Cloud Works 05/2019 by Magenta Communicatie

Alles over innovatie in ICT

Jaargang 10, nr. 5 / 2019

Kunstmatige intelligentie

IBM Watson is overal

Circulaire economie

Nieuwe inzameldoelstelling zet ICT-sector op scherp

On-premise

‘We keren op termijn echt nog wel terug naar de cloud’

En verder Hoe meten we de DIC? | AVG-boete in Nederland onder voorwaarden verzekerbaar | Duurzame IT en de MVO | De complexe weg naar een perfecte hybrid cloudstrategie | Bedrijven, instituten en overheden presenteren Nederlandse AI-coalitie | ‘Met één klik heb je een VPN-tunnel gelegd’ | www.cloudworks.nu In samenwerking met:

Solutions have a platform Discover ground-breaking IT security trends and innovative solutions at the leading international trade fair for IT security. Get your free ticket for it-sa 2019! Nuremberg, Germany it-sa.de/it-security4U

8 -10 October 2019

Cloud talk

Low-code kost (te)veel energie Tijdens de Datacenter Innovations Day op 19 september (zie ook pagina 11) zal Marjolein Bot van de Amsterdam Economic Board een presentatie verzorgen over een nieuw initiatief van bedrijfsleven en overheid om tot een drastische besparing te komen van de hoeveelheid energie die datacenters en IT-afdelingen verbruiken. De achterliggende gedachte bij dit project is dat de energietransitie die we de komende jaren doormaken tot een enorme vraag naar elektrische energie leidt. Die nieuwe vraag kunnen we niet afdekken door nieuwe centrales of windparken te bouwen.Vraag en aanbod lopen hier totaal niet synchroon. Dus gaat er een forse concurrentie op de markt voor elektrische energie ontstaan. Hoe gaan we voorkomen dat daar tekorten ontstaan? Een belangrijk wapen in die strijd is energiebesparing zodat uiteindelijk iedere partij die elektriciteit nodig heeft, deze ook daadwerkelijk kan verkrijgen. Iedereen zal dus moeten inschikken en minder gaan verbruiken. Datacenters en IT-systemen verbruiken veel elektrische energie. Logisch dus dat ook in die hoek gekeken wordt naar besparingsmogelijkheden. IT-systemen hebben al een aantal tools aan boord om tot minimalisering van het energiegebruik te komen: power management. Ware het niet dat veel systeembeheerders deze power managementfuncties bij het in gebruik nemen van servers direct ‘uit’ zetten. Men is vaak bang dat deze functies een negatieve invloed hebben op prestaties en beschikbaarheid. Uit onderzoek van onder andere Green IT Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam blijkt echter, dat er tal van scenario’s bestaan waarbij dit absoluut niet het geval is. Alle reden dus om meer aandacht te vragen voor power management. Marjolein Bot zal hier tijdens de DID nader op ingaan.

Maar er speelt nog iets. Die servers draaien software. Er is in het verleden al wel eens gekeken naar mogelijkheden om die programmatuur energie-efficiënter te maken. Dat idee sloeg destijds niet echt aan. Gek eigenlijk, want de hoeveelheid ‘cycles’ die een processor nodig heeft om een bepaalde softwarefunctie uit te voeren, is natuurlijk medebepalend voor de hoeveelheid energie die een server gebruikt. Zou het niet interessant zijn om te bekijken hoe we in developer tools ‘energiegebruik’ kunnen gaan gebruiken als een van de parameters op basis waarvan ontwikkelaars programmeren? Met andere woorden: kunnen we zo programmeren dat de hoeveelheid energie die een applicatie vraagt wordt geminimaliseerd? Natuurlijk kan dat. Alleen zijn slechts weinig developers zich hiervan bewust. Bovendien lijkt dé trend die we momenteel in de softwarewereld zien - low-code en no-code - juist een stap in de verkeerde richting. Het businessmodel van de leveranciers van dit soort tools is namelijk juist gebaseerd op het creëren van zoveel mogelijk regels code die vanuit de cloud worden afgenomen. Er is dus geen prikkel bij dit soort leveranciers om energiebesparing belangrijk te vinden. Bovendien zien we dat het fenomeen ‘energiegebruik’ helemaal niet op het radarscherm van developers staat. Dat moet snel veranderen. Want willen IT-afdelingen en -bedrijven een positieve bijdrage leveren aan de energietransitie, dan moet de gehele keten worden geoptimaliseerd - van koelmachine tot server-applicatie. Robbert Hoeffnagel, hoofdredacteur CloudWorks

Colofon In CloudWorks staat innovatie centraal. Met traditionele ICT-omgevingen is het steeds moeilijker om de business goed te ondersteunen. Innovatieve oplossingen op het gebied van bijvoorbeeld cloud computing, mobility, Big Data, software defined datacenters en open source kunnen echter helpen om de IT-omgeving ingrijpend te moderniseren en klaar te maken voor de toekomst. Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Uitgever Rik Stuivenberg

Vormgeving Content Innovators, Den Haag

Hoofdredacteur Robbert Hoeffnagel +31 (0)6 - 51 28 20 40 r.hoeffnagel@vakbladen.com

Abonnementen abonnementen@vakbladen.com +31 (0)88 - 22 666 80

Advertentie-exploitatie Jos Raaphorst +31 (0)6 - 34 73 54 24 j.raaphorst@archermedia.nl Redactie-coördinatie Ab Muilwijk a.muilwijk@vakbladen.com

Druk Veldhuis Media B.V., Raalte Kennnispartners BTG, Cloud Community Europe, DHPA, IT Room Infra, FHI, Green IT Amsterdam, ISPConnect

CloudWorks – nr. 5 / 2019

inhoud

Hoe meten we de DIC?

Duurzame IT en de MVO

In de vorige editie van CloudWorks is de DIC geïntroduceerd. Deze meting heeft tot doel inzichtelijk te maken hoe efficiënt de IT met de ‘power’ omgaat in het datacenter. Op dit moment is het weliswaar niet duidelijk wat de efficiëntie is, maar de schatting is dat 60 tot 80 % van alle energie naar de datacenters verbruikt wordt zonder dat er een echte IT-prestatie wordt geleverd. Kortom, niets doen in IT kost veel energie.

Het uitbrengen van het VN-rapport ‘Our Common Future’ was een van de eerste keren dat er veel publiciteit voor duurzaamheid was. In dat rapport werd IT als belofte gezien tot het verbeteren van productiviteit, efficiënter omgaan met grondstoffen en met energie. Ook riep het rapport op om innovaties - ook in IT - geschikt te maken voor ontwikkelingslanden, een oproep tot inclusiviteit.

Alles over innovatie in ICT

IBM Watson draait overal Low-codeontwikkelaar Mendix kondigde begin 2019 een verregaande integratie aan van het eigen platform met IBM Cloud Services. Dit betekent dat applicatie ontwikkelaars eenvoudige toegang hebben tot de functies van het artificial intelligence (AI)-platform IBM Watson. Bovendien draaien applicaties ontwikkeld met Mendix direct in de IBM Cloud. Dat lijkt een detail, maar volgens Efrym Willems, Business Development Manager bij Tech Data, is het een belangrijke stap voor de bredere adoptie van AI in multicloud-omgevingen.

Project warmte-/koudeuitwisseling Hornmeer live Slim samenwerken, duurzaam resultaat. In Aalsmeer gebeurt het. Daar namen vier partijen het initiatief voor warmte-/koude-uitwisseling. Hierbij levert NLDC Datacenters restwarmte aan Integraal Kindcentrum Triade, Sportcentrum De Waterlelie en aan Fertiplant, exporteur van potplanten. In ruil voor de warmte ontvangt het datacenter koud water om zijn datazalen te koelen. De ring wordt in het najaar daadwerkelijk in bedrijf genomen.

En verder 10

AVG-boete in Nederland onder voorwaarden verzekerbaar

Datacenter Innovations Day 2019 in teken van duurzaamheid en efficiency

Applicatiebeveiliging: drie aandachtspunten voor de business

Blog Cloud Research: cloud governance met tanden

All IT Rooms realiseert milieuvriendelijke serverruimte voor wallet-specialist Secrid

De complexe weg naar een perfecte hybrid cloudstrategie

Blog ISPConnect: what about training?

Bedrijven, instituten en overheden presenteren Nederlandse AI-coalitie

maincubes AMS01 nieuwe locatie van Europees OCP Experience Center

‘We keren op termijn echt nog wel terug naar de cloud’

Hoe NXP app-performance optimaliseert met ThousandEyes

Nieuwe inzameldoelstelling zet ICT-sector op scherp

Blog DHPA: hoe staat de Nederlandse hosting- & cloudsector er voor?

‘Met één klik heb je een VPN-tunnel gelegd’

Vernieuwd IT Infra event biedt bezoeker laatste inzichten

42 Blog BTG: innovatie met de snelheid van het licht

www.cloudworks.nu CloudWorks – nr. 5 / 2019

Energie Aan de slag met de Datacenter Idle Coëfficiënt:

Hoe meten we de DIC? In de vorige editie van CloudWorks is de DIC geïntroduceerd. Deze meting heeft tot doel inzichtelijk te maken hoe efficiënt de IT met de ‘power’ omgaat in het datacenter. Op dit moment is het weliswaar niet duidelijk wat de efficiëntie is, maar de schatting is dat 60 tot 80% van alle energie naar de datacenters verbruikt wordt zonder dat er een echte ITprestatie wordt geleverd. Kortom, niets doen in IT kost veel energie.

Alles over innovatie in ICT

{

‘Tot nu toe heeft niemand zich echt ‘dik’ gemaakt over dit onderwerp’

De DIC is door Dirk Harryvan en ondergetekende gedefinieerd als: De energie die verbruikt wordt in idle, gedeeld door het totale energieverbruik van de IT-hardware Idle is de toestand van de CPU dat deze ‘wacht’ op extern werk. In ‘idle state’ is de CPU wel actief voor bijvoorbeeld het operating systeem en dergelijke, maar voert het geen extern werk uit. Idle kan heel kort zijn maar ook langer - van milliseconden tot lange periodes. In figuur 1 leg ik de DIC-berekening uit. Wij nemen aan dat de verdeling van de stroom voor de IT is: servers 70%, storage 20% en 10% voor het netwerk. Zijn de servers actief, dan is dat nuttig en dus groen. Is de server in idle state, dan rood. Rood omdat niets nuttigs wordt uitgevoerd. Daaronder staat de verdeling tussen actief en idle vermeld. In dit voorbeeld 50-50%. Wederom de gelijke kleurverdeling. In dit voorbeeld ‘verbruikt’ de IT-hardware in idle state dus net zoveel energie (70) als in actieve toestand. Het oppervlak van stroomverbruik en actief/idle-verdeling is nu: 50% van het stroomverbruik wordt in idle toestand verbruikt en 50% in actieve toestand. De DIC is gedefinieerd als een getal altijd tussen de 0 en 10. Hier dus 50%/100%; dat geeft dus een DIC van 5. Er zijn dus eigenlijk twee variabelen die de DIC bepalen: energieverbruik in idle state en het percentage idle. Laten we deze nu apart bekijken om via een voorbeeld de effecten op de DIC laten zien.

Besparingsknoppen In de server-hardware zijn door Intel en consorten diverse mogelijkheden ‘ingebakken’ om energie te besparen als de server in idle state is. Het is onze ervaring dat deze mogelijkheden op dit moment door praktisch niemand wordt ingezet. Laten we veronderstellen dat deze ‘energieknoppen’ een besparing kunnen realiseren van 25 tot 50% als de server idle is. In figuur 2 zien we het effect op de DIC. De DIC is verbeterd van 5 naar 6 met het vorige voorbeeld als basis. Het zal ook duidelijk zijn dat het stroomverbruik in idle nooit helemaal 0 zal worden. De CPU is immers altijd actief voor de achtergrondtaken. Wel is onderaan zichtbaar dat de energiebesparing 18% bedraagt. En dat alleen maar omdat we minder energie verbruiken in de Idle-state! 18% van de totale IT-load. CloudWorks – nr. 5 / 2019

Energie Idle naar 25% verlagen Laten we nu het idle-percentage verlagen van 50% naar 25%. Dit betekent dat de actieve toestand van de server van 50% naar 75% is gegaan. Een DIC van 5 naar 8! Een enorme verbetering dus. Echter in figuur 3 staat vermeld: geen energiebesparing. Dat is waar, maar ook weer niet. De server(s) gebruiken in actieve toestand en idle-toestand de gelijke hoeveelheid energie. Daar is in dit voorbeeld niets in veranderd, dus wordt er niet bespaard. Echter, daaronder staat vermeld dat om de IT-activiteiten te verwerken er nu maar 7 servers nodig zijn, ten opzichte van 10 daarvoor. Er is dus wél bespaard. Er zijn namelijk 3 servers minder nodig, een hardware-besparing dus. Daarnaast is er ook energie bespaard, omdat er maar 7 servers ‘aan’ staan in plaats van 10. Dus naast de hardware-besparing is ook 30% bespaard op de stroomrekening.

Wat is de DIC nu? Wij verwachten dat voor de meeste datacenters de DIC 2 of minder zal bedragen. Dit door de combinatie van geen activatie van de stroombesparingsopties in idle state terwijl de servers maximaal 20% actief zijn, dus 80% idle ofwel inactief (zie figuur 4). Let wel, een DIC van 2 zegt dus eigenlijk dat 80% van de IT-energie voor NIETS wordt verbruikt. In het vergelijk zie je dat er nu 25 servers nodig zijn.

Aanjager Het bovenstaande is geen gemakkelijke kost. Het lijkt allemaal niet logisch, het is ook ‘counter intuitive’. Het is echter wel de eerste poging om stroomverbruik van de IT-systemen te ‘koppelen’ aan het echte, gemeten stroomverbruik in elk datacenter. Wat het vooral laat zien is de enorme ‘verspilling’ van energie. De DIC heeft een rol in bewustmaking van energieverbruik ofwel verspilling in het datacenter. Het is dus vooral een aanjager van verbetering, door een beter rapportcijfer dan eerder.

Een eerste begin Zijn we er nu dan? Nee, helemaal niet. Het is echt pas een beginnetje. Ik heb even verkend hoeveel servers er in Nederland zijn. Tussen de 300.000 en 500.000. Gaan we daar allemaal de idle% van bepalen? Dat is nogal een klus. Ook stroommeting per rack per Figuur 1. De DIC-berekening.

maand noteren en bijhouden is al een uitdaging. Dat zijn wellicht ook meer dan 50.000 metingen. En dan ook de UPS-output stroommeting. Dat zijn er maar een paar ten opzichte van racks en servers. Echter, als ik dan de hoogste maximale waarde heb bepaald, is dat dan ook het maximum? Het kan toch zijn dat bepaalde servers dan juist in idle-state zijn? Als die wel actief zouden zijn, dan wordt de UPS-load toch hoger? En dat geldt ook voor de minimale waarde. Wie zegt me dan dat alle servers idle zijn op dat moment en niet actief?

Vragen Stroommeting per rack betekent ook dat ik alle idle-percentages van de servers in dat rack moet middelen. Dat leidt op z’n minst tot vragen en in ieder geval tot een lagere nauwkeurigheid. Is al bekend hoe de servers veel actiever te maken zijn? Blijkbaar niet, want anders hadden we het wel gedaan.Virtualisatie is eigenlijk een eerste stap om van kleiner dan 10% bezetting naar wel 20% actief te gaan. Wat zijn de volgende stappen? Kent u ze al?

