daarbij worden PPy 2.0-gevels meegenomen.
Circulaire samenleving Ten slotte het derde punt -
De Groot Vroomshoop begint een proefproject met ber-
hoe toepasbaar is Polypyrrool vuren 2.0? ‘Het productie-
gingen. Andere partijen werken eveneens aan de verdere
proces doorloopt de stappen drogen, dompelen of bor-
concretisering van toepassingsmogelijkheden. Een ge-
stelen met PPy en op de gevel zetten. Daarmee is het
boortegolf van nieuwe houtproducten is aanstaande. •
behoorlijk concurrerend met andere zwarte gevelproducten. Om aantasting te voorkomen, zijn wel RVS A2-be-
hans de groot
(2014) en …
… verbeterd Polypyrrool vuren 2.0 op de kopgevel van House2Start op het terrein van de Gasfabriek in Deventer.
het houtblad
foto’s: het houtblad/hans de groot
33
Ĺť
"
Ĺš
% * ! ) ' + * & ' ) ( # $ ! #
100% hout uit verantwoord beheerd bos. Geen punt met STIP. Doorbraak in verantwoord hout: met STIP is 100% aantoonbaar Met gepaste trots lanceert SHR de gloednieuwe STIP-certificatieregeling. STIP is in het leven geroepen om te bereiken dat uiteindelijk alle hout op de markt voor 100% afkomstig zal zijn uit duurzaam beheerd bos. Bedrijven die uitsluitend hout uit verantwoord beheerde bossen gebruiken, kunnen zich vanaf nu onderscheiden met het bijbehorende STIP-bedrijfskeurmerk. De Toetsingscommissie Inkoop Hout (TPAC) heeft haar goedkeuring aan STIP gehecht. Volgens Oscar van Doorn is STIP om meerdere redenen “een beslissende doorbraak in het gebruiken van duurzaam hout.�
Alle hout helemaal goed “De STIP-regeling sluit precies aan bij de wensen van de industrie in de Green Deal en het nieuwe Houtconvenant: de administratieve en logistieke barrières die het gebruik van duurzaam hout belemmeren worden weggenomen. Evenals onduidelijkheid over het mengen van houtsoorten met verschillende COC-certificaten. Een STIP-gecertificeerd houtbedrijf koopt aantoonbaar uitsluitend hout in dat uit verantwoord beheerde bossen komt. En voor de verkoop geldt dan dus hetzelfde. De opdrachtgever/afnemer hoeft geen papierwinkel meer bij te houden: het STIP-certificaat garandeert 100% hout uit verantwoord beheerde bossen. Dat is een beslissende doorbraak omdat de markt gefaciliteerd wordt in het op transparante wijze bereiken van een breed gedragen doel: ĂĄlle hout helemaal duurzaam. Het zou fantastisch zijn als we dat samen bereiken.â€?
“Duurzaamheid hoeft niet ingewikkeld te zijn� STIP is geen Chain of Custody-keurmerk. Het is een bedrijfskeurmerk voor bedrijven die door een onafhankelijke certificatie-instelling conform de STIP-regeling steeds herhaald laten vaststellen dat zij uitsluitend hout uit verantwoord beheerde bossen in- en dus verkopen. Bijvoorbeeld uit FSC en PEFC-bossen. “Iedere afnemer gaat dus op 100% zeker als hij hout bij een STIP-bedrijf inkoopt� ,zegt Van Doorn. “Dat vergemakkelijkt de handel in hoge mate. Ook voor het houtverwerkende bedrijf zelf zijn er alleen maar voordelen: veel minder administratieve en logistieke verplichtingen en een duidelijk statement naar de klanten, overzichtelijk en eenvoudig. Duurzaamheid hoeft helemaal niet nodeloos ingewikkeld te zijn. Sterker nog: hoe gemakkelijker we het samen kunnen maken, des te beter is dat voor bos, mens en milieu.�
Certificatie vanaf nu mogelijk Nu STIP is goedgekeurd door de TPAC-commissie, wordt certificatie voor het STIP-bedrijfskeurmerk per direct mogelijk. “Wij verwachten daarvoor een grote belangstelling, want houtverwerkende partijen in binnen- en buitenland zijn enthousiast over dit nieuwe SHR-initiatief�, aldus Van Doorn. “De introductie van STIP wordt ondersteund door een communicatiecampagne en daarvan is de STIP-website (www.stip.org) het allereerste begin.�
Voor meer informatie kunt u terecht bij SKH :0317-453425
CREATE - RENOVATE - TRANSFORM
23 - 25 januari 2018 Rotterdam AHOY VAKBEURS VOOR ONTWERP EN ENGINEERING VAN DE GEBOUWSCHIL
Nederland bouwt, renoveert en transformeert. Wat de opgave ook is: het vernuft zit in de gebouwschil. Het staat of valt met een goed ontwerp, zorgvuldige detaillering, weloverwogen materiaalkeuze en een vakkundige uitvoering. GEVEL 2018 is het klankbord voor de vertaling van je ideeën in een perfecte gebouwschil. Creëer, renoveer, transformeer… bezoek GEVEL!
