Lr pdf los 2018 lr by Het Houtblad

f e b r u ar i 2018 •

j aar g an g 30 •

w w w . h o u t b l ad . n l

n u m m e r 1

Bosvilla HaagwijkVoorschoten Architect Architect eigen huis Fotograaf Martijn Heil

Geniaal tropisch hardhout alternatief voor gevels

Carpentier levert aan de high-end klant duurzaam en

PARTNER VOOR UW CREATIES. Carpentier Hardwood Solutions Abeeldreef 15, 8760 Meulebeke +32 (0)51 62 24 90

www.carpentier.be

kwalitatief massief hout voor design en architecturale toepassingen en constructies, zowel binnen als buiten. De opbouw met intelligente systemen resulteert in een unieke beleving voor de eindklant en een grote tijdswinst voor de plaatser.

f e b r ua r i 2 0 1 8

wo n d (e r) e n d e r t ij d Weer valt er iets te vieren: in  lopen we onze ste jaargang. Bij ons -jarig jubileum schreef ik in het voorwoord van nummer / dat het toen ‘niet het seizoen van jarig zijn’ was. ‘Iedereen is met de manmoed der wanhoop bezig te overleven.’ Maar de tijden zijn weer voller geworden. Konden er toen, nou vooruit, vijf kaarsjes op de taart, nu mogen het er gewoon dertig zijn. De laatste vijf jaar zijn talloze mensen werkloos geslagen door de onverbiddelijke moker van maatschappelijk malheur. Echter is ook de groeikracht gebleken van mensen die op de zeilen van creativiteit en de motor van urgentie de veilige haven van voorspoed hebben bereikt. Je kan zelfs zeggen dat er meer dan ooit is gebeurd. Bijvoorbeeld. Wanneer de dringende noodzaak ontbreekt en de tijd elastisch blijft uitgolven, duurt het een slaperige  jaar voor de weleervisie verwezenlijkt wordt, zoals in dit nummer Musis Sacrum in Arnhem bewijst, dat eindelijk (-!) tot een welluidend contrapunt is getoonzet. Een groep onbetaalde doorzetters en een bevlogen architectenbureau maakten in vijf jaar een minder-dan-een-miljoen Van Eesteren Paviljoen, waarvan de trotse kwaliteit afspat. En een barones wenkte in de strijd met allerlei overheden intelligent haar perspectief nabij: een landgoedlaboratorium. Al kan een bedaard vaarwatertje soms zeker geen kwaad de waarheid is al eeuwen bekend: zonder druk geen geluk.

hans de groot, hoofdredacteur

co l o f o n Het Houtblad is een vaktijdschrift over hout en houtproducten in architectuur en bouwen. Het is een uitgave van MYbusinessmedia te Deventer in opdracht van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen en Centrum Hout te Almere. Het blad verschijnt x per kalenderjaar en wordt in een oplage van ca. . exemplaren gericht verspreid onder personen, bedrijven en instellingen die professioneel te maken hebben met hout.

uitgave MYbusinessmedia Postbus   AB Deventer Tel. - www.mybusinessmedia.nl

Brandmanager: Suzanne Wanders

redactie Het Houtblad Postbus   AB Deventer Tel. - Internet: www.houtblad.nl E-mail: redactie.houtblad@ mybusinessmedia.nl

Margo Verbiest (webredacteur) Tel. - E-mail: m.verbiest@mybusinessmedia.nl

Hans de Groot (hoofdredacteur) Tel. - E-mail: h.groot@mybusinessmedia.nl

marketing Stella de Jong Tel. - E-mail: s.jong@mybusinessmedia.nl

Kasper Weigand (eindredacteur) Tel. - E-mail: k.weigand@mybusinessmedia.nl

ont werp BladVorm Leiden

opma ak Colorscan bv, www.colorscan.nl advertenties Wilco Stemerdink druk Tel. -    E-mail: w.stemerdink@mybusinessmedia.nl Drukkerij Roelofs Enschede

medewerkers John Ekkelboom, Hilde de Haan, John Lewis Marshall (fotografie)

foto: hiroyuki hirai tokio

het houtblad

g e wa n d h a u s a r n h e i m

Shigeru Ban smeedde een gedicht: Dat bleek

Musis Sacrum in Arnhem heeft eindelijk z’n

een waar gepuzzel op de vierkante centime-

definitieve vorm gevonden. Met van Don-

verder in

ter. ________________________________ 

gen-Koschuch als kundig gids zet een schitterend ensemble de hele omgeving in de muziek. _____________________________



groeiverlies Het interieur volgens de gulden snede, het exterieur volgens de ‘chaostheorie’ - zelden

chinese knoop

vind je zo’n contrast als bij het LandgoedLAB

Het Galileo Reference Centre in Noordwijk

op Landgoed Grootstal in Malden. _____ 

moest snel worden gerealiseerd: een slimme vuren hoofdconstructie gaat samen met een

complexe houten binnengevel. ________ 

h o u ta r c h i t e c t u u r + Op de tweejaarlijkse beurs DACH+HOLZ International is ook altijd een architectendag.

tulpen voor muziek

Dit Architekturforum Livingwood ontrolt

Horizontaal geordende planken van Ameri-

zich op  februari a.s. onder het thema

kaans tulpenboomhout verspringen in de

o n d e r a rc h i t e c t u u r ________ 1 4 s n e l z o e k e r s ___________________ 4 5 Coverfoto: Van Eesteren Paviljoen Amsterdam Ontwerp: Korteknie Stuhlmacher Architecten Rotterdam Fotografie: Luuk Kramer Amsterdam

Wohnen ganz in Holz.________________ 

breedte en vloeien achterlangs het podium van het Performance Theatre in Freshwater,

Australië. __________________________ 

z a n d i n d e s pa In een volharding van vijf jaar zette een groep vrijwilligers zich in om het gedachte-

driehoeken zoeken

goed van tuinsteden te behouden én blijvend

Architecten van grote gebouwen ontwerpen

uit te dragen. Visioen werd Van Eesteren

van tijd tot tijd ook graag een klein project.

Paviljoen. __________________________ 

redactieadviesr a ad Willem-Jan Bluyssen (Accsys Technologies PLC), Monique Fledderman (NBvT), Ro Koster (RO&AD Architecten), dr. René Klaassen (SHR), Dennis Leegwater (Leegwater Houtbereiding), Erik Leeuw (Houthandel van Dam), ir. Eric D. de Munck (VVNH/Centrum Hout), ir. Vincent Raadschelders (Raadschelders Bouwwadvies), dr. ir. Geert Ravenshorst (TU Delft), ir. Edwin Smit (MIII architecten)

verpakkingsfolie is milieuvriendelijk, zowel als grondstof als wat betreft de productie en de afvalverwerking.

milieu Het Houtblad wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier. De

Jaarabonnement Het Houtblad Compleet Nederland € , Jaarabonnement BNA € ,-

abonnementen Het Houtblad belicht de veelzijdigheid van hout voor de houten bouwsector. Abonnees profiteren van deze voordelen: - Het vakblad  keer per jaar; - Extra vakinformatie op houtblad.nl; - Wekelijks de digitale nieuwsbrief; - Korting op de Nationale Houtdag.

Jaarabonnement HIBIN € ,Jaarabonnement KIVI NIRIA € ,Jaarabonnement NBvT € ,Studentenabonnement gratis Prijzen excl. % btw en € , administratiekosten. VVNH-leden en leden van CNV Hout en Bouw en Bouw- en Houtbond FNV ontvangen Het Houtblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Werknemers die geen lid zijn van een van de bonden en in dienst zijn van een houthandelsbedrijf, ontvangen een gratis abonnement na registratie. Zij kunnen zich hiervoor abonneren via www. houtblad.nl/abonneren.

Het volgende Houtblad verschijnt op  maart .

Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan. Opzegging uitsluitend schriftelijk uiterlijk drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Nadien vindt automatische verlenging plaats. MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst. Uw gegevens kunnen door MBM of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten of diensten. Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

abonnementenadministratie Postbus ,  AB Deventer Tel. - (dagelijks van : tot : uur) Fax: - E-mail: houtblad@mybusinessmedia.nl copyright Het auteursrecht van de redactionele inhoud van dit tijdschrift wordt voorbehouden. Ongeautoriseerde vermenigvuldiging en/of openbaarmaking van het geheel of gedeelten daarvan, op welke wijze ook, is niet toegestaan zonder schriftelijke toestemming vooraf van Het Houtblad. ISSN: -

f e b r ua r i 2 0 1 8 5

het houtblad

foto: de architekten cie. amsterdam/ernst van raaphorst

foto: bart van hoek den haag

eindelijk muz iek nieu wbou w/r enovatie musis s acrum ar nhem

Na 170 jaar rusteloos bouwen en verbouwen heeft Musis Sacrum in Arnhem eindelijk zâ&#x20AC;&#x2122;n definitieve vorm

met architectenbureau van Dongen-Koschuch als gids en leidde naar een schitterend eindpunt dat de hele omgeving in de muziek zet.

fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: bart van hoek den haag

gevonden. Het Slingerpad van Opportunisme is verlaten, de Allee van Principes ingeslagen. Dat geschiedde

f e b r ua r i 2 0 1 8

Plattegrond begane grond. Legenda. 1.

Hoofdentree

Artiesteningang

Artiestenfoy er

Foy ers

Nieuwe foy ers

6 .

Kleedkamers

Kantoren

Parkzaal

9 .

M uzenzaal

10. Bar 11. Keuken 12. Garderobe ( trap af in 5) 13. Laden en lossen

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : bart v an h o ek d en h aag

h et h o ut bl ad

14. R estaurant

De uitstulping aan de M uzenzaal is weggehaald. Hoogsmalle boogramen bieden nu eventueel uitzicht op de omgeving.

Een hoog oprijzende groene afgeronde rechthoek en alglazen plint waarboven een smal witnatuurstenen

De M uzenzaal is grondig aangepakt q ua installaties, akoestiek en klimaat.

overstek een vinnige rechthoek maakt.

De kleurstelling had van de architect lichtertintig gemogen.

bleef het verbazend stil, tot eindelijk de laatste ronde startte: grondig, sy stematisch en weloverwogen, met de veldheersblik van Dongen-Koschuch Architects and Planners twaalf theaters en concertzalen ontworpen. De creativiteit van het bureau wordt dus ondersteund door een aanzienlijke hoeveelheid kennis en ervaring.

Dunning Het uiteindelijke voorstel behelsde de renovatie van de oudbouw, door Van Dongen ‘ een dunning van het bos’ genoemd, de sloop van de Parkzaal aan de parkzijde, een uitbreiding aldaar met eraan vast een fonkelnieuwe Parkzaal met een perfecte akoestiek. Met wat hij

Dat geldt met name voor de nieuwbouw die tegelijk ul-

eerder zag tijdens de rondleiding door het gebouw, con-

tramodern en tijdloos de sy mbiose zoekt met het omrin-

stateerde Van Dongen een rare discrepantie in het pro-

gende stadsdeel. Het complex vormt samen met een park

gramma van eisen. ‘ Daarin werd gevraagd om een zaal

waarin de Lauwersgracht vijvert, een langgerekte eiland-

van 10.000 m3, terwijl de oude zaal al 8.000 m3 telt. Dan

strook tussen de Velperbinnensingel en de Eusebius-/

krijg je haast twee keer hetzelfde. Wij zijn naar ons con-

Velperbuitensingel bij het Velperplein. Als je eerlijk bent,

tact bij Peutz gegaan die de oude zaal ooit had uitgebreid

zou je het Arnhems Mormeleum, de oudbouw, onmiddel-

ter hoogte van het orkest. Kon die uitbreiding er niet af

lijk met de grond gelijkmaken. Maar na bijna twee eeu-

voor een nieuwe grote zaal als het Concertgebouw van 15

wen wordt ook wat lelijk is, vertrouwd, en noemen stad-

tot 18.000 kuub? Hij was meteen enthousiast, die uitbrei-

genoten het liefkozend bij de voornaam: Musis.

ding was toch al nooit een succes geweest.’ Probleem was: het budget was daarvoor verre van toereikend.

Huz arensalade Musis Sacrum (Gewijd aan de M uzen), schepping van architect Hendrik Willem Fromberg, zag

Lucide scheppingssprong Er speelde bovendien iets

het licht in 1847 in neoclassicistisch bouwkleed, een stro-

anders mee, want creativiteit legt ook altijd zijdelingse ver-

ming die toen al over z’ n hoogtepunt heen was. Het be-

banden. Van Dongen woonde om de hoek van de Prinsen-

vatte een Grote en een Tuinzaal, waaraan stadsarchitect

gracht waar elk jaar het Prinsengrachtconcert voor een zaal

Hendrik Jan Heuveling Sr. in 1852 een derde zaal toevoeg-

van kades en boten wordt gegeven. ‘ Dat startte ooit met

de. Geen van drieë n kon bogen op een erg oorstrelende

3.000 mensen, de laatste keer waren het er 42.000! Fan-

akoestiek. Frits van Gendt maakte van de laatste een te-

tastisch is dat: de stad als auditorium. Dat zou hier kunnen

leurstellende concertzaal (1864); broer Dolf deed dat la-

worden aangevuld met het jaarlijks Arnhems Parkconcert.’

ter wereldberoemder met het Amsterdamse Concertge-

De nieuwe Grote Zaal moest dus - volgende lucide schep-

bouw (1888). Het geld kon niet op, want er kwam een

pingssprong - een glazen wand krijgen (10 x 15 m), waar-

nieuwe concertzaal op een kwartslag van de vorige, ter-

van de onderkant met é é n druk op de knop over 5,5 m

wijl de Grote Zaal werd gerenoveerd. De buitenkant on-

hoogte open kon. Het orkest draait zich om en speelt voor

derging een gedaanteverwisseling naar neorenaissance

een zaal van bomen en struweel. ‘ Fascinerend, maar a. hoe

met uivormige koepels (1889). Sommigen bewonderden

ga je die zaal maken en b. die grote ruit kost een hoop geld.’

het huzarenstuk, anderen beweenden de huzarensalade.