Rol overheid En als u het voorgaande artikel heeft gelezen: waarom gaan ook alweer de datacenters en IT-klanten de DIC meten en verbeteren? Ik verwacht: dat gaan ze niet. Niet omdat ze niet willen, maar omdat ze niet hoeven en andere prioriteiten hebben. Energiekosten zijn geen prioriteit en dus is er nu en straks dus ook geen echte aandacht voor. Dat gebeurt alleen als de overheid optreedt. En wie stuurt de overheid aan? Juist ja, u en ik. We zullen er aandacht voor moeten vragen.Voor het enorme besparingspotentieel of zoals u wilt: door aandacht voor de enorme verspilling van energie bij onze IT. Het glas is minder dan half vol. Tot nu toe heeft niemand zich echt ‘dik’ gemaakt over dit onderwerp. Daarom zal het nog wel even duren voordat de datacenters zelfzich DIC gaan maken. Tenzij we erin slagen de overheid in beweging te krijgen. Mees Lodder is CEO van WCooliT

Figuur 2. Het effect op de DIC als we de energiebesparingsknoppen van de server-hardware benutten.

Alles over innovatie in ICT

{

‘Idle is de toestand van de CPU dat deze ‘wacht’ op extern werk’

Figuur 3. Hoe kunnen we het idle-percentage van 50% naar 25%

Figuur 4: Wat denken we dat de DIC nu is?

verlagen?

CloudWorks – nr. 5 / 2019

AVG Nederland een van de weinige landen

AVG-boete in Nederland onder voorwaarden verzekerbaar Boetes opgelegd op basis van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) zijn onder voorwaarden verzekerbaar. Nederland is daarmee een van de weinige landen in Europa waar dit mogelijk is.

Risico- en verzekeringsadviseur Aon onderzocht in samenwerking met advocatenkantoor DLA Piper de verzekerbaarheid van AVG-boetes in Europa. De vraag of boetes opgelegd door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) verzekerbaar zijn, is actueel omdat de AP onlangs aan een ziekenhuis de eerste, forse boete uitdeelde op basis van het overtreden van de AVG. Aon nam dit boetebesluit en dwangsommen onder de loep, omdat de Nederlandse toezichthouder hiermee voor het eerst sinds de invoering in mei 2018 met een grote zaak concreet invulling geeft aan de Europese privacywet GDPR.

Nederland een van de weinige landen De Nederlandse wet heeft geen verbod op het verzekeren van boetes zoals deze. Wel geldt de regel dat een verzekeraar geen boete zal verzekeren die voortkomt uit een strafbaar feit, opzet of grove schuld. De oplegging van een boete van de AP is administratief van aard en geldt om deze redenen dan ook als bestuursrechtelijke boete. Er is op dit moment ook geen rechterlijke uitspraak te vinden waaruit blijkt dat dit onmogelijk is. Nederland is een van de weinige landen in Europa waar een boete - indien aan de polisvoorwaarden wordt voldaan - verzekerbaar is. In veel andere landen is hierop namelijk een expliciet verbod aanwezig.

Vrij om af te wijken van beleidsregels De situatie bij het ziekenhuis waar de eerste grote boete is uitgedeeld, was al verboden op basis van de voorganger van de AVG; de Wet bescherming persoonsgegevens. Deze overtreding kon door de invoering van de

Alles over innovatie in ICT

AVG wel zwaarder bestraft worden. Uit de eerste boete volgt hoe de AP invulling geeft aan de richtlijn van de boetebeleidsregels. Zo blijkt het niet eenvoudig een beroep te doen op verzachtende omstandigheden. “Daarbij is van belang om te weten dat de AP de boetebeleidsregels heeft gepubliceerd als richtlijn, waarbij de AP niet de in het beleid besproken omstandigheden daadwerkelijk hoeft mee te wegen. De AP is hier vrij in”, zegt Saida Nhass, Managing Consultant bij Aon Global Risk Consulting. In het geval van het ziekenhuis werd geen matiging toegepast ondanks een beroep op de slechte financiële situatie en het feit dat het een publieke instelling betreft.

Geen waarschuwing vooraf

overtreding eerst zal waarschuwen. De AP heeft in dit geval direct zowel een boete als dwangsom opgelegd. De dwangsom is gekoppeld aan een termijn die de organisatie krijgt om orde op zaken te stellen. In een aantal andere gevallen is al gebleken dat deze termijn niet lang genoeg was, met als gevolg dat de dwangsom door de AP ook is verbeurd. “Het zal organisaties die dit overkomt de nodige moeite kosten om binnen die termijn te voldoen. Daarom is het belangrijk om blijvend te investeren in beheersmaatregelen en risico’s goed in kaart te brengen. Daarnaast is het belangrijk dat organisaties zich verzekeren tegen het risico, zeker als zij een belangrijke maatschappelijke functie hebben”, legt Nhass uit.

Veel organisaties verkeren ten onrechte in de veronderstelling dat de AP bij een

Van de redactie

DID 19 september in Stadion Galgenwaard, Utrecht:

Datacenter Innovations Day 2019 in teken van duurzaamheid en efficiency Het zijn spannende tijden in de wereld van het datacenter! Nog nooit gingen de technologische ontwikkelingen zo snel. Met name open sourcehardware en open source-software spelen hierbij een hoofdrol. Maar natuurlijk ook artificial intelligence, Green IT en nog veel meer. Daarom organiseert DatacenterWorks in samenwerking met CloudWorks en Infosecurity Magazine op donderdag 19 september de Datacenter Innovations Day 2019.

Hightech oplossingen Het programma van deze dag staat bol van sprekers en lezingen over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van open sourcehardware, connectiviteit, cloud services, circulariteit, open sourcesoftware, Green IT, AI en machine learning, nieuwe koelconcepten, DCIM, datacenter management en nog veel meer. Gelijktijdig met Datacenter Innovations Day zullen ook de events Maintaining the Engineer (Automatie|PMA) en Cobotica (Vision + Robotics) plaatsvinden bij Stadion Galgenwaard in Utrecht.

Programma • Een van de sprekers tijdens DID2019 is Linda Kester. Zij is Research Affiliate bij het KIN Centre for Digital Innovation. Haar expertise ligt in de strategische besluitvorming van portfolio’s. Ze heeft wetenschappelijke modellen ontwikkeld om vast te stellen welke interne mechanismen de organisatie in staat stellen of verhinderen om uitvoering te geven aan hun strategische beslissingen in het licht van technologische ontwikkelingen en digitalisering. Kortom, ze biedt organisaties inzicht in hoe ze moeten reageren op een onzekere toekomst, terwijl ze de bedrijfsvoering van vandaag succesvol beheren. • Ook verzorgen Marjolein Bot - Challenge Lead Energie Amsterdam Economic Board - en pofessor Ton Back van de Technische Universiteit Eindhoven een presentatie. Kunnen we in de datacenterindustrie innovatie stimuleren door duurzaamheidseisen almaar verder op te schroeven? Marjolein Bot lanceert een nieuw initiatief om - samen met partners - tot forse energiebesparing door innovatie in de datacenterindustrie te komen. Prof. Ton Backx zal ingaan op fotonica - een technologische innovatie die essentieel is voor het bouwen van de toekomstige generaties datacenters.

• John Laban van Open Compute Project praat ons bij over de vele nieuwe ontwikkelingen op het gebeid van open source hardware voor datacenters. • Richard Boogaard van SmartDC zal spreken over de technische uitdagingen van het hosten van online games zodat de ‘responsiveness’, snelheid en beschikbaarheid helemaal passen bij de game-ervaring die gamers en de ontwikkelaar van de game willen. Richard zal op Datacenter Innovations Day ingaan op de extreem hoge eisen die game hosting aan een datacenter stelt. • Jack Chou en Darren Cater van Delta Electronics gaan dieper in op de mogelijkheden van IoT voor het datacenter. • Bart Nieuwenhuis van Vertiv is al meer dan 15 jaar actief in de datacenter-industrie bij diverse organisaties, in verschillende sales en marketing rollen. Op basis van deze ervaring en een brede interesse in zowel techniek als organisaties kijkt hij graag vooruit naar de toekomst van het datacenter. Vertiv heeft in een groots opgezet ‘voice of the industry’ enquête een aantal datacenter-trends geïdentificeerd die nader worden toegelicht. Van de redactie

Meer weten of aanmelden? Ga naar https://did.datacenterworks.nl

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Duurzame IT

Duurzame IT en de MVO Het uitbrengen van het VN-rapport ‘Our Common Future’ was een van de eerste keren dat er veel publiciteit voor duurzaamheid was. In dat rapport werd IT als belofte gezien tot het verbeteren van productiviteit, efficiënter omgaan met grondstoffen en met energie. Ook riep het rapport op om innovaties - ook in IT - geschikt te maken voor ontwikkelingslanden, een oproep tot inclusiviteit.

Alles over innovatie in ICT

Noten )E uropean Commission (2018). What is CSR? ) www.mccg.nl 3 )K earney, AT. (2009) Green winners: the performance of sustainability-focused organizations during the financial crisis. 4 )D onnellan, B., Sheridan, C. & Curry, E. (2011). A capability maturity framework for sustainable information and communication technology. IEEE. 5 )H ankel, A., Oud, L., Saan, M. & Lago, P. (2014). A maturity model for Green ICT: the case of the SURF Green ICT maturity model. EnviroInfo 2014, 33-40.; UK Government (2015). UK HM Greening Government ICT Strategy Combined Assessment Model. 6 ) www.mvoprestatieladder.nl 1 2

Bij Groene IT wordt de milieu-impact van IT zelf zo klein mogelijk gehouden en wordt IT ook ingezet om bedrijfsprocessen te vergroenen. Duurzame IT is breder dan het milieuaspect, het neemt ook de sociale en economische aspecten mee. Het is in lijn met de EU-definitie van maatschappelijk verantwoord ondernemen: ‘the responsibility of enterprises for their impacts on society1’.

Drijfveren voor Duurzame IT Drijfveren om duurzaam of maatschappelijk verantwoord te handelen zijn juridisch, ethisch of economisch. Juridische motieven komen voort uit wetgeving of (branche-)regelgeving, die naar verwachting nog zal toenemen.Voorbeelden daarvan zijn de informatieplicht in de Wet Milieubeheer om vanaf een bepaald energieverbruik de overheid te informeren over energiebesparende maatregelen, de EU-gedragscode voor energie-efficiënte datacenters en regels over digitale toegankelijkheid. De verwachting is dat die juridische motieven sterker zullen worden, als gevolg van verande rende weten regelgeving. Een voorbeeld van die trend is de Corporate Governance Code, die in de 2008-versie nog aandeelhouders noemde dat in de 2016-versie is vervangen door stakeholders2. Het ethische motief komt voort uit de wil om ‘het goede’ te willen doen, ook zonder dat dit verplicht is. Onderzoeken indiceren dat maatschappelijk verantwoord ondernemen financieel rendabel kan zijn. Zo heeft consultancy AT Kearney in een onderzoek geconcludeerd dat maatschappelijk verantwoord ondernemen in tijden van crises stabielere prestaties oplevert3. Ook zijn er ondernemingen die zich juist richten op klantsegmenten die maatschappelijk verantwoord ondernemen als eis of randvoorwaarde stellen, een voorbeeld daarvan zijn ecologische supermarkten, maar ook Impacthubs waar kleine ondernemingen actief zijn.

Het IT Capability Maturity Framework is een voorbeeld van een volwassenheidsmodel dat is gericht op Groene IT, waarbij dit model de focus legt op governance4. Andere modellen zijn het Surf Green ICT Maturity Model dat in Nederland vooral in het hoger onderwijs bekend is, en de UK Greening Government ICT Strategy van de Britse overheid5.

MVO Prestatieladder Een voorbeeld van een model dat duurzame ontwikkeling integraal beoogt te meten is de MVO Prestatieladder6. De MVO Prestatieladder is gebaseerd op de internationale norm ISO 26000 om duurzame ontwikkeling te bevorderen. Kernthema’s van de MVO Prestatieladder en de ISO 26000 zijn hetzelfde, maar in tegenstelling tot de ISO 26000, kent de MVO Prestatieladder certificering door externe auditors, waardoor naar de buitenwereld aantoonbaar is hoe de organisatie omgaat met maatschappelijk verantwoord ondernemen. De MVO Prestatieladder kent drie pijlers, te weten People, Planet, Profit/Prosperity, daarboven staat de overkoepelende Governance. De drie pijlers zijn onderverdeeld in zeven kernthema’s die elk indicatoren hebben (zie tabel). De MVO Prestatieladder kent vijf volwassenheidsniveaus en elk daarvan stelt eisen aan de diepgang en het stakeholdermanagement dat moet worden toegepast.

Meten van duurzame IT Met een volwassenheidsmodel kan inzicht worden gegeven in de stand van zaken op een bepaald moment. Zo’n meting geeft de mogelijkheid om een verbetertraject te starten en te vergelijken met andere metingen.Voor duurzame IT en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn pas sinds een jaar of tien volwassen heidsmodellen beschikbaar. De meeste bestaande modellen om duurzaamheid te meten beperken zich tot het milieuaspect. Slechts enkele modellen zijn opgezet om de volwassenheid van duurzame ontwikkeling integraal te meten en nemen daarbij ook het sociale en economische aspect mee.

Een object wordt beoordeeld op de drie pijlers van MVO, People, Planet en Profit met behulp van een gestandaardiseerde vragenlijst. Een organisatie kan besluiten om aan een pijler extra waarde toe te kennen, maar ook om alle gelijk te stellen om tot een duurzaam heidsscore te komen. In het laatste geval worden de scores op de individuele pijlers opgeteld, vervolgens wordt van de som het verschil tussen de hoogste en laagste score afgetrokken. Op die manier wordt de activiteit geselecteerd die het evenwichtigst is verdeeld over de drie pijlers van maatschappelijk verantwoord ondernemen. CloudWorks – nr. 5 / 2019

Duurzame IT

MVO-Prestatieladder (Foundation

Sustained Responsibility, 2010)

Kernthemaâ&#x20AC;&#x2122;s

Indicatoren

GOVERNANCE 1 Governance

0 Governance

PEOPLE 2 Arbeidsomstandigheden

1 Werkgelegenheid 2 Verhouding werkgever - werknem er 3 Gezondheid en veiligheid 4 Opleiding en onderwijs 5 Diversiteit en kansen

3 Mensenrechten

6 Strategie en beheer 7 Verbod op discriminatie

Opzet van de MVO

8 Vrijheid van vereniging en collectie ve arbeidsonderhandelingen 9 Uitbanning kinderarbeid

Prestatieladder.

10 Preventie van gedwongen en verplich te arbeid 11 Veiligheidsbeleid 12 Rechten inheemse bevolking

4 Eerlijk zakendoen

13 Gemeenschap 14 Corruptie 15 Publiek beleid 16 Concurrentiebelemmerend gedrag 17 Naleving

5 Consumentenaangelegenheden

18 Gezondheid en veiligheid van consum enten 19 Etikettering van producten en diensten 20 Marketingcommunicatie 21 Privacy van klanten 22 Naleving

PLANET 6 Milieu, grondstoffen, energie, emissies

23 Grondstoffen 24 Energie 25 water 26 Biodiversiteit 27 Uitstoot, afvalwater en afvalstoffen 28 Producten en diensten 29 Naleving 30 Transport

PROFIT 7 Betrokkenheid bij gemeenschap en

ontwikkeling

31 Directe economische waarden die

zijn gegenereerd en gedistribueerd

32 Positieve bijdrage aan lokale econom

ie en bedrijvigheid

33 Bijdrage aan het economische systeem

Met het opnemen van IT wordt de MVO Prestatieladder een eigentijdser geheel dat de gehele organisatie omvat, en dat is winst voor alle interne en externe gebruikers van de Prestatieladder. Maar zoals al eerder aangegeven, invoeren moet geleidelijk gebeuren, voor invoeren moet er een impactanalyse worden uitgevoerd, de (sub-) indicatoren moeten concreet zijn voor de mensen die er mee moeten werken, en tenslotte moeten de (sub-)indicatoren en de stakeholderanalyses actueel worden gehouden. Fred Plooijer is Adviseur op het gebied van Riskmanagement & Privacy

Alles over innovatie in ICT

Duurzaamheidsdriehoek. In het figuur is Profit vervangen door Price, een begrip waarmee non-profit organisaties iets gemakkelijker uit de voeten kunnen.

