Δξεπλεηηθή Δξγαζία
ΓΔ .Λ. Μαηαξάγθ αο
Δπηβιέπ νπζα θαζεγή ηξηα:
ρ .Έηνο: 2014- 2015
Βιάρνπ Δπγελία ΠΔ0 402
Σκ ήκα: Β1
2 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ ΕΙΑΓΨΓΙΚΑ ΣΟΙΦΕΙΑ<<<<<<<<<<<<<<<<. σελ. 3 ΣΑ ΒΟΣΑΝΑ ΣΟ ΠΕΡΑΜΑ ΣΨΝ ΦΡΟΝΨΝ Μινωικά-μυκηναικα χρόνια <<<<<<<<<<<<<<..σελ. 8 Βότανα και μύθοι <<<<<<<<.<<<<<<<<<<<.σελ. 9 Αρχαία Ελλάδα<<<<<<<<<<<<<<<<<<.<<. σελ. 10 Βυζάντιο- Μεσαίωνας <<<<<<<<<<<<<<<<<. σελ. 12 Νεοτέρα χρόνια <<<<<<<<<<<<<<<<<<<<.σελ. 12 Βότανα και Θρησκεία <<<<<<<<<<<<<<<<<. σελ. 13 Μαντινάδες με βότανα <<<<<<<<<<<<<<<<....σελ. 14 Παροιμίες με βότανα <<<<<<<<<<<<<<<<<< σελ.15 ΣΑ ΒΟΣΑΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΣΗΣΕ ΣΟΤ Βοτανοθεραπεία-Βότανα και Ιατρική<<<<<<<<<<< σελ. 16 Φημική σύσταση των βοτάνων <<<<<<<<<<<<<...σελ. 17 Καλλιέργεια των βοτάνων <<<<<<<<<<<<<<<< σελ. 18 Σρόποι θεραπευτικών χρήσεων <<<<<<<<<<<<<.. σελ. 18 υλλογή και διατήρηση των βοτάνων <<<<<<<<<<.. σελ. 21 ΣΟ ΛΕΞΙΚΟ ΣΨΝ ΒΟΣΑΝΨΝ<<<<<<<<<<<<<<.. σελ. 22 ΤΝΕΝΣΕΤΞΗ<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<. σελ.25 ΒΟΣΑΝΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΥΙΑ Αιθέρια Έλαια<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<. σελ. 26 Μάσκες ομορφιάς<<<<<<<<<<<<<<<<<<<< σελ. 28 ΣΑ ΒΟΣΑΝΑ ΣΗΝ ΚΟΤΖΙΝΑ ΜΑ Προτάσεις για αρωματικά πιάτα<<<<<<<<<<<<< σελ. 30 υνταγές για ροφήματα με βότανα<<<<<<<<<<<< σελ. 31 Η έρευνά μας<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<. σελ. 32 Υωτογραφίες από τις δράσεις μας<<<<<<<<<<<<< σελ. 37 Βιβλιογραφία- Ιστογραφία <<<<<<<<<<<<<<<< σελ. 38
3
Οι ομάδες μας<
Α΄ Ομάδα Γαλαζούλα Γεωργία Γκρέκας Τάσος (Νικολάου) Θεοδωροπούλου Φρόσω Λιβαθιμού Λαμπριμή
Β΄ Ομάδα Ζολώτας Θαμάσης
Γ ΄ Ομάδα
Ζουμπούλης Ραφαήλ Θεοδωροπούλου χριστίμα
Αραχωβίτη Ελισάβετ
Λάιος Κωμ/μος
Γκούβρα Ευθαλία Θεοδωρόπουλος κωμ/μος Λιάτσου ευαγγελία
Δ ΄ Ομάδα Ακαρέπη Μαρίμα Δαμιά Μαρία Γκρέκας Τάσος (Κωμ/μου)
4
Κριτήρια επιλογής θέματος την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος σαν αντικείμενο της ερευνητικής μας εργασίας συντέλεσαν τα εξής: Η σπουδαιότητα των ιδιοτήτων των θεραπευτικών φυτών για την ανθρώπινη υγεία και ευεξία: Η πλούσια και θαυμαστή βοτανολογική χλωρίδα της χώρας μας. Η όλο και πιο συχνή χρήση φαρμάκων και καλλυντικών χημικής σύστασης, με δυσμενείς συνέπειες στην υγεία μας ( π.χ. πονοκεφάλους, αλλεργίες κ.λπ.) και η επιτακτική ανάγκη για ευαισθητοποίηση του κοινού στην χρήση φυσικών φαρμάκων και καλλυντικών. Η αναγκαιότητα ευαισθητοποίησής μας απέναντι στην προστασία των αρωματικών φυτών και βοτάνων (οικολογική συνείδηση).
κοποί και στόχοι του προγράμματος Να μελετήσουμε τις ευεργετικές ιδιότητες των βοτάνων και να τα «εμπιστευτούμε», βάζοντάς τα στη ζωή μας. Να αντιληφθούμε την σπουδαιότητά τους για τον άνθρωπο στο πέρασμα των χρόνων. Να συνειδητοποιήσουμε την οικολογική αξία της Ελλάδας ως έναν σημαντικό βοτανολογικό οικοσύστημα και να μελετήσουμε την πλούσια βοτανολογική χλωρίδα της χώρας μας. Να ανακαλύψουμε τις ευεργετικές ιδιότητες των αρωματικών φυτών και βοτάνων για τον ανθρώπινο οργανισμό, τόσο στον τομέα της υγείας (συμβατική και ομοιοπαθητική ιατρική, φαρμακολογία ), όσο και στον τομέα της περιποίησης και της ομορφιάς (κοσμετολογία). Να εμπλακούμε βιωματικά στην διαδικασία της αναγνώρισης, της σωστής συλλογής και αποξήρανσης των αρωματικών φυτών και βοτάνων καθώς και να ευαισθητοποιηθούμε στο θέμα της προστασίας τους.
5
Οι δράσεις μας<
τα πλαίσια της διεκπεραίωσης της έρευνάς μας πραγματοποιήσαμε τις παρακάτω δραστηριότητες και δράσεις: υγκεντρώσαμε πλούσιο υλικό από διάφορες πηγές (διαδίκτυο, εγκυκλοπαίδειες, βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες) . Ετοιμάσαμε ερωτηματολόγιο και το διακινήσαμε σε μαθητές ηλικίας 12-18 ετών για να διερευνήσουμε τις γνώσεις τους και τις απόψεις τους για τα βότανα. Κατασκευάσαμε φυτολόγιο με τα βότανα που συλλέξαμε οι ίδιοι. Προμηθευτήκαμε μερικά από τα πιο συνήθη βότανα σε γλάστρες, τοποθετήσαμε ταμπέλες με τα ονόματά τους, τα φροντίσαμε και τα είδαμε να αναπτύσσονται μέρα με την μέρα. υγκεντρώσαμε βότανα σε σακουλάκια όπου αναγράφονται οι θεραπευτικές τους ιδιότητες . Πραγματοποιήσαμε εκπαιδευτική επίσκεψη στο Υαρμακείο και Φημείο–Εργαστήριο Υυτοθεραπείας του κ. τέφανου Κακαβούλα. Εκεί, ενημερωθήκαμε από εξειδικευμένο επιστήμονα στον τομέα των βοτάνων για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και παρασκευάσαμε το δικό μας φυτικό σιρόπι για τον βήχα από θεραπευτικά βότανα. Σέλος, θέλοντας να συμμετάσχουμε με όλες μας τις αισθήσεις στη διαδικασία αυτή, γευτήκαμε υπέροχα αφεψήματα βοτάνων σε ποικιλία γεύσεων και αρωμάτων στην τσαγιερία το «Μύρτιλλο».
6
ΠΡΟΛΟΓΟ Σο μυστικό της υγείας και της ομορφιάς βρίσκεται καλά κρυμμένο στα βότανα, τα αυτοφυή δηλαδή φυτά και ιδίως αυτά που φυτρώνουν στους καλλιεργημένους αγρούς και χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα για τις διάφορες παθήσεις. το πέρασμα των χρόνων ο άνθρωπος άρχισε να ξεχνά τις θεραπείες της φύσης και προτίμησε να στρέψει το ενδιαφέρον του στα κατασκευάσματα των χημικών εργαστηρίων. Η φύση όμως παίρνει τη ρεβάνς, καθώς ανακαλύπτουμε ξανά λίγο - λίγο τις ευεργετικές ιδιότητες των φυτών. την ελληνική φύση ευδοκιμούν πλήθος βοτάνων που, άλλα με την υπέροχη γεύση τους και άλλα με το άρωμά τους, μας χαρίζουν υγεία και μας φτιάχνουν τη διάθεση. Όπως τα ήξεραν οι παλιοί<
Α΄ Ομάδα: Σα βότανα στο πέρασμα των χρόνων
« Ο Θεός δημιούργησε φάρμακα που φύονται στη γη κι όποιος είναι σοφός, δεν θα τα αποφεύγει. » Απόκρυφα, Εκκλησιαστής 34:4
ΣΙ ΕΙΝΑΙ ΣΑ ΒΟΣΑΝΑ ύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το Αγγλικό της Οξφόρδης, « βότανα είναι όλα τα χρήσιμα φυτά των οποίων οι ρίζες, οι μίσχοι, τα άνθη και τα φύλλα χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία χάρη στο άρωμά τους ή με κάποιον άλλο τρόπο». Αν στρέψει κανείς με προσοχή το βλέμμα του στη φύση, θα παρατηρήσει πως υπάρχει μια σχέση αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ του φυτικού κόσμου και του ίδιου του ανθρώπου.