Regel uw toegang snel via www.gevel-online.nl/registreren
foto: oskar da riz bozen, italië
h a lt! in n ov e r e n d g e v e lh o u t o ch t end s em in a r va k b eu r s g e v el 20 18 (2 5 j a n ua r i) Na succesvolle Ontbijtsesssies tijdens Bouwbeurs 2015 en 2017 organiseert Het Houtblad nu met de Jaarbeurs een ochtendseminar over de laatste innovaties van gevelbekleding. Dit gebeurt tijdens Vakbeurs Gevel 2018 (23 t/m 25 januari, Ahoy Rotterdam) op donderdag 25 januari van 09.00-11.00 uur. Een aanrader voor wie duurzaam meebouwt aan deze eeuw!
Hout geldt als hét (circulaire) bouwmateriaal van de 21ste
seminar. De exacte invulling wordt binnenkort duidelijk.
eeuw. Niet alleen is het natuurproduct oneindig beschik-
Voor informatie/aanmelding: hou onze website, nieuws-
baar, maar ook oneindig innovatief. Al bestaat het eeu-
brief en/of mailingen in de gaten.
wenlang, de praktijk bewijst dat de vernieuwingskansen nog lang niet verkeken zijn, óók niet voor gevelbekleding.
Dynamische bijenkorf Dat de Jaarbeurs het belang-
Tijdens het interactieve ochtendseminar informeren ex-
rijk vindt speciaal een beurs aan gevelbekleding te wijden,
perts en ervaringsdeskundigen van bedrijven, organisaties
bewijst wel dat voor de gebouwschil veel eisen, voor-
en architectenbureaus over dit onderwerp. Na afloop
schriften, beperkingen en uitdagingen gelden. Juist op het
kunnen de interessenten een innovatieroute volgen langs
snijvlak van binnen en buiten moeten architecten, con-
de stands van de deelnemende sprekers aan dit ochtend-
structeurs, adviseurs, opdrachtgevers en gevelbedrijven
renovatie en transformatie. Op CREATE zijn verder op dit vlak te zien: integratie klimaattechniek, energiewinning, kinetische & adaptieve systemen, luchtdicht bouwen, slimme isolatieconcepten, gewapend metselwerk, nieuwe techniek in traditionele gevels, textiele gevels, PCM’s (phase changing materials) & aerogels (poreuze produc-
staan), smart glazing, adaptieve gevels en 3D-printen.
lossingen door standaardisatie, geïntegreerde systemen, prefabricage, bewonersgericht renoveren, slimme en rendabele utiliteitsbouw (energielabel C), duurzame detaillering, brandveiligheid, onderhoud, onderhoudscontracten/-systemen, advies en best practices. TRANSFORM betekent: nieuwe materiaalstromen, aanbodgedreven ontwerp, droge detaillering, biobased, materialenpas-
Alles aan voorlichting en
samenwerken om het beste resultaat te bereiken. Op de
poort, erfgoed & energienormen, nieuw leven monu-
voorbeelden is aanwezig.
