Revista Eroski Consumer Febrero 2016 - Euskera

bazkide-kontsumitzailearen aldizkaria XLI. urtea - IV. aroa - 205. alea OTSAILA 2016 • www.consumer.es

elikadura

osasuna

??? ongizatea

Uste bezain ongi jaten duzu?

Elikagaien etiketak

Sasoiko eta etxetik atera gabe Bikote harreman osasungarria

Argia, luxuzko hondasuna Haurrak ere, Sarean

Elikagaien publizitatea: errealitatea edo fikzioa?

ZUZENDARIA: Alejandro Martínez Berriochoa ZUZENDARI ORDEA: María Hoyos ERREDAKTORE BURUA: Rosa Cuevas INTERNETEKO EDIZIOAREN ERREDakZIOA ETA EDIZIOA: Miren Rodríguez euskarazko edizioa: Irati Jimenez eta Arkaitz Goikoetxea BANAKETA: Rosa Cuevas “SAKONEAN” IKERKETA TALDEA: EROSKI CONSUMEReko taldea Arduraduna: Rosa Cuevas Diseinua eta elaborazioa: Cristina Leciñana

aurkibidea

BESTE EDUKI BATZUK: Teknologia berriak: Elena Santos Elkarrizketa: Alex Fernandez Muerza Elikadura: Julio Basulto eta Laura Caorsi Osasuna: Montse Arboix Etxeko ekonomia: Blanca Alvarez Haurrak: Cristian Vázquez Ingurumena: Álex Fernández Muerza

Diseinua, maketazioa eta inprimaketa-aurrekoak: DUPLO Comunicación Gráfica (www.duplografic.es) Argazkiak: Rubén García eta Becky Lawton eta Becky Lawton Inprimaketa: MCC Graphics EROSKI CONSUMER WEBGUNE ETA ALDIZKARIAREN ADMINISTRAZIOA ETA ERREDAKZIOA: Eroski Argitalpenak. San Agustin auzoa, z/g.

48230 Elorrio (Bizkaia) Telefonoa: 946 211 627_Faxa: 946 211 222 Lege gordailua: TO-1848-1997 • ISSN: 2254-6502

Nahastu egiten gaitu elikagaien publizitateak?

Azterketa dokumentala egin dugu Espainiako Estatuan elikagaien inguruko publizitatea zertan den jakiteko

bazkide kontsumitzailearen aldizkaria Editorea: EROSKI S. Coop. EROSKI FUNDAZIOAREN babesarekin • 2016ko Otsaila - 205. zenbakia. 15.350 ale

www.consumer.es

Eroski-ren bazkide kontsumitzailearen aldizkaria da. Eroski kooperatiba (Eroski-ren berezko kide eta sustatzailea) kontsumitzaileen elkartea da eta 25 urte baino gehiago daramatza kontsumitzaileei informazioa ematen, informazioa eta hezkuntza momentu bakoitzean zer komeni zaien aukeratzen jakin dezaten. EROSKI CONSUMER aldizkariak zerbitzu eta ondasunen kontsumitzaileei aitortzen zaizkien eskubideak defenditzen ditu eta eskubide horien berri ematen die, urratzen direnean kontsumitzaileek erantzunkizunak eska ditzaten. EROSKI CONSUMER kontsumo iraunkorrarekin konpromezua duen komunikabidea da eta ingurumenari egiten zaieon kaltea gutxitu behar dela aintzat hartzen du. EROSKI CONSUMER aldizkariak Eroski-k gizarte erantzunkizunaren arloan egiten duenaz informazioak argitaratzen ditu, Eroski markako produktuen inguruan ere bai eta, noizean behin, Eroski-k bere bazkide eta bezeroentzat interes handiko jotzen dituen albisteen berri eman dezake.

EROSKI CONSUMER

ONGIZATEA ETA EGUNEROKO BIZITZA

12 12 erosketa gida: SURIMIak eta SUzEDaNEOak Arrainarekin alderatzen baditugu, antzeko kaloria kopurua ematen dute baina gatz gehiago.

34 TASA arROSA: emakume izateagatik gehiago ordaindu?

Zenbait gizarte kolektibok salatu dute produktu batzuk garestiagoak direla emakumeei zuzenduta daudelako.

4 teknologiaberriak eSpioien erasoak mugikorrean 6 eskubideak 8 interesatuzaiguna 10 nutrizioanadituak 24 sakonean elikagaien publizitatea 30 elkarrizketa bikoitza gurasoen kontrola INTERNETen

205

txostenak: 22 elikadura / Elikagaien etiketak 34 etxeko ekonomia / TASA arROSA 36 osasuna / bikote harreman osasungarriak 38 elikadura / uste bezain ongi jaten duzu?

44 osasuna / sasoian eta etxetik atera gabe 46 haurrak / haurtxoak ere sarean harrapatuta 48 etxeko ekonomia / argia: luxuzko osasuna 50 ingurumena / birziklatzea: ongi egiteko aurrerapausua

34

24 40 EREZETAK. Inauteri giroko menua.

50 INGURUMENA. Ecoembes erakundeak ontzietarako sinboloak sortu ditu bakoitza ze edukiontzitara bota behar dugun jakin dezagun.

teknologiaberriak

mugikorrean inor ez sartzeko gida

Norbait sartu da mugikorrean Mugikorraren geokokapena deskonektatzea edo kamerak estaltzea lagungarria izaten da pirata informatikoek smartphoneari ez erasotzeko

Ordenagailuak bezala, telefono mugikorrak ere izaten du arriskua pirata informatikoen, espioien edo hackeren erasoak jasateko. Gizarte gero eta digitalizatuagoan bizi gara, eta normala da mehatxu berriak agertzea. Horiei aurre egiten ikastea komeni zaigu gure segurtasunagatik. Azken urteetan asko ugaritu da smartphoneen, tableten eta beste gailu batzuen erabilera, eta horrekin batean, ugaritu egin dira zibermehatxuak ere.

Zer bilatzen dute hacker-ek?

Informazioa, nagusiki. Gure mugikorrak infektatu egiten dituzte malwareekin (ingelesez malicious software edo software gaiztoa), eta horien helburua izaten da ordenagailu edo informazio sistema batean sartzea edo hari kalte egitea jabearen baimenik gabe. Eta sartu, segurtasun gutxi eskaintzen duten aplikazioen edo wifi sareen bidez sartzen dira smartphonera.

Era askotako kalteak egin ditzakete era horretan: elkarrizketa bat edo mezu elektroniko bat hackeatu, esate baterako, edo gailuaren memorian gordeta dauden datuak lapurtu eta bankuko kontuaren pasahitzak lortu, edo isilpeko mezuak. Horrekin batean, mugikorraren funtzionamenduari ere eragin diezaiokete.

Informatikari ausartenen artean indarra hartzen ari dira gisa horretako teknikak, eta halaxe adierazten du 2013. eta 2014. urteen artean eraso zibernetikoak ugaritu izanak. Urtebetean baino gutxiagoan hamar aldiz handitu dira.

4

Eraso bat saihesteko hamar aholku: Zabaldu desinformazioa.

Mundu guztiak izaten du joera sare sozialetan urtebetetze eguna esatekoa. Facebook, Twitter eta gisako enpresek ez dute data hori jakiteko beharrik, beste datu base ofizialek eta gobernuaren esku daudenek badaukate eta. Hortaz, erabiltzailea identifikatzea da horrek duen helburu bakarra. Inork ez gaitzan identifikatu, onena da jaiotza data bat baino gehiago jartzea sare sozialetan.

Ez eman datu guztiak. Buletin bateko harpidetza egitean edo deskontu eta eskaintzak eskuratzeko prozesuetan, gero eta ohikoagoa da norberaren helbide elektronikoa eta telefono zenbakia eskatzea. Norberak marka jakin batekin duen interesaren arabera, ez da zertan eman egiazko helbidea edo telefono zenbakia.

Erabiltzailearen inguruko informazio gehiago edukitzeko baino ez da izaten askotan, eta kanpaina komertzialak egiteko. Datu guztiak emateak dakartzan arriskuak askoz handiagoak dira trukean jasoko diren abantailak baino.

Aplikazioetan deskonektatu geokokapena. Aplikazio batzuek geokokapena behar izaten dute funtzionatzeko, eta horrek handitu egiten du mugikorrak errazago hackeatzeko arriskua. Horregatik, komeni da kokapen zerbitzuak desaktibatzea aplikazioetan (Facebook, Instagram eta beste sare sozial batzuetan), plataforma horiek agerian jartzen baitute kokapenari buruzko informazioa, eta jakin egin daiteke norbera noiz dagoen etxean eta noiz ez.

Estali kamerak. Gailu mugikorren kamerak piztu egin daitezke norbera ohartu gabe. Une delikatu edo intimo batean ez gaitzaten zelatatu, komeni izaten da kamerak zerbaitekin tapatzea eta, horrela, norberak kontrolatzea noiz piztu eta noiz ez.

Irakurri erabilera baldintzak.

Komeni da erabilera baldintzak irakurtzeko ohitura hartzea, gaur egun, izan ere, pertsonarik gehienek ez dute inolako tarterik hartzen informazioa irakurri eta zer egin daitekeen eta zer ez daitekeen egin jakiteko, erabiltzaileak zer-nolako eskubideak dituen ikusteko, eta abar. Baldintza horiek irakurri gabe uzteak badu bere ondorioa, jakina: mundu guztiak onartu egiten ditu ezartzen diren baldintzak, zernolako ondorioak dakartzaten jakin gabe. Sare sozialak dira adibiderik garbiena. Baldintza horiek ez irakurtzeko arrazoia informazio falta izaten da, jendeak ez baitaki zer ondorio etor litezkeen baldintzak besterik gabe onartuta.

Kontuz ibili Bluetooth-arekin.

Bluetooth bidezko edozein konexio onartzeak, adibidez dei galdu bat dela pentsatuz edo garrantzirik gabeko jakinarazpenen bat, parez pare irekitzen dizkio hackerari mugikorraren ateak eta, ondorioz, datu guztietarako sarbidea ematen zaio.

Ez pirateatu telefonoa. Apple etxeko mugikorrak dituzten erabiltzaileek jailbreak izeneko teknikak erabili izan dituzte baimenik gabeko aplikazioak instalatzeko. Baina teknika horiekin hackerei sarbidea ematen zaie eta eskura jartzen zaie sistemaren ahultasunari probetxua ateratzeko aukera. Android darabiltenek, berriz, root erako sarbidea ematen dieten teknikak erabiltzen dituzte, eta gailuko geruzarik ezkutuenetakoetara iristeko modua izaten dute. Era horretan, guzti-guztia pertsonalizatu daiteke, baita sistema eragilea bera ere.

Gailua blokeatu. Funtsezkoa da kode seguru-seguruak jartzea mugikorrera sartzeko eta hura desblokeatzeko, zenbakiak eta letrak konbinatuz, hartz-marka bidez, eta abar. Hackerek badituzte metodoak hesi horiek apurtu eta gailua desblokeatzeko kodeak deszifratzeko, baina, txarrenean ere, erabiltzaileak denbora irabazi eta aukera izango du beste segurtasun neurri batzuk ezartzeko. //

5

Eskubideak

Aholkularitza Mugikorraren fakturan hilean 20 euro kobratzen ari zaizkik premium erako SMS zerbitzu batengatik, baina nik ustez ez dut halakorik kontratatu. Operadoreak esan dit emango didala baja, baina dirurik ez didala itzuliko. Ba al dut irabazteko aukerarik salaketa jarriz gero?

Premium erako SMSak ordaindu beharreko mezuak izaten dira, hainbat gairen ingurukoak (kirola, moda...), eta tarifazio zerbitzu gehigarriak eskaintzen dituzten konpainiek bidaltzen dituzte erabiltzaileen mugikorretara. Enpresa horiek bat eginda aritzen dira sarerako sarbidea eskaintzen duten operadoreekin (telefonia konpainiekin), eta azken horiek kobratzen dizkiete mezuak kontsumitzaileei.

Zerbitzuak kontratatzen diren aldiro, gauzak ongi eginez gero, kontsumitzaileak aktibatu edo onartu egin behar du harpidetza hori, eta jakin egin behar du zehazki zer den: egunero mezu bat edo gehiago jasoko du (5 eta 6 ere bai batzuetan), eta bakoitza euro bat kobratuko diote, batez beste.

Harpidedun gehienek jakin gabe kontratatzen dute zerbitzu hori, banneretan klik eginez edo eska-

tu ez diren deiei edo mezuei erantzunez (premium SMSak bidaltzen dituzten enpresek jartzen dituzte Interneten edo bidali egiten dituzte mugikorretara amu gisa eta inolakoa azalpenik eman gabe). Telefono konpainiek, gainera, ez diete inolako informaziorik ematen beren bezeroei kontratazio sistema horien inguruan, nahiz eta haiek ere onura ekonomikoak atera, “bazkide� gisa jokatzen baitute negozioan, lehen aipatu ditugun enpresekin batean.

Horrek, jakina, erraztu egiten du gisa horretako hutsegiteak gertatzea. Informazio falta nabarmen eta larri hori dela eta, erabiltzaileek auzitegietan salatzen dituzten ia kasu guztietan zigortu egiten dituzte telefono konpainiak eta bezeroei itzuli egin behar izaten diete premium erako SMSen truke kobratu dieten dirua.