7 Είμαστε αναπόσπαστο μέρος της αλυσίδας της φύσης όσο και αν συχνά προσπαθούμε να το ξεχάσουμε. Αυτήν ακριβώς την σχέση εκμεταλλεύτηκε ο άνθρωπος από την αρχαιότητα κιόλας και μέσα από την παρατήρηση και τη συστηματική έρευνα εκτίμησε για την ίδια του τη ζωή τις θεραπευτικές ιδιότητες πολλών φυτών. Γιατί το οικοσύστημα με ένα σοφό τρόπο έχει φροντίσει να εφοδιάσει το φυτικό κόσμο με όλα τα απαραίτητα στοιχεία που έχει ανάγκη ο άνθρωπος για τη ζωή του. Σα αρωματικά φυτά και βότανα είχαν μια ιδιαίτερη θέση στους ανθρώπους όλων των λαών και όλων των εποχών. Πάντα θεωρούνταν σα γενναιοδωρία της μητέρας Υύσης αλλά και έκφραση της ομορφιάς. Μας προσφέρουν τροφή , οξυγόνο , άρωμα, ομορφιά και γενικότερα υγεία. Ακόμη κι ο πρωτόγονος άνθρωπος είχε ανακαλύψει ότι πολλά φυτά και βότανα βοηθούσαν τους ανθρώπους να ξεπεράσουν δύσκολες αρρώστιες.
Αρχαίοι Αιγύπτιοι Η πρώτη γραπτή αναφορά που έχουμε για την φαρμακευτική χρήση των φυτών και άλλων φυσικών ουσιών έρχεται από την Αίγυπτο το 1500 π.Φ.
Οι πάπυροι του George Ebers , ο οποίος τους αγόρασε σε δημοπρασία στα μέσα του 18ου αιώνα, αναφέρονται σε δεκάδες φαρμακευτικά φυτά και τις χρήσεις του καθώς και στην χρησιμότητά τους σε ξόρκια και τελετές των αρχαίων Αιγυπτίων.
Οι Αιγύπτιοι επίσης τα χρησιμοποιούσαν στις θρησκευτικές τελετές , στην παρασκευή αρωμάτων, αλοιφών, για την θεραπεία διάφορων παθήσεων καθώς επίσης για την μουμιοποίηση των νεκρών.
Αρχαίοι Ινδοί Σην ίδια περίπου περίοδο ( 1500 π.Φ. ), οι Βέδες, επικά ποιήματα, περιέχουν πλούσιες πληροφορίες σχετικά με τις λαϊκές παραδόσεις και την φαρμακευτική χρήση των βοτάνων. Σο 400 π.Φ. έχουμε μία πολύ λεπτομερή ιατρική καταγραφή του ιατρού Chakara. το έργο του αναφέρονται περίπου 350 φαρμακευτικά φυτά. Σο έργο του Chakara
8
Επίσης οι ουμέριοι ένας από τους αρχαιότερους λαούς του κόσμου γνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες 200 περίπου φυτών μεταξύ των οποίων το θυμάρι , ο κρόκος, η ρίγανη , το μάραθο και άλλα .
Μινωικά- Μυκηναϊκά χρόνια Οι Μινωίτες και οι Μυκηναΐοι χρησιμοποιούσαν ρίζες, ξύλα, φλοιούς, άνθη, βλαστούς, καρπούς, σπόρους, έλαια και ρητίνες από διάφορα φαρμακευτικά φυτά και βότανα τα οποία φύονταν στην Ελλάδα. Σαυτόχρονα πραγματοποιούσαν εισαγωγή πρώτων υλών φυτικής προέλευσης, εξάγοντας παράλληλα δικά τους αρωματικά και φαρμακευτικά προϊόντα. Πολλά μάλιστα από τα προϊόντα αυτά πέρα από το φαρμακευτικό, θρησκευτικό και τελετουργικό ρόλο τους, χρησιμοποιούνταν επίσης και σε διάφορες μαγείες. Ο ελλαδικός χώρος λόγω της συστάσεως του εδάφους, της φυσικής του διαμόρφωσης, αλλά και του κλίματός του, διέθετε πλουσιότατη χλωρίδα από την αρχαιότητα, με την Κρήτη να αποτελεί έναν βοτανολογικό παράδεισο. Οι Μινωίτες (2500-1400 π.Φ.) γνώριζαν τις φαρμακευτικές και αρωματικές ιδιότητες των φυτών και εκμεταλλεύονταν την πλούσια βλάστηση του νησιού για την παρασκευή αρωμάτων, αλοιφών, καλλυντικών και φαρμάκων. τις πήλινες πινακίδες μάλιστα της γραμ μικής Β περιλαμβάνονται διάφορα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, όπως ο κορίανδρος (κόλιαντρο), η κύππερις, το σφάκον ή αλελίσφακον του Διοσκουρίδου (φασκομηλιά), το κρίταμον ή Κρίθμον το παράλιον, η μαστίχη από τη ρητίνη της τερεμίνθου, το φοινίκιον ή λάδανον από το φυτό Κίστος ο κρητικός (αγριοροδανιά ή μεταξόχορτο). Επίσης οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τον κρόκο τον ήμερο, τον κρίνο, τη μυρτιά, την ίριδα, τη μαντζουράνα, το μάραθο, τον άνηθο, τον ασπάλαθο, τη Μήκωνα την υπνοφόρο, τον τύρακα τον φαρμακευτικό, τον κέδρο, το κυπαρίσσι, το ελαιόλαδο και πολλά άλλα.
9
ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ τα αρχαία χρόνια πίστευαν πως ο Προμηθέας ήταν αυτός που δίδαξε τους ανθρώπους πώς να χρησιμοποιούν τα βότανα για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο βαθύτερος γνώστης όμως των βοτάνων ήταν ο Κένταυρος Φείρων. Βότανα ,όπως το Κενταύριον και το Φειρώνιον φέρουν ακόμα το όνομά του . Μεγάλα συγγραφικά έργα της αρχαιότητας όπως η Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια κάνουν αναφορές στη χρήση των βοτάνων. την Οδύσσεια η Πηνελόπη, γυναίκα του Οδυσσέα, έδωσε στον Σηλέμαχο βότανα για να απαλύνει την λύπη του για τους μνηστήρες που είχαν παρουσιαστεί στο σπίτι της. Επίσης η μάγισσα Κίρκη έφτιαξε από βότανα ρόφημα που προκάλεσε αμνησία και λησμονιά στους συντρόφους του Οδυσσέα, με σκοπό να τους κρατήσει για πάντα αιχμάλωτους στο νησί της. την Ιλιάδα αναφέρεται ότι όταν ο Μενέλαος τραυματίστηκε, ο ιατρός Μαχάων αφού τράβηξε το βέλος από την πληγή τοποθέτησε ήπια φάρμακα φυτικής προέλευσης, που ο πατέρας του Ασκληπιός τα είχε πάρει από τον Φείρωνα. Επίσης ο Αχιλλέας, βασιλιάς των Μυρμιδόνων κατά την διάρκεια του Σρωικού πολέμου έδινε στους στρατιώτες του το φυτό Αχιλλέα ή Φιλιολούλουδο για να σταματήσουν το αίμα που έτρεχε από τις πληγές τους. Αργότερα αποδείχθηκε ότι όντως το φυτό διέθετε αιμοστατικές ικανότητες. Όταν μάλιστα τραυματίστηκε ο Αινείας, η θεά Αφροδίτη εμφανίστηκε και θεράπευσε τα τραύματα του χρησιμοποιώντας δίκταμο που είχε συλλέξει από την Κρήτη. Μάλιστα με το ίδιο φυτό, αφού το συνέλεξε μόνη της από το όρος Ίδη, έκανε κατάπλασμα και απάλυνε τους πόνους του τοκετού της. ήμερα, τα βότανα εξακολουθούν να παίζουν σπουδαίο ρόλο στη ζωή μας. Η χρησιμοποίησή τους συνεχίστηκε από τότε για να φθάσουμε στην εποχή μας, που η επιστήμη προ-
10 σπαθεί να χρησιμοποιήσει κι άλλα φυτά τόσο στην παρασκευή φαρμάκων όσο και στην παρασκευή καλλυντικών και τροφίμων από το φαρμακείο της Υύσης.
