PROBIOTICA
Dr. Rath Health Foundation
Probiotica
1e uitgave
© 2016 Dr. Rath Health Foundation
Uitgegeven door:
Dr. Rath Education Services B.V.
Postbus 656, NL-6400 AR Heerlen
Email: info@rath-eduserv.com
Internet: www.rath-eduserv.com
Alle rechten voorbehouden. Uitgegeven door de Dr. Rath Health Foundation. Afzonderlijke pagina’s van deze brochure mogen worden gekopieerd voor privé en niet-commerciële doeleinden. Enig direct of indirect commercieel gebruik van deze brochure of delen daarvan, in enigerlei vorm, is zonder schriftelijke toestemming van de auteurs strikt verboden.
Dr. Rath Health Foundation 3. Inhoud Inleiding 5 Eigenschappen en ontwikkeling van het microbioom 6 Fysiologische functies van het microbioom 8 Wat zijn probiotica, en waarom hebben we die nodig? 10 Preventieve werking van probiotica 11 Therapeutische werking van probiotica 13 Conclusie 18 Literatuurlijst 18
4.
Inleiding
Het aantal patiënten met chronische degeneratieve welvaartsziekten, zoals overgewicht, prikkelbaredarmsyndroom, darmontstekingsziekten, allergieën en kanker, neemt in de geïndustrialiseerde landen sterk toe.
Hoewel al langere tijd bekend is dat het microbioom (vroeger “darmflora”) een sterke wisselwerking heeft met het afweersysteem en een groot aantal stofwisselingsprocessen van de gastheer – dat zijn wij mensen dus – wordt pas de laatste tijd veel gesproken over de betekenis van een veranderd microbioom bij het ontstaan van diverse ziekten.
Actueel wordt gesproken over de rol die probiotica kunnen spelen bij het herstel en
behoud van de gezondheid van een organisme. Ook in de Cellulaire Geneeskunde spelen probiotica een belangrijke rol bij het ondersteunen van de gezondheid.
Deze brochure heeft als doel het belang van het microbioom in de darm voor de gezondheid van het gehele organisme toe te lichten. Daarnaast worden preventieve en therapeutische effecten van probiotica beschreven.
Microbioom van de darm (ook “intestinaal microbioom”), werd vroeger darmflora genoemd, en is het totaal van alle micro-organismen in de darm.
Dr. Rath Health Foundation 5.
Eigenschappen en ontwikkeling van het microbioom
De mens is een leefomgeving voor microorganismen. De complete oppervlakte van het menselijk lichaam is bedekt met bacteriën:
• 70.000.000.000.000 bacteriën leven in de dikke darm van een mens
• 300.000.000 bacteriën leven op de huid van een mens
• 100.000.000 bacteriën leven in de mondholte van een mens
• 100.000 bacteriën komen dagelijks binnen in de onderste ademwegen
De menselijke dikke darm bevat met in totaal tot wel 1014 kiemen de grootste dichtheid aan micro-organismen, terwijl de mens in totaal slechts 1013 lichaamscellen bezit. Dat betekent dat het aantal micro-organismen in de darm 10 keer zo groot is als het aantal lichaamscellen.
Het totaal van alle in de darm levende micro-organismen wordt samengevat onder de naam microbioom. Met meer dan 400 verschillende bacteriesoorten toont het een grote diversiteit van soorten, waarbij 30 tot 40 dominante soorten (types) ongeveer 99% van de bacteriemassa uitmaken. De meest aanwezigen zijn Bacteroides, Lactobacillus, Bifidobacterium, Eubacterium, Streptocuccus,
Clostridium, Escherichia en Stphylococcus. De soorten kunnen onderverdeeld worden in stammen (fyla).
In de menselijke darm komen vooral de volgende stammen voor: Firmicutes, Actinobacteriën, Proteobacteriën en Bacteroidetes.
6.