Madrilen bizi naiz, hiru seme-alaba ditut eta orain dela hilabete banatu naiz. Zaintza partekatua eskatu nahi dut, baina nire lagun gehienei eman ez dietenez, zaila ikusten dut niri ematea.

Emazte ohiak eta biok akordio bat sinatu dugu, eta aukera izango nuke arratsalde batzuetan haurrekin egoteko, eta berdin epaileak erabakitzen duen asteburuetan ere. Baina irakurri dut, Madrilgo Erkidegoan, aitak zaintza partekatua eskatzen badu, orain, 2016an, eman egiten diotela automatikoki. Hala al da?

Ez da hala, ez. Kode Zibileko 92.8 artikuluak dio zaintza partekatua salbuespenezko neurria dela seme-alabak tartean dauden banaketa kasuetan. 2013. urteaz geroztik, aurreproiektu fasean dago gurasoen erantzukidetasunari buruzko legea ezkontza baliogabetzen den kasuetarako eta banaketa edo dibortzioa gertatzen den kasuetarako. Arau hori indarrean sartzen denean, zaintza partekatuak utzi egingo dio salbuespen izateari “guraso bakarreko� zaintzaren aurrean, gaur egun epaileek zaintza mota hori erabakitzen baitute gehien-gehienetan eta ia beti amari ematen diote.

Baina horrek ez du esan nahi zaintza partekatua modu automatikoan emango dutenik, ezta lehentasunezkoa izango denik ere. Erabakia epaileak hartuko du beti, betiere adingabearen interes gorena aintzat hartuta. Berak eraba6

kiko du zein aukera den onena haurrarentzat, hainbat alderdi kontuan hartuta: gurasoen borondatea, haurrarena, gurasoen arteko komunikazioa, haien etxebizitzen artean dagoen distantzia, guraso bakoitzak adingabeari lehendik eskaini dion denbora, une horretan eskaintzen diona eta etorkizunean eskainiko diona... Horretaz gain, epaileak aukera izango du zaintza partekatua agintzeko, nahiz eta bi gurasoetako inork eskatu ez. Hau da, lege hori indarrean sartzen denean, gaur egun baino zaintza partekatu gehiago izango dira.

Gai honetan, beste erkidegoen aurretik doaz Aragoi, Katalunia, Nafarroa, Euskal Autonomia Erkidegoa eta Valentzia: beren legeak egin dituzte zaintza partekatua errazteko, nahiz eta lurralde horietan ere oso minoritarioa den oraindik ere.

DUDA LEGALAK

consultoriolegal@ consumer.es

Legearekin zerikusirik duen dudarik izanez gero, emaila bidali dezakezu aldizkari honetara. Kasu bakoitzaren aukerak aztertu ondoren, EROSKI CONSUMERen zerbitzu juridikoek gehien komeni den aholku juridikoa emango dute. Hala ere, orientabidea baino ez dute eskainiko. Lege kontuak konplikatuak dira eta epaian zein epaibidean eragiten duten era askotako elementuak hartu behar dira kontuan, kasuan kasu.

Gogoratu, bestetik, kasu bakoitzari emango zaion erantzun bakarra orrialde hauetakoa izango dela.

Fakturei eta argazkiei esker, sute batek eragindako kalteak konpontzeko lanak aseguruari ordainarazi dizkio

Epaiak

ERREKLAMAZIO BAT IRABAZTEKO GAKOAK

Etxeko aseguruei dagokienez, kontsumitzaile elkarteen gomendioa izaten da balioko gauzen fakturak gordetzea (batez ere polizak “edukia” estaltzen badu) eta argazkiak egitea. Neurri horiek hartu izanari esker, Sestaoko bizilagun batek 1.395 euro kobratzeko modua izan zuen, diru hori kosta zitzaion-eta etxeko labean izandako sute batek eragindako kalteak konpontzea; labea ez ezik, bitrozeramika, paretak eta sabaia ere hondatu zitzaizkion, eta azken horiek pintatu egin behar izan zituen. Horretarako auzitara jo behar izan zuen, Barakaldoko Lehen Auzialdiko 3.era, aseguru etxeak gehiegizkotzat jo baitzuen gastua eta ez zuen ordaindu nahi izan, haren esanetan labeak 20 urte zituelako eta sabaiak ez omen zuelako kalterik izan.

Salatzaileak aurkeztu zituen dokumentuek frogatu zuten labeak 13 urte zituela eta sabaia belztu egin zela. Epaitegiak zigortu egin zuen aseguru etxea eta bezeroak eskatu zion kopurua ordaindu behar izan zuen, gehi legezko interesak eta epaiketaren kostuak.

GEHIEGIKERIAZKO KLAUSULAK Epaitegi batek hutsean utzi du %19koa zen atzerapen interes bat, gehiegizkotzat jo duelako Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak bi epai eman ditu atzerapen interesen inguruan, biak erabakigarriak. 2013. urteko martxoan erabaki zuen epaile batek “egokitu” edo leundu egin dezakeela interes bat, baldin eta diruaren legezko interesa hirukoizten badu.

Handik bi urtera, 2015eko urtarrileko epaia are urrutiago joan zen: atzerapen interesa hutsean uz daiteke gehiegizkotzat jotzen bada.

Errioxako Probintzia Auzitegiak bigarren horri heldu zion eta baliorik gabe utzi zuen %19ko atzerapen interes bat, banku batek mailegu bati ezarri ziona hain zuzen. Erakundeak 5.500 euro eskatzen zizkion bezeroari, atzerapenarekin itzuli ziolako 18.000 euroko mailegu bat.

Kaltetuak Haroko Lehen Auzialdiko Epaitegira jo zuen, eta hark erabaki zuen ez zela bidezkoa salaketa jartzea ondasunen exekuzio baten ostean interesak kitatzeko izaten den fasean. Salatzaileak, ordea, helegitea jarri zuen, eta Errioxako Probintzia Auzitegiak erabaki zuen epaileak baliogabetu egin behar duela gehiegikeriazko klausula bat haren berri izan orduko, eta ez dagoela eperik horretarako. Mailegu hartzailea salbuetsi egin zuen bankuak eskatzen ziona ordaintzetik.

ANTZEKO KASUETAN, EPAIAK DESBERDINAK IZAN DAITEZKE Atal honetan era askotako zerbitzu eta hondasunei buruzko epaiak jaso ditugu, kontsumitzaileen intereseko izan daitezkeelakoan. Baina epaiak ematerako orduan ezin dira bi kasu, antzekoak izanagatik ere, bere horretan konparatu eta epaia berdina izango dela pentsatu. Kasu bakoitzean dauden frogak, alde bakoitzaren egoera zehatzak eta epaimahaiaren osaerak, besteak beste, halako edo bestelako epaiak ematea eragingo du.

ARRISKU HANDIKO FUNTSAK Banku batek kalte-ordaina eman dio informaziorik ez emateagatik bere inbertsioak izan zezakeen arriskuaren inguruan Banku batek arrisku handiko funts bat saldu zion bezero bati (Japoniako Burtsa), eta galera handiak izan zituen berehala. Gero funts teknologi bat proposatu zioten eta han ere galerak izan zituen.

Bankuaren aurkako salaketa jartzeko aukera aztertzen hasi zen, ez ziotelako behar bezala jakinarazi zer-nolako arriskua zuten funts horiek. “Onespen akatsak” argudiatuta kontratua baliogabetzeko 4 urteko epea pasatua zenez, “kontratu-erantzukizuneko ekintza” gisa aurkeztu zen salaketa, zeina 15 urteren buruan gelditzen baita baliorik gabe. Kasu horretan, salatzaileak frogatu egin behar du kausa-ondorio efektua dagoela salatuaren jokabide desegoki eta utzikeriazkoaren eta salatzaileak izan duen kaltearen artean. Barakaldoko Lehen Auzialdiko 1. Epaitegira jo zuen lehenbizi eta ondoren Bizkaiko Probintzia Auzitegiko eta hark eman zuen epaia: 13.890 euroko kalte-ordaina ematera zigortu zuen bankua eta nabarmendu zuen inbertsio hori ez ziotela behar bezala azaldu eta ez zela egokia hark inbertsiogile gisa zuen profilarentzat.

7

Irakurlearen txokoa

Egin gure adiskide eta jarrai gaitzazu Sarean

interesatuzaiguna

Gure Facebook-en nagusi izan dira

Bularra ematea, osasun publikoaren zutabe garrantzitsu baina baztertuxea 103 lagunek atsegin dute

Ogitarteko osasungarri eta seguru bat zure seme-alabentzat 89 lagunek atsegin dute

Edari energetikoek osasunari dakarkioten kaltea 83 lagunek atsegin dute

en nagusi izan dira: Twitter gizarte sarean ere aurki dezakezu EROSKI CONSUMER (@eroskiconsumer bilatu baina baita @E_CONSUMERma- ere ingurumenaz informazioa jasotzeko edota @caminoasantiago Done Jakue Bideaz informazioa nahi baduzu). Hona hemen gehien konpartitu diren gure tuiten zerrenda:

1. Zer da okerragoa: alkohol pittin bat egunero edo alkohol asko asteburuan?

2. Zer gertatzen ari da iraungitako pestizidekin?

3. Food trucks, gastronomia gurpil gainean

EROSKI CONSUMERen ERANTZUNAK EROSKI CONSUMER aldizkariaren arduradunek oso aintzat hartzen ditugu gure aldizkariaren edukiei buruz irakurleek izan ditzaketen kezkak, iradokizunak eta ikuspuntuak. Haien iritziak asko balio du guretzat, eta haien laguntza eduki nahi dugu, gauzak hobeki egiteko.

Gurekin harremanetan jar zaitezke:

Telefonoz: astelehenetik ostiralera, 10:00etatik 12:00etara, 946 211 627 eta 946 211 487 zenbakietan.

Posta elektronikoz: info@consumer.es Gizarte-sareetan: Facebooken eta Twitter-en dauzkagun profilen bidez (aurrez, irakurri erabilera-oharrak).

8

Zenbat irauten du esneak irekita hozkailuan?

Beroa ahalmen handiko higienizatzailea da, eta haren eragina aldatu egiten da denbora-tenperatura aldagaien arabera. Hortaz, esneari eman dioten bero-prozesuaren arabera, modu batean edo bestean kontserbatuko da.

- Pasteurizazioa. Tratamendu leuna da, mikroorganismo patogenoak suntsitu egiten ditu, baina ez horien esporak.

Hori dela eta, ez da izaten iraupen luzeko produktua, eta are gutxiago ontzia zabalik dagoela. Ez du iraungo bi edo hiru egun baino gehiago.

- Esne esterilizatua. Tratamendu gogorragoa ematen diote, eta desagerrarazi egiten ditu mikroorganismoak eta esporak. Produktuari bizi luzeagoa ematea da helburua. Ontzi opakuetan merkaturatzen dute, eta bospasei hilabete irauten du giroko tenperaturan.

Behin irekita, ez du iraungo lau edo bost egun baino gehiago hozkailuan.

- UHT esnea edo uperizatua. Nutrizio arloko ezaugarriei bere horretan eusten die, eta ez du izaten mikroorganismo patogenorik. Ontzia itxita dagoela, hiru hilabete inguru iraungo du giroko tenperaturan. Irekita, gehienez ere lau egunez eduki daiteke hozkailuan.

- Esne lurrundua ur pixka batekin. Esne hau deshidratazio partzial baten emaitza da. Tratamendu esterilizatzaile bat ematen zaio eta tetrabrik ontzietan saltzen da. Ontzi itxian, zenbait hilabete irauten du esne lurrunduak egoera onean. Ontzia irekitzen denean, leku freskoan gorde behar da, argiak jotzen ez diola, hiru edo lau egunez gehienez.

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/ elikagai-segurtasuna

Negu honetan autoa zaintzeko zenbait trikimailu

Afari osasungarri eta gozoak egiteko ideiak

Txakurrarekin jolasean aritzeko jolas apartak

Autoek neguan izaten dute matxura gehien, halaxe jakinarazi du Automobilaren Europako Komisariotzak. Badago, ordea, horietako asko saihesteko modua. Hona hemen aholku batzuk: - Autoa estalpean gordetzea. Ahal den guztietan, komeni izaten da autoak estalpean pasatu dezala gaua, urte sasoi guztietan, gainera. Are garrantzitsuagoa da neguan, tenperatura txikiak oso kaltegarriak direlako bateriarentzat, motorreko likidoentzat eta karrozeriarentzat. Horretaz gain, gauez horma edo izotza egin badu eta autoa kanpoan egon bada, hurrengo goizean lan pixka bat egin beharko dugu beirak garbitzen.

- Kontuz pneumatikoekin. Gurpilek garrantzi berezia hartzen dute neguan. Euria, elurra eta izotza izaten dituzte etsairik handienak, eta tenperaturak jaisten direnean, kautxua gogortu egiten da eta galdu egiten du malgutasuna. Hori dela eta, oso ongi aztertu behar dira eta, beharrezkoa bada, aldatu.

- Bateria, puntu-puntuan. Hotz handiak iristearekin bat, bateriak galdu egin dezake bere kargaren %50 baino gehiago, eta, horregatik, maiz-maiz aztertu behar da ea ongi dagoen.

Horretaz gain, hiru urtean erabili ondoren, bateriak deskargatzen edo arazoak ematen hasten dira, eta, horregatik, ongi etorri ohi da garajera eraman eta azterketa egitea.

