Astekaria 路 2009ko abenduak 15 路 txiteanpitean.wordpress.com
Txitean arratia ubide zeberio
1
irrintzi bat Bi herri irri bi
2 Argitaratzailea: ZERTU Kultur Elkartea. Helbidea: Herriko Plaza 24, 48142 Artea. Telefonoa: 94 631 73 14. Helbide elektronikoa: txiteanpitean@topagunea.com Web orria: www.txiteanpiteanwordpress.com Erredakzino burua: Irune Garcia. Telefonoa: 94 631 73 14 eta 649 979 112. Kazeteraria: Ainhoa Du単abeitia. Kudeatzailea: I単igo Iruarrizaga. Kolaboratzaileak: Clara Luja eta Jon Urutxurtu. Maketazinoa: Irune Garcia. Publizidadea: I単igo Iruarrizaga. Telefonoa: 649 979 115. Banaketea: June Egileor (Lemoa eta Bedia), Julen Eskalante eta (Areatza), Iratxe Arribas (Zeanuri), Berbizkunde Arroita (Zeberio), Amaia Uriarte (Dima), Legardi Romero (Igorre) eta Maitane Olatz Bilbao eta Xabier Sagarna (Arantzazu, Artea eta Ubide). Tiradea: 6.200 ale. Inprimategia: Iparragirre Editoriala.
txitean pitean
zerbitzuak
a u r k i b i d e a
5
7
8-9
ZERBITZUAK
Larrialdiak Galdakaoko Ospitalea 94 400 70 00 S.O.S. DEIAK 112
Babesleak:
Arantzazu, Areatza, Artea, Bedia, Dima, Igorre, Lemoa, Ubide, Zeanuri eta Zeberioko Udalek diruz lagunduta.
Kultura Sailak (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza) diruz lagundutakoa
Guardiako Farmaziak Abenduaren 14tik 20ra Goikoetxea. Dima. Ugarana 33 Tel.: 94 673 70 54 Abenduaren 21etik 27ra Traver. Bedia. J.A. Agirreren enparantza z/g Tel.: 94 631 39 50 Zeberiokoak ez dau guardiarik egiten. Medikuak Arantzazu: 94 631 56 89 Artea: 94 673 92 11 Areatza: 94 631 71 52 Bedia: 94 631 34 13 Dima: 94 631 56 30 Igorre: 94 600 74 63 Lemoa: 94 631 31 16 Ubide: 945 45 03 61
Zeanuri: 94 673 91 49 Zeberio: 94 648 20 79
Parketxea 94 673 92 79
Udaletxeak Arantzazu: 94 631 56 89 Artea: 94 673 92 05 Areatza: 94 673 90 10 Bedia: 94 631 42 00 Dima: 94 631 57 25 Igorre: 94 631 53 84 Lemoa: 94 631 30 05 Ubide: 945 45 03 22 Zeanuri: 94 673 91 46 Zeberio: 94 648 10 79
Abertzaletasunaren Museoa 94 631 72 51
Udalen Mankomunitatea 94 631 17 17 / Faxa 94 631 92 15 Arratiako Behargintza 94 631 73 98 / Faxa 94 631 17 84 Gorbeialde 94 631 55 25 / Faxa 94 631 71 01
Igorreko Kultur Etxea 94 673 62 51 Gazte Informazio Bulegoa 94 673 62 51 eta 639 018 133 Gorbeialde Irratia 94 631 52 90 Trenak Euskotren 902 543 210 Bizkaibus 902 222 265 La Union 94 427 11 11
txitean pitean
GUTUNAK Eskerrik asko Orain hiru urte hasi nintzan txitean piteanen beharrean. Bertatik pasau bai, baina ez nituan Arratia eta Zeberio ezagutzen. Ha ta guzti be, bertako jenteak besoak zabalik hartu ninduan. Hiru urte beranduago, Euskal Herriko parajerik ederrenetako batzuk ezagutu dodaz eta lagunak be egin dodaz hemen. Eskerrik asko, Arratia! Berrogeita bostak beteta nebazan, eta nire lehenengo lan fijoa zan (nahiz eta 20 urte nebazanetik beharrean egon). Aurreretxi barik ZERTU Kultur Elkarteak andre heldua baino harago, kazetaria ikusten jakin eban.
MURUA Hiru urte beranduago, lan baldintza duineko lan fijoa daukat eta egunean-egunean kazetari hobea izaten saiatzen naz. Eskerrik asko, Zertu Kultur Elkartea! Ilusinoz beteta hasi nintzan txitean pitean izeneko hilabetekari dotore haretan. Hiru urte honeetan, hazi eta heldu egin da txitean pitean. Kazetariok badakigu persona libreak izateko norberak bere eretxia behar
dauala eta eretxia izateko informazinoa behar dala. Informazioa emoten ahalegintzen gara. Hilabetekari izatetik hamabostekari izatera pasau da txitean pitean eta webgunean gure eremuko informazino eguneratua agertzen da. Lehenengo eguneko ilusinoagaz jarraitzen dot. Eskerrik asko, txitean pitean! BEATRIZ AZPIRI
Zure eretxia agertu gura badozu, Gutunak atala zabalik daukazu. Ez da komenidu makinazko 15 lerro baino gehiago idazterik gutunotan. Izena, telefonoa, helbidea eta Nortasun Agiriaren zenbakia agertu beharko dira. Laburtu behar izan ezkero, txitean piteanek eskubidea dauka horretarako. Gutunak hona bidali: Zertu Kultur Elkartea. Herriko plaza, 24. 48.142 Artea edo txiteanpitean@topagunea.com helbidera.
ERETXIA
Amamari
A
upa, gabon amama, zelan zagoz, laztana? Ondo, ondo, ta zu? Hemen berotan, txapean ondoan, ikusten dozu... Ba baserrira etorri naz, nahiz ta domekea izan ez, gaztaina erreak jateko ta berba apur bat egiteko… Gorantza begira barrez, antxina txorizoari lez, atzera begira nabil... Eskilaratan gagoz, ni zure altxoan, trankil, edo kuartuan belauniko, edo briskan, edo kroketak egiten... Ez naz nostalgian jausiko, zuk
3
berbetan
IKER YURREBASO ez zeunke egingo... Ondo dakizu jakin zelangoa nazen izan: lapikoa joata ba- tzuetan, astotxua naz, zaldi zuria naz, bedar sikua kortan. Odol beroa be banaz, bai egunez ta bai gabaz... Arima bi bageunkez, batagaz disfrutau eta besteagaz ez? Eskuzabala izateko eta bihotz oneko, beti esan dozu zuk. ‘Hartu hau hori ta bestea’, ardura barik, musutruk. Ni ez naz hain zintzoa, batzuetan naz otsoa, beste batzuetan usoa, barruan daukat basoa.