Soort souterrain Een analy se van het PvE leerde dat er Bouwverbijstering Een serre met café -restaurant op

al een soort logistiek van de oude zaal onder de grond zat.

de kop aan het Velperplein uit 1907 maakte plaats voor De

Door daar bij aan te sluiten en er de hele logistiek van in-

Rotonde, een vensterrijke halve grootcirkel: nieuw ongeval

stallaties, garderobe, toiletten, bergruimtes, kleedkamers,

van bouwverbijstering. In 1949 volgden deelrestauraties,

artiestenfoy ers en kantoren aan te verbinden hou je de

in 1962 een zoveelste aanbouw ter hoogte van de Velper-

fijnfinancië n over voor de bovenbouw. Al zijn verschillen-

buitensingel. Een grootschalig renovatieplan van Herman

de ondergrondse ruimtes stijlvol uitgerust met bijvoor-

Hertzberger stierf aan Arnhemse criticasters (1977). In

beeld FSC-noten kastenwanden en -eiken tafels. Arnhem

plaats daarvan was een totaalrenovatie de wanhopige red-

is zandgrond, dus je hoeft slechts zes, zeven meter te gra-

dingsoperatie (1983). In 1995 kwam wé é r een nieuwe uit-

ven en je hebt er een complete verdieping bij zonder dure

f e b r ua r i 2 0 1 8

uit Amsterdam. Oprichter Frits van Dongen heeft ongeveer

h et h o ut bl ad

t ek en in g : v an d o n g en - k o s c h uc h am s t erd am

bouw, nu terzijde van de Eusebiusbuitensingel. Twintig jaar

f e b r ua r i 2 0 1 8 h et h o ut bl ad

1 0

Foy er met links het buffet, recht vooruit de Parkzaal en rechts de vide, foy er langzij en brede trap naar de

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : bart v an h o ek d en h aag

garderobe en toiletten.

V erschillende ondergrondse ruimtes, zoals deze kleedkamer, zijn stijlvol uitgerust met ( noten kastenwanden en) eiken tafels.

Fantastische tegenbewegingen van in- en uitspringende staffelingen voor de juiste spreiding van het geluid.

luxueuze andere materialen. Het groene lapis glazuri loopt

langs de gevel om daglicht en buitencontact mogelijk te

binnen door op de wanden van de Parkzaal, logisch en

maken, als een soort souterrain (Amsterdam! ). Als schep-

natuurlijk. Boven- en onderlangs het groen van de lange

pend architect kun je veel meer dan je bedenkt. Maar ook

foy er, rechts van de entree, lopen gele lichtlijnen. Ze accen-

praktisch kwam er bijstand, zoals van George Wiegel,

tueren ook de plafondranden van de grote, ruime Park-

thans ex-directeur van Het Gelders Orkest dat Musis als

foy er direct bij binnenkomst. Rechts bevinden zich in de

thuisbasis heeft. ‘ Hij leidde de politici rond door het vol-

groene wand messing deuren naar de zaal, recht tegenover

gens iedereen “ fantastische gebouw” en liet hun alle man-

is het buffet, links zijn neutraalwitte wanden waarachter

kementen zien. Of dit Musis uit 1847 niet een kleine ver-

het oude Musis, links is de kaartverkoop en linksachter een

betering nodig had? En dat werkte.’ Al bleef een gulzig

eiken wenteltrap naar de vide, de balkons van oude en

gevoel naar een extra 10 miljoen gezond knagen…

nieuwe zaal, Singelfoy er en buffet. Het messing (‘ zakelijk

f e b r ua r i 2 0 1 8

gevels. De ruimtes in vakergebruik liggen aan een sleuf

Vreugde van herkenning Toch knalt de kwaliteit er

zaal; ze staan als kasten aan de wand voor een optimale ge-

vanaf als je het gebouwencomplex ziet en betreedt. En dat

luiddichtheid. Vanbinnen zijn ze daartoe stralend bekleed

is een groot compliment aan alle deelnemende partijen die

met geperforeerd eikengefineerd MDF.

h et h o ut bl ad

en warm’ ) keert terug in de sluizen van Park- é n Muzen-

eendrachtig het beste hebben nagestreefd. De zorgvuldigheid blijkt ook uit het prachtig subtiele spel van terugkeren-

Strakweelderige ruimtes Via een brede trap direct

de elementen, vormen, kleuren en materialen: een ware

na de ingang daal je af naar de garderobe en toiletten,

vreugde van herkenning. De nieuwbouw trekt de meeste

strakweelderige ruimtes die ‘ s mensen verborgen activi-

aandacht als krachtige positieverklaring van deze tijd. Hij is

teiten koninklijk maakt. ‘ Deze ruimtes zijn eveneens be-

in vorm en sy mbool van uiterst abstracte betekenis. Het be-

wust onder de grond gebracht. Een tweede reden was om

treft een hoog oprijzende groene afgeronde rechthoek en

boven geen opstoppingen te krijgen van mensen die na

hoge alglazen plint waarboven een smal witnatuurstenen

afloop weggaan of blijven.’ In vele ruimtes zijn de vloeren

overstek een vinnige rechthoek maakt. Het gebouw ligt

(en trappen) luisterrijk voorzien van FSC-eiken parket van

iets verhoogd, wat duidelijk wordt gemaakt door een kleine plint van hetzelfde natuursteen, die aan de kopse en entreezijde luigetrapt is. ‘ Wij wilden veel licht in het gebouw,

de nieuw

bouw

is een k r ac htige posi-

ook voor de musici. Die zijn dolenthousiast, omdat ze voor

t i e v e r k l a r i n g va n d e z e t i j d

het eerst niet in een dichte doos spelen, maar in helderheid en met de natuur op gezichtsafstand.’ stroken- tot visgraatpatroon. Enkele oude wengé en ke-

Non-figuratief bos Heel opvallend is de groene ge-

ruing vloeren, zoals in de Muzenzaal, zijn opnieuw ge-

velbekleding die van keramiek blijkt te zijn. Het glazen

schuurd en geolied. Deze zaal (750 zit-, 1.250 staanplaat-

onderstuk was zeer belangrijk, maar het forse volume

sen), bedoeld voor kleinere uitvoeringen, is grondig

moest ó ó k aansluiten bij het park. Doordat de bekleding

aangepakt q ua installaties, akoestiek en klimaat. De ver-

geaccidenteerd in korte en lange gebogen stangen (halve

plaatsbare stoelen zijn opnieuw goudachtig grijsbruin

paperclips) op de gevels staat, toont het als een schitte-

bekleed. De kleurstelling van de oudbouw is stemmig

rend non-figuratief bos in zes groentinten, een glazuur-

gehouden, waar de architect lichtertintigheid prefereerde.

staaltje van de hoogste orde. Naar de functie van het gebouw is er tevens een associatie met de gelijkmatige

Innig warm ondergaan Hart en pronkstuk is de nieuwe

spreiding van (buiten)klanken. De glazen plint met over-

Parkzaal (1.000 zit-, 1.750 staanplaatsen), ingericht voor zo-

stek loopt door naar het oude gebouw en legt ongemerkt

wel klassieke als popmuziek. Binnenkomen in de 17 m hoge

de verbinding. Ook de vloeromtegeling zet zich binnen

ruimte voelt als é é n machtig, innig warm ondergaan in de

voort in een rustig patroon van kleine en grote rechthoe-

aankleding van FSC-eiken wanden, balkon, plafond en stoe-

ken, gescheiden door smalle biezen. Langs de onder- en

len: een werkelijk magnifieke zaal voor oor é n oog. Het bal-

bovenkant van de glazen wand lopen paarse lichtlijnen,

kon loopt langs de dubbele glazen wand die met gordijnen

een feestelijkheid die van Dongen-Koschuch vaak bij

ook kan worden gesloten; het glas is 50 mm dik en extra

kunstgebouwen toepast. ‘ Wij willen geen sullige spotjes.’

helder. Geopend krijgt de muziek als bonus een extra natuurbeleving. Het deel onder het balkon, deuren van twee-

Schoon beton De wanden en plafonds zijn in schoon

maal 8 x 5 m, kan als gezegd open worden geschoven voor

beton; in hun neutraliteit gaan ze perfect samen met de

openluchtconcerten, inclusief het Arnhems Parkconcert.

■ ■ ■

fo t o : bart v an h o ek d en h aag

Gereed voor het jaarlijks Arnhems Parkconcert.

Ongelooflijk leefbaar De wanden bestaan uit vier de-

langs de bovenste zijwanden. De vloer kan hellend, vlak of

len, twee smalle tussen twee brede boven elkaar. Elk zijn

in hoogte worden gesteld. Van Dongen: ‘ ‘ We wilden een

ze anders ingevuld met panelen van eikengefineerd MDF

klassieke zaal maken van het ty pe Gewandhaus, een schoe-

(fineer 0,6 mm dik). Samen vormen ze fantastische tegen-

nendoos met ronde hoeken. En we wilden een bloedmooie

bewegingen van in- en uitspringende staffelingen voor de

wand, waarin akoestiek, ventilatie en licht zouden zijn op-

juiste spreiding van het geluid (nagalmtijd klassieke mu-

genomen. Dat is hier met de accidentering, beneden- en

ziek: circa 2,0 seconden). De stoelen van geperforeerd

bovenluchtverversing en lichtelementen uitstekend gelukt.

eikengefineerd beuken dragen hieraan bij. De absorptie

Het prachtige, warme eiken maakt daarbij alles af, ja onge-

vindt vooral in het deels open plafond plaats. Voor popmu-

loofllijk leefbaar.’ •

ziek (nagalmtijd 0,0) schuiven vanuit de achterwand 380

hans de groot

akoestische voorzetpanelen van zwart geperforeerd MDF

Locatie: Velperbuitensingel 25, Arnhem Opdrachtgever: Gemeente Arnhem A rchitect, interieur/ land-

C O2-VOETA FDRU K

schaps- architect: van Dongen Koschuch Architects and Planners Amsterdam (vd-k.eu); projectarchitecten:

In het project is onder ande-

Frits van Dongen, Patrick Koschuch; medewerkers: Ralph van Mameren, Elisabetta Bono, Rui Duarte, Hesh

re 126,1 m3 hout toegepast

Fekry , Klaas Sluijs, Olga Moreno A annemer: Mertens Bouwbedrijf Weert (mertens-weert.nl) C onstructeur:

(69,2 m3 MDF, 43,5 m3 ei-

Advies- &

Ingenieursbureau v.d. Laar Eindhoven (vandelaar.info) C onstructeur nieuwbouw + uitbreiding:

ken(fineer), 8,9 m3 keruing,

Aronsohn Constructies Rotterdam/Eindhoven (aronsohn.nl) A dviseur akoestiek, bouwfy sica, brandveilig-

4,3 m3 wengé , 0,20 m3 no-

heid: Peutz Zoetermeer (peutz.nl) A dviseur installaties: Nelissen Ingenieursbureau Eindhoven (nelissenbv.

tenfineer). Dit betekent

nl) Eiken wand-/ plafondpanelen ( Decospan Q uerkus, Oak Natural A llegro) Parkz aal: Baars &

een CO2-vastlegging van

Bloem-

hoff Nieuwegein (baars-bloemhoff.nl) A koestische voorz etwanden: Espero Waalwijk (espero.nl) Eiken,

136.926 kg. Het compen-

keruing vloeren: Finesse Den Bosch (fpvl.nl) Noten kastenwanden, eiken tafels: Van der Plas Meubel &

seert de uitlaatgassen van

Project Den Bosch (vanderplas.biz) Keramische gevelbekleding: Koninklijke Tichelaar Makkum (tichelaar.

een middenklassenauto over

nl) Glaz en wanden: Metaglas Tiel (metaglas.nl) Bruto vloeroppervlakte: 13.527 m2 (nieuwbouw 5.950 m²,

1.150.639 km of het jaarlijks

bestaand 3.877 m², uitbreiding 3.700 m²) Bouwperiode: Oktober 2015 - mei 2016 (nieuwbouw); januari 2017

elektragebruik van 152 huis-

(renovatie) (Opening: 12 januari 2018) Bouwkosten, incl. installaties: € 23,1 miljoen

houdens.

! & $ ' -

' "

!""##$%&#'%()*+,-#./0#/-% 12/2$3##/'4% 5667%&8.'%.9'%:#/2$';88/3% <#&##/3%<8=>

( )* + + , ³

!"#$%&'()"*"+,#-."+$/"($%"($ STIP-certiﬁcaat handelt uitsluitend in hout uit verantwoord/ duurzaam beheerd bos. Dat hoeft de afnemer niet te controleren, want het wordt vastgesteld door een geaccrediteerde certiﬁcatie-instelling.

, !

$ . / $ . . + + + - , + / ! .0 / catalogus nu beschikbaar

" # #

" !

% +

?88@'%.%&8.'%9$A

' (

" !

)

• Als het bedrijf het STIP-keurmerk voert zit u altijd goed: 100% verantwoord hout.

B#$'%.%&8.':#/;#/-#/A

• Met het STIP-certiﬁcaat kunt u bestaande Chain of Custody systemen combineren; • STIP kent geen bijkomende administratieve of logistieke verplichtingen; • Op uw klanten rust geen controleverplichting; STIP = STIP.

Bedrijfskeurmerk STIP is goedgekeurd door de Toetsingscommissie Inkoop Hout (TPAC) en voldoet daarmee aan de inkoopcriteria van de Nederlandse overheid.

0$1234$5$67$26$87

()*+>CDE

G R A T IS E - N IE U W S B R IE F H E T H O U T B L A D ?

E L D U A A N O P W .H O U T B L A D .N L !

ONDER A RC HITEC TU U R D

E N

A P P E L

A L S

B O

U I S

Architect Claudio Beltrame vond voor een

fo t o : m as s im o c riv el l ari g o riz ia

de Italiaanse Alpen, vlak bij Tarvisio aan de grens met Oostenrijk en SloveniĂŤ . Claudio Beltrame ontwierp de kegels in allereerste instantie voor een architectuurwedstrijd in 2014. Later kwam het plan om het project te realiseren. De architect wilde een constructie creĂŤ ren die niet alleen een toevluchtsoord is voor de mens, maar die ook

ven. Pigna is gemaakt van gelamineerd hout,

trap naar boven volgt de vorm van de dennen-

een natuurlijk element is in haar omgeving,

geĂŻ soleerd met houtvezel en bekleed met la-

appel en leidt naar de tweede woonlaag met

een mimesis.

riks shingles. Het oppervlak van beide woon-

het woongedeelte: woonkamer, kleine keu-

huizen is 35 m .

ken en badkamer. De trap ernaast leidt naar

Gelamineerd hout Het gaat om twee op-

de slaapkamer op de derde woonlaag. Het

vallende boomhuizen met drie woonlagen,

Drie woonlagen De eerste woonlaag is

bed staat onder een rond dakraam in de top

die ook nog eens 10 m boven de grond zwe-

bedoeld als panoramisch overdekt terras. De

van de constructie.