Security

Applicatiebeveiliging: drie aandachtspunten voor de business In een wereld waarin software domineert, is applicatiebeveiliging belangrijker dan ooit. Informatietechnologie speelt daarbij een cruciale rol, maar minstens zo belangrijk is de sturing die ‘de business’ geeft aan securitymanagement. Wat zijn op dat vlak de belangrijkste bakens die helpen de organisatie in het juiste spoor te houden?

Provider (MSSP). Een MSSP heeft er zijn vak van gemaakt om zo’n set van geïnte greerde verdedigingstools (‘best of breed’) zelf samen te stellen uit het rijke aanbod van bekende securityleveranciers zoals Check Point, Trend Micro, RSA en Sophos.

3. Vergeet de noodscenario’s niet Applicatiebeveiliging kent vele facetten. Het bestaat uit software, hardware en beleids maatregelen die de applicaties beschermen. Vanuit de techniek gezien loopt dat van ‘security by design’ in de ontwikkelfase tot aan de inzet van Web Application Firewalls (WAF’s), vulnerabilityscanners en Cloud Access Security Brokers (CASB’s) voor reeds draaiende (web)applicaties. Maar wat zijn de maatregelen die bovenaan het lijstje van de business horen te staan als het om applicatiebeveiliging gaat? Hier een top 3.

En denk als CTO of CISO vooral niet dat de nieuwe DevOps-aanpak de security verbetert. Dat bereik je alleen door DevOps en security bewust in elkaar te schuiven (DevSecOps). Bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat developers en securitymensen veel vaker - en vooral op het juiste moment - contact met elkaar hebben én elkaars taal leren spreken. Alleen zo bereik je dat security deel uitmaakt van iedere fase van het ontwikkelproces. Ook dát soort inzicht hoort bij een doortimmerde securityawarenessaanpak.

1. Investeer in security-awareness

2. Zorg voor een geïntegreerde verdediging

Het belang van een goede securityawareness binnen alle geledingen van een organisatie staat buiten kijf. Er is in de loop der jaren al veel lippendienst aan bewezen. De vele geslaagde hacks gebaseerd op ‘social engineering’ laten echter keer op keer zien dat medewerkers doorgaans nog veel te weinig op hun hoede zijn. Ze geven inloggegevens voor belangrijke bedrijfs applicaties soms kinderlijk eenvoudig prijs. Het is dan ook belangrijk om medewerkers te waarschuwen voor gevaren als phishing.

Een tweede aandachtspunt is een geïntegreerde verdedigingsaanpak. Het gros van de moderne applicaties bestaat uit een veelvoud van losse componenten. Die onderdelen draaien allemaal in een eigen omgeving met eigen eisen en communi ceren via infrastructuren die zich zowel in de cloud als in het eigen datacenter bevinden. Dat alles beveiligen, is een hele klus waarvoor een flexibele set eenvoudig te beheren verdedigingstools nodig is die goed met elkaar integreren.

Maar security-awareness kent nog veel meer aspecten die voortdurende aanscherping en training verlangen, ook bij het C-level management. Want hoe vaak komt het niet voor dat de security van een applicatie te wensen overlaat doordat het bedrijfs management de snelheid van oplevering veel belangrijker vindt dan de veiligheid ervan?

Geheel zelf doen, is in deze geen optie meer. In de praktijk zie je dan ook dat doorgaans twee wegen worden bewandeld: óf bedrijven richten zélf hun applicatie beveiliging in op basis van de grote, geïntegreerde securityplatformen van bijvoorbeeld IBM of Cisco, óf stappen voor applicatiebeveiliging over op de diensten van een moderne Managed Security Service

Noodscenario’s zijn je laatste reddingsboei. Want iedere security-expert zal het beamen: hoe goed je je applicatiebescherming ook inricht, het gaat geheid een keer mis. Professioneel securitymanagement houdt ook rekening met dát scenario en maakt substantiële resources vrij voor het opstellen van gedetailleerde draaiboeken wat te doen om zo snel mogelijk weer terug in business te zijn. Ook dat moet geïmplementeerd worden op alle niveaus van de organisatie. Elke medewerker moet in dat geval zijn rol kennen en daarvoor getraind zijn. Bijkomend voordeel: prioriteit nummer één, de security-awareness, wordt hierdoor bij iedereen nog eens extra versterkt. Marc van Ierland is Director Advanced Solutions bij Tech Data

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Cloud Research

Cloud governance met tanden

In diverse onderzoeken waar ik de laatste maanden mee bezig ben geweest, zie ik dat heel veel Nederlandse organisaties op een keerpunt staan als het om cloud gaat. In de afgelopen jaren is het cloudgebruik sterk toegenomen, maar is het vaak nog niet doorgedrongen tot het hart van de IT-strategie. Dat is nu aan het veranderen. Nederlandse organisaties erkennen dat de cloud een essentieel onderdeel zal gaan worden van hun IT-omgeving en werken nu op grote schaal hun cloudstrategie uit. Een van de dingen die daarbij steeds belangrijker wordt, is cloud governance. Maar de aandacht daarvoor is meestal nog niet op het niveau waar deze moet zijn. In de afgelopen jaren is veel met cloud geëxperimenteerd.Voor veel individuele teams is cloud inmiddels een normale praktijk en zien ze dat het gebruik van cloud de afgelopen jaren snel is toegenomen. Soms gaat dat om een toch ietwat leveranciers gedreven verandering. Zeker op het gebied van werkplek automatisering wordt de cloud al enige jaren als het nieuwe normaal gepresenteerd. De Nederlandse werkplek is inmiddels behoorlijk verSaaSt. Op het gebied van het datacenter en bedrijfsapplicaties speelt SaaS ook een groeiende rol, maar neemt het gebruik van IaaS - en nog meer van PaaS - sterk toe. Zo sterk, dat veel organisaties een multicloudomgeving zijn binnengestruikeld. En als we het over cloudstrategie hebben, kiezen Nederlandse bedrijven toch vooral voor een cloud-first strategie in plaats van een cloud-only strategie. Het gevolg daarvan is dat de cloudomgeving al snel ook een hybride karakter krijgt. Met het toenemende volume, de toenemende complexiteit, en het toenemende bedrijfskritieke karakter, is de tijd van vrijheid, blijheid definitief iets uit het bimodale verleden. Hoewel organisaties het experimentele van de cloud willen bewaren voor innovatiedoeleinden, worden er steeds meer nieuwe vragen gesteld rond het cloudgebruik. De meeste daarvan gaan over security. Er is veel vertrouwen in de meeste cloudleveranciers, maar daarmee is ‘de cloud’ nog niet veilig. Hoe richten we onze (hybride, multi-)cloud qua veiligheid in, zodat we aan de security-eisen voldoen die passen bij een organisatie die ook nog

Alles over innovatie in ICT

eens steeds afhankelijker wordt van technologie? Daar moet je als organisatie over nadenken en dat kan je niet zomaar aan individuele teams overlaten. Als bedrijven in cloud governance willen investeren, is dit vraagstuk meestal leidend. Naast security merken veel organisaties dat de CFO steeds nerveuzer wordt over dat toenemende cloudgebruik. Dat de kosten minder voorspelbaar worden, is nog tot daaraan toe. Maar nu het kostenniveau een behoorlijke omgeving begint te krijgen, komen deze kosten onder een vergrootglas te liggen. Deels ligt dat aan de kant van de contracten: wordt het niet eens tijd dat we meer korting krijgen? En deels ligt dat aan de kant van de gebruiker: waarom gebruik jij deze clouddiensten? En weet je zeker dat je dat allemaal nodig hebt? Er zijn dus regels nodig voor de inkoop van clouddiensten en een betere verantwoording om ‘cloud sprawl’ te beperken. Ook deze vragen leiden tot een toenemende behoefte aan governance. De vraag die ik nog te weinig zie terugkomen, is compliance met de IT-architectuur. Ik zie dat bedrijven die het verst gevorderd zijn hier inmiddels serieus over na beginnen te denken. Als cloud onderdeel wordt van mainstream IT, zul je moeten nadenken over de architectuureisen, daarop moeten gaan sturen en controleren. Het lijkt zo voor zich sprekend, maar de meeste organisaties schuiven dit vraagstuk nog voor zich uit, voor zover ze er al serieus over na hebben gedacht. Het is begrijpelijk dat cloud governance gedreven wordt door individuele obstakels die organisaties tijdens hun cloudreis tegenkomen, zoals het inrichten van security of kosten beheersing. Organisaties zouden dat vaker moeten aangrijpen om hun cloud governance als geheel, dus over het hele spectrum, op de rit te krijgen. Een ondersteunende, adviserende rol naar de teams van bijvoorbeeld een cloud competence center is daarbij onvoldoende. Organisaties zullen een cloud center of excellence moeten inrichten die stuurt en controleert. Eentje met tanden dus. Peter Vermeulen is Directeur bij Pb7 Research

BEZOEK

ADDITIVE MANUFACTURING MATURITY

12 November 2019 | 3D Makers Zone | Haarlem ABONNEES VAN ONDERSTAANDE MAGAZINES ONTVANGEN 50 EURO KORTING!

www.3d-printconference.com Informatie over sponsoring: Peter van den Bosch, p.vandenbosch@archermedia.nl, +31 6 2903 5649

C 100 M 25 Y 0 K 0

Pantone 3005 C

C 65 M 0 Y 100 K 0

Pantone 360 C

vision Robotics

mechatronica

Praktijk CooledRack maakt computerruimte toegankelijk voor iedere organisatie

All IT Rooms realiseert milieuvriendelijke serverruimte voor wallet-specialist Secrid Secrid, gespecialiseerd in RFID-veilige wallets, maakt gebruik van CooledRacks van Rittal om zijn virtuele werkplekken te hosten en gevoelige data in eigen beheer op te slaan. Deze datacenterkasten omvatten alle benodigde apparatuur, zoals koeling, een UPS en een branddetectie- en blusinstallatie. All IT Rooms heeft een tweetal CooledRacks geplaatst bij Secrid en hiermee een kostenefficiënte en milieuvriendelijke serverruimte gerealiseerd.

“Wij ontwikkelen RFID-veilige wallets. In de opkomende markt voor contactloze betalingen word je steeds kwetsbaarder voor contactloos skimmen. Kwaadwillenden proberen hierbij - door een mobiel pinautomaat in de buurt van een portemonnee te houden - ongemerkt geld af te schrijven”, legt Mike Vos, IT-manager bij Secrid, uit. “De wallets die wij ontwikkelen blokkeren het RFID-signaal en beschermen hiertegen.”

industriële loods gekocht als nieuwe huisvesting. “Na een grondige verbouwing hebben we in april 2018 onze intrek genomen in dit pand”, licht Vos toe. “In de Caballero-fabriek maakten we gebruik van een gedeelde technische ruimte, waarin we onze apparatuur konden onderbrengen. Aangezien we na onze verhuizing geen gebruik meer konden maken van deze ruimte, is in ons nieuwe pand een eigen serverruimte gerealiseerd.”

Verhuizing naar voormalige industriële loods

“We hebben vier partijen uitgenodigd om een computerruimte te ontwerpen. Bij Secrid werken we het liefst samen met partijen waarmee we een klik hebben. Dit project was hierop geen uitzondering. Wij vinden het belangrijk dat partijen elkaar goed aanvoelen, dezelfde normen en

Jarenlang was Secrid gevestigd in de Caballero-fabriek aan de Saturnusstraat in Den Haag, die is gericht op start-ups. Het bedrijf is echter snel gegroeid en daarom is in 2017 in dezelfde straat een voormalige

waarden hanteren, en vergelijkbare werkwijzen hebben. All IT Rooms sloot wat dat betreft goed op onze organisatie aan.” “Drie van de vier uitgenodigde partijen kwamen met min of meer hetzelfde ontwerp voor een datacenter. All IT Rooms week hiervan af en stelde iets heel anders voor: milieuvriendelijke Rittal kasten die met onder meer interne koeling een compleet geïntegreerde oplossing vormen. Milieuvriendelijkheid is voor Secrid een belangrijke waarde. Zo houden we onder meer onze CO2-voetafdruk nauwlettend in de gaten en compenseren onze CO2uitstoot. Het CooledRack van Rittal sluit dan ook perfect aan op onze organisatie, aangezien hiermee alleen de racks gekoeld worden in plaats van een volledige ruimte.”

Secrid werkt in de cloud Secrid werkt in belangrijke mate in de cloud. “We doen eigenlijk alles in de cloud, behalve dataopslag en het hosten van onze virtuele werkplekken. Zo willen we sommige data in eigen beheer houden”, licht Vos toe. “Daarnaast hebben we in de technische ruimte apparatuur draaien om ons lokale netwerk aan te sturen.” “Op Simplivity-servers hosten we de virtuele werkplekken waarop onze medewerkers werken. Dit geeft ons de

Alles over innovatie in ICT

Foto’s Paul Kampman.

vrijheid op ieder gewenst moment extra werkplekken uit te rollen. Op dit moment hebben we 132 fysieke en 12 virtuele werkplekken draaien.”

Geen aparte ruimte nodig “CooledRack maakt het mogelijk een serverruimte te realiseren, zonder hiervoor een aparte ruimte te hoeven bouwen. Alle benodigde apparatuur zoals koeling, UPS, branddetectie en een brandblussysteem is in het rack ingebouwd; het is een volledig geïntegreerd systeem”, legt Ronald Kok, directeur van All IT Rooms, uit. Dit levert op allerlei vlakken besparingen op. “Een CooledRack kan in slechts een dag tijd worden geplaatst, waardoor op installatie kosten wordt bespaard. Ook de operationele kosten vallen lager uit. Zo hoeft slechts een zeer beperkte ruimte gekoeld te worden. Er wordt alleen ín het rack gekoeld, waardoor de koeling aanzienlijk minder energie verbruikt. Een aparte brandblusinstallatie is niet nodig, terwijl zo’n systeem voor een traditionele serverruimte ter grootte van die van Secrid al snel zo’n 20.000 euro kost.”

Interessante optie “Dit maakt het CooledRack een interessante optie voor met name kleinere bedrijven. Met deze oplossing kunnen ook zij over een eigen hoogwaardige computerruimte beschikken en data in eigen beheer opslaan. Het CooledRack kan in principe op iedere locatie worden geplaatst”, aldus Kok. “Bij Secrid hebben we ervoor gekozen de racks onder te brengen in een aparte brandwerende ruimte, onder meer met het oog op eventuele externe brandhaarden en om de servers extra af te schermen voor onbevoegden.”