Adituek diote ohera joan baino bi ordu lehenago afaltzea komeni dela gutxienez, eta elikagai garbiak jarri behar liratekeela, saltsarik gabeak, digestio errazekoak. Honako hauek, adibidez: - Baratxuri zopa azkarra. Ogi gogorra hartu (barra erdi) eta xerra finetan moztu. Kazola batean, jarri lau koilarakada olio, berotu denean, erantsi lau baratxuri atal. Gorritzen hasten direnean, bota ogia eta frijitu. Ogia txigortu denean, bota piperrauts gozoa eta mina, koilarakadatxo bana. Estali litro bat haragi saldarekin edo hegazti saldarekin, eman gatza eta utzi egosten 40 minutuz.

- Berdura erregosiak jengibre lurrinarekin. Garbitu berdurak eta moztu zerrendatan: txanpi単oiak, kuiatxoa, zerbak, gari zainzuriak eta piper gorria. Zuritu jengibre xerratxo bat eta jarri zartagin batean oliba olioarekin.

Jengibre lurrina sumatzen hasten denean, erantsi berdurak, estali eta jarri zartagina buruz behera etengabe (tapa jarrita). Norberak nahi bezala erregosi direnean, eman gatza. Zerbitzatu aurretik, erantsi tipulina edo perrexila.

- Baratxuri eta ganba tortilla. Moztu tipulin erdi bat, freskoa, eta baratxuri atal bat brunoise eran eta pasatu zartaginean bi koilarakada oliba oliorekin. Tipulina gorritzen denean, erantsi 200 gramo ganba (zurituak) eta 100 gramo baratxuri berri (kontserbakoak, aurrez xukatuta), eta utzi sutan, guztiari eraginez. Eman gatza eta, azkenik, erantsi sei arrautza irabiatu eta koilarakadatxo bat perrexil xehatu.

Aspertuta dauden txakurrak ez dira zoriontsuak. Jolas eta aholku hauek lagungarriak izan daitezke ez daitezen aspertu: - Ongi hautatu jostailuak. Jostailuak ez dira luxu bat txakurrentzat, beharrizan bat baizik. Jostailu sorta bat edukitzea oso lagungarria izan daiteke asperdura bukatzeko.

- Bigunak edo pilotak? Txakur batzuek nahiago izaten dituzte jostailu bigunak, beste batzuk pilotekin ibiltzen dira gustura eta besteak zoratu egiten dira zarata egiten duten panpinekin. Kontuan hartu behar da haiek zer maite duten, eta horixe eman.

- Janariarekin jolastu. Nork ez du gozatzen zapore berriak dituen jaki plater on bat janez eta etxean maitasunez prestatutako errezetak dastatuz?

Zeregin horretan, gaileta batzuk presta daitezke etxean, edo Kong izeneko jostailuarekin jolastu daiteke: kono gisakoa da, material natural eta organikoarekin egina, eta bete egiten zaio barrenaldea; egokia da txakurra ehizanharrapaketan-mastekatzen aritu dadin.

- Jostailu gustagarriak. Txakurraren jakiak bizigarriago egiteko jostailu interaktiboak boladan daude.

Gainera, haien burua aktibatzeko modu dibertigarri eta osasungarria dira.

Pentsu bolatxoak izan daitezke, hodi batean ezkutatzen direnak eta txakurrak hankekin atera behar dituenak, edo puzzle itxurako janlekuak, ohiko ontzien ordez erabiltzen direnak. Era horretan, lana eginarazten zaio maskotaren buruari eta jolasean aritzen da.

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/elikadura

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/mascotas

Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/ekonomia

9

elikadura kezkak

CONSUMER EROSKIKO ADITUEN ERANTZUNAK

Duela egun batzuk, lau urteko semea euro “billete� bat janez atera zen litxarreria dendatik. Ahoa urdindu egin zitzaion eta ia arratsalde osoa behar izan zuen kolorea joateko. Jakin nahi nuke zer-nolako koloragarriak erabiltzen diren litxarreria mota horretan eta, batez ere, legezkoak ote diren. Pasarazten al dizkiete kalitate kontrolak?

Elikagaiekin erabiltzen diren gehigarri guztiak erabat seguruak dira egun hartzen diren dosietan, baita karamelu eta gozokietan erabiltzen dituzten koloragarriak ere. Aditu batzordeen eskutik, kontrol zorrotzak pasarazten dizkiete, eta prozedura aski zehatzak erabiltzen dituzte horretarako, herritarrak arrisku orotatik babesteko, epe motz, ertain eta luzera.

Zure semeak jaten duen edozein gozokiren arrisku nagusia, izan euro billetea edo izan beste zeinahi, hortz-haginetako txantxarra da. Ez da garrantzi gutxiko gaitza, eta Espainiako Dentista Elkargoen

Kontseilu Nagusiaren arabera, txantxarraren zifrak Europako handienetakoak dira Estatuko herritarren artean.. Odontologoaren kontsultara joateko ohitura gutxien duen herrialdea da Espainia, gainera: txantxarren %53 eta %65 artean baino ez dira tratatzen.

Haurrik gehienek txantxar bat daukate, gutxienez. Hortaz, gure gomendio nagusia da ez kezkatzeko koloragarriekin eta saiatzeko zure semeak ahalik eta gutxiena jan ditzan elikagai azukretsuak. Jaten dituenean, hortzak eskuila ditzala eta ez ahaztu dentistarengana joatea, tarteka.

Nire senarrak osteoporosia eta diabetesa ditu. Hori dela eta, pastilla dezente hartu behar izaten ditu: 6 ohetik jaikitzean eta 6 bazkalaurretik. Arazoa da ez duela gosaldu nahi izaten sendagai horiek guztiak hartu aurretik eta, urdaila babestekoa hartzen duen arren, ez diote onik egiten, bihotzerrea izaten du oso sarri. Komeni al da gosaltzea hainbeste pastilla hartu aurretik? Esnearekin probatu dugu, baina goragalea ematen dio; ogi txigortuarekin ere saiatu gara, eta ezinezkoa egiten zaio jatea.

Zure senarrak bere burua behartu eta gosa ria hartuko balu, urdaileko arazoak okertu egingo litzaizkioke, segur aski. Bihotzerreari dagokionez (“errefluxu gastroesofagikoa� edo pirosia esaten zaio), adituen gomendioa da bizi estiloa eta elikadura hobetzea oro har (ez gosaria bakarrik).

Nolanahi ere, badira lagungarriak izan daitezkeen zenbait aholku. Zure senarra erretzailea bada, lehentasunezkoa da laguntza eska dezan erretzeari uzteko, tabakoaren keak kalte egiten baitio urdaileko urinak ateratzea galarazten duen balbulari. Elikagaien artean, saihestu egin behar lituzke batzuk: minak, produktu azidoak, edari karbonatatuak (freskagarriak adibidez), txokolatea, edari alkoholdunak eta kafea.

Lagungarria izaten da, era berean, maizmaiz jatea, era horretan saihestu egiten baitira otordu oparoak, zeinak okertu egiten duten egoera. Horretaz gain, ez da komeni arropa estuak erabiltzea, zapaldu egin baitezakete esfinterra (urdailaren goialdea kontrolatzen duen giharra da).

Senarrari ez zaio komeni jan eta berehala lotara joatea (hobe da hiru ordu geroago joatea) eta egokia da oheburua 15 zentimetro inguru goratzea. Zenbaitetan, esan ditugun horiek ez dute funtzionatzen, eta sendagaiak erabili behar izaten dira. Badira, zorionez, arazoa konpontzen duten sendagai oso eraginkorrak, baina medikuak agindu behar ditu, hark segurtatu behar baitu bateragarriak direla zure senarra lehendik hartzen ari den sendagaiekin.

Aholkularitza nutrizionalaren helburua elikadura, nutrizioa eta dietetikaren alorrean kontsumitzaileek izan dezaketen edozein duda argitzea da. Gure adituek Sareko aholkularitzaren bidez iristen zaizkien galdera guztietatik bi aukeratuko dituzte atal honetan erantzuteko. Sareko aholkularitza helbide honetan dago: www.consumer.es/elikadura.

10

Hilabete honetako aholkuak

Gatz gutxiagorekin jatea Elikaduraren oinarriak

Ahotan dabil…

Hortzhaginetako txantxarra

2016: Lekaleen nazioarteko urtea

Hortz-haginetan ager daitekeen gaixotasunetako bat da txantxarra, beste bat gehiago, baina oso maiz sortzen dena.

Esmaltea eta dentina (hortz-haginetako ehun gogorrak) mineralgabetu egiten dira bakterioek hortzetako plakan sortzen dituzten azido organikoen ondorioz (azukre dietetikoen eraginez gertatzen da hori).

Listua izaten da ahoak prozesu horren aurka duen berezko defentsetako bat.

Bermineraltzea sustatzen du, gai da mineralgabetzea gertatu den gune porotsuetan mineralak jartzeko. Ingurua azidoegia bada, mineralgabetzea nagusitu eta esmaltea porotsuago bihurtzen da, eta, azkenerako, hortz-haginetako txantxarra sortuko du horrek.

Txantxarra agertzeko azukreak behar diren arren, beste zenbait alderdik ere badute eragina: hortzhaginen sentikortasuna, ahoko bakterioen izaera eta listuaren kalitatea. Nutrizio egoerak eragina izan dezake hortz-haginetan baita horiek atera aurretik ere (haurrak sei hilabete dituenean hasten dira ateratzen, batez beste), baina eragin hori askoz txikiagoa da dietak txantxar arriskuan duena baino. Nolanahi ere, desnutrizioak ere eragiten duen arren, herrialde txirotuetan desnutrizio egoeran dauden pertsonek txantxarra izaten dute azukre dietetikoen eragina jasaten dutenean bakarrik.

Agintariak jabetu dira zein garrantzitsua den lekaleak jatea.

Hori dela eta, FAOk erabaki du (Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundea) 2016. urtea “Lekaleen nazioarteko urte” izendatzea. Ekimen horren helburua da lekaleek nutrizioaren ikuspegitik dituzten abantailak nabarmentzea, “elikagaiak ekoizteko modu iraunkorraren zati diren neurrian, zeinak elikadura arloko segurtasuna eta nutrizioa bermatu nahi dituen”. FAOk oroitarazten duenez, lekaleak (dilistak, babak, ilarrak edo txitxirioak adibidez) “funtsezko elementuak dira erosketa saskian”. Erakunde horrek behin eta berriz azpimarratzen du maiz egin behar zaiela lekua gure elikaduran, bai gizentasunari aurka egiteko eta bai zenbait gaixotasuni aurrea hartu eta horiek kontrolatzen laguntzeko, adibidez diabetesa, bihotzeko gaitzak eta minbizia. Hainbat ikerketa zientifikok eta osasun arloko erakunde askok berresten dute FAOren iritzia.

Lekale gehiago jateak osasuna hobetzeaz eta gaixotasunei aurrea hartzen laguntzeaz gain, bestelako onura batzuk ere baditu: elikagai horiek hobetu egin dezakete lurraren emankortasuna, eta horrek epe luzera on egingo dio ingurumenari. FAOren helburuen artean ez dago elikadura arloko segurtasun falta eta malnutrizioa desagerraraztea bakarrik, garapen ekonomiko eta soziala bultzatu nahi ditu eta baliabideen erabilera jasangarria ere bai.

Sodio kloruroz osatua dago gatza. Gure gorputzak behar ditu bi elementu horiek, baina komeni baino askoz gehiago hartzen dugu. Gehienez ere, egunean 5 gramo gatz hartu behar genuke (muga hori ez genuke gainditu behar), baina Espainian bi halako hartzen du jendeak, batez beste. Iruditzen zaigu aski dela elikagaiei gatz gutxiago botatzea, baina jokabide hori ez da nahikoa, zeren gatzik gehiena produktu prozesatuetan izaten baita. Bereziki nabarmentzekoak dira ogia, gaztak, hestebeteak eta aurrez prestatuta datozen jakiak, baina beste asko ere kontuan hartu behar dira; izan ere, gatz kontsumoa igoarazi duten elikagaien prozesatze industrialak ustekabeko eta bat-bateko arrakasta izan du, eta halaxe ohartarazi zuten 2015. urtean Francisco Botella, Jose Joaquin Alfaro eta Antonio Hernandez doktoreek Nutrición Clínica en Medicina aldizkarian.

Aditu horiek diotenez, gatz gutxiago hartzeko gakoetako bat elikagaien gatz kopurua arautzea eta mugatzea da, eta ez norbanakoen esku uztea neurriak hartzeko ardura. Herritarrek, hala ere, jabetu behar dute zer-nolako arazoak sor ditzakeen gatz askorekin jateak. Gatz asko hartzeak arteria hipertentsioa dakarrela erakutsi dute hainbat azterlanek, eta horrexegatik jartzen da egunero hartu behar litzatekeen gatz kopurua 5 gramotan. Baina epe luzera beste gaitz batzuk ere agerrarazten ditu gatza asko hartzeak; adibidez, giltzurrunetako harriak, osteoporosia edo minbizi motaren bat.

Ez da komeni algak jatea Europarrentzat itsasoko alga jangarriak ez dira oinarrizko elikagaiak. Horrek azaltzen du gure organismoa zergatik ez dagoen prestatuta horiek izaten duten iodo kantitate handia jasateko.