Αρχαία Ελλάδα Οι πληροφορίες που έχουμε για την χρήση των βοτάνων από τα αρχαία χρόνια είναι αρκετές. Ο Ασκληπιός υπήρξε αναμφίβολα ο πρώτος Ιατρός του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Επικρατέστερη χρονολογία γέννησής του είναι το έτος 1247 π.Φ. Ο Ασκληπιός σύλλεγε τα ιαματικά βότανα από το Κερκέτιον όρος (σημερινό όνομα Κόζιακας), που βρίσκεται κοντά στην πόλη των Σρικάλων. Ακόμα και σήμερα θεωρείται ότι είναι όρος πλούσιο σε είδη βοτάνων.
Έχουν βρεθεί πινακίδες που αναφέρονται σε βότανα στα ανάκτορα της Κνωσού, της Πύλου, των Μυκηνών. Αποτέλεσαν πρώτη ύλη στη βιοτεχνική παραγωγή ,στην ιατρική, στην αρωματοποιία ,τη βαφική, πιθανότατα και στην κουζίνα. Ακόμα βρίσκουμε βότανα και σε προσφορές σε θεούς και σε νεκρούς. Μερικά απ’ τα βότανα που αναφέρονται είναι το κόλιαντρο, το κύμινο, το σησάμι, το σέλινο, το μάραθο, ο κρόκος, η μέντα, ο δυόσμος, το κρίταμον, ο σχίνος και πολλά άλλα. την αρχαία Ελλάδα οι ιατρικές γνώσεις ήταν αρκετά προηγμένες. Οι γνωστοί γιατροί της αρχαιότητας , τους οποίους μνημονεύει ο Όμηρος και οι μεταγενέστεροι συγγραφείς , ήταν οι «ριζοτόμοι» (έτσι ονομάζονταν οι πρακτικοί γιατροί-βοτανολόγοι που καλλιεργούσαν φαρμακευτικά φυτά ή τα μάζευαν από τα δάση. Περίφημοι ριζοτόμοι παρουσιάζονται και στην Κρήτη , οι οποίοι γνώριζαν ένα μεγάλο αριθμό φυτών με αποκλειστική θεραπευτική χρήση, είτε με μορφή αφεψημάτων , είτε με την μορφή εμπλάστρων και αλοιφών, π.χ. το σπλήνιο για τους πόνους της σπλήνας , το δίκταμο για τα γυναικολογικά προβλήματα κ.τ.λ. Ο Ιπποκράτης, «ο πατέρας της ιατρικής» ο οποίος γιάτρευε με βότανα υπήρξε ο μέγιστος παθολόγος της εποχής του. Πίστευε ότι η κάθε ασθένεια είχε μία φυσική και μία λογική εξήγηση, καθώς και ότι το σώμα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί συνολικά και όχι σαν σειρά μεμονωμένων μελών. τα γραπτά κείμενα του Ιπποκράτη μνημονεύονται περίπου 237 είδη φυτών από τα συνολικά 254 που χρησιμοποιούσε, αρκετά από
11 τα οποία αποτελούν βάση για φάρμακα ακόμα και σήμερα. Πίστευε πως ο γλυκάνισος σταματούσε το φτέρνισμα, το θυμάρι ήταν αποχρεμπτικό, η μέντα σταματούσε τον εμετό, η μαντζουράνα και η θρούμπα περιόριζαν την έκκριση της χολής. Από τα πιο γνωστά φυτά και βότανα που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης ήταν η μαντζουράνα, το δίκταμο, το κρίταμο, ο μάραθος, το ριζάρι κ.α. Γενικά οι γιατροί που παρακολουθούσαν την ιατρική του Ιπποκράτη θεωρούσαν ότι: «αγαθόν φάρμακον το μηδέν φέρειν φάρμακον». Δηλαδή, «το καλύτερο φάρμακο είναι κανένα φάρμακο».
Γύρω στα 300 π.Φ. ένας άλλος σημαντικός Έλληνας, ο φιλόσοφος και βοτανολόγος Θεόφραστος έγραψε παραπάνω από 240 έργα, πολλά από αυτά πάνω στη Βοτανική. Ανάμεσα σε αυτά ήταν τα γνωστά « Περί φυτών ιστορία» και «Περί φυτών αιτιών» . Ακολουθώντας τον Μέγα Αλέξανδρο κατέγραψε σημαντικό αριθμό φυτών σε χώρες γύρω από την ανατολική Μεσόγειο πριν προχωρήσουν στα ενδότερα.
τον 1ο αιώνα μ.Φ., ο κυριότερος εκπρόσωπος της βοτανολογίας, ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος έγραψε ένα πολύ σημαντικό έργο το «Περί ύλης ιατρικής» που σύντομα έγινε γνωστό σε όλη την Ευρώπη και χρησιμοποιούνταν μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα μ.Φ. Ο στόχος του ήταν να φτιάξει ένα ακριβές και έγκυρο έργο και σίγουρα το κατάφερε, κάνοντας αναφορά σε πάνω από 600 φυτά και άλλες φυσικές ουσίες. Μεταφράστηκε σε πάρα πολλές γλώσσες και τον 5ο αιώνα μ.Φ. ήταν το πρώτο έργο που έφερε και σχέδια, σχεδόν του κάθε φυτού που αναφερόταν στις σελίδες του. Σον 2ο αιώνα μ.Φ. ο Γαληνός, που εργαζόταν στην Ρώμη είχε πολύ σημαντική επιρροή στην εξέλιξη της βοτανικής ιατρικής. Ο ίδιος έγραψε πάρα πολλά έργα, σχεδόν σε όλους τους τότε γνωστούς τομείς της ιατρικής. Ο Γαληνός που ήταν επηρεασμένος από την Ιπποκρατική θεωρία, βάσισε την δικιά του θεωρία στην ‘θεωρία των 4 χυμών’. Σα σκευάσματα του Γαληνού, γνωστά και ως γαληνικά σκευάσματα είναι τα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται μέχρι στις μέρες μας από τους βοτανολόγους ιατρούς.
12 ΑΠΟ ΣΟ ΒΤΖΑΝΣΙΟ ΚΑΙ ΣΟΝ ΜΕΑΙΩΝΑ ΣΑ ΝΕΟΣΕΡΑ ΦΡΟΝΙΑ
τη Βυζαντινή εποχή σε συγγράμματα συναντάμε πολλά απ' τα σημερινά βότανα όπως τη μολόχα, το κόλιανδρο, το κάρδαμο και άλλα. Γεγονός που φανερώνει την καθημερινή χρήση τους, ήταν η εμφάνιση της Αγίας Αναστασίας, που εικονίζεται συχνά στη βυζαντινή τέχνη με μπουκαλάκια φαρμάκων και βότανα στο χέρι. Ονομάστηκε φαρμακολύτρα, αυτή που σώζει με φάρμακα τους ανθρώπους, αφού έτρεχε στις φυλακές όπου υπήρχαν Φριστιανοί φυλακισμένοι και θεράπευε τις πληγές τους με βότανα και φάρμακα. την Ελλάδα θεωρείται Αγία-γιατρός και αγία των βοτάνων.