T R I P L E X

V I L T

InVorm Architecten heeft voor de Broederen-

kerk een verdieping aangebracht. InVorm Ar-

kerk in Zutphen een nieuw bibliotheekinteri-

chitecten koos ervoor die te verwijderen, zodat

eur ontworpen. Er is gewerkt met berkentri-

de ruimtelijke kwaliteit en beleving van het mid-

plex en vilt. â&#x20AC;&#x2DC; Het laat zien dat een kerk een

denschip zijn hersteld.

arc h it ec t en s c h ied am

B E R K E N

prima locatie kan zijn voor bibliotheken,â&#x20AC;&#x2122; zeg-

fo t o : in v o rm

h et h o ut bl ad

1 4

deze Pigna (= Kegel) zijn er twee gebouwd in

Knipoog naar verleden Tegelijkertijd

gen de architecten.

ontstond plaats om midden in de kerk een De Broederenkerk is een 14e-eeuwse klooster-

stijlvolle ruimte met meerdere functies onder

kerk die behoort tot de orde der Dominicanen.

te brengen. Deze ruimte is bekleed met vilt en

van Zutphen. â&#x20AC;&#x2DC; Een mooie knipoog naar het

Sinds 1983 is de openbare bibliotheek erin ge-

berkentriplex leliekruisen, die verwijzen naar

verleden,â&#x20AC;&#x2122; aldus de architecten uit Schiedam.

huisvest. Bij eerdere verbouwingen was in de

het wapen van de Dominicanen en het wapen

Voor het door Invorm Architecten ontworpen patroon is een spiraalfrees gebruikt. Het patroon is vervolgens met lenskopschroeven op de achterwand gemonteerd. Deze wand zelf

WWW.HOUTEX.NL

f e b r ua r i 2 0 1 8

boomhuis inspiratie in de dennenappel. Van

is bekleed met vilt.

Meer dan uitlenen Bibliotheken regelen SC H AV E RIJ | DROG E RIJ | TR A NSPORT VELE MOGELIJKHEDEN IN TUINHOUT VOOR DE AANLEG VAN BRUGGEN, VLONDERS, BANKEN, DAMWANDEN E.D.: t ";0#Ă&#x2030; t #"/(,*3"* t #*-*/(" t $6."36

t ,"163 t -0630 (".&-" t ."44"3"/%6#" t /*07Ă&#x2030;

WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 | WADDINXVEEN T 0182 â&#x20AC;&#x201C; 615933 | E INFO@HOUTEX.NL

$" )06540035&/ 36*. 01 VOORRAAD!

tegenwoordig meer dan het uitlenen van boeken. Ze doen steeds vaker recht aan hun maatschappelijke functie. De uitleenfunctie is in Zutphen uiteraard wel aanwezig. Maar wie goed kijkt, ziet dat het middenschip nauwelijks is gevuld met boeken en media. Die zijn geplaatst in de zijschepen. In het midden van de kerk is zichtbaar wat met deze informatie wordt gedaan.

Z W

E E D

T W

Het ontwerpersduo Bigert &

E R P E R S D

U O

Bergströ m be-

B E D

E N

K T

E I V O

R M

I G

S A U N

deren met de seizoenen: 24 uur duisternis in

van alles kunt bespreken,’ legt het kunste-

dacht een openbare sauna voor Kiruna, een

de winter tot 24 uur zon in de zomer. De ei-

naarsduo uit. En te bespreken is er genoeg

stad in het noordelijkste puntje van Zweden.

vorm staat sy mbool voor de wedergeboorte

over de toekomst van de stad in en bij het sau-

Binnenin is het ei uiteraard van hout.

van de stad.

na-ei. Deze maand wordt Solar Egg tijdelijk

Voor het ei lieten Mats Bigert en Lars Berg-

Bodemdaling Kiruna ondergaat de volgen-

strö m zich inspireren door het arctisch kli-

de twee decennia een ingrijpende transfor-

maat, waar de lichtomstandigheden veran-

matie: een groot deel van de stad wordt ver-

rijs, om daarna terug te keren naar de stad.

plaatst. Door tientallen jaren mijnbouw daalt

C - L A D

E R

de bodem en dreigt de stad ten onder te gaan. De verplaatsing moet in 2040 achter de rug

h et h o ut bl ad

zijn.

Vuren en populieren Solar Egg is 5 m hoog en 4 m breed. De schaal weerspiegelt de stad en het platteland en is van verguld roestfo t o : j ean - bap t is t e bé ran g er s t o c k h o l m

vast staal. De installatie bestaat uit 69 delen en is te verplaatsen naar verschillende locaties

CTH Plaatmateriaal: 27 maart, 10 april en

in de stad. Binnenin is het gouden ei van hout,

een nog nader te bepalen dag eind april bij

met wandpanelen en vloeren van vuren en

het HMC; examen 7 mei 2018.

banken van populieren. In het hart staat een hartvormige, houtgestookte saunakachel die

CTH Commercie: 3, 17 en 24 april; examen

de warmte levert.

7 mei 2018.

Heilige plaatsen ‘ Sauna’ s zijn plaatsen die

Gecertificeerd Sorteerder Naaldhout: 17

fascineren. Het zijn heilige plaatsen waar je

april, 1 en 15 mei 2018. Retraining Gecertificeerd Sorteerder

R O O T S T E H E I N D H O V E N

U T P R O

J E C T

B R A I N

P O

R T

Naaldhout: 1 en 15 mei 2018. CTH Naaldhout: 23 mei, 6 en 20 juni; exa-

The Dutch Mountains wordt een gebouw met

combineerd met alledaagse activiteiten, zoals

een eigen signatuur, getuige de adembene-

eten, boodschappen doen en ontspannen. Het

mende impressies. In de houtbouw kunnen

hightechgebouw wordt een klein dorp met

zich grote en kleine bedrijven vestigen en er

onder meer restaurant, café , fitness, kinder-

wordt gedacht aan een hotel.

opvang, supermarkt en expositieruimte. De

men 2 juli 2018. Praktijkopleider: Op aanvraag. CE-markering: Op aanvraag.

koppen van het gebouw lenen zich voor huis-

Landscraper De houtbouw van kruislaag-

vesting van grotere bedrijven, terwijl het mid-

Verkoper als onderscheidende factor: Op

hout wordt liefst 440 m lang. In plaats van te

dendeel geschikt is voor kleinere bedrijven en

aanvraag.

wedijveren met de hoogste gebouwen ter we-

start-ups. Ze delen de gemeenschappelijke

reld kan deze landscraper zonder moeite wor-

voorzieningen, waartoe onder andere ook

Basiscursus Hout en Plaatmateriaal: is een

den opgenomen in een lijst met een nieuwe

conferentieruimtes behoren.

schriftelijke cursus en kan op elk moment

generatie langste gebouwen, leggen de initia-

worden gestart.

Dutch Mountains 45 m hoog. In het midden komt een park van 1 ha, dat is afgeschermd van de snelweg.

A lledaagse activiteiten In deze werkomgeving van de toekomst wordt werken ge-

beel d : s t ud io m arc o v erm eul en ro t t erd am

tiefnemers Studio Marco Vermeulen, BLOC en Urban X change uit. Op het hoogste punt is The

f e b r ua r i 2 0 1 8

geï nstalleerd in het Zweedse Instituut in Pa-

Wilt u een cursus toegespitst op uw bedrijf? Dat kan! Alle cursussen kunnen door het Hout Opleidings Centrum (houtopleidingscentrum.nl) als maatwerk worden gegeven. •

g en av i g eer d v ur en g a l il eo

r efer en c e c en t r e n o o r d w ij k

I n N o o r d w i j k v e r r e e s h e t G al i l e o R e f e r e n c e C e n t r e ( G R C ) , e e n E u r o p e e s p r e s t i g e p r o j e c t d at r az e n d s n e l m o e s t w o r d e n g e r e al i s e e r d . V an d aar e e n s l i m m e v u r e n h o o f d c o n s t r u c t i e d i e o v e r al i n h e t z i c h t i s g e b l e v e n .

fo t o : d e arc h it ek t en c ie. / ern s t v an raap h o rs t

M aar o o k e e n c o m p l e x e h o u t e n b i n n e n g e v e l d i e i n t r i g e e r t al s e e n C h i n e s e p u z z e l .

Uitgekiend bouwpakket van gelamineerd vuren elementen.

De gevels bestaan uit een afwisselend patroon van dikke zwarte aluminium cassettes.

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : d e arc h it ek t en c ie. / ern s t v an raap h o rs t

f e b r ua r i 2 0 1 8 h et h o ut bl ad

ingevuld, in wisselende constellaties. Binnen worden

ten. Toen de Architekten Cie. mei 2016 werd uitgenodigd

bezoekers meteen, en geheel, omhuld door hout. De

voor de ontwerpwedstrijd was de belangrijkste eis dat dit

entreehal bestaat uit een circa 5,5 m brede, gebouwhoge

gebouw binnen een jaar klaar moest zijn. Reden was het

entreehal waarvan in de achterste helft de vloer sprongs-

krachtenspel rondom dit instituut, waarvoor een aantal

gewijs oploopt. Deze helft is feitelijk é é n reusachtig eiken

EU-landen en private instanties slagkracht bundelden.

meubelstuk, behandeld met een monocoatolie.

f e b r ua r i 2 0 1 8

De opdracht was in een zeldzaam strak tijdsharnas gego-

Over het einddoel waren allen het eens: een Europees

Warm huis De architecten realiseerden zich dat alle

Europa onafhankelijk maakt van GPS, de Amerikaanse

werkers hier met abstracte zaken bezig zijn. ‘ Dit is dan

en van oorsprong militaire soortgenoot die al decennia

een warm huis voor hen.’ Het meubelstuk is een slimme

gratis beschikbaar is, en mondiaal voor alle reisverkeer

combi. Het functioneert als hoofdtrap naar de etage, een

is ingeburgerd. In 2003 viel het besluit voor dit Europese

route die via korte trappen voert langs twee brede bor-

sy steem, in 2005 werd de eerste satelliet gelanceerd. Toch

dessen met daarop knusse zitjes tussen planten. Op en

duurde het jaren voor nog eens 17 satellieten de ruimte in

onder de bordessen zijn praktische zaken ondergebracht:

waren, en pas in 2016 kwam het project, met extra part-

een koffiecorner, toiletgroep, dichte en open kasten. Voor

ners van buiten Europa, in een stroomversnelling. Neder-

het oog is er geen onderscheid tussen massiefhouten on-

land pakte dá t momentum en stelde een bouwlocatie be-

derdelen (traptreden, aanrechtblad, open kasten) en het

schikbaar voor de belangrijkste te bouwen controlepost.

eikenfineer van meubelpanelen en deuren. De maatvoe-

De snelle bouwtijd werd daarmee een prestigekwestie,

ring is rank: diktes die in het zicht zijn, meten 28 mm.

en voor de opdracht een sine q ua non.

Hoeken, bij traptreden en meubilair, zijn altijd omgezet in

h et h o ut bl ad

globaal opererend civiel satellietnavigatiesy steem, dat

verstek, met zogeheten herlijsten op die hoeken: massie-

C irculair Het Galileo Reference Centre bevindt zich in

ve latjes van 28 x 28 mm.

het Space Business Park in Noordwijk waar ook het ESA (European Space Agency ) is gevestigd. De tijdslimiet is

Kloek Rondom de entreehal straalt ook ander hout:

riant gehaald: in mei 2017 was de sleuteloverdracht. Het

de vuren hoofdconstructie. Die blijft overal zichtbaar,

gebouw staat nu nog grotendeels leeg, maar het satelliet-

gewhitewashed. Centraal in het gebouw staan op beide

navigatiesy steem functioneert al wel. In 2020 werkt het

bouwlagen twee parallelle rijen gelamineerd vuren ko-

naar verwachting met dertig satellieten op volle kracht.

lommen (hart op hart 3.600 mm), die in lengterichting de

de Architekten Cie. won de opdracht vooral vanwege

middengang flankeren. De breedte-indeling is net anders:

de radicale materiaalkeuze. Hout is veruit dominant. De

de middengang is 3,60 m breed, maar de werkruimten aan

constructie bestaat uit een uitgekiend bouwpakket van

weerszijden zijn 5.40 m breed (bij wisselende lengte).

gelamineerd vuren elementen, een lichtgewicht dat on-

Op de kolommen liggen gelamineerde liggers (600 x 200

derheien overbodig maakte. Het constructiehout bleef in

mm), met daarboven steeds een holle ligger (300 x 200

het zicht: gunstig voor het binnenklimaat, maar evenzeer

mm) voor het doorvoeren van installaties. Ook de pla-

voor de bouwsnelheid; afwerken hoeft dan niet. Het gebouw werd zo ook relatief goedkoop é n minimaal milieubelastend. Het scoort hoog op circulariteit, en elk onderdeel is geregistreerd in een paspoort waarmee afkomst,

binnen w

orden bezoek ers m eteen

om huld door hout

onderhoud en hergebruik zijn vastgelegd. Energiezuinig is het ook: 35%

beter dan het Bouwbesluit vereist. fonds zijn veelal van hout: kruislaaghout, dat al dan niet

Flex ibel Voor een gebouw dat zulke grootse ambities

de onderkant vormt van ribbenvloeren. Deze zijn met

huisvest oogt het GRC opmerkelijk bescheiden. Als een

name ingezet voor de verdiepingsvloeren, waarvoor uit-

langgerekte schoenendoos staat het op de duingrond: cir-

zonderlijk hoge eisen gelden. Vanwege de gevoelige ap-

ca 61 x 15 x ruim 8 m (twee bouwlagen). De gevel bestaat

paratuur moesten ze trillingsvrij zijn; tegen contactgeluid

uit een afwisselend patroon van dikke zwarte aluminium

is daarom op de houten kantoorvloeren een laag beton-

cassettes, wat perfect aansloot bij het eisenpakket. Het

stenen (300 x 300 mm), isolatie en een anhy drietvloer ge-

gebouw moest flexibel zijn: ruimten moeten makkelijk

legd. Gerekend moest worden met een nuttige belasting

van functie kunnen veranderen. De cassettegevel draagt

van 8 tot 10 kN/m2, - het dubbele van normaal! De ko-

daar sterk aan bij: alle cassettes kunnen desgewenst

lommen zijn mede daarom kloek gedimensioneerd, een

transparant, met zeefdruk op glas of gesloten worden

prachtgezicht, vooral in de entreehal waar de breedste

■ ■ ■

De constructie is doorgestapeld.

Enig verbindingsstaal kwam er wel aan te pas, maar dat is uit het zicht gehouden.