Vakbeurs voor ontwerp en engineering van de gebouwschil
mentale gevels, subtiele isolatieproducten, financiële in-
is alles aan voorlichting en voorbeelden aanwezig. Doel
strumenten, oplossingen klimaatbeheersing en isolatie,
is drie dagen lang een dynamische bijenkorf te creëren,
veiligheidsvoorzieningen, balkons en buitenruimte.
waar kennis wordt uitgewisseld en verzameld, waar het inspiratievuur wordt aangewakkerd en waar netwerken
Snelkookpanworkshop Startupbouw organiseert
overgaat in partnerschappen. Bijna honderd bedrijven en
in opdracht van de gemeente Amsterdam een hackathon
organisaties zetten hiervoor hun stands open van 23 t/m
(een snelkookpanworkshop van mensen uit verschillende
25 januari 2018, 11.00-17.00 uur (24 januari tot 20.00 uur).
disciplines, zoals softwarebedenkers, websiteontwikkelaars, ontwerpers en zakenstrategen, om gezamenlijk aan
Diverse podia Daarnaast zijn er op diverse podia (In-
een vraagstuk, probleem of product te sleutelen). Deze
novatie- en Projectentheater, Projectengalerij, Renovatie
Dutch Construction Hackathon behelst een beroep op
Arena, Themazones) allerlei manifestaties: thematoe-
start-ups en innovatoren om een urgent maatschappelijk
spraken van toparchitecten (Winy Maas van MVRDV
knelpunt op te lossen: de beperking van geluidsoverlast
opent de beurs), expertsessies, paneldiscussies, referen-
door auto’s, scooters en andere motorvoertuigen voor
tieprojecten, innovaties, prototypes en toekomstbestor-
wie aan een hoofdweg wonen of werken. De hackathon
mende start-upinitiatieven. Experimenten en grensver-
duurt de hele beursdag van woensdag 24 januari 2018.
leggingen komen ze tegen op de Themazones CREATE,
Voor informatie/aanmelding: gevel-online.nl/hackathon.
RENOVATE en TRANSFORM. Op CREATE treffen ze prototypes aan, gerealiseerd door de TU’s Delft en Eind-
Matchmaking, Archiprix De Jaarbeurs zelf facili-
hoven, Universiteit Twente en Wageningen Universiteit
teert ontmoetingen tussen beursbezoekers en standhou-
in het kader van Lighthouse Projects (4tu.nl). Dit zijn on-
ders via Matchmaking Balkon. Ook deze gesprekken van
derzoeks- en ontwikkelingstrajecten die binnen een jaar
dertig minuten vinden op 24 januari plaats; tot 23 januari
tastbare resultaten opleveren, zoals Optimising 3D Con-
kan men zich inschrijven. Ook kan men vergaderverzoe-
crete Printing, CAST Formwork System (modulair houten
ken aan bedrijven en organisaties sturen. Voor informa-
bekistingssysteem volgens cnc-freestechnieken) en Dou-
tie/inschrijving: gevel-online.nl/matchmaking.
ble Curved 3D Concrete Printing.
De jeugd maakt de toekomst. De vakbeurs presenteert de acht winnaars van Archiprix, internationale prijs voor
CREATE Ook de traditionele bouw moet aansluiten bij
architectuurstudenten, gekozen uit 385 afstudeerprojec-
waar het deze eeuw om gaat: circulariteit, energietransi-
ten van 469 jonge architecten, landschapsarchitecten en
tie en klimaatvastheid. Hierbinnen staan ontzettend veel
stadsontwerpers. Zie overzicht: archiprix.nl.
nood(zaken) op stapel die alle moeten worden uitgepakt. En daarvan vormen adequaat ontwerp, nauwkeurige de-
Voor alle informatie, en aanmelding: gevel-online.nl. •
taillering, circulairbewuste materiaalkeuze en een naadloze uitvoering, óók van de gevel, de basis in nieuwbouw,
hans de groot
37
het houtblad
foto: jaarbeurs utrecht
RENOVATE, TRANSFORM Op RENOVATE kan men kennisnemen van: grootschaliger woningbouwop-
december 2017
ten met een lage dichtheid die vrijwel geheel uit lucht be-
december 2017
een tien vo or enen en nullen i kc d e g elu k s vo g el m a a s t r i ch t
het houtblad
38
Bij het ontwerp van het nieuwe Integraal Kind Centrum De Geluksvogel in Maastricht werkten opdrachtgever en architect nauw samen. Alle betrokkenen zijn dan ook trots op het eindresultaat: een transparant gebouw met vele doorzichten en een speelse toepassing van hout en baksteen.