Ieder mens heeft een uniek microbioom, omdat er grote individuele verschillen in de combinatie van micro-organismen zijn. Het microbioom kan zich onder invloed van verschillende factoren tijdens het leven veranderen, zoals door:
Exogene factoren:
• Geboorte (vaginale geboorte, keizersnede)
• Voedingsgewoontes
• Leefstijl
• Hygiënische omstandigheden
• Ziekteverwekkende micro-organismen
• Medicijnen
• Milieufactoren
Gastheer-factoren:
• Genetische aanleg van de mens
• Aangeboren of verworven immuunsysteem
• Ziekte
• Psychische stress
• Stofwisseling
Het microbioom oefent dan weer op zijn beurt invloed uit op talrijke factoren in het menselijk organisme, wat we in het volgende hoofdstuk nader zullen belichten.
Micro-organismen = microscopisch kleine levende organismen, waaronder bacteriën, algen en protozoën. Bacteriën = kleinste, eencellige micro-organismen Pathogeen = uit het Grieks “pathos” (lijden, ziekte) en “genesis” (ontstaan, geboorte); pathogene micro-organismen zijn in staat andere organismen ziek te maken
Dr. Rath Health Foundation 7.
Fysiologische functies van het microbioom
Het intestinale microbioom van de mens is een zeer complex en dynamisch ecosysteem van micro-organismen. Het beïnvloedt diverse stofwisselingsprocessen en afweerreacties in het menselijk organisme. Het is bv. betrokken bij de afbraak, verandering en verwerking van een groot aantal stoffen die het menselijk lichaam niet zelf in de stofwisseling kan verwerken. Daartoe behoren:
• Afbraak van onverteerbare voedselbestanddelen (voedingsvezels)
• Activering van bioactieve stoffen (secundaire plantenstoffen)
• Inactief maken van voedselbestanddelen die de verwerking van voedingsstoffen beperken
• Aanmaak van vitamines (foliumzuur, vitamine K, vitamine B12)
• Opname van voedingsstoffen (monosacchariden, korteketenvetzuren, vitamines)
Door afbraak van de voor mensen onverteerbare voedselbestanddelen en de daaropvolgende opname van de afbraakproducten draagt het microbioom bij aan het reguleren van de energiehuishouding en aan de verzorging met voedingsstoffen. Bovendien hebben de afbraakproducten invloed op de darmbeweging.
Een belangrijke taak van het microbioom is ontwikkeling van pathogene bacteriën in de darm, en de daarmee gecombineerde schadelijke effecten, voorkomen. Daartoe bezit het diverse mechanismen:
• Productie van korteketenvetzuren, die het darmmilieu aanzuren ➛ Ondersteunt de groei van bacteriën met positieve eigenschappen en voorkomt de ontwikkeling van pathogene bacteriën
• Verbruik van voedingsstoffen en spoorelementen, die pathogene bacteriën voor overleving nodig hebben ➛ Beperkt de groei, vermeerdering en activiteit van ziekteverwekkers
1 De darmbarrière – ook wel de intestinale barrière genoemd – is een functionele eenheid die uit darmimmuunsysteem, darmepitheel, darmzenuwstelsel, darmsecreet en darmslijmvlies bestaat. Het dient zowel als grens tussen de binnenkant van de darm en het lichaam, als ook voor het transport van voedingsstoffen en water. Bovendien verhindert de darmbarrière het binnendringen van pathogene kiemen in het organisme.
2 De orale tolerantie is het proces waarmee het verteringssysteem het opgenomen voedsel als voedingsstoffen herkent, zodat geen allergische reacties optreden.
8.
• Bezetting van de contactpunten voor pathogene bacteriën in het darmepitheel ➛ voorkomen dat ziekteverwekkers zich kunnen uitbreiden in de darm
• Neutraliseren van giftige en kankerverwekkende stofwisselingsproducten
• Aanmaak van hoogactieve antibacteriele stoffen, waardoor geen overleven en uitbreiding van andere bacteriën in de directe nabijheid mogelijk is
Meehelpen bij de ontwikkeling van darmwandcellen (intestinale epitheelcellen) is een andere belangrijke taak van het microbioom in de darm. Daarmee is optimale opname van voedingsstoffen en ontwikkeling van de darmbarrièrefunctie1 mogelijk, die van groot belang is voor de darmgezondheid.
Het microbioom draagt bovendien bij aan de rijping en instandhouding van het aangeboren en verworven immuunsysteem. Micro-organismen activeren bijvoorbeeld de orale tolerantie2 voor voedselbestanddelen of zorgen voor een onderscheid tussen pathogene en nietpathogene kiemen.