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : d e arc h it ek t en c ie. / ern s t v an raap h o rs t

De vuren constructie volgt ex act het patroon van de cassettegevel.

exemplaren (900 x 200 mm) vrij in de ruimte staan. In de

dikte. Ze zijn kleiner dan de doorsnede van een kolom,

middengangen zijn ze smaller (550 x 200 mm), maar nog

maar voorkomen wel dat de liggers - die enigszins kunnen

steeds robuust. Hier zijn de tussenvlakken ingevuld met

doorbuigen - de randen van de kolommen indeuken. Die

glaspuien dan wel houtskeletbouwwanden.

plaatjes maken het oplegvlak van de liggers wel wat klei-

de mate waarin de constructie, indeling en functie samen-

extra oplegvlakjes.’

vallen. Hier loont de gekozen aanpak, zegt architect Eric van Noord. ‘ Het was een bewust besluit voor het wed-

C hinese puz z el De intrigerendste houten knooppun-

strijdontwerp met een plaatselijke aannemer in zee te

ten vind je langs de binnengevel. Zelfs daar wilden de ar-

gaan. Dat werd Van Rhijn Bouw uit Katwijk, niet gespeci-

chitecten dat hout domineerde. Of beter gezegd: dat al

aliseerd in houtbouw, maar wel bekend met prima specia-

die cassettes, die buiten het gevelbeeld bepalen, aan de

listen die meteen zijn ingeschakeld.’ Zo kwam het dan ook

binnenkant verborgen gingen achter hout. Dat was geen

dat de leverancier van de constructie, Woodteq houtcon-

sinecure, aangezien de cassettes in wildverband zijn toe-

structies, al meedacht bij het wedstrijdontwerp. Tussen

gepast in een breed scala wisselende maten. De oplossing

de partijen ontstond een sterke sy nergie, die tijdens de

is gevonden in een houten achterconstructie die exact het

hele bouw bleef bestaan: uiteindelijk werkten allen in é é n

patroon volgt van de cassettegevel. Alle onderdelen zijn

BIM-model, beheerd door de Cie. Alleen de maker van de

op maat aangeleverd, waarna met een zorgvuldige code-

eiken entreelobby (A& D Interieurbouw) werd pas na de

ring eerst de liggende en daarna de staande planken in het

wedstrijdfase ingeschakeld. Hun ambachtelijke betrok-

werk zijn aangebracht. Ze werden onderling verbonden

kenheid was er niet minder welkom om, zegt Jos Duits

met verzonken triplex sparingen, en ook verzegeld aan de

van dit bedrijf. Dat kwam bijvoorbeeld optimaal tot uiting

hoofdconstructie. De nodige sparingen waren van tevo-

in de eiken deuren zonder lijsten die perfect in de eiken

ren ingefreesd.

wanden passen, slechts herkenbaar aan de handvatten. En

Het resultaat van dit precisiewerk mag er wezen. De bin-

ook in de open kasten, speciaal voor de entreelobby be-

nengevel is een driedimensionaal houten rasterwerk, dat

dacht.

bijna een Chinese puzzel lijkt. Op het eerste gezicht lijkt het complex, maar ach, wat is het verbazend simpel, als je

Verborgen staal Het gebouw weerspiegelt de bereik-

het eenmaal snapt. •

te sy nergie: alles steekt prachtig in elkaar. Kolommen, lig-

hilde de haan

gers, vloeren: het is allemaal van hout, en lijkt zelfs enkel met houtverbindingen in elkaar geklonken. Zo simpel is het niet, legt directeur Evert Laarman van Woodteq uit. Stalen verbindingsmiddelen zijn inderdaad nauwelijks

C O2-VOETA FDRU K

toegepast. Normaliter worden liggers tussen kolommen

In het project is onder andere 378 m3 hout toegepast

opgehangen, met stalen schoenen. Omdat de vloerbelas-

(375 m3 vuren, 3 m3 eiken). Dit betekent een CO2-vast-

ting hier zo groot was, zouden deze schoenen echter uit-

legging van 236.646 kg. De Europese bossen slaan

zonderlijk zwaar zijn. Gekozen is daarom de constructie

deze hoeveelheid op in 17 seconden. Het compen-

door te stapelen. De liggers rusten op de kolommen, de

seert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over

vloeren zijn weer op de liggers aangebracht. ‘ Enig staal

1.988.622 km of het jaarlijks elektragebruik van 262

kwam er wel aan te pas, maar dat is uit het zicht gehou-

huishoudens.

den. Zo liggen op de kolommen stalen plaatjes van 3 mm

Locatie: Zwarteweg, Noordwijk Opdrachtgever: Rijksvastgoedbedrijf Den Haag (rijksvastgoedbedrijf.nl) Structuurontwerp ( namens Rijksvastgoedbedrijf) : Nø rd; Maarten Meester (buronord.nl) A rchitect: de Architekten Cie. Amsterdam; Pero Puljiz, Eric van Noord (cie.nl) A annemer: Van Rhijn Bouw Katwijk (vanrhijnbouw.nl) Hoofdconstructeur: Constructiebureau Bogaards Katwijk (bogaards.nl) Houtconstructeur: BSH Bouwadvies Dordrecht Vuren constructie: Woodteq Holten (woodteq .nl) Eiken interieur/ inrichting: A& D Interieurbouw Heemskerk (ad-interieur.nl) Eiken deuren gang: Timmerfabriek Jongbloed Winschoten (tifajongbloed.nl) Bruto vloeroppervlak: 1500 m2 Bouwperiode: November 2016 - mei 2017 Bouwkosten: N.B.

h et h o ut bl ad

koppen in de onderzijde van de liggers. Die koppen zijn

f e b r ua r i 2 0 1 8

ner, maar dat is gecompenseerd door schroeven met grote

Sy nergie Het fraaist is de helderheid van het gebouw,

k link end tulpenboom p erfo r m an c e t h e at re fres h w at er , aus t r al ië

B i j h e t z i e n v an d e h o r i z o n t aal g e p o s i t i o n e e r d e p l an k e n v an m as s i e f A m e r i k aan s t u l p e n b o o m h o u t,v e r s p r in g e n d in d e b r e e d te ,v lo e ie n d r o n d h e t p o d iu m

i n h e t P e r f o r m an c e

T h e at r e o p d e N B C S F r e s h w at e r S e n i o r C am p u s i n A u s t r al i ë , k u n j e w e l s t e l l e n d at d i t n i e t d e c r e at i e i s v an e e n s t an d aar d m e u b e l b e d r i j f .

Het ontwerp is bedacht en gemaakt door de jonge meu-

de natuurlijke kleur behouden blijft. De bewezen duur-

belontwerper Ben Percy uit slechts 3 m3 Amerikaans tul-

zaamheid van deze houtsoort speelde ook een sleutelrol

penboomhout. Percy zocht bewust naar hout dat door

in de materiaalkeuze. ‘ We moeten het belang omarmen

de variatie in kleur en toon de aandacht zou richten op de

van ontwerpen die blijven bestaan gedurende vele gene-

achtergrond van het 300 zitplaatsen tellende theater, ge-

raties, vooral in een omgeving als deze, waar jonge Aus-

vestigd op de, voluit, Northern Beaches Secondary Col-

tralië rs waarden en ideeë n aan het vormen zijn voor hun

lege Freshwater Senior Campus.

toekomst,’ stelt Percy over zijn ontwerp.

Verbluffende resultaten De flitsen paars en zwart in

Golvende oppervlaktestructuur Omdat Percy n iet

sommige delen van de wand en het gevlekte grijs dat door

bekend was met de technische eisen van akoestische

andere delen heenloopt, leidden tot verbluffende resulta-

panelen, heeft hij eerst veel onderzoek gedaan. Dit leidde

ten. En dat is volgens Percy een van de meest besproken

tot de golvende oppervlaktestructuur voor de gelijkmati-

elementen van het ontwerp. Het tulpenboomhout is afge-

ge spreiding van de klanken; een vlak oppervlak zou het

werkt met een transparante olie om ervoor te zorgen dat

geluid hard terugkaatsen en voor te veel nagalm zorgen.

vestigt door de variatie in kleur en toon de aandacht op de achtergrond van het 300 zitplaatsen tellende theater in Freshwater, Australië .

C O2-VOETA FDRU K In het project is 3 m3 Amerikaans tulpenboomhout toegepast. Dit betekent een CO2vastlegging van 1.961 fo t o ’ s : j ac k bus s el l s y d n ey

kg. Het compenseert

Meubelontwerptechnieken Percy g eeft toe dat het

theater. De zaal wordt regelmatig gebruikt voor concerten

project hem uit z’ n comfortzone heeft gehaald. ‘ Ik wilde

en filmvertoningen op de school en wordt ook beschik-

iets maken dat verwijst naar mijn achtergrond als meubel-

baar gesteld aan externe bedrijven voor conferenties en

ontwerper. Ik putte dus uit meubelontwerptechnieken in

spreekbeurten. •

de uitlaatgassen van een middenklassenauto over 16.479 km of het jaarlijks elektragebruik van 2 huishoudens.

plaats van uit die van gevelbekleding, zoals het lamineren en buigen van het hout. Het tulpenboomhout was machi-

k asper w

eigand

naal gemakkelijk te bewerken,’ voegt hij toe. ‘ Ik heb andere houtsoorten overwogen, zoals Amerikaans esdoorn (hard maple). Dat zou er mooi uitzien, maar ik denk dat

Locatie: 153 Harbord Road, Freshwater Opdrachtgever: Northern Beaches Secon-

het te hard weerkaatsend zou zijn geweest voor dit ont-

dary College Freshwater (nbscfreshw-h.schools.nsw.edu.au) Ontwerp wand: Ben

werp.’

Percy Freshwater A annemer: Altone Constructions Curl Curl, Australië Leverancier tulpenboomhout: Britton Timbers Prestons (brittontimbers.com.au), Northland Forest

Onmiddellijke verbetering Het toneel zorgde voor een onmiddellijke verbetering van de akoestiek in het

Products Kingston, Verenigde Staten (northlandforest.com) Bouwperiode: 2017

h et h o ut bl ad

Het tulpenboomhout

f e b r ua r i 2 0 1 8

hout

dr ie i s een hui s t r i a ng le h o u se to k i o

w o n i n g . D at b r e n g t h e n w e e r d i c h t e r b i j h e t p u r e am b ac h t , z e t h u n u i t g an g s p u n t e n w e e r o p s c h e r p e n i s e e n b e w i j s v an k u n s t v aar d i g h e i d . O o k S h i g e r u B an s m e e d d e e e n g e d i c h t . D at b l e e k e e n w aar g e p u z z e l o p d e v i e r k an t e c e n t i m e t e r .

fo t o : h iro y uk i h irai t o k io

A r c h i t e c t e n w i e r w e r k m e e s t al g r o t e g e b o u w e n o m v at , o n t w e r p e n v an t i j d t o t t i j d o o k g r aag e e n k l e i n p r o j e c t , z o al s e e n

De constructieve materialiteit in beton, natuursteen, staal en hout valt meteen op als

De karteling van de gerekte driehoekstrap met eiken treden.

apart en tegelijk ty pisch Ban.

Plattegronden begane grond en eerste verdieping.

Legenda. 1. Woon-/ eetkamer, keuken 2. Dakterras 3. Studio ( kantoor) 4. Entree ( links kantoor, rechts woning) 5. Gebedsruimte

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : h iro y uk i h irai t o k io

6 . Garage

wanden en door in- en uitbreidingen in de triangel te in-

mensen in de Japanse hoofdstad, welk aantal zeker boven

corporeren. Als je nadert op het vals plat van de straat,

de 10 miljoen gaat uitkomen. Om ze geordend de stad te

moet je goed kijken om de vorm van de woning scherp te

laten doorkruisen, kriskrast de gemeente het wegennet

krijgen. Dat lukt nog het beste met het driekantige houten

alle richtingen op, in de lengte en de straatbreedte. De be-

dak als richtpunt. Sta je er recht voor, dan lijkt het een huis

bouwde grond ertussen is een kavellappendeken van dui-

als elk ander. De constructieve materialiteit in beton, na-

zenden kleine en grote landeigenaren. Het is Japanners

tuursteen, staal en hout valt wel meteen op als apart en

echter wel toevertrouwd alle overschietende schotse hoe-

tegelijk ty pisch Ban, evenals het expressieve spel met ho-

ken en scheefse gaten te verzamelen en aan te wenden

rizontale, verticale en kort diagonale lijnen.

f e b r ua r i 2 0 1 8

Tokio woekert met de ruimte. Er wonen circa 9,5 miljoen

voor een soort van woningnieuwbouw.

Zwevende engel Het telefoontje van de opdrachtgever kwam ongevraagd en onverwacht, maar was niet on-

dus een omvangrijk rariteitenkabinet van woningzotheid

welkom. Hij bezat een onregelmatig stuk grond van circa

aan: een thuis voor bewoners, een abuis voor passanten.

530 m2 en daarop wilde hij een maatwerkwoning plaatsen.

Alle loodzware onmogelijkheden zijn lichtvoetige kansen

Dat hij er ook een kantoorruimte in kwijt wilde, is op zich

voor een altijd onverstoorbare Shigeru Ban die als archi-

niet ongebruikelijk in Japan. Daarnaast wilde hij de moge-

tect wel voor hetere vuren heeft gestaan. Hij staat niet

lijkheid openhouden een deel van het terrein in de toe-

voor niets bekend als ontwerper van onderkomens in

komst te kunnen verkopen. Ban bekeek de kavel en hield

rampgebieden met de materialen die er zijn. Hier werd hij

195 m2 over voor het huis, uitgelegd en gestapeld als een

door een particulier benaderd voor een woning op een

driedimensionale puzzel van allerlei driehoeksvormen.

driehoekig perceel dat echter als bespottelijke wankavel

Huis en kantoor zijn daarbij niet strikt van elkaar geschei-

in Tokio eerder regel dan uitzondering is. Deel van de

den, maar nemen allebei delen van de eerste twee verdie-

puzzel was bovendien dat er ook een kantoor in huis

pingen in. De bovenste (eerste) verdieping, waar hout en

h et h o ut bl ad

Woningz otheid Verspreid over de metropool tref je

moest komen. Japanners zijn dol op de balans van alle dingen, maar dit ontwerpvraagstuk zette de grenzen van be-

e e n d r i e d i m e n s i o n a l e p uz z e l va n

tamelijkheid op scheuren na strak.

allerlei driehoek svorm en C onstructieve materialiteit Ban, Pritzker Prizewinnaar in 2014, greep zijn eerste poging in driehoekige configuratie gewoon aan om zijn zowel markante als sub-

(veder)licht de ruimte ijl maken en waar de verblijvers

tiele architectuur onnavolgbaar te etaleren in een woning,

zich engelen zweven, heeft een woonfunctie met een

een opgave waarmee een architect zich altijd bijzonder

woon-/eetkamer, keuken en een terras. Door de verdie-

kan onderscheiden. Er diende zich voor hem een extra

pingshoge ramen hier op het zuiden heb je een fabuleus

complicatie aan, doordat de kavel in hartje Tokio er é é n

uitzicht over een stadspark, goed voor de dagelijkse por-

op een helling was. In het verticale vlak is de plattegrond

tie vitaminen der natuur.

onmiskenbaar een driehoek, maar in het horizontale vlak

Stijlvol contrast Hoewel wonen en werken intern

is dit zoveel mogelijk verdoezeld door het opheffen van

verbindingen hebben, hebben ze allebei een eigen buiteningang. Het kantoor betreed je meer aan de zuidwestkant aan de straat, de woning meer aan de zuidoostzijde bij de ommuurde tuin. De oprit en de garage met eiken

t ek en in g : s h ig eru ban arc h it ec t s t o k io

deur zitten tussen beide entrees in. Langs de garage loopt een wand, zandgeel in een mengeling van witte en lichtbruine vlekstrepen. Hij vormt een stijlvol contrast met de grijze natuurstenen wand van het huis, waarin ramen, een grenen traliewerk, eiken borstwering en een schuin opstaand grijs natuurstenen overstek ter hoogte van de verdieping samen accenten maken. De uitkraging, die een rijm aangaat met het overstekende grenen dak, sluit aan op een betonnen ronde kolom. Deze sluit woninghoog het driehoekje van het entreeportaal af. Vooral het grenen

■ ■ ■

Waar is de driehoek?