december 2017 foto’s: uarchitects eindhoven/daan dijkmeijer aarle-rixtel
het houtblad
39
Dat geen sprake is van een doorsnee schoolgebouw,
glazen wanden van elkaar gescheiden. Ze hebben grote
wordt meteen bij binnenkomst duidelijk. Geen strakke
aluminium kozijnen aan de buitenzijde en aan de kant van
gangen met gesloten klaslokalen waar leerlingen onder-
het centrale gedeelte een afscheiding van glazen schuif-
wijs volgen, maar één grote ruimte, opgedeeld in ateliers
panelen, waarvan er op dit moment van bezoek enkele
rondom een binnenplaats. De ateliers zijn ondering met
openstaan.
Plattegrond begane grond.
Legenda. 1.
Entree
2.
Multifunctionele ruimte
3.
Dagopvang
4.
Receptie/bibliotheek
5.
Ontmoetingsruimte
6.
Speelruimte
7.
Multifunctionele ruimte
8.
Klaslokalen
9.
Kleedruimtes
10. Gymnastiekzaal
foto’s: uarchitects eindhoven/daan dijkmeijer aarle-rixtel
Fraké als oriëntatiepunt in de school.
Geen strakke gangen met gesloten klaslokalen, maar één grote ruimte, opgedeeld in ateliers rondom een binnenplaats.
tekening: uarchitects eindhoven
Detail borstwering.
Digitaal en vernieuwend Maar open of dicht, overal
en in een villa te Helmond. In Sportcentrum Zaanstad-
zijn vanaf de binnenplaats de groepjes leerlingen met hun
Zuid liet hij diverse houtsoorten verwerken. En nu ook in
leerkrachten te zien. Ook op de bovenetage herhaalt zich
De Geluksvogel.
Veel overleg Aan het definitieve ontwerp ging veel
ten staan in lijn met de lichtkoepels boven op het dak.
overleg vooraf. De architect schat dat de vele gedachte-
Daglicht is er overal in overvloed. IKC De Geluksvogel,
wisselingen en het bijstellen van de tekeningen bijna een
met basisschool, peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang
jaar in beslag namen. Niet alleen leerkrachten, gemeente
en gymzaal, is niet alleen een bijzonder gebouw. Ook het
en MosaLira mochten meedenken, maar ook de buurtbe-
onderwijs is onconventioneel. Directeur Anouk Willems
woners werden er via informatieavonden nauw bij be-
vertelt dat het digitaal en vernieuwend is en raakvlakken
trokken. Immers, De Geluksvogel is behalve een onder-
heeft met het Steve Jobs-onderwijs. ‘Alle kinderen heb-
wijsbestemming tevens een verbindende schakel tussen
ben een iPad als hulpmiddel. Maar we werken ook met
de twee wijken, en wijkbewoners kunnen de gymzaal
boeken en geven rekenen en taal. Daarvoor hebben we
buiten schooltijd gebruiken. Centraal in het overleg stond
vakspecialisten. De kinderen gaan naar het atelier van de
telkens dat het een duurzaam en energieneutraal gebouw
vakspecialist, waar de benodigde materialen aanwezig
moest worden, dat tevens voldoet aan de eisen van Frisse
zijn. Verder zijn natuur en milieu vaste onderdelen van
School, klasse B/A. Dit laatste betekent veel aandacht
het lesprogramma.’
voor akoestiek, ventilatie, licht en comfort om het binnen-
41
het houtblad
platen in de vloer naar de ateliers beneden kijken. Die pla-
december 2017
dit concept. En wie wil, kan zelfs via enkele ronde glazen
klimaat zo gezond en prettig mogelijk te maken. De ge-
Interactie De Geluksvogel is het resultaat van een fusie
meente Maastricht trok hiervoor extra geld uit.