De beschrijving van de functies van het microbioom is lang niet compleet en nog niet voldoende bestudeerd. Het is uitsluitend bedoeld om duidelijk te maken welke enorme mogelijkheden het microbioom bezit.
Het gebruik van probiotica kan de functies van het microbioom ondersteunen en op die manier bijdragen tot gezondheid. Hieronder gaan we verder in op probiotica en zullen we de betekenis voor de gezondheid verder belichten.
Wat zijn probiotica, en waarom hebben we die nodig?
Het begrip probioticum (meervoud = probiotica) stamt van “pro” (latijn: “voor”) en “bios” (grieks: “leven”) en betekent letterlijk “voor het leven”. Volgens de WHO/FAO-definitie (2001) zijn probiotica levensvatbare micro-organismen die, bij oraal gebruik in voldoende hoeveelheid, een beschermende werking op de gezondheid van de gastheer hebben.
Tot de klassieke probiotische microorganismen behoren oa. Lactobacillen, Bifidobacteriën, Streptokokken en Lactococcen. Hun werking is stamspecifiek, dwz. de vastgestelde positieve effecten
van een bepaalde bacteriestam kunnen niet zonder meer aan andere probiotische micro-organismen toegedacht worden.
Het gebruik van probiotica heeft als doel de balans van het microbioom te beïnvloeden, vooral in de dikke darm, in de richting van bacteriën met positieve werking en daarmee de bacteriën met negatieve effecten te verdringen. Bovendien hebben probiotica een duidelijke invloed op het immuunsysteem.
WHO = World Health Organisation
FAO = Food and Agriculture
Organisation of the United Nations
Preventieve werking van probiotica
Kolonisatie van ziekteverwekkende bacteriën in het spijsverteringskanaal kan leiden tot een groot aantal aandoeningen.
Probiotische bacteriestammen kunnen afwijkende kolonisatie verhinderen. Zij dragen niet alleen bij tot instandhouding of herstel van een beschermend microbioom, maar zij helpen ook bij het herstellen van door pathogene kiemen beschadigde bindweefselstructuren van de darmwand. Tegelijkertijd ondersteunen ze het immuunsysteem in de darm. Dat leidt tot een betere functie van de darmbarrière, waardoor het hele organisme effectiever beschermd wordt.
De dikke darm wordt gezien als een controle-apparaat voor de energiebalans in het lichaam. Ook daarbij spelen probiotica een rol, aangezien zij de opname van voedingsstoffen beïnvloeden en zelfs energiesubstraten leveren.
Probiotica communiceren via zenuw- en hormoonsignalen met het honger- en energiecentrum in het centrale zenuwstelsel (de hersenen en het ruggenmerg) en met andere cellen die bij de energiehuishouding van het lichaam betrokken zijn. De complexe wisselwerking tussen probiotica en lichaamscellen leidt tot een betere verzadiging en meer controle op het lichaamsgewicht.
Een van de belangrijkste taken van het microbioom is de ontwikkeling van het immuunsysteem. Ongeveer 60% van het lichaamseigen afweersysteem (GALT = gut-associated lymphoid tissue) bevindt zich in de darm.
De darmbarrièrefunctie heeft een belangrijke positieve invloed op ontstekingsreacties die getriggerd worden door het immuunsysteem, in het hele lichaam. Die functie kan met gebruik van probiotica versterkt worden. Daarop gebaseerd kunnen probiotica toegepast worden bij preventie van ontstekingsprocessen, zoals allergieën.
Dr. Rath Health Foundation 11.
Daarnaast ondersteunen probiotica andere fysiologische functies van het microbioom in de darm. Daartoe behoren:
• Invloed op de darmactiviteit
• Afbraak of inactief maken van giftige, ontstekingsbevorderende of mutagene stoffen
• Remmen van ontstekingsbevorderende ziekteverwekkers door concurrentie via voedingsstoffen en aanmaak van antibiotica-achtige stoffen
• Activering van tolerantiemechanismen
Een reeks experimenten liet zien dat, afgezien van de preventieve werking van probiotica, het gebruik van bepaalde probiotische stammen ook effectief is bij diverse ziekten. De mogelijke therapeutische toepassing van probiotica bij verschillende ziekten wordt in het volgende hoofdstuk toegelicht.