Twee insteekverdiepingen zetten alle driehoeksverhoudingen op losse schroeven.

M ooi staaltje betonvouwkunst in het kantoor. Aan de eiken bureaus de door Ban in 19 9 8 ontworpen Carta-stoelen met zitting en rugleuning van kartonnen kokers.

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : h iro y uk i h irai t o k io

f e b r ua r i 2 0 1 8 h et h o ut bl ad

2 8

De diverse materialen maken samen accenten.

Art Museum, al vormen daar kronkelstaven de diagonale benen van het 3D-vakwerk; zie Het Houtblad 8/2014. In Tokio is het grenen dak grotendeels vrijdragend, slechts op é é n punt staat een superslank stalen kolommetje (Ø 7,6 cm), dat doorbuiging tegengaat en tevens de scherpe

f e b r ua r i 2 0 1 8

driehoek van het keukeneiland aan é é n kant markeert. De onbehandelde constructie is 91,5 cm hoog; de benen van de vakwerken zijn alle 183 cm lang. Drie ronde daklichten ter hoogte van de woonkamer mengen licht bij en maken een mijmering met de lucht mogelijk.

vakwerkdak benadrukt het constructieve karakter van de

stervormige punten, waarvoor Ban samenwerkte met zijn

woning.

huishoutconstructeur van wereldfaam Hermann Blumer.

h et h o ut bl ad

Stervormige punten De spantbenen komen samen in

‘ Dit keer,’ relativeert Blumer, ‘ was ik alleen bij het begin

Optorenend trappenstelsel Achter de woningdeur

van dit project betrokken. Ik moest verschillende verbin-

zit de hal die leidt naar een driehoekig optorenend trap-

dingsvarianten ontwikkelen.’ Daarvan is deze overgeble-

penstelsel. Verder lopend kom je dieper in de woning met

ven: een driedimensionale verbinding waarin negen ele-

aansluitend een gebedsruimte. Afdalend geraak je in het

menten naadloos samenkomen. Als onzichtbare stalen

bouwdeel dat in de helling is gebouwd met twee opslag-

verbindingsmiddelen dienen ingelaten staalplaten. De

ruimtes achterin. Via de kantoorentree en een korte trap

randbalken zijn aan de onderzijde versterkt met c-vormige

kom je uit bij een zeshoekige werkruimte (Studio), be-

stalen sleuven waarin de raamkozijnen vallen. Aan de zij-

staande uit een minikeuken, twee insteekverdiepingen en

kant worden ze op hun plaats gehouden door stalen raam-

eronder, aan de tuinzijde, twee ontmoetings- c.q . vergaderruimtes. Beklim je de karteling van de gerekte driehoekstrap, dan bereik je het woondeel met terras op etage é é n, waar het licht van drie kanten louterend aanstroomt. De

extr avert en blij als een zonnige toek om st

driehoeksformule is eveneens toegepast in het plafond boven het kantoorgedeelte en het dak dat het huis bekroont. De kantoorzoldering is een prachtige wafelstructuur van

stijlen die tevens als kolommen dienen waarop het vak-

driehoeken in schoon beton, de woningbeë indiging is een

werkdak afsteunt. De verdieping als geheel draagt haar

even schitterend driedimensionaal ruimtevakwerk. Elk heeft

lasten af aan drie elementen op de punten van de driehoe-

een eigen atmosfeer: de werkruimte voelt introvert en be-

kige voetafdruk: het trappenstelsel, de inbouwbarbecue

schermend als een ruime spelonk, het woondeel extravert

en de forse betonkolom (Ø

91,5 cm) bij de woningentree.

en blij als een zonnige toekomst.

Moeiteloos jongleren Ledlampen zijn opgenomen in Betonvouwkunst Het gewapend betonnen plafond is

de dakplaat, exact in het midden van alle driehoeken. Vloe-

kolomvrij uitgevoerd. De verdiepte driehoeken zijn 61 cm

ren, betimmeringen en meubels zijn in eiken. Ook dit Trian-

hoog met ribben van 183 cm. De randen zijn scherp als

gle House toont het meesterschap van Ban, bij wie ontwer-

origamipapier. Hoegenaamd toont het ritmische vlak als

pen een genade van moeiteloos jongleren is geworden. •

een mooi staaltje betonvouwkunst. De grenen dakconstructie associeert meteen naar het dak van Bans Aspen

hans de groot

Locatie: Tokio Opdrachtgever: Particulier Ontwerp: Shigeru Ban Architects Tokio (shigerubanarchitects.com); Shigeru Ban, Nobutaka Hiraga, Grant Suzuki, Daisuke Sato A annemer: Shin C onstructeur: Hoshino Architects & Engineers Tokio (hoshinoarchitects.com) Grenen vakwerkconstructie: Japan Kenzai Co., Ltd. Tokio (jkhd.co.jp) Vuren wand: Ueno Jy uken Mitsuke (uenojy uken.co.jp) Eiken vloeren: Toky o koei Eiken betimmeringen: Biso kaihatsu (bisokaihatsu.jp) Bruto vloeroppervlak: 4.830 m2 Bouwperiode: November 2015 - januari 2017 Bouwkosten: N.B.

■ ■ ■

f e b r ua r i 2 0 1 8

l a n d g o ed l a b m a l d en

h et h o ut bl ad

al hout w at er li c h t

H e t i n t e r i e u r v o l g e n s d e g u l d e n s n e d e , h e t e x t e r i e u r v o l g e n s d e ‘ c h ao s t h e o r i e ’ - z e l d e n v i n d j e z o ’ n g r o o t c o n t r as t al s b i j h e t L an d g o e d L A B o p L an d g o e d G r o o t s t al i n M al d e n . D e e l s i s d i t t e v e r k l ar e n d o o r b o u w e n i n v l i e g e n d e t i j d n o o d , d e e l s i s h e t e e n w e l b e w u s t e b e s l i s s i n g : al s d e n at u u r m ag h e t g e b o u w

g r o e i e n e n b l ad v e r l i e z e n .

f e b r ua r i 2 0 1 8 fo t o : j ero en m us c h ro t t erd am

h et h o ut bl ad

De natuurschuur is de verstilde uitkomst van een proces

partijen die elk op eigen lijn zaten en elk andere voeten in

Eerste verdieping. Het licht

waarin tegengestelde krachten in botsing met elkaar kwa-

de aarde wilden hebben. Blijmoedig sloeg ze zich erdoor-

is vloeiend onderdeel van de

men. Barones Kien van Hö vell tot Westerflier, eigenares

heen met é é n doelstelling: van de nood een jeugd maken.

van het landgoed, beschrijft rustig het dy namische wedervaren waarin ze de degens moest kruisen met over-

Landschappelijke sferen Landgoed Grootstal vindt

heid, provincie en de gemeentes Nijmegen en Malden,

z’ n startpunt in de middeleeuwen. In 1917 kwam het in

constructie.

L&=$)312=E =&$))=<+=$)7+""M,+12+6?&&+<&$&2+=&8$))676N+ ))27$@1612=+=$)7O=$)7+<:#+3?)'6&+*16 %#&'1=&+))27$@1612=&2+)>*166&2+:&6+>$&.1(&$+ ($1C#&2<&+*16

<1)=%2))$+#)2+78)26

,-"

3154+

/A #)'

IPQR

L&=$)312=E =&$))=<+=$)7+""M, ))27$@1612=&2+)>*166&2+:&6+>$&.1(&$+($1C#&2<&+*16 ')2<)>?&'*12=+5%@6+-9./AB+5%%=6&+1<&261&*+ @16&12<&$1C*&+5%%=6&+#$%&')>?&'*12=

D8(%@?+#$%&'8)**&6E $12%$&@:+#$%&')>?&'*12= F/::+)25G<'1&6+<&*#$%&' ,!::+H%4*?%%$+3?&#&2<&+I$%&'J$))6+9!0 0K::+@2<&'$)G:&26

#$%&'()$*+,-"+.+/0+12+))231456

Basisverhoudingen gulden snede en de verhoudingen vanuit het dak.

-!!

78)26+,.+-9::+;&'6% %2<&'$12=&+#&'(12<12=+68#+*2%8&2+<:#+0!::+ <1**&+12=&$)6&2+745&678$)6&2+

De spanten zijn bewust gesplitst voor niet alleen Detail spant-vloer.

De onbehandelde verticale open lariks gevelbekleding zit er met willekeurige breedtes, tussennaden en planklengtes op.

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : j ero en m us c h ro t t erd am

intieme tussenruimtes, maar ook lichtkoven.

dekte dat wonen op een landgoed je tijdsbesef verlengt. Een voorvader besloot een boomgaard aan te leggen. Nu

kunt er ook voor kiezen je rentmeesterschap met anderen te delen. Dat voedt, rijpt, verrijkt je in je inzichten, want er komen allerlei vragen op je af die je jezelf anders nooit zou stellen. Met elkaar een traject ingaan zie ik niet als verlies, maar als intelligent bezig zijn.’ Ze ging de overlegweg op met lagere en hogere overheden, die bij sommige afzienbaar, bij andere onafzienbaar was. Dat deed ze met

Plattegrond begane grond

I dem de verdieping.

een duidelijk geformuleerde eigen identiteit om niet in de

volgens gulden-snede-

Onder een grote mul-

ambtelijke mensenversnipperaar terecht te komen, wat zo

verdeling. Onder de mul-

tifunctionele ruimte

tifunctionele ruimte ( drie

( drie vakken) ; erboven

vakken) ; erboven entree

kleine multifunctionele

( rechts) , keuken, berging

ruimte ( rechts) , techni-

tuur via actuele thema’ s van voedselvoorziening, duurza-

en toilet.

sche ruimte en vides.

me landbouw, kunst en onderwijs. Daarbij klopte een

vaak ingemeengoed is. Ze dacht verder dan alleen natuurbeleving en sloeg een brug tussen Stad en Land en Cul-

paviljoen als paspoort daartussen.

A pekool Naast die nieuwe poort vanuit de stad omvatte bezit van de adellijke familie Van Hö vell tot Westerflier.

het masterplan ook de realisatie van een agrarische werk-

Er begon een lange ontwikkelingscy clus, waarin omlig-

plaats, in de plaats van een vervallen schuurgebouwtje.

gende gronden werden aangekocht en in cultuur werden

Het duurde vijftien jaar latijd voor de bouwopgaven wa-

gebracht. De oude structuur van het kampenlandschap

ren verankerd. ‘ Toen we de schuur gingen verbouwen,

met individuele akkers bleef zichtbaar met een grote di-

hingen er twee vleermuizen in de kap. Dat zou weer twee

versiteit van landschappelijke sferen. Rond het landhuis

jaar en € 20.000,- onderzoekskosten nemen. Dat vonden

(zachtgeel, trapgevels, rode pannendaken) bevinden zich

we dermate apekool - we zijn ecologisch bezig, vandaar

tuinen, boomgaard, moestuin, dassenbosje, akkerland en

die vleermuizen -, dat we de nieuwbouw hebben losge-

een bosareaal van circa 1,5 ha met eiken en lariksen. In-

koppeld.’ Intussen waren we gebonden aan deadlines,

middels zetten de derde en vierde generatie Van Hö vell

omdat er voor onderwijsgebruik afspraken liepen met het

zich in het waardevolle erfgoed toekomst te geven: duur-

Kandinsky College, 200 m verderop, waardoor de bouw

zaamheid is doorgeven. De instandhouding vergt veel in-

geen enkel uitstel duldde. Deze Excellente School met

spanning en geld, waardoor nuttige functies aan ideë le

tweetalig onderwijs voor mavo t/m gy mnasium zou in de

worden gekoppeld in een samenparing van ecologie, eco-

nieuwe voorziening les met de neus in de natuur geven.

nomie en humanitas.

Dat paste geheel bij de nieuwe maatschappelijke relevantie. Het college nam zitting in het bouwteam, het gebouw

Oprukkende stad In de vorige eeuw kreeg de familie

moest met het nieuwe schooljaar 2016 klaar zijn.

steeds meer te maken met het oprukken van de stedelijke omgeving tot aan de landgoedsgrenzen en het streven

Geknipte opdracht Toen stuurde Van Hö vell een

naar neonatuur onder overheidsdrang. Daarmee werd zij

alarmoproep haar netwerk in: architect gezocht! . Die

op scherp gezet: zet je de hakken in het landgoed, laat je

werd opgevangen door Marc a Campo (A Campo Archi-

je usurperen of glibber je over compromissen? Kien van

tecten) die samen met Henri Borduin (Border Architectu-

Hö vell zelf spreekt niet in zulke zware bewoordingen. In

re) een kantoor in Amsterdam deelt. Marc vond het een

een houding van onverstoorbaarheid ontwikkelde ze met

geknipte opdracht voor Henri. Met Henri aan het voor-

strategisch visionaire blik een plan dat ó ó k recht deed aan

touw maakten ze samen het ontwerp, stuurden aan op

het landgoed. ‘ De oprukkende stad bracht ons eerst in on-

hout en verzorgden de bouwaanvraag. Ze maakten ech-

balans. Wat was nog ons bestaansrecht? Zou de volgende

ter geen bestek- en werkvoorbereidingstekeningen en

generatie met lege handen komen te zitten? Je kunt eeu-

deden niet de directievoering. Dat verklaart naast de veel

wig boos blijven of honderd jaar verder kijken.’ Ze ont-

te korte bouwtijd het kwaliteitsverschil tussen binnen en

f e b r ua r i 2 0 1 8

A mbtelijke mensenversnipperaar ‘ Je kunt blijven filosoferen over wat publiek en privaat domein is, maar je

h et h o ut bl ad

t ek en in g en : bo rd er arc h it ec t ure am s t erd am

maakt agro-ecologie als voedselbossen nieuw landschap.