tussen twee basisscholen. Eén stond in de wijk Limmel, de andere in Nazareth. Beide zogenaamde krachtwijken, gescheiden door een spoorlijn, kenmerken zich door een zwakke sociale structuur. Het idee was de bewoners van
‘a r c h i t e c t u u r i s m e e r d a n a l l e e n een gebouw’
beide gebieden via een Integraal Kind Centrum meer op elkaar te betrekken. Met die gedachte startte het project via een Europese aanbesteding. Eén inschrijvende archi-
Paviljoenachtig gebouw Voor Terzibasiyan stond al
tect was Misak Terzibasiyan van UArchitects in Eindho-
snel vast dat De Geluksvogel een paviljoenachtig gebouw
ven. Hij stuurde geen ontwerp, maar beperkte zich tot het
moest worden met uitkragingen. ‘Het ligt namelijk aan
indienen van een visie, waarop opdrachtgever MosaLira -
het begin van een groene landgoederenzone. Door die
het bestuur van twintig scholen in en rondom Maastricht -
uitkragingen kunnen kinderen buitenspelen als het re-
hem uitnodigde voor een inventariserend gesprek. ‘Dat
gent.’ Dat de voorziening ook werkelijk hiervoor wordt
was natuurlijk fantastisch. Architectuur is voor ons als ar-
gebruikt, blijkt tijdens deze druilerige najaarsdag. Gedu-
chitectenbureau meer dan alleen een gebouw. Ook de
rende de pauze stormen de kinderen naar buiten en spe-
interactie met de gebruikers en de omgeving vinden wij
len onder de overkapping, die aan de voor- en onderzijde
ontzettend belangrijk.’
geheel is bekleed met FSC-gecertificeerd Accoya. De bekleding komt ook terug bij de uitkraging op de eerste eta-
Warmte en huiselijkheid Het gesprek leidde tot de
ge, rondom de daar aanwezige werkateliers. Bijzonder is
opdracht voor de Nederlandse architect van Armeens-
dat dit overstek vrij in de lucht als een kader doorloopt,
Finse oorsprong, die in 2003 in Eindhoven zijn eigen bu-
ondersteund door metalen palen, rond het dakterras aan
reau oprichtte met thans vijf medewerkers. Hij is een
de voorzijde. Op dit terras, waaronder de ingang, receptie
groot bewonderaar van de Finse architect Alvar Aalto.
en lerarenkamer zijn ondergebracht, bevinden zich een
‘Zijn houtgebruik en menselijke benadering vind ik rond-
mossedumtuin en enkele houten bakken met bomen. Bij
uit geweldig. Zelf pas ik ook graag hout toe. Het is een
mooi weer kan ook hier les worden gegeven, met een
universeel product en oneindig als het uit verantwoord
panoramisch uitzicht over Maastricht.
beheerde bossen komt. Het geeft een gebouw warmte en huiselijkheid. En het ruikt ook nog eens lekker.’ Terziba-
Verstandige keuze Het Accoya was een idee van de
siyan noemt enkele voorbeelden van projecten waar hij
architect. Zelf heeft hij heel goede ervaringen met dit
hout rijkelijk heeft ingezet: Platowood in Spilcentrum ‘t
houtproduct, onder andere bij schoolgebouwen in het
Hofke in Eindhoven, waar onderwijs, zorg, sport en buur-
Belgische Bocholt en in Nederweert. Maar medewerkers
tactiviteiten onder één dak zitten (zie nummer 6/2014),
van MosaLira hadden zo hun twijfels over het onderhoud.
■ ■ ■
december 2017 het houtblad
42
Het hele trappenstelsel is bekleed met Fraké.
Fraké accenten ter hoogte van de keuken.