Ο Μεσαίωνας δεν ευνόησε γενικά την επιστημονική πρόοδο ούτε και την ανάπτυξη των γνώσεων των φαρμακευτικών φυτών. Οι περιοχές της επιστήμης, της μαγείας και του τσαρλατανισμού συγχέονται συχνά. ημαντική ήταν η συμβολή του βοτανολόγου-ιατρού Παράκελσου που πρέσβευε την χρήση του μεγάλου φαρμακείου της φύσης. Ο Παράκελσος (1493 – 1541 μ.Φ.), ο μεγάλος αλχημιστής της Αναγέννησης και πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, το 1538 διατύπωσε τη συνταγή «ελιξίριο μακροζωίας». Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης η Βυζαντινή θεραπευτική εφεύρει τα λεγόμενα ‚Ιατροσόφια‛ τα οποία κατακλύζουν στη συνέχεια τον Ελληνικό χώρο, οι κάτοικοι του οποίου τα χρησιμοποιούσαν ως θεραπευτικούς οδηγούς λόγω έλλειψής κατά κανόνα επιστημόνων την εποχή εκείνη. ΚΟΜΠΟΓΙΑΝΝΙΣΕ Η΄ ΒΙΚΟΓΙΑΣΡΟΙ Μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την υποδούλωση της Ελλάδας και την φυγή πολλών Ελλήνων λογίων στη Δύση, τα Γιατροσόφια του Βυζαντίου αντικαταστάθηκαν από την ‚Κομπογιαννίτικη Ιατρική‛ και τους Βικογιατρούς. Ήταν διάσημοι πρακτικοί γιατροί, που άκμασαν στο Ζαγόρι της Ηπείρου την περίοδο της Σουρκοκρατίας Τπάρχουν διάφορες ερμηνείες για την ετυμολογία του ονόματός τους. Θεράπευαν τα ους αρρώστους με ρίζες (κόμπους). Από εκεί προέρχεται η πρώ-
13 τη εξήγηση για το ένα όνομά τους: κόμπος + έγιανα= Κομπογιαννίτης. Η άλλη εξήγηση είναι ότι οι γιατροί από τα Γιάννενα μετέφεραν τα βότανα σε κόμπους στο μαντήλι τους. Θεράπευαν επίσης με άνθη, φύλλα και κοτσάνια από βότανα, που μάζευαν κατά προτίμηση από το φαράγγι του Βίκου. Από εκεί το δεύτερο όνομά τους: Βίκος + γιατρός = Βικογιατρός . Είναι γνωστοί και με άλλα ονόματα, όπως Ματσουκάδες, Βικογιατροί, ακκουλαραίοι, Καταφιανοί. Οι Κομπογιαννίτες γύριζαν παντού έφιπποι και πάντοτε είχαν μαζί τους σακούλες με βότανα (ακκουλαραίοι). Υορούσαν «μέλαιναν και μαλλιαράν σεγκούναν» και έδεναν με πράσινη ταινία «την εις δασείς πλοκάμους κυμαίνουσαν χαίτην των». Πάντοτε από το μπράτσο τους κρεμόταν «οζώδης ράβδος», ματσούκι, γι’ αυτό και τους έλεγαν ματσουκάδες ή ματσουκάρηδες. Όπου πήγαιναν τους γινόταν υποδοχή, με φωνές και υπόκρουση από κουδουνίσματα, ζουρνάδες, ποδοβολητά αλόγων και ο κόσμος έτρεχε να τους καλωσορίσει. ΒΟΣΑΝΑ ΚΑΙ ΘΡΗΚΕΙΑ Βασιλικός: Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση. ύμφωνα με αυτή, το φυτό φύτρωσε στο χαμένο τάφο του Φριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Σίμιο ταυρό από το έντονο άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Σην ονομασία του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Φριστός. τα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα. τη γιορτή της Τψώσεως του Σίμιου ταυρού στις 14 επτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός. Δάφνη: Έχει καθιερωθεί την Κυριακή των Βαΐων, όλες οι εκκλησίες να στολίζονται με κλαδιά δάφνης, τα «βάγια». Όταν τελειώσει η λειτουργία στην εκκλησία, οι νοικοκυρές παίρνουν τέτοια βάγια και τα φυλάνε στα εικονίσματα των σπιτιών τους.
14 ΜΑΝΣΙΝΑΔΕ ΜΕ ΒΟΣΑΝΑ Πλατύφυλλε βασιλικέ και μακροκοντυλάτε από ΄να μίλι κι από δυο η μυρωδιά γροικάται. Βασιλικό πρασές – πρασές θα στρώσω να κοιμάσαι να κόβγεις να μυρίζεσαι και μένα να θυμάσαι. γουρό βασιλικάκι μου εκειά που στέκεις στάσου να παίρνει ο κόσμος μυρωδιές από τη μυρωδιά σου. Μαράθηκε ο βασιλικός απού ΄χεις στην ντενέκα αφού δεν τόνε πότιζες ιδιότροπη γυναίκα. Μικρή μου την αγάπη μας ήντα θα τηνε κάμω; να τη βαστώ δεν ημπορώ και θα τη ρίξω χάμω. Μανε τη ρίξω στη στεριά βασιλικός φυτρώνει και θα μυρίζει αγάπη μου να μας εφανερώνει! τον άνθρωπο τον ευγενή ότι κι αν πεις τ΄ αξίζει σαν το σγουρό βασιλικό που όπου σταθείς μυρίζει. ΤΓΕΙΑ Σο χαμομήλι βράσε το, και δώσε το στο γέρο, αν είναι και στομαχικός, πηγαίνει και στο θέρος. Σο κυπαρίσσι το ψηλό, φυτρώνει και στην Κρήτη, τα φύλλα του τα βράζουνε, όσοι ΄χουνε διαβήτη. Υασκόμηλε, φασκόμηλα που γίνονται το Μάη ασθματικός απεις τα πιεί, γίνεται παλικάρι. Υλισκούνια βράσε τα καλά, κι απόης να τα πίνεις, αν είσαι και στομαχικός και το γιατρό αφήνεις. Εγώ ΄μια χόρτο του Θεού, με λένε Γοργογιάννη κι όποιος με βράσει και με πιεί, όπου πονεί θα γιάνει. Αρίγανη σταλές- σταλές και την κοιλιά γιατρεύγει και να τριφτείς όπου πονείς πάντα σε δροσερεύγει. Ση μαντζουράνα βράσε την, παντού όπου φυτρώνει σάψυχο λένε οι παλιοί, τσι καρδιακούς γλιτώνει.
15 ΟΜΟΡΥΙΑ Εσύ κανέλα δε βαστάς, μόσκο δεν κοπανίζεις, γαρούφαλα δε λούζεσαι, ήντα ΄χεις και μυρίζεις. Χηλής μυρτιάς μυρτόφυλλο, πράσινης δάφνης φύλλο άσπρη στρογγυλοπρόσωπη και θάμπωσες τον ήλιο. ΔΙΑΥΟΡΑ τολίζεις εικονίσματα μέσα στην εκκλησία ακόμα και Μυρτιδιώτισσα υπάρχει Παναγία. Ο δυόσμος είναι κρητικός στα καλιτσούνια μπαίνει μοσχομυρίζει η γειτονιά και τις καρδιές μαραίνει. Θυμάρι ολομύριστο που μέλισσες ταΐζεις ολόγυρα τον τόπο σου τονε μοσχομυρίζεις. ολόγυρα τον τόπο σου τονε μοσχομυρίζεις. ΑΓΑΠΗ Σου Χηλορείτη βότανα θα χρησιμοποιήσω για την πληγή του έρωτα μήπως και τηνε κλείσω. Σου Χηλορείτη βότανα θα βάλω στο ποτήρι να σου τα δώσω να τα πιείς να μου κρατάς χατίρι.
ΠΑΡΟΙΜΙΕ ΜΕ ΒΟΣΑΝΑ Βασιλικός κι αν μαραθεί την μυρωδιά την έχει. Κοντά στον βασιλικό ποτίζεται κι η γλάστρα. ε πήρα τριαντάφυλλο κι εσύ βγήκες τσουκνίδα. Εις του θανάτου τις πληγές βότανα δε χωρούνε. Μαντζουράνα στο κατώφλι, γάιδαρος στα κεραμίδια. Υασκομηλιά στην αυλή σου κι η αρρώστια μακριά.
16
Β΄ Ομάδα: Σα βότανα και οι ιδιότητές τους ΒΟΣΑΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Από την αρχαιότητα, τα βότανα εκτιμήθηκαν για τις αναλγητικές και θεραπευτικές τους ικανότητες. ήμερα ένα ποσοστό περίπου 75% των φαρμάκων μας βασίζονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Οι κοινωνίες μας, διά μέσου των αιώνων, ανέπτυξαν τις δικές τους παραδόσεις για να καταφέρουν να κατανοήσουν τα φαρμακευτικά φυτά και τις χρήσεις τους. Κάποιες από αυτές τις παραδόσεις και τις ιατρικές πρακτικές μπορεί να μας φαίνονται παράδοξες και μαγικές, ενώ κάποιες άλλες λογικές και ορθολογιστικές, όλες τους όμως είναι προσπάθειες να ξεπεραστούν οι ασθένειες και ο πόνος και στο τέλος-τέλος να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής. Αυτά με λίγα λόγια ορίζουν την βοτανοθεραπεία.
ΒΟΣΑΝΑ ΚΑΙ ΙΑΣΡΙΚΗ Πολλά από τα ιατρικά φάρμακα προέρχονται απευθείας από το φυτικό βασίλειο. Η ασπιρίνη, που δημιουργήθηκε από το φλοιό του δέντρου της ιτιάς, είναι ένα ακόμα παράδειγμα. Μπορεί να υπάρχουν ακόμα πολλές νέες θεραπείες για ασθένειες παρεχόμενες από τα φυτά, που δεν έχουμε ανακαλύψει. Δημοφιλή διεγερτικά όπως ο καφές, η σοκολάτα, ο καπνός και το τσάι προέρχονται επίσης από τα φυτά.
Δρόγη: είναι το μέρος του φυτού που χρησιμοποιείται αυτούσιο ως φάρμακο ή ως πηγή, για παρασκευή φαρμάκου. Η παραδοσιακή φυτοθεραπεία ήταν η βάση για παρασκευή και χρήση συνθετικών φαρμάκων (αντιγραφή των χημικών ουσιών του φυτού). Οι ερευνητές επιστήμονες, (εθνο – φαρμακολόγοι) αντλούν τα αρχικά δραστικά από την φύση για παρασκευή φαρμακευτι-
17 κών ιδιοσκευασμάτων. Αλλά τα βότανα έχουν θεραπευτική δύναμη και ως απλά εκχυλίσματα ή αφεψήματα, π.χ. ρίζα αλθαίας χρησιμοποιείται ως μαλακτικό για τον βήχα. Η Echinacea (ως βάμμα) έχει αντι-ιογόνες, αντι-μυκητιακές και αντι-μικροβιακές ιδιότητες.