Het Kandinsky College geeft er ‘ les met de neus in de natuur’.

Begane grond. Dia’s en

fo t o ’ s : j ero en m us c h ro t t erd am

panorama op het landschap.

De mogelijkheid is geschapen dat er steeds zonlicht dan wel uitzicht is door steeds anders geordende glasvlakken in vloer, gevel of dak.

buiten. Borduin: ‘ Geen tekeningen en directievoering was

vende verhoudingen in een gebouw te krijgen en koppelt

wennen, maar ik had een houding van: laat maar zien wat

dat als lichtarchitect tevens aan het ritme van de zon.

Vloeiend onderdeel De uitvoering is basic met een

te die erin zit, laat het veel toe. Dit gebouw vergeeft alles.’

Kerto-spantconstructie (2 x 45 mm), ingevuld met vurentriplex. De schuur zelf heeft afmetingen van 18,858 x

Slordige balans In deze ruraliteit lag het voor de hand

7,956 m. Het draagvermogen komt van de gevels en drie

de schuur als vorm te hanteren. Als je komt aanwandelen

spantparen, onderbroken door een balkenvloer. Er ont-

vanaf het landgoed, zie je er twee: een verweerd kleintje

staat zo in de lengte van de begane en bovengrond een

in baksteen met prachtig weglopende langsdaken (het te

verdeling in 2 x 2 zones van elk 4,5777 x 2,829 m. De con-

verbouwen vleermuizenverblijf) en een grote nieuwe in

structie is met ingelaten stalen verbindingsmiddelen aan

onbehandeld landgoedlariks. Enkele dingen storen me-

elkaar gezet. De moeren zijn expres prominent zichtbaar.

teen. De verticale open gevelbekleding zit er met wille-

De spanten zijn bewust gesplitst, eenmaal op 0,668 m en

keurige breedtes, tussennaden en planklengtes op. Door

tweemaal op 1,080. Zo openen ze niet alleen intieme tus-

het laatste lijkt het of een parketteur aan het vakkenvullen

senruimtes, maar scheppen ze ook de mogelijkheid dat

is geweest. De onregelmatige vergrijzing leidt her en der

het zonlicht door steeds anders geordende glasvlakken in

tot zwarte delen. De slordige balans wordt verder ver-

vloer, gevel of dak schijnt. Boven heb je op zekere plaat-

sterkt door grote plakken zonnepanelen op é é n dakhelft

sen zelfs drie soorten contact op buiten in é é n blik: naar

die het zwarte pannendak wegstemmen. In de kopse ge-

de aarde, naar de horizon, naar de lucht: dia, panorama,

vels zitten grijze standaarddeuren, waar het lariks beter

ijlbeeld. Het licht via deze glasvlakken en verder de kozij-

overheen had kunnen lopen. De gevels zijn niet af en no-

nen wordt zo vloeiend onderdeel van de constructie.

digen uit tot ‘ lapwerk’ , zoals bij oude boerenschuren.

Op andere blik Om het licht nog tactieler en intenser Overdadig licht Van Hö vell heeft ook haar aanmer-

van beleving te maken en de deelruimtes nog meer eigen-

kingen, maar wijst nogmaals op de hectiekbouw en stelt

karakter te geven, krijgen de boven- of ondervlakken van

dat gebouw en gevels met de tijd meeveranderen. ‘ Wat

de lichtnissen wat Borduin betreft nog een kleur: grijzig

niet meer goed is, wordt vervangen met hout uit eigen

lichtblauw, geel, lichtrood…

bos. Door aangepaste functies kunnen er allerlei betim-

dere blik zetten, verstokt geconditioneerd als ze zijn door

meringen tegenaan, zoals nestkasten of een bijenhotel.’

hun smartdimensionale mobieltjeswereld. •

Het zal de leerlingen op an-

Kookcursussen liggen in de planning, een moestuinclub,

hans de groot

misschien een restaurant dat bijdraagt aan de voedseltransitie. De agrarische bestemming is voor mensen, niet voor landbouwmachines. Ook Borduin is mild: ‘ Laisser faire is gekoppeld aan perfectie.’ En daarmee komen we op het

C O2-VOETA FDRU K

interieur. In de gevels vielen de veelal kleine kozijnen en

In het project is onder andere 26,6 m3 hout toegepast

in het dak de raamstroken niet eens zozeer op, maar als je

(21,9 m3 vuren, 4,7 m3 inlands lariks). Dit betekent een

binnenkomt, word je verwelkomd door overdadig licht

CO2-vastlegging van 17.658 kg. De Europese bossen

van diverse kanten in soorten en sterktes. Het is onopval-

slaan deze hoeveelheid CO2 op in 1 seconde. Het

lend geregisseerd. Aan de basis ligt het maatsy steem van

compenseert de uitlaatgassen van een middenklassen-

de gulden snede (1:1,618), een my sterieus stelsel van on-

auto over 148.387 km of het jaarlijks elektragebruik

derlinge verhoudingen dat je aantreft van DNA tot ster-

van 19 huishoudens.

renstelsel. Borduin vindt het een fijne manier om rustge-

Locatie: St. Jacobsweg 13a, Malden Opdrachtgever: Landgoed Grootstal Malden; M. van Hö vell tot Westerflier (landgoedgrootstal.nl) Ontwerp: Border Architecture Amsterdam (borderarchitecture.com); Henri Borduin, Michiel Zegers; i.s.m. A Campo Architecten Amsterdam (acampo-architecten.nl) A annemer: Welling Bouw Wijchen (welling.nl); Lorin Brasser Amsterdam (spanten, verdiepingsvloer) C onstructeur: Thomassen Bouwtechnisch Adviesbureau Ewijk (tba-ewijk.nl) Bouwfy sisch adviseur: Energie in Actie Deventer (energieinactie.nl) Bruto vloeroppervlak: 304 m2 Bouwperiode: April - oktober 2016 (Opening: 26 januari 2017) Bouwkosten: ± € 300.000,-

h et h o ut bl ad

niet toe. Door de manier van bouwen, het hout, de warm-

f e b r ua r i 2 0 1 8

er gebeurt. Uiteindelijk doen de onvolkomenheden er ook

fo t o : bl um er- l eh m an n g o s s au, z w it s erl an d

helem a a l in h o u t w o nen a rc h i t ec t u u r f o rum w o o d k eu l en

l i v in g -

Cambridge M oskee ( M arks Barfi eld Architects Londen) : dertig boomstructuren van gelamineerd hout ( 2.746 onderdelen) .

O p d e t w e e j aar l i j k s e b e u r s D A C H + H O L Z I n t e r n at i o n al i s o o k s t e e d s e e n ar c h i t e c t e n d ag . D e b e u r s v o o r h o u t b o u w , af b o u w , d ak e n w an d v i n d t p l aat s v an 20 t / m M e s s e K ö l n . H e t ar c h i t e c t u u r f o r u m

23 f e b r u ar i 2018 i n

L i v i n g w o o d o v e r b e k r o o n d e , i n n o v at i e v e e n v i s i o n ai r e

h o u t ar c h i t e c t u u r o n t r o l t z i c h o p 22 f e b r u ar i , o n d e r h e t t h e m a W

o h n e n g an z i n H o l z .

Op DACH+HOLZ International zijn zo’ n 550 Duitse expo-

Het bureau realiseerde de eerste houtmiddelhoogbouw

santen vertegenwoordigd, verspreid over de hallen 6 t/m

in Graz, hoofdstad van deelstaat Steiermark: de Hummel-

9; ruim 100 van hen komen uit 22 andere landen. Het be-

kaserne, vier zeshoge complexen met 92 passiefhuiswo-

zoekersaantal beloopt circa 50.000. De naam dekt niet he-

ningen (2016). Ze zijn strak van vorm, subtiel geplaatst in

lemaal de lading: ook wanden, vloeren, bouwsy stemen,

de autovrije omgeving en blinken uit in duurzaamheid van

machines, gereedschappen, producten, softwarepakket-

materiaal, installatie en woongenot.

ten enzovoorts tentoon worden gesteld. Tevens zijn er allerlei manifestaties en congressen; zie dach-holz.com.

Woodie Hamburg In oktober 2017 kwam het grootste houthoogbouwproject in Duitsland gereed: studentenhuis-

Hummelkaserne Graz De architectendag wordt zeer

vesting Woodie voor 371 jonggeleerden in Hamburg. De

goed bezocht; editie 2016 trok ruim 800 bezoekers. Zes

houthoogbouw in prefab modules van elk 22,45 m2 (3.800

architecten, drie uit Duitsland, twee uit Oostenrijk, é é n uit

m3 vuren, grenen en lariks) bevindt zich in het nieuwe

Noorwegen, presenteren de huidige ‘ genialiteit van hout-

woonkwartier van stadsdeel Wilhelmsburg. Het zeshoge

architectuur’ , aldus organisatoren BauNetz en Gesellschaft

complex, dat de Wohnbaupreis Hamburg 2017 verwierf,

fü r Handwerksmessen. Simon Speigner (SPS Architekten

maakt deel uit van IBA 2013 (Internationale Bauaustellung),

Thalgau, Oostenrijk; sps-architekten.com) bijt de spits af.

dat het hele oude havengebied een ander experimenteel

Houthoogbouw Woodie Hamburg ( Sauerbruch Hutton Berlijn) .

fo t o : p rim us d ev el o p m en t s / s en ec t us h am burg

f e b r ua r i 2 0 1 8

De houten gevels volgen het Griekse meanderpatroon.

Shared Living Apartments Berlijn ( SEHW Architektur

aanzien moet geven volgens principes van duurzaamheid,

Shared Living A partments Berlijn Opmerkelijk

eenvoud en inclusief wonen en werken. Ook het meubilair

zijn de Shared Living Apartments in Berlijn (2017) van

is meegerealiseerd in hout. De houten gevels volgen het

SEHW Architektur Berlijn. Oprichter X aver Egger brengt

Griekse meanderpatroon. Architect Jü rgen Bartenschlag

deze massiefhouten sy steembouw met dragende gevels

(Sauerbruch Hutton Berlijn; sauerbruchhutton.de) bericht.

voor het voetlicht. Het innovatieve woonmodel is bedoeld

Berlijn) . I nnovatief woonmodel voor jonge starters die iets voor 1,5 jaar zoeken.

voor banenstarters en start-uppers die een woonverblijf

Pionierende ontwikkelingen Betrokken bij beide

voor maximaal 1,5 jaar zoeken. De 45 pied-à -terres zijn als

voorgaande projecten als houtbouwleverancier was het

hotelkamers online te boeken (tot € 539,- per maand).

Oostenrijkse Kaufmann Bausy steme uit Reuthe (kaufman-

Het vijfhoge project is in 4,5 maand gerealiseerd.

nbausy steme.at). Bedrijfsleider Christian Kaufmann bespreekt de pionierende ontwikkelingen in modulebouw

C ambridge Moskee Prefabricage, modulebouw en

die vaak voor houthoogbouw wordt toegepast. Zo wor-

seriematige productie zijn intussen gemeengoed. De-

den twee projecten van twee kanten belicht, wat het in-

sign-to-Production uit Erlenbach (Zw.) en Düs seldorf

zicht in houtarchitectuur prachtig verdiept.

(designtoproduction.com) denkt intussen alweer verder. Welke digitale oplossingen kunnen bouwen met hout op-

Sø rhauggata 100 Haugesund Reinhard Kropf (He-

timaliseren? Design-to-Production is in 2007 opgericht door informaticus Fabian Scheurer en architect Arnold

GRA TIS ENTREE

Noord-Europa. Hij bespreekt eveneens studentenhuis-

Walz. Het heeft projecten gerealiseerd met grootheden

Voor architecten en

vesting volgens passiefhuisnormen: Sø rhauggata 100 te

als Shigeru Ban, Zaha Hadid, Renzo Piano, Coop Himmel-

(hout)constructeurs is

Haugesund (2015). Het vijfhoge bouwblok in de straat-

b(l)au en Ben van Berkel. Scheurer besteedt onder andere

het congres een gewel-

wand is in kruislaaghout. De studentenkamers met geï n-

aandacht aan de Cambridge Moskee (Marks Barfield Ar-

dige gelegenheid zich

tegreerde meubelen en opslag, zijn georganiseerd rond

chitects Londen; 2018), welke bewijst dat de innovatieve

op de hoogte te stellen

een galerij. Voor de schaal van de straat breken twee in-

mogelijkheden van hout onstuitbaar zijn. Geï nspireerd op

van wat er internatio-

springende trappenhuizen de brede gevelwand. Zicht-

het beeld van een paradijstuin worden de daken van atri-

naal met hout wordt

hout in het interieur geeft warmte en onthult de construc-

um en gebedshal gedragen door dertig boomstructuren

verricht. Voor informa-

tie. Een paviljoen in de hof bevat studio’ s. Een dakterras

van dubbelgekromd gelamineerd hout, bestaande uit

tie en gratis aanmel-

legt de verbinding naar het hoofdgebouw en is ontmoe-

2.746 delen. •

ding: baunetz.de/ living-

len &

Hard Stavanger; helenhard.no) vertegenwoordigt

wood.

tingsplaats. De glasplint met koffiebar nodigt uit tot contact. Het project behaalde de By ggebransjeprijs 2015.

hans de groot

fo t o : p h il ip o bk irc h er berl ij n

h et h o ut bl ad

mo de r ni s me 2 .0 va n ee s t er en pav il j o en a m s t er da m

Z o n d e r g e l d b o u w t n i e m an d w e l . T e n z i j v e r e e n d e k r ac h t e n z i c h v e r m e e r d e r e n , g aat d e z e

s p ad e s i n h e t z an d o m

h e t g e d ac h t e g o e d v an t u i n s t e d e n n i e t al l e e n t e b e h o u d e n , m aar o o k

b l i j v e n d u i t t e d r ag e n . E n z i e , v i s i o e n w e r d p av i l j o e n .

fo t o : l uuk k ram er am s t erd am

w i j s h e i d i n s t r o e f h e i d o p . I n e e n v o l h ar d i n g v an v i j f j aar z e t t e e e n g r o e p v r i j w i l l i g e r s d e

t ek en in g : l ig n o t ren d w eil h eim - ban n h o l z

Warmte bij invallende duisternis. & "

$ !