De plankbreedtes en de ruimtes ertussen (15, 25, 35 mm) varieren voortdurend, als het gegeven digitale onderwijs.
foto’s: uarchitects eindhoven/daan dijkmeijer aarle-rixtel
een soort barcode van
ook hier goed zichtbaar is. Op de meeste plaatsen is de
hoefden te maken. Als het hout volgens voorschriften
houttoepassing beperkt tot de lambrisering, met daarbo-
wordt aangebracht, geeft de leverancier vijftig jaar garan-
ven een witgestuukte wand. In sommige gedeelten lopen
tie. Willem-Jan Bluyssen, salesmanager van producent
de Fraké-delen door tot het plafond. Verder is de staal-
Accsys Technologies, beaamt de waarborg. Hij denkt dat
constructie van de trappen geheel bekleed met dit hout-
Accoya een verstandige keuze is geweest. ‘Het gaat na-
product. De wand langs de trap die ook toegang biedt tot
melijk om kleine afmetingen: 18 x 47/90/140 mm. Het
het dakterras, is vanaf de begane grond tot het dak van de
zijn dus vrij smalle latjes met geschaafde ronde kanten.
eerste etage helemaal voorzien van een Fraké-streepjes-
Dan heb je heel vormstabiel hout nodig dat in weer en
code.
wind standhoudt. Accoya heeft de hoogste cradle to cra-
Karakteristiek Het is Terzibasiyan gelukt een karakteristiek schoolgebouw te ontwerpen. Én hij heeft de doel-
Soort barcode De verticale fijnbezaagde planken zijn
stellingen verwezenlijkt om het energieneutraal te maken
met roestvaststalen bolkopringnagels op horizontale re-
en het label Frisse Scholen, klasse B/A te behalen. Op het
gels bevestigd, die op hun beurt op een stalen constructie
dak van de achter de ateliers gesitueerde gymzaal - met
zitten. Tussen de regels en latten zit zwart vochtwerend
binnenwanden voorzien van akoestisch geperforeerd ber-
doek. Terzibasiyan heeft bewust voor een patroon geko-
kentriplex - staan zonnecollectoren en een geavanceerd
zen, waarbij de plankbreedtes en de ruimtes ertussen (15,
ventilatiesysteem. Ook is het dak van de bovenste etage
25, 35 mm) voortdurend variëren. Hij omschrijft het als
dichtgelegd met zonnepanelen. De opgewekte energie is
een soort barcode, waarmee hij de link legt naar het digi-
voldoende mede dankzij de drievoudige beglazing, goede
tale onderwijs. Dat kenmerk komt ook tot uiting in de
isolatie, led-verlichting en warmtepomp.
bakstenen plint. ‘Die stenen heb ik verticaal laten plaatsen, waarbij in een onregelmatig patroon de strakke bo-
In de prijzen Niet voor niets is het schoolgebouw al
venkant óf de onderkant met frog (uitholling) zichtbaar is.
enkele keren in de prijzen gevallen, waaronder de Victor
De uithollingen refereren aan de nullen en de platte kant
de Stuers-architectuurprijs van de gemeente Maastricht
aan de enen van het binaire stelsel.’
en de American Architecture Prize 2017, categorie Educa-
De cementkleurige baksteen correspondeert mooi met
tional Buildings. En nog belangrijker, de gebruikers zijn
Accoya, dat voor dit project is afgewerkt met Drywood
trots en tevreden. Directeur Willems: ‘Dit gebouw past
Woodstain in de kleur Equal Weathering. Door deze
als een jas bij ons onderwijsconcept.’ •
voorvergrijzer verloopt de vergrijzing gelijkmatiger. De nerfstructuur blijft zichtbaar, en het middel zelf verdwijnt
john ekkelboom
mettertijd door verwering.
Fraké-streepjescode Het barcodepatroon van de
CO2-VOETAFDRUK
Accoya-panelen op de uitkragingen heeft Terzibasiyan
In het project is onder andere 63 m3 hout toegepast
ook binnen toegepast. Echter, hierbij is gekozen voor de
(50 m3 Accoya, 10 m3 Fraké (gemodificeerd limba),
minder dure FSC-houtsoort Fraké (gemodificeerd limba),
3 m3 berkentriplex). Dit betekent een CO2-vastlegging
die een gelijksoortige uitstraling heeft en van dezelfde
van 45.215 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van
houdbaarheidsklasse 1 is. De verticale Fraké-latten zijn
een middenklassenauto over 379.958 km of het jaar-
niet op regels met zwart waterkerend doek gemonteerd,
lijks elektragebruik van 50 huishoudens.