Nauwkeurig bemeten De capaciteit van het datacenter is nauwkeurig bemeten op de capaciteit die Secrid daadwerkelijk nodig heeft. “Vaak zie je dat serverruimten overbemeten zijn, terwijl dat een forse verspilling tot gevolg kan hebben. Zo wordt de energie-efficiëntie negatief beïnvloed indien de koeling te weinig wordt belast. Tegelijkertijd loopt de levensduur van apparatuur terug bij een onjuiste belasting, waardoor apparaten eerder vervangen moeten worden. Dat is niet alleen met het oog op kosten, maar ook met het oog op het milieu onwenselijk.” “Bij het initiëren van dit project is ervoor gekozen met het oog op verwachte toekomstige groei twee CooledRacks te plaatsen. We zijn echter harder gegroeid dan verwacht, waardoor deze ruimte nu bijna vol is. In ons tweede pand in de Saturnusstraat beschikken we inmiddels eveneens over een CooledRack, dat voorlopig nog ruim voldoende ruimte biedt voor verdere groei. Beide locaties zijn met behulp van een glasvezelverbinding met elkaar verbonden”, zegt Vos. Op termijn wordt tussen deze twee panden een toren gebouwd, die de panden met elkaar verbindt. “In deze toren worden dan eveneens Rittal kasten geplaatst.”

24x7 monitoring De locatie wordt gemonitord door All IT Rooms. “We houden de CooledRacks 24x7 in de gaten in ons remote monitoring systeem en ontvangen indien veranderingen optreden direct alarmmeldingen. Zo kunnen we op ieder moment de temperatuur aflezen en temperatuur stijgingen tijdig opmerken. Loopt het stroomverbruik op? Dan signaleren we dat

direct en kunnen er eventueel maatregelen genomen worden zoals het uitbreiden van de UPS”, zegt Kok. De cijfers die All IT Rooms tijdens het monitoren verzameld worden geanonimi seerd ingezet om andere klanten te adviseren. “Veel klanten hebben geen idee hoeveelheid IT-load zij in de praktijk nodig hebben. Doordat wij in heel Nederland datacenters van uiteenlopende bedrijven monitoren, kunnen wij hierin trends signaleren. Dit stelt ons in staat klanten aan de hand van praktijkcijfers van vergelijkbare organisaties een passend advies te geven.”

Implementatie is soepel verlopen De implementatie van de CooledRacks bij Secrid is soepel verlopen.Vos: “We zijn erg tevreden over de wijze waarop All IT Rooms het project heeft uitgevoerd. De planning heeft enige vertraging opgelopen doordat intern processen aan onze kant waren vertraagd. All IT Rooms is hier flexibel mee omgegaan en heeft het project tot een mooi eindresultaat gebracht.” De serverruimte heeft inmiddels zijn eerste vuurproef doorstaan. “Onlangs zijn in de straat werkzaamheden uitgevoerd, waarvan wij officieel niets hadden moeten merken. Desondanks ging bij ons door graafwerk zaamheden het licht uit. De noodstroom voorziening heeft feilloos gewerkt en dus hebben wij geen IT downtime gehad. De computerruimte heeft deze vuurproef dan ook ruimschoots doorstaan”, besluit Vos. Wouter Hoeffnagel is journalist

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Strategie Niet iedereen even enthousiast

De complexe weg naar een perfecte hybrid cloudstrategie Binnen de cloud-wereld kun je niet meer om het begrip hybrid cloud heen. Het is een sterk groeiende trend. Microsoft becijfert in zijn State of the Cloud Report 2018 dat inmiddels 67% van de bedrijven gebruikmaakt van of plannen heeft voor een hybrid cloud-strategie. Dit percentage zal in de komende jaren sterk toenemen. Toch is niet iedereen enthousiast. Fragmentatie van data, verschillende technieken die specifieke kennis vereisen, kosten die veel hoger uitvallen en ontevreden medewerkers zijn vaak gehoorde klachten van bedrijven met een hybrid cloud-strategie. Zijn deze problemen te voorkomen?

Het is goed om te vermelden dat bedrijven al snel officieel gespro ken een hybride cloud-strategie toepassen. Wanneer bijvoorbeeld besloten wordt om een deel van de data of werkprocessen naar de cloud te migreren, maar om ook elementen ‘on premise’ te houden, zoals een bedrijf dat kiest voor het gebruik van Office 365, maar daarnaast een eigen server behoudt voor de opslag van verschillende

Alles over innovatie in ICT

belangrijke data, voldoet al aan de definitie.Van alle bedrijven die aangeven gebruik te maken van een hybrid cloud, maakt 62% gebruik van een combinatie van on premise en off premise resources, zo blijkt uit onderzoek van 451 Research. Het is de vraag in hoeverre deze cloud-strategieën volledig zijn doordacht en ontworpen. Maar datzelfde durf ik te betwijfelen bij meer complexe hybride cloud-structuren, waarbij bedrijven gebruikmaken van de diensten van verschillende cloud-aanbieders.

Onderschatting van ontwerpproces Aan de basis van de meeste klachten over de hybrid cloud, die helaas talrijk zijn, ligt een onderschatting van het belang van dit ontwerpproces.Voor ieder bedrijf is het belangrijk om een goede inventaris te maken van de systemen die worden gebruikt (zowel hardware als software), hoeveel data worden opgeslagen en verwerkt en welke processen essentieel zijn voor het productieproces voordat de keuze voor een cloud-strategie wordt gemaakt. Sommige bedrijven zullen zwaar steunen op legacy-systemen die (beter) niet naar de cloud gemigreerd kunnen worden, maar die volkomen onmisbaar zijn voor de bedrijfsvoering.Voor dergelijke bedrijven is

een beperkte rol voor een public cloud beter geëigend dan een ‘all-in’ strategie, die na verloop van tijd niet haalbaar of veel te duur blijkt. Andere bedrijven kunnen juist wel heel flexibel zijn en voor elk individueel proces op zoek gaan naar de perfecte cloud en zo een zeer complexe hybrid cloud-strategie opbouwen. Dit laatste vereist een diepe kennis van het huidige cloud-aanbod en inzicht in hoe elke variant zou kunnen worden ingezet voor het behalen van de bedrijfsdoelstellingen. Tegelijkertijd moet er begrip zijn voor hoe processen met de verschillende producten kunnen worden geoptimaliseerd, hoe gemakkelijk de huidige IT-infrastruc tuur kan worden geïntegreerd, hoe vendor lock-in kan worden voorkomen en hoe de samenwerking tussen de verschillende clouds verloopt.

{

‘Aan de basis van de meeste klachten over de hybrid cloud, die helaas talrijk zijn, ligt een onderschatting van het belang van het ontwerpproces’

Containers kunnen helpen Voor deze laatste hoofdbrekers vormen container-technologieën als Kubernetes uitkomst. Door met containers te werken, zijn data gemakkelijk overdraagbaar, zowel van on-premise-omgevingen naar verschillende clouds als tussen clouds onderling. Bijkomend voordeel van container-technologieën is, dat het fragmentatie van data en technische barrières tussen verschillende clouds tegengaat. Ondersteunende services voor Kubernetes zijn nu meestal nog niet identiek en dus niet voor 100% één-op-één overdraagbaar van de ene cloud naar de andere, maar de verwachting is dat er in de nabije toekomst meer standaardisatie optreedt. Eigenlijk is het grootste nadeel van Kubernetes op dit moment dat er een gebrek is aan werknemers met de benodigde expertise over Kubernetes. Gelukkig kan tegenwoordig ook worden gekozen voor Kubernetes as a Service, waarbij in-house kennis over Kubernetes niet meer noodzakelijk is. Hoewel met containertechnologie een groot hoofdpijndossier wordt opgelost, kan het niet alle mogelijke problemen van een hybrid cloud-strategie wegnemen. Zo is een veelgehoord probleem bij de invoering van welke cloud-strategie dan ook een gebrek aan draagvlak bij de werknemers.Vaak is de IT-afdeling volledig aan boord, maar de mensen die in hun dagelijks werk ineens met de cloud moeten werken in plaats van met hun oude vertrouwde lokale servertje, komen nogal eens in opstand. Om dit probleem voor te zijn, is het van essentieel belang om werknemers en andere belanghebbenden vanaf een vroeg stadium te betrekken bij het veranderproces. Wanneer stakeholders het idee hebben dat hun zorgen en bezwaren gehoord zijn en worden geadresseerd, kan dit het verschil maken tussen een kansloze en een succesvolle cloudmigratie.

‘eigen’ cloud tool en dat er niemand is die het fijne weet van alle verschillende tools. Een derde issue die zich voor kan doen bij complexe hybrid cloud-structuren is de grote hoeveelheid aan nieuwe features die dagelijks worden gepresenteerd. Hoewel vooraf wellicht een weloverwogen keuze is gemaakt welke cloud service voor welk doeleinde wordt afgenomen, gooien nieuwe features al snel roet in dit gestructureerde eten. Wanneer bedrijven zich (te) gemakkelijk laten verleiden door nieuw aanbod, zul je al snel een situatie krijgen waarbij verschillende clouds dezelfde functies bieden en dat er dus dubbel wordt betaald voor iets dat eigenlijk maar één keer nodig is. Het is dan ook van groot belang dat er iemand verantwoordelijk is voor ‘het grote overzicht’, die weet welke diensten bij wie worden afgenomen en welke nieuwe features worden aangeschaft. Momenteel is dat nog een lastige taak, omdat elke vendor zijn eigen manier bedenkt om een bepaalde klantenvraag te tackelen en er geen sprake is van uniformiteit. De verwachting is echter dat ook hier in de komende jaren een sterke mate van standaardisatie zal worden doorgevoerd, wat het makkelijker maakt om goed overzicht te houden. Alles bij elkaar kunnen we concluderen dat de weg naar gemak en flexibiliteit - waarden die de hybrid cloud absoluut kan bieden een behoorlijk ingewikkelde en langdurige is. Gelukkig hoeven bedrijven het wiel niet zelf uit te vinden en kunnen zij zich laten bijstaan door professionals die dagelijks met dit bijltje hakken. Bert Stam is Sales Director Northern Europe bij Rackspace

Gebrek aan overzicht Een andere issue die vooral speelt wanneer gekozen wordt voor een complexe hybride cloud-structuur, is overzicht. Dit uit zich in verschillende vormen. Bijvoorbeeld in een onoverzichtelijke situatie van de kosten, doordat verschillende services de diensten op verschillende manieren factureren. Ook bieden verschillende cloud-aanbieders hun eigen specifieke integratie-tool. Een gevaar hierbij is dat verschillende werknemers kennis hebben over hun CloudWorks – nr. 5 / 2019

Kunstmatige intelligentie Drempel voor AI in mutlicloud-omgevingen is weg

IBM Watson draait overal Low-codeontwikkelaar Mendix kondigde begin 2019 een verregaande integratie aan van het eigen platform met IBM Cloud Services. Dit betekent dat applicatieontwikkelaars eenvoudige toegang hebben tot de functies van het artificial intelligence (AI)-platform IBM Watson. Bovendien draaien applicaties ontwikkeld met Mendix direct in de IBM Cloud. Dat lijkt een detail, maar volgens Efrym Willems, Business Development Manager bij Tech Data, is het een belangrijke stap voor de bredere adoptie van AI in multicloud-omgevingen.

Volgens verschillende marktanalisten - en zelfs volgens de leveranciers van AI-systemen - kent AI een trage adoptie. Een belangrijke reden? “In de multicloud weten bedrijven niet meer hoe ze de data die voor de intelligentie zorgen bij elkaar moeten brengen”, zegt Willems. Dat terwijl AI heeft bewezen grote voordelen te hebben, zo illustreert de IBM-specialist van Tech Data. Als voorbeeld noemt hij de finale van Wimbledon dit jaar tussen Roger Federer en Novak Djokovic. Al na enkele minuten had de toernooiorganisatie met behulp van AI een kloppende samenvatting online staan. “4 uur en 57 minuten lang tennis van de buitencategorie. Zie dan maar eens razendsnel een samenvatting met de hoogtepunten in elkaar te zetten, liefst binnen twee minuten na het slaan van de laatste bal”, zegt Willems. “Twintig minuten na het einde van een wedstrijd zijn er zelfs gepersonaliseerde samenvattingen beschik baar met behulp van AI-technologie.”

Hulp van IBM Watson De organisatie van het tennisevenement krijgt hierbij hulp van Watson, het AI-platform van IBM, verduidelijkt Willems. “De videosoftware van Wimbledon selecteert zelf de hoogtepunten uit een tenniswedstrijd. Daarvoor analyseert Watson de geluiden en gezichtsuitdrukkingen van het publiek, en de expressie en lichaamstaal van de tennissers. Het platform analyseert al deze ingrediënten en stelt zelf de samen vatting samen.”

Alles over innovatie in ICT

Het is een mooi voorbeeld van hoe AI-systemen omvangrijke datasets analyseren, interpreteren en hier waardevolle inzichten uit halen. “In dit geval voor entertainment, maar AI heeft inmiddels ook zijn waarde bewezen als het gaat om bijvoorbeeld het optimaliseren van productieprocessen of het verbeteren van de gezondheidszorg. Zo experimenteren Nederlandse ziekenhuizen volop met de toepassing van AI, onder andere op het gebied van diagnostiek.” Watson slaagde er al eens in om bij een vrouw met een zeldzame vorm van leukemie binnen tien minuten de juiste diagnose te stellen.

Zorgen over data-integratie Ondanks alle voordelen van AI zijn bedrijven vooralsnog terughoudend als het gaat om het toepassen van kunstmatige intelligentie.Volgens IDC heeft slechts 25 procent van de organisaties een

{

bedrijfsbrede AI-strategie. Gebrek aan vaardigheden wordt vaak genoemd als verklaring voor die terughoudendheid. “Ook zijn er zorgen op het gebied van data-integratie”, aldus Willems. “De gestructureerde en ongestructureerde data die nodig zijn voor analyses, staan vaak verspreid over meerdere locaties, zowel in de cloud als on-premises.” Die laatste zorg is volgens Willems niet helemaal terecht meer. Het blijkt wel degelijk mogelijk om AI ook binnen handbereik te brengen van bedrijven die vol in de multicloud zitten. Maar dan moet volgens hem wel aan een aantal voorwaar den worden voldaan:

1. AI op ieder platform “De AI-technologie die een bedrijf wil toepassen, dient beschikbaar te zijn op alle platformen waar men data en applicaties

’Twintig minuten na het einde van een wedstrijd zijn er zelfs gepersonaliseerde samenvattingen beschikbaar met behulp van AI-technologie’

gebruikt”, noemt Willems. “IBM heeft daarom een aantal Watson-diensten, waaronder Watson Assistant en Watson OpenScale, beschikbaar gesteld als microservices die zijn gebaseerd op Kubernetes-containertechnologie.” Die microservices kunnen on-premises of in de IBM Cloud draaien, maar ook in de clouds van bijvoorbeeld Microsoft, Amazon en Google. Data hoeven hierdoor niet naar de AI-engine te worden gebracht. “AI komt juist naar de gegevens toe en voorkomt hiermee een vendor lock-in.”

2. Dataconnectoren Voor veel grote organisaties is dat echter niet voldoende. Zij hebben data op zeer veel verschillende platformen staan. “Daarom is het belangrijk dat een brede reeks dataconnectoren beschikbaar is, onder andere voor het ontsluiten van data in Dropbox, Salesforce, Tableau en Looker.” IBM heeft daarnaast Watson Studio, het platform voor datascience en machine learning, vorig jaar verrijkt met een verbeterde integratie met Hadoop

Distributions (CDH en HDP). Dit maakt het volgens Willems eveneens mogelijk om analytics uit te voeren daar waar de data staan en gebruik te maken van de beschik bare rekenkracht.

kan met behulp van low-code en no-code platformen van aanbieders als Mendix of OutSystems worden gerealiseerd.” Daarnaast zijn uiteraard ook IBM’s eigen Bluemix geheten developer tools inmiddels onder de vlag van IBM Cloud beschikbaar.