Φημική ύσταση των βοτάνων Βασικά συστατικά Αντιοξειδωτικά : Προστατεύουν τον οργανισμό από τις βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες, ενώ ενισχύουν με φυσικό τρόπο το ανοσοποιητικό σύστημα. Υαινόλες: Δρούν ως αντισηπτικά και αντιοξειδωτικά. υντελούν στην διέγερση του ανοσοποιητικού μας συστήματος Σερπένια-πολυτερπένια: Έχουν αντισηπτικές, αντιβακτηριακές, αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Προστατεύουν τον οργανισμό από αλλεργίες και φλεγμονές. Αλδεύδες: Έχουν αντιμυκητιακή και αντιφλεγμονώδη δράση. Εστέρες: Παρουσιάζουν αντιμυκητιακές ιδιότητες. Ανθρακινόνες: Είναι ισχυρά παυσίπονα και διαθέτουν αντιβακτηριδιακή δράση. απωνίνες: Ασκούν ισχυρή αντιμικροβιακή δράση ενάντια σε βακτήρια, ιούς μύκητες. Λιπαρά οξέα: Δρουν σαν ισχυροί, αντιφλεγμονώδεις παράγοντες.
18 Καλλιέργεια βοτάνων Ήλιος: Σα περισσότερα βότανα είναι εύκολο να καλλιεργηθούν στον κήπο μας, αλλά θα πρέπει να προσέξουμε ώστε να επιλέξουμε την κατάλληλη τοποθεσία. Ένα ηλιόλουστο σημείο που το φως το βλέπει 6-8 ώρες τη μέρα είναι το καταλληλότερο.
Έδαφος: Σα βότανα μπορούν να αναπτυχθούν σχεδόν σε οποιοδήποτε καλό χώμα . Σο χώμα δεν πρέπει να είναι πολύ όξινο ή αλκαλικό, αλλά ουδέτερο για να δούμε τα φυτά μας να ευδοκιμούν. Σα περισσότερα αρωματικά φυτά αναπτύσσονται καλύτερα όταν υπάρχει επαρκής οργανική ύλη αλλά δεν απαιτούν υψηλά γόνιμο έδαφος. Πότισμα: Σα βότανα χρειάζονται αρκετό νερό για να μεγαλώσουν και να βγάλουν πλούσιο φύλλωμα, αλλά ένας παράγοντας που θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη είναι η αποστράγγιση του εδάφους. Κανένα από τα γνωστά βότανα δεν ευδοκιμεί σε πολύ υγρό έδαφος γι’ αυτό πριν τα φυτέψουμε είναι καλό να δημιουργήσουμε ένα υπόστρωμα από βότσαλα, έτσι ώστε το νερό να αποστραγγίζεται και να μη στέκεται στη ρίζα του φυτού.
ΣΡΟΠΟΙ ΘΕΡΑΠΕΤΣΙΚΩΝ ΦΡΗΕΩΝ ΣΩΝ ΒΟΣΑΝΩΝ
Έγχυμα ή εκχύλισμα Σο έγχυμα είναι ένας απλός τρόπος εξαγωγής των ενεργών συστατικών των βοτάνων μέσω του ζεστού νερού. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται για να εξάγουμε τα πτητικά συστατικά των αποξηραμένων ή πράσινων εναέριων μερών των βοτάνων όπως είναι τα λουλούδια και τα φύλλα. Βάζουμε το βότανο στο νερό πριν βράσει και το αφήνουμε σκεπασμένο με ένα καπάκι για 5-10 λεπτά. Επειδή το βραστό νερό διασκορπίζει τα πολύτιμα πτητικά έλαια των βοτάνων στον ατμό μην τα αφήνετε να βράσουν.
19 Αφέψημα Οι ρίζες, οι φλοιοί και τα φρούτα που είναι παχύτερα και λιγότερο διαπερατά από τα εναέρια μέρη των φαρμακευτικών φυτών, δεν απελευθερώνουν τα ενεργά τους συστατικά με την απλή έγχυση. Αυτά τα μέρη είναι απαραίτητο να σιγοβράσουν ώστε να εξαχθούν. Σο σκληρό βότανο πρέπει να κοπεί σε μικρότερα κομμάτια. Προκειμένου να μην χαθούν τα πτητικά συστατικά, τοποθετούμε ένα καπάκι πάνω στο μπρίκι. Αφήνουμε να σιγοβράσει για μια ώρα περίπου, μέχρι ο όγκος του να μειωθεί κατά το ένα τρίτο. Αφού καταπέσουν και διαχωριστεί το στερεό από το υγρό, το πίνουμε ζεστό ή κρύο.
Βάμμα Σα περισσότερα από τα πτητικά συστατικά των φαρμακευτικών φυτών και βοτάνων είναι διαλυτά στην αλκοόλη.
Με την εμβάπτιση ξηρών ή
φρέσκων μερών του φυτού
στην αλκοόλη, τα ενεργά
συστατικά εξάγονται εύ-
κολα σε συγκεντρώσεις που
υπερβαίνουν αυτές της
έγχυσης και του αφεψήμα-
τος. Σα υψηλά συμπυκνω-
μένα διαλύματα που θα
κρατήσουν για ένα ή δύο χρόνια είναι ένας βολικός τρόπος να αποθηκεύσουμε και να χρησιμοποιήσουμε τα φαρμακευτικά συστατικά των φυτών.
ιρόπι Με σκοπό να συγκαλύψουμε κάποια γεύση που δεν μας αρέσει - ιδίως στα παιδιά- το έγχυμα ή το αφέψημα μπορεί να αναμειχθεί με μέλι. Σα σιρόπια συνδυάζουν την κατευναστική επίδραση του μελιού με τις φαρμακευτικές ιδιότητες των εγχυμάτων ή αφεψημάτων καταλήγοντας σε επιπρόσθετα οφέλη ιδίως για την αντιμετώπιση κρυολογήματος και πονόλαιμου. Ανακατέψτε 500ml εγχύματος ή αφεψήματος
20 με 500γρ. μέλι. Αφού κρυώσει βάλτε το σε σκούρο μπουκάλι και κλείστε το με φελλό (επειδή γίνονται ζυμώσεις στα σιρόπια και τα μπουκάλια με βιδωτό πώμα μπορεί να εκραγούν ο φελλός είναι σημαντικός).
Αλοιφή Παρασκευάζεται από ίσα μέρη νωπού βουτύρου ή κεριού και χυμού ή σκόνης του θεραπευτικού φυτού. Κατεργάζονται σε γουδί, ώστε να γίνουν μια ομοιογενής μάζα. . Κατόπιν, το μείγμα ζεσταίνεται σε μπεν μαρί με ανάδευση και το αφήνουμε να κρυώσει.
Αιθέρια έλαια Σα αιθέρια έλαια είναι φυσικές σύνθετες οργανικές ενώσεις με έντονη οσμή, οι οποίες περιέχονται σε μικροσκοπικούς εξωτερικούς αδένες που βρίσκονται βαθιά μέσα στα φύλλα, στα άνθη και σε διάφορα άλλα μέρη του φυτού. Απομονώνονται με την διαδικασία της απόσταξης με ατμό ή νερό. Περιέχουν υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης της ουσίας του φυτού και έτσι χρειάζεται να χρησιμοποιούμε μικρή ποσότητα απ αυτά. Σα αιθέρια έλαια δεν είναι τα ίδια με τα αρώματα. Σα αιθέρια έλαια εξάγονται από τα φυτά, ενώ τα αρώματα είναι χημικώς κατασκευασμένα ή περιέχουν χημικά συστατικά και δεν προσφέρουν τα θεραπευτικά οφέλη που προσφέρουν τα αιθέρια έλαια.
Επίθεμα ή κομπρέσα : Σο επίθεμα είναι έγχυμα ή αφέψημα βοτάνου που εφαρμόζεται στην πάσχουσα περιοχή χρησιμοποιώντας ένα κομμάτι από ύφασμα, γάζα ή πετσέτα, πάντα από φυσικές ίνες. Κατάπλασμα: Σο κατάπλασμα κατά κύριο λόγο εφαρμόζεται σε πληγές. Γίνεται λιώνοντας τα φύλλα ενός βοτάνου και βάζοντάς τα πάνω στο δέρμα.