1. Entree 2. Ex positieruimte #

3. Cafetaria 4. Kantoor

Architect M echthild

5. Technische ruimte

Stuhlmacher: â&#x20AC;&#x2DC; Geen mooier

6 . Berging

licht dan waar het oppervlakken raakt of bestrijkt.â&#x20AC;&#x2122;

!'''()*+,, 2 Expositieruimte #'''-./,*.+0.

t ek en in g : k o rt ek n ie s t uh l m ac h er arc h it ec t en ro t t erd am

fo t o : h et h o ut bl ad / h an s d e g ro o t

Opbouw Lignotrend plafond-element.

beeld van Amsterdam de afgelopen zestig jaar mede heb-

Gelukkig kwam metterbouw financië le steun van het Sti-

ben bepaald, ook positief, is sinds enkele jaren het Van

muleringsfonds voor de Volkshuisvesting, Gemeente Am-

Eesteren Museum existent: Buitenmuseum Slotermeer

sterdam/stadsdeel Nieuw-West, woningcorporatie Stad-

(2007), een informatie- en documentatiecentrum (2010)

genoot, BDP Cultuurfonds, particuliere sponsoren en Voor

en een museumwoning (2012). Al vanaf 2012 was er be-

Je Buurt-crowdfunding. Aller aandacht ging terug op 1934,

hoefte aan een beter gebouw voor exposities, workshops,

toen stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren (1897-

debat, en als startpunt van excursies door de openlucht-

1988) het Algemeen Uitbreidingsplan (AUB) voor Amster-

rijkdom. Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotter-

dam opstelde. Dat vond pas na de Tweede Wereldoorlog

dam viel het ontwerp te beurt. Dat was, vertelt Mechthild

uitvoering en in 1965 voltooiing in de Westelijke Tuinste-

Stuhlmacher, een direct gevolg van Cultuurhuis De Ka-

den Slotermeer (start 1951), Geuzenveld (1953), Slotervaart

mers in Amersfoort (2007), bekroond met de Houtarchi-

(1954), Overtoomse Veld (1955) en Osdorp (1957).

tectuurprijs 2008; zie nummer 7/2007. Noud de Vreeze,

f e b r ua r i 2 0 1 8

C ultuurhuis De Kamers Omdat de tuinsteden het

te verwezenlijken, onder wie een brede sloot vrijwilligers.

h et h o ut bl ad

Circa 213 mensen hebben zich ingezet om dit hartenlief

voorzitter van het Van Eesteren Museum, kende het pro-

Licht, lucht, ruimte Ook enkele andere tuinsteden

ject uit zijn tijd als stadsbouwmeester van Amersfoort.

vloeiden uit Van Eesterens tekenpen: Bos en Lommer

‘ Hij zei dat als de kans zich voordeed voor een dergelijk

(1936-1952), Watergraafsmeer (1950-1954), Buitenveldert

gebouw, wij het ontwerp mochten maken.’

(1958-1965), Bijlmermeer (1968-1969) en AmsterdamNoord (1958-1975). Tijdens zijn ontwikkelingsgang als

C afé Oostoever De uiteindelijke locatiebepaling ge-

stedenbouwkundige kwam hij volop in aanraking met de

beurde zorgvuldig waarbij verschillende kenners van het

internationale avant-garde. De diverse kunsten vormden

gebied om advies werd gevraagd. In de lopende renovatie

toen raakvlakken in het Nieuwe Bouwen (functionalis-

van de hele buurt naar deze tijd vond een conferentie van

me), De Stijl en Bauhaus. Hoewel in het begin nog beï n-

stadsdeel en woningbouwcorporaties plaats om tevens de

vloed door Berlage, werd hij alras op en top modernist

oevers van de Sloterplas aan te pakken. Daar moest ook

door contacten met onder andere Leendert van der Vlugt

ergens het museumpaviljoen neerdalen. Aan de oostoever

(Van Nelle-fabriek), Willem Hendrik Gispen, Hans Rich-

was in 1961 al een heel strak Café Oostoever gerealiseerd,

ter, Lá szló Moholy -Nagy , Hans Arp, Kurt Schwitters,

waarin glas en de kleur wit de boventoon voeren. En een

Walter Gropius, Adolf Loos, El Lissitzky , Theo van Does-

prachtig grootstippenterras ligt er verdiept aan vast. Daar

burg, Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld. Van Eesteren

ongeveer was het Van Eesteren Paviljoen gedacht. ‘ Dat

propageerde de functionele stad volgens de objectiveren-

was eigenlijk een veel te zichtbare en monumentale loca-

de parameters wonen, werken, verkeer en recreë ren of,

tie. Het hele project ging vervolgens twee jaar in de week.

ongrijpbaarder, licht, lucht, ruimte.

Sociale architectuur Kenmerkend voor het functionalisme is de rationale inslag. Schoonheid is zeker geen

een ruim telij k e expressie bereik niet op c onventionele m anier

uitgangspunt als wel sociale architectuur met een tijdloos karakter. De spaarzame esthetiek ligt in de strakke vormen met een enkele ronding, het gebruik van de moderne

Op verzoek van Noud hadden we al een schets gemaakt.

materialen glas, staal, beton en het geserreerde kleurge-

Die was deels gebaseerd op De Kamers en deels, vanwe-

bruik. Oftewel transparantie en balans op alle vlak. Van

ge het lage budget, op onze Villa Escamp in Den Haag,

Eesteren wees gesloten bouwblokken, inclusief orna-

een combinatie van houtbouw en kassenbouw.’

fo t o : l uuk k ram er am s t erd am

mentaliteit, af en prefereerde in zijn AUB strokenbouw asy mmetrisch in het groen, omzoomd door speelse wa-

Parkachtig aanz ijn Toen wezen de deskundigen op

tervormen en rechte straten met scheiding van door-

een andere, in eerste instantie minder zichtbare locatie:

gangs- en buurtverkeer. Hoogbouw her en der bezwoer

Bastion West, in de volksmond het Meidoornbosje gehe-

eenvormigheid. De onafhankelijkheid van Amsterdam-

ten, aan de andere kant op de noordoever. Een oude foto

Centrum werd veiliggesteld met voorzieningen als scho-

laat zien dat langs de Sloterplas een kale promenade liep

len, kerken en winkels. Een evaluatie van nu bewijst dat

van oost- naar noordoever. De afgelopen zestig jaar heeft

de sterke functiescheidingen en de vele verdrinkingen in

de natuur, die bestemmingsplannen altijd groen trekt, er

het groen het karakter van de stad(swijk) als organisme

een parkachtig aanzijn aan gegeven met bomen, onkrui-

hebben aangetast.

derijen en een stekelwoekering van meidoorngestruik.

j e ■ ■ ■

f e b r ua r i 2 0 1 8 h et h o ut bl ad

Z icht vanaf de entree ( rechts) . EĂŠn grote ruimte en tegelijk een compartimentering van kleinere kamers. Lignotrend-plafond: isolerend, scheidend, constructief ĂŠn

fo t o â&#x20AC;&#x2122; s : l uuk k ram er am s t erd am

akoestisch.

De brede kolommen en liggers zijn ook te zien als een stelsel van rudimentaire langs- en dwarswanden.

Een paviljoen ter ere van het modernisme moest een brug slaan tussen toen en nu.

Zelfs het stadsdeel had steeds in dit misleidende natura

varië ren met 86 x 18 mm) tilt de horizontale ordening

architecturae domina geloofd en bouwen er nooit toege-

flauwtjes op. De gevels zijn vooral met glas ingevuld,

staan, tot bleek dat Van Eesteren op de AUB-tekeningen

wat de verticaliteit weer relativeert. De buitenruimte

er een soort vierkantje had gezet. Het tij van tegenwer-

wordt in samenwerking met gemeente en Stedelijk

pingen was voorbij.

Museum nog omgevormd tot beeldentuin met kunst-

f e b r ua r i 2 0 1 8

werken uit 1947-1966.

Ruimtelijke ex pressie Doordat moest worden geSverre Fehn Bij het ontwerp keek het architecten-

De architect zat er bovenop om te voorkomen dat er be-

bureau naar modernistische, vooral Scandinavische voor-

halve vet ook vlees werd weggesneden. Kwaliteit stond

beelden uit de periode van vlak na de Tweede Wereld-

voorop. ‘ Door te kiezen voor prefabricage is de uitein-

oorlog. Met name de Noorse architect Sverre Fehn (1924-

delijke kwaliteit hoog, ook al werd de aannemer zonder

2009) had alle aandacht. Voor zijn kleine, delicate oeuvre

bestek aangesteld.’ Volgens Stuhlmacher, oorspronkelijk

ontving hij in 1997 de Pritzker Prize. Zijn Noords paviljoen

Duitse, kan men samen met de import van prefab hout-

voor de Bië nnale 1962 in Venetië is een schitterend stelsel

elementen ook een deel van de houtbouwtraditie van de

van overgedimensioneerde betonnen balken en twee la-

Duitstalige landen mee importeren. ‘ Als je met de beperk-

gen smalle vinliggers met opvallend korte hart-op-hartaf-

te middelen die we hadden, de ruimtelijke expressie wilt

standen. Tussen het stijve weefwerk groeien drie bomen

bereiken die ons voor ogen stond, krijg je dat niet op con-

hemelwaarts. ‘ Het is é é n lofzang op de leesbare tektoniek

ventionele manier voor elkaar.’ Een ingewortelde of ont-

van stapelen en dragen. Ik word daar heel blij van.’ Een

wikkelde materiaalgevoeligheid is noodzakelijk. In het

vergelijkbaar, wat doosachtiger exemplaar in hoogbalkig

plafond is daarom hoogesthetisch Lignotrend met een zil-

hout ontwierp hij eerder voor de Wereldexpo 1958 in

verdennen toplaag toegepast. ‘ De elementen zijn duurder

Brussel. Beide bouwjuwelen zijn tijdloos en zouden zo nu

dan een sy steemplafond, maar ze vormen de architectoni-

kunnen zijn gebouwd.

h et h o ut bl ad

bouwd met sprokkelgoud, was het een moeizaam proces.

sche drager van de hele ruimte, isolerend, scheidend, constructief é n akoestisch. Dat maakt de toepassing uiteinde-

Modernistisch design Veel bewoners en bezoekers

lijk niet alleen esthetisch, maar ook financieel zinvol.’

van de Westelijke Tuinsteden, zo vindt Stuhlmacher, zijn nog niet zo ver dat ze het modernisme ook als huiselijk,

Bedrieglijke suggestie Het buitenverblijf staat er tus-

mooi of zelfs monumentwaardig ervaren. Een paviljoen

sen de bomen van het beschermde stadsgezicht Slotermeer

ter ere van het modernisme moest daarom een brug slaan

bescheiden bij. Ook de schutkleur antraciet van de gebeits-

tussen toen en nu, om begrip en waardering te kweken

te Noord-Amerikaans grenen gevels (FSC-gecertificeerd

voor deze kunststroming. ‘ Het viel ons op dat in Noord-

CapeCod) en de eenvoudige vorm dragen daaraan bij. De

Europa de breuk met vroeger veel minder bestaat dan

ode aan Van Eesteren is een stapeling van twee langwerpige dozen: een grote die op de koppen uitkraagt en een kleine bovenop in het midden. De raampartijen aan de langszijden zijn geaccentueerd met gelamineerd lariks om-

e e n ta c t i e l e r u i m t e m e t ta c t i e l e m at e r i a l e n

kastingen. De bedrieglijke suggestie dat het gebouw twee verdiepingen telt, logenstraft het interieur: het is é é n verdieping met riant hoge ruimtes. Volgens Stuhlmacher

hier, zeker in het interieur. Het modernistisch design van

moest het paviljoen ook een krachtig beeldmerk zijn.

daar is ook nu nog onverminderd populair, ook in Nederland. Dat ligt niet aan de vormentaal, maar aan de materi-

Ingehouden dy namiek Naderend vanaf de jacht

aal- en kleurkeuze. Neem bijvoorbeeld interieurs, meu-

haven vormt het gebouw samen met een lage bakstenen

bels of lampen van Jacobsen of Aalto. Die ervaren velen

kademuur en enkele terrassen erlangs zelfs een luie trap;

als warm, elegant en huiselijk. Ze zijn tijdloos, modernis-

zie openingsfoto. Het antracietkleurige uiterlijk is tevens

tisch en nog steeds erg geliefd.’ In Nederland ging het bij

gekozen om te contrasteren met de witheid van Café

het modernisme vooral om efficië ntie en productie en

Oostoever; bovendien is er de tegensteling parkachtig-

veel minder om zintuiglijke kwaliteiten, waardoor velen

maritiem. De naam Van Eesteren Paviljoen gaat in witte

het modernisme kil vinden. Om te laten zien dat het ook

letters twee keer grafisch de hoeken om en geeft inge-

warm en huiselijk kan zijn, ontwierp het architectenbu-

houden molenwiekdy namiek. De verticale open gevelbe-

reau een tactiele ruimte met tactiele materialen, in een

kleding (178 x 18 mm; de delen van het smalle middenstuk

zuiver modernistische vormentaal.

■ ■ ■

fo t o : l uuk k ram er am s t erd am

Paviljoen in een zuiver modernistische vormentaal.

Verrassend contrast Er is een enorm verschil tussen

Zesdimensionale verkwikking Bij alle bezuinigin-

buiten en binnen. Het paviljoen toont vanbuiten klein, be-

gen waakte Stuhlmacher ervoor dat aan het hout werd

scheiden, eenvoudig, laag, donker en koel, vanbinnen daar-

getornd. Voor de liggerhoogte was een kwart al voldoen-

entegen is het groot, uitbundig, rijk, hoog, licht en warm.

de draagkracht geweest. Dan was het paviljoen echter

Alleen al dit verrassende contrast geeft aan dat we hier te

é é n grote ielheidsontgoocheling geworden. Maar nu,

maken hebben met een intelligente 21ste-eeuwse inter-

door het vele (dubbel)glas op ‘ de begane grond’ en ‘ de

pretatie van licht, lucht en ruimte. Inderdaad is ook dit een

verdieping’ speelt het licht van alle kanten door de ge-

stapeling, van gelamineerd vuren kolommen en liggers in

vlakte ruimte(s) heen, voluit, getemperd, gebundeld.

verschillende breedtes en hoogtes, rondom en rondhoog

‘ Geen mooier licht dan waar het oppervlakken raakt of

ingevuld met glas. Constructie is gebouw. De brede ko-

bestrijkt.’ Juist ook dit licht is essentieel: het maakt het

lommen en liggers zijn ook te zien als een stelsel van rudi-

Van Eesteren Paviljoen tot een vierdimensionale verwon-

mentaire langs- en dwarswanden. Zo wordt het interieur

dering en tot een zesdimensionale verkwikking van zin-

é é n grote ruimte en tegelijk een compartimentering van

tuig en ziel. •

kleinere kamers, wat je al naar de diverse gezichtspunten als abstract ruimtelijker of concreet robuuster ervaart.

hans de groot

Locatie: Noordzijde 31, Amsterdam (vaneesterenmuseum.nl) Opdrachtgever: Stadsdeel

C O2-VOETA FDRU K In het project is onder andere 83,36 m hout toe-

Nieuw-West Amsterdam Ontwerp: Korteknie Stuhlmacher Rotterdam (kortekniestuhlma-

gepast (48,36 m vuren/zilverdennen (Ligno-

cher.nl) A annemer: KBK Bouwgroep Volendam (kbkbouwgroep.nl) C onstructeur: H4D

trend), 26 m3 gelamineerd vuren, 5 m3 gelami-

Raadgevende Ingenieurs Dongen (h4d.nl); Jaap Dijks Installaties: Adviesbureau Van der

neerd lariks, 4 m Noord-Amerikaans grenen).