3. Integratie naar één cloud Het is volgens de IBM-expert van Tech Data echter ook mogelijk om datasets op één centrale plek samen te brengen voor analyses. “Dat kan ook een goede strategie zijn. IBM Cloud, dat sinds 2018 de nieuwe naam is voor SoftLayer, kan dat faciliteren. Bijvoorbeeld met IaaS- of PaaS-diensten, of door simpelweg cloud storage te bieden. Ook is het mogelijk IaaS- en PaaS-diensten te integreren in een multicloud-omgeving”, voegt Willems eraan toe.

4. Brede ondersteuning ontwikkeltools In het bij punt 3 genoemde scenario is de integratie van Mendix met IBM Cloud enorm belangrijk voor AI-adoptie. “Na consolidatie van de data vindt het ontsluiten en analyseren van de gegevens plaats met speciaal daarvoor gebouwde apps”, legt Willems uit. “Het ontwikkelen van die apps

Geen excuus Het zijn allemaal stappen die ervoor zorgen dat AI onafhankelijk van de gekozen cloud deployment is uit te voeren. Dat geldt voor veel meer soorten diensten, inclusief andere data-intensieve applicaties. “Het feit dat een bedrijf werkt met een multicloud-omgeving hoeft hierbij geen probleem meer te zijn”, stelt Willems. “AI kan immers naar de te analyseren data worden gebracht. Maar het is ook heel goed mogelijk om de data naar een centrale cloud te transporteren zodat daar analyses mogelijk zijn. Een multicloud is dus geen excuus meer om niet aan de slag te gaan met kunstmatige intelligentie.” Van de redactie

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Blog ISPConnect

What about training?

Ken je die cartoon? De CFO zegt tegen de CEO “Wat als we onze mensen opleiden en ze gaan dan weg?” Waarop de CEO antwoordt: “Wat als we ze niet opleiden en ze blijven?” Duidelijk verhaal toch? Als ik bij onze leden op bezoek kom, vraag ik wel eens aan de mensen die ik daar tegenkom of ze een opleidingsplan hebben en of ze daarbij doelstellingen hebben gekregen.Vaak weten ze het helemaal niet, of is het antwoord ‘als ik erom vraag kan er wel eens iets geregeld worden’. Het komt eigenlijk nauwelijks voor dat ik in onze achterban van mkb-bedrijven een organisatie tegenkom waar iedereen een duidelijk ontwikkeltraject voor zich ziet, mij kan vertellen welke trainingen daarbij horen en wat het plan is om dat in te vullen. Daar schrik ik wel van. Kennis is in onze sector de belangrijkste ‘asset’ van bedrijven. Daarom een paar waarheden over training op een rijtje: Ten eerste is een persoonlijk ontwikkelplan dat is gekoppeld aan regelmatige trainingen de sterkste factor die er is om personeel tevreden en gemotiveerd te houden. Iedere studie op dit gebied (en dat zijn er veel) toont dit aan. Natuurlijk moet je personeel ook wel eens een salarisverhoging geven, maar onderzoek - en je boerenverstand - laat zien dat met geld smijten een heel inefficiënte manier is om mensen te motiveren. De eerste maand zal een medewerker heel blij zijn met zijn loonsverhoging. Maar na drie maanden is het gewoon onderdeel van zijn of haar maandelijkse inkomen en na nog een paar maanden wordt alweer uitgekeken naar de volgende loonsverhoging.

Iedereen wint Een trainingsplan is een manier om vertrouwen uit te spreken in een werknemer door aantoonbaar in hem te investeren om hem naar een hoger plan te brengen. De werknemer krijgt niet alleen een duidelijke visie over waar hij/zij naartoe gaat in het bedrijf, maar de kennis die tijdens de invulling van het plan wordt opgedaan komt ten goede aan het bedrijf. Een win/win situatie dus.

Daarbij werken we in een sector die met de ene na de andere vernieuwing te maken heeft. Kennis veroudert waar je bij staat. Je mensen naar trainingen sturen is de beste manier om ervoor te zorgen dat je hele organisatie alert blijft en meegaat met de juiste ontwikkelingen. Zie het zo: je zorgt ervoor dat je software up-to-date is en je vervangt je hardware regelmatig. Maar je personeel moet het doen met kennis die ze een X-aantal jaar geleden op school hebben opgedaan. Dat klopt niet. Kennis is het meest waardevolle dat je in je bedrijf hebt. Zorg ervoor dat het actueel is.

Weet wat je mist Hoe richt je je kennisontwikkeling in? Begin met in kaart te brengen waar de gebreken zitten in je organisatie. Wat moet iedereen kunnen en wat kunnen ze op dit moment? Maak een matrix: wat moeten mensen in dit team kunnen om optimaal te functioneren? Wie heeft die kennis nog niet? Dat geeft je je eerste handvat. Bespreek daarnaast met alle medewerkers wat zij ervaren als een gemis, een gebrek, en waar hun persoonlijke wensen en ambities liggen. Dat is het tweede stuk van de puzzel. En je zult zien dat daar verrassingen uit komen. Het derde element is je bedrijfs strategie: waar wil jij in de toekomst naartoe? En welke kennis ga je nodig hebben om dat te bereiken? Kijk dan naar de ROI: wat gaat het je opleveren en wat gaat het je kosten, en wat is budgettair haalbaar. Met deze elementen moet je in staat zijn om voor iedere medewerker een ontwikkelingsplan te maken waarin je zowel de behoeftes van je organisatie als de ambities van je medewerkers en natuurlijk de financiële mogelijkheden meeneemt. Dan kun je aan de slag. Onderschat de kracht van training niet. Kennis is je meest waardevolle troef om in deze hypercompetitieve markt te overleven en te groeien. Vragen? Belangstelling om je aan te sluiten bij de brancheorganisatie? Mail gerust naar simon@ispconnect.nl Simon Besteman is directeur van ISPConnect

Alles over innovatie in ICT

Netwerk Lancering in oktober

Bedrijven, instituten en overheden presenteren Nederlandse AI Coalitie ‘Om te zorgen dat Nederland bijblijft in de race rond artificiële intelligentie (AI) wordt in oktober de Nederlandse AI Coalitie opgericht. Deze coalitie moet zorgen voor een gezamenlijke aanpak nu tal van landen hard aan de weg timmeren en een voorsprong nemen bij het aantrekken van talent en de ontwikkeling van nieuwe AI-toepassingen. ‘Juist Nederland kan een unieke en mensgerichte aanpak ontwikkelen als we daar gezamenlijk de schouders onder zetten. Daarmee laten we AI werken voor elke Nederlander’, schrijven de initiatiefnemers in een position paper met een aantal concrete voorstellen.

Als schot voor de boeg voor de nationale AI-visie waar de Rijksoverheid mee komt na de zomer doen de initiatiefnemers achter de AI Coalitie alvast een aantal praktische voorstellen in het position paper ‘Samen bouwen aan onze (digitale) toekomst met Artificiële Intelligentie’.

Eén kennisen innovatienetwerk De vorming van één nationaal AI kennisen innovatienetwerk moet alle versnipperde AI-initiatieven en onderzoekscentra gaan verbinden en zorgen dat we beter samenwerken. Ook moet er ruimte komen voor meer dan 400 extra onderzoekers. Het nieuwe centrum moet verder zorgen dat we bijvoorbeeld slimmer en verantwoorder data gaan delen en gebruiken. ‘Zo kunnen we

komen tot nieuwe toepassingen in sectoren waar we traditioneel sterk in zijn, zoals de water-, de zorgen de agrosector en waar we echt nog een voorsprong kunnen opbouwen’, aldus de initiatiefnemers.

Topcentrum naar Nederland halen Gezamenlijk wil de coalitie zich inspannen om een Europees topcentrum voor AI-onderzoek naar Nederland te halen. ‘Dit kan de relatief goede uitgangspositie van Nederland op AI-terrein verder versterken en bovendien werken als een magneet voor nieuw talent en nieuwe bedrijvigheid.’

Grootschalig programma Verder moet Nederland inzetten op een grootschalig om- en bijscholingsprogramma.

De verwachting is namelijk dat circa 3 miljoen Nederlanders bijscholing nodig hebben nu de ontwikkelingen rondom AI onze manier van werken drastisch gaan veranderen komende jaren. ‘Het huidige scholingsaanbod speelt hier bij lange nog niet op in. Slechts 10% van de scholing is nu bijvoorbeeld gericht op noodzakelijke digitale vaardigheden, terwijl de ontwikkelingen op digitaal vlak razendsnel gaan’, aldus de initiatiefnemers.

Achtergronden Het idee voor de vorming van één Nederlandse AI-coalitie komt van de Taskforce AI die is opgezet door MKBNederland,VNO-NCW, TNO, de VSNU en het ministerie van EZK en waar partijen als Seedlink, Philips, IBM, Ahold Delhaize en Topteam Dutch Digital Delta in partici peren. Lees op onze website het door hen opgestelde position paper met nog veel meer voorstellen. Partijen die mee willen doen aan de nieuwe coalitie kunnen zich melden via info@ aicoalitie.nl. Circa 60 partijen hebben aangegeven geïnteresseerd te zijn om mee te doen aan de lancering in oktober. Van de redactie

CloudWorks – nr. 5 / 2019

OCP Verhuizing naar nieuwe locatie

maincubes AMS01 nieuwe locatie van Europees OCP Experience Center Circle B en Rittal hebben besloten om het eerste European Open Compute Project (OCP) Experience Center te verhuizen naar het maincubes AMS01 datacenter in Amsterdam - het OCP Experience Center was oorspronkelijk gevestigd bij Switch Datacenters AMS1 in Amsterdam.

“De reden om het experience center te verhuizen naar een nieuwe locatie is het feit dat Switch Datacenters onlangs haar AMS1 site heeft verkocht”, aldus Andre Hiddink, Product Manager IT-Infrastructuur en RiMatrix bij Rittal. “Het eerste Europese OCP Experience Center is een groot succes en we hebben een groot aantal zeer geïnteresseerde datacenter managers en datacenter professionals verwelkomd”, zegt Menno Kortekaas, Chief Technology Officer van Circle B. “We willen het team van Switch Datacenters bedanken voor hun belangrijke bijdrage aan de adoptie van OCP in Europa en zijn dankbaar dat zij ons en de OCP community in de toekomst zullen blijven ondersteunen, zij het in een andere rol”, voegen Hiddink en Kortekaas toe. De volledig functionele OCP-omgeving bevindt zich nu in de AMS01-faciliteit van maincubes. Het datacenter is zeer dicht bij Schiphol gelegen. “Wij zien grote mogelijkheden voor zowel Nederlandse als internationale OCP Inspired projecten”, zegt Joris te Lintelo,Vice President van maincubes. “Onze locatie in Amsterdam is ideaal gelegen voor Nederlandse bezoekers, maar ook voor datacenter-eigenaren en datacenter-managers uit het buitenland en wij nodigen u graag uit om met ons kennis te maken.”

Demo en testen Het OCP Experience Center is beschikbaar als democentrum, maar kan ook gebruikt worden voor het testen van nieuwe OCP Accepted en OCP Inspired datacenteromgevingen en telco-oplossingen.

Alles over innovatie in ICT

Groei

OCP Summit

De drie bedrijven hebben vastgesteld dat binnen de technologiesector IT-managers bij grote ondernemingen en overheden in Europa zijn begonnen met het implemen teren van OCP-principes. Deze principes vormen de basis waarop veel hyperscalers opereren. Door de toepassing van OCPontwerpen in hun datacenters kunnen grote en middelgrote ondernemingen en overheden profiteren van dezelfde voordelen als de hyperscalers: kostenreductie, lager energieverbruik en veel meer flexibiliteit.

“Het Europese OCP Experience Center heeft een belangrijke rol gespeeld bij de adoptie van OCP geïnspireerde datacenterontwerpen in Europa”, zegt Steve Helvie, VP van Channel voor de Open Compute Project Foundation. “Nu Switch Datacenters hun AMS1-datacenter heeft verkocht, ben ik blij dat Rittal en Circle B hebben besloten om samen te werken met een belangrijke onafhankelijke en Europese datacenterleverancier als maincubes. Ik ben zeer verheugd dat deze drie bedrijven de groei van OCP in de Europese regio zullen blijven stimuleren.” Het Europese OCP Experience Center ligt direct naast Schiphol. Het centrum zal beschikbaar zijn voor bezoekers van de jaarlijkse OCP Regional Summit die op 26 en 27 september 2019 in de RAI wordt gehouden.

Het Europese OCP Experience Center heeft als doel IT-managers en datacenter managers te helpen de impact van OCPontwerpen op hun faciliteiten volledig te begrijpen. Het center zal hen ook in staat stellen om specifieke OCP-gebaseerde oplossingen te testen die relevant zijn voor hun IT-omgeving.

Van de redactie

Open Source Hardware Project Donderdag 21 november 2019

Meld u nu aan

Seminar voor de datacentermanager, floormanager of IT-manager

LAAT U DOOR SPECIALISTEN BIJPRATEN OVER DE NIEUWSTE ONTWIKKELINGEN OP HET GEBIED VAN OPEN SOURCE HARDWARE

10.30-17.30 uur

Voorlopig programma: · Open Source Survey Peter Vermeulen

Stadion Galgenwaard, Utrecht

Open Source Overview John Laban

Opensourcehardware.datacenterworks.nl

Moderator Robbert Hoeffnagel

Korting voor abonnees en leden van Koninklijke NLingenieurs, Dutch Data Center Association, DHPA en ISPConnect

Bezoek de website opensourcehardware.datacenterworks.nl voor meer informatie over deelname en sponsormogelijkheden. Of neem contact op met Jos Raaphorst via j.raaphorst@archermedia.nl of 06 - 347 35 424

Restwarmte Hergebruik van warmte in de praktijk beproefd

De gemeente Aalsmeer is aanjager en facilitator van dit bijzondere project. Zij benaderde diverse partijen voor samen werking. IKC Triade en Sportcentrum De Waterlelie waren al snel geïnteresseerd. Net als NLDC Datacenters, die vier jaar geleden ook gelijk aansloot.Vervolgens haakte ook potplantenexporteur Fertiplant aan. Dit project wordt uitgevoerd met Topsector Energiesubsidie van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Alternatieve energiebronnen Wethouder Wilma Alink van gemeente Aalsmeer is erg blij met deze samenwerking. “De gemeente Aalsmeer heeft de ambitie

Alles over innovatie in ICT

om in 2040 fossiel-onafhankelijk te zijn. Dat betekent dat we van het aardgas afgaan. Hiervoor moeten we op zoek naar alternatieve energiebronnen en naar partijen die dat gezamenlijk mogelijk maken. Met Energy Hub Aalsmeer zetten we de eerste stap.”

In augustus van start De daadwerkelijke uitwisseling tussen het datacenter van NLDC en Sportcentrum De Waterlelie en IKC Triade start naar verwachting begin september. En de uitwisseling tussen het datacenter en Fertiplant in het najaar. De gemeente steunt het project omdat het bijdraagt aan haar

duurzaamheidsambities. Ze neemt echter zelf geen warmte af omdat ze geen gebouwen heeft in de directe omgeving. Het project is uniek, omdat er geen opslagbuffer is opgenomen tussen de deelnemers. 24/7 wordt er direct warmte en koude uitgewisseld tussen de deelnemers. Naast het slim inzetten van energie, is de samenwerking tussen de gemeente, het bedrijfsleven en maatschappelijke organi saties bijzonder.