maar op zwartgeverfd MDF, zodat het barcodepatroon
Locatie: Balijeweg 101, Maastricht Opdrachtgever: Mosa-Lira Maastricht (mosalira.nl) Gebruikers: IKC De Geluksvogel Maastricht (ikc-degeluksvogel.nl) Ontwerp: UArchitects Eindhoven; Misak Terzibasiyan (uarchitects. com) Constructeur: Castermans Engineers Gronsveld (castermans.nl) Aannemer: BMV Veldhoven (bmv.nl) Accoya: Boogaerdt Hout Krimpen a/d Lek (boogaerdthout.nl) Fraké: Houtindustrie Veteka Middelbeers (veteka. nl) Montage Accoya en geperforeerd berkentriplex gymzaal: Warebo Geveltechniek Someren (warebo-geveltechniek.nl) Bruto bouwoppervlak: 2.100 m2 Bouwperiode: Oktober 2015 - februari 2017 Bouwkosten (incl. installaties): € 4 miljoen
43
het houtblad
dle-certificering en is van duurzaamheidsklasse 1.’
december 2017
Terzibasiyan liet weten dat zij zich daarover geen zorgen
ONDER ARCHITECTUUR
december 2017
DUITSLAND MET HOUT DE HOOGTE IN diepingen, 34 m hoog. De constructie wordt
Standaardappartementen De standaard
grotendeels van hout.
een- en tweekamerappartementen worden 40 tot 70 m2 groot. Alle appartementen hebben
44
De houthoogbouw komt in de stad Heilbronn
een loggia of ramen tot op de grond. Een van
en bestaat uit koop- en huurappartementen
de woongemeenschappen op de zesde verdie-
voor verschillende doelgroepen. J1 maakt deel
ping heeft directe toegang tot een dakterras.
uit van blok J. Dat bestaat uit in totaal acht af-
Op het dak van de tiende verdieping is een ge-
zonderlijke gebouwen rond een gemeen-
meenschappelijk dakterras. Voor informatie:
schappelijke binnenplaats. Gemeenschappe-
kadenundlager.de
foto: kaden+lager
het houtblad
lijk is ook een ondergrondse parkeergarage.
Trappenhuis en plint van beton In gebouw J1 zijn het trappenhuis en de plint van
HOC-LADDER 2018
gewapend beton. De houthoogbouw bevat 60 huurwoningen. Vier woningen zijn voor woongemeenschappen met mensen die ondersteuning nodig hebben. Ongeveer de helft
Architectenbureau Kaden+Lader ontwierp de
van de rest wordt sociale woningbouw. Er is
hoogste hybride houtbouw voor Duitsland.
veel plaats voor fietsen en er is bergruimte
Het appartementencomplex J1 wordt tien ver-
voor kinderwagens en rolstoelen. CTH Basiskennis: 10 en 24 januari, 7 februari en een nog te bepalen datum eind februari bij het HMC; examen 12 maart
AMERIK AANS WIT EIKEN VOOR TRIBUNE LORD’S
2018 Lord’s Cricket Ground in St. John Wood in CTH Commercie: 3,17 en 24 april; examen
Wat meteen in het oog springt, is de overste-
7 mei 2018.
foto: jon cardwell
Londen heeft een nieuwe tribune geopend.
kende dakconstructie. De dakliggers zijn de langste die ooit zijn gemaakt voor een Europees project met Amerikaans wit eiken.
De Marylebone Cricket Club gaf architecten-
CTH Naaldhout: 23 mei, 6 en 20 juni; examen 2 juli 2018.