Ozen esan egin behar dot ni ez nazala ziripot. Barruan burrukea daukat, baia niri ez deitu Pol Pot ze egingo dozu porrot. Inor zapaldu barik aurrera egiten dot nik, Jaungoiko deliriorik ez, bidea egiten dot oinez. Agintarien apatxak okerrak dira eta latzak. Gure lurrak saltzean, ‘zientzia eta teknikean’ izenean, batzean dabiz diru ugari. Nok esango deutso ama-lurrari asko maite dogula, minik egin gura ez deutsagula?
IRATXE ETXEBARRIA
Lost in translation
H
izkuntza batetik bestera itzultzean berba batzuk esangurearen parte bat galtzean dabela esatea ez da ezer barririk esatea. Euskeratik gaztelaniara pasaukeran esangurea aldatuten daben berba horreetako bat “etxea” da. Gure laguna dan euskera irakasle bateri, lehenengo urratseko talderen bat toketan jakonean, euskerearen aurkezpen txiki bat egitea gustetan jako. Eta ikasle barriak zenbat dakien konprobau ostean, esaten deutsie gauza berari erreferentzia eginda be, berba bat itzultzean esangurea aldatuten dala. Eta beti ipinten dau adibide berbera “etxea” berbea. “Etxea y casa no son lo mismo” esaten deutsie ikasleen harridurarako, hareen interesa lortuz. Etxe baten jabe egin zarie. Edo alderantziz. Gaur egun, jentea etxe baten jabe izan daiteke. Ondo kostata eta danon eskubidea izan arren. Sasoi baten, halanda be, etxea ez zan gurea, gu ginan etxekoak. Nongoa zara? Galdetzen dogunean ez dogu jakin gura izaten zein herritakoak edo zein auzunetakoak bakarrik, zein etxetakoak baino. Eta etxeak zabalik eukiten ebazan ateak. Askotan “etxekoa zaitugu” edo antzeko zeozer esaten eban kartela atarian egoten zan, bidetik pasetan zana etxekoakaz berba bi eta mokautxua egitera konbidatuz. Zatoz gurera, zatoz gure artera... Egitura soziala bera be, etxearen zerbitzuan egoan, etxea manteniduteko pentsauta. Horregaitik, etxeko seme-alabak abade edo moja joan, Ameriketara alde egin edo beste baserri batera ezkontzen ziran. Bat bakarrik geratu eitekealako etxean, etxeak osorik irauteko. Sasoi haretan, etxea dirutan balio ebana baino gehiago zan. Bertan bizi ziranai biziteko behar zan guztia emoten eutsan etxeak eta hareek etxekoak ziran, ez etxearen jabeak. Etxeak emoten eutsan izena etxekoai. Ameriketako kotoi landetako.
4
txitean pitean
herriak
Salneurri tasautako etxebizitzen zozketea
Etxerat-ek manifestazinoetarako deialdia egin dau gabonetan IRUNE GARCIA
Salneurri tasautako etxebizitza honeetako baten jaube izateko aukerea sortu da, etxebizitza egokitu jakien hainbatek atzerantza egin dabenean. AINHOA DUÑABEITIA Hori dala eta, abenduaren 7ra arte emon daiteke izena zozketan sartzeako. Eta baldintzak errazagoak dira orain. Arratiako jenteak errazago eukiko dau oraingoan Bediako Udalak eta Inmobiliaria San Juanek hitzarmen bat adostu eben 2006an. Horren arabera, etxebizitzen prezioa 153.258 eurotan (gehi BEZ) ipini eben eta Udaletxeak topauko ebazan erosleak. Etxebizitzok eskuratzeko baldintzak be-
tetzen zituenen artean zozketea egin zan 2007an. Krisia dala-eta, horreetatik batzuk atzerantza egin dabe eta sei pisu hutsik geratu dira. Eta pisu horreen zozketan parte
AMEk, Arratiako Merkatarien Elkarteak, “Herrian bizi, herrian erosi” izeneko kanpaina jarri dau martxan. Abenduan hasi eta urtailaren 4a arte, animazinoz beteko dira Igorreko ka-
Diman errepresaliatuen aldeko otzara Diman “urteko herriko errepresaliatuen aldeko” Gabon otzararen zozketea egingo da abenduaren 31n, Herriko tabernan 21:30ean. Boletoak Dimako tabernetan guztietan dagoz salgai hilaren 29ra arte. Erostera animetan zaitue Etxeratekoek.
Caritasek tonbolea ipini dau
Bedian egindako azken etxeak.
Tanborrak eta Sua Igorren IRUNE GARCIA
hartzeako izena emoteko epea zabalik dago. Lehen Bediako jenteak bakarrik erosi eikezan tasautako pisu honeek, baina orain beste herrietako jenteak be izango dau aukerea.
Etxerat-ek euskal presoak Euskal Herrira hurreratzeko, Gabonen ingururako hainbat ekimen prestatu eta horreetarako deialdia egin dau. Abenduaren 24an, Lemoako Plaza Gorrian konzentrazinoa egongo da 13:30ean; hurrengo egunean kontzentrazinoa Igorren izango da19:30ean, eta 31n manifestazinorako deialdia egin dau. Manifestazino hau Igorren izango da arrastiko 18:30ean, “Euskal Presoak Euskal Herri-
ra. Dagozkien eskubideen jabe” lelopean. Urtailaren 2an, Bilbon egingo dan Euskal Herri mailako manifestazinoan parte hartzeako deia be egin dau Etxerat-ek.
leak, jentea herrian geratu daiten eta herrian bertan egin daiazan Gabonetako erosketak. Tanborrak, sua, hankapaluak... magiaz betetako ikuskizunak. Egitaraua Abenduaren 5ean izango da lehenengo ikuskizuna.