Warmte versus koude Voor warmteleverancier NLDC is dit niet het eerste project waarbij warmte-/ koude-uitwisseling plaatsvindt. De opgedane

ervaring kon het datacenter dan ook goed toepassen. De uitwisseling werkt als volgt. Het datacenter geeft warmte af aan een met water gevulde ringleiding. De andere drie partijen halen de warmte (circa 22 °C) van die ring en verhogen deze warmte met warmtepompen nog iets tot een bruikbare temperatuur. Het datacenter krijgt koud water van de andere drie partijen via de ring terug om het datacenter mee te koelen. Door deze uitwisseling wordt veel aardgas en elektriciteit en daarmee CO₂-uitstoot bespaard.Vergelijkbaar met die van 74 woningen.

Gezamenlijke duurzaamheidsambitie De partijen ervaren de onderlinge samenwerking als een succes. Jeroen Vollmuller,Vice President Operations & Projects van NLDC: “De neuzen staan dezelfde kant op. En dat is ook noodzakelijk. Want zonder gezamenlijke duurzaamheids ambitie kun je het schudden. Je moet bovendien vertrouwen hebben in elkaar, want van iedereen is er een investering nodig in tijd en geld. Dat vertrouwen was en is er. Samen hebben we de benodigde hobbels genomen en hebben we toegewerkt naar realisatie. Met een voor iedereen zo

gunstig mogelijke terugverdientijd. Met de koude die we als NLDC terugkrijgen van de drie andere partijen, kunnen we een substantieel deel van onze datazalen koelen. Op een duurzame manier. En daar doen we het uiteindelijk allemaal voor.”

houden. Dat die warmte straks op een duurzame manier wordt geleverd, vinden we ontzettend belangrijk. Natuurlijk levert dit project ons op termijn een behoorlijke kostenbesparing op. Als commercieel bedrijf is dat voor ons natuurlijk ook een voordeel.”

Forse CO2-reductie

Voor nu en straks

Om de uitwisseling mogelijk te maken onderging Sportcentrum De Waterlelie de nodige aanpassingen aan de verwarmings installaties. Marten van Maastrigt van Sportcentrum De Waterlelie: “Zonder steun van de gemeente Aalsmeer was die realisatie niet gelukt. Daar zijn we ontzettend dankbaar voor. Wij zijn de grootste warmteafnemer. Dat betekent dus ook dat we straks een forse CO₂-reductie realiseren.”

IKC Triade is bezig met afronding van de nieuwbouw van het pand waarin zowel onderwijs als opvang zal worden aange boden. Monic van Diemen, directeur van Solidoe: “Wat is er dan mooier om ons nieuwe gebouw duurzaam te laten verwarmen? We zijn de kleinste afnemer, maar vinden dit enorm waardevol. We willen de wereld voor de volgende generaties goed achterlaten.”

Besparen op energie én kosten

Paul Bronstring van het College van Bestuur van Stichting JongLeren: “Voor ons is er bovendien een educatief aspect. Wij willen de kinderen in ons centrum laten zien dat ook een restproduct op zinvolle wijze weer kan worden ingezet.”

Fertiplant was op het moment van deelname net begonnen met nieuwbouw. Harry Loos en Rohald van Dijk, eigenaren van Fertiplant. “Wat dat betreft kwam dit initiatief op het juiste moment. En hoewel het natuurlijk een risico was, zijn we gelukkig toch in het project gestapt. De planten in onze kassen hebben voldoende warmte nodig om ze in optimale conditie te

Van de redactie

CloudWorks – nr. 5 / 2019

On-premise ITSN migreert IT van Scheuten Glas naar on-premise

‘We keren op termijn echt nog wel terug naar de cloud’ De fabrieken van Scheuten Glas moeten 24 uur per dag draaien. Meer dan vijf minuten dataverlies is onacceptabel, aangezien een groter verlies aan data operationeel tot grote kosten of verliezen kan leiden. “Ook letten we scherp op de operationele kosten”, vertelt Marc Gerards, Solutions Architect bij Scheuten Glas. Voor het glasbedrijf redenen om na negen jaar afscheid te nemen van de cloud.

De naam Scheuten Glas doet misschien niet direct een belletje rinkelen. Toch komen dagelijks miljoenen mensen in aanraking met de producten van dit bedrijf uit Venlo. Bijvoorbeeld als ze via Rotterdam Centraal reizen, want daar leverde Scheuten 30.000 vierkante meter gelaagd glas voor de enorme glazen overkapping. Scheuten Glas heeft nog meer aansprekende projecten op zijn naam staan. Zo leverde Scheuten Projects hoogwaardige glasoplossingen voor het Rijksdaggebouw in Berlijn, het HagaZiekenhuis in Den Haag en zelfs in het World Trade Center 1-gebouw in New York. Daarnaast levert Scheuten isolatieglas met specifieke kenmerken aan regionale woningbouwen utiliteitssector. Dat glas is bijvoorbeeld brand-, zon- of warmtewerend.

Hoge eisen aan IT De fabrieken van Scheuten Glas in onder andere Venlo, Hoorn en het Belgische Diest produceren op order van de klant. “De voorraadproductie in Venlo gaat 7 dagen per week, 24 uur per dag door”, vertelt Gerards.Verstoringen van de productie zijn onacceptabel. “Daar komt bij dat onze isolatieglasfabriek in Venlo tamelijk ver is geautomatiseerd. Als de servers die deze fabriek aansturen langer dan 30 seconden niet beschikbaar zijn, staat de hele fabriek stil. Dan weten we al

Alles over innovatie in ICT

snel niet meer waar glasplaten zich bevinden en wordt er geen glasplaat gesneden.” “We eisen van IT een hoge uptime”, constateert Gerards. “Als IT-afdeling moeten we dag en nacht beschikbaar zijn en kunnen reageren op problemen, en dat verwachten we ook van onze IT-partner ITSN die verantwoordelijk is voor het dagelijkse beheer. Bij een verstoring mogen we bovendien maar maximaal vijf minuten van onze data kwijtraken, anders weten we niet meer welke glasplaten over de productielijnen gaan.”

Afscheid van de cloud Om dataverlies tot maximaal vijf minuten te beperken, heeft Scheuten Glas samen met ITSN ‘wat trucjes’ bedacht. Gerards: “Ons datacenter in Venlo hebben we dubbel uitgevoerd. We spiegelen alle data van de ene naar de andere site honderd meter verderop. Daarnaast maken we iedere vijf minuten back-ups van de transactielog op SQL-niveau, voor als zelfs de gespiegelde data niet beschikbaar zijn.”

Met de ingebruikname van het dubbel uitgevoerde datacenter medio 2019 nam Scheuten Glas afscheid van de cloud. Negen jaar lang maakte het bedrijf gebruik van een public cloud-omgeving. Dat bleek echter toch niet de gedroomde omgeving te zijn voor Scheuten Glas. “De beschikbaarheid was voor ons te laag”, licht Gerards toe. “Het is gebruikelijk dat diensten zoals WANverbindingen buiten kantoortijden een kwartiertje niet beschikbaar zijn door onderhoudswerkzaamheden, maar dat is voor ons onacceptabel.” “Ook de operationele kosten kwamen na verloop van tijd hoger uit dan verwacht, zeker naarmate de kosten voor storage toenamen”, vervolgt Gerards. “Schaalbaarheid is natuurlijk een voordeel van cloud, maar dat was voor ons minder relevant. Wij kunnen redelijk goed inschatten waar wij over twee maanden behoefte aan hebben en tijdig extra servers bijschakelen.”

In eigen beheer Voor Scheuten Glas redenen genoeg om de cloud nog een keer te ‘heroverwegen’. “Daar kwam bij dat we de maintenance windows graag volledig in eigen beheer willen hebben, en dat is in de cloud eigenlijk niet mogelijk”, aldus Gerards. De heroverweging leidde daarom al snel tot het besluit om on-premise een nieuwe storageen serveromgeving in te richten. “We hadden op eigen locaties bovendien serverruimtes beschikbaar die met enkele aanpassingen geschikt waren voor huisvesting van de nieuwe datacenters.” ITSN stelde in samenspraak met distributeur Tech Data voor om de storage te baseren op apparatuur van NetApp. Een voorstel dat Gerards wel zag zitten. “Met de ONTAP Data Management Software van NetApp hadden we geen extra software nodig voor back-up en mirroring van de data. De geselecteerde storageoplossing maakt bovendien gebruik van all-flash solid state drives,

wat de snelheid ten goede komt.” Servers van Hewlett Packard Enterprise en Nexus-switches van Cisco complementeren de omgeving.

Gigantisch draaiboek ITSN kreeg de opdracht om de 57 servers zonder verstoringen te verhuizen van Amsterdam naar Venlo. “Dan heb je een gigantisch draaiboek nodig”, stelt de Solutions Architect van Scheuten Glas. De partijen kozen ervoor om de technische werking eerst te testen binnen een Proof of Concept (PoC)-omgeving. “De performance hebben we gemeten door binnen onze datawarehouse-omgeving een Extraction, Transformation and Load (ETL)-proces uit te voeren dat alle databronnen raakt.” Na een testperiode konden ITSN en Scheuten Glas beginnen met de feitelijk migratie. “Maar doordat we al gedurende een langere periode data repliceerden van Amsterdam naar Venlo bestond de feitelijke migratie slechts uit een finale replicatie van de laatste wijzigingen in de data.” Aan ITSN nu weer de taak om de nieuwe omgeving dagelijks te beheren, waarbij een nadruk ligt op proactief beheer. “Door bijvoorbeeld patronen in de cpu-belasting in de gaten te houden, kun je eventuele problemen zien aankomen en daarop reageren.”

Hybride cloud Heeft Scheuten Glas hiermee nu definitief een punt gezet achter zijn cloudavontuur? Dat denkt Gerards niet. “Voor de toekomst geloof ik in de hybride cloud.Voor bepaalde zaken keren ook wij op termijn echt wel terug naar de cloud, maar niet voor de aansturing van logistieke en productieprocessen.” Van de redactie

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Businesscase Zichtbaarheid richting internet en cloud

Hoe NXP app-performance optimaliseert met ThousandEyes Iedere auto is voorzien van minimaal twintig NXP-chips en 99 procent van de mobiele devices heeft ook een NXP-chip. NXP Semiconductors is een Nederlandse wereldwijde fabrikant van halfgeleiders met hoofdkantoor in Eindhoven. Er werken in totaal ongeveer 31.000 mensen in 35 landen. Met ThousandEyes verbetert NXP de gebruikerservaring voor haar medewerkers. NXP-medewerkers Henk Jelink - Connectivity Architect - en Maarten van den Berg - Principal Consultant - vertellen er meer over.

helpdeskmedewerkers nu automatisch tickets in ServiceNow worden gecreëerd. Tot slot ontwikkelde NXP een connectiviteits-portal voor haar interne klanten - een zelfservicetool - waar toegang wordt geboden tot belangrijke performancestatistieken. ThousandEyes is de belangrijkste tool in deze portal”, aldus Jelink.

Nooit meer blind

De vruchten plukken van inzicht

“De samenwerking tussen de twee bedrijven begon toen een NXP-collega ThousandEyes bij toeval tegenkwam in zijn zoektocht naar tools om onderzoek te doen”, aldus Jelink. “Voor interne netwerken beschikten we al over meerdere tools. Maar zodra je overstapt naar het internet of richting de cloud, ben je blind. Gelukkig zijn we nu niet blind meer.” De aanleiding voor de zoektocht lag bij Office 365. Jelink: “Als Skype niet goed werkt, hoor je iedereen klagen. We hebben allemaal wel zo’n collega op de helpdesk die het netwerk daarvan de schuld geeft, terwijl we weten dat het probleem daar niet ligt,

Alles over innovatie in ICT

echter, bewijs dat maar eens. Nu hebben we een heel goed overzicht - van de applicatie laag tot de netwerklaag - en kunnen we problemen prima oplossen. En het mooie is: óók de helpdesk is overtuigd en grijpt meteen naar het ThousandEyes-platform bij problemen.” NXP maakt gebruik van vijftig enterpriseen cloud-agents om de gebruikerservaring te verbeteren. Daarnaast gebruikt het bedrijf endpoint-agents. Jelink: “Als een enterpriseagent geen probleem ziet, installeren we endpoint-agents op de laptop om de kwestie verder te onderzoeken.Verder integreerde NXP het workflowplatform ServiceNow met ThousandEyes-alerts waarbij voor de

ThousandEyes bewees reeds in de pilotfase haar toegevoegde waarde. “Aan het begin van de pilot hadden we nogal wat issues in onze beveiligde omgeving”, vertelt Van den Berg. “We hebben een fabriek in Bangkok en een CA-server in Hamburg - de verbinding daartussen moet dus altijd goed zijn. Na implementatie van ThousandEyes waren we in staat om meerdere issues onmiddellijk te ontdekken en dat hielp ons om ze op te lossen. Een ander voorbeeld is de verbinding tussen Hamburg en onze locatie in Kaohsiung. Met behulp van ThousandEyes stelden wij vast, dat er grote issues met packetloss waren.Verder onderzoek leerde ons, dat de oorzaak lag bij

het LAN in Hamburg. ThousandEyes laat je niet zozeer zien wat er precies aan de hand is, maar wáár er problemen zijn. En dat is erg handig bij troubleshooting, want waar begin je anders? ThousandEyes helpt het domein te isoleren waar je moet zoeken naar de onderliggende fout. Als we destijds Device Layer van ThousandEyes hadden gehad, hadden we meer informatie over het LAN gehad.” Van den Berg geeft nog een voorbeeld uit de praktijk. “NXP nam FreeScale over, waardoor de netwerken van beide bedrijven geïntegreerd moesten worden. Onze netwerkcollega’s veranderden wat aan de configuratie, wat leidde tot uitval van een heel belangrijke R&D-applicatie, DoorsNG. Met ThousandEyes zagen we meteen dat er

vertelt Van den Berg. “Daar hebben we toen een enterprise-agent op een virtual machine geïnstalleerd. Binnen een uur hadden we vijf issues op de radar welke speelden tussen de locatie in Austin en de Skype-backend. In dat uur ontdekten wij ook, dat we een issue hadden met internetserviceprovider Level 3.

gevolg dat in Austin zo’n twintig tot dertig procent van de Skypecalls van slechte kwaliteit was. Met ThousandEyes zagen we dat het verkeer vanuit Austin afwisselde tussen instances in Iowa, Texas en Canada. We meldden dat bij Microsoft en binnen anderhalve week was het opgelost.”

24x7 support een routingloop was gecreëerd hetgeen de netwerkcollega’s zelf niet in de gaten hadden.” NXP maakt ook gebruik van Page Load-testen om de performance van kernapplicaties te verbeteren.Van den Berg: “Hiermee hebben we een zeer gedetailleerd beeld van page loads.Voorheen gaven leveranciers ons netwerk weleens de schuld. Met ThousandEyes laten we zien hoe het echt zit. Bij de DoorsNG-applicatie ontdekten wij bijvoorbeeld zestien fouten, die de leverancier toch echt zelf op moest lossen.”

Skype for Business optimaliseren Een van de belangrijkste verbeteringen die NXP ervaart, is in Microsoft Skype for Business, een applicatie die door NXPmedewerkers over de hele wereld wordt gebruikt. “Op een gegeven moment kwamen er een hoop klachten van gebruikers in ons kantoor in Austin in de Verenigde Staten”,

Over de support van ThousandEyes zelf is Van den Berg erg te spreken. “Het customer-succes team is 24x7 bereikbaar via chat en biedt ondersteuning voor het interpreteren van tests en alle aspecten van het platform. En daar hebben we vaak gebruik van gemaakt. Zij konden ons perfect uitleggen wat we nu eigenlijk zagen.”