Weele Groningen (adviesbureauvanderweele.box .nl) Gelamineerd vuren/ lariks: Heko

Dit is een CO2-vastlegging van 53.751 kg. De

Spanten Ede (hekospanten.nl) C apeC od-gevelbekleding ( Noord-A merikaans grenen) :

Europese bossen slaan deze hoeveelheid op in

Plastica Plaat Waalwijk (plastica.nl) A koestische Lignotrend-plafonds: Lignotrend Weil-

3 seconden. Het compenseert de uitlaatgassen

heim-Bannholz (lignotrend.de) Meranti koz ijnen, mahonie deuren: Timmerfabriek Vo-

van een middenklassenauto over 451.689 km of

lendam (timmerfabriekvolendam.nl) Bruto vloeroppervlak: 339 m2 Bouwperiode: 27 ja-

het jaarlijks elektragebruik van 59 huishoudens.

nuari - 22 juli 2017 (Opening: 20 oktober 2017) Bouwkosten: ± € 700.000,- (excl. btw)

adviesbureau

bru ggen

Voor adviezen die écht hout snijden!

C arpentier Hardwood Solutions Haasnoot Bruggen BV Postbus 3025, 2220 CA Katwijk (ZH) T 071 - 402 17 44 F 071 - 403 05 91 E info@haasnootbruggen.nl I www.haasnootbruggen.nl Overbruggen in hout, staal en composiet.

www.houtbedrijvendokter.nl +31 (0)6 54 31 41 21 info@houtbedrijvendokter.nl

Ingenieursbureau Evan Buy tendijk BV Withagenweg 36, 7384 SB Wilp T 055 3014754 I www.evanbuyt endijk.nl E info@evanbuyt endijk.nl Advies, begeleiding, ( groeps)c ertificering FSC/ PEFC, PEFC boscertificering, CE markering, EUTR / FLEGT, opleidingen & trainingen

afzuiginstallaties

C- Techniek B.V. Chemieweg 71, 1422 DX Ui thoorn T +31-2977-52785 I www.c-techniek.com E info@c-techniek.com Filter en afzuiginstallatie voor de industrie.

Holtrop & J ansma B.V. Rondweg 43, 9101 BE Dokkum Postbus 56, 9100 AB Dokkum The Netherlands T +31 (0)519 32 91 00 F +31 (0)519 32 91 10 I www.holtrop-jansma.com E info@holtrop-jansma.com

Meerdink Bruggen Parallelweg 2, 7102 DE Winterwijk T 0543 – 51 35 41 F 0543 – 520935 E bruggen@meerdink.nl I www.meerdinkbruggen.nl Ontwerp, prefabricage en plaatsing in het werk van bruggen in hout, staal en composiet

gecertificeerd hout

Woodteq Houtconstructies

Abeeldreef 15 8760 Meulebeke T +32 51 488961 contact plate 18/1/11 I Dutch www.carpentier.be Specialiteit : Europees hardhout vnl eiken , themisch essen en thermisch naaldhout ( thermowood)

coatings

C Coillte oillte Panel Products Panel Products

Handelsweg 22, 7451 PJ Holten Postbus 43, 7460 AA Rijssen T 0548 - 70 13 61 F 0548 - 70 13 41 I www.woodteq .nl E info@woodteq .nl Ontwerp, engineering, levering en montage van gelamineerde houtconstructies liggers, kolommen, M ultiplan dakplaten en Profidecke vloerelementen.

Norway C oatings B.V. Postbus 43079 3540 AB UTRECHT T +31 (0)88 450 5400 I www.norway coatings.nl E info@norway coatings.nl

houtexpeditie Keurhout Postbus 1380, 1300 BJ Almere T 036 - 5494068 F 036 - 5321029 E info@keurhout.nl I www.keurhout.nl Handelsketen voor legaliteit en duurzaamheid.

gelamineerde houtconstructies

Wood Products Logistics BV

Strevelsweg 700 sub 113 3083 AS Rotterdam T 010 4104670 F 010 4104680 E info@wpl.nu I www.wpl.nu No. 1 in houtex peditie WPL - de logistieke dienstverlener

& $ & $

DLH Nederland B.V.

C/O Noorderlaan 125 2030 Antwerpen T +32 3 542 63 70 F +32 3 542 18 94 E info.nederland@dlh-group.com I www.dlh-nederland.com Specialist in gecertificeerd hout uit duurzaam beheerde bossen (o .a. CI B) .

Greenwood International BV

Derix

Herenbrinksweg 3b 8144 RC Lierderholthuis T 0572-366280 M 06-57930394 E j.borreman@derix.nl I www.derix.nl Producent van gelamineerdhoutconstructies; z ie www.derix .nl Engineering, productie, levering en montage van gelamineerde houtconstructies, liggers, kolommen en kruislaag houten onderdelen ( CLT / X -lam)

Van den Berg Hardhout BV

2e Industrieweg 19 3411 ME in Lopik T +31 (0)348 820000 F +31 (0)348 820008 E info@vandenberghardhout.nl I www.vandenberghardhout.nl I mporteur en groothandel van FSC® gecertificeerd tropisch hardhout. Ru w en geschaafd, uit voorraad en op aanvoer! Hout en vertrouwd!

Withagen Houtprodukten BV

Noorderpad 24, 1674 NS Opperdoes T 0227-822425 E jenj@tip.nl I www.jenjpersoneelsmanagement.nl Bemiddelaar tussen kandidaat en opdrachtgever

E!% & & !##) I +++ & !##)

houthandel

algemeen

J en J Personeelsmanagement b.v.

Louis Eijssenweg 3A8 & * !( !"(( % + 6049 CD Herten The Netherlands ' ) % T +31 (0) 475 ) 399740 '# % ( F +31 (0) 475 310271 T E info@coillte.com IF www.coillte.com

Exportweg 1, 9482 WP Ty naarlo T 0592 - 274280 F 0592 - 273524 E info@withagenhoutprodukten.nl I www.withagenhoutprodukten.nl Lijmhout op hoog niveau! Specialist in gelamineerd hout voor constructies en kozijnen. V ilam® Lariks en vuren voor kozijnen met KOM O en PEFC certificaat. Bouwteam projecten; ontwerp, levering en montage van constructies.

Boogaerdt Hout

Dorpsstraat 88, 2931 AG Krimpen aan de Lek T 0180 - 551552 F 0180 - 510776 E info@boogaerdt.nl I www.boogaerdthout.nl

Postbus 52, 1930 AB Egmond aan Zee T 072 5069540 F 072 5069541 E info@greenwoodtimber.nl I http://www.greenwoodtimber.nl Kwaliteit schept duidelijkheid

Wijma Kampen B.V. Haatlandhaven 3, 8263 AS Kampen T 038 - 3316444 F 038 - 3322040 E wijma@wijma.com I www.wijma.com “ Betrouwbaarhout” voor GWW als damwanden, gordingen, palen of fenderhout of complete houtconstructies zoals: sluisdeuren, bruggen, geluidswanden, geleiderail of galerijen voor de bouw.

LTL Woodproducts

vloeren/dekken

LTL Woodproducts B.V.

GWW Houtimport

Bezoekadres: Bedrijfsweg 11, 3411 NV Lopik T (0348) 55 00 09 F (0348) 55 33 38 E verkoop@gwwhoutimport.nl I www.gwwhoutimport.nl Duurzaam geproduceerd hout voor de wegen waterbouw uit voorraad leverbaar!

“Wij zijn een landelijk opererende houthandel en kenmerken ons door onze grote voorraad, brede assortiment, eigen zagerij/ schaverij, droogkamers en transport. Wij helpen u graag bij de levering van het juiste hout!” WILLEM DE ZWIJGERLAAN 1 2741 DA WADDINXVEEN T 0182 – 615933 | INFO@HOUTEX.NL

WWW.HOUTEX.NL

Houtgroep van Drimmelen B.V. Postbus 39, 3330 AA Zwijndrecht T 078 - 6107207 F 078 - 6101151 E info@drim.nl I www.vandrimmelen.nl Leverancier voor de bouw, handel en industrie van vurenhout, plaatmateriaal, prefab timmerwerk en alle mogelijke bewerkingen.

IJsseldijk Noord 172 2935 BM Ouderkerk aan den IJssel T +31 (0)180 - 688688 F +31 (0)180 - 681463 I www.heuvelman-hout.nl Specialist in maatwerk

Hout en Plaat Groningen BV Postbus 9128, 9703 LC Groningen T 050 - 3116674 F 050 - 3113111 E info@hpgroningen.nl I www.hpgroningen.nl Specialist in Naaldhout, Loofhout & Plaatmateriaal. Wij beschikken over uitgebreide houtbewerkingsfaciliteiten. FSC : SKH-COC-000033 PEFC : SKH-PEFC-COC-5018

Foreco Dalfsen B.V.

Postbus 73, 7720 AB Dalfsen Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen T 0529-431548 F 0529-432198 E info@foreco.nl I www.foreco.nl Compleet assortiment hout voor GWW en B+U.

Foreco Houtconstructies

Postbus 472, 4200 AL Gorinchem De Vort 1, 4225 SH Noordeloos T 0183-582556 F 0183-581077 E info@forecohoutconstructies.nl I www.forecohoutconstructies.nl Specialist in geveltimmerwerk en lichte prefab houtconstructies.

houtinformatie www.houtinfo.nl Koninklijke Jongeneel B.V.

Postbus 1025, 2302 BA Leiden T 071 - 5316431 E info@noordmanhout.nl I www.noordmanhout.nl Breed in Hout en Plaat Houtbewerking en Logistiek

Postbus 191, 4130 ED Vianen T 0347 - 374844 F 0347 - 377908 E verkoop@ltl.nl I www.ltl.nl Of het nu om Tropisch, Europees of Noord-Amerkaans hardhout gaat, wij verzekeren u continuïteit en kwalteit door een klantgerichte benadering.

Postbus 49, 3500 AA Utrecht T 030 - 2346347 F 030 - 2318817 E info@jongeneel.nl I www.jongeneel.nl Uw partner in de bouw, overal in Nederland

Houtinformatielijn T 0900 - 5329946 (15 cpm) I www.houtinfo.nl 24 uur per dag, 7 dagen per week.

internet

Nonhebel

Nobelstraat 24, 5051 DV Goirle T 013 - 5301924 F 013 – 5301925 E contact@nonhebel.nl I www.nonhebel.nl Dé antislip specialist voor houten ondergronden. Leverancier van DuraGrip antislip coating.

vacuümpompen

Becker Druk- en vacuümpompen B.V.

Postbus 573, 8440 AN Heerenveen Eurolaan 11, 8466 SM Nijehaske. T 0513 - 651800 F 0513 - 651855 E info@beckerdvp.nl I www.beckerdvp.nl Topleverancier van vacuümpompen.

vlamvertragers voor hout

Fire-resistant BV

Postbus 4377, 3006 AJ ROTTERDAM T 010 –4137661 F 010 –4363757 E info@fire-resistant.nl I www. Fire-resistant.nl Specialist in het vlamvertragend behandelen van alle houtsoorten, parket en plaatmateriaal.

www.houtblad.nl Digitaal archief en foto’s bestellen.

SNELZOEKERS Voor slechts € 425,- per gekozen rubriek worden uw bedrijfsgegevens (inclusief kleurenlogo en informatieregel) voor de periode van 1 jaargang opgenomen.

Ja, ik reserveer een rubrieksvermelding in SNELZOEKERS Rubriek: ...................................................................................................................................................................................... Bedrijfsnaam: .............................................................................................................................................................................. Adres: .......................................................................... PC + Woonplaats: .............................................................................. Tel./Fax: ..................................................................................................................................................................................... E-mail: ............................................................................... Internetadres: .............................................................................. Informatieregel: .......................................................................................................................................................................... U kunt dit formulier mailen naar MYbusinessmedia, orders@houtblad.nl. Of opsturen (zonder postzegel) naar Antwoordnummer 7, 7400 VB Deventer. Eerst meer informatie? Bel met MYbusinessmedia, 06-83 17 08 18 (Wilco Stemerdink).

ï Stijlvol ï Notenhoutachtige uitstraling ï Vormstabiel ï Stootvast ï Uit duurzaam beheerde bossen ï Duurzaamheidsklasse I

G EMODIFICE E R D LOOFHOUT

DOOR EN DOOR STIJLVOL

FRAKÉ NOIR is een product van Houthandel van Dam.

Voor meer info over dit stijlvolle hout kijk eens op de website, daar staan ook enkele prachtige toepassingsfotoí s!

A R F

N E K

N R.

Brandveiligheid gaat boven alles Leegwater 1e in Nederland met CE-markering (NEN 14915)

Leegwater loopt voorop in het vinden van wegen die het toepassen van hout in de bouw veiliger en duurzamer maken. Als eerste in Nederland kan Leegwater nu brandvertragend behandelde massief houten wanden gevelbekleding leveren met CE-markering (NEN 14915). Inclusief een prestatieverklaring met de essentiële kenmerken van het gevelproduct. Hiermee bent u er zeker van dat het gevelproduct getest en volgens de Europese technische specificaties beoordeeld is. Het zelf ontwikkelde en gepatenteerde product dat Leegwater gebruikt om het hout de brandwerende eigenschappen te geven, is: Flame Delay® PT.

• Gesloten en open gevelsystemen, verticaal en horizontaal toepasbaar, in verschillende kopmaten en profielen • Toepassingen voor binnen en buiten • Flame Delay® PT laat de technische eigenschappen van het hout (waaronder sterkte en duurzaamheid) intact • Niet-giftig en onschadelijk voor het milieu • Naar wens kan het gevelproduct binnen de certificering met verschillende verfsystemen in elke gewenste kleur afgewerkt worden

Zekerheden en mogelijkheden met Flame Delay® PT

Kijk ook op: leegwater.nl/producten/brandvertraging

• Brandklasse B-S2, d0 • Voorzien van CE-markering en prestatieverklaring (NEN 14915) • Alle gangbare profielen in 12 houtsoorten leverbaar (waaronder: vuren, grenen, douglas, western wed cedar en thermisch gemodificeerd hout)

Vraag uw leverancier om een actueel overzicht van de geteste houtsoorten.