Egia da algek balio handia dutela nutrizio aldetik, baina iodo asko izaten dute, eta hori arazotsua izan daiteke osasunarentzat. Zenbait ikerketak ikusi dute itsas algak maiz janda toxikotasuna sor daitekeela gorputzean, iodo asko daukatelako hain zuzen. EFSAren arabera (Elikadura arloko Segurtasunaren Europako Agentzia da), Txinan, Japonian, Filipinetan, Korean eta Ekialde Urrunean ekoizten diren algek “izugarrizko iodo kantitateak” eduki ditzakete. Eta arazoa are larriagoa da lehortuta saltzen dituzten algetan.

Izan ere, zenbat azterlanetan agertu denez, elikagai horiek artsenikoa eta beste kutsatzaile batzuk ere eduki ditzakete.

Bouga eta Combet doktoreek horren inguruko lan bat argitaratu zuten 2015. urtean Proceedings of the Nutrition Society aldizkarian.

Itsas algak zituzten 224 produktu aztertu zituzten, hamar elikagai talderi zegozkionak. Gehienen etiketan ez zen deus ere esaten iodo kantitateari buruz. Egileek, hala ere, zenbait kalkulu egin zituzten eta ondorioztatu zuten produktu horietako asko hartuta osasunarentzat arriskutsua izan daitekeen iodo kantitatea barneratu dezakegula. Adituek elikagai horiek ez hartzeko gomendatzen dute, eta batez ere emakume haurdunei egiten diete gomendioa, fetuari egin dakizkiokeen kalteak berehalakoagoak direlako.

11

erosketa gida surimiak eta karramarro suzedaneoak

Surimiak eta suzedaneoak: ordezkoek ere elikatzen dute baina gatz gehiago daukate

Espainiako Estatuko herritarrek hilean 33,3 gramo surimi jaten dute batez beste, eta kaloria kopurua arrainak duenaren antzekoa den arren, produktu mota horrek askoz gatz gehiago izaten du

Bati baino gehiagori pentsaezina egingo zaio supermerkatuan surimirik ez egotea, baina, egia esan, produktu hori aski berria da gure inguruan.

Europan, zehazki, 80ko urteetan agertu zen. Hori bai, Japonian milaka urteko ibilbidea du. “Surimi� hitza bera ere japonieratik dator eta “arrain xehatuaren giharra� esan nahi du. Lehengai horixe erabiltzen da, hain zuzen, karramarro ziriak eta angula suzedaneoak egiteko, baita bestelako formatu eta aurkezpen batzuetarako ere (hoztuta saltzen dira batzuk eta ultraizoztuta besteak). Hau da, karramarro ziriak surimiarekin egiten diren arren, ez dira elkarren sinonimoak, jende askok hala uste duen arren.

Zer daukate eta nola egiten dira Surimia egiteko, gutxi saltzen diren edo etekin gutxi ematen duten arrainak erabili ohi dira, baita arrainak xerratu ondoren gelditzen diren hondarrak ere. Horrek ez du esan nahi arrainak kalitate apalekoak direla nutrizioaren ikuspegitik.

12

Gehien erabiltzen diren espezieen artean, Alaskako abadira, platuxa latza eta fletana daude. Beste arrain batzuk ere erabil daitezke, adibidez bakailaoa, legatza eta ezpata-arrain mota batzuk, besteak beste.

Hezurra, azala, erraiak eta beste hondar batzuk kendu eta horrela lortzen dute gihar garbia; ondoren, kendu egiten diote ura eta pasta edo gel moduko bat lortzen dute. Ez da lan erraza, haragiak ahalik eta zuriena izan behar duelako eta, batzuetan, arrainaren giharrak odola izaten du, organoak edo pigmentuak. Hori dela eta, esperientzia behar izaten da eta tresneria tekniko sofistikatua.

Prozesu mota horrekin lortzen den pastak, ordea, oraindik ez du behar bezalako egonkortasunik produktua segurtasun berme guztiekin merkaturatzeko. Herritar gehienek, gainera, ez lukete atsegin izango testura gelatinatsu hori, ezta zaporea eta lurrina ere (ezaugarri organoleptikoak dira horiek).

13

erosketa gida surimiak eta karramarro suzedaneoak 14

Horregatik guztiagatik, ekoizpen prozesuan zenbait gehigarri eransten dizkiote: kontserbatzaileak (gatza, azido askorbikoa), almidoiak, soja proteina, kaseinatoak (aglutinatzaileak), polifosfatoak, zapore-emaileak, koloragarriak eta zapore-indartzaileak ere bai. Semaforo nutrizionalean aztertu ditugun produktu guztiek (ikus 16-17. orrialdeak) zapore-indartzaileak dituzte, eta gehigarri horrek, gatzarekin batean, nolabaiteko kezka sortzen du nutrizio arloko adituen artean, aurrerago esango dugun bezala.

Karramarro ziriak edo itsas barratxoak Surimiaren beste aldaera bat “kamabobo” delakoa da, zeinak itxura erdizirkularra izaten baitu. Japoniako arrantzaleek eskuz egiten zuten, zenbait arrain fresko papurtu eta lurrunetan egin ondoren. Horri esker, jaten ez ziren arrain batzuk merkatuan jarri ahal izan ziren, eta, gainera, luzatu egin zen horien kontserbazio aldia.

Guk gehien ezagutzen dugun surimia, ordea, “karramarro ziriak” dira, “itsas barratxoak”, “itsas biribilkiak” eta antzeko izenak dituzten

beste batzuk. Horien koloreak, testurak eta zaporeak nahiko ongi imitatzen dituzte karramarro haragiaren ezaugarri organoleptikoak.

Kanpoko aldea gorria izaten dute, karramarro egosien kanpo hezurdurak izaten duena bezalakoa.

Angulen suzedaneoak Alaskako abadirarekin egina da angulen suzedaneoa, eta gero eta leku gehiago hartzen ari da gure mahaietan. Oso ongi imitatzen ditu angulen neurria, kolorea eta begiak ere bai, eta horrexegatik lortu du halako arrakasta, horregatik eta angulak baino askoz merkeagoak direlako ere bai, jakina.

Gula izenarekin ezagutzen dira, baina izen hori, berez, Angulas Aguinaga euskal enpresaren marka da. Angulen salmenta gainbehera zihoala ikusita (espezie mehatxatu izateko bidean zegoen), Alvaro Azpeitia euskal enpresaburuak elikadura arloko teknologia berriekin probak egiteari ekin zion, eta angulen suzedaneo bat lortu zuen, kalitate handikoa, gaur egun “gula del norte” izenarekin ezagutzen duguna. Horrelaxe lortu zuen Angulas Aguinaga enpresa suspertzea 1986. eta 1990. urteean artean.

1991. urtean sortu zuen Angulas Aguinaga enpresak “gula del norte” delakoa, eta erregistratu egin zituen “gularen” eta “gula del norte” delakoaren asmatze eta fabrikatze patenteak.

Gaur egun, surimiaren sailean, enpresa hori ageri da guztien buruan Espainiako Estatuan.

Zer leku hartu behar dute dietan ENIDE inkestan ageri diren datuetan ikusten denez (Espainiako Osasun Ministerioak egina da, Estatuko herritar helduen lagin adierazgarri bat hartuta), hilean, batez beste, herritar bakoitzak 33,3 gramo surimi hartzen du (hor sartzen dira karramarro ziriak, otarrain isatsak, angulen suzedaneoak, eta abar).

Horrela, produktu horiek gatz asko duten arren (ikus taula 16. orrialdean), herritarrik gehienek ez dituzte maiztasun handiarekin jaten, eta, hortaz, ez da kezkatzeko modukoa. Gerta liteke, hala ere, haurrek gehiago jatea.

Produktu batzuen etiketan osasun aipamenak ageri dira (“omega 3 ugarikoa”, “gantz gutxikoa”, “proteina iturria”), baina elikagai horiek ez daitezke arrainarekin alderatu. Izan ere, arraina edo itsaskia edukitzeaz gain, beste hainbat osagai ere izaten dituzte: gantzak, olioak, almidoia, azukrea eta, batez ere, gatza eta zapore-indartzaileak.

Espainiako Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioak monografiko bat egina du elikagai horiei buruz, eta zera esaten du hor: “Suzedaneo horien osaera, nutrizioaren ikuspegitik, oso bestelakoa da jatorrizko arrainarekin alderatua: karbohidrato gehiago dituzte, proteina gutxiago, gatz gehiago eta, batzuetan, gantz gehiago”.

Zuntza, berriz, ia ez dute batere, arrainak bezalaxe. Angulen suzedaneo batzuek egunaren buruan behar genukeen zuntzaren %10 ematera iristen dira (ikus taula 17, orrialdean), baina zifra horiek ez dira batere adierazgarriak. Bitaminak eta mineralak ere arrainean baino urriago ageri dira, osagai horiek murriztu egiten baitira elaborazio prozesuan (adibidez, arrainaren giharra garbitzean).

Jatorrizko arrainarekin alderatuta suzedaneoen osaera nutrizionala oso bestelakoa da: karbohidrato gehiago dituzte, proteina gutxiago, gatz gehiago eta batzuetan, gantz gehiago ere bai

15

erosketa gida surimiak eta karramarro suzedaneoak

Semaforo nutrizionala Pertsona askok hala uste duten arren, suzedaneo mota horiek ez dira kaloria gutxiko elikagaiak. Oro har, egia da ez dutela energia askorik ematen, baina etiketan “kaloria gutxikoa� dela jarri nahi izanez gero, 40 kilokaloria baino gutxiago eduki behar lituzke 100 gramo bakoitzeko. Elikagai horiek, ordea, 90 eta 160 kaloria artean ematen dituzte 100 gramo bakoitzeko.

Era berean, maiz entzuten edo irakurtzen da azukre asko erabiltzen dutela elaborazio prozesuan. Eta hala ere, semaforo nutrizionala aztertzen badugu, argi ikusiko dugu aztertu ditugun produktuetako bakarrak ere ez duela azukre kantitate handirik.

Bestalde, angulen suzedaneoek energia gehiago ematen dute, gantz gehiago daukatelako hain zuzen, baina ez gantz saturatu gehiago (hori arriskutsuagoa da kopuru handietan hartuz gero). Nolanahi ere, logikoa da angulen suzedaneoetan kolore hori eta laranja gehiago agertzea (erne ibili behar dela esan nahi du horrek). Nahiz eta nutrizioaren aldetik osaera berdintsua duten, kontsumo errazioa askoz handiagoa da karramarro suzedaneoena baino

(ia bikoitza). Karramarro suzedaneoen ohiko errazioa, adibidez, hiru zirikoa izaten da (50 gramo), eta angulen suzedaneoen errazioa, berriz, 100 gramo ingurukoa. Edonola ere, elikagai horiek ez baditugu maiz jaten, ez da zertaz kezkatu kaloriekin eta gantzekin.

Bestalde, suzedaneo horiek arrainak adina kaloria ematen duten arren, semaforo nutrizionalean ikusten da aztertu ditugun produktu guztiek gatz dezente dutela, arrainak eta itsaskiak ez bezala. Horixe da produktu mota baten eta bestearen arteko alderik aipagarriena.

Espainiako Osasun Ministerioaren esanetan, elikagai batek gatz ugari daukala esan liteke 1,25 gramo gatz edo gehiago dituenean 100 gramo bakoitzeko. Guk aztertu ditugun suzedaneo guztiak horren gainetik dabiltza.

Geure buruari galdetu behar genioke ekoizleek kontserbatzaile gisa erabiltzen ote duten gatza.

Semaforo nutrizionala aztertuta, ikusten da produktu izoztuek eta hotzean saltzen direnek gatz kantitate bera dutela. Izatez, nutrizioaren ikuspegitik ez dago inolako alderik hotzean saltzen direnen eta izoztuen artean. Hortaz, hainbeste gatz izateko arrazoia, batez ere izoztuetan, zapore gehiago ematea baino ez da.