We routeren naar het Microsoft-netwerk via het internet vanuit Austin en we zagen dat een router een packetloss had van dertig procent. We namen contact op met Level 3, gaven hen het IP-adres en zeiden: Dit is het probleem, lossen jullie het op? En dat is ook wat ze deden.” Een ander probleem in Austin had te maken met het verkeer van NXP dat het Microsoft-netwerk binnenkwam.Van den Berg: “NXP was verbonden met Skype in Dublin, echter, destijds introduceerde Microsoft meerdere egress-routers met als

Wat zijn de toekomstplannen van NXP met ThousandEyes? “Onze volgende stap wordt, om de testresultaten uit te breiden naar de business, zodat zij de performance van hun eigen locatie kunnen zien”, zegt Van den Berg. “Mensen kunnen nu zelf tests toevoegen en laten uitvoeren. Dat is al enorm populair geworden binnen de organisatie, maar de agent kan overbelast raken. Het is dan ook erg belangrijk om dat in goede banen te leiden.” Van de redactie

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Circulaire economie

Meer afgedankte ICT-apparatuur naar gecertificeerde verwerkers

Nieuwe inzameldoelstelling zet ICT-sector op scherp Als we het over e-waste hebben, denken we al snel aan de campagnes van Wecycle om meer in te leveren of aan de beelden van rokend afval in Afrika. Maar hoe zit het eigenlijk met beleid, regelgeving en resultaten van e-waste en ICT-afval in het bijzonder? Deze zomer heeft het nationaal WEEE Register de resultaten over 2018 gepresenteerd en die laten een flinke uitdaging zien tegen de nieuwe aangescherpte doelstellingen.

Alles over innovatie in ICT

{

‘Het inzamelpercentage bij ICT-apparatuur komt nu uit op 59%; als we rekening houden met de export voor hergebruik dan loopt het percentage op tot 63%’

Terwijl er volop wordt gesproken over de volgende stappen naar een circulaire economie en producenten daar aansprekende voorbeelden van laten zien, is de huidige regelgeving vooral gericht op de inzameling vanaf gedankte apparaten en hoogwaardige recycling. De basis hiervoor ligt in de Europese WEEE-directive (Waste of Electrical and Electronic Equipment), waarmee voor alle producenten en producten in Europa dezelfde doelen gelden. Doelstellingen liggen bijvoorbeeld op het inzamelpercentage en de terugwinning van grondstoffen. De inzameldoelen worden per 2019 aangescherpt van 45% naar 65% ingezameld gewicht ten opzichte van het gemiddelde gewicht dat afgelopen drie jaar op de markt is gezet. De normen voor herwinning van materialen en nuttige toepassing verschillen per productcategorie, en worden in Nederland nog ruim gehaald.Voor elektronica geldt een producentenverantwoordelijkheid, waarbij alle spelers in de keten een belangrijke rol hebben te spelen volgens het ‘all actors principle’.

markt gezet gewicht (put on market) is echter nog harder gestegen, waardoor het inzamelpercentage per saldo daalt. Dit komt vooral doordat er de laatste jaren veel elektronica op de markt komt in nieuwe productcategorieën die lang meegaan (en dus nog niet terugkomen voor recycling), zoals zonnepanelen, ledverlichting en e-bikes. Een voorbeeld: zonnepanelen maken bijna 20% van het totale volume put on market uit. Zonder zonnepanelen zou het inzamelpercentage over 2018 op 55% uitkomen.

Plan van Aanpak richting 65% Vanuit de producentencollectieven is een Plan van Aanpak opgesteld om het inzamelpercentage te verhogen. Er wordt ingezet op: 1. Het versterken van de inzameling. 2. Meer verwerking door WEEElabEx-gecertificeerde verwerkers (lekstroom binnenland). 3. Registratie van export voor hergebruik in het buitenland (lekstroom buitenland).

Inzameling stijgt, percentage daalt Hoe we scoren op deze doelen wordt bijgehouden door het nationaal WEEE Register (NWR), die over de verschillende productcategorieën rapporteert aan de overheid, die de resultaten vervolgens meldt in Brussel. In 2018 is in totaal in Nederland 500 miljoen kilo (!) nieuwe elektronica op de markt gezet en 185 miljoen kilo ingezameld en verantwoord verwerkt door gecertificeerde recyclers. Tegen het 3-jarig gemiddelde komt het inzamelpercentage uit op 49% ten opzichte van 54% over 2017. Een beweging de verkeerde kant op gezien de stijging van de doelstelling naar 65% per 2019. Het is niet zo dat de inzameling zelf tegenvalt. Deze is namelijk met ruim 8% gestegen. Het op de

Meer inzamelen gaat bijvoorbeeld om betere bekendheid en beschikbaarheid van inleverpunten voor afgedankte apparaten bij gemeenten en winkels. Bovenop de bestaande consumenten campagnes van Wecycle wordt hier in oktober nog een extra boost aan gegeven met een nationale campagne ‘Heel Holland recyclet’. De lekstroom binnenland richt zich op elektronica die als oud ijzer niet compliant wordt verwerkt door niet-gecertificeerde verwerkers. Hierbij gaan de meest waardevolle materialen uit de elektronica verloren en daarnaast telt het niet gecertificeerd verwerkte volume niet mee voor de inzameldoelstelling.

CloudWorks – nr. 5 / 2019

Circulaire economie

{

‘Zelfs vanuit milieuoptiek is het nog niet zo eenvoudig te bepalen wat optimaal is in de afweging van energie-efficiency en materiaalgebruik’

Tot slot is de registratie van export voor hergebruik van belang, omdat dit volume van de Nederlandse markt verdwijnt en onmogelijk hier meer kan worden verwerkt en meegeteld.Vanuit Europa kan hier inmiddels voor worden gecorrigeerd, maar dan moet deze stroom wel in kaart worden gebracht. Het Nationaal WEEE Register heeft hier een uitvraag naar gedaan bij producenten, verwerkers en brokers. Over 2018 hebben ze daarmee over 2018 al bijna 3 miljoen kilo export voor hergebruik in kaart gebracht. Het is van belang dat deze stroom structureel in beter beeld komt, omdat we daarmee een reëler uitgangspunt krijgen waarover het Nederlandse inzamelpercentage wordt berekend.

Doel voor ICT komt in zicht ICT is op dit moment nog een aparte rapportagecategorie in de monitoring van het Nationaal WEEE Register. In totaal is in 2018 66,5 miljoen kilo ICT op de Nederlandse markt gezet - een stijging van ruim een kwart ten opzichte van 2017. De inzameling van afgedankte ICT was in 2018 31,3 miljoen kilo, een stijging van 13%. Terwijl het gewicht aan ingezameld consumenten ICT geleidelijk daalt door lichter wordende producten, zoals monitoren, neemt het verwerkte volume professionele ICT ieder jaar toe. Inmiddels is het volume professionele ICT-apparatuur dat rechtstreeks aan WEEELabEx gecertificeerde verwerkers wordt aangeleverd gestegen tot 19 miljoen kilo. Dat is dus meer dan de helft van het totaal ingezamelde gewicht afgedankte ICT. Het inzamelpercentage voor de categorie 3 komt ten opzichte van het 3-jarig gemiddelde ‘put on market’ voor 2018 hoger uit dan het overall gemiddelde, namelijk 59%. Als we ook rekening houden met de export voor hergebruik, die nu mondjesmaat in beeld wordt gebracht, loopt het percentage op tot 63%. De 3 miljoen kilo export hergebruik die het Nationaal WEEE Register meldt, is namelijk vooral ICT-apparatuur die het land verlaat voor een tweede leven elders. Het is dus zeker voor de ICT-sector van belang dat deze lekstroom buitenland structureel in beeld komt en wordt afgetrokken van de Put On Market. De afdanking van servers, waar vorig jaar onderzoek naar is gedaan door Ffact in opdracht van Economic Board Amsterdam, HPE, Iron

Alles over innovatie in ICT

Mountain, Green IT Amsterdam en ICT Milieu, laat dit ook treffend zien: driekwart van de servers wordt hergebruikt, waarvan driekwart in het buitenland. Oftewel: dat is een lekstroom van meer dan de helft van een sterk groeiende stroom professionele ICThardware.

Oude ICT, wat doe ik ermee? Afdanking van ICT begint met het bepalen van het goede vervangingsmoment. Diverse technische, financiële en milieuoverwegingen spelen hierin mee en verschillen per situatie, waardoor niet één vuistregel te geven is. Zelfs vanuit milieu-optiek is het nog niet zo eenvoudig te bepalen wat optimaal is in de afweging van energie-efficiency versus materiaalgebruik. In het bovengenoemde server-onderzoek worden interessante interna tionale studies aangehaald hierover. Herinzet van apparatuur kan soms in de eigen omgeving voor een andere toepassing en daarnaast zijn er diverse routes naar een tweede gebruiker. Steeds meer partijen pakken hierin hun rol. Naast de brokers en refurbishers, die gebruikte ICT-apparatuur opkopen en verhandelen, zie je dat ook de producenten en distributeurs steeds meer eigen retourprogramma’s opzetten en intensiveren. Bijvoorbeeld lease- en ‘pay-per-use’-modellen, die heel gebruikelijk zijn in de printing business, zie je nu ook opkomen bij devices en computing. Ook vanuit de recyclers is steeds meer aandacht voor hergebruik en bieden zij vaker ITAD-dienstverlening aan met datavernietiging. Als ICT-apparatuur niet meer geschikt is voor hergebruik, is het zowel qua data-veiligheid (AVG) als voor een milieuverantwoorde verwerking van belang dat deze apparatuur bij een WEEElabex -gecertificeerde verwerker wordt gerecycled.Voor ICT zie je in de cijfers terug dat dit steeds meer gebeurt. Gespecialiseerde elektronicaverwerkers zullen doorgaans ook betere opbrengsten kunnen bieden. Zij zijn namelijk, in samenwerking met de smelters, beter in staat om de meest waardevolle grondstoffen terug te winnen. Dit in tegenstelling tot een willekeurige metaalshredder, waarbij de kostbare edelmetalen verloren gaan in de massa van het metaalschroot. Het aantal WEEELabEx gecertificeerde verwerkers neemt nog steeds toe. Inmiddels kun je op zo’n 50 locaties afgedankte professionele ICT-apparatuur veilig en verantwoord laten verwerken door een WEEELabEx gecertificeerde verwerker. Oude apparaten die thuis in de la of de schuur liggen, kun je inleveren bij één van de tienduizend inleverpunten van Wecycle, die deze sorteert en daarna uiteraard ook laat verwerken bij WEEELabEx gecertificeerde verwerkers. Zowel op het werk als privé kun iedereen dus zijn steentje bijdragen aan de inzameldoelstellingen. Jeroen van der Tang is Public Policy Manager Duurzaamheid Nederland ICT en Manager stichting ICT Milieu

Blog

Hoe staat de Nederlandse hosting& cloudsector ervoor? Cloud computing is een van de meest ingrijpende ontwikkelingen in de geschiedenis van automatisering en informatietechnologie. Zowel eindgebruikers als de IT-sector zelf zijn daardoor onderhevig aan ingrijpende veranderingen. Je zou dan ook kunnen zeggen dat ‘cloud’ de regels van het spel heeft veranderd. Nu we steeds meer diensten, faciliteiten en functionaliteit afnemen uit de cloud, lijkt het niet vergezocht om te stellen dat cloud computing de basis is voor vrijwel iedere technologische trend.

Het nieuwe normaal Cloud is voor velen van ons inmiddels zo normaal, dat we er niet echt over nadenken hoe snel deze sector zich heeft ontwikkeld. De meeste bedrijven die nu gevestigde namen zijn op het gebied van cloud, bestonden dertig jaar geleden nog niet. En zoals het gaat in een relatief jonge sector, is deze nog steeds sterk in beweging. Dat zien we ook onder Nederlandse providers, waarvan velen het afgelopen decennium een flinke transformatie hebben doorgemaakt. De cloud verandert niet alleen hoe economie en maatschappij functioneren, maar zelfs de bedrijven die cloud computing mogelijk maken.

cloud zijn steeds vaker het product of primaire proces van een onderneming of organisatie, waardoor steeds meer behoefte ontstaat aan advies en begeleiding. Managed service providers worden daardoor bekender als partner die eindgebruikers en organisaties begeleidt en voorziet van de juiste (cloud)oplossingen. De DHPA-gids is in de eerste plaats bedoeld om inzicht te geven in de mogelijkheden van de cloud en keuzemogelijkheden voor eindgebruikers. Maar ook harde cijfers over marktontwikkeling, cloudadoptie, een uitgebreide sectorbeschrijving en overzichten van leveranciers ontbreken niet. Daarnaast presenteert zich in deze gids een sector die de afgelopen jaren een stormachtige groei en ontwikkeling heeft mogen doormaken. De gids is beschikbaar via dhpa.nl/het-netwerk/downloads.Veel leesplezier gewenst! Ruud Alaerds, DHPA,Trusted Cloud Experts

Waar vaak dan ook niet bij wordt stilgestaan, is dat achter ‘de cloud’ een hele sector schuilgaat die de afgelopen decennia snel volwassen is geworden. Daarom lag er voor DHPA als vertegenwoordiger van deze sector een missie om de sector een meer uitgesproken ‘smoel’ te geven. Dat hebben we gedaan door een DHPA-gids te publiceren. De DHPA Guide 2019 geeft een inkijkje in de Nederlandse hosting- en cloudsector en beschrijft welke partijen daar in Nederland in actief zijn.Wie deze gids doorneemt, zal zien dat Nederlandse hosting- en cloudproviders alle facetten van cloud computing beheersen. Public cloud, private cloud, hybride oplossingen, multicloud, beheer, managed- en shared oplossingen, specialisme en vooral veel praktijkervaring: het DHPA-netwerk kenmerkt zich door providers en partners die al deze diensten op hoog niveau aanbieden.

Van facilitator naar partner Hoewel (managed) service providers al enkele tientallen jaren actief zijn in Nederland, hebben zij lange tijd vooral een faciliterende rol gehad. Die rol verandert nu snel: IT en dus ook hosting en

CloudWorks – nr. 5 / 2019

VPN VidaXL neemt Firebox-clusters af voor zijn gedistribueerde omgeving

‘Met één klik heb je een VPN-tunnel gelegd’ VidaXL begon ooit op een zolderkamer als webwinkel voor pokerfiches. Ondertussen is het een wereldwijd opererend e-commercebedrijf. Maar de firewalloplossing kon de groei van 30 tot 40 procent per jaar niet bijbenen en de support was onvoldoende. “Het was een mkb-oplossing, maar we zijn ondertussen een enterprise.” Nieuwe Firebox TSS-clusters van WatchGuard brachten uitkomst.

Waar ter wereld je ook zit, de kans is groot dat je meubels, tuinspullen, accessoires, en ja: pokersets van VidaXL kunt bestellen. Het bedrijf heeft kantoren en warenhuizen in 29 landen en levert aan grote retailers. Daarnaast werkt VidaXL wereldwijd met dropshippers: webshops van derden die verder niet betrokken zijn bij de levering. In totaal verkoopt VidaXL zijn producten op ongeveer 300 websites. “We doen alles zelf ”, zegt Bart van Es, IT-manager bij VidaXL. “Bij VidaXL werken 1.500 mensen en we hebben een eigen klantenservice en eigen transportdienst. Maar we hebben geen fysieke winkels. 90 procent van de waren verkopen we onder eigen merk.”VidaXL stelt zijn aanbod af op de specifieke markt, en biedt hierdoor lage prijzen. Daardoor is het bedrijf succesvol in het minimaliseren van de kosten en het maximaliseren van de verkopen. Per jaar groeit VidaXL met 30 tot 40 procent. “Dagelijks vertrekken vanuit onze hoofdlocatie in Venlo alleen al zestig vrachtwagens met producten die we in Europa verkopen.”