CTH Plaatmateriaal: 27 maart, 10 april en
bureau Populous de opdracht voor een nieu-
350 mm op het breedste punt. De langste vin-
een nog nader te bepalen dag eind april bij
we tribune, de Warner Stand, in de bakermat
ger weegt ongeveer 4 ton en is 23,4 m lang,
het HMC; examen 7 mei 2018.
van de cricketsport. Het project maakt deel uit
even lang als 26 cricketbats. Bij het project
van een masterplan om de bezoekersbeleving
waren de American Hardwood Export Coun-
CTH Bouwen met hout: 7 en 21 november;
te verbeteren en de internationale reputatie
cil (AHEC) en constructeursbureau Arup be-
3 december 2018.
van de wereldberoemde Lord’s te versterken.
trokken.
Op de nieuwe tribune is plaats voor ruim
Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: is een
2.600 toeschouwers. Populous ontwierp eer-
Amerikaans hardhout ‘Een spannend mo-
schriftelijke cursus en kan op elk moment
der het Olympisch Station voor de Olympi-
ment voor ons, omdat onze visie op de moge-
worden gestart.
sche Spelen van 2012 in Londen.
lijkheden van Amerikaans hardhout bij dit project werkelijkheid werd,’ zegt directeur David
Wilt u een cursus toegespitst op uw be-
Vleermuisvleugel Het dak bestaat uit elf
Venables van AHEC Europa. ‘En hout en cricket
drijf? Dat kan. Alle cursussen kunnen als
liggers van gelamineerd Amerikaans wit ei-
zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden,’ legt
maatwerk worden gegeven.
ken, die vormgeven aan de vleermuisvleugel.
Philip Johnson van Populous uit. Cricketbats
Voor informatie: houtopleidingscentrum.
Ze zijn gefabriceerd door houtfabrikant Hess
worden gemaakt van wilgen en essen. Voor in-
nl. •
Timber uit Duitsland. Elke spant meet 900 x
formatie: americanhardwood.org.
adviesbureau
bruggen
Voor adviezen die écht hout snijden!
Carpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.
www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl
Ingenieursbureau Evan Buytendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuytendijk.nl E info@evanbuytendijk.nl Advies, begeleiding, (groeps)certificering FSC/PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR/FLEGT, opleidingen & trainingen
afzuiginstallaties
C-Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Uithoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.
Holtrop & Jansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com
Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet
gecertificeerd hout
Woodteq Houtconstructies Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq.nl E info@woodteq.nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, Multiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.
coatings
Norway Coatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norwaycoatings.nl E info@norwaycoatings.nl
Louis Eijssenweg 3A8 6049 CD Herten The Netherlands T +31 (0) 475 399740 F +31 (0) 475 310271 E info@coillte.com I www.coillte.com
DLH Nederland B.V.
Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.
gelamineerde houtconstructies
Wood Products Logistics BV Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtexpeditie WPL - de logistieke dienstverlener
C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o.a. CIB).
houthandel Greenwood International BV
Derix Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; zie www.derix.nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen (CLT / X-lam)
Van den Berg Hardhout BV 2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl Importeur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ruw en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!
Withagen Houtprodukten BV
Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever
Coillte Panel Products
houtexpeditie
algemeen
J en J Personeelsmanagement b.v.
Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 I www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout (thermowood)
Exportweg 1, 9482 WP Tynaarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. Vilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOMO en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.
Boogaerdt Hout Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl
Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid
Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.
LTL Woodproducts
vloeren/dekken
LTL Woodproducts B.V.
GWW Houtimport Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de weg- en waterbouw uit voorraad leverbaar!
“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL
WWW.HOUTEX.NL
Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.
IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk
Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018
Nonhebel Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.
Foreco Dalfsen B.V. Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.
Foreco Houtconstructies Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.
vacuümpompen
Becker Druk- en vacuümpompen B.V. Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.
vlamvertragers voor hout
houtinformatie Fire-resistant BV www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.
Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek
Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.
Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland
Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.
Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.
internet
www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.
SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.
Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).
• Stijlvol • Notenhoutachtige uitstraling • Vormstabiel • Stootvast • Uit duurzaam beheerde bossen • Duurzaamheidsklasse I
G EMODIFICE E R D LOOFHOUT
DOOR EN DOOR STIJLVOL
L
FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.
Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfoto’s!
O
I
A R F
N E K
N R.
Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)
Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wand- en gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.
• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden
Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT
Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging
• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)
Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.
www.leegwater.nl/producten/brandvertraging