Mutagene stoffen = stoffen die het erfelijk materiaal van de gastheer veranderen en daarmee kanker kunnen doen ontstaan
12.
Therapeutische werking van probiotica
In de conventionele geneeskunde zijn antibiotica bij een aantal ziekten de eerste behandelingskeuze. Aangezien het gebruik van antibiotica (en andere medicijnen) dikwijls gepaard gaat met negatieve bijwerkingen, verdient de toepassing van probiotica extra aandacht.
Infecties en diarree
Specifieke probiotica bezitten een groot aantal gezondheidsbevorderende eigenschappen bij aandoeningen met diarree en infecties.
Studies suggereren dat Lactobacillen en Bifidobacteriën een positieve invloed heb-
Dr. Rath Health Foundation 13.
Bij diarree door gebruik van antibiotica (antibiotica-geassocieerde diarree) kan een vermindering van symptomen vastgesteld worden. Daardoor lijkt de gecombineerde inname van antibiotica en probiotica raadzaam. De reden: bij het afsterven van bacteriën die door de behandeling met antibiotica vernietigd worden, komen epitheelbeschadigende stoffen vrij. Probiotica (in het bijzonder Lactobacillen) binden die giftige stoffen of breken ze af. Bovendien nemen ze een plaats in binnen het microbioom en verdringen daardoor ziektekiemen.
Ook bij andere aandoeningen met diarree (bacterieel, door virus of reizigersdiarree) zijn in onderzoek bij mensen positieve effecten door het gebruik van probiotica vastgesteld.
Prikkelbaredarmsyndroom
Bij prikkelbaredarmsyndroom (veroorzaakt door een darminfectie of psychische stress) lijkt vooral de toepassing van specifieke Bifidobacteriën effectief te zijn om de symptomen te verminderen. De volgende effecten werden geobserveerd:
• Toename van de darmbeweging en daardoor een snellere passage van de voedselbrij door het verteringskanaal
• Normalere darmfunctie en betere opname van vocht en elektrolyten
• Effect op de aanmaak van gassen
14.
Ook van andere probiotische bacteriestammen, zoals Lactobacillus of Streptococcen, is therapeutische werking aangetoond:
• verminderen van pijn, opgeblazen gevoel en obstipatie
• normaliseren van frequentie en consistentie van de ontlasting
Vooral de combinatie van verschillende bacteriestammen kan door het ontstane synergie-effect goed helpen bij herstel.
Kanker
De anti-kanker werking is enerzijds het gevolg van het inactiveren of remmen van mutagenen of andere kankerverwekkende stoffen, en anderzijds van verbeteren van het immuunsysteem. Vooral Lactobacillus-soorten en specifiek Streptococcus thermophilus, laten een beschermende werking zien.
Met onderzoek zijn de volgende observaties gerapporteerd:
• minder vrije radicalen ➛ minder DNA-schade
• minder kankerbevorderende bacteriën en enzymen in de dikke darm (specifiek bij darmkanker)
• minder activering en/of opname van carcinogene stoffen
• meer activiteit van enzymen die kankerremmende eigenschappen bezitten
• binden van carcinogene stoffen aan de celwand van probiotische bacteriën ➛ remmen van schadelijke werking
• toegenomen aanmaak van beschermende korteketenvetzuren ➛ remmen van groei en toename van vernietiging van tumorcellen
Darmontstekingsziekten (Inflammatory Bowel Disease = IBD) Bij IBD, met name bij Colitis Ulcerosa, een chronische ontsteking van het slijmvlies in de dikke darm, heeft inname van de bacterie E.coli Nissle invloed op de symptomen van de ziekte. Dat geldt ook voor Lactobacillus- en Bifidobacteriestammen.
Vermindering van de symptomen wordt veroorzaakt door de reeds vermelde positieve eigenschappen van probiotica, zoals remmen van pathogene bacteriën, verbeteren van de barrièrefunctie van het darmslijmvlies en de invloed op het immuunsysteem.
Patiënten met IBD vertonen een significant lagere concentratie van een specifiek korteketenvetzuur (boterzuur). Die concentratie kan door activiteit van ingenomen probiotica verhoogd worden, waardoor ontwikkeling van ontstekingsbevorderende stoffen verhinderd wordt.