Echt gedistribueerde omgeving Die groei vraagt om een infrastructuur die het kan bijbenen.VidaXL is een echt gedistribueerd bedrijf, met een zeer sterke spreiding van locaties. Het hart van het netwerk staat in drie datacenters. In Amsterdam worden de webshops gehost, in

Alles over innovatie in ICT

Eindhoven de backoffice en in Venlo staat een fallback-locatie in geval van problemen. Daar overheen draait een hybride cloudomgeving: een private cloud met koppelingen naar de Google Cloud in Amsterdam en Hongkong. “We hebben wereldwijd een MPLS-cloud om alle locaties en kantoren met elkaar te verbinden, en we zetten in op een SD-WAN voor lagere latency. Daardoor is de oplevertijd van een nieuwe locatie ook zeer kort. De ICT-omgeving beweegt flexibel en kosteneffectief mee met de groei van het bedrijf.”

Es om de hele firewallinfrastructuur te vervangen. “Ik heb meteen een businesscase geschreven en een eisenpakket opgesteld.” Voor hem was het belangrijk dat de hardware ook daadwerkelijk doet wat de leverancier belooft. “Te vaak heb ik meegemaakt dat een oplossing wel een vinkje had voor een bepaalde functie, maar vervolgens niet deed wat het moest doen.” Als voorbeeld noemt hij de highavailabilityfunctie in de firewalls van de vorige leveranciers. “Op papier zag het er goed uit. Maar wanneer een verbinding eruit vloog, ging het helemaal mis.”

Maar toen Van Es twee jaar geleden bij VidaXL begon, had hij meteen een uitdaging met de firewalls die het bedrijf toen inzette. “Die waren niet geschikt voor de schaal waarop VidaXL opereerde”, vertelt hij. “Dat probeerden we voor te zijn door op te schalen. Toch bleven we verstoringen hebben door verbindingen die eruit vlogen.” Het stak hem bovendien dat de ondersteuning te wensen overliet. “Vraagstukken pikte de leverancier niet op, en we werden steevast doorverwezen naar een reseller in plaats van dat we meteen geholpen werden. Het was naar mijn gevoel meer een mkb-oplossing, maar we zijn ondertussen een enterprise.”

De firewalls dienen ook in staat zijn om in een zeer dynamische omgeving te opereren. Omdat VidaXL locaties over de hele wereld heeft, moeten de firewalls werken in uiteenlopende omstandigheden. “We hebben gemengde netwerken met variabele snelheden, van glasvezel tot UTP.”

Flexibele en hoogbeschikbare oplossing Toen die firewalls een ernstige netwerkstoring veroorzaakten, besloot Van

Precies zoals het moet De keuze viel op Firebox-clusters van WatchGuard, bestaande uit de appliances M270, M470 en M4600.Van Es kende WatchGuard al omdat VidaXL tijdens een grote storing enkele appliances in heeft gezet als tijdelijke oplossing (zie kader). “Die werkten bijzonder prettig”, herinnert hij zich. “Ze werken precies zoals in de documentatie beschreven is.” Daarnaast bood WatchGuard precies de apparaten die VidaXL nodig had. “We kunnen alles

{

‘De ICT-omgeving beweegt flexibel en kosteneffectief mee met de groei van het bedrijf’

dubbel uitvoeren voor High-Availability. Ook hebben we Intrusion Detection aan staan.” Over de ondersteuning vanuit WatchGuard is Van Es eveneens enthousiast. “Ze staan altijd voor je klaar. WatchGuard pakt iedere supportticket meteen op. We staan eigenlijk nooit voor onaangename verrassingen.” VidaXL begon in het najaar van 2018 met de implementatie. Gekozen werd voor een organische vervanging, waarbij de oude firewalls geleidelijk worden vervangen wanneer het ondersteuningscontract afloopt. Op het moment van schrijven heeft VidaXL acht clusters draaien, en worden er nog vier geïmplementeerd. “We hebben er nog eens twee bijbesteld”, zegt Van Es. “Alle nieuwe locaties worden standaard uitgerust met de WatchGuard-firewalls.” Met deze implementatie kan VidaXL minstens vijf jaar vooruit. Bij aanhoudende groei zijn de clusters echter ook schaalbaar genoeg om eenvoudig uit te breiden. “Het is een zeer flexibel platform met genoeg fysieke poorten. Met één klik heb je een VPN-tunnel liggen tussen verschillende apparaten. Bij de vorige leverancier was dat een enorm gedoe.” Van de redactie

Alkum Alkum is de toeleverancier die VidaXL bijstaat bij al hun ICT-uitdagingen. Dat was niet anders toen het snelgroeiende bedrijf problemen kreeg door hun verouderde firewallinfrastructuur. Daardoor vielen verbindingen uit, wat de business van VidaXL in gevaar bracht. Het voorstel om voor WatchGuard te kiezen kwam van Alkum. “Ze reageren altijd direct en zijn heel erg flexibel”, zegt Van Es over deze partner. “Dat bleek ook toen we een noodoplossing nodig hadden omdat de vorige firewalls niet stabiel waren. Het werkte allemaal direct zoals het moet.” Alkum richt zich vooral op firewall oplossingen, back-upoplossingen en archiveringsoplossingen. “Maar als partner kijkt Alkum altijd naar de complete behoefte bij de klant”, zegt CEO Andy Schuurman van Alkum. Die klantgerichtheid van Alkum en WatchGuard speelde voor Van Es een belangrijke rol in de uiteindelijke keuze voor de Firebox-clusters. “Alkum zorgt voor de implementatie en helpt ons met trainingen”, zegt Van Es. “Het is de sparringpartner die we op IT-gebied nodig hebben, zeker omdat we zo snel groeien.”

CloudWorks – nr. 5 / 2019

IT Infra Nieuwe opzet event over datacenterinfrastructuren

Vernieuwd IT Infra event biedt bezoeker laatste inzichten Ontwikkeling en groei, de IT-wereld wordt er door gekenmerkt. Genoeg reden om het IT Room Infra event om te dopen naar het IT Infra event. Samen met een vernieuwd lezingenprogramma en een nieuwe locatie moet IT Infra een wijde scope krijgen waarin de laatste ontwikkelingen worden belicht, zeggen Elbert Raben (Rittal), Ronald Udo (AP Nederland en André Zweverink (De Wit Datacenterkoeling).

De naamswijziging naar IT Infra event lag volgens Ronald Udo voor de hand: “Het event betreft inmiddels zoveel meer dan alleen computerruimtes. Het gaat om hardware, software, (hybrid) cloud en innovatie. De naam IT Infra dekt daarmee meer de lading en trekt bovendien daarmee ook een breder publiek. We staan voor ontwikkeling en groei en willen dat dus ook laten zien in de scope van het event.”

nu een tweesporen aanpak. Enerzijds willen we kwaliteit leveren door over de hele dag key note-speakers aan het woord te laten die in staat zijn meerwaarde te bieden aan het kennisevent. Anderzijds zijn onze leden de dragers van het event en die komen in het tweede spoor aan het woord om vooral de innovaties te delen in kortdurende presentaties.”

computing en 5G-continuïteit komen terug in de onderwerpen.” André Zweverink vult aan en vertelt meer over één van de tracks, ‘Koeling en Power’ geheten: “De slots in de ochtendsessies gaan over de huidige normeringen, toe te passen prestatie indicatoren (KPI’s), de inrichting van je datacenter infrastructuur en management systeem (DCIM) en bieden kaderschetsen voor het te gebruiken koelsysteem.”

Actuele thema’s Die bredere scope zal worden doorge trokken naar de lezingen. Udo: “We volgen

Alles over innovatie in ICT

Raben geeft al een kijkje in de thema’s die aan bod zullen komen: “Onder andere edge

Hij vervolgt: “In de middagsessie wordt er bekeken welke koelsystemen het beste

passen bij de wensen en de gemaakte keuzes in de eerdere ochtendsessie. De verschil lende leveranciers geven hierbij een duidelijk overzicht van de mogelijkheden.”

Andere eventlocatie Ook de nieuwe locatie - de Kromhouthal in Amsterdam - zal meer bezoekers trekken: “We zijn nu in het hart van IT Nederland, de Metropool Regio Amsterdam (MRA). Dit gaat meer bezoekers opleveren met veel IT/ICT-kennis, zowel als gebruikers en eindgebruikers”, zegt Raben. “En bezoekers hebben minder reistijd, er is meer sfeer en er is een netwerkbijeenkomst vooraf. Maar vooral: groei!”, vult Udo aan. Udo is duidelijk: “De aanpassingen in het lezingenprogramma en andere accent wijzigingen gaan het IT Infra event dit jaar nog aantrekkelijker maken. We creëren voor de bezoeker een extra meerwaarde en een hogere attractiviteit. Dit geeft uiteraard de

leden en exposanten weer veel voordeel. Een positieve spiraal!” Hij vervolgt: “Een potentiële bezoeker moet zich afvragen: Ben ik 100% klaar voor de toekomst in IT Infra? Zo nee, dan moet ik op dit event aanwezig zijn om te horen wat wij te vertellen hebben. Zo ja, dan moet u

op dit event aanwezig zijn om ons te vertellen wat wij moeten weten. Kortom: geen reden om weg te blijven.” Meld u alvast aan voor het IT Infra event via https://fhi.nl/itinfra/ Dimitri Reijerman, FHI

WORD SPONSOR VAN DE GROOTSTE

12 November 2019 | Haarlem

Profiteer van maximale exposure tijdens dit event. Meld je als één van de eersten aan als Gold, Silver of Bronze sponsor en laat zien dat jouw bedrijf een serieuze, toekomstgerichte speler is die Additive Manufacturing hoog in haar strategie heeft staan. • Spreker op hèt congres over Additive Manufacturing/3D-printing • Table top presentatie in de zaal zelf! • Promotie in ALLE technische bladen van Vakbladen.com!

GA VOOR DE BESTE DEAL EN MELD JE SNEL AAN! Neem voor de sponsormogelijkheden contact op met Peter van den Bosch M: +31 6 2903 5649 E: p.vandenbosch@archermedia.nl

Naamloos-4 1 3D-Print Conference-Werving-liggend.indd 1

CloudWorks – nr. 5 / 2019

29-05-19 14:0213:37 29-05-19

Blog BTG

Innovatie met de snelheid van het licht

Digitale transformatie, als samenleving zitten we midden in deze ontwikkeling die bijna met de snelheid van het licht aan ons voorbijtrekt. In de waan van de dag vergeet je soms dat de nieuwste innovaties en technologieën zich steeds sneller aandienen. Het is voor mensen zoals u en ik, die dagelijks bezig zijn in de ICT, wel belangrijk om te weten wat er op ons afkomt. Gelukkig hebben we professionals en organisaties als Gartner en BTG, die ons voortdurend hierover bijpraten. Een treffend voorbeeld van innovatie is verzekeringsfraude, die tegenwoordig wordt ontdekt door een combinatie van claim analyses, computerprogramma’s en zelfs privédetectives. Emotional artificial intelligence maakt het al mogelijk om deze fraude te ontdekken door een audio analyse van de stem van de klant die een schade telefonisch meldt.

{

‘In de waan van de dag vergeet je soms dat de nieuwste innovaties en technologieën zich steeds sneller aandienen’

Het is maar één voorbeeld van de ‘emerging technologies’ die Gartner signaleert in de zojuist verschenen ‘2019 Hype Cycle’. Deze belicht 29 nog relatief onbekende technologieën die aan de deur van de maatschappij kloppen. En die in de komende vijf tot tien jaar een aanzienlijke impact op bedrijfsleven, samenleving en mensen zullen hebben. Het voert te ver ze hier allemaal uitgebreid te behandelen, maar de vijf toptrends zijn: 1. Detectie en mobiliteit; door de evolutie van AI en sensoren zijn autonome robots als drones steeds beter in staat zelfstandig te opereren. 2. Augmented human; technologie zal een meer naadloze

Alles over innovatie in ICT

ervaring bieden die de gezondheid, intelligentie en kracht van mensen verbetert. Denk aan bovenmenselijke kracht, een gekweekte huid met de gevoeligheid van een mens, augmented intelligence, interactieve werkruimte en biotech. 3. Postklassieke ICT; geheel nieuwe architecturen komen op. Denk hier ook aan next gen geheugen, 3D-printen op nanoschaal en 5G businesscases. 4. Digitale ecosystemen; digitale platformen worden geautomatiseerd en kunnen op enig moment zelfstandig functioneren als organisatie op basis van slimme contracten. Andere technologieën in deze trend zijn: DigitalOps, kennisgrafieken, synthetic data en gedecentraliseerd web. 5. Geavanceerde AI en analytics; waarbij bijvoorbeeld eerder opgeleide machine learning-modellen worden gebruikt als uitgangspunten voor nieuwe technologie. Geavanceerde analytics maakt diepere inzichten, voorspellingen en aanbevelingen mogelijk. Andere technologieën in deze trend: adaptive machine learning, transfer learning, edge AI, edge analytics. Ook BTG - Branchevereniging ICT en Telecommunicatie Grootgebruikers en haar serviceorganisatie Telegrootgebruik leggen de focus volledig op deze trends! Het is onze taak de leden voortdurend bij te praten over dergelijke ontwikkelingen. En natuurlijk over zaken die al veel verder zijn in de hypecyle, om met Gartner te spreken. BTG heeft de trends geclusterd in een aantal aandachtsgebieden: 5G, Smart Society, Artificial Intelligence, Data analytics/science, Indoordekking, IoT, Cybersecurity/black listing, Aanbestedingen, Circulaire economie en Mission critital & business critical. Binnen onze brancheorganisatie werken specialisten én generalisten - uit de geledingen van leveranciers en gebruikers - aan het delen en verspreiden van kennis over deze onderwerpen. BTG faciliteert dit onder meer met bijeenkomsten, ons kennisinstituut en lobby en samenwerking met organisaties en overheden. We houden u op de hoogte! Eric Reij is voorzitter van BTG

SAVE THE DA TE

Â®

Gratis inschri jven va na 2 septe mber 2 f 019

30 & 31 OKT 2019 JAARBEURS UTRECHT

WWW.INFOSECURITY.NL WWW.DNCEXPO.NL THEMA: ARTIFICIAL INTELLIGENCE

In samenwerking met:

Hoofdmediapartner:

Cloud Works 05/2019

Articles inside

Vernieuwd IT Infra event biedt bezoeker laatste inzichten

Met één klik heb je een VPN-tunnel gelegd

Blog BTG: innovatie met de snelheid van het licht

Hoe NXP app-performance optimaliseert met ThousandEyes

Blog DHPA: hoe staat de Nederlandse hosting- & cloudsector er voor?

Nieuwe inzameldoelstelling zet ICT-sector op scherp

We keren op termijn echt nog wel terug naar de cloud

maincubes AMS01 nieuwe locatie van Europees OCP Experience Center

Datacenter Innovations Day 2019 in teken van duurzaamheid en efficiency

Blog ISPConnect: what about training?

De complexe weg naar een perfecte hybrid cloudstrategie

Applicatiebeveiliging: drie aandachtspunten voor de business

Bedrijven, instituten en overheden presenteren Nederlandse AI-coalitie

AVG-boete in Nederland onder voorwaarden verzekerbaar

All IT Rooms realiseert milieuvriendelijke serverruimte voor wallet-specialist Secrid

Blog Cloud Research: cloud governance met tanden