KARRAMARRO SUZEDANOEN EZAUGARRI NAGUSIAK. ZER ADIERAZTEN DIGU SEMAFORO NUTRIZIONALAK?* ERRAZIO BAT: karramarro suzedaneoaren 50 g inguru

ENERGIA

GANTZA

GANTZ SATURATUA

GATZA

AZUKREAK

ZUNTZA

(kcal)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

Surimi barratxo freskoak (Sistemas Britor), 58 gramo (3 ziritxo)

69,0

3,5

1,9

2,7

0,2

1,0

1,0

16,7

1,8

2,0

0,0

0,0

Surimi ziri hoztuak, Seacrets (Angulas Aguinaga), 50 gramo (3 makilatxo)

48,0

2,4

1,9

2,7

0,3

1,5

1,0

16,7

1,0

1,1

0,0

0,0

Surimi birrina, Seacrets (Angulas Aguinaga), 50 gramo (ontziaren 1/3)

45,0

2,3

1,8

2,6

0,4

2,0

1,0

16,7

0,9

1,0

0,0

0,0

Karramarro ziriak, Krissia (Angulas Aguinaga): 50 gramo (3 ziritxo)

46,0

2,3

1,8

2,5

0,3

1,5

0,9

15,0

1,1

1,2

1,0

4,0

Itsas ziriak (Pescanova): 63 gramo (3 makilatxo)

66,8

3,3

1,3

1,9

0,2

0,9

1,0

16,1

0,6

0,7

1,1

4,5

Surimi ziriak (Compesca), 44 gramo (3 makilatxo)

50,0

2,5

0,9

1,3

0,2

1,0

0,7

12,0

1,7

1,9

0,0

0,0

Itsas biribilkiak (Pescanova), 56 gramo (4 biribilki)

58,2

2,9

1,4

2,0

0,2

0,8

0,9

14,3

0,7

0,8

daturik ez

daturik ez

Alaskako enbortxoak (Frudesa), 50 gramo

62,0

3,1

1,5

2,1

0,2

0,8

1,1

17,5

2,2

2,4

0,3

1,3

Produktu hoztua

Produktu izoztua

*8 etxetako karramarro suzedaneoen semaforo nutrizioanala, ohiko errazio bat kontutan hartuta (50 gramo edo 3 barratxo): (1) Egunean pertsona bati elikagai batetik hartzea komeni zaion kopurua hartu da erreferentzia gisa: 2.000 kcal, 70 g gantz, 20 g gantz saturatu, 90 g azukre, 6 g gatz eta 25 g zuntz. Semaforo nutrizionalak kolore sistema bat hartzen du oinarri: berdea-kopuru txikia (egunean hartu beharrekoaren % 7,5 baino gutxiago), horia-kopuru ertaina (% 7,5 eta % 20 artean) eta laranja-kopuru altua (% 20 baino gehiago).

16

Zapore-indartzaileak: kezka sortzen dute Gatz gehiegi hartzeak areagotu egiten du hipertentsioa izateko arriskua, eta berdin gertatzen da zapore-indartzaileekin ere. Azken horiek, gainera, gizentasun arriskua ere areagotu egiten dute maiz hartuz gero, halaxe nabarmendu dute zenbait ikerketak. Ikerlan horietan esaten denez, gehigarri hori daramaten elikagaiak jaten dituztenei gehiago kostatzen zaie jateari uztea aseta daudenean.

2012. urtean, Nutrition & metabolism zientzia aldizkarian argitaratu zen ikerlan batek zioenez, sindrome metabolikoa izateko arrisku handiagoa dago monosodio glutamato ugari hartuz gero. Sindrome metabolikoa faktore multzo bat izaten da, eta zerikusia izaten dute bihotz-hodietako arriskuarekin.

Honako faktore hauek biltzen dira sindrome metabolikoan: sabelaldeko gizentasuna, arteria hipertentsioa, nahasketak glukosaren metabolismoan edo igoerak odoleko lipidoetan (adibidez, hiperkolesterolemia). Arazoak eragiten

ditu intsulinaren funtzionamendu normalean, eta gaixotasun horrek bost aldiz biderkatzen du diabetesa izateko arriskua eta bikoiztu egiten du infartu baten edo miokardioko iktus baten erruz hiltzeko arriskua.

Horregatik guztiagatik, hainbat ikertzailek eta osasun arloko profesionalek urteak daramatzate esanez gutxitu egin behar litzatekeela zapore-indartzaileen erabilera. Batez ere haurrentzat diren elikagaietan.

eta horien eraginez, desnaturalizatu egin daitezke arrainak dituen proteinak. Besteren artean polifosfatoek eta azukreak eragozten dituzte gorabehera horiek.

Nolanahi dela ere, osagai guztiek ongi beteko dituzten arren elikadura arloko arau zorrotzak eta, ondorioz, seguruak izango diren arren eta adulterazioetatik libre egongo diren arren, komeni litzateke produktu horiei gatz gutxiago eranstea.

Eta gainerako gehigarriak?

Gatza eta monosodio glutamatoa ez ezik, beste gehigarri batzuk ere izaten dituzten suzedaneo horiek, eta horiei buruz ere bada zer esanik.

Gehienek funtzio garrantzitsuak betetzen dituzte: adibidez, produktua babestu egiten dute mikrobioen kutsaduretatik, baina, horretaz gain, biltegian daudela testura aldaketak murrizteko ere balio dute. Adibide gisa, surimia izozten denean, izotzezko beirak sor daitezke,

ANGULA suzedaneoen ezaugarri nagusiak. zer adierazten digu semaforo nutrizionalak?* ERRAZIO BAT: angula suzedaneoaren 100 g inguru

ENERGIA

GANTZA

GANTZ SATURATUA

GATZA

AZUKREAK

ZUNTZA

(kcal)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

(g)

% EKG(1)

Angula suzedaneoa, “Guliciosas�

(Nakulas): 100 gramo (ontziaren erdia)

110,0

5,5

4,5

6,4

0,6

3,0

2,0

33,3

1,0

1,1

1,0

4,2

Gula del norte (Angulas Aguinaga): 100 gramo (ontziaren erdia)

160,0

8,0

9,6

13,7

1,1

5,5

2,5

41,7

1,4

1,6

2,9

12,1

Divinas del mar (Nakulas): 90 gramo (ontziaren erdia)

100,0

5,0

4,1

5,9

0,5

2,5

1,5

25,0

0,9

1,0

0,9

3,8

Gula del norte (Angulas Aguinaga): 100 gramo (ontziaren erdia)

160,0

8,0

9,6

13,7

1,1

5,5

2,5

41,7

1,4

1,6

2,9

12,1

AnguriĂąas (Pescanova): 100 gramo (ontziaren erdia)

197,0

9,9

13,8

19,7

1,3

6,5

2,3

38,3

1,2

1,3

0,0

0,0

Produktu hoztua

Produktu izoztua

*5 etxetako angula suzedaneoen semaforo nutrizioanala, ohiko errazio bat kontutan hartuta (50 gramo edo 3 barratxo): (1) Egunean pertsona bati elikagai batetik hartzea komeni zaion kopurua hartu da erreferentzia gisa: 2.000 kcal, 70 g gantz, 20 g gantz saturatu, 90 g azukre, 6 g gatz eta 25 g zuntz. Semaforo nutrizionalak kolore sistema bat hartzen du oinarri: berdea-kopuru txikia (egunean hartu beharrekoaren % 7,5 baino gutxiago), horia-kopuru ertaina (% 7,5 eta % 20 artean) eta laranja-kopuru altua (% 20 baino gehiago).

17

erosketa gida surimiak eta karramarro suzedaneoak

Erosketa egiteko gomendioak

18

Karramarro eta angula suzedaneoek nutrizioaren ikuspegitik zernolako ezaugarriak dituzten aztertu ondoren, eta arrainarekin alderatuta alde nabarmenak daudela kontuan hartuta, atal honetan zenbait aholku gastronomiko emango ditugu, kontsumitzaileek jakin dezaten zein suzedaneo den egokiena une, gaixotasun edo egoera bakoitzerako:

Karramarro suzedaneoak Egokienak entsaladetarako.

Barratxo freskoak dira onenak, egokiak direlako bai entsaladetarako, bai papurtu eta ensaladillan jartzeko eta bai opilak betetzeko ere.

Zabalik denbora gehien irauten dutenak. Hobeto kontserbatzen dira barratxo edo ziri formatuan eta bilduta datozenak, kanpoko eraginetik babestuagoak daudelako, pakete baten barrenean papurtuta datozenak ez bezala.

Kontuan hartu behar da, behin zabalduta, airearen eraginpean gelditzen direla.

Angulen suzedaneoak Plater bakar gisa prestatzeko.

Izan hotzean datozen suzedaneo freskoak edo izan izoztuak, zapore eta erabilera bera dute, non eta ez diren plater bakar gisa bereizi nahi. Adibide ona dira gulak ganbekin edo perretxikoekin.

Sarrerako gisa hartzeko.

Guztiak dira egokiak, bai entsaladan jartzeko, bai zartaginean eginda, baratxuriarekin adibidez, edo arrautza nahaski batean perretxiko edo ganbekin.

Bi suzedaneoak Gehiegizko pisuagatik dieta egiten ari direnentzat eta hipertentsioa dutenentzat. Bi motatako suzedaneoak produktu prozesatuak dira, aglutinatzaile eta gelifikatzaile ugarikoak (irinak, arrautza zuringoa, soja proteina, alga polisakaridoak, gomak), eta gatza eta zaporeemaileak ere ugari izaten dituzte.

Hori dela eta, ez dira egokiak hipertentsioa edo gehiegizko pisua duten pertsonentzat. Horiek oso noizbehinka jan behar lituzkete, neurrian betiere, eta entsaladan jarrita edo begetalekin nahasita, adibidez orburu edo perretxiko plater bat lagunduz.

Nola kontserbatu desizoztu ondoren Suzedaneoak izoztuta daudenean, jendeak askotan ez du jakiten nola jokatu desizoztu ondoren mikrobioen kutsadurarik ez gertatzeko. Egokiena izaten da desizoztu eta berehala kontsumitzea.

Jango dugun baino gehiago desizoztuko badugu, ez dugu berriz izoztu behar; hozkailuan sartuko ditugu, baina sekula ez ditugu edukiko 24 ordu baino gehiago.

19

erosketa gida surimiak eta karramarro suzedaneoak 20

Surimiaren merkatua Pentsatzekoa den bezala, surimiaren gisako produktu merke eta aldi berean gustagarri batek interes komertzial handia du. 2003. urtean B.D Paterson doktoreak adierazi zuen bezala (Bribie Island Aquaculture ikerkuntza zentroko kidea da, Australian), “imitazioa jotzen bada losintxa modurik zintzoena, orduan krustazeoen garrantzi komertzialaren froga bat gehiago da surimia existitzea bera�.

Munduan 1,5 milioi tona surimi jaten dira urtean. Egia esan, eskaria izugarria da, eta ez dago eskari horri erantzuteko adina ekoizle, batez ere Asian, han kontsumitzen baita beste inon baino gehiago. Hori gertatzen da, besteak beste, arrantzarako baliabideak falta direlako eta arrantza gutxi egiten delako; ondorioz, enpresek optimizatu egin behar izaten dituzte ekoizpen prozesuak.

Surimi izoztuaren kontsumoa %10 handitzen ari da urtetik urtera. Hotzean merkaturatzen den surimia gutxiago saltzen da, garestiagoa delako batez ere; hori dela eta, alor espezializatuetara jotzen dute, adibidez errestauraziora.

Ildo horretan, komeni da berriz ere Angulas Aguinaga aipatzea; angulentzat egin dute suzedaneoak (gulak) salmenta handiak izaten ditu Espainiako Estatuan: saltzen den surimi guztiaren %20 hain zuzen.

Aurrezteko aholkuak Surimi ziritxoak eta gulak osagarri ezin egokiagoak dira sukaldean. Hobetu egiten dute plater askoren testura eta itxura, eta horretaz gain, zapore eta kolore ukitu aparta ematen diete gure errezetei, baita errazenei ere. Kanape batek, arrautza nahaski batek edo entsalada soil batek asko irabaz dezakete gula batzuk edo surimia erantsita.

Eta beste abantaila bat ere badute: berez, egokiak dira dirua aurrezteko. Hori nabarmen gelditzen da gulekin, angulak baino askoz merkeagoa dira-eta suzedaneo horiek. Oso-oso jende gutxik ordaindu ditzake angulak (joan den abenduan, 650 euroan saldu zen kiloa, eta 2011. urtean inoiz baino garestiago saldu ziren, 1.200 euroan kiloa), baina gulak, aldiz, askoz ere eskuragarriagoak dira.

Hala ere, badira kontuan hartzeko zenbait alderdi, bai gulen prezioari dagokionez eta bai surimi ziritxoen prezioari dagokionez ere:

> gulak, merkeak izan arren angulen aldean, surimi ziriak baino dezente garestiagoak dira (gularik merkeenek, adibidez, surimi ziririk garestienek adina balio dute). Egia da ez direla gauza bera eta ez direla erabiltzen plater berak prestatzeko, baina errezetari “itsasoko ukitu bat� ematea beste asmorik ez badugu edo ez badio askorik axola bat edo bestea erabili, komeni da ohar hori kontuan hartzea. > Surimiz egindako produktuetan, markak badu eragina prezioan, eta baita formatuak ere. Markarik merkeena EROSKI BASIC da; 350 gramoko paketean dator eta 6 euro baino gutxiago balio du. Zertxobait garestiagoak dira EROSKIren ziritxoak, glutenik gabeak (250 gramo): kiloak ia 8 euro balio du. Formatuaren bidez ere aurreztu daitekeela ikusteko, Krissia etxeko surimi barratxoak jar daitezke adibide gisa. 200 gramoko pakete bat hautatuz gero, ia 14 euro ateratzen da kiloa.

Aldiz, 400 gramoko paketea hartuta, kiloa 10 euro baino zertxobait gutxiago ordainduko dugu. Guztia erabiltzen ez badugu, beti izango dugu aukera soberan gelditu diren barratxoak izoztu eta beste egun batean erabiltzeko.

> Gulak, berriz, aurrezteko pentsatuta dauden produktuak dira. Aurkezpenik eta markarik garestiena ere (Aguinaga etxeko gula freskoak, 200 gramokoak) ia 24 aldiz merkeagoak dira angulak baino. > Hala ere, gulak erostean ere aurrezteko, marka har dezakegu kontuan: merkeenak Nakulas etxekoak dira, glutenik gabeak (200 gramoko ontzian datoz eta kiloak 10,25 euro balio du). Edo, bestela, eskaintzetan jar daiteke arreta. Aguinaga etxeko 3 pakete erosita, bakoitza 200 gramokoa, kiloa 16,50 euroan gelditzen da. Kontuan hartu behar da, era berean, gula freskoek -marka berekoak- zertxobait gehiago balio dutela.