Egun honetan tanborradea eta talde afroperkusionista bat ibiliko dira Igorreko kaleetan zehar. Hilaren 11n, “Deabru Beltzak” Les Tambours de feu euren ikuskizuna ekarriko dabe Kultur Etxe aurrera arrastiko zazpiretan. Hemeretzian, Detraka Animazio Taldeak Zirkus Mirkus kale antzerkia ekarriko dau. Zirko handi eta ikusgarria kalejiran.
IRUNE GARCIA Hainbat produktuz osotutako tonbolea antolatu dabe aurten be Caritasekoak. Hilaren 11, 12 eta 13ko astegoienean zabalik egon zan eta 18, 19 eta 20koan be zabalik egongo da. Tonbolea Andra Mari libuurudendearen lokalean dago eta 10:00etatik 14:00etara eta 15:00etatik 20:00ak arte egongo da zabalik. Jasotako dirua Arratiako mojak beharrean dagozan Peru eta Congoko misinoetarako izango da.
txitean pitean
5
herriak
45 urte Arratiako tranbia barik Ehun urtetik gora igaro dira, gehienbat Arratiako tranbia izenaz ezagutzen dan Bilbotik Durango eta Arratiarako Tranbia Elektrikoa jaio zanetik, eta 2009ko zemendiaren 30ean bere heriotzearen 45. urteurrena bete da. Tranbia ekologikoa eta isila zan, baina batez be ezinbesteko erreferentea erabili behar izaten eben lagunentzat. Urteak aurrera joan ahala eztanda-motorea, gasolina eta petrolioaren beste deribau batzuen sasoia heldu zan. Eta orduan, 1964ko zemendiaren 30ean, Arratiako tranbiaren heriotzea gertatu zan. IRUNE GARCIA Bilbotik Durango eta Arratiarako Tranbia Elektrikoaren —TBDA— historia arakatzeak XIX. gizaldiaren amaierara salto egitea suposetan dau, 1898an Sustapen Ministeri- tzak lurrun-tranbiaren kontzesinoa Angel Iturralderi emon eutsan unera hain zuzen be. Dana dala, tranbia hareek inoiz be ez ziran ibili lurrun-makinak mobiduta, eta 1899ko urri lehenengoaren 2an, Lemoa-Artea tartearen behin-behineko inaugurazinoa burutu zanean, lehen tranbiak animaliatrakzinoaren bidez ebilzan. Inaugurazinoagaz batera, “Automóvil Vitoriana” konpainiak, Barazar mendatetik igaroz, Areatza
eta Gasteiz lotzean ebazan autobus-zerbitzua jarri eban martxan. 1902ko garagarrilaren 5ean, probak egiteko lehenengo tranbia elektrikoa Durangora heldu zan; aste batzuk beranduago Lemoa-Zeanuri tartean trakzino elektrikoa eukan zerbitzua hasi zanez, animalia-trakzinodun tranbiak kendu egin ziran. Azkenik, egun handia heldu zan, eta 1902ko abenduaren 7an, Bilbotik Durango eta Arratiarako Tranbia Elektrikoaren behin betiko inaugurazinoa burutu zan. Amorebieta-Etxano, Durango eta Arratiako herriak euren artean eta Bilbogaz lotzean ebazan garraiobide ha, Arriaga Antzokiko plazatik ateratzen zan Lemoara zuzentzeko, eta
hemen linea bitan banatzen zan: Durangorantza edo Zeanurirantza. Tranbiabidearen luzerea, guztira 49,21 kilometrokoa zan; horreetatik 20 Bilbo
"1964an izan zan tranbiaren azken biajea"
(Arriaga) eta Lemoako tarteari egokozan; Lemoatik Durangorako lineak 14,6 kilometro eukazan, eta antzerako luzerea eukan Lemoatik Zeanurirako tarteak.
Bidaiaren eta merkantzien garraioa Bere bizitzako lehenengo urteetan lehia zorrotza izan eban Bilbotik Durangorako trenbide estua ustia- tzen eban Konpainia Zentralagaz, baina 1911ko bagilearen 12an, Ferrocarriles Vascongadosek Bilbotik Durango eta Arratiarako Tranbia Elektrikoaren akzino guztiak erosi ebazanean, amaierea emon jakon bi enpresen arteko burrukeari. Hurrengo urteetan tranbien hobe- tzeari ekin eutsien jabe barriak: azpiegiturak barriztatu ebezan eta bidaiarentzako bagoien kanpoko itxurea —ordura arte egur barni-
zautakoa zan— aldatu eta beilegiz margotu ebezan. Urte horreetan bidaiarien eta merkantzien trafikoak gora egin eban, adibidez 1929an, 4.196.460 persona eta 89.287 tona merkantzia garraitu ebazan. Kontuan izan behar da linean hainbat lantegira sartzeako bazterbideak egozala: Barbier-era, Abusun; Santa Anara, Boluetan; Basconiara, Basaurin; Firestonera, Urbin; Elpidio Bartolomera, Cementos Lemonara, eta La Flechara, Lemoan, eta abar. Bere 60 urtetik gorako historian tranbiabidearen errailak tarte baten baino gehiagotan.
6
herriak
Euskerea, gehiago edo gitxiago baina protagonistea Euskerearen Nazinoarteko Eguna ospatuten da abenduaren 3an eta Arratiako Udalak intensidade desbardinaz ekin deutsie eguna ospatuteari. IRUNE GARCIA Diman eta Zeberion eguna bakarrik ez, euskal astea be ospatuko dabe, beste leku batzuetan egunean bertan edo inguruko egunetan ekintzaren bat edo beste antolatu dabe. Eskola guztietan be egingo dabez ekintzak umeen euskereagazko atxekimentua handitzeko.