21
υλλογή & Διατήρηση βοτάνων υλλογή βοτάνων: Είναι μια σημαντική διαδικασία που επηρεάζει τη χημική σύστασή και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Δεν συλλέγουμε μεγαλύτερες ποσότητες βοτάνων απ’ ότι χρειαζόμαστε. Μαζεύουμε τα φύλλα πριν ανθίσει το φυτό, ενώ σπόρους και βλαστούς μετά την ανθοφορία, στο στάδιο της πλήρους ωρίμανσης. Σα αρωματικά φυτά τα μαζεύουμε νωρίς το πρωί εφόσον δεν υπάρχει υγρασία. Δεν ξεριζώνουμε τα βότανα. Κόβουμε προσεκτικά το μέρος του φυτού που θέλουμε με κοφτερό εργαλείο έτσι ώστε του χρόνου να ξαναβλαστήσει. Αν θέλουμε τις ρίζες του βοτάνου τις συλλέγουμε το φθινόπωρο και το χειμώνα τότπου το φυτό έχει σταματήσει την παραγωγή φύλλων και λουλουδιών, όταν δηλαδή έχει τελειώσει ο κύκλος του φυτού. Διατήρηση βοτάνων : Ο πιο δημοφιλής τρόπος διατήρησής τους είναι η αποξήρανση. Αφού μαζέψουμε τα βότανα, φτιάχνουμε μικρά ματσάκια και τα κρεμάμε ανάποδα σε μέρος που αερίζεται και δε το βλέπει ο ήλιος. Μόλις αποξηρανθούν, αφαιρούμε τα φύλλα από τα κοτσάνια και τα τοποθετούμε σε αεροστεγή βάζα. Σα φυλάσσουμε σε δροσερό και σκοτεινό μέρος, καθώς η ζέστη και το φως γρήγορα εξαφανίζουν το χρώμα και το άρωμά τους. Μερικά από τα καταλληλότερα βότανα για να τα αποξηράνουμε είναι η ρίγανη, το θυμάρι, το δενδρολίβανο, το χαμομήλι, το τσάι του βουνού, η δάφνη και η μέντα. Ορισμένα φυλλώδη βότανα, όπως ο βασιλικός αν αποξηρανθούν χάνουν το χρώμα και τη γεύση τους. Η κατάψυξη είναι ο καλύτερος τρόπος. Σα κατεψυγμένα βότανα είναι πιο κοντά στο χρώμα και τη γεύση με τα φρέσκα και είναι ιδανικά για το μαγείρεμα. Η μέντα και η μαντζουράνα, ο μάραθος και ο βασιλικός, ο δυόσμος και το μελισσόχορτο καταψύχονται πολύ καλά. Ένας άλλος τρόπος για να διατηρήσουμε τα βότανα είναι να τα βάλουμε μέσα σε λάδι. Σα βότανα που έχουμε συλλέξει πρέπει να τα χρησιμοποιούμε μέσα σε ορισμένο χρονικό διάστημα, λιγότερο του ενός χρόνου, γιατί χάνουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Μπορούμε να πετύχουμε καλύτερα αποτελέσματα συνδυάζοντας δυο και τρία βότανα μαζί.
22
Σν Λεμηθό ηωλ Βνηάλωλ Αγγειηθή: Καηαπμθειά ηδκ ανμβπίηζδα, ηαηαννμή, ηοιπακζζιό, κεονζηή ακμνελία, νεοιαηζηέξ παεήζεζξ. Αιζαία: Η νίγα ηδξ πνδζζιμπμζείηαζ ηονίςξ βζα πνμαθήιαηα ημο πεπηζημύ ζοζηήιαημξ ηαζ άθθα όπςξ θθεβιμκέξ ημο ζηόιαημξ μοθίηζδα , βαζηνίηζδα η.η.θ. Αρίιιεηνλ: ημ όκμιά ηδξ μθείθεηαζ ζημκ Απζθθέα πμο όηακ ηναοιαηίζηδηε από ημ δδθδηδνζαζιέκμ δόνο ημο Πάνδ ζημκ πόθειμ ηδξ Τνμίαξ, δ εεά Αθνμδίηδ ημκ ζοιαμύθεοζε κα δέζεζ ηδκ πθδβή ημο ιε αοηό ημ θοηό. Ανβόηενα μ Γζμζημονίδδξ ημ πνδζζιμπμίδζε ςξ αζιμζηαηζηό. Βαιεξηάλα: Έπεζ παθανςηζηέξ ζδζόηδηεξ ηαεώξ πνδζζιμπμζείηαζ ςξ δνειζζηζηό , αβπμθοηζηό ηαζ ηαηεοκαζηζηό. Βάιζακν ή ζπαζόρνξην : Άνζζημ επμοθςηζηό ηαζ αζιμζηαηζηό αόηακμ, πνδζζιμπμζμύκηακ ζηδκ ανπαζόηδηα βζα ηζξ πθδβέξ πμο πνμένπμκηακ από ηζξ ιάπεξ ιε ζπαεζά από όπμο απέηηδζε ηαζ ηδκ μκμιαζία ζπαεόπμνημ. Βαζηιηθόο: Βμδεά ζηδκ πέρδ, ηαηαπναΰκεζ κεύνα ηαζ ζπαζιμύξ, ακηζηανηζκζηόξ. Γιπθόξηδα: αμδεά ζημ ακαπκεοζηζηό ζύζηδια, ηαηαπναΰκεζ ημ αήπα, αμδεά ζηδ ιείςζδ ηςκ ηνζβθοηενζδίςκ. Γάθλε:Ακηζζδπηζηή,πμθύηζιδ βζα ζοκάπζ ηαζ ανμβπίηζδα. Γεληξνιίβαλν: Τμκώκεζ ηδ θεζημονβία ημο ύπαημξ, αμδεά ζηδ ιείςζδ ηδξ πμθδζηενίκδξ. Δλαζνεηζηό ανςιαηζηό βζα ηδ ιαβεζνζηή. Φοηνώκεζ ζημ όνμξ ηδξ Γίηηδ ηδξ Κνήηδξ από όπμο πήνε ηαζ ημ όκμιά ημο. Γίθηακνο: Καηαπμθειά ζοκάπζ, βνίπδ, πμκμηεθάθμοξ, νεοιαηζζιμύξ η.η.θ.
23
Γπόζκνο: Καηαπμθειά ημοξ ζημιαπζημύξ πόκμοξ, αϋπκίεξ, διζηνακίεξ, αμδεά ζηδκ πέρδ. Χνδζζιμπμζείηαζ ζακ ιονςδζηό ζηδ ιαβεζνζηή. Δπθάιππηνο: Η ηθαζζηή ζοκηαβή ηδξ βζαβζάξ βζα ημ ηνομθόβδια πμο πάκηα θνόκηζγε κα ανάγεζ δίπθα ιαξ ηα θύθθα ημο , ακαημοθίγμκηαξ ιαξ από ημκ δοκαηό λδνό αήπα ηαζ ιεηνζάγμκηαξ ηδκ δύζπκμζα ημο αζζεήιαημξ ηαζ ηδκ ανμβπίηζδα. Δρηλάθεηα: Θεςνείηαζ ημ ακηζαζμηζηό ηδξ θύζδξ ηαεώξ έπεζ παναηδνδεεί όηζ ζοιαάθθεζ ζδιακηζηά ζηδκ ελόκηςζδ ιζηνμαίςκ ημο μνβακζζιμύ ηαζ εκζζπύεζ ημ ακμζμπμζδηζηό ζύζηδια. Θπκάξη: Δλαζνεηζηό ακηζζδπηζηό. Πνμθαιαάκεζ ημ ηνύςια, νίπκεζ ημκ πονεηό, ηαηαπμθειά ηδ βνίπδ, εζςηενζηέξ δζαηαναπέξ, δενιαηζηέξ θμζιώλεζξ. Καιέληνπια: Χνδζζιμπμζήεδηε ζηδκ παναδμζζαηή ζαηνζηή ζακ ακηζζπαζιςδζηό , ζδζαίηενα βζα ημ ζημιάπζ ηαζ ζακ ημκςηζηό ημο ήπαημξ. Λαδαληά: Ακαημοθίγεζ από πνμαθήιαηα ζημιαπζμύ, είκαζ ηαηαπναϋκηζηό, ζηοπηζηό, εθαηηώκεζ ηα ζοιπηώιαηα ηδξ ανμβπίηζδαξ ηαζ είκαζ ακαθβδηζηό. Δπίζδξ έπεζ ηδκ ορδθόηενδ ακηζμλεζδςηζηή δνάζδ από μπμζμδήπμηε θοηό ζηδκ Δονώπδ. Λεβάληα: Χνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ ανςιαημπμζία. Δπίζδξ εκενβεί ηαηά ημο αήπα, ημο άζειαημξ, ηδξ βνίπδξ ηαζ ηδξ θανοββίηζδαξ. Λνπΐδα: Βμδεά ζηδκ απμημλίκςζδ, απμαμθή πενζηηώκ οβνώκ, ηοηηανίηζδαξ ηαζ είκαζ απμηεθεζιαηζηή ζηδκ ζύζθζλδ ημο δένιαημξ. Μαληδνπξάλα: Δίκαζ ζδζαίηενα πςκεοηζηό ηαζ αμδεά ζηδκ απμιάηνοκζδ ηςκ ημλζκώκ από ημκ μνβακζζιό. Μάξαζνο: Χνδζζιμπμζμύκηακ ζακ ζζπονό ακηίδμημ βζα ηζξ δδθδηδνζάζεζξ από ηζζιπήιαηα θζδζώκ, ζημνπζώκ ηαεώξ ηαζ βζα ηα δδθδηδνζώδδ ιακζηάνζα. Έπεζ έκηαζδ ημκςηζηή ηαζ ακηζζδπηζηή δνάζδ.