Sukaldean denbora aurreztu nahi izanez gero, aukera ona izan daitezke gula freskoak erostea perretxikoekin, baratxuri eran edo ganbekin (Aguinaga etxekoak dira), nahiz eta zertxobait garestiagoak ere badiren (kiloa 26 euro pasatxoan ateratzen da).

www.consumer.es

21

elikadura

Elikagaien etiketa: osasuna kolore kontua da Ikerlan batek frogatu du semaforo nutrizionala egokia izan daitekeela kontsumitzaileek gaitasuna har dezaten produktu osasungarriak hautatzeko

B

ada zer hobetua herritarrek orohar nutrizioaren arloan duten ezagutzan, eta ez gutxi, gainera. Herritarrak eta elikadura arloko industria ez daude, inondik inora, baldintza berdinetan, eta gaur egun, adibidez, ohikoa da osasun aipuak aurkitzea batere osasungarriak ez diren produktuetan; horrek, jakina, nahasmena sortzen du, eta, horretaz gain, desorekak ere sor ditzake dietaren arloan.

Elikadura arloko aditu askok nabarmentzen dute garrantzitsua dela egun dagoen desoreka hori berdintzen lagunduko duten sistemak izatea, hau da, kontsumitzaileak trebatzea eta gaitasuna hartzea eurek ondoriozta dezaten produktu baten osaera osasungarria den edo ez, eta haiek erabaki dezaten egunero edo maiz samar jateko modukoa ote den osasuna arriskuan jarri gabe.

Esan al liteke elikagaien etiketa dela sistema horietako bat? Frantziako bi ikertzailek heldu diote gai horri, ohartu baitira kontsumitzaileek “ezagutza mugatua” dutela elikagaien etiketek eskaintzen duten informazioaren inguruan.

Are gehiago, ikusi dute etiketan semaforo nutrizionala erabiltzeak lagundu egin dezakeela “kontsumitzaileek gaitasuna har dezaten produktu osasungarriagoak hautatzeko”.

Azterlana

Cecchini eta Warin doktoreek ikerlan hau argitaratu zuten 2015eko abenduan: “Elikagaien etiketa sistemak zer-nolako eragina duen elikagaiak hautatzeko orduan eta elikadura arloko jokabideetan”. Bi doktore eta 22

ikerlari horiek OCDE Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundearen osasun sailak Parisen duen bulegoan aritzen dira, eta haien azterlana Obesity reviews aldizkarian agertu da, zeina Gizentasuna Ikertzeko Nazioarteko Elkartearen zientzia aldizkari ofiziala baita (erakunde horrek IASO siglak ditu ingelesez).

Ikertzaile horiek ez daude sartuta ezein interes gatazkatan, eta askatasun horretatik abiatuta, haien helburua izan da neurtzea elikagaien etiketak zenbateraino diren eraginkorrak produktu osasungarriagoak hautatzen laguntzeko edo kaloria gutxiago hartzeko. Honako premisa honetatik abiatzen dira: “Elikagaien etiketak funtsezko osagaiak dira osasungarriak ez diren dietei eta gizentasunari aurre egiteko estrategietan”.

Horretarako, modu sistematikoan aztertu dute literatura zientifikoa, ahalik eta informaziorik onena edukitzeko eskura. Hiru multzo handitan sailkatu dituzte etiketa sistemak: Semaforo itxurakoak.

Kopuru Gomendatuan (KG) oinarritzen direnak.

Bestelakoak (adibidez, beste logo batzuk erabiltzen dituztenak).

KGan oinarritzen diren etiketek Kopuru Gomendatua hartzen dute abiapuntutzat, alegia, mantenugai jakin batzuetatik zenbat hartzea komeni den dieta osasungarria egiteko. Datu horietatik abiatuta, ehunekoen bidez azaltzen du elikagai horren 100 gramo janda (edo errazio bat) zer kantitatetan hartzen den mantenugai hori.

Semaforo itxurako etiketak ere Kopuru Gomendatua hartzen du eredutzat (“KGan oinarritzen den kolore kodea” ere esaten zaio), baina kolore kode bat eransten dio, kontsumitzaileek azkar eta begiratu batean jakin dezaten produktu horrek zer kopurutan ematen dituen mantenugaiak (azukreak, gantza, gantz saturatuak, gatza, zuntz dietetikoa eta kaloriak): kopuru handian (laranja), ertainean (horia) edo txikian (berdea).

Semaforoa: denetan egokiena eta eraginkorrena

Egun dauden ebidentzia zientifikoak arretaz aztertu ondoren, frantziar ikertzaileek ondorioztatu dute semaforo itxurako etiketa dela egokiena eta eraginkorrena kontsumitzaileek beren hautuak aldatu eta produktu osasungarriagoetara jo dezaten eta, ondorioz, elikadura arloko jokabideak hobetu ditzaten.

Herritarrek hartzen duten kaloria kopuruari dagokionez, azterlanak ez du ikusi froga argirik sistema baten edo bestearen alde, ez sistema batek eta ez besteak ez dutelako modu adierazgarrian baldintzatzen alderdi hori (egingo balute, gizentasun arriskua areagotu egingo lukete epe luzera). Nolanahi ere, egileek diotenez, “kaloria kopurua alderdi bat baino ez da, produktuen osasungarritasunari eragiten dioten hainbat alderdiren artean bat baino ez”. Haien esanetan, etiketak eraginik izango ez balu ere norberak hartzen duen kaloria kopuruan, ez litzateke gutxi, adibidez, gatz gutxiago hartzeko bidea ematea, horrek onura nabarmena ekarriko bailioke herritarren osasunari, gatza mantenugai aski arazotsua da-eta.

“Halo efektutik” babestea

Etiketa mota horrek, bestalde, herritarrak babestu egiten ditu “halo efektua” esaten zaionetik. Gerta liteke, adibidez, osasunaren inguruko aipu bat irakurri eta jendeak pentsatzea produktu guztia dela osasungarria.

Demagun honako aipu edo ohar hau dakarrela produktuak: “Osoko zerealekin egina”; zenbait ikerketak azaldu dutenez, aipu horrek jendeari pentsarazten dio produktu horrek kopuru txikietan ematen dituela kaloriak, gantz saturatuak eta azukrea, nahiz eta hala ez izan.

Uste horretatik abiatuta, kontsumitzaileak produktu kantitate gehiago hartzen du, baina hori ez da batere ona.

Gaixotasun kronikoei aurrea hartzea

Ikertzaileen iritziz, etiketa mota hori ezartzeak epe luzera onurak ekar ditzake gaixotasun kronikoei aurrea hartzeko orduan ere, adibidez diabetesari, minbiziari eta bihotz-hodietako gaixotasunei, eta ikertzaileen hitzetan, “horrek nabarmen hobetuko luke herritarren osasuna eta diru asko aurreztuko litzateke osasun gastuetan”.

Hori dela eta, neurriak hartu beharra dagoela azpimarratzen dute elikagaien ontzietan semaforo itxurako etiketa ezartzeko, eta politikariei, osasun arduradunei eta enpresaburuei zuzentzen zaizkie horretarako. www.consumer.es

23

24

Azterketa dokumentala egin dugu Espainiako Estatuan elikagaien inguruko publizitatea zertan den jakiteko

sakonean

Elikagaien publizitatea:

nahasmenaren mehatxua adituek eta zientzialariek diote elikagaien publizitateak kontzeptu nahasgarriak erabiltzen dituela, nahiz eta legea eta kode etikoak saiatzen diren kontsumitzaileak babesten

Nutrizioaren arloko aditu askoren iritziz, ohikoa da elikagaien publizitatean kontzeptu nahasgarriak sartzea, neurriz kanpokoak eta kontraesanezkoak, gehienean kontsumitzaileei itxaropen okerrak sortzen dizkiotenak. Legeak eta kode etikoak bermatu egiten dute kontsumitzaileen aukera askatasuna, elikadura arloko segurtasuna, iruzurraren aurkako borroka eta informazio desegokiaren kontrola. Baina antza ez dira aski.

Horretaz gain, gizentasunaren zifrak handitzen ari dira etengabe.

Osasunaren Mundu Erakundearen arabera (OME), Europako gizonen %20 eta emakumeen %23 gizenak daude. Gainera, Europan gertatzen diren heriotzen %87 transmisio bidez kutsatzen ez diren gaixotasunek eraginak dira (horietako asko elikadura txarraren eta bizimodu sedentarioaren erruz sortzen dira).

Arlo horretan, haurrak dira talderik ahulena. Presio komertzial handia egiten zaie osasungarriak ez diren elikagaiekin, eta horiek mehatxutzat hartu behar dira. Izan ere, eskolan hasteko adina bete ez duten 42 milioi haurrek gizentasuna edo gehiegizko pisua dute munduan, eta Espainiako Estatuan, 7 eta 8 urte arteko bost haurretatik bik pisu gehiegi daukate.

Horregatik, EROSKI CONSUMERek diagnostiko bat egin nahi izan du elikagaien inguruko publizitatea zertan den jakiteko. Horretarako, azterketa bat egin du zenbait iturrik eskainitako dokumentuak oinarritzat hartuta. Alde batetik, ereduzko jotzen diren bi azterlan erabili ditugu (“Elikadura eta kontsumitzailea�, 2013ko Osasun Eskola Nazioalaren, eta Ekonomia Ministerioaren monografikoa eta “Elikadura, kontsumoa eta osasuna�, La Caixaren Gizarte Ekintzarena), eta, horretaz gain, zenbait aditu eta kazetari espezializaturen gogoetak ere kontuan hartu ditugu, 25

Arloka, berriz, elikaduraren arloa da inbertsiorik handienetakoa egiten duena. Seigarren lekuan ageri da sailkapenean: 279,2 milioi euroko inbertsioa egiten du publizitatean, eta iragarkietako inbertsio kontrolatuaren %7,3 da hori (3.821,4 milioi eurokoa da inbertsio kontrolatu hori).

Baina publizitatearen balioa ez da diru kontu hutsa.

OINaren iritziz, elikadura arloko publizitatea eta edertasunaren eta modaren kanonekin zerikusia duena bereziki garrantzitsua da herrialde industrializatuetan, izan ere “gai da elikadura arloko jokabideetan eragiteko gizarte eta adin maila guztietan”.

Inguru “obesogenikoa” OMEk duela hilabete batzuk ohartarazi zuen 2030. urtean Europak gizentasun krisi bati aurre egin beharko diola. Urte horretan, hamar emakumetatik seik eta hamar gizonetatik zazpik gehiegizko pisua izango dute. Eta arazo hori gehien handituko den herrialdeen artean jartzen du Espainiako Estatua, non herritarren %30ek izango duten gizentasuna eta %70ek gehiegizko pisua.

Gizentasunaren eta publizitatearen arteko harremanak eztabaida sortzen du. Alde batetik, La Caixaren Gizarte Ekintzak egindako azterlanean esaten den bezala, “elikadura arloko industriak, errestaurazio azkarrean aritzen diren kate handiek eta horien aliatuek esaten dute gehienbat norbanakoaren ardura dela pisua eta osasuna kontrolatzeko balioko duten dieta eta ariketa fisikoa egitea”. adibidez, Julio Basulto nutrizionistarenak, Michael Collan kazetariarenak eta elikadura arloko nahasmenetan aditu den Ana Isabel Gutierrezenak. Bestetik, nutrizioaren eta publizitatearen arloan parte hartzen duten erakundeen informazioez baliatu gara: Osasunaren Mundu Erakundea (OME), Consumers International (CI), Nekazaritzako Elikagaien Segurtasunerako Euskal Fundazioa (ELIKA), Justicia Alimentaria Global (VSF)... Baita elikadurari eta nutrizioari buruzko blogak ere: El Comidista, Mi dieta cojea eta El nutricionista de la general.

Publizitatea eta elikadura Publizitateak inguraturik bizi gara. Orduro ikusten eta entzuten ditugu iragarkiak. Goizen goiz autoan sartu eta irratia pizten dugunean, egunkaria paperean, ordenagailuan edo tabletean irakurtzen dugunean, autobus geltokira hurbiltzen garenean eta erakuslehioetako iragarkiak ia nahigabe begiratzen dituunean... .Zenith Media enpresaren arabera, egunean 3.000 publizitate inpaktu jasotzen ditugu.

Publizitatearen euskarri bihurtu gabeko leku gutxi gelditzen dira gaur egun.

2014. urtean, Espainiako Estatuan arlo horretan egin zen inbertsioa %6 handitu zen 2013. urtearekin alderatuta, eta 11.000 milioi eurotik gorakoa izan zen, datu horiek eman ditu InfoAdex enpresak (publizitatearen arloa ikertu eta kontrolatzen du Espainiako Estatuan).