euskerazko film bat egon zan. Euskerearen egunean, eguenean, eskolan jaialdia eta arrastian berbaldia eta kantak egongo dira. Baina aste osoan ospatuko dabe Euskal
Igorren Indar enpresearen Euskera Planaren aurkezpena Igorreko Udalaren laguntzeagaz Indar enpreseak bere euskera plana diseinau dau. Urtean-urtean
Internet erabilten ikasteko IRUNE GARCIA Datorren hilean Igorreko KZgunean, Gorbeialdek antolatuta interneten erabilerearen gaineko kurso bat hasiko da. Lau orduko kursoa izango da, abenduaren 15 eta 16an. Ikastaro honen helburua gurasoai internetek dituan aukeren barri emotea da, euren seme-alabak zergaitik erabilten daben ulertuteko. Interneten nabegetan dakien gurasoai dago zuzenduta. KZguneak eskeintzen
dituan kursoetatik hiru kurso eta hiru herritan batera martxan ipini dabez Gorbeialden; Diman, Igorren eta Zeanurin, hain zuzen be. “Holan jarraitu beharra daukagu jenteak aukerea euki dagian formakuntzea izateko eta “bretxa digitala” deritxan hori gero eta estuagoa izan daiten” dino Zuriñe Etxebarria IKTkoak ONA txartelaren aurkezpena Hile honetan zehar, ONA txartelaren aurkezpena izango dabe Gorbeialde inguruko udal ordezkariak. Zer dan eta non erabili ahal dan jakiteko berbaldi bat izango dabe Izenpek (Eusko Jaurlaritzako Ziurtapen eta Zerbitzu Enpresa) aurkeztuta.
Jazarpena salatzeko manifestazinoa
Areatzan gaztaina jana Areatzan, Euskera Batzordeak antolatuta, Udaletxeko arkupeetan “gaztainak jaten eta kanta-biran ospatuko dogu geure hizkuntza zaharrak bizirik irauten dauala” dinoe Udaletxetik. Zitea arrastiko 19:00etan izango da. Diman zemendiaren 28an hasi ziran ospatuten Diman euskerearen eguna zemendiaren 28an hasi ziran ospatuten pelota partiduak, bertsolariak eta txi- txiburduntziagaz. Hurrengo egunean, goizean mendi urteerea eta arrastian herri kirolak egon ziran. Astelehenean, ludotekan
txitean pitean
IRUNE GARCIA
Umeentzat jokoak antolatu dabez Diman.
Astea eta holan, barikuan berbaldia, zapatuan jubilatuen eguna eta merkatu txikia eta jantzak egongo dira. (Ikusi agenda).
enpresa bateko Euskera Planen baten aurkezpena egiteko politikeagaz jarraituz, igaz egin zan lehenengoz.
“Poliziaren jazarpena” salatzeko eta SEGIko atxilotuak aska- tzeko mobilizazinoak egin dira Igorren. Holan, konzentrazinoa egin eben Igorreko Kultur Etxe parean zemendiaren 25ean 40 lagun inguruk, eta 220 lagunetik gora izan ziran 27an Igorreko manifestazinoan parte hartu ebenak. Hurrengo egunean, hilaren 28an, Bilbon egindako manifestazino jentetsuan be egon ziran hainbat arratiar.
Prentsaurrekoan deitutako manifestazinoa Manifestazinora deitu eben zemendiaren 16an jazarpena salatzeko prentsaurrekoa emon ebenak. Orduan, Andoni Akesolok lau kaputxadun, pistola eskuan eta Guardia Zibilak zirala esanez eraso egin eutsiela esan eban eta beste hiru lagunek polizien aldetiko jarraipenak salatu ebezan. “Jazarpen polizialari STOP. Itxi Arratie Bakean. Aski da. Konponbide demokratikoa orain” inoan pankartearen atzean joan zan manifestazinoa. “Atxilotuak askatu”.
txitean pitean
alkarrizketea
7
SORAYA LIZUNDIA
“Osasun ona eukiteko, ondo jan, lo ondo egin, kantau, jantzan egin eta naturagaz errespetu osoz bizi behar” Soraya Lizundia Igorreko anbulategian pediatria saileko erizaina da, eta gure
“ “
Arratiako umeen osasuna zelakoa dan azaldu deusku alkarrizketan. CLARA LUJA Zenbat denpora daroazu erizain beharretan? Denpora asko daroat, bizitza erdia baino gehiago. Betidanik euki dozu argi erizain izan gura zenduala? Ez, egia esan “txiripaz” amaitu neban erizaintza eskolan; lehenengotan ekonomia ikasketak egitea pentsau neban, baina klasera joan nintzanean hori ez zala niretzako ikusi neban, momentu horretan zabalik egoan gauza bakarra erizaintza eskolea zan, eta hamazazpi urtegaz horretan hasi nintzan, zer egin ez neukan oso argi. Zer da zeure beharretik gehien eta gitxien gustaten jatzuna? Orokorrean neure lana asko gustetan jata eta zentzu horretan pribilejiaua sentiduten naz, askok eta askok ezin dabelako hori esan. Osasuna medikalizazinotik aparteko gauza dala pentsetan dot, eta bizi- tza osasuntsu bat eroateko persona guztiak tresna edo baliabide batzuk daukaguzan aldetik, momentu
batzuetan baliabide horreek errekuperatuten laguntzea da gehien gustetan jatana. Gitxien gustetan jatana, batzuetan osasun politikak neure kriterioagaz bat ez datozela, arazo etikoak sortarazten deustez, eta enpresak markatuten dauana egin behar danez, horrek sortuten deusta egonezin handia. Zeure eretxiz, erizain izateko bokazinoa izatea derrigorrezkoa da edo edonor izan daiteke ikasketak eukinda? Bai, neure ustetan edonor izan daiteke; baina baldintza batzuekaz, erizain ikasketak oso orokorrak dira eta gero gai batzuk sakondu behar dira, hori argi eukinda, erizain izan zaitekez arazo barik. Igorreko anbulategian egiten dozu lan; betidanik anbulategi horretan egon zara? Ez, ikasketak amaitu eta ospitale baten lan egiten egon nintzan zaintza intensiboetan. Lan oso berezia zan, han hamabi urtez egon nintzan, gero herri handi bateko anbulategi baten egon nintzan eta 97. urtetik gaur
Batzuetan
osasun politikak ez datoz bat nirekin
Gurasoak
garrantzia
handia emoten
deutsie bigarren platerari eta hori ez dago ondo
egunerarte Igorreko anbulategian. Zeure ustez, herrietako anbulategietan atentzinoa urietan baino hurbilagokoa da? Bi mota horretako anbulategietan egin dot lan eta faktore asko dagoz jokoan: langilea profesionala dan ala ez, poblazinoagazko aurreretxirik daukan... Herrien problematikea sano garrantzitsua da, langabezi handia baldin badago, arazo sozioekonomikoak, etorkin asko badagoz euren integrazino egoerea... holango faktoreak herri txikietan eta handietan agertuten dira, antzekoak dira, baina egia da herri txikietan barruko hartu-emonak estuagoak izaten dirala eta hori askotan anbulategian bertan igartzen da.