Dr. Rath Health Foundation 15.
Allergieën
De therapeutische werking van probiotica bij allergieën heeft te maken met de volgende eigenschappen:
• stimuleren van de slijmproductie en uitscheiding ervan
• activeren van antimicrobiële structuren
• beïnvloeden en trainen van het immuunsysteem
Op die manier kunnen bv. symptomen van een voedselallergie, huisstofallergie, hooikoorts of allergisch astma verminderd worden met het gebruik van probiotica.
Stofwisselingsstoornissen Actueel wordt erover gesproken dat verschuiving van de samenstelling van het microbioom behoorlijk invloed heeft op de stofwisseling en andere lichaamsfuncties.
Daarbij lijkt de functie van de darmbarrière een beslissende rol te spelen. De toepassing van probiotica bij de behandeling van overgewicht en adipositas, en de daarmee gerelateerde aandoeningen, zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en vetstofwisselingsstoornissen, lijkt een ondersteuning te zijn.
Er zijn veel meer ziektes en situaties waarbij het gebruik van probiotica onderzocht is. Daartoe behoren:
• luchtwegaandoeningen (longontsteking, griep)
• (chronische) ontstekingsziekten (artritis, reuma)
• voedselovergevoeligheden (lactose-intolerantie)
• depressie
• autoimmuunziekten
• chirurgische ingrepen (levertransplanta ties, darmoperaties)
• ernstige situaties (ongeval, pancreatitis, transplantaties, sepsis)
Verder onderzoek is nodig om de wer kingsmechanismen van diverse bacterie culturen en hun gezondheids bevorde rende capaciteiten vast te stellen.
16.
Dr. Rath Health Foundation 17.
Conclusie
Deze brochure laat zien welke enorme betekenis het microbioom heeft en hoeveel invloed op een groot aantal lichaamsprocessen uitgeoefend wordt. Zonder bacteriën zouden mensen niet in staat zijn zich te weren tegen een groot aantal invloeden vanuit de omgeving, voeding, ziekteverwekkers, medicijnen enz.
Voor een gezond organisme is kolonisatie van de darm met bepaalde bacteriën net zo belangrijk als een optimale verzorging met microvoedingsstoffen. Probiotica kunnen de fysiologische functies van het microbioom verbeteren.
Ook bij de behandeling van lichte tot ernstigere ziekten ondersteunt het gebruik
Literatuurlijst
Vertaald vanuit het Duits:
Biofunktionalität der LM-Inhaltsstoffe, D. Haller, T. Grune, G. Rimbach, 2013, Springer Spektrum, Pages 67–83, 282–286
Ernährungsbericht 2008, Deutsche Gesellschaft für Ernährung, Pages 346–361
Ernährungsmedizin nach dem Curriculum Ernährungsmedizin der Bundesärztekammer & der DGE, H.K. Biesalski, S.C. Bischoff, C. Puchstein, 2010, 4. Auflage, Thieme Verlag, Pages 293–302
van probiotica het genezingsproces waar conventionele middelen hun grens bereikt hebben.
Tot dusverre zijn slechts enkele probiotische stammen voldoende bestudeerd, of uitsluitend met weefselonderzoek of dierstudies beschreven. Er is daarom meer onderzoek nodig om de complexe bacteriële structuren in de darm beter te begrijpen.
Toch kan beweerd worden dat op grond van de inmiddels bewezen werking, probiotica een zinvolle bijdrage leveren aan een gevarieerde, gezondheidsbevorderende, evenwichtige voeding.
Mikronährstoffcoach – Das große BIOGENA-Kompendium der Mikronährstoffe, C. Schmidbauer, 2015, 1. Auflage, Verlagshaus der Ärzte, Wien, Pages 395–400
Probiotika, Präbiotika und Synbiotika, SC Bischoff, 2009, Georg Thieme Verlag, Stuttgart
Probiotika – Mikroökologie, Mikrobiologie, Qualität, Sicherheit und gesundheitliche Effekt, J. Schulze. 2008, Hippokrates Verlag, Stuttgart
Taschenatlas Ernährung, H.K. Biesalski, P. Grimm, 2007, 4. Auflage, Georg Thieme Verlag, Stuttgart, Pages 296–297
18.