26

Azterlan hori koordinatu duten adituek bestela diote. Ez dute eztabaidatzen gizentasunaren atzean hautu pertsonalak eta norbere erabakiak daudela baina kontu publikoa ere badela azpimarratzen dute eta, horrenbestez, arazo publiko bezala aurre egin behar zaiola aldarrikatzen dute. Haien hitzetan, “elikadurari buruzko erabakiak ez ditugu hutsetik hartzen. Inguru merkantilizatu batean hautatzen dugu gure dieta, eta inguru horretan milaka milioi inbertitzen dira gu konbentzitu gaitezen nutrizio arloko aholkuak hain direla nahasgarriak eta modu osasungarrian jatea hain dela ezinezkoa, ez baitu merezi inolako lanik hartzea elikagai batetik edo elikagai multzo batetik gutxiago hartzeko, adibidez, edo beste batetik gehiago”.

Puntu horretan agertzen da “inguru obesogenikoa” adierazpidea. La Caixaren Gizarte Ekintzak egindako txostenak dioenez, “gizentasunerako joera global berri honen sustraiak ‘inguru obesogeniko’ batean daude, zeinak sustatu egiten baitu gero eta kaloria gehiago hartzea eta, aldi berean, murriztu egiten du lanean eta gure joan-etorrietan egiten den jarduera fisikoak dakarren energia gastua; ‘inguru’ horrek, neurri handian, ihes egiten dio norbanakoen kontrolari”.

Tim Lobstein ere bat dator baieztapen horiekin Lobstein Gizentasuna Ikertzeko Nazioarteko Erakundeko aditua da eta inguru obesogenikoaren garrantziaz ohartuta dago. Testuinguruaren garrantzia azpimarratzerakoan aditu honek zera dio: “Gehiago jatera, kirol gutxiago egitera eta, batez

Azterketa dokumentala egin dugu Espainiako Estatuan elikagaien inguruko publizitatea zertan den jakiteko

ere, kontsumitzera animatzen gaituzten estimuluz beteta dago gure ingurua. Komertzialki kudeatzen den ingurua da”.

Gehiegizko amuak iragarkietan Osasuna funtsezko balioa da kontsumitzailearentzat, eta eragina izaten du erabakiak hartzeko garaian.

La Caixa Fundazioaren Gizarte Ekintzak egindako txostenean baieztapen hauxe egiten da horren inguruan: “Osasuntsu egoteko kezka indarra hartzen hasi da mende honetan, eta joan den mendean argal egoteak sortzen zuen obsesioa bezain aipagarria da”. Bestalde, Ana Isabel Gutierrez psikologoa urrutiago doa (aditua da elikadura arloko jokabide nahasketetan) eta “eguneroko bizitzaren patologizazioa” aipatzen du: “Dena da gaixotasuna”.

Kontsumitzaileak produktu eskaintza ugaria du merkatuan, halaxe nabarmentzen du OINak, eta horrek aukera ematen dio dieta orekatua eta erakargarria diseinatzeko. Baina merkatu horretan, halaber, erruz dira iragarkiek eskaintzen dituzten mezuak eta amuak, eta, ondorioz, asko zailtzen dira erosketa egiteko erabakiak. XXI. mende honetako kontsumitzailea “kritikoagoa eta zorrotzagoa da, ezagutzen ditu bere eskubideak eta gauzatu ere bai”, baina, era berean, “informazioz gainezka bizi da (beti ez da zorrotza eta zientifikoa izaten) eta gehiegizko publizitateak inguratzen du, zeina askotan egiazkotasunaren mugan ibiltzen baita”.

Horretaz gain, OINak adierazten du herritarrek elikadura arloko gaien inguruko informazio iturri

sakonean

gisa erabiltzen dutela publizitatea, nahiz eta batzuetan “engainagarria izan edo zientifikoki kontrastatu gabe egon”. Eta hor ageri diren mezuek “ikuspegi positiboak eta erantzun itxiak eskaintzen dituzte, arazoak egoki eta azkar konpontzeko balio dutenak, kontsumitzaileak beti ez dituelako mezuak aztertzen zentzu kritikoarekin”. Argaltzeko produktuak jartzen ditu adibide gisa, zehazki gisa honetako mezuak: “Argaldu zaitez nahi duzuna janez, ez diezu zertan uko egin maite dituzun elikagaiei eta nahi duzun kopuruetan jan ditzakezu”.

Gai horretan, Mikel Lopez Iturriaga kazetariak argi esaten du El Comidista blogean: elikadura arloko industria “baliatu egiten da kontsumitzailearen nagitasunaz, zeinak nahiago baitu konfiantza haiengan jarri eta ahaleginik ez egin zentzuzko dieta bat egiteko”.

Zientziaren diskurtsoa Osasunarekiko kezka horrek izan du isla elikadura arloko publizitatean. Halaxe erakusten du La Caixa Fundazioaren txostenaren egileek egindako iragarki azterketak. Elikagaien iragarkiak eta edarienak aztertu dituzte, 1960tik 2007ra bitartekoak. Guztira, 248 irudi atera zituzten Internetetik, 63 iragarki hartu zituzten publizitateaz ari ziren liburuetatik eta 112 iragarki aldizkarietatik. Aditu horiek frogatu dutenez, 2000. urtetik aurrera, “zientzia medikuaren diskurtsoak hasten dira agertzen elikagaien iragarkietan, eta argudio handiak ematen dituzte elikagaiek edo horien osagaiek osasunari egiten dioten mesedearen inguruan”.

27

Horrekin batean, azterlan horrek oroitarazten du garai horretan agertu zirela elikagai funtzionalak: “Adituek esaten badute egunean zenbait fruta jan behar direla, enpresek ontzi eroso batean eskainiko dute errazio magikoa; zientziak adierazten badu arrain urdinaren osagaiek murriztu egiten dutela kolesterola, industriak omega 3 erantsiko dio esneari eta herdoilaren aurkakoak frutari. Pentsa liteke produktuak lortzen duela gu osasuntsu egotea”.

Jose Manuel Lopez Nicolas irakaslea da Murtziako Unibertsitateko Biokimika eta Biologia Molekularreko Sailean. Elikagai funtzionalek ez luketela beharrezkoak izan behar dio lekaleek, arrainak edo frutak berez ematen baitituzte osasuntsu egoteko behar ditugun mantenugaiak. “Ez dugu jaten behar duguna eta gero marketinak eta publizitateak sinetsarazi egin diete kontsumitzaile askori beste produktu horiek ‘miragarriak’ direla”.

Michael Collan kazetariak azpimarratzen duenez (elikadura gaietan espezializatua dagoen kazetaria da, dagoen aipagarrienetakoa), elikagai funtzionalen etiketetan irakurtzen diren baieztapenak edo iragarkietan entzuten direnak, gehienean, datu osatu gabeetan eta gabeziak dituzten ikerlanetan oinarritzen dira.

Estrategiak OINaren esanetan, “oraintsu arte telebistako iragarkiak izan dira jakien eta edarien marketin estrategia nagusia adingabeei produktuak eskaintzerako orduan”. Baina azken aldian beste batzuk ere sortu dira: informazio deigarria jartzea elikagaien bilgarrietan; produktuak (telebistako programetan eta bideo-jokoetan) txertatuz egiten den publizitate subliminala; Internet erabiltzea; babesletza, sustapenak; sariak; eta intereseko ekitaldietan eta lekuetan jarritako publizitatea (kirol ekitaldietan, adibidez, edota ikastetxeetan antolatzen diren ekitaldietan).

Consume y calla liburuan, Ana Isabel Gutierrez psikologoak zerrendatu egiten ditu enpresek elikagaiak saltzeko erabilitako trikimailuak: sintaxiarekin, hitzekin edo irudiekin jolasten dira kontsumitzaileari eman nahi zaion mezua bideratzeko: “Iragarki batean tripa laztantzen badut, irribarrez agertzen banaiz eta neure burua arin sentitzen dudala esaten badizuet, zuek zer ulertuko duzue?”.

VSF Justicia Alimentaria Global elkarte ekologistak, berriz, iragarkietan erabiltzen diren 9 amu zehatz nabarmentzen ditu: “naturala”, “aberastua”, “artisau erakoa”, “osasungarria”, “ezaugarri miragarriak”, “tradizionalak”, “etxean egina”, “0%” eta “light”. Naturala kontzeptuari dagokionez, hauxe dio Julio Basulto nutrizionista: “Herritarrek natural hitza gauza osasungarriekin lotzen duten bitartean, ekoizleek erabili egin dezakete mila moldaketa fisiko-kimiko jasan dituen landare-estraktu batean, zalantzarik gabe, naturatik baitator landare hori”. Basultok oroitarazten du, Dietisten-Nutrizionisten Espainiako Elkarteko Berrikusketa, Azterketa eta Jarrera-Hartze Taldearen arabera (GREP-AEDN), iruzurrezko produktuek, oro har, izaten dituztela ezaugarri jakin ba28

tzuk: “Produktua, naturala denez, segurua ere badela iradokitzen duten baieztapenak eduki ohi dituzte”.

Baina argi adierazten du: “Elikadura orekatua besarkada bat bezalakoa da: ez du hitz gehigarririk behar osasungarria dela jakin dezagun”.

Nutrizioaren arloko adituen blogetan irakurri dugunez, nahasgarriak diren dozenaka esaldi eta adierazpide ren adibideak daude, han eta hemen: “Hau edo hori baino osasungarriagoa”, “landare jatorriko olioa”, “patata ez-transgenikoak”... Eta OINak beste esaldi edo adierazpen batzuk ere eransten ditu, produktuak artisau eran eginak daudela nabarmentzeko erabiltzen direnak: “amonaren bizkotxoak”, “beste garai batzuetan bezala egina”, “soseguz eta patxadaz sukaldean prestatua”.

Gutierrezek dio tranparik gehienak letra txikiaren edo izartxoaren atzean gordetzen direla: “Iragarkiek ez dute gezurrik esaten, letra ñañoen atzean ezkutatzen dute egia”.

Araua Marketina oker ez erabiltzeko eta herritarren ohituretan eta osasunean izan dezakeen eragina kontrolatzeko, Europako Batzordeak CE) n.º 1924/2006 Araudia onartu zuen 2006. urtean, eta hor zehazten da elikagaiek zer-nolako nutrizio-oharrak izan ditzaketen eta zer-nolako osasun-ezaugarriak nabarmendu daitezkeen.

OINaren monografikoa landu zuten zenbait egilek azterketa zorrotz bat egin zuten 2012. urtean,

Azterketa dokumentala egin dugu Espainiako Estatuan elikagaien inguruko publizitatea zertan den jakiteko

eta honako izen hau eman zioten: “Nola erabiltzen da Espainian nutrizio arloko marketina telebistan iragartzen diren produktuetan”. Ondorio hau atera zuten: “Ez dira betetzen Araudiaren eskakizunak nutrizio arloko aipu batzuetan, ohikoa da baimenduta ez dauden osasun arloko aipuak agertzea, eta nutrizio eta/edo osasun arloko aipuak dituzten produkturik gehienen nutrizio-izaera ez da hain osasungarria, eta horrek guztiak huts egitera eraman ditzake Espainiako kontsumitzaileak”.

Zehazki, arau-hauste handia ikusi zuten (%75ekoa) light erako produktuen oharretan, eta gatz gutxikotzat saltzen ziren produktuen herenak ere. Araudia ez zuela betetzen egiaztatu zuten. Era berean, nutrizio arloko marketinera maiztasun handienarekin jotzen duten produktuak zein diren esan zuten: esnekiak, elikadura piramidearen oinarrian dauden elikagai batzuk (ogia, arroza, gailetak eta gosaritako zerealak), eta saldak, saltsak eta gatzozpinak.

Talderik ahulena, haurrena Aipamen berezia merezi dute haurrei zuzentzen zaizkien publizitate mezuek, horiek dira-eta herritar talderik ahulena. Orain dela bi urte, OMEk oso kritika gogorra egin zion haurrei zuzentzen zaizkien elikagai osasungaitzen marketinari, “ezin kaltegarriagoa izan baita haren eraginkortasuna” eta nabarmendu zuenez, “lotura estua dago telebistaren eta haurrek gizentasuna izatearen artean”.

Erakunde horrek egiaztatu zuen haurrak ez daudela libre gantz saturatuak, trans motako gantz azidoak, azukre libreak eta gatza kopuru handietan dituzten elikagaien sustapen orotatik. Hain zuzen, azpimarratu zuen inguru horietan iragarkien bidez azaltzen diren produkturik gehienak “mantenugai arazotsuz” beteta daudela. Eta zerrendatu egin zituen iragarkietan ageri diren elikagai nagusien taldeak: freskagarriak, zereal azukretsuak, gailetak, gozokiak, opilak, plater prestatuak eta janari lasterra ematen duten jatetxeak.

Horri dagokionez, zera nabarmentzen du OINak: “Elikagaien inguruko iragarkien presioa areagotu egiten da haurren babesa nahitaez sendotu behar den tartean (astelehenetik ostiralera, 08:00etatik 09:00etara eta 17:00etatik 20:00etara, eta larunbat eta igandeetan, 09:00etatik 12:00etara) eta haurrentzako programazioa ematen den garaian”.

OINaren esanetan, elikadura arloko industriak arreta jartzen die haurrei, etorkizuneko kontsumitzaileak direlako eta eragin egiten dutelako familiako gastuetan. Pentsa liteke, OINaren esanetan, zuzeneko gastu gutxi egiten dutela, baina “patrikan dirua” izaten dute eta elikadura arloko industriak formatu txikiagoan ateratzen ditu betiko produktuak, oso merke, haurrentzat “eskuragarri izan daitezen”.