Orain A gripe honegaz igarri dozue gaixo gehiago Igorreko anbulategian? Ez, berba asko egin da gai honen inguruan, urtero gripearen sasoian jente kopuruak igo egiten dau, gero barriro normalizau egiten da, baina egia esan, A Gripea dala eta, ez dogu ezer berezirik igarri. Europako ikerketa batzuetan dinoe umeak gero eta lodiago dagozala, biztanlegoaren %16.1, zeuk hori Arratiako umeen artean somatu dozu? Ezin deutsut esan, ikerketarik ez dogulako egin, baina mundu globalizau honetan ohiturak aldatuten diran neurrian, logikoa litzateke Arratian umeak lodiago egotea.
erreportajea 8 Sahara: Basamortuko areazko txitean pitean
Arratiako gazte talde bat Tindufeko errefuxiatuen kanpamenduetan egon da azaroaren 28tik abenduaren 7ra arte. Data aldaketak direla eta pertsona batzuk atzera bota ziran, baina azkenean 28 pertsonako taldea sortu zan, hiru begiraleak barne. Bidaia Gazte Planeko bederatzi udalek, Bizkaiko Foru Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak subentsionatu dabe. Gazte Planeko arduraduna dan eta begirale bezala joan dan Itxasne tan, Espainiak, Mauritaniak eta Marokok hitzarmen bat sinatu eben Atutxak Begitu 15eri esan deutsonez, “helburuetako bat gazteari beste Mendebaldeko Sahararen lurrak azken bi hauen artean banatzeko. errealitate bat erakustea izan da eta ahal dan neurrian hango jendea Fronte Polisario izeneko erakunde armatuak independentzia aldarrikalaguntzea”. Bidaiatu dabenen proiektua Smarako ospitala margotzea tu eban eta Arabiar Errepublika Demokratiko Sahararra (AEDS) izena zan hasiera batean, baina azkenean gazteen zentroa eman eutson 1976an. AEDSk kudeatzen du Marokok margotu dabe. “Sahara espainiar okupatuta ez daukon lurraldea. Bidaia egin aurretik dirua, botikak, eskolako mateArratiako gazteak Tindufeko (Argelia) errefuxiatuen riala, erropak etab bildu zituzten Saharara eramateko. kanpamenduetan egon dira. Kanpamendu hauek Mankomunitateko langilea dan eta begirale moduan kolonia izan zen wilayatan banatzen dira: El Aaiún, Smara, Dajla eta joan dan Gotzone Arrizabalagak azaldu deuskunez, Auserd. “jenteak gauze asko ekarri dauz eta bigarren bidairako Arratiako taldea Smaran egon da hiru familitan babe materiala batu da. Herrien partetik gogoa ikusi 1975. urtera arte” natuta eta saharauien bizimoduan parte hartu dabe dogu”. bederatzi egunetan zehar. Denbora asko eman dabe familiekin haimetan. Bertan, ohitura bat da egunero tea edatea. Iraitz Saharako egoera Sagarnak azaldu deuskunez, “hiru te hartzen dira eta ohitura hau Sahara espainiar kolonia izan zen 1975.urtera arte. Momentu horre- sozializatzeko modu bat da, gu tabernatara joaten garen moduan”.
o herria
Bederatzi egun horietan hainbat ekintza eta irteera egin dabez. Auserdeko festibal kulturala bisitatu eben. Urtero ospatzen den jaialdia da eta aurten Auserden ospatzen den lehen aldia izan da. Saharawientzat kulturak garrantzi handi du eta pertsona asko mobilizatzen da bertan parte hartzeko. 105 haima montatu ziran eta hauetako bakoitzean ekintza ezberdinak zeuden. Adibidez, saharawien dantza tipiko bat ikusi eben hauetako batean. Horretaz aparte, herrialde ezberdinetako ordezkariak zeuden konferentzia bat entzun eben. Beste batzuen artean, Saharako presidenteak, lehen ministroak, kultura ministrak
eta Argeliako lehen ministroak hartu eben parte. Saharako desertuko dunetara be hurbildu ziran egun bat pasatzen. Haima handi bat montatu eben bertan bazkaldu ahal izateko, egun horretan ezinezkoa zelako kanpoan bazkaltzea. Izan be, sirokoa altxatu zan, desertuko haize gogorra. Maitane Solagurenek Begitu15eri esan bezala, “dunak naturak eskaintzen deuskuzan paraje zoragarri bat dirala usteot, urrunera begiratzean amaierarik ez ebala emoten eban, horizontea urrunean galtzen zan; bizitzak berak bukaerarik eukiko ez baleu lez”. Dunak beren itxura aldatuz doaz haizearen indarrak area mugitzen daualako. Hasiera batean ospitala margotu behar zutela uste zuten, baina azkenean gazteentzako zentro bat margotu eben. Zentro honetan informatika gela, liburutegia, zinea etab egiteko asmoa daukie. Danon artean zentroa guztiz margotuta iztea lortu dabela esan deusku Itxasne Atutxak. Egun bi egon ziran zentroa margozten eta bertatik pasatzen zan jendea hurbildu eta hizketan geratzen zala kontatu deuskue. Smarako haur eskola, eskola eta dispensarioa bisitatu eben, bertako gela eta txoko guztiak ezagutuz. Nagore Aresek deskribatu deuskunez, “hemen ikustera ohituta gaudenarekin konparatuz egoera nahiko kaxkarrean dagoz eta material falta somatu neban”. Goiz batean eskolara bueltatu ziran.