24
Μέληα: Πενζέπεζ ιεκεόθδ. Έπεζ ακηζζδπηζηή δνάζδ, ηαηαπμθειά ημ ζοκάπζ, ηδ βνίπδ ηαζ ημκ πμκόθαζιμ. Μειηζζόρνξην: Ήηακ αθζενςιέκμ ζηδ εεά Άνηειδ. Δίκαζ επενόξ ηδξ οπένηαζδξ , ηδξ αϋπκίαξ , ηδξ ακμνελίαξ ηαζ ημο πμκμηεθάθμο. Ρίγαλε: Γζεοημθύκεζ ηδκ πέρδ, ηαηαπμθειά ηδ δοζημζθζόηδηα. Βμδεά ζηζξ πνόκζεξ ανμβπίηζδεξ. Τμ νζβακέθαζμ εεςνείηαζ ημ απόθοημ ακηζαζμηζηό. ακπνύθν: Τμ αθέρδια ηςκ λεναιέκςκ θμοθμοδζώκ ημο έπεζ εθζδνςηζηή δνάζδ,είκαζ οπαηηζηό ηαηά ημο ηνομθμβήιαημξ ηαζ ηςκ εηγειάηςκ .Δπίζδξ έπεζ δζμονδηζηή δνάζδ. ηλακηθή: Γνα ηαηά ηδξ δοζημζθζόηδηαξ ηαζ αμήεα ζηδκ απμημλίκςζδ ημο μνβακζζιμύ θνξπίδη: Γζαθύεζ ηζξ πέηνεξ ηςκ κεθνώκ. Δίκαζ απμπνειπηζηό, ηαηαπναϋκηζηό, δζμονδηζηό. Σαξαμάθν: Λόβς ηδξ βεύζδξ ημο ημ μκμιάγμοκ αβνζμνάδζημ ή πζηναθίδα ηαζ εεςνείηαζ έκα από ηα πμθοηζιόηενα θανιαηεοηζηά θοηά. Καηαπμθειά ηδκ δοζημζθζόηδηα δζεβείνεζ ηζξ εηηνίζεζξ ηδξ πμθήξ ηαζ ηνάηα ηδ πμθδζηενίκδ ζε παιδθά επίπεδα. Σίιην: Σύιιαπμξ ιαξ ζημ ηνομθόβδια. Δπίζδξ δνα ζακ παθανςηζηό. Σζνπθλίδα :Τμ θοηό πενζέπεζ αζηαιίκεξ A, B, C ηαζ ζίδδνμ, ηάηζ πμο ηαεζζηά ημ ποιό ημο ακεηηίιδημ. Φαζθόκειν: Οζ ζδζόηδηεξ ημο ιμκαδζηέξ. Βμδεά ζημ ακαπκεοζηζηό ηαεώξ όηακ ανάγεηαζ ζε κενό απεθεοεενώκεζ μοζίεξ πμο δνμοκ ηαηά ημο άζειαημξ Χακνκήιη: ηα ζοζηαηζηά ημο ακαημοθίγμοκ ημκ πόκμ, ηαηαπναΰκμοκ ηδκ εοενεεζζηόηδηα, παθανώκμοκ από ηδκ έκηαζδ, ημοξ πόκμοξ ηςκ ιοώκ.
25
υνέντευξη από τον Ανδρέα Κακαβούλα Υαρμακοποιό με εξειδίκευση στην φυτοθεραπεία (Μπολόνια της Ιταλίας)
- Σι σας ώθησε στην ενασχόλησή σας με τα βότανα; -Η πλούσια βοτανολογική χλωρίδα της Ελλάδας και η εκ γενετής βαθειά μου αγάπη για την βοτανολογία! -Ποιες είναι οι θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων; - Δρουν σαν φυτοσυμπλέγματα, δηλαδή περιέχουν πληθώρα ωφέλιμων ουσιών, πράγμα που εξασφαλίζει μικρό δείκτη παρενεργειών για τον ανθρώπινο οργανισμό. Έτσι η χρήση τους κρίνεται ασφαλής στα διάφορα φυτικά σκευάσματα, αλλά πάντα σε μικρές δόσεις. - Ποιους τρόπους θεραπευτικών χρήσεων των βοτάνων ακολουθείτε; - Κυρίως παρασκευάζουμε βάμματα, κάψουλες, σιρόπια και εκχυλίσματα. - Ποια βότανα και αρωματικά φυτά προτιμάτε για τα σκευάσματά σας; - Εχινάκεια, βαλσαμόχορτο, μελισσόχορτο, καλέντουλα, χαμομήλι, θυμάρι και πολλά άλλα. - Από πού προμηθεύεστε τα υλικά που χρησιμοποιείτε στην σύνθεση των προιόντων σας; - Σα εισάγουμε από την Νότια Γαλλία σε αποξηραμένη μορφή, γιατί μόνο έτσι εξασφαλίζουμε βιολογική πιστοποίηση και εγκρίσεις από την Ε.Ε.( ISO). -
Ποιά εποχή του χρόνου υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση;
-
Εξαρτάται από την εποχή. Σο χειμώνα παρατηρείται μεγαλύτερη ζήτηση στα ενισχυτικά του ανοσοποιητικού συστήματος και στα αντικαταθλιπτικά. Σην άνοιξη στα αντισταμινικά φυτικά σκευάσματα και το καλοκαίρι στα λιποδιαλυτικά. - Ποιάς ηλικίας και φύλου είναι οι πελάτες που αγοράζουν τα σκευάσματά σας; - Η ηλικία τους κυμαίνεται από 20-40 ετών. Περισσότερο τα προτιμούν γυναίκες που ασχολούνται με την βοτανοθεραπεία, την αρωματοθεραπεία και την ομοιοπαθητική. - Πελάτες που αγοράζουν για πρώτη φόρα τα προϊόντα σας τα ξαναπροτιμούν; - Ναι. Οι πελάτες μας μένουν ευχαριστημένοι γιατί «προσωποποιούμε» την θεραπεία. Δηλαδή την εξειδικεύουμε σε κάθε πελάτη, ανάλογα με τις ανάγκες του.
26
- Είναι προσοδοφόρα η ασχολία σας με τα βότανα ; - Είναι, λόγω του ότι αναλαμβάνουμε την παρασκευή των σκευασμάτων από το πρωταρχικό στάδιο της συλλογής των βοτάνων , άρα πλεονεκτούμε οικονομικά. - Τπάρχει ανταγωνισμός στο χώρο αυτό; - Ναι, γιατί είναι ένας πολύ κερδοφόρος τομέας, μιας και τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού έχει στραφεί στις εναλλακτικές θεραπείες. - ας ευχαριστούμε πολύ!
Γ΄ Ομάδα: Βότανα και ομορφιά
Αιθέρια έλαια ΑΛΟΗ: Προστατεύει συσφίγγει, ενυδατώνει και καταπραΰνει, ενεργοποιεί την αναδόμηση των
κυττάρων. Ιδανικό
για εγκαύματα. ΑΦΙΛΛΕΙΑ: Σο λάδι Αχίλλεια είναι ένα από τα καλύτερα επουλωτικά έλαια και ιδανικό για την αναγέννηση των ιστών του δέρματος. Θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματικό τόσο για τα ξηρά όσο και για τα λιπαρά δέρματα. Πλούσιο σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, αντιγηραντικό και αντιφλεγμονώδες.
ΒΑΛΑΜΕΛΑΙΟ: Γνωστό από την αρχαιότητα ως το λάδι που χρησιμοποιούσαν οι παρτιάτες στρατιώτες για την επούλωση των πληγών τους. Περιέχει βιταμίνες Α,Β1,Β2,Β6, D, πρωτεΐνες και ιχνοστοιχεία.
ΔΑΥΝΕΛΑΙΟ: Παραδοσιακά γνωστό για την τονωτική του δράση στα μαλλιά, είναι ιδανικό για γυναίκες και άνδρες με μόνιμο ή εποχικό πρόβλημα τριχόπτωσης. Είναι πλούσιο σε βιτα-
27 μίνες Α, Ε και λιπαρά οξέα. Προστατεύει και ενισχύει τη δομή της τρίχας, τρέφει, δυναμώνει και δίνει λάμψη στο μαλλιά χάρη στις μαλακτικές και ενυδατικές του ιδιότητες. ΔΕΝΣΡΟΛΙΒΑΝΟ: Γνωστό για τις τονωτικές του ιδιότητες στα αδύναμα μαλλιά. ΘΤΜΑΡΙ : Περιορίζει την τριχόπτωση και την πιτυρίδα στα λιπαρά μαλλιά. ΚΑΛΕΝΣΟΤΛΑ: Είναι καταπραϋντικό, ιδιαίτερα κατάλληλο για ευαίσθητες ή για λιπαρές επιδερμίδες και περιέχει βιταμίνες Α, Β1, Β2, Β6,C και Ε. Είναι ιδανικό για το ερεθισμένο δέρμα και για τη περιποίηση δερματοπαθειών όπως είναι τα εκζέματα και η ακμή. Έχει αντισηπτικές ιδιότητες χρησιμοποιείται για καθαρισμό προσώπου, ντεμακιγιάζ και ενυδάτωση. ΣΟΤΚΝΙΔΑ: Ψς τονωτικό μαλλιών, προστατεύει από την τριχόπτωση και διατηρεί τα μαλλιά απαλά και λαμπερά. Ρυθμίζει τη λιπαρότητα της επιδερμίδας και επαναφέρει την έκκριση σμήγματος σε φυσιολογικά επίπεδα. ΦΑΜΟΜΗΛΙ: Έχει αντιερεθιστικές, αντισηπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες .Είναι κατάλληλο για τον καθαρισμό των πόρων του δέρματος. Παραδοσιακά το χαμομήλι χρησιμοποιείται για το λούσιμο των μαλλιών προκειμένου να ενισχυθεί το ξανθό χρώμα.