Arazoa da haurrena oso talde ahula dela. OMEren arabera, helduok badakigu noiz gauden iragarki baten aurrean, baina haur txikiek ez dute gaitasunik publizitatearen eta marrazki bizidunen artean bereizteko. www.consumer.es

sakonean

PAOS kodea Egoera hori arintzen saiatzeko, Espainian PAOS kodea ezartzen da 2005. urteaz geroztik (Publizitatea, Jarduera, Gizentasuna eta Osasuna esan nahi du sigla horrek gaztelaniaz). AECOSANen arabera (Kontsumoaren, Elikadura arloko Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentzia), erregulazio kode bat da, eta 32 arau etiko ditu; horien bidez, murriztu egin nahi da haurren gain egiten den salmenta presioa eta hobetu adingabeei zuzentzen zaizkien elikagai eta edari iragarkien kalitatea eta edukia.

Kode horren arabera, honela jokatu behar litzateke elikagaien eta edarien publizitatea egitean: “Inoiz ez dio etekinik aterako adingabeek gurasoengan, irakasleengan edo beste pertsona batzuengan duten konfiantzari (hor sartzen dira haurrentzako programetako profesionalak eta filmetako eta fikziozko saioetako pertsonaiak, izan egiazkoak edo izan fikziozkoak)”.

1995. urteaz geroztik, Autocontrol erakundeak zaintzen du PAOS kodearen arau etikoak betetzen diren edo ez, eta hura arduratzen da Espainian publizitatearen inguruko autoerregulazio sistema kudeatzeaz (Merkataritza arloko Komunikazioa Autoerregulatzeko Elkartea da horrako hori). Erakunde horren sortzaileen artean ageri dira publizitate agentzia nagusiak, komunikabideak, iragarleak eta arlokako elkarteak.

Autocontrolek, 2014. urtean, 3.255 lege kontsulta bideratu zituen (adingabeei zuzendutako jostailuen, bideojokoen eta elikagaien inguruan). Horietatik 2.774 positiboak izan ziren (ez zen eragozpenik aurkitu), 443tan Autocontrolek aldaketak egiteko gomendioa eman zuen eta 38 kasutan, berriz, iragarkia ez emititzea aholkatu zuen.

Kodeak kode, OMEk 2013. urtean nabarmendu zuenez, akordio hori betetzen ez dutenak “asko eta asko” dira.

OINaren iritziz, kodeak baditu zenbait gabezia. Alde batetik, publizitatearen etikari heltzen zaio, baina ez iragartzen den produktuak nutrizioaren ikuspegitik duen kalitateari, ezta emisio maiztasunari ere (OMEk gomendatzen duenari).

Bestalde, PAOS kodea 12 urteraino ezartzen da ikus-entzunezko eta idatzizko euskarrietan, eta 15 urteraino Interneten. OINaren iritziz, horrek aukera ematen du “telebistaz elikagaien inguruan 12 urtez gorakoentzat ematen diren iragarkiek pertsonaia ezagunak edo oro har ospetsuak direnak erabil ditzaten, haurren artean onespen handia dutenak”.

PAOS kodeak 10 urte bete berri ditu eta Espainiako Jakien eta Edarien Industrien Federazioaren esanetan, prentsa idatzian eta ikusentzunezkoetan egiten den 12 urtetik beherakoei zuzendutako publizitatearen % 90ak hartzen du kontutan. Gaur egun, Espainiako Estatuan 48 enpresa atxiki zaizkio: horietatik 36 jakien eta edarien industriakoak, 4 errestaurazioaren alorrekoak eta beste 8 distribuzioaren mundukoak.

29

Joko eta Mendetasun Teknologikoen Unitateko zuzendaria da Mariano Choliz Valentziako Unibertsitatean, eta berak egindako zenbait ikerlanetan, teknologiak eta nerabeak izan ditu aztergai.

Psikologiako irakaslea ere bada eta Padres 2.0. elkarteko aholkularia ere bai, eta hauxe dio teknologiari buruz: “Bikaina bezain ahaltsua da”. Cholizek, gainera, etxean ere badu bere “borrokatxo teknologikoa”: bi unibertsitarioren aita da, eta beharrezkotzat jotzen du semealaben mugikorra zaintzeko aplikazioak erabiltzea. “Lagungarriak izan daitezke jazarpenak eta oso arazo larriak saihesteko gure nerabeei”, adierazi du Adicción a Internet y redes sociales liburuaren egilekide ere badenak (Internetekiko eta sare sozialekiko mendetasuna).

Internet arriskutsua izan al daiteke haur eta nerabeentzat? Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak, eta guztien gainetik Internet eta mugikorrak, bikainak dira eta gizateriaren historian izan diren aurrerapen teknologiko nagusietakoak. Hobetu egiten dute gure bizi-kalitatea, erraztu egiten dituzte gizarte harremanak eta elementu demokratizatzaileak dira, ezagutza partekatzen laguntzen dutenak. Hala ere, tresna ahaltsuak ere badira, eta modu disfuntzionalean edo kaltegarrian erabilita, kontrako eragina sor dezakete: mendetasuna edo ziberjazarpena.

Ikus-entzunezkoen Andaluziako Barometroaren arabera, 13 urtez azpiko adingabeak dituzten hiru etxetatik batean haurrei ez diete araurik eta mugarik jartzen Sarea erabiltzeko garaian. Kontrola (eta autokontrola) beharrezkoak dira.

Adingabeak trebeak izan daitezke te30

aurrez aurre

gurasoen kontrola interneten

“Gurasoentzako kontrol aplikazioak lagungarriak izan daitezke gazteei arazo larriak saihesteko� knologiak erabiltzen, baina ez beren jokabidea kontrolatzen. Teknologiak ekintza azkarrak eta berehalako ondorioak dakartza, eta horrek eskatzen du erabiltzaileak garatuta eduki behar dituela prozesu psikologiko horiek, eta nerabezaroan oraindik ez dira erabat garatuta egoten.

BergInsight aholkularitza etxeak egindako azterlan baten arabera, Espainian gurasoek dagoeneko milioi bat aplikazio deskargatu dituzte seme-alaben mugikorra zaintzeko.

Gomendagarriak iruditzen al zaizkizu? Nik galdetuko banizu ea zilegi den haien gutunak irakurtzea edo telefono bidezko elkarrizketak entzutea, segur aski erantzungo zenidake hori bakar-bakarrik egin behar litzatekeela susmoren batek esaten digunean zerbait oso larria gertatzen ari dela, intimitatea horrela urratzea baino larriagoa den zerbait. Berdintsu gertatzen da gurasoentzako kontrol aplikazioekin. Ona da halakoak izatea, arazo larriak saihesteko balio dezaketelako.

Hori bai, susmo sendoak daudenean bakarrik erabili behar dira, norbait, Internet bidez, adingabearen duintasunaren eta ongizatearen aurkako gehiegikeriak egiten ari dela susmatzen dugunean. Eta, ahal bada, haren onespenarekin.

Interneten inguruan zer behar dugu, orduan: blokeoa edo heziketa? Teknologia era osasungarrian erabiltzen erakustea, hori da ezinbestekoa. Zelatan aritzea ez da aukera zentzuzkoa, non eta zantzuren batek ez digun esaten segurtasunari eragiten dion kalte handiago bat gertatzen ari dela. Baina kontrol aplikazioek existitu behar dute, beharrezkoak izan daitezkeelako.

Hala ere, gurasoen erdiek baino gehiagok ez dute pasatzen ordubete baino gehiago seme-alabei

erakusten nola zaindu behar duten beren pribatutasuna Sarean, horixe ondorioztatu du Mozillak egindako inkesta batek. Zuk zer hiru gomendio emango zenituzke? Lehenbizikoa, gurasoentzat: seme-alaben heziketa haien ardura da. Haurrek oraindik ez dituzte garatu beren jokabidea kontrolatzeko gaitasunak. Bigarrena adingabeei zuzendua dago: natibo digitalak diren arren, ez dira informatika programatzaileak. Teknologiak maisutasunez erabiltzen dituztelako uste oker horrek jokabide arriskutsuak eragin ditzake. Hirugarrena da erabiltzaileak kontrolatu egin behar duela teknologiaren erabilera eta erabaki noiz, zenbat eta zertarako erabili.

Europak onartu egin du datuak babesteko legeari berrikuntza bat egitea, eta horrek ekar lezake 16 urtetik beherako adingabeek gurasoen baimena behar izatea sare sozialetara sartzeko. Gehiegizkoa da. Premiazkoena zera da: sare sozialen jabe diren enpresek ezartzen dituzten gehiegikeriazko klausulak kentzea, hain zuzen informazio pertsonala eta erabiltzaileen datuen jabetza eskuratzeko jartzen dituztenak.

MacAfee etxeak egindako txosten batean ageri denez, adingabeen %70ek onartu dute formulak aurkitu izan dituztela gurasoen kontrolari ihes egiteko. Zer iruditzen zaizu?

Normala da gazteek formulak aurkitzea gurasoen kontrola saihesteko, iruditzen bazaie haiek zelatatzen ari garela edo intimitatea urratzen ari gatzaizkiela. Ulerraraziko bagenie mugikorra kontrolatzea beharrezkoa dela jazarpena saihesteko, haien ongizatearen mesedetan dela eta beharrezko denean bakarrik erabiliko dela, ez dut uste kontrol hori saihesteko interes handirik izango luketenik.

M ariano C holiz Psikologia irakaslea Valentziako Unibertsitatean eta Padres 2.0. elkarteko aholkularia

31

aurrez aurre

gurasoen kontrola interneten

“Seme-alaben mugikorra zaintzeak ematen duen segurtasuna itxurazkoa da”

Nati

C abrera

Doktorea eta teknologia eta heziketa arloan espezialista Kataluniako Universitat Oberta-n

32

Nati Cabrera doktorea eta ikertzailea da teknologia eta heziketaren arloan, eta Kataluniako Universitat Oberta-n (UOC) aritzen da irakasle.

Etorkin digitalen sailean sartzen du bere burua. “Ez nintzen jaio Interneten aroan, baina ikasi dut tresna ahaltsua eta aldakorra dela eta modu seguruan erabiltzen ikasi behar dugula”, adierazi du Bartzelonako alaba honek, zeina 18 eta 19 urteko bi semeren ama ere baden.

Cabrerak ez ditu asko maite gurasoek erabiltzen dituzten kontrol aplikazioak, haren ustez heziketa, konfiantza eta elkarrizketa baitira gako nagusiak. Onartzen du semealabak zelatatzeko aplikazioak “boladan” daudela, baina berak ez ditu sekula erabili. “Kontrolatzea ez da heztea. Nerabeei tresnak ematea da gure betebeharra da, horrela erakutsiko diegu hazten eta Internet modu seguruan erabiltzen”.

Noiz hasi zinen interesatzen Sarearekin eta haren arriskuekin?

Munduko lehen unibertsitate birtualaren sorreran parte hartzeko zortea izan nuen: UOC, 1995ean. Internet tresna ahaltsua da, aldakorra eta mundu guztiaren esku dagoena, eta, horregatik, garrantzitsua da modu seguruan erabiltzen ikastea.

Espainian, 10 urtez azpiko haurren %30ek telefono mugikorra dute, 12 urte bitartekoetan, %70era igotzen da portzentajea eta 14 urtetan %83k daukate, halaxe ageri da Protégeles elkarteak egindako azterlan batean Sarea arriskutsua izan al daiteke haur eta nerabeentzat?

Internet eta mugikorrak arrisku bat izan daitezke ez badira behar bezala erabiltzen. Hamar urteko haur bat

ez da gai izango arriskuez jabetzeko; hori dela eta, oso egoera jakinetan erabili beharko luke mugikorra eta oso erabilera jakina eman behar lioke. Nerabeek bai, horiek jakin egin behar dute zer-nolako arriskuak dituen mugikorra desegoki erabiltzeak.

Gazteek badakite tresnak ikuspuntu teknikotik erabiltzen, baina lagundu egin behar diegu modu seguru eta osasungarrian erabiltzen.

Gurasoek mugikorra eta Internet kontrolatzearen alde al zaude? Kontrolatu baino gehiago, iruditzen zait gurasoen jarduna heztea dela eta inplikatu egin behar dugula teknologia gure seme-alaben bizitzan nola barneratu asmatzeko; erabaki, guztien artean, non jarriko ditugun mugak.

Erabili al dituzu inoiz zure semeen mugikorrak kontrolatzeko aplikazioak? Espainiako gurasoek dagoeneko deskargatu dituzte milioi bat. Ez ditut sekula erabili. Heziketa konfiantzatik eraiki behar da.

Geokokapeneko aplikazioak, zure haurra une oroz non dagoen jakiteko aukera ematen dutenak, boladan daude, baina ematen duten segurtasuna itxurazkoa baino ez da.

Interneten, zelatatu edo hezi? Beti hezi. Helburua da haurrek eta nerabeek Interneten erabilera baliagarria eta segurua egin dezatela, eta ez Internet ez dezatela erabili.

Hala ere, gurasoen %60k ez dute pasatzen ordubete baino gehiago seme-alabei erakusten nola zaindu behar duten beren pribatutasuna Sarean, horixe ondorioztatu du Mozillak egindako inkesta batek.

Zer-nolako hiru aholku emango zenizkieke? Lehenbizi, modu seguruan nabiga dezatela. Sare sozialetan pri-

batutasuna konfiguratu egin