9
Laguntasuna, indarra eta eskuzabaltasuna Bidai honek erakutsi deutsiena ahaztezina izango da 28 gazteentzat. Bederatzi egunetan zehar beren kulturatik irten eta guztiz ezberdina den errealitate batean bizi izan dira. “Hasieran aureri laguntako planagaz joan arren, aurek izan dira guri lagundu eta erakutsi deuskuenak. Trankilidade, pazientzi ta naturaltasun kurso intensibo baten egon gara 9 egunetan” esan deusku Marta Etxebarriak. Oroitzapen eta anekdota ugari ekarri dabez arratiako gazteak. Saharauien ezaugarriei buruz galdetzean, danak aipatu dabe ikusgarria dala beraien eskuzabaltasuna. “Iluntzetako zeruek eta desiertuen misterioa ahaztezinak izan arren, jendearen indarra, laguntasuna eta eskuzabaltasuna dira nire barrureino heldu diranak dino Marta Etxebarriak.
10
txitean pitean
kultura
Psikomotrizidadea 0-3 urte artekoen gelan ikastaroa Gazteak eurak eskatuta GIBek “Psikomotrizidadea 0-3 urte artekoen gelan� ikastaroa antolatu dau Areatzan. IRUNE GARCIA
Zemendiaren 28an hasi ziran eskolak, abenduaren 12an beste saio bat egon zan eta 19an izango da azkena. Hamabi orduko ikastaro praktikoa da. Urri bigarrenean be emon eben Diman Bigarren aldia da GIBek ikastaro hau antolatuten dauana. Urri bigarrenean izan zan lehenengoa eta orduan Arratiako 14 gaztek hartu eben parte. Oraingoan, Areatzan 17 ikasle dagoz 0 eta 3 urte artekoen gelan psikomotrizidadea zelan landu ikasten. Irakasleak Orue eskolakoak dira. Orue eskolea 2003an sortu zan beharginen
artean formakuntzea, gaitzea eta birziklatzea sustatzeko, batez be
hezkuntzan eta arreta sozio-sanitarioaren arloetan.
Aitor Intxaurragaren erakusketea Igorreko Kultur Etxean urtailaren 14ra arte IRUNE GARCIA
Psikomotrizidade ikastaroa dago martxan.
Abenduaren 14tik urtailaren 14ra arte Aitor Intxaurragaren pinturak ikusgai Igorreko Kultur Etxean. Aitor Intxaurragak paisajea pintetan dau paisajea pintau barik, hau da, zehaztasunak eta forma konkretuak jasotzeko bere burua behartu barik. Eremu geografiko bat baino gehiago idea bat transmitiduten saiatzen da. Beretzat sano
inportantea da sentimentu bat edota argiak edo koloreak sortutako emozinoa trasmitidutea. Argiak moduletan dau koadroa. Argi aldakorrak, laino eta zuhaitzen arteko argiak. Lurrera, koadrora heltzean dana distira bako argia da. Argi zorrotza, Ăąabarduraduna baina zaratarik egiten ez dauana. Intxaurragaren lanaren aurrean ikusleak bat-batekotasuna eta zorroztasuna sentiduten dau. Egileak.
txitean pitean
“
Salutadore edo salutadu hitza latineko salutem-etik —osasuna— dator; beraz, ogi salutadoreak ogi osasuntsua adierazo daike.
“
Oraindino Arratiako etxe bakan batzuetan gordetzen da.
11
kultura
Ogi “salutadorea”: desagertzear dagoan ohiturea JON URUTXURTU
Nahiz eta gaur egun ia desagertuta egon, Euskal Herri osoan orain dala ez urte askora arte Gabon garaian hainbat sinesmen eta ohitura bizitzen ziran, horreetako bat oraindino Arratia aldeko etxe gitxi batzutan bizirauten dauan Gabonetako ogi bedeinkatua edo ogi salutadorearena da. Salutadore edo salutadu hitza latineko salutemetik —osasuna— dator; beraz, ogi salutadoreak ogi osasuntsua adierazo daike. Gabon gaueko afariaren aurretik, mahaia bedeinkatu ostean, mahaiburuak, hau da, nor-
malean aitak, ogia hartu, bere ganean kutxiloaz gurutzearen seinalea egin, mosua emon eta kuskurra ebagitzen eban, jarraian mantelpean jarriz. Afal ostean ogi kuskurra armairu barruan edo ganean ipinten zan hurrengo urtera arte bertan gordetzeko, eta “ez da urdintzen beste edozein ogi legez”. Dana dala, herri edota etxe desbardinen arabera bariante txikiak emoten ziran errito hau burutzerakoan, adibidez Bedian, mantelpean jarri aurretik hirulau ardo tantaz bustitzen zan eta urtearen amaiera arteko afari guztietan ateratzen eben mahai ganera. Hurrengo urteko Gabon gauean ogi barriaren
Aita ogi salutadoreagaz.
kuskurra moztu eta gero, aurreko urtekoa etxeko personen edo animalien artean banatzen zan. Ogi horrek erabilera desbardinak eukazan, baina sinesmen zabalduarenaren arabera, gizakia zein animaliak amorrutik babesteko egokia zan eta bereziki txakur amorratuai emon ezkero, mantsotu egiten ei ziran. Zeanurin beste erabilera bat be beukan: urak ganezka egiteko arriskua ikusten zanean errekara botatzen eben babesteko. Gaur egun ia-ia desagertuta dagoan ohiturea da ogi bedeinkatua edo salutadorearena, baina oraindino Arratiako etxe bakana batzuetan gordetzen da.
12
kirolak
Badaiotz taldea lehenengoa da Euskadiko sokatira txapelketan Euskadiko Sokatira txapelketearen bigarren kanporaketea hilaren 12an Oiartzunen jokatu ostean, Gasteizko Badaiotz taldea lehenengo dago sailkatuta. IRUNE GARCIA Badaiotzek talde bi atera ditu. Badaiotz A taldean Dimako Izaskun Atutxa dago eta Badaiotz B taldean Lemoako Ruth Linaza da tiralari. Lehenengo kanporaketea Zeberion Hilaren 5ean Zeberion jokatutako Euskadiko txapelketarako tiraldietan, Gasteizko Badaiotz taldeak tiraldi guztiak irabazi eta lehenengo sailakatu zan. Badaiotz A taldeak tiraldi guztiak irabazi zituan. Badaiotz B taldeak be tiraldi guztiak irabazi zituan baina B multzoan gauza bera egin eban Amaiaur taldeak eta euren arteko deman bana irabazi eben.
txitean pitean
Hilaren 20an Arrigorriagan Hilaren 20an Arrigorriagan ebatziko da norentzat izango dan txapela baina faboritoa Badaiotz taldea da “Ez dakigu zer gertatuko dan baina gogor gabiz entrenetan” azaldu eutsan txitean piteaneri
Badaiotz taldekoak tiraka.