28
ΜΑΚΕ ΟΜΟΡΥΙΑ
Μάσκα ομορφιάς με αλόη
υστατικά: 1 κουταλιά ζάχαρη ½ κουταλιά γάλα 1 φύλλο αλόης Ανακατέψτε τη ζάχαρη με το γάλα. τη συνέχεια σπάστε ένα φύλλο αλόης και προσθέστε το χυμό του μέσα στο μείγμα. Ανακατέψετε καλά και απλώστε στο πρόσωπο για 5 – 10 λεπτά. Σέλος ξεπλύνετε.
Μάσκα ομορφιάς με λεβάντα
υστατικά: 2 κουταλιές γιαούρτι πλήρες 1 κουταλιά μέλι ½ κουταλιά αποξηραμένη λεβάντα ή μερικές σταγόνες έλαιο λεβάντας Προσθέστε το μέλι στο γιαούρτι και ανακατέψτε. την συνέχεια μπορείτε να προσθέσετε την λεβάντα είτε σε αποξηραμένη μορφή είτε σε αιθέριο έλαιο. Ανακατέψτε καλά και απλώστε στο πρόσωπο και το λαιμό για 10 λεπτά. Ξεπλύνετε καλά.
29
Δ΄ Ομάδα: Σα βότανα στην κουζίνα μας
«Ήσμιξεν ο βασιλικός, ο δίκταμος κι ο δυόσμος φλισκούνι και φασκομηλιά κι εμύρισεν ο κόσμος» Tα βότανα συνήθως προστίθενται στην κατσαρόλα την ώρα του μαγειρέματος. Τπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι να συμπεριληφθούν στο πιάτο μας. Για παράδειγμα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ελαιόλαδο ή βούτυρο αρωματισμένο, ξύδι, σάλτσες, αλεύρι, τυρί ή αλάτι αρωματισμένο, ακόμα και ζάχαρη αρωματισμένη για γλυκά. Η προσθήκη του κατάλληλου βοτάνου μπορεί να κάνει πιο γευστικό και πιο ελκυστικό κάποιο φαγητό. Η γεύση, όμως, είναι ζήτημα προσωπικής προτίμησης και υπάρχει το περιθώριο των ιδιαίτερων επιλογών και πειραματισμών. Μόνοι μας μπορούμε να βρούμε τη σωστή ποσότητα, καθώς και ποιο βότανο χρειάζεται το κάθε φαγητό. Κάποιες προτάσεις είναι οι παρακάτω: Άνηθος: με σούπες, σαλάτες, σάλτσες, κιμάδες, πουλερικά, ψάρια, τουρσιά, τυριά, ομελέτες, όσπρια, πίτες, ψωμιά. Βασιλικός: με λαχανικά, σούπες, σαλάτες, αυγά, θαλασσινά, κρέατα, κυνήγι, κεφτέδες, ζυμαρικά, ψωμιά φρούτα. Γλυκάνισος: με αυγά, τυριά, φρούτα, κρέατα, ψάρια, σαλάτες, ψωμιά, μπισκότα, ποτά. Δάφνη: με ψητά, σούπες, μαγειρευτά, κρέατα, ψάρια, ρεβίθια, φακές, κρέμες, φρουτοσαλάτες. Δενδρολίβανο: με κρέατα, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά, ομελέτες, σούπες, λαχανικά, φρουτοσαλάτες, σάλτσες, ψωμιά. Εστραγκόν: με ψάρι, σαλάτες, πουλερικά, αρνί, αυγά, ξύδι.
30 Θρούμπι: με σούπες, σαλάτες, όσπρια, κρέατα, τυριά, ψωμιά, φρουτοσαλάτες. Θυμάρι: με σούπες, μαγειρευτά, ψητά, σάλτσες, σαλάτες, πίτες, ψωμιά. Κόλιαντρο: το φρέσκο σε σαλάτες, σάλτσες, ομελέτες, σούπες. Οι σπόροι σε σούπες, στιφάδα, λουκάνικα, τουρσιά, κρέμες, ψωμιά, τυροσαλάτες, μπισκότα. Κρόκος: με σούπες, πιλάφια, ζυμαρικά, κοτόπουλο, τυριά, κρέμες, ψωμιά, μπισκότα, γλυκά, λικέρ. Λεβάντα: με σαλάτες, κρέατα, τυριά, φρούτα, γλυκά. Λουίζα: με σούπες, σαλάτες, κρέατα, ψάρια, φρούτα, γλυκά, ποτά. Μαϊντανός: με... όλα! Κρέατα, ψάρια, σούπες, σάλτσες, σαλάτες, ομελέτες, όσπρια. Μαντζουράνα: με κρέατα, ψάρια, ομελέτες, ζυμαρικά, χορτόπιτες, ψωμιά, ποτά. Μάραθο: με θαλασσινά, ψάρια, σαλιγκάρια, κρέατα, σούπες, ομελέτες, τυριά, ζυμαρικά, όσπρια, ψωμιά. Μελισσόχορτο: με κρέατα, πουλερικά, ψάρια, σούπες, τυριά, φρούτα, ποτά,τσάγια. Μέντα: με σούπες, σάλτσες, σαλάτες, λαχανικά, ζυμαρικά, πίτες, τυριά, φρούτα, κρέμες, ποτά, τσάι. Ρίγανη: με λαχανικά, σάλτσες, σούπες, κρέας, ψάρι, πουλερικά, όσπρια, ζυμαρικά. έλινο: με κρέατα, ψάρια, σούπες, σαλάτες, ορεκτικά. Υασκόμηλο: με πουλερικά, κρέατα, ζυμαρικά, όσπρια, ποτά.
31 ΤΝΣΑΓΕ ΓΙΑ ΡΟΥΗΜΑΣΑ ΚΑΙ ΠΑΓΩΜΕΝΑ ΠΟΣΑ ΜΕ ΒΟΣΑΝΑ
ΡΟΥΗΜΑ ΑΠΟ ΒΑΙΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΛΙΟΦΟΡΣΟ 1 κουταλιά της σούπας βασιλικό 1 κουτ. της σούπας μελισσόχορτο 600 ml νερό Βάλτε τα βότανα σε μια τσαγιέρα, χύστε από πάνω βραστό νερό. κεπάστε την και αφήστε την για 10-15 λεπτά. Σα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.
ΛΕΜΟΝΑΔΑ ΜΕ ΛΟΤΪΖΑ (παγωμένη) 1 lt νερό ½ κούπα χυμό λεμονιού
½ κούπα ζάχαρη 3 κουταλιές Λουΐζα ψιλοκομμένη Ανακατεύουμε όλα τα υλικά σ' ένα μπολ. Σα βάζουμε για 3 ώρες στο ψυγείο. τραγγίζουμε τα βότανα και το σερβίρουμε με παγάκια.
ΛΙΚΕΡ ΜΕΝΣΑ Τλικά : 1 1/4 του φλιτζανιού φρέσκα φύλλα μέντας 700 ml. βότκα 300 γρ. ζάχαρη 230 ml. νερό Εκτέλεση: Καθαρίστε τα φύλλα μέντας από τα κοτσάνια και πλύντε με κρύο νερό. τεγνώστε τα. Βάλτε σε φλιτζάνι πιέζοντας ελαφρά 1 1/4 φλιτζάνι φυλλαράκια. Προσθέστε τη βότκα και αφήστε για 2 εβδομάδες σε δροσερό μέρος. Μετά στραγγίστε καλά τα φυλλαράκια να βγάλουν όλο τους το άρωμα και με ένα τουλουπάνι ή μια λεπτή σήτα φιλτράρετε πολύ καλά το υγρό.
32
33
34
35
36
Υωτογραφίες απ’ τις δράσεις μας<
37
Παρασκευή φυτικού σιροπιού για τον βήχα
Δοκιμάζοντας αφεψήματα βοτάνων<
Ευχαριστούμε!
38
Βιβλιογραφία - Ιστογραφία
Κώστας Μπαζαίος, 100 βότανα 1000 θεραπείες Μαurice Messegue, Mετάφραση: Λένα Κυπραίου, Σα βότανα και η υγεία μας www.bachari.gr www.vita.gr www.botanologio.com www.mystikabotana.gr www.chemview.gr www.heracles.gr