Περιοδικό

Θεματικό σχολικό περιοδικό του Περιβαλλοντικού Προγράμματος Α’ Λυκείου ΓΕ.Λ Ματαράγκας Αιτωλοακαρνανίας Σχολικό έτος 2014-2015

ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗ

Οι καιρικές συνθήκες στις αλυκές είναι ανυπόφορες. Δουλεύεις πάντα μέσα στον καυτό ήλιο το κατακαλόκαιρο και είσαι συνέχεια στην ύπαιθρο…

Καταγράφουμε το σφυγμό της Μακρυνείας Τι κατέδειξε η έρευνα ομάδας μαθητών με θέμα το αλάτι…

Οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του αλατιού

Μια συνέντευξη του Σταμάτη Γκόρπα

Γράφουν οι

στη Λίλα Κίτσου

Γιάννης Ζολώτας, Βάιος Κουρτέλης και Αλεξάνδρα Κουτρούλια

Αλυκάριος στις αλυκές Μεσολογγίου

Μια ομπρέλα προστασίας για τις αλυκές Μαθαίνουμε για το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο «Natura 2000» και τη Σύμβαση Ramsar για την προστασία των βιοτόπων Από το Γιάννη Ζολώτα

Η βιολογική διαδικασία που ενεργοποιείται στο περιβάλλον μιας αλυκής την καθιστά ένα αξιόλογο οικοσύστημα. Από την Ελευθερία Καμαρέτσου και τη Σταυρούλα Κανέλου

Όταν κάποιος ενήλικας κάνει μία προσπάθεια απώλειας βάρους, συχνά του συστήνεται να περιορίσει το αλάτι...

Η λαογραφική παράδοση του τόπου μας αναγνωρίζει την αξία του «λευκού χρυσού», όπως συνηθίζεται να αποκαλείται το αλάτι.

Μια συνέντευξη της διατροφολόγου Μαρίας Περπερίδη στην Ειρήνη Ζαλοκώστα

Γράφουν ο Χρήστος Ευαγγελόπουλος και ο Ευθύμης Μανδάλης

Παρασκευή αλατοκρυστάλλου Μέτρηση αλατότητας

Σελίδ α |2

Λίγες σκέψεις…

Η αρχική ιδέα για την εκπόνηση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος «Η μοίρα μου με μοίρανε μ’ ένα σπυρί αλάτι» προέκυψε τον Ιούνιο του 2014 όταν το ΚΠΕ Μεσολογγίου- Θέρμου διοργάνωσε ένα τριήμερο Επιμορφωτικό Σεμινάριο στο Μεσολόγγι με τίτλο "Το αλάτι έμπαινε από παντού" στο πλαίσιο του Εθνικού Θεματικού Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης "Αλυ<Οι>κολογία". Οι δράσεις εκείνου του τριημέρου και το πλούσιο επιμορφωτικό υλικό που διανεμήθηκε στους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, για τα οποία θερμότατα ευχαριστούμε το ΚΠΕ ΜεσολογγίουΘέρμου, σε συνδυασμό με την επιθυμία μας να εμπλέξουμε τους μαθητές του Λυκείου σε ένα πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, το οποίο πέραν του διαθεματικού/ διεπιστημονικού γνωστικού ενδιαφέροντος θα έχει και ένα «τοπικό» χαρακτήρα, και ως εκ τούτου θα είναι πιο «ελκυστικό» γ’ αυτούς, λειτούργησαν ως έναυσμα για να σχεδιαστεί και να προταθεί στους μαθητές και τις μαθήτριες της Α’

Λυκείου του ΓΕ.Λ Ματαράγκας το συγκεκριμένο περιβαλλοντικό πρόγραμμα με θέμα το αλάτι. Με πολλή χαρά διαπιστώσαμε ότι οι μαθητές μας αγκάλιασαν την ιδέα και έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οργάνωσαν δημοσκοπική ομάδα και διεξήγαγαν τοπική έρευνα στα χωριά της Μακρυνείας με αντικείμενο το αλάτι, εργάστηκαν στο εργαστήριο Φυσικών Επιστημών του σχολείου κάνοντας μετρήσεις και πειράματα, ερεύνησαν στο διαδίκτυο και τη βιβλιοθήκη του σχολείου την ιστορία του «λευκού χρυσού» όπως συνηθίζεται να αποκαλείται το αλάτι, μελέτησαν τη διατροφική του αξία, τις θεραπευτικές του ιδιότητες και τις εφαρμογές του σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Προχώρησαν στην αποδελτίωση δημοσιευμένων επιστημονικών εργασιών και ανακοινώσεων για τον τρόπο λειτουργίας των αλυκών τόσο ως μονάδες παραγωγής αλατιού όσο και ως προστατευόμενα οικοσυστήματα, πήραν συνεντεύξεις. Το αποτέλεσμα της δουλειάς

τους, ατομικής και ομαδικής, συγκεντρώνεται στο παρόν θεματικό περιοδικό. Αισθανόμαστε την ανάγκη, αναγνωρίζοντας το φόρτο εργασίας και το επιβαρυμένο σχολικό πρόγραμμα, να ευχαριστήσουμε από καρδιάς τους συμμετέχοντες μαθητές και μαθήτριες στο περιβαλλοντικό εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα για την τόσο αρμονική και δημιουργική συνεργασία μας και τους ευχόμαστε καλή πρόοδο και κάθε επιτυχία στην επίτευξη των στόχων τους.

Ματαράγκα, Απρίλιος 2015 Οι υπεύθυνες του προγράμματος Γκόρπα Μαγιούλα- Φιλόλογος Βλάχου Ευγενία- Χημικός

«Η μοίρα μου με μοίρανε μ’ ένα σπυρί αλάτι» ______________ ● ____________

Θεματικό περιοδικό Περιβαλλοντικού Προγράμματος Α’ Λυκείου ΓΕ.Λ Ματαράγκας Αιτ/νίας Υπεύθυνες Προγράμματος- Παιδαγωγική καθοδήγηση- Επιμέλεια Έκδοσης Γκόρπα Μαγιούλα, ΠΕ02- Φιλόλογος Βλάχου Ευγενία, ΠΕ04.02- Χημικός Συμμετέχοντες μαθητές- Συντακτική Ομάδα Βασιλείου Κωνσταντίνα, Βασιλείου Σπύρος, Γουργολίτσα Κατερίνα, Ευαγγελόπουλος Χρήστος, Ζαλοκώστα Ειρήνη, Ζολώτας Γιάννης, Θεοδωροπούλου Βάσω, Καμαρέτσου Ελευθερία, Κανέλου Σταυρούλα, Κατσούλα Ιωάννα, Κίτσου Λίλα, Κουρτέλης Βάιος, Κουτρούλια Αλεξάνδρα, Λιβαθινού Ιωάννα, Λιόλιου Φαίη, Μανδάλης Ευθύμης, Ροΐδη Πόπη, Σαλάππα Ελένη, Χαλιμούρδα Λαμπρινή

Σελίδ α |3

ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗ: Τι ξέρουμε για το αλάτι;

Ερευνητική ομάδα: Γουργολίτσα Κατερίνα, Ζαλοκώστα Ειρήνη, Ευαγγελόπουλος Χρήστος, Θεοδωροπούλου Βάσω, Καμαρέτσου Ελευθερία, Κανέλου Σταυρούλα, Κίτσου Λίλα, Λιβαθινού Ιωάννα, Ροΐδη Πόπη, Σαλάππα Ελένη, Χαλιμούρδα Λαμπρινή

Με την έναρξη των συναντήσεών μας για την εκπόνηση του Περιβαλλοντικού μας Προγράμματος «Η μοίρα μου με μοίρανε μ’ ένα σπυρί αλάτι», σκεφτήκαμε ότι θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για την πορεία των εργασιών μας να διαμορφώσουμε τους βασικούς θεματικούς άξονες πάνω στους οποίους θα εργαστούμε. Συνειδητοποιήσαμε αμέσως ότι ένα τόσο οικείο και καθημερινό για μας προϊόν όπως είναι το αλάτι, μπορεί να μελετηθεί από πολλές πλευρές: ιστορική, λαογραφική, επιστημονική (από την άποψη των χημικών του ιδιοτήτων και των εφαρμογών του στην ιατρική και τη φαρμακολογία) αλλά και κοινωνιολογική, περιβαλλοντική, οικονομική. Ο πλούτος της πληροφορίας πραγματικά μας εντυπωσίασε και αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε το θεματικό περιοδικό που αυτή τη στιγμή κρατάτε στα χέρια σας. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι στην προσπάθειά μας αυτή θα μας βοηθούσε πολύ η διεξαγωγή στην περιοχή μας μιας μικρής δημοσκοπικής έρευνας με θέμα το αλάτι. Τι γνωρίζουν άραγε οι συμπολίτες μας γι’ αυτό και τις ιδιότητές του; Τι καινούριο θα μπορούσαμε εμείς να τους δώσουμε μέσα από το περιοδικό μας; Με τη βοήθεια των υπεύθυνων καθηγητριών του προγράμματος καταρτίσαμε ένα σύντομο ανώνυμο ερωτηματολόγιο και στη συνέχεια ζητήσαμε από συμπολίτες μας στα χωριά της Μακρυνείας να το συμπληρώσουν. Καταφέραμε να συγκεντρώσουμε εξήντα (60) απαντημένα ερωτηματολόγια από εφήβους (15-20 ετών), άνδρες και γυναίκες (20- 30 ετών, 30- 50 ετών και άνω

των 50 ετών). Τα ερευνητικά αποτελέσματα μας ενθουσίασαν. Αποδεικνύεται ότι οι συμμετέχοντες στην έρευνα στην πλειοψηφία τους γνωρίζουν ότι το αλάτι χρησιμοποιείται στη μαγειρική ήδη από τους αρχαίους χρόνους και ότι μπορούμε να το παράγουμε όχι μόνο σε αλυκές αλλά και σε ορυχεία. Στην ερώτηση «Ονομάστε δύο τουλάχιστον τόπους παραγωγής αλατιού στην Ελλάδα» το Μεσολόγγι είναι η συχνότερη απάντηση. Αναφέρονται όμως και η Λέσβος, η Ζάκυνθος, η Ξάνθη, η Δράμα και η Θεσσαλονίκη. Επίσης, φαίνεται ότι οι ερωτώμενοι γνωρίζουν διάφορα είδη αλατιού. Συχνότατα καταγράφεται η αναμενόμενη απάντηση «ψιλό/ χοντρό» αλάτι, ωστόσο σε υψηλά επίσης ποσοστά αναφέρεται το αλάτι Ιμαλαΐων- ροζ αλάτι. Αναφέρθηκαν επίσης το μαύρο αλάτι, το μπλε αλάτι, το αλάτι Χαβάης και το αλάτι των Ιταλικών θαλασσών.

Στην ερώτηση «Στην καθημερινότητά σας στο φαγητό χρησιμοποιείτε αλάτι;» η πλειοψηφία απάντησε «αρκετά» σε ποσοστό 51%, όμως οι απαντήσεις «λίγο» ή «καθόλου» σημειώνουν στο άθροισμα το σημαντικό ποσοστό του 37% . Η απάντηση «πολύ» καταγράφεται από το 12% των ερωτωμένων. Όσοι απάντησαν «λίγο» ή «καθόλου» ως αιτία της επιλογής τους αυτής δηλώνουν κυρίως λόγους υγείας ή ιδιαίτερης προτίμησης στα ελαφρώς αλατισμένα φαγητά.

Όλοι ανεξαιρέτως οι συμμετέχοντες στην έρευνα γνωρίζουν ότι το αλάτι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συντηρητικό τροφίμων με δημοφιλέστερες απαντήσεις το ψάρι, το κρέας, τις ελιές και το τυρί. Αναφέρθηκαν όμως και τα τουρσιά, οι κονσέρβες, τα παστά, τα αλλαντικά και τα λαχανικά. Το 63% των ερωτηθέντων γνωρίζει ότι το αλάτι έχει και θεραπευτικές ιδιότητες. Ως τέτοιες αναφέρουν το γεγονός ότι ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση σε περίπτωση υπότασης (42%), λειτουργεί ως απολυμαντικόαντιμικροβιακό (21%), επουλώνει τραύματα (19%) και ανακουφίζει από πόνους στις αρθρώσεις στα ιαματικά λουτρά (18%). Τέλος, το 82% του ερευνητικού δείγματος γνωρίζει ότι το αλάτι έχει εφαρμογές πέραν της μαγειρικής. Στις δημοφιλέστερες απαντήσεις (δινόταν η δυνατότητα να δηλωθούν πάνω από μία εφαρμογές) συγκαταλέγονται ο αποχιονισμός οδικών αρτηριών, η φαρμακολογία-ιατρική, η ζαχαροπλαστική, η βιομηχανία και η κοσμετολογία. Ευχαριστούμε θερμά όλους όσοι συμμετείχαν στην έρευνά μας, μας αφιέρωσαν το χρόνο τους και συνέβαλαν σημαντικά στην εκπόνηση του περιβαλλοντικού μας προγράμματος.

Η ερευνητική ομάδα

Σελίδ α |4

Άλατος Χρονικόν: Μια μικρή ιστορική αναδρομή

Παρουσιάζει η Ιωάννα Λιβαθινού Η λέξη «αλάτι» είναι ομηρικής προέλευσης και προέρχεται από τη λέξη «αλς» ( λέξη θηλυκού γένους), η οποία σημαίνει θάλασσα. Ο τόπος παραγωγής άλατος στην αρχαιότητα, οι γνωστές σε όλους μας αλυκές, ονομάζονταν «αλαί». Στη λατινική γλώσσα το αλάτι ονομάζεται «sal» που δεν είναι τίποτα άλλο από ένας αναγραμματισμός της λέξης «αλς». Σήμερα, συναντάμε τη λέξη «άλας» στην αγγλική γλώσσα που είναι λατινογενής με μια μικρή παραφθορά ως «salt». Η ιστορία του αλατιού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού αφού από πολύ νωρίς ο άνθρωπος το χρησιμοποίησε ως συντηρητικό για να διατηρήσει για περισσότερο καιρό διάφορα τρόφιμα (κρέατα, ψάρια, τυριά, ελιές κλπ). Στα αρχαία χρόνια οι ανάγκες για αλάτι στον ελλαδικό χώρο καλύπτονταν από το θαλάσσιο αλάτι που προερχόταν από την κρυστάλλωση του θαλασσινού νερού. Αλυκές πιθανολογούνται ότι υπήρχαν ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια. Στα κλασικά χρόνια η παντοδύναμη αρχαία Αθήνα το προμηθευόταν από τις αλυκές της Ραφήνας, της Βούλας και του Σουνίου. Οι αλυκές αυτές εκμισθώνονταν σε ιδιώτες παραγωγούς οι οποίοι παρήγαγαν το ονομαστό αττικό αλάτι που για την εποχή του ήταν συνώνυμο της άριστης ποιότητας. Στην Αρχαία Ρώμη το αλάτι αναβαθμίστηκε ακόμη περισσότερο ως προϊόν και συχνά λειτουργούσε αντί νομίσματος. Παραδίδεται ότι πλούσιοι Ρωμαίοι αγόραζαν

βόδια, άλογα, ακόμα και δούλους πληρώνοντας το αντίτιμο σε αλάτι. Η ανταλλακτική μάλιστα αξία του αλατιού ίσχυε και σε πολλές άλλες περιοχές εκτός Ρώμης και μπορεί να γίνει σαφέστερα αντιληπτή αν αναλογιστεί κανείς πως η αγγλική λέξη για τον μισθό «salary», προέρχεται από την λατινική «salarium» που σημαίνει πληρωμή με αλάτι.

Η βυζαντινή αυτοκρατορία προμηθευόταν το αλάτι της από τις αλυκές του Αιγαίου, της Αδριατικής και της Μαύρης Θάλασσας ενώ το κράτος διατηρούσε τα αποκλειστικά δικαιώματα επί της παραγωγής και της πώλησης. Οι αλυκές στην εποχή της ακμής του Βυζαντίου ανήκαν στον αυτοκράτορα ή στα μοναστήρια. Αργότερα, όταν η αυτοκρατορία σταδιακά συρρικνώθηκε και το οικονομικό και εμπορικό της κύρος περιορίστηκε, το διεθνές εμπόριο του αλατιού στη Μεσόγειο πέρασε στα χέρια των ιταλικών

ναυτικών δυνάμεων της Βενετίας και της Γένοβας. Επί οθωμανικής αυτοκρατορίας οι αλυκές ανήκαν στις κατά τόπους κοινότητες και πόλεις ή σε ιδιώτες οι οποίοι τις καλλιεργούσαν και πλήρωναν το «αλατιάτικο», ένα ετήσιο κατά κεφαλήν φόρο, στις τουρκικές Αρχές. Κατά το τρίτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης , το 1823, οι επαναστατημένες περιοχές χαρακτήρισαν το αλάτι μονοπωλιακό είδος , ενώ μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους στα 1830 μέχρι και το 1900 όλες οι αλυκές στην Ελλάδα σταδιακά πέρασαν στο κρατικό μονοπώλιο. Στη νεότερη και σύγχρονη παγκόσμια ιστορία η αξία του αλατιού ως οικονομικό προϊόν καταδεικνύεται από την ονομασία «λευκός χρυσός» που του αποδόθηκε αλλά και από το γεγονός ότι όλες οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις επεδίωκαν συστηματικά τη μονοπωλιακή εκμετάλλευση των αποθεμάτων άλατος στις αποικίες τους (π.χ Ισπανία στο Περού, Αγγλία στην Ινδία) επιβάλλοντας υψηλότατους φόρους στους αυτόχθονες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Ινδίας: στα 1930 ο Μαχάτμα Γκάντι πρωτοστάτησε στην «Πορεία του Αλατιού», μια εντυπωσιακή για τα δεδομένα της εποχής εκείνης διαδήλωση, κατά την οποία χιλιάδες Ινδοί περπάτησαν μια απόσταση σχεδόν 200 μιλίων προς τη θάλασσα ως ένδειξη διαμαρτυρίας για το μονοπώλιο των Βρετανών σε ένα τόσο σημαντικό και πρώτης ανάγκης προϊόν όπως το αλάτι.

Η παραδοσιακή διαδικασία παραγωγής του αλατιού

Το αλάτι παράγεται από την εξάτμιση του θαλασσινού νερού. Σε αυτή τη διαδικασία συμβάλλουν τόσο η ηλιακή ενέργεια όσο και η επίδραση των ανέμων. Η καλλιέργεια του αλατιού γινόταν παραδοσιακά συγκεκριμένη περίοδο κάθε χρόνο από το Μάρτιο μέχρι τον Οκτώβριο και ως διαδικασία χωριζόταν σε στάδια. Αρχικά, το Μάρτιο που η επιφάνεια της θάλασσας ήταν χαμηλή, ανοιγόταν ένας ειδικός δίαυλος, ο «κάραβος», ώστε να διοχετευτούν προς τη θάλασσα τα νερά των χειμωνιάτικων βροχών που είχαν συσσωρευτεί στα τηγάνια και στις θερμάστρες. Στη συνέχεια, οι εργάτες επίστρωναν τα χωμάτινα τηγάνια με μπετόν για να μη γίνει ανάμειξη του αλατιού με το χώμα. Όταν ανέβαινε η στάθμη, το νερό τοποθετούνταν, μέσω μιας άλλης διόδου, στις «θερμάστρες» οι οποίες ήταν ειδικοί υπαίθριοι θερμαινόμενοι χώροι. Στις «θερμάστρες», το νερό παρέμενε όσο χρειαζόταν

μέχρι να πραγματοποιηθεί η καθίζηση των ακαθαρσιών και των ξένων υλών. Το αλάτι εκεί, υποβοηθούμενο από τις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες, συμπυκνωνόταν, αργότερα αντλούνταν από το μηχανοστάσιο των αλυκών και τοποθετούνταν σε ειδικά μέρη, τα «τηγάνια». Εκεί, πραγματοποιούνταν η κρυστάλλωση του αλατιού. Όταν πλέον δημιουργούνταν οι κρύσταλλοι, γινόταν εκ νέου γέμισμα των «θερμαστρών» με θαλασσινό νερό, το οποίο είχε υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι. Αυτή η διαδικασία ονομαζόταν «πότισμα των τηγανιών» και πραγματοποιούνταν έως ότου το αλάτι αποκτήσει μια συμπαγή αλλά όχι σκληρή μορφή. Για να το προφυλάξουν από αλλοιώσεις οι εργάτες με επίπονη χειρωνακτική εργασία μετέφεραν τα όμβρια ύδατα και τις λάσπες και τα τοποθετούσαν περιμετρικά του αλατιού. Στις αρχές του Σεπτεμβρίου, ξεκινούσε η συγκομιδή. Και αυτή η διαδικασία ήταν χειρωνακτική. Οι «αλυκάριοι», όπως

αποκαλούνταν παραδοσιακά οι εργάτες των αλυκών, χρησιμοποιούσαν τα «κοπίδια», ειδικά εργαλεία, με τα οποία έσπαζαν το στρώμα του αλατιού, το «σύρτη» και τα φτυάρια για να μεταφέρουν το αλάτι και να το μαζεύουν σε σωρούς. Σε ένα δεύτερο στάδιο το συσσωρευμένο αλάτι συγκεντρωνόταν και τοποθετούνταν σε κατάλληλες αποθήκες «σκεπασμένες» με κεραμίδια για να προστατευτεί από ενδεχόμενη φθορά λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών. Συχνά, οι εργάτες έκαιγαν αγκαθωτούς θάμνους πάνω στους σωρούς άλατος ως ένα μέσο για την καλύτερη προστασία του πολύτιμου προϊόντος. Τελικά, το αλάτι συσκευαζόταν σε σακιά για να διευκολυνθεί η μεταφορά και η πώλησή του στις διάφορες περιοχές.

Από τη Λίλα Κίτσου

Σελίδ α |5

ΜΙΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΛΥΚΕΣ Οι αλυκές της Κέρκυρας μέχρι τον 20ο αιώνα

Γράφει η Κωνσταντίνα Βασιλείου

Οι πρώτες αλυκές στην Κέρκυρα «αλυκάρηδες», τους εργάτες των αλυκών, εμφανίζονται στους βυζαντινούς χρόνους σε και καθόριζαν τα δικαιώματα, τις τρεις περιοχές: στη Λευκίμμη, στους Αγίους υποχρεώσεις τους και τον αριθμό τους, ο Ιάσονα και Σωσίπατρο και στον Ποταμό. Η οποίος ήταν συνάρτηση των «αλοπηγίων» παραγωγή και εκμετάλλευση του αλατιού που υπήρχαν σε κάθε αλυκή στην Κέρκυρα. γινόταν υπό μονοπωλιακό καθεστώς Από αυτή του την απόφαση αποφέροντας μεγάλα πληροφορούμαστε ότι στα οικονομικά οφέλη στα 1737 στις αλυκές της ταμεία της αυτοκρατορίας. Κέρκυρας εργάζονται 409 Στο νησί το 12ο αιώνα «αλυκάρηδες», δηλαδή δύο επιβλήθηκαν οι Φράγκοι με ανά κάθε «αλοπήγιο» εν τη δυναστεία των λειτουργία. Ανδεγαυών. Την εποχή αυτή Το κόστος λειτουργίας το παραγόμενο αλάτι των αλυκών ήταν ιδιαίτερα προωθούνταν στη Ρουμανία υψηλό. Πρέπει να λάβει σε τιμή που προηγουμένως κανείς υπόψη του ότι εκτός είχε ορίσει ο ηγεμόνας του από τα έξοδα συντήρησης νησιού και στην οποία δεν εργαλείων και μηχανημάτων επιτρεπόταν καμία στο τέλος κάθε χειμώνα, παρέμβαση που θα είχε ως έπρεπε να συνυπολογιστούν αποτέλεσμα την οι μισθοί που οποιαδήποτε διακύμανση. καταβάλλονταν στους Όταν η Κέρκυρα εργαζόμενους αλλά και τα προσχώρησε στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία «δώρα» που γίνονταν κατά καιρούς σε του Αγίου Μάρκου το 1386 δόθηκε η υψηλόβαθμους αξιωματούχους και δυνατότητα στους Ενετούς να υπαλλήλους της Διοίκησης. εκμεταλλευτούν την προνομιακή θέση του Το είδος εργασίας που πρόσφεραν οι νησιού στην είσοδο της Αδριατικής «αλυκάρηδες» στην Κέρκυρα μοιάζει με την Θάλασσας και να εντάξουν στο βενετσιάνικο «αγγαρεία», αφού οι εργαζόμενοι καθ’ όλη μονοπώλιο το εμπόριο του αλατιού τη διάρκεια των έξι μηνών της παραγωγικής λαμβάνοντας δραστήρια μέτρα για την διαδικασίας δεν μπορούσαν να φύγουν ούτε περιφρούρησή του. Το κερκυραϊκό και εν μία μέρα από την αλυκή χωρίς ειδική άδεια. γένει το επτανησιακό αλάτι αποδείχθηκε Το ποιοι θα εργαστούν στην αλυκή πολύτιμο αγαθό για τους Βενετούς, οι οποίοι καθοριζόταν από τους προκρίτους οι οποίοι συγκέντρωναν όλες τις παραγόμενες κατάρτιζαν ένα κατάλογο με ονόματα και ποσότητες άλατος σε τεράστιες αποθήκες ανά διετία τον παρέδιδαν στον Προβλεπτή. που έχτιζαν επί ιταλικού εδάφους. Αν κάποιος αναγραφόταν στον κατάλογο, Είχαν μάλιστα θεσμοθετήσει και δεν μπορούσε να διαγραφεί χωρίς πολύ ειδικούς κρατικούς φορείς που ήταν σοβαρό λόγο (ιεροσύνη, σοβαρό πρόβλημα υπεύθυνοι για την εύρυθμη λειτουργία του υγείας, επικήρυξη από τη δικαιοσύνη, εμπορίου άλατος: 1) το «Collegio del Sal», το προχωρημένη ηλικία). Αν κάποιος ωστόσο Συμβούλιο Άλατος, απαρτιζόμενο από είχε την οικονομική δυνατότητα να ανώτατα πολιτικά πρόσωπα, 2) το «Ufficio προσλάβει τον αντικαταστάτη του, τον del Sal», το Γραφείο Άλατος, «σκαντζαδούρο» Αλαταποθήκη στη Βενετία που είχε καθαρά του, μπορούσε να διαχειριστικές αρμοδιότητες διαγραφεί από και λειτουργούσε υπό τη τον κατάλογο. Η διεύθυνση των «Provedittori βασική εργασία del Sal», των Προβλεπτών των αγγαρεμένων Άλατος, οι οποίοι καθόριζαν ήταν η μεταφορά πού θα διατεθεί το τελικό του αλατιού, γι’ προϊόν και σε ποια τιμή και 3) αυτό και συνήθως το «Deposito del Sal», το στον κατάλογο Ταμείο Άλατος, στο οποίο εγγράφονταν όσοι κατέθεταν τα κέρδη και τα διέθεταν βόδια ή οποία σε καιρό ειρήνης αξιοποιούνταν για άμαξες. Ως «αντίδωρο» το Δημόσιο, δηλαδή την απόσβεση του δημοσίου χρέους, ενώ σε η βενετσιάνικη διοίκηση, τους απάλλασσε καιρό πολέμου χρησιμοποιούνταν για την από το να παρουσιάζονται στα δικαστήρια, κάλυψη στρατιωτικών αναγκών. από την οποιαδήποτε κατάσχεση περιουσίας Ο Γενικός Προβλεπτής της Θάλασσας ή τους απέδιδε ακόμη κι ένα μέρος από την Πιέρος Βενδραμίν με έγγραφό του στις παραγωγή αλατιού, γεγονός που σταδιακά αρχές Ιουνίου του 1737 συγκέντρωσε όλες τις άρχισε να μεταβάλει το ιδιοκτησιακό διατάξεις που είχαν σχέση με τους καθεστώς των αλυκών στην Κέρκυρα.

Με τον ερχομό στο νησί των Γάλλων Δημοκρατικών και του Γεντιλύ ως διοικητή στα 1797 οι «αλυκάρηδες» ζητούν επιτακτικά την απαλλαγή τους από την «αγγαρεία». Οι μισθωτές των αλυκών όμως αξιώνουν την εφαρμογή των όρων των συμβάσεων παραχώρησης με αποτέλεσμα την πρόκληση κλίματος μεγάλης έντασης. Οι συμβιβαστικές προσπάθειες του Γεντιλύ αποβαίνουν άκαρπες και το κύμα αντίδρασης γιγαντώνεται. Στις αλυκές της Λευκίμμης η Διοίκηση πιέζεται ασφυκτικά να δώσει λύση στο πρόβλημα. Τελικά, οι μισθοί των «αλυκάρηδων» , τόσο αυτών που εργάζονται στα «αλοπήγια» όσο και των «αγγαρεμένων», αυξάνονται. Το 1817 το καθεστώς μίσθωσης των αλυκών τερματίζεται και τη διοίκηση και διαχείριση αναλαμβάνει πλέον το Γαλλικό Δημόσιο. Επειδή όμως απαιτεί να έχει στη διάθεσή του όχι μόνο το έμψυχο δυναμικό αλλά και την καταβολή μεγάλων χρηματικών ποσών ως εγγύηση από τους κατόχους βοδιών και αμαξών, το κλίμα δυσαρέσκειας δεν άργησε να ξαναφανεί. Το 19ο αιώνα, εποχή της Επτανήσου Πολιτείας, το λαθρεμπόριο μαστίζει τις Αλαταποθήκες Λευκίμμης Εγκαταστάσεις ΚΠΕ Κέρκυρας

αλυκές της Κέρκυρας και η περιοχή της Λευκίμμης δοκιμάζεται. Η παραγωγή είναι σχετικά μικρή και η περιοχή ερημώνεται. Στα 1860- 1862, παραμονές της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα, γίνονται κάποιες σοβαρές προσπάθειες ανασυγκρότησης και επαναλειτουργίας των αλυκών στη Λευκίμμη χωρίς όμως να θυμίζουν την εποχή της ακμής. Μετά την Ένωση στα 1864 τη διοίκηση και διαχείριση των αλυκών θα αναλάβει το Ελληνικό Δημόσιο. Το παραγόμενο αλάτι θα αποτελέσει σημαντική πρόσοδο για τα ταμεία του κράτους. Όμως οι παθογένειες του ελληνικού κράτους, η κακή διαχείριση, οι συνεχείς πόλεμοι και οι πολιτικές μεταβολές που πέρασε η χώρα τον 20ο αιώνα θα έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην εύρυθμη λειτουργία των αλυκών.

Σελίδ α |6

Οι Αλυκές της Λευκίμμης στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Από την Ειρήνη Ζαλοκώστα

Τα πρώτα ιταλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στην περιοχή Κεφαλομάντουκο στις 28 Απριλίου 1941. Το νησί βρίσκεται σε κατάσταση αναστάτωσης και πανικού. Στις Αλυκές της Λευκίμμης οι κάτοικοι προχωρούν σε αρπαγή του αλατιού , όπως και άλλων αντικειμένων από το κτίριο όπου στεγάζονταν οι διοικητικές υπηρεσίες των Αλυκών, με τη δικαιολογία πως ήταν προτιμότερο να τα πάρουν οι ίδιοι παρά οι Ιταλοί. Η οικονομική ζημιά για το νησί θα είναι μεγάλη. Μεγάλη απορία προκαλεί η στάση της Χωροφυλακής, η οποία αν και έλαβε έγκαιρα πληροφορίες για τη λεηλασία στην οποία είχαν προβεί οι κάτοικοι των γύρω χωριών, δεν αντέδρασε άμεσα για να την αποτρέψει. Η μη επέμβασή της μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο από την ολοσχερή κατάρρευση του διοικητικού συστήματος εξουσίας μετά την εισβολή των Ιταλών καθώς και από τη γενικότερη αμηχανία που επακολούθησε. Τραγικό συμβάν σε ανθρώπινο επίπεδο ήταν η κατάρρευση του σωρού του αλατιού κατά τη λεηλασία. Όλοι άρχισαν να σκάβουν στο κάτω μέρος του με αποτέλεσμα την απότομη πτώση του και τον τραυματισμό πολλών Λευκιμμιωτών. Ύστερα από τη λεηλασία, οι Ιταλοί προχώρησαν στην ένταξη των Αλυκών στο δικό τους Μονοπώλιο, όπως άλλωστε ήταν και η

επιδίωξή τους από αιώνες, λόγω των σπουδαίων οικονομικών οφελών που απέφερε η μονοπωλιακή εμπορία του «λευκού χρυσού», όπως συνηθίζεται να ονομάζεται το αλάτι. Αρχικά, απομάκρυναν τα σώματα ασφαλείας και ανέλαβαν οι ίδιοι τα καθήκοντά τους , ενώ με τον καιρό υποχρέωσαν με πιέσεις και εκβιασμούς τους καθηγητές των Γυμνασίων και τους δημοσίους υπαλλήλους να εγκαταλείψουν το νησί. Οι Λευκιμμιώτες έμειναν στο έλεος των κατακτητών. Δοκιμάστηκαν σκληρά από την πείνα, την έλλειψη φαρμάκων και των απαραίτητων προς το ζην καθ’ όλη τη διάρκεια της Ιταλικής Κατοχής. Οι ελπίδες τους αναπτερώθηκαν το 1943, οπότε οι δυνάμεις του Άξονα υφίσταντο συστηματικά συντριπτικές ήττες από τους Συμμάχους. Από τις αρχές του Σεπτέμβρη άρχισε να γίνεται εμφανές πως η Ιταλία ετοιμαζόταν να παραδώσει τα όπλα. Πράγματι, το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου οι ραδιοφωνικοί σταθμοί μετέδιδαν την είδηση της ανακωχής των Ιταλών. Ωστόσο, παρά τις ελπίδες των κατοίκων της, η Κέρκυρα δεν παρέμεινε αδούλωτη. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1943 οι Γερμανοί άρχισαν να βομβαρδίζουν το νησί ενώ τα ξημερώματα της 25ης Σεπτεμβρίου έκαναν την αποβίβασή τους. Η Γερμανική Κατοχή στην Κέρκυρα ήταν γεγονός. Η χρονική συγκυρία συνέπιπτε με την

ολοκλήρωση της αλατοπαραγωγικής διαδικασίας για τη χρονιά του 1943. Με την είσοδό τους στις Αλυκές της Λευκίμμης οι Γερμανοί δοκίμασαν μια πικρή έκπληξη: δε βρήκαν την ποσότητα αλατιού που ανέμεναν γιατί το μεγαλύτερο μέρος της είχε ήδη διαρπαγεί από τους Ιταλούς κατά την αποχώρησή τους. Και αυτοί όμως μέχρι και το τέλος της Κατοχής συνέχισαν συστηματικά να λεηλατούν τα αποθέματα αλατιού των Αλυκών όχι για να καλύπτουν τις στρατιωτικές τους ανάγκες αλλά για να το πωλούν σε υψηλότατη τιμή στη μαύρη αγορά αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Παρατηρήθηκε μάλιστα το εξής φαινόμενο: οι Γερμανοί δε βοήθησαν καθόλου να παραχθεί καινούριο αλάτι αλλά περιορίστηκαν να λεηλατούν το ήδη υπάρχον. Πολλά βαγονέτα και άλλα υλικά των Αλυκών βρέθηκαν αργότερα, μετά την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων, να είναι διασκορπισμένα σε γερμανικά στρατιωτικά φυλάκια σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Λευκίμμης. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής δημιουργήθηκε ιδιαίτερο φυλάκιο Αλυκής στη Λευκίμμη με σκοπό την φύλαξη των αποθεμάτων άλατος, γεγονός που καταδεικνύει τη μεγάλη οικονομική αξία του αλατιού ως προϊόν.

Η παραδοσιακή παραγωγή αλατιού στις παλιές Αλυκές της Λευκάδας Από την Πόπη Ροΐδη

Οργανωτές της συστηματικής παραγωγής αλατιού στη Λευκάδα ήταν οι Φράγκοι ηγεμόνες της, Κάρολος Α΄ Τόκκος και η σύζυγός του Φραγκiσκα Ατζαγιόλι, με στόχο να αυξήσουν το εμπόριο της επικράτειάς τους με το αλάτι, που αποτελούσε ένα από τα πιο οικονομικά συμφέροντα εμπορεύματα. Για πρώτη φορά αναφέρεται φόρτωση αλατιού από το λιμάνι της Λευκάδας το 1415. Λίγο πριν από τη χρονολογία αυτή υπολογίζεται και η κατασκευή των πρώτων αλυκών στο νησί. Οι αλυκές των Τόκκων (πήραν το όνομα του ηγεμόνα) βρίσκονταν στη λιμνοθάλασσα που εκτείνεται μεταξύ του φρουρίου Αγίας Μαύρας και του Πόρτο Δρέπανο. Η εγκατάσταση υπαλλήλων και εργατών κοντά στον τόπο παραγωγής του αλατιού είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ολόκληρο προάστιο, το Αμαξίκι, που αργότερα εξελίχθηκε στη σημερινή πρωτεύουσα της Λευκάδας. Με την κατάληψη του νησιού από τους Ενετούς το 1684 το εμπόριο του αλατιού πέρασε στα χέρια της Βενετίας. Οι Βενετοί επεδίωξαν από την αρχή να αυξήσουν την παραγωγή του αλατιού. Γι’ αυτό και οργάνωσαν νέες αλυκές, τις αλυκές Αλεξάνδρου, που βρίσκονταν νοτιότερα κοντά στο Δρέπανο. Οι δύο αλυκές ( Τόκκοι και

Αλεξάνδρου ) βρίσκονταν σε θέσεις που εξασφάλιζαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την παραγωγή καλής ποιότητας αλλά και μεγάλης ποσότητας αλατιού: ήταν παράκτιες, προφυλαγμένες από τα μεγάλα κύματα, εξασφαλισμένες από εχθρικούς αιφνιδιασμούς και σε περιοχές ξηρές τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ ήταν πλούσιες σε άργιλο, ένα υλικό που εμπόδιζε την απορρόφηση του νερού από τον πυθμένα των «τηγανιών». Ο διαχωρισμός μεταξύ των «τηγανιών» γινόταν με κασόνια ή καλάθια γεμάτα χώμα και πέτρες. Τα «τηγάνια» επικοινωνούσαν μεταξύ τους και με τη λιμνοθάλασσα με δίαυλους ελεγχόμενης ροής. Το θαλασσινό νερό, περιεκτικότητας 3% σε αλάτι, έμπαινε σε δεξαμενές και μετά διοχετευόταν στις «προθερμάστρες». Με την εξάτμιση η περιεκτικότητα σε αλάτι αυξανόταν σταδιακά φτάνοντας το 25%. Από τις «θερμάστρες», με χρήση ειδικών φτυαριών, το αλατόνερο συγκεντρωνόταν στα «αλοπήγια» και παρέμενε εκεί ως την πλήρη εξάτμιση του νερού. Με ειδικές τζουγκράνες το αλάτι μαζευόταν και με ξύλινα καρότσια και ζεμπίλια συγκεντρωνόταν στο σταθερό έδαφος των

αλυκών σε ψηλούς αλατοσωρούς. Για την προστασία του από τη βροχή οι εργάτες τοποθετούσαν μια επίστρωση από κεραμίδια. Η τεχνική αυτή παραγωγής αλατιού εφαρμοζόταν μέχρι και μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Από το αλάτι που παραγόταν στη Λευκάδα, το μεγαλύτερο ποσοστό μεταφερόταν στις αποθήκες μονοπωλίου της Βενετίας ή της Κέρκυρας, ενώ ένα μέρος παρέμενε στις αποθήκες των αλυκών για να πουληθεί για τις ανάγκες των κατοίκων της Λευκάδας, της Πρέβεζας, της Βόνιτσας και της Κεφαλονιάς.

Οι εγκαταστάσεις των παλιών αλυκών της Λευκάδας

Σελίδ α |7

Τα παραδοσιακά επαγγέλματα των αλυκών Μας παρουσιάζει η Ιωάννα Λιβαθινού

Το ελληνικό κράτος άρχισε να προσλαμβάνει προσωπικό στις αλυκές με την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου το 1860 με την ψήφιση του νόμου ΧΟΘ’. Πιο συγκεκριμένα, στις δέκα αλυκές που διέθετε το ελληνικό δημόσιο εκείνη την εποχή διορίστηκαν «αλαταποθηκάριοι», οι οποίοι όμως για να καταλάβουν τη θέση έπρεπε πρώτα να έχουν δώσει ως εγγύηση χρήματα ή κάποιο ακίνητο ή να έχουν αγοράσει μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Ωστόσο, το πλαίσιο πρόσληψης των υπαλλήλων των αλυκών έγινε πιο συγκεκριμένο με την ψήφιση του νόμου ΑΧΝΑ’, σύμφωνα με τον οποίο ως επικεφαλής και γενικός επιβλέπων των αλυκών οριζόταν ο «επιτηρητής». Κατόπιν, αναφέρονται ως ειδικότητες ο «αρχιτεχνίτης» (στις μεγάλες αλυκές παρέχεται η δυνατότητα να έχει και βοηθό) και οι «φύλακες». Το υπόλοιπο προσωπικό, κυρίως οι «καραγωγείς» και οι εργάτες, προσλαμβάνεται με ευθύνη του «επιτηρητή» ανάλογα με τις ανάγκες. Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά καθεμιά από τις ειδικότητες. Ο «επιτηρητής» που αναφέραμε και προηγουμένως ήταν ο γενικός προϊστάμενος της αλυκής. Επέβλεπε όλο το προσωπικό καλλιέργειας και τις εργασίες που

γίνονταν κατά της διάρκεια της παραγωγής του αλατιού, της συσκευασίας και τελικά της παράδοσής του στα σημεία πώλησης. Επίσης, ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση των οικημάτων, των μηχανημάτων και των εργαλείων.

Ο «αρχιτεχνίτης» επέβλεπε τους τεχνίτες και τους εργάτες καλλιέργειας και φρόντιζε να εκτελούνται όλες οι εργασίες στην ώρα τους με σκοπό την παραγωγή αλατιού όχι μόνο σε μεγάλη ποσότητα αλλά και σε υψηλή καθαρότητα και ποιότητα. Οι «φύλακες» επίσης επέβλεπαν τη σωστή λειτουργία των εργασιών καλλιέργειας του

αλατιού. Επιπλέον ήταν υπεύθυνοι για τη φύλαξη του χώρου και του αλατιού στους αλατοσωρούς για το ενδεχόμενο κλοπής ή λαθρεμπορίας. Οι «καραγωγείς» έκαναν μια ιδιαίτερα επίπονη και σκληρή χειρωνακτική εργασία. Μετέφεραν με κάρα και άμαξες το αλάτι είτε από τις «θερμάστρες» στις αποθήκες, είτε το τελικό προϊόν συσκευασμένο στα σημεία πώλησης. Μάλιστα, όταν εκτελούσαν παραγγελίες εταιρειών σημείωναν την ποσότητα ανά εταιρεία και στο τέλος της ημέρας υπολόγιζαν την αμοιβή τους. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε και το «τεχνικό εργατικό προσωπικό». Στο γενικό αυτό όρο εντάσσονται οι εργάτες που ήταν επιφορτισμένοι με κάθε είδους χειρωνακτική εργασία που σχετιζόταν με την παραγωγική διαδικασία του αλατιού: το άνοιγμα των αυλακιών (εισροής και απορροής θαλασσινού νερού), τη συγκέντρωση του πρώτου αλατιού από τα «αλοπήγια», την πλύση και καθαρισμό του αλατιού.

ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΛΥΚΕΣ Η παραγωγική διαδικασία Από τη Φαίη Λιόλιου και τη Λαμπρινή Χαλιμούρδα

Οι αλυκές σήμερα είναι παράλια ημιτεχνικά οικοσυστήματα, τα οποία λειτουργούν με σκοπό την παραγωγή αλατιού με τη συνέργεια του θαλασσινού νερού, του ήλιου και του αέρα. Αποτελούνται από αβαθείς φυσικές λεκάνες, τις «θερμάστρες», που στον πάτο τους περιέχουν άργιλο. Σε αυτές διοχετεύεται το θαλασσινό νερό και από αυτές τροφοδοτούνται τα «αλοπήγια» ή «τηγάνια», τα οποία περιέχουν κορεσμένη άλμη και κρυσταλλωμένο αλάτι. Για την εξασφάλιση των καλύτερων δυνατών συνθηκών στην παραγωγή αλατιού άριστης ποιότητας, οι σύγχρονες αλυκές διαθέτουν μεγάλο και τελευταίας τεχνολογίας τεχνικό εξοπλισμό, χημικό εργαστήριο επανδρωμένο με καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό και μετεωρολογικό σταθμό για την πρόβλεψη των καιρικών συνθηκών που ενδέχεται να επηρεάσουν την παραγωγική διαδικασία. Η καλλιέργεια και παραγωγή αλατιού ξεκινάει κάθε χρόνο το μήνα Μάρτιο και τελειώνει τον Οκτώβριο. Η παραγωγική

διαδικασία αρχίζει με την τροφοδοσία των «θερμαστρών» με θαλασσινό νερό. Συγκεκριμένα, η πρώτη «θερμάστρα» τροφοδοτείται συνεχώς με θαλασσινό νερό καθ' όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, το οποίο συνεχώς συμπυκνώνεται λόγω φυσικής εξάτμισης. Η όλη διαδικασία συνεχίζεται μέχρι τον κορεσμό της άλμης σε χλωριούχο νάτριο. Το σύστημα ελέγχεται με τέτοιο τρόπο ώστε η τελευταία θερμάστρα, που ονομάζεται «τροφός», να τροφοδοτεί τα «αλοπήγια» με την απαραίτητη ποσότητα κορεσμένης άλμης. Το συνεχώς κρυσταλλούμενο αλάτι αποτίθεται στον πυθμένα των «αλοπηγίων» σχηματίζοντας στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου ένα στρώμα άλατος πάχους 8-17 εκατοστών. Για τη συγκομιδή από τα «αλοπήγια» χρησιμοποιούνται ειδικά αυτοκινούμενα μηχανήματα συλλογής. Το αλάτι κατόπιν μεταφέρεται από ειδικά φορτηγά και βαγονέτα στα σημεία πλύσης, όπου και απαλλάσσεται από κάθε είδους προσμείξεις. Στη συνέχεια, ειδικές

αντλίες και αγωγοί μεταφέρουν το μείγμα άλμηςάλατος σε ειδικούς χώρους αποστράγγισης όπου μετά από μια ενδελεχή και συνεχώς μετρούμενη και ελεγχόμενη διαδικασία παράγεται το τελικό προϊόν. Μεταφορικές ταινίες θα μεταφέρουν το αλάτι και θα το αποθέσουν σε υπαίθριες αποθήκες άλατος σε αλατοσωρούς ύψους 10 έως 15 μέτρων, μέχρι αυτό να φορτωθεί με φορτωτή σε φορτηγά αυτοκίνητα με προορισμό τα σημεία πώλησης. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι ένα μέρος του άπλυτου αλατιού παρακρατείται για να χρησιμοποιηθεί για τον αποχιονισμό των δρόμων σε εποχές έντονης χιονόπτωσης. Σήμερα, οι Ελληνικές Αλυκές Α.Ε Μεσολογγίου, Καλλονής και Κίτρους παράγουν πάνω από το 85% της συνολικής παραγωγής αλατιού υψηλών μάλιστα προδιαγραφών και εξαιρετικής ποιότητας, λόγω του γεγονότος ότι παράλληλα με τη φυσικοχημική διαδικασία, μέσα στις «θερμάστρες» συντελείται και μια βιολογική διαδικασία ανάπτυξης ωφέλιμων μικροοργανισμών που αναβαθμίζουν την ποιότητα του τελικού προϊόντος.

Σελίδ α |8

Οι καιρικές συνθήκες στις αλυκές είναι ανυπόφορες. Δουλεύεις πάντα μέσα στον καυτό ήλιο το κατακαλόκαιρο και είσαι συνέχεια στην ύπαιθρο. Μια συνέντευξη του Σταμάτη Γκόρπα στη Λίλα Κίτσου

-Πόσα χρόνια εργαζόσασταν στις Μεσολογγίου και με ποια ειδικότητα;

αλυκές

Στις αλυκές εργάστηκα για 34 χρόνια ως ηλεκτρολόγος- συντηρητής μηχανημάτων.

-Άρα, ήσασταν άμεσα εμπλεκόμενος διαδικασία της συγκομιδής του αλατιού.

στη

-Ναι, βέβαια.

-Μπορείτε να μας την περιγράψετε;

Η συγκομιδή αυτή καθαυτή διαρκούσε 40-50 μέρες. Η προετοιμασία της όμως ξεκινούσε από τον Απρίλιο και η όλη διαδικασία τελείωνε το Δεκέμβριο. Γιατί μετά το τέλος της συγκομιδής πρέπει να συγκεντρωθεί το θαλασσινό νερό και να αποθηκευτεί στους λεγόμενους «ταμιευτήρες» προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως ένα είδος «μαγιάς» για την επόμενη χρονιά. Οι τελευταίες αυτές εργασίες γίνονταν το μήνα Δεκέμβριο. Για να παραχθεί το αλάτι χρησιμοποιείται θαλασσινό νερό το οποίο οδηγείται σε φυσικές «λεκάνες» και μεταφέρεται από «λεκάνη» σε «λεκάνη» με διαύλους και αντλιοστάσια. Κατά τη μεταφορά το νερό κυματίζει, εξατμίζεται και σταδιακά αυξάνεται η ποσότητα αλατιού που περιέχει. Το παίρνουμε από τη θάλασσα με 4 βαθμούς Μπομέ –έτσι το λέμε εμείς- και μέχρι να φτάσει στο κρυσταλλοπήγιο που θα γίνει κανονικό αλάτι θα έχει φτάσει τους 28-30 βαθμούς. Για να γίνει όμως αυτό απαιτείται πολύς χρόνος και πολύ σκληρή δουλειά.

-Ποια είναι η εποχή που θα λέγατε ότι είναι η πιο δύσκολη από άποψη φόρτου εργασίας για κάποιον που εργάζεται στις αλυκές;

Σίγουρα, η εποχή της συγκέντρωσης του αλατιού που γίνεται από το τέλος του καλοκαιριού με αρχές Σεπτεμβρίου μέχρι όσο πάρει. Αυτή την εποχή οι ώρες δουλειάς ήταν πολλές. Το στάνταρ για εμάς τους μονίμους υπαλλήλους ήταν οι 11 ώρες ημερησίως. Αν όμως παρουσιάζονταν βλάβες, οι ώρες αυξάνονταν ακόμη περισσότερο. Δουλεύαμε 12, 15 ακόμη και 20 ώρες.

-Εκτός από τις Αλυκές Μεσολογγίου έχετε εργαστεί και σε άλλες αλυκές σε εποχή συγκομιδής;

Οι Αλυκές Μεσολογγίου είναι παλιές αλυκές. Διέθεταν τα πρώτα μηχανήματα, τα κατάλληλα εργαλεία και το εξειδικευμένο προσωπικό. Όταν και άλλες αλυκές στην Ελλάδα εντάχθηκαν στις δικές μας αλυκές, χρειάστηκε κάποιοι από μας να πάμε σε αυτές για να στήσουμε τα μηχανήματα, τα δίκτυα και να εκπαιδεύσουμε κατά κάποιο τρόπο το προσωπικό τους. Εγώ συνεχώς πήγαινα και σε άλλες αλυκές στην περίοδο της συγκομιδής για περίπου 15 χρόνια.

-Για ποιες αλυκές μιλάμε;

Για τις αλυκές του Κίτρους στην Κατερίνη, του Αγγελοχωρίου, τις αλυκές στην Ξάνθη, στην Κομοτηνή και στη Μυτιλήνη, Καλλονή και Πολύχνιτο. Αυτές οι αλυκές είναι βέβαια μικρότερες από τη δική μας στο Μεσολόγγι. Εμείς εδώ παράγουμε 120.000 τόνους αλάτι ενώ οι αλυκές της Μυτιλήνης για παράδειγμα παράγουν 30.000 τόνους και του Κίτρους στην Κατερίνη περίπου 28.000 τόνους.

-Την ονομαστή «αφρίνα» τη μαζεύετε εσείς απευθείας στις αλυκές;

Ναι, βέβαια, στην αλυκή μαζεύεται η «αφρίνα». Στο κρυσταλλοπήγιο όταν πήζει το αλάτι συνήθως κατακάθεται. Όταν όμως φυσάει αέρας αφρίζει το νερό και ο αφρός που περιέχει αλάτι πετάγεται στις άκρες του κρυσταλλοπηγίου και συγκεντρώνεται εκεί. Μόλις φύγουν τα νερά από το κρυσταλλοπήγιο, μέσα μένει το σκληρό αλάτι και γύρω γύρω βρίσκεται ο αφρός, η «αφρίνα». Μιλάμε για καθαρό αλάτι με όλα τα θρεπτικά συστατικά του μέσα, με ιώδιο, με όλα, για ένα αλάτι καλύτερης ποιότητας από τα αλάτιαμάρκας που αγοράζουμε στο εμπόριο. Γι’ αυτό είναι και πιο ακριβό να το αγοράσει κάποιος. Την «αφρίνα» τη συλλέγουμε στις αλυκές και οι αλυκές μετά τη συσκευάζουν και την πουλάνε με τον τόνο σε διάφορες εταιρείες. Γίνεται μάλιστα και εξαγωγή σε χώρες του εξωτερικού.

-Εργάστηκε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς σας στις αλυκές;

Ναι, ο πατέρας μου ήταν φύλακας στις αλυκές της Τουρλίδας. Κι εγώ πήγαινα μικρός εκεί με τα αδέρφια μου.

-Τι θυμάστε από εκείνα τα χρόνια; Πώς ήταν οι συνθήκες δουλειάς εκείνη την εποχή;

Τι να θυμάμαι... Σκληρή, πολύ πολύ σκληρή δουλειά...Εκείνα τα χρόνια αν κάποιος ήθελε να καταραστεί έναν άνθρωπο του έλεγε «να πας δουλέψεις στις αλυκές». Γιατί τότε δούλευαν με απλά εργαλεία, με φτυάρια δηλαδή, κάτω από τον καυτό ήλιο μόνο με ψωμί κι ελιά και για πάρα πολλές ώρες. Μέρα και νύχτα, από το ξημέρωμα μέχρι αργά το βράδυ. Πήγαιναν με τα πόδια στη δουλειά και γύριζαν με τα πόδια πάνω σε άσχημο χωματόδρομο. Δεν υπήρχε ασφαλτοστρωμένος δρόμος για να πάει κανείς στην αλυκή στην Τουρλίδα που ήταν η πιο μεγάλη. Η αλυκή της Φοινικιάς ήταν πιο μικρή τότε. Μάλιστα οι Μεσολογγίτες τις αποκαλούσαν η «άσπρη» και η «μαύρη» αλυκή. Η Τουρλίδα έβγαζε πιο λευκό, χιονάτο άλατι και ήταν η «λευκή». Στη Φοινικιά η άργιλος στο χώμα ήταν τέτοια που χρωμάτιζε κάπως το αλάτι και είχε κάποια διαφορά από εκείνο της Τουρλίδας. Γι’ αυτό και τη λέγανε «μαύρη» αλυκή. Μόλις τελειώναμε λοιπόν το σχολείο, κάθε καλοκαίρι, πηγαίναμε όλη η οικογένεια στις αλυκές κοντά στον πατέρα μου και μέναμε εκεί μέχρι να

αρχίσουν ξανά τα σχολεία το φθινόπωρο. Τα παιδιά εργαζόμασταν κιόλας ανάλογα την ηλικία του καθενός. Τα μικρότερα πουλάγαμε λεμονάδες και δίναμε νερό στους εργάτες ενώ όσα ήταν μεγαλύτερα δούλευαν και μεροκάματο. Εγώ δεν το πρόλαβα αυτό γιατί ήμουν ο πιο μικρός αλλά τα μεγαλύτερα αδέρφια μου δούλεψαν με το φτυάρι στο αλάτι και στα κεραμίδια. Γιατί πρέπει να πω ότι εκείνη την εποχή το σκεπάζανε το αλάτι με κεραμίδια καθώς πίστευαν ότι με αυτό τον τρόπο δε θα είχαν απώλειες από τη βροχή. Βέβαια, αργότερα αποδείχτηκε ότι αυτό δεν ήταν αλήθεια γιατί όταν βρέχει σχηματίζεται στην επιφάνεια του αλατοσωρού ένα είδος κρούστας και το νερό κυλάει πάνω στην επιφάνεια αυτή χωρίς να εισχωρεί στο αλάτι. Κι όχι μόνο αυτό αλλά με τη βροχή γίνεται και καλύτερη η ποιότητά του. Γιατί όταν το αλάτι βρέχεται, φεύγουν με το νερό και κάποια στοιχεία, κάποιες ουσίες, που επικάθονται περιφερειακά του κόκκου του αλατιού και έτσι το αλάτι κατά κάποιο τρόπο καθαρίζεται και η ποιότητά του γίνεται καλύτερη.

-Είπατε ότι ο πατέρας σας ήταν φύλακας στις αλυκές της Τουρλίδας. Ποιες ήταν οι αρμοδιότητές του;

Το χειμώνα φύλαγε το αλάτι που υπήρχε στους σωρούς. Εκείνη την εποχή το αλάτι ήταν μονοπωλιακό είδος, όπως ήταν τα σπίρτα και το πετρέλαιο. Απαγορευόταν από το νόμο να παράξει κάποιος άλλος αλάτι, μόνο το κράτος μπορούσε. Όποιος λοιπόν έκλεβε αλάτι, στην ουσία έκλεβε το δημόσιο και γι’ αυτό έπρεπε να υπάρχουν άτομα υπεύθυνα για τη φύλαξή του. Το καλοκαίρι, που ήταν πολλοί οι εργαζόμενοι, είχε και αρμοδιότητες επιστάτη γιατί έλεγχε την παρουσία των εργατών, οι οποίοι έβγαζαν το αλάτι με τα χέρια και το απόθεταν σε βαγόνια που τα έσερναν ζώα για να το πάνε στο σωρό, στο «αλώνι» όπως το λέγαμε.

-Αν κάποιος σας ζητούσε να του πείτε κάτι που έντονα κρατάτε στη μνήμη σας από όλα αυτά τα χρόνια δουλειάς στις αλυκές, ποιο θα ήταν αυτό το γεγονός;

Οι καιρικές συνθήκες είναι ανυπόφορες. Δουλεύεις πάντα μέσα στον καυτό ήλιο το κατακαλόκαιρο και είσαι συνέχεια στην ύπαιθρο. Τα αντλιοστάσια, όλα τα μηχανήματα, οι μεταφορικές ταινίες και το μηχάνημα συγκομιδής, όλα βρίσκονται σε εξωτερικό χώρο. Αλλά δεν είναι μόνο η ζέστη το πρωί. Είναι και η μεγάλη υγρασία που πιάνει το βράδυ και σε τσακίζει. Ούτε μέρα ούτε βράδυ είναι καλά στις αλυκές. Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Γκόρπα για αυτή τη συνέντευξη και τις στιγμές από τη ζωή του στις αλυκές Μεσολογγίου που μοιράστηκε μαζί μας

Σελίδ α |9

Οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του αλατιού Η δομή του κρυστάλλου του χλωριούχου νατρίου Γράφουν ο Γιάννης Ζολώτας, ο Βάιος Κουρτέλης και η Αλεξάνδρα Κουτρούλια

Το μαγειρικό αλάτι που χρησιμοποιούμε για να κάνουμε πιο εύγευστα τα φαγητά μας αποτελείται κατά 97% έως 99% από χλωριούχο νάτριο (χημικός τύπος ΝaCl). Είναι ιοντική ένωση και ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των αλάτων. Μερικές από τις φυσικές του ιδιότητες είναι οι εξής: Είναι ένα σώμα στερεό, κρυσταλλικό με αλμυρή γεύση και ο κρύσταλλός του είναι άχρωμος, σκληρός και εύθραυστος με κυβικό σχήμα. Η σχετική μοριακή του μάζα έχει την τιμή 58,4428, η πυκνότητά του τα 2,17 gr/cm3 και τα σημεία τήξεως και ζέσεως εντοπίζονται στους 801οC και 1465οC αντίστοιχα. Η διαλυτότητά του στο νερό, όπως διδαχθήκαμε στο μάθημα

της Χημείας, είναι 35,5 gr NaCl/ 100 gr νερού στους 20οC. Τα υδατικά του διαλύματα και τα τήγματά του είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού, ενώ όταν θερμανθούν οι κρύσταλλοί του ακούγεται ένας χαρακτηριστικός ήχος σαν τρίξιμο. Αυτό οφείλεται στο νερό που συγκρατούν, το οποίο με την θέρμανση εξατμίζεται. Το χλωριούχο νάτριο χαρακτηρίζεται ως υγροσκοπική ουσία γιατί έχει την ιδιότητα να απορροφά υγρασία από την ατμόσφαιρα. Δύο χημικές ιδιότητες του μαγειρικού αλατιού τις οποίες διαπιστώσαμε και εμείς στο Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών του σχολείου μας είναι οι εξής: 1) Το στερεό

χλωριούχο νάτριο όταν καίγεται δίνει χαρακτηριστική κίτρινη φλόγα (πυροχημική ανίχνευση νατρίου) και 2) το υδατικό διάλυμα του χλωριούχου νατρίου δίνει την χαρακτηριστική αντίδραση ανίχνευσης των ιόντων χλωρίου με διάλυμα νιτρικού αργύρου (ΑgNO3), οπότε σχηματίζεται λευκό ίζημα (AgCl) , διαλυτό σε αραιό διάλυμα αμμωνίας (ΝΗ3). Ο κρύσταλλος του χλωριούχου νατρίου έχει κυβικό σχήμα με αναλογία ιόντων νατρίου (Na) : χλωρίου (Cl) 1:1. Τα ιόντα συγκρατούνται στον κρύσταλλο με ηλεκτροστατικές δυνάμεις Coulomb και διατάσσονται με τέτοιο τρόπο στο χώρο, ώστε να σχηματίζουν ένα κύβο.

Τα είδη του βρώσιμου αλατιού και τα στάδια κατεργασίας του μέχρι να γίνει βρώσιμο Από την Ελένη Σαλάππα και το Σπύρο Βασιλείου Το αλάτι χωρίζεται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την προέλευσή του: α) σε θαλασσινό και β) σε ορυκτό. Το θαλασσινό αλάτι δεν είναι τίποτα άλλo παρά φυσικοί κρύσταλλοι αλατιού, που προέρχονται από την εξάτμιση του θαλασσινού νερού είτε λόγω του ηλίου, είτε λόγω του αέρα, είτε μέσω τεχνητών χειρισμών. Είναι πιο καθαρό από το ορυκτό αλάτι και πρέπει να υποστεί ειδική χημική επεξεργασία καθαρισμού προκειμένου να καταστεί βρώσιμο. Όλες οι θάλασσες δεν έχουν την ίδια περιεκτικότητα σε αλάτι. Η αναλογία στις βόρειες θάλασσες είναι περίπου 3%, στη Μεσόγειο κυµαίνεται από 3,8 - 4%, ενώ στη Νεκρά Θάλασσα φτάνει το 8%. Ο μεγαλύτερος όγκος του αλατιού που παράγεται στη Μεσόγειο είναι κυρίως χονδρόκοκκο και είναι σχετικά καθαρό. Ωστόσο, το 70% της παγκόσμιας κατανάλωσης καλύπτεται από το «ορυκτό» αλάτι, όπως κοινώς ονομάζεται ο ορυκτός αλίτης. Το αλάτι αυτό συλλέγεται σε διάφορες περιοχές σε όλο τον κόσμο με τη μέθοδο είτε της εξόρυξης, αν τα κοιτάσματα είναι καθαρά, είτε της διάλυσης αν υπάρχουν διάφορες προσμείξεις. Στην ουσία πρόκειται για το αλάτι που άφησαν πίσω τους οι ωκεανοί με το πέρασμα εκατομμυρίων ετών εξαιτίας των διάφορων γεωλογικών αλλαγών και συνήθως εντοπίζεται με διαφορετικές προσμείξεις. Σε άλλα κοιτάσματα εντοπίζονται πολλά χρώµατα, σε άλλα με πέτρες, σε άλλα με υπολείμματα σκελετών ζώων ή οτιδήποτε άλλο µπορεί να κατακαθίσει ως ίζημα στη διάρκεια των χιλιετηρίδων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η καθαρότητα του ορυκτού αλατιού να διαφέρει από ορυχείο σε ορυχείο αλλά και να χρειάζεται πολύ καλό πλύσιµο και ειδική επεξεργασία για να

αποβάλει τις όλες τις ξένες προσμείξεις, να καταστεί βρώσιμο και να προωθηθεί στην κατανάλωση. Στα είδη του θαλασσινού αλατιού συγκαταλέγονται οι εξής κατηγορίες: 1) το φυσικό αλάτι: έχει υποστεί τις λιγότερες δυνατές κατεργασίες και δεν περιέχει καθόλου πρόσθετα ή βελτιωτικά. 2) Το άνθος αλατιού: θεωρείται το καλύτερο αλάτι και είναι αρκετά ακριβό. Δεν έχει υποστεί καµιά κατεργασία και περιέχει ιχνοστοιχεία όπως φθόριο, μαγνήσιο, κάλιο, ασβέστιο κ.τ.λ. ( συνολικά 92 μεταλλικά στοιχεία). Συλλέγεται µε τα χέρια από την επιφάνεια του νερού στις αλυκές πριν βυθιστεί και ενσωματωθεί με το υπόλοιπο αλάτι. 3) Το ελληνικού μονοπωλίου (κοινό αλάτι): Πρόκειται για ακατέργαστο αλάτι που όμως έχει υποστεί καθαρισμό. Κυρίως χρησιμοποιείται στην κτηνοτροφία, την τυροκομία, στον αποχιονισμό των οδικών αρτηριών και στη βιομηχανία. Είναι χρώματος γκρι.

4) Το καθαρισμένο μαγειρικό αλάτι: είναι αλάτι καθαρισμένο (επεξεργασμένο) αλλά όχι εμπλουτισμένο με χημικά πρόσθετα και έχει υποκίτρινο χρώμα. Στα συστατικά της συσκευασίας του αναγράφεται η φράση «μόνο καθαρό θαλασσινό αλάτι». 5) Το επιτραπέζιο αλάτι: Έχει λευκό χιονάτο χρώμα και λιγότερο αλμυρή γεύση εξαιτίας των πρόσθετων που περιέχει τα οποία δεν του επιτρέπουν να λιώσει στο στόμα. 6) Το ιωδιούχο αλάτι: Είναι ίδιο με το επιτραπέζιο αλάτι με τη διαφορά ότι του έχει προστεθεί ιώδιο. Αυτό γίνεται γιατί το θαλασσινό αλάτι χάνει το ιώδιό του μετά από λίγη ώρα αφού βρεθεί στην αλυκή επειδή το ιώδιο εξαχνώνεται σχεδόν αμέσως. Σήμερα στην αγορά μπορεί κάποιος να βρει πολλά είδη βρώσιμου αλατιού, θαλασσινού και ορυκτού. Εμείς θα αναφέρουμε κάποια από αυτά: 1) Ροζ αλάτι Ιμαλαΐων: πρόκειται για ορυκτό αλάτι που δημιουργήθηκε από την ξηρασία των πρώτων υπαρχόντων ωκεανών. Είναι ηλικίας 250 εκατομμυρίων ετών και

θεωρείται ως ένα από τα αρχαιότερα και καθαρότερα αλάτια της γης. Οι διάφορες αποχρώσεις του οφείλονται στα διάφορα συστατικά στοιχεία που περιέχει. Για παράδειγμα η κόκκινη ή η πορτοκαλί απόχρωση προκαλούνται από το σίδηρο και το μαγγάνιο αντίστοιχα. Το αλάτι Ιμαλαΐων χαρίζει υγεία και ευεξία λόγω της θρεπτικής του αξίας και της φυσικής του σύνθεσης. 2) Μαύρο αλάτι Χαβάης: Είναι ένα παραδοσιακό θαλασσινό αλάτι από τη Χαβάη. Το μαύρο του χρώμα το οφείλει στον άνθρακα που εγκλωβίζει καθώς κρυσταλλώνεται σε σημεία όπου υπάρχει λάβα από το ηφαίστειο. Συλλέγεται με το χέρι πάνω από τις λίμνες που σχηματίζονται στο έδαφος από ροές λάβας. Ο άνθρακας πιστεύεται ότι έχει αποτοξινωτικές ιδιότητες καθώς βοηθάει στην αποβολή τοξινών από το σώμα και χρησιμοποιείται ευρέως ως καλλυντικό- απολεπιστικό σε πολλά ινστιτούτα ομορφιάς. 3) Κόκκινο αλάτι Χαβάης: το κόκκινο αλάτι Χαβάης είναι φυσικό προϊόν που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της παλίρροιας και έχει αναμειχθεί με κόκκινο ηφαιστειακό πηλό, στον οποίο οφείλει αυτό το έντονο χρώμα τερακότας. Το αλάτι αυτό είναι πλούσιο σε ηλεκτρολύτες, ιχνοστοιχεία αλλά και σίδηρο. 4) Μπλε αλάτι Περσίας: το αλάτι Περσίας έχει χαρακτηριστεί ως «ζαφείρι των Ιμαλαΐων». Θεωρείται ένα από τα πιο σπάνια αλάτια. Το χρώμα του το οφείλει στα πετρώματα της περιοχής όπου συλλέγεται. Δεν υπόκειται σε επεξεργασία και είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία και μέταλλα. 5) Καπνιστό αλάτι: πρόκειται για θαλασσινό αλάτι στο οποίο έχει γίνει κάπνισμα. Η γεύση του εξαρτάται από το είδος του ξύλου με το οποίο θα γίνει η διαδικασία του καπνίσματος. Συνήθως χρησιμοποιείται το ξύλο της σημύδας, του κέδρου ή της οξιάς.

Σ ε λ ί δ α | 10

Για να φτάσουν όμως όλα αυτά τα είδη αλατιού στην κατανάλωση πρέπει να προηγηθεί μια ολόκληρη διαδικασία κατεργασίας προκειμένου το αλάτι να γίνει βρώσιμο. Αυτή η διαδικασία είναι κάθε άλλο παρά σύντομη. Περί τα μέσα Σεπτέμβρη, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν, αρχίζει η συγκομιδή του αλατιού με μηχανικά μέσα. Ο κρύσταλλος του αλατιού που συλλέγεται εκτός από Χλωριούχο Νάτριο (NaCl) περιέχει και άλλες ενώσεις όπως το θειικό ασβέστιο (γύψος). Μπορεί επίσης να έχουν εγκλωβιστεί στους μεγάλους κρυστάλλους άμμος ή περιττώματα πουλιών τα οποία υποβαθμίζουν την ποιότητα του αλατιού. Για να απομακρυνθούν οι παραπάνω ενώσεις γίνεται μηχανικά επεξεργασία του αλατιού από αλυκή. Οι τρόποι επεξεργασίας του αλατιού των αλυκών είναι δύο. Ο πρώτος τρόπος είναι ο μηχανικός τρόπος που περιλαμβάνει το επιφανειακό πλύσιμο του κρυστάλλου, την ξήρανση, το σπάσιμο, το κοσκίνισμα και τελικά τη συσκευασία του τελικού προϊόντος. Η διαδικασία αναλυτικά περιλαμβάνει τα εξής στάδια: Μεταφορά της πρώτης ύλης στη δεξαμενή πλύσεως Πλύσιμο Αφύγρανση Ξήρανση στους 170ο C Διαχωρισμό σε διαφορετικά μεγέθη κόκκου Ιωδίωση (όπου απαιτείται) Αποθήκευση Συσκευασία. Ωστόσο, η συγκεκριμένη μέθοδος δεν απομακρύνει όλα τα ξένα σώματα, όπως την άμμο, το γύψο ή τυχόν περιττώματα πουλιών που

είναι εγκλωβισμένα στους μεγάλους κρυστάλλους. Έχει επίσης και άλλο ένα μειονέκτημα σε σύγκριση με τη δεύτερη μέθοδο καθαρισμού. Επειδή τα ιχνοστοιχεία της θάλασσας (μαγνήσιο, κάλιο και ασβέστιο) βρίσκονται στην επιφάνεια του κρυστάλλου, με το πλύσιμο αυτά απομακρύνονται με αποτέλεσμα τα παραγόμενα προϊόντα να είναι φτωχά σε ιχνοστοιχεία. Ο δεύτερος τρόπος επεξεργασίας του αλατιού είναι η μέθοδος της κρυστάλλωσης, δηλαδή της συμπύκνωσης κορεσμένου διαλύματος με τη χρήση θερμότητας. Όλα τα παραπάνω μειονεκτήματα του μηχανικού καθαρισμού επιλύονται με τη μέθοδο εξευγενισμού (καθαρισμού) του αλατιού, με την εξάτμιση κορεσμένου διαλύματος με βρασμό. Με τη μέθοδο κρυστάλλωσης επιτυγχάνουμε άριστα αποτελέσματα διότι έχουμε την απομάκρυνση όλων των ξένων

σωμάτων διατηρώντας συγχρόνως την περιεκτικότητα των λοιπών ιχνοστοιχείων στο αλάτι. Τα στάδια της μεθόδου έχουν ως εξής: Η πρώτη ύλη της αλυκής, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, περιέχει και άλλες προσμείξεις όπως γύψο, άμμο και περιττώματα πουλιών. Με τη μέθοδο του εξευγενισμού με βρασμό, όλες αυτές οι ξένες ύλες απομακρύνονται πριν την διοχέτευση του διαλύματος στους «βραστήρες» για συμπύκνωση, με τη διάλυση των κρυστάλλων του αλατιού σε νερό, όπου καθιζάνουν όλες οι αδιάλυτες ξένες προσμείξεις. Στη συνέχεια, το πεντακάθαρο διάλυμα αλατιού οδηγείται στους «βραστήρες» για συμπύκνωση. Με τη συμπύκνωση αρχίζει η κρυσταλλοποίηση του αλατιού. Από τους «βραστήρες» παραλαμβάνεται αλάτι επιθυμητής χημικής σύστασης καθώς και επιθυμητής κοκκομετρίας, συγχρόνως εντελώς καθαρό και αποστειρωμένο, λόγω της υψηλής θερμοκρασίας στη διεργασία παραγωγής. Η ποιότητα αυτή είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία της θάλασσας τα οποία, σε μικρές ποσότητες, βοηθάνε στην εύρυθμη λειτουργία του κυττάρου.

Χρήσεις και εφαρμογές του αλατιού πέραν της μαγειρικής Οφέλη και κίνδυνοι για την υγεία μας Από τις Κατερίνα Γουργολίτσα, Βάσω Θεοδωροπούλου και Ιωάννα Κατσούλα

Αν νομίζετε ότι το αλάτι χρησιμεύει μόνο για να νοστιμίζει το φαγητό μας, κάνετε λάθος. Η χρήση του επεκτείνεται εκτός των ορίων της μαγειρικής και οι εφαρμογές του είναι πολλές σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Καταρχάς αποτελεί ένα πρώτης τάξεως μέσο συντήρησης των τροφίμων. Διάφορα προϊόντα όπως ψάρια, κρέας, ελιές, τυριά κ.τ.λ. παστώνονται με αλάτι για να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η εργασία αυτή λέγεται αλιπάστωση και τα προϊόντα παίρνουν την ονομασία «αλίπαστα». Τα «αλίπαστα» χάρη στην ευεργετική επίδραση του αλατιού προφυλάσσονται από τη σήψη, όμως από την άλλη χάνουν ένα μέρος από τη θρεπτική τους αξία γιατί καταστρέφονται ορισμένες βιταμίνες που περιέχουν ενώ επιπλέον γίνονται δύσπεπτα. Στον τομέα της ιατρικής χρησιμοποιείται διάλυμα αλατιού 0,9% ως φυσιολογικός ορός. Στη γεωργία το αλάτι χρησιμοποιείται για τη βελτίωση των καλλιεργειών, όμως πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί γιατί σε ποσότητα μεγαλύτερη του κανονικού μπορεί να κάνει το έδαφος ξερό και άγονο. Αλάτι επίσης χρησιμοποιείται στην παρασκευή ψυκτικών μιγμάτων και για την επισμάλτωση διάφορων κεραμικών ειδών. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό ως καθαριστικό (για φούρνους, σίδερα, λεκέδες) και ως μέσο αποχιονισμού των δρόμων κατά τους χειμερινούς μήνες, γιατί δεν επιτρέπει στο χιόνι να γίνει πάγος.

Τέλος, στη σαπωνοποιία, για την παρασκευή σάπωνος, προστίθεται μαγειρικό αλάτι στο διάλυμά του προκειμένου αυτό να διαχωρίζεται ευκολότερα. Ας το παραδεχτούμε, στους περισσότερους από μας το αλάτι είναι ένα προσφιλές προϊόν γιατί προσδίδει νοστιμιά στο φαγητό μας. Για την υγεία μας όμως είναι ένα αγαθό πολύτιμο ή μήπως ένας εχθρός επικίνδυνος; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι «και τα δύο». Στα οφέλη του συγκαταλέγονται οι εξής ιδιότητες: 1)το χλωριούχο νάτριο (δηλαδή το αλάτι) είναι μαζί με το κάλιο ηλεκτρολύτες ουσιαστικής σημασίας για τη ζωή, ενώ είναι μεταξύ άλλων υπεύθυνα και για τη ρύθμιση της ισορροπίας των υγρών και του pH του οργανισμού μας. 2) Το νάτριο που εμπεριέχεται στο αλάτι διευκολύνει τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών στο εσωτερικό των κυττάρων.

3) Έχει θετικές επιπτώσεις στη διάθεσή μας και ίσως γι’ αυτό κάνουμε συχνά κατάχρησή του. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αϊόβα των Ηνωμένων Πολιτειών διαπιστώθηκε κατά τη διάρκεια πειράματος ότι τα ποντίκια που στερούνταν το χλωριούχο νάτριο (δηλαδή το αλάτι) απέφευγαν δραστηριότητες που τους προκαλούσαν ευχαρίστηση, όπως το να πίνουν μια γλυκιά ουσία.

4) Βοηθά στον πολλαπλασιασμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, 5) διευκολύνει την πέψη, και 6) συντελεί στην ενίσχυση και ισορροπία του θυρεοειδούς. Όμως όσο ευεργετικό μπορεί να είναι το αλάτι άλλο τόσο επικίνδυνο μπορεί να αποδειχτεί για την υγεία μας, αν δεν προσέξουμε. Συχνά

καταναλώνουμε, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, πολύ μεγαλύτερη ποσότητα αλατιού από όση χρειαζόμαστε. Αυτή αποβάλλεται με τα ούρα με αποτέλεσμα να αυξάνεται το αίσθημα της δίψας που νιώθουμε. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι όμως το γεγονός ότι το νάτριο-αλάτι, όταν υπάρχει σε αυξημένες ποσότητες στον οργανισμό, μέσα από περίπλοκους μηχανισμούς δημιουργεί κατακρατήσεις υγρών και κυρίως αναγκάζει τον όγκο του αίματος που κυκλοφορεί στα αγγεία να αυξάνεται, οδηγώντας κατ’ επέκταση σε αύξηση και της αρτηριακής πίεσης. Επίσης, έγκριτες επιστημονικές έρευνες απέδειξαν ότι το αλάτι παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας, καθώς τα παιδιά που καταναλώνουν περισσότερο νάτριο τείνουν να πίνουν περισσότερα αναψυκτικά, να παίρνουν πολλές θερμίδες και να έχουν υψηλότερη πίεση από τα συνομήλικά τους. Αυστραλιανοί ερευνητές διαπίστωσαν ότι, όταν τρώμε ένα αλατισμένο γεύμα, τα αγγεία μας παρουσιάζουν δυσκαμψία μέσα σε μόλις μισή ώρα. Η δυσκαμψία αυτή έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ροή του αίματος στις κεντρικές αρτηρίες και η πίεση. Μάλιστα, η παρατεταμένη δυσκαμψία από τη συνεχή κατανάλωση αλατιού μπορεί να επιφέρει τελικά μόνιμες αλλοιώσεις στα αγγεία, ενώ σε πιο σοβαρές περιπτώσεις η υπερβολή στην κατανάλωση αλατιού μπορεί να συνδέεται με την εμφάνιση καρκίνου του στομάχου, την οστεοπόρωση ή και την επιδείνωση του άσθματος.

Σ ε λ ί δ α | 11

ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ: ΤΕΛΙΚΑ, ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΕΣ;;

Ρωτήσαμε τον ειδικό

Μια συνέντευξη της Μαρίας Περπερίδη στην Ειρήνη Ζαλοκώστα

-Κα Περπερίδη, αληθεύει ότι όλες οι τροφές περιέχουν αλάτι, ακόμη και τα φρούτα; Πράγματι, όλες οι τροφές περιέχουν αλάτι, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο. Το αλάτι είναι το χλωριούχο νάτριο, όπως θα γνωρίζετε από τη Χημεία. Αυτό όμως που από άποψη διατροφής μάς ενδιαφέρει είναι το νάτριο που υπάρχει στις τροφές, καθώς με βάση τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί κατά καιρούς έχει αποδειχθεί ότι το νάτριο είναι αυτό που μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό.

-Ποιες είναι οι τροφές που έχουν τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αλάτι; Το αλάτι χρησιμοποιείται ως συντηρητικό από τις βιομηχανίες τροφίμων. Έτσι, όλες οι τροφές που είναι επεξεργασμένες έχουν πολύ αλάτι. Συγκεκριμένα, οι κονσέρβες (κρέατος, ψαριών, λαχανικών, οσπρίων κτλ.), τα αλλαντικά (ζαμπόν, μπέικον, πάριζα, σαλάμι, γαλοπούλα, λουκάνικα κτλ.) και οι έτοιμες σάλτσες (ντομάτας και οι διάφορες sauce) έχουν πολύ αλάτι για να μπορούν να συντηρούνται στη συσκευασία τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, τα πατατάκια, τα γαριδάκια αλλά και τα δημητριακά πρωινού έχουν αρκετό αλάτι. Φυσικές τροφές με μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι είναι τα τυριά και τα θαλασσινά. Τέλος, μην ξεχνάμε τις τροφές στις οποίες προσθέτουμε εμείς αλάτι όπως το ψωμί, οι ελιές και οι ξηροί καρποί.

-Πόσο βλαβερό είναι τελικά το αλάτι για την υγεία μας; Ποιες μπορεί να είναι οι δεσμενείς επιπτώσεις του; Το αλάτι ως γνωστόν ανεβάζει την αρτηριακή πίεση. Η υπέρταση συσχετίζεται με βλάβες στην καρδιά, τον εγκέφαλο, τα νεφρά και τα μάτια. Πιο συγκεκριμένα, η υψηλή πίεση μπορεί να προκαλέσει καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικά, προβλήματα στα νεφρά, ενώ έχει σχετιστεί και με τον καρκίνο του στομάχου αλλά και με την εμφάνιση οστεοπόρωσης.

-Οι διακυμάνσεις στο σωματικό μας βάρος ή τα προβλήματα παχυσαρκίας σχετίζονται

με την ποσότητα αλατιού χρησιμοποιούμε στη μαγειρική;

που

Όταν κάποιος ενήλικας κάνει μία προσπάθεια απώλειας βάρους, συχνά του συστήνεται να περιορίσει το αλάτι για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η ημερήσια κατανάλωση με βάση τις Διεθνείς Συστάσεις δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 5-6 γραμμάρια αλάτι, δηλαδή 1 κουταλάκι του γλυκού, κάτι το οποίο είναι πολύ λιγότερο από ό,τι πραγματικά καταναλώνει ο μέσος ενήλικας. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι το νάτριο κάνει κατακρατήσεις νερού, με αποτέλεσμα να υπάρχουν διακυμάνσεις στο βάρος. Εδώ βεβαίως θα ήθελα να σημειώσω ότι οι συστάσεις πρέπει να είναι εξατομικευμένες, δηλαδή αν κάποιος πάσχει από υπόταση, δεν μπορεί και δεν πρέπει να κόψει το αλάτι. Όσον αφορά στην παχυσαρκία, θα πρέπει να πούμε ότι το αλάτι μπορεί να είναι βλαβερό για την υγεία μας αλλά δεν παχαίνει από μόνο του. Συνήθως όμως έχουν πολλές θερμίδες τα τρόφιμα με πολύ αλάτι, με αποτέλεσμα να παχαίνει κάποιος. Ωστόσο, το είδος του αλατιού αυτό καθ’ εαυτό που χρησιμοποιεί κάποιος δε σχετίζεται με το βάρος του, καθώς το νάτριο είναι αυτό που είναι βλαβερό, και το νάτριο υπάρχει σε όλα τα είδη αλατιού.

-Με ποιους τρόπους θα συμβουλεύατε κάποιον να περιορίσει το αλάτι στη διατροφή του χωρίς να στερηθεί τη νοστιμιά στο φαγητό του; Η αλήθεια είναι ότι το αλάτι είναι αυτό που θα νοστιμίσει το φαγητό. Όμως η ποσότητά του είναι μία συνήθεια. Αν κάποιος θέλει να μειώσει το αλάτι, μπορεί να προσθέσει στο φαγητό του περισσότερο λεμόνι ή ξύδι ή άλλα μπαχαρικά και μυρωδικά για να δώσει περισσότερη γεύση στο φαγητό του.

-Ποια είναι η γνώμη σας για τα υποκατάστατα αλατιού που κυκλοφορούν ευρέως στο εμπόριο; Τα υποκατάστατα είναι αλάτι μεν αλλά με μειωμένη περιεκτικότητα σε νάτριο. Αντί του νατρίου έχουν προσθέσει κάλιο, το οποίο με βάση έρευνες κάνει καλό στο καρδιαγγειακό. Επομένως τα υποκατάστατα είναι πολύ καλές επιλογές για όσους έχουν υπέρταση ή για όσους θέλουν να μειώσουν την ποσότητα νατρίου στο

φαγητό τους. Να ξαναπώ όμως, ότι και τα υποκατάστατα έχουν νάτριο, άρα η ποσότητα που χρησιμοποιεί κάποιος πρέπει να είναι μειωμένη.

-Τα τελευταία χρόνια έχουν κερδίσει έδαφος στην αγορά τα «ασυνήθιστα» είδη αλατιού, π.χ το ροζ αλάτι Ιμαλαΐων, το μπλε αλάτι Περσίας, το κόκκινο αλάτι Χαβάης κ.α. Αυτά τα αλάτια έχουν τις ίδιες επιπτώσεις στην υγεία μας με το θαλασσινό αλάτι; Είναι πο υγιεινά ή είναι απλά θέμα μόδας η απήχησή τους; Το αλάτι υπάρχει στην φύση ως ορυκτό ή ως θαλασσινό. Το ορυκτό αλάτι όπως αυτά που αναφέρατε, παρουσιάζεται από ορισμένους ότι είναι καλύτερο από το θαλασσινό. Ωστόσο, όλες οι σοβαρές έρευνες δείχνουν ότι δεν υπάρχει κάποια διαφορά στα δύο είδη αλατιού (ορυκτό και θαλασσινό) όσον αφορά στην επίδρασή τους στην υγεία του ανθρώπου. Αυτό βεβαίως είναι λογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι υπεύθυνο για τις δυσμενείς επιδράσεις του αλατιού είναι το νάτριο, το οποίο υπάρχει και στο ορυκτό και στο θαλασσινό αλάτι. Η μόνη διαφορά στα διάφορα είδη «ασυνήθιστου» αλατιού, όπως αυτά που αναφέρατε, είναι τα οργανοληπτικά τους χαρακτηριστικά δηλαδή η γεύση, η οσμή κλπ και φυσικά η... τιμή τους. Μόδα είναι θα περάσει.

-Κα Περπερίδη, σας ευχαριστούμε θερμά για το χρόνο σας και για αυτή τη συνέντευξη που είχατε την καλοσύνη να μας παραχωρήσετε. Θα ήθελα κι εγώ με τη σειρά μου να σας ευχαριστήσω πολύ για την πρόσκληση που μου κάνατε να συμμετέχω στο περιοδικό που θα εκδώσετε. Βρήκα την ιδέα σας ιδιαιτέρως πρωτότυπη και σας εύχομαι καλή επιτυχία.

Η κα Μαρία Περπερίδη είναι κλινικός διαιτολόγος – διατροφολόγος, απόφοιτη του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών, με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Εφαρμοσμένη Διαιτολογία – Διατροφή με κατεύθυνση τη Διατροφή και Άσκηση

Σ ε λ ί δ α | 12

Ένα αναλυτικό φωτορεπορτάζ μέσα από το Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών του ΓΕ.Λ Ματαράγκας Από το Χρήστο Ευαγγελόπουλο και την Αλεξάνδρα Κουτρούλια

αλατότητας του δείγματος (περιεκτικότητα

τη βρήκαμε ίση με 4,5%.

% w/w σε χλωριούχο νάτριο).

την πυκνότητα του δείγματος. Για να

υπολογίσουμε

την

Για να

αλατότητα

του

πετύχουμε

τη

σωστή

γ) Υπολογίσαμε μέτρηση

της

θαλασσινού νερού, θα πρέπει να βρούμε

πυκνότητας του θαλασσινού νερού κάναμε

πόσα

νατρίου

χρήση του τύπου ρ=m/V, o οποίος μας είναι

περιέχονται σε 100 γραμμάρια θαλασσινού

γνωστός από το μάθημα της Χημείας. Πρώτα

γραμμάρια

χλωριούχου

νερού. Ακολουθήσαμε την

όμως

εξής

Σε

θαλασσινού νερού. Έπειτα τα

του σχολείου μας, επιστρατεύοντας όλες τις

ογκομετρική φιάλη ( την

ζυγίσαμε σε ψηφιακή ζυγαριά

γνώσεις μας και το ζήλο μας για το μάθημα

οποία είχαμε ζυγίσει εκ των

και βρήκαμε ότι είναι ίσα με

της Χημείας, πραγματοποιήσαμε τις εξής

προτέρων) βάλαμε 20 ml

103

πειραματικές

θαλασσινού νερού από το

υπολογισμούς μας, σύμφωνα με

δείγμα μας. Στη συνέχεια

τον παραπάνω τύπο, προέκυψε

Στο Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών

μελετήσαμε

δραστηριότητες: τα

Αρχικά,

χαρακτηριστικά

του

διαδικασία:

ογκομετρήσαμε 100 ml

γραμμάρια.

Από

τους

θαλασσινού νερού: α) Κάναμε μέτρηση του

με τη μέθοδο του βρασμού απομακρύναμε το

ότι η πυκνότητα του δείγματος

ΡΗ με τον εξής τρόπο: σε δείγμα θαλασσινού

νερό που περιέχονταν σ’ αυτό. Κατόπιν,

θαλασσινού νερού που είχαμε στη διάθεσή

νερού προερχόμενου από τη λιμνοθάλασσα

ζυγίσαμε ξανά την φιάλη.

μας, είναι ίση με: ρ=1,03 gr/ml.

του

βοήθεια

βάρος της φιάλης ισούται με την ποσότητα

μετρήσαμε το ΡΗ

του χλωριούχου νατρίου που υπήρχε στα 20

του δείγματος και το βρήκαμε ίσο με: ΡΗ=

ml θαλασσινού νερού. Με τη μέθοδο των

6,5. β) Προχωρήσαμε στον υπολογισμό της

τριών υπολογίσαμε την αλατότητά του και

Μεσολογγίου

και

με

πεχαμετρικής λωρίδας

τη

Η αύξηση στο

του

Επικίνδυνες Αποστολές Επιχείρηση «

Αλατοκρύσταλλος» Επιχειρήσαμε την καλλιέργεια

ζαχαροπλαστικής. Σε ένα ποτήρι

κρυστάλλου αλατιού θέλοντας να

ζέσεως και με τη βοήθεια ενός

τον παρουσιάσουμε σαν το δικό

μολυβιού στερεώσαμε ένα χοντρό

μας «τέχνημα»

στο τέλος του

κορδόνι μέσα στο διάλυμα για να

περιβαλλοντικού

αυτού

προγράμματος

αλλά

και

ανυπομονώντας να δούμε «πρώτο

χέρι»

τη

διαδικασία

«μεγαλώματος»

ενός

από

τέτοιου

δημιουργηθεί

ο

κρύσταλλος-σπόρος.

πρώτος

μας

Αυτός θα

αποτελούσε τη «μαγιά»

για τη

μετέπειτα ανάπτυξη του κρυστάλλου μας. Από κει και πέρα

κρυστάλλου. Οπλιστήκαμε με …υπομονή και να η

υπομονετικά περιμέναμε το «παιδί» μας να μεγαλώσει.

διαδικασία: Πρώτα δημιουργήσαμε ένα υπέρκορο

Και πράγματι, κάθε μέρα η εξέλιξή του ήταν εντυπωσιακή!

διάλυμα αλατόνερου (40οC) γνωρίζοντας από το μάθημα

Θα έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε από κοντά τον

της Χημείας Α΄ Λυκείου ότι η διαλυτότητα του

«Αλατούλη» μας (έτσι ονομάσαμε τον κρύσταλλό μας )

χλωριούχου νατρίου στο νερό είναι 35,5 gr/ 100 ml

στην παρουσίαση του περιβαλλοντικού μας προγράμματος

νερού.

με

Για

προσθέσαμε

ένα

πιο

μερικές

εντυπωσιακό μπλε

σταγόνες

αποτέλεσμα χρώματος

το

τέλος

της

σχολικής

προσκεκλημένοι και ευπρόσδεκτοι!

χρονιάς.

Είστε

όλοι

Σ ε λ ί δ α | 13

Οι αλυκές ως οικοσύστημα Γράφουν η Ελευθερία Καμαρέτσου και η Σταυρούλα Κανέλου

Πέρα από τη φυσικοχημική διαδικασία που πραγματοποιείται κατά τη διαδικασία παραγωγής του ερωδιός αλατιού, εξίσου σημαντική είναι και η βιολογική διαδικασία που ενεργοποιείται στο περιβάλλον μιας αλυκής και τελικά την καθιστά ένα αξιόλογο οικοσύστημα. Αυτή η βιολογική διαδικασία αναπτύσσεται κυρίως στο σύστημα των «θερμαστρών», των αβαθών λιμνών με αργιλώδες υπόστρωμα, στις οποίες συγκεντρώνεται η άλμη κατά την παραγωγή του αλατιού. Στις «θερμάστρες» ενδημούν θαλάσσιοι μικροοργανισμοί, οι ονομαζόμενοι «πλαγκτονικοί οργανισμοί», οι οποίοι σταδιακά περιορίζονται λόγω της αύξησης της αλατότητας του νερού και δίνουν τη θέση τους σε άλλους μικροοργανισμούς που

εξαιτίας της έλλειψης ανταγωνισμού και της ανθεκτικότητάς τους αναπτύσσονται σε μεγαλύτερους πληθυσμούς. Δημιουργείται έτσι μια αλυσίδα μικροοργανισμών που συμβάλλει με τη σειρά της δημιουργικά στην παραγωγική διαδικασία του αλατιού και στην αναβάθμιση της ποιότητας του τελικού προϊόντος. Παράλληλα όμως αυτή η αλυσίδα μικροοργανισμών αποτελεί τη βάση του οικοσυστήματος της αλυκής γιατί αποτελούν τροφή εξαιρετική για πολλά είδη πουλιών που διαβιούν αβοκέτα στις αλυκές, όπως η αβοκέτα, το μακροβουτηχτάρι, ο θαλασσοσφυριχτής, οι σκαλίδρες, ο ασημόγλαρος κ.α. Τα πτηνά των αλυκών μπορούμε να τα διαχωρίσουμε στις εξής κατηγορίες: τα αναπαραγόμενα, τα αποδημητικά, τα υδρόβια και τα αρπακτικά. Στα αναπαραγόμενα συναντάμε το

μικροτσικνιά, τον καλαμοκανά, την αβοκέτα, το νεροχελίδονο, το νανογλάρο, το μπούφο, την αλκυόνη. Στα αποδημητικά εντάσσουμε τους εντυπωσιακούς ερωδιούς και τις χαλκόκοτες. Από τα υδρόβια ενδεικτικά αναφέρουμε τη φαλαρίδα, που συχνά τη βλέπουμε σε μεγάλους πληθυσμούς και στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού αργυροτσικνιάς στην περιοχή μας, τον αργυροτσικνιά, το μαυροβουτηχτάρι και τον κορμοράνο. Στα αρπακτικά τέλος κατατάσσονται οι επιβλητικοί βασιλαετοί και οι πετρίτες. Ειδικά για τις αλυκές του Μεσολογγίου (Τουρλίδας και Φοινικιάς) αξίζει να αναφέρουμε ότι αποτελούν οικοσυστήματα ενταγμένα στο δίκτυο «Natura 2000» και προστατεύονται από τις διατάξεις της Σύμβασης Ramsar.

Τι ξέρεις για το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο «Natura 2000» και τη Σύμβαση Ramsar; Από το Γιάννη Ζολώτα Το Ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «Natura 2000» είναι ένα δίκτυο ζωνών προστασίας της φύσης που εκτείνεται σε ολόκληρη φαλαρίδα την Κοινότητα και έχει ως στόχο να διασφαλίσει τη µακροπρόθεσµη διατήρηση των πιο πολύτιµων και των πλέον απειλούµενων ειδών και ενδιαιτηµάτων της σε ικανοποιητικό επίπεδο. Η καταγραφή των τόπων που πληρούν τα κριτήρια της παρουσίας «τύπων οικοτόπων» και «οικοτόπων ειδών» της Οδηγίας 92/43/ΕΚ στη χώρα μας (296 περιοχές – «Επιστημονικός Κατάλογος»), έγινε από ομάδα περίπου 100 επιστημόνων που συστήθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE (19941996) με τίτλο «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας της Ελλάδας (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ)». Στον «Επιστημονικό Κατάλογο» εντάχθηκε το σύνολο σχεδόν των μέχρι τότε προστατευόμενων περιοχών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η επιλογή των τόπων που προτάθηκαν από τη χώρα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έγινε από κοινή ομάδα εργασίας των πρώην Υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ και Γεωργίας κατόπιν γνωμοδοτήσεων όλων των συναρμόδιων Υπουργείων. Οι συμπληρώσεις – τροποποιήσεις του καταλόγου βασίστηκαν στα συμπεράσματα των βιογεωγραφικών σεμιναρίων για τη Μεσογειακή ζώνη και στον χαρακτηρισμό από το Bird Life International των «Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά στην Ελλάδα». Η χώρα

μας έχει χαρακτηρίσει σήμερα 202 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 241 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ). Όλοι οι τόποι του Δικτύου «Natura 2000», που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων, συνοδεύονται από δελτίο δεδομένων με γενικότερα περιγραφικά στοιχεία και ειδικότερες πληροφορίες για τους τύπους οικοτόπων και τα είδη που ενδιαιτούν στον κάθε τόπο και από χάρτη κλίμακας 1:100.000. Οι χάρτες αυτοί έχουν αποσταλεί στις Διευθύνσεις Περιβάλλοντος και Χωροταξίας των Περιφερειών της χώρας, στα Τμήματα Περιβάλλοντος των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, στις αρμόδιες Υπηρεσίες των Κεντρικών Υπουργείων, στη βιβλιοθήκη του ΥΠΕKA και διανέμονται σε όλους τους ενδιαφερόμενους πολίτες. Λόγω του όγκου της πληροφορίας δεν επισυνάπτονται επί του παρόντος στο Διαδίκτυο όλοι οι χάρτες 1:100.000 των περιοχών του καταλόγου αλλά παρατίθενται ενδεικτικοί συνοπτικοί χάρτες της θέσης των περιοχών στο εθνικό έδαφος σε κλίμακα 1:2.800.000. Η Σύμβαση «Ramsar» τέθηκε σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 1975 και ήταν η πρώτη σύμβαση που ασχολήθηκε αποκλειστικά με την προστασία των βιοτόπων. Οι κύριες υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν τα συμβαλλόμενα μέρη είναι: 1) Να οριοθετήσουν κατάλληλους υγροτόπους μέσα στα όρια της εδαφικής επικράτειάς τους που θα

περιληφθούν σε έναν κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (σύμφωνα με το άρθρο 2.1).

2) Να καθορίσουν και να εφαρμόσουν τέτοιο σχεδιασμό ώστε να προωθήσουν τη διατήρηση των υγροτόπων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο αυτό και την -κατά το δυνατόνορθολογική χρήση των υγροτόπων εντός της εδαφικής τους επικράτειας (σύμφωνα με το άρθρο 3.1). 3) Να προωθήσουν την προστασία των υγροτόπων και της υδρόβιας ορνιθοπανίδας οριοθετώντας προστατευόμενες περιοχές σε υγροτόπους, είτε συμπεριλαμβάνονται είτε όχι, και παρέχοντας επαρκή μέσα για την φύλαξή τους (σύμφωνα με το άρθρο 4.1). 4) Κάθε συμβαλλόμενο κράτος πρέπει να οριοθετήσει τουλάχιστον μία περιοχή που να πετρίτης συμπεριληφθεί στον κατάλογο κατά τη στιγμή που υπογράφει τη Συνθήκη (σύμφωνα με το άρθρο 2.4). Η Σύμβαση Ramsar έχει 138 συμβαλλόμενα μέρη και περιλαμβάνει 864 προστατευόμενες περιοχές συμβάλλοντας σημαντικά στην διατήρηση πολλών υγροτόπων. Έχει επίσης εισάγει την έννοια της «ορθολογικής χρήσης» που αναφέρεται σε όλους τους υγροτόπους μιας χώρας, είτε περιλαμβάνονται στον κατάλογο είτε όχι, και έχει ευρεία απήχηση. Η Ελλάδα ήταν η έβδομη στη σειρά χώρα που την υπέγραψε και την ενεργοποίησε με το Ν.Δ. 191/74, ανακηρύσσοντας 11 υγροτοπικές περιοχές οι οποίες περιλαμβάνονται στον κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας.

Σ ε λ ί δ α | 14

Παιχνίδια, αινίγματα και λαϊκές παροιμίες Μας προτείνουν ο Χρήστος Ευαγγελόπουλος και ο Ευθύμης Μανδάλης

Ο «λευκός χρυσός», το αλάτι, ένα υλικό τόσο απαραίτητο, τόσο πολύτιμο αλλά και τόσο συνδεδεμένο με την καθημερινότητά μας, δε θα μπορούσε να λείπει από την ελληνική λαογραφική παράδοση. Ποιος άλλωστε δε γνωρίζει το ευρέως διαδεδομένο παιδικό τραγουδάκι «αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό»; Αυτό που ίσως κάποιοι αγνοούν είναι ότι το τραγούδι αυτό είναι μέρος ενός παιχνιδιού που συνήθιζαν να παίζουν τα μικρά παιδιά στις αυλές, τις γειτονιές και τις αλάνες σε κάποιες παρελθοντικές εποχές, αρκετά πιο ανέμελες, πριν τα i-pad, τα pc παιχνίδια και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης κάνουν την εμφάνισή τους. Το παιχνίδι αυτό παιζόταν από ομάδα παιδιών, τα οποία σχημάτιζαν ένα κύκλο και κάθονταν στο έδαφος. Ένα παιδί που αναλάμβανε το ρόλο της «μάνας», κρατούσε στο χέρι του ένα μαντίλι και έβγαινε έξω από τον κύκλο. Γύριζε γύρω- γύρω από τα υπόλοιπα παιδιά, χοροπηδούσε και τραγουδούσε ρυθμικά τους εξής στίχους: «Αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό, έχασα τη μάνα μου και πάω να τη βρω, παπούτσια δε μου πήρε, να πάω στο χορό».

Λίγο πριν τελειώσει το τραγούδι η «μάνα» άφηνε στην πλάτη κάποιου από τα καθισμένα παιδιά το μαντίλι που κρατούσε. Το «τυχερό» παιδί έπρεπε να αρπάξει το μαντίλι, να σηκωθεί γρήγορα από τη θέση του και να κυνηγήσει τη «μάνα» γύρω από τον κύκλο με σκοπό να την ακουμπήσει με το μαντίλι για να τη βγάλει από το παιχνίδι. Αν η «μάνα» προλάβαινε να καθίσει στη θέση του παιδιού, τότε το παιδί- κυνηγός γινόταν «μάνα» και το παιχνίδι συνεχιζόταν με τον ίδιο τρόπο. Αν όμως το παιδί- κυνηγός κατάφερνε να ακουμπήσει τη «μάνα», η «μάνα» έβγαινε από το παιχνίδι και το παιχνίδι συνεχιζόταν με το παιδί- κυνηγό στη θέση της «μάνας». Νικητής του παιχνιδιού αναδεικνυόταν ο τελευταίος παίκτης που θα έβγαζε από το παιχνίδι την τελευταία «μάνα». Και στα αινίγματα όμως και τις παροιμίες το αλάτι κατέχει μια εξέχουσα θέση. Σας παραθέτουμε μερικά ενδεικτικά παραδείγματα και ίσως μάθετε και κάτι που μέχρι τώρα δε γνωρίζατε. Ας ξεκινήσουμε από τα αινίγματα: «Ο ήλιος το κάνει, ο ήλιος το τρέφει κι όταν σμίγει με τη μάνα του πεθαίνει», «Σε γλάστρα δε φυτεύεται, σε περιβόλι όχι, ο βασιλιάς το γεύεται κι όλος ο κόσμος το ‘χει»,

«Ποιο είναι τα άσπαρτο, το αφύτευτο, του κόσμου το βοτάνι;», «Άσπαρτο κι αφύτευτο και στο σακί δεμένο», «Αφρίζει η θάλασσα και χύνομαι, ο ήλιος με κάνει και ψήνομαι κι οι άνθρωποι με τρώνε». Η απάντηση σε όλα, όπως καταλαβαίνουμε, είναι το αλάτι. Και κλείνουμε με κάποιες παροιμίες: « Το αλάτι με τη ζάχαρη μοιάζουν μα δεν ταιριάζουν» ( δεν είμαστε όλοι ίδιοι όσο και να μοιάζουμε), «Μη ρίχνεις αλάτι στις πληγές» (μη χειροτερεύεις μια ήδη άσχημη κατάσταση), «Η μοίρα μου με μοίρανε μ’ ένα σπυρί αλάτι» (ευλογήθηκα με σπάνιο αγαθό), «Σε ξένο φαΐ αλάτι να μη ρίχνεις» (μην ανακατεύεσαι σε ξένες υποθέσεις), «Κάποιου πεινασμένου δίνανε να φάει και το κοίταζε στ’ αλάτι» (ενώ βρίσκομαι σε ανάγκη προβάλλω απαιτήσεις), «Γερόντων πάρε τη βουλή κι ανθρώπων μαθημένων, οπού έχουνε πολύ ψωμί και αλάτι φαγωμένο» (να συμβουλεύεσαι ανθρώπους που έχουν πείρα και αγνά αισθήματα), «Όποιος κατουράει στη θάλασσα το βρίσκει στο αλάτι» (όταν κάνεις το κακό κάποια στιγμή θα το βρεις μπροστά σου σε κάτι σημαντικό για σένα).

Αξίζει να το δεις... «Ιμαλάια» Γαλλική ταινία (1999) διάρκειας 109’ σε σκηνοθεσία του Έρικ Βαλί με τους: Τίλεν Λόντουπ, Λάπκα Τσαμσόε, Γκούργκον Κιαπ, Κριστίν Μπαράνσκι Ο πεισματάρης γέρος αρχηγός ενός χωριού των Ιμαλαΐων, παρά τη μεγάλη ηλικία του,

επιμένει να οδηγήσει ο ίδιος ένα καραβάνι που μεταφέρει το περίφημο αλάτι Ιμαλαΐων από τα ορυχεία στα βουνά προς την πρωτεύουσα του Νεπάλ. Η πορεία προς τις εύφορες κοιλάδες θα είναι μια συνεχής αναμέτρηση ανάμεσα στους ανθρώπους και τα "πνεύματα" των βουνών. Φοβερές σκηνές γυρισμένες με κίνδυνο των τεχνικών, σε ένα μυθοπλαστικό ντοκιμαντέρ με ερασιτέχνες ηθοποιούς που αναπαριστούν τη ζωή τους.

Σ ε λ ί δ α | 15

Γράφει η Κατερίνα Γουργολίτσα

Κι

όμως...

Το αλάτι μπορεί να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης, είτε φυσικό (το έχει δημιουργήσει η ίδια η φύση) είτε τεχνητό (είναι δημιούργημα κάποιου καλλιτέχνη). Αν κάποιος ταξιδέψει στην περιοχή της Νεκράς Θάλασσας στα σύνορα Ιορδανίας και Ισραήλ, θα έχει την ευκαιρία να δει από κοντά ένα πραγματικό θαύμα της φύσης: τα φυσικά γλυπτά από αλάτι που έχουν σχηματιστεί σε διάφορα σημεία της. Όπως είναι ευρέως γνωστό η Νεκρά Θάλασσα διακρίνεται για τη μεγάλη συγκέντρωση αλατιού, η οποία ξεπερνά κατά 8,6 φορές τα επίπεδα αλατότητας των ωκεανών. Η υψηλή αυτή συγκέντρωση άλατος έχει ως συνέπεια να μην μπορεί να αναπτυχθεί στα νερά της κανένας υδρόβιος οργανισμός ενώ είναι αδύνατο κάτι να βυθιστεί σε αυτά. Έχει βρεθεί από επιστημονικές μετρήσεις ότι στη Νεκρά Θάλασσα εντοπίζονται περισσότερα από 35 είδη μετάλλων ( σίδηρος, μαγνήσιο, κάλιο, νάτριο, βρώμιο, θείο, ιώδιο κ.α), τα οποία ενώνονται μεταξύ τους με ένα «μαγικό» χημικό τρόπο και δημιουργούν πανέμορφους κρυστάλλους διαφόρων χρωμάτων και σχηματισμών. Τα πιο περίτεχνα από αυτά τα φυσικά γλυπτά έχουν σχήμα μανιταριού, νούφαρου και κοραλλιού. Δυστυχώς όμως, με την πάροδο των ετών, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι θα υπάρξει μείωση αυτών των σχηματισμών από αλάτι , αφού το ποσοστό εξάτμισης του νερού ήδη υπερβαίνει το ρυθμό εισροής από περιρρέοντες ποταμούς και λίμνες, με αποτέλεσμα τα πανέμορφα γλυπτά τελικά να μετατραπούν σε μια μεγάλη λασπώδη περιοχή. Ο Ιάπωνας καλλιτέχνης Motoi Yamamoto έχει γίνει παγκόσμια γνωστός για τους υπερμεγέθεις λαβυρίνθους και τα εντυπωσιακά γλυπτά που δημιουργεί χρησιμοποιώντας ως υλικό κατασκευής τόνους από αλάτι. Βασικό κίνητρο της δουλειάς του, όπως λέει ο ίδιος, αποτέλεσε ο θάνατος της αδελφής του, το χειμώνα του 1995, σε ηλικία μόλις 24 ετών, από καρκίνο του εγκεφάλου. Ομολογεί πως για ένα διάστημα βρισκόταν

μεταξύ θλίψης και έκπληξης, μεταξύ αυτού που είχε και αυτού που έχασε. Τα συναισθήματα αυτά λειτούργησαν ως εναρκτήριο λάκτισμα για τις μετέπειτα θαυμάσιες δημιουργίες του. Επέλεξε το αλάτι ως υλικό λόγω της πρωταγωνιστικής του θέσης στις τελετές εξαγνισμού του Σίντο, της παραδοσιακής θρησκείας της Ιαπωνίας (οι ιερείς αλλά και ο απλός κόσμος σκορπίζουν αλάτι για να καθαρίσουν ένα χώρο από τις επιδράσεις είτε των κακών πνευμάτων είτε του θανάτου). Με τους κόκκους του αλατιού ο Yamamoto δημιουργεί δαιδαλώδεις δαντελωτούς χάρτες, εικόνες που μοιάζουν με φανταστικούς λαβύρινθους, οι οποίοι αποκαλύπτονται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα αν τους κοιτάζει κάποιος από κοντά ή από μακριά. «Όταν ζωγραφίζω ένα λαβύρινθο από αλάτι», θα πει σε μια συνέντευξή του, « είναι σαν να ακολουθώ το ίχνος της μνήμης μου. Οι μνήμες μοιάζουν να αλλάζουν και να εξαφανίζονται όσο περνάει ο καιρός. Ωστόσο, αυτό που με ενδιέφερε ήταν να αγγίξω μέσα από τις κατασκευές μου τα κομμάτια εκείνα του παρελθόντος που δεν μπορούν να αγγίξουν οι φωτογραφίες ή τα κείμενα. Αυτό που ζητώ να κάνει η κάθε δουλειά μου είναι να αγγίζει ένα τέτοιο κομμάτι πολύτιμης μνήμης». Άλλοτε επίπεδα ή ανάγλυφα και άλλοτε τρισδιάστατα, τα έργα του Motoi Yamamoto δεν μπορεί παρά να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του θεατή/επισκέπτη του χώρου όπου κατά καιρούς εκτίθενται, αν μη τι άλλο λόγω της εγγενούς τους φθαρτότητας: τόσο ο ίδιος ο καλλιτέχνης όσο και το κοινό του, γνωρίζουν ότι το έργο θα διαλυθεί μέσα σε λίγες μέρες. Κι αυτό γιατί μετά την ολοκλήρωση των έργων του και την παρουσίασή τους, ο καλλιτέχνης επιτρέπει στο κοινό του να τα καταστρέψει και ο ίδιος επιστρέφει το αλάτι που χρησιμοποίησε στη θάλασσα, γιατί, όπως λέει, το ταξίδι του αλατιού πρέπει να κάνει έναν πλήρη κύκλο. Το ελληνικό κοινό είχε την ευκαιρία να θαυμάσει από κοντά αυτά τα εξαίσια δημιουργήματα το 2006 στην Πάτρα, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Ο Yamamoto είχε έρθει στη χώρα μας για να παρουσιάσει την έκθεση

«Λαβύρινθος», στο πλαίσιο ενός προγράμματος ανταλλαγών μεταξύ του Kanazawa Art College της Ιαπωνίας και ευρωπαϊκών θεσμών, όπως ήταν και αυτός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Γλυπτά από αλάτι μπορεί επίσης να θαυμάσει κανείς και στο Αλατωρυχείο της Βιελίτσκα στην Πολωνία, του οποίου οι αίθουσες λειτουργούν σαν μια εναλλακτική γκαλερί. Το Αλατωρυχείο εκτείνεται σε εννέα υπόγεια επίπεδα, με περισσότερες από 2.040 αίθουσες και 300 χλμ. στοές, που είναι λαξεμένες πάνω σε συμπαγείς όγκους αλατιού, καθώς και υπόγειες λίμνες. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό και πλούσια διακοσμημένο είναι το "Παρεκκλήσιο της Ευλογημένης Κίνγκα", ένας καθεδρικός ναός διαστάσεων 54 επί 17 μέτρα και με ύψος 12 μέτρα. Η κατασκευή αυτού του υπόγειου ναού διήρκεσε περισσότερο από 30 χρόνια (1896 1927), ενώ χρησιμοποιήθηκαν 20.000 τόνοι συμπαγούς αλατιού. Όλα τα αντικείμενα μέσα στο ναό, από τους πολυελαίους μέχρι τα είδη θρησκευτικής λατρείας, είναι κατασκευασμένα εξολοκλήρου από το αλάτι του ορυχείου. Από την οροφή του ναού κρέμονται πολυέλαιοι από αλάτι, η Αγία Τράπεζα και ένας Εσταυρωμένος δεσπόζουν στην αίθουσα, ενώ οι τοίχοι κοσμούνται με ανάγλυφες από αλάτι βιβλικές παραστάσεις. Το θέαμα είναι πραγματικά συγκλονιστικό! Το Αλατωρυχείο της Βιελίτσκα έχει ενταχθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Τέλος, αξίζει να κάνουμε μια ιδιαίτερη αναφορά στο Bashir Sultani, ένα καλλιτέχνη με καταγωγή από το Αφγανιστάν, ευρέως γνωστό στους καλλιτεχνικούς κύκλους για τη δημιουργία πορτρέτων με πρώτη ύλη το αλάτι. Πηγή έμπνευσής του αποτελούν διάσημοι τραγουδιστές, ηθοποιοί, πολιτικοί και χαρακτήρες ταινιών.

Σ ε λ ί δ α | 16

ΠΑΜΠΛΟ ΝΕΡΟΥΔΑ

Ωδή στ’ αλάτι Aυτό το αλάτι της αλατιέρας εγώ το είδα στις αλυκές. Ξέρω ότι δεν θα με πιστέψετε αλλά τραγουδά, τραγουδάει τ’ αλάτι, το δέρμα των αλυκών τραγουδά μ’ ένα στόμα μπουκωμένο απ’ τη γη. Ανατρίχιασα σ’ εκείνες τις ερημιές όταν άκουσα τη φωνή τ’ αλατιού στην έρημο. Κοντά στην Αντοφαγάστα Όλος ο κόσμος με το θειάφι αντηχεί: είναι μια ραγισμένη φωνή σ’ ένα τραγούδι συμπόνιας.

Ευχαριστούμε θερμά το συμμαθητή μας της Γ’ Λυκείου Παναγιώτη Χρυσικό για το σχέδιό του των αλυκών Μεσολογγίου

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ Μητρικό αλάτι Ίσως είναι το μητρικό σου αλάτι που σήμερα μ’ έφερε, θάλασσα, κοντά σου. Αλλά κι αν ακόμη δεν είσαι μητέρα μου, μοιάζουμε πάντως. Μπορεί και τα λόγια μου να είναι αέρας σαν τα δικά σου. Καιρός είναι άλλωστε ν’ αφήσουμε τα όνειρα, σαν μια φούχτα άμμο που τη ρίχνουμε πίσω μας. Αρκεί πως αυτός ο παράδοξα όμορφος κόσμος μάς μάγεψε. Μεθύσαμε θάλασσα!