Ruth Linazak. Ez bakarrik Euskadiko txapela, mundukoa lortzeakoa be prestatzen dabiz. Izan be, zezeilaren 25etik 28ra Italian jokatuko dan mundialetara joatekoak dira Gasteiz aldeko Badaiotz taldeko neskak.
Gure futbol taldeak patxadaz dabiz
Ziklo-kroseko Bizkaiko Txapelketa
AINHOA DUÑABEITIA Lemoak galdu egin ditu azkenengo partidu biak eta 15. postura arte bajatu da. Gainera, jaitsiera postuetan dagozan Izarra eta Cultural Leonesagaz bardinduta dago 16 puntugaz. Txirrindulariak Zeberion.
Arratiako gizonezkoak Arratiak galdu ez, baina irabazi be ez. Bardindu egin ditu jokatutako azken partidu biak, eta bietan 0-0 emoitzagaz amaitu dira partiduok. Seigarren da orain sailkapenean 16 puntugaz. Arratiako andrazkoak Hamabostaldi onena Arratiako neskak egin dabe. Lehenengo Peña Athleticen kontra bardindu egin eben etxean, partiduko azken segunduetan aukera itzela izan baeben be berau irabazteko. Hurrengo partidua Leioan aurka irabazi egin eban. Halanda be, liga estua daukie eta postu bat galdu dabe sailkapenean. Hirugarren dira orain15 puntugaz.
IRUNE GARCIA Hilaren 13an, Ugaoko Ziklista Elkarteak eta Zeberioko Udalak antolatuta, Bizkaiko ziklos-kros txapelketea izango da Zeberioko Ermitabarri auzunean. “Igaz Sautuolan egin bazan be, aurten aldatu behar izan dogu obra batzuk zirala-eta. Ha ta guzti be, arrakastatsua izatea espero dogu eta 200 ziklista inguru etortea” azaldu deutso txitean piteaneri Ugao Zilista Elkarteko Kike Martinezek. Izan be, Bizkaiko txapelketea izan arren, Euskal Herri guztiko eta Santanderreko ziklistak etorriko dirala dinoa antolatzaileak. Zirukuitoak 2.500 m. daukaz.
txitean pitean
13
kirolak
Munduko Kopako lasterketa nagusia arrastiz aurten Dirua lortzeako zailtasunak, aldaketak zirkuitoan eta Ziklo Kros jai honen ordutegi luzapenak dira abanduaren 6an Igorren korriduko dan Munduko Kopako lasterketearen nobedade batzuk. Aurten, elite mailako lasterketea arrastiko 15:15ean izango da, beste herrialdeetan egiten daben lez. AINHOA DUÑABEITIA “Igaz, 12:30ean hasi zan lasterketa nagusia eta telebistak ez eben zuzenean emon. Baina hori ez jakie gustetan telebistakoai ze jentea enteretan da nork irabazi dauan eta emozinoa galtzean dau. UCI eta telebisten presinoa dala-eta, hiru eta erdiak aldean izango da aurten lasterketa nagusia” azaldu deutso txitean pitean-eri Juan Mari Zurinaga AZE lasterketa honen antolazailearen presidenteak. Aldaketa ugari Ordutegi aldaketa horrek beste aldaketa ugari ekarri ditu. Alde batetik, lasterketa gehiago egongo dira. “Ordu batetan, Munduko Kopako selekzinoetan ez dagozan elite eta 23 azpiko txirrindularientzat lasterketa bat egongo da. Parte hartu
gura daben guztientzat” dino Zurinagak. Bestaldetik, ordutegi luzapen horrek jateko lekuak ipini beharra ekarri dau. “Txosnak egongo dira ogitartekoak-eta jateko, plater konbinatuak be bai eta aterpe bat, bertan jarri eta jatekoa eta edariagaz egoteko”. Ordu gehiago diranez, etenaldi bi egongo dira atsedena hartzeako. Hamabietatik ordu batera izango da lehenengoa, Munduko Kopako selekzinoak entrenau ahal izateko, eta gitxi gorabehera ordu bietatik hiruretara bigarrena. Dirua lortzeako arazoak Hau danau antolatuteko 100.000 euro inguru behar dala dino AZE antoltzailearen presidenteak, baina aurten diru aldetik txarto dabizela dino. “Sano txarto. Krisiagaitik edo enpresak
dot uste. %80ra heltzean bagara...” dino kezkatuta. Eguraldi ona egin eta jente asko etortea da antolatzaileen esperantzea zorrik ez egiteko.
Sven Nys igazko garailea Igorren.
"Batzuetan osasun politikak ez datoz bat nire"
murriztu deuskue aportazinoa. Batek %50, beste batek osorik, ez dau dirurik emongo, hurrengoak %20 eta beste batek %42,5. Ez dakit ailegauko garan. Igaz kubridu genduzan gastu guztiak, baina aurten ez
Igorrekoa bosgarren lasterketea Bederatzi lasterketa osotuten dabe Munduko Kopa eta Igorrekoa bosgarrena da. Urri bigarrenaren 4an, hasi zan Trevison (Italia), bigarrena Plzen-en (Txekia) izan zan urri bigarrenaren 18an, ostean, Nommayn (Frantzia) korridu eben zemendiaren 8an, eta Koksijde-n (Belgika) 28an. Igorren, hilaren 6an; 20an, Kalmthout-en (Belgika) eta 26an Heusden-Zolderren (Belgika). Datorren urteko urtailan izango dira falta diran lasterketa biak: 17an Roubaix-en (Frantzia) eta 24an, azkena, Hoogerheide-n (Holanda).
14
A B E N D U A
txitean pitean
agendea · iragarki laburrak IGORRE
ARRATIA
Ertibil euskal gazte sortzaileen erakusketea abenduaren 11ra, Aitor Intxaurragaren erakusketea abenduaren 14tik urtailaren 4ra eta Arantzarteren erakusketea abenduaren 18ra arte Kultur Etxean.
19:00etan, abenduan zehar Saharako diaporamea. Arratiako gazteen biajea herri desbardinetan. (Ikusi 5. orrialdea).
DIMA
ZEBERIO
LEMOA
Goizean eskolan kantak, altxorraren bila, mezuak globoetan, jaialdia, txokolatea... 16:30ean, Begoña Uriarteren berbaldia.
16:30ean, tailerra “euskal mitologia ezagutuz” ludotekan.
Ganzabal Mendi Taldeak antolatuta, abenduaren 8ra arte, Pirinioetara urteerea.
UBIDE
ZEANURI
19:30ean, Aita Hipolito Larrakoetxearen bizitzaren ganeko berbaldia Kultur Etxean. Hizlaria: Miren Atutxa.
19:30ean, “Goiko eleizaren erretailaren azalpena” Kultur Etxean. Hizlaria: Ander Manterola.
BEDIA
ARTEA
LEMOA
11:30etik 13:30era eta 16:30etik 19:30era, Gabonetako Umeen Parkea aterpean.
19:00etan, presoen aldeko konzentrazinoa.
19:30ean, Mortimer antzezlana, Karabien.
16 17 18 19 20 21 22
IGORRE
ARANTZAZU
19:30ean, Azken Barikua, Etxerat-ek antolatuta, presoen aldeko konzentrazinoa.
16.00etan, plazan Olentzerori mendian bisitea egin eta eskutitzak entregetako. 19:30ean, Ortuzar gaztetxean pailazoak.
AREATZA
ARRATIA
19:00etan, Bingo erraldoia Laminetxe Gaztetxean.
11:00etan, futbol partidu tradizionala, Karabie Gaztetxekoak antolatuta.
IGORRE 19:00etan, Bingo erraldoia Laminetxe Gaztetxean.
ARTEA
IGORRE
LEMOA
11:00etatik aurrera jaialdia ludotekan. 17:00etan, plazan batu eta auzorik auzo Olentzero kantetan.
16:30ean, umeentzako zinea, Mikel Urrutikoetxearen abenturak filma.
Haurrentzako IV. Gabonetako Marrazki Lehiaketan marrazkiak aurkezteko epea amaitzen da.
komikia
Saldu
AUTOA SALGAI VW Bora TDI 110 zaldi 2002koa. Egoera onean. Prezioa: 7500 euro. Deitu 605 724 376 telefonora.
ETXEA SALGAI Zornotzan (Harrison-en). Atikoa 200 metro karratu terraza bi, bainugela bi, komun bat, 3 logela, 2 egongela eta jantokia, 20 metroko trastetegia eta garajea. Telefonoa 657 724 896.
Lan
eskaintza
BEHAR BILA
Lan bila nabil, Arratia inguruan etxe garbiketak egin, tabernan lan egin edo persona nagusiak zainduteko prest nago. Interesa badaukazu deitu 615 741 669 telefonora (Daisel).
Alokatu
ETXEA ALOKAIRUAN HARTZEAN DOT Etxea alokairuan hartu edo eta alkarbanandu gura dot Areatzan. Interesa badaukazu deitu 660 408 492 telefonora.
ETXEA ALOKAIRUAN IXTEN DOT Igorren, eguzkitsua eta ederra; Gorbeiari begira. Hiru logela, egongela, komuna eta sukalde handia, tresneria guztiagaz; balkoia eta terrazea. Barriztatua eta gasezko berogailuagaz. Deitu: 670 825 753. Zeozer saldu, erosi, alokatu, trukea egin edo behar edo behargin bila bazagoz, bidali asko jota 25 berbako mezu bat begitu@ topagunea.com-era. Mezuak doan dira.
txitean pitean
15
mundua arratian
Santiago Echeverria “Txori”: “Euskal Herrian gelditzeko asmoa daukot” "Argentinan euskal kultura oso barruan daroagu"
"Guretzat oso garrantzitsua da euskal gazteak hara bidaiatzea hurbilago sentitzen garelako"
Santiago Echeverria argazkiaren ezkerrean txalapartea joten.
Santiago Echeverria (Txori) euskal kultura bizi dauan argentinarra da. Amerika Latina eta EHU-ko hitzarmen bat dala eta Euskal Herrian dago ikasten momentu honetan. AINHOA DUÑABEITIA Ze lotura daukozu Euskal Herriagaz? Nire arbasoak lotzen naute Euskal Herriagaz. Birraitita naparra zan eta gaztetan Argentinara emigrau eban. Hori dala eta, nire etxean giro euskalduna egon da beti eta euskal kultura bizi izan dogu.
Orain dala 60 urte nire herrira (Necochea) heldu ziran euskaldunak euskal etxe bat sortu eben, nire bigarren etxea izan dana. Hor ikasi nebazan euskal dantzak, musika, kirolak eta euskera apur bat be. Zelan bizi dozue euskaltzaletasuna Argeninan? Ze desbardintasun ikusten dozu Argentina eta Euskal
Herriaren artean? XX. mendean egon zan migrazioa dala eta, euskal diaspora sano handia da Argentinan eta euskal kultura sano barruan daroagu. Santu askoren jaiak ospatzen doguz, San Sebastianak, Aberri Eguna… Horretaz aparte, urtero euskaldun guztiak batzen garean jaialdi bat ospatzen dogu, euskal kulturea
bultzatzeko asmoz. Beste herrialde batean jaio eta Euskal Herritik urrin bizi arren, hemengo egunerokotasuna jarraituten dogu. Euskaldun bati kontatzen deutsazunean arraroa da, ez da ondo ulertzen herrialde batekoa izan eta beste bategatik be ardura izatea, edo beste hori be zeure sentitzen dozula. Zahar Alai jantza taldeko partaidea zara. Noiz sortu zan? Euskal Herria bisitau dozue? Necocheako euskal etxeko partaide batzuk kanpora joan behar izan
ginan ikasten, eta beraz ezin genduan jantza egiten jarraitu zentroan. Hori dala eta Zahar Alai jantza taldea sortu genduan. Horrez ganera, Hator Hona proiektua be sortu genduan. Azken honetan parte hartu daben euskaldunak gu hona etortea nahi izan eben, eta igaz Euskal Herrian egon ginan jantza taldekoak. Proiektu honi “Argentina ere hator hona” izena emon eutsien. Emozinoz betetako bidaia izan zan guretzako, batez be gure arbasoen lurra ezagutzeko aukera izan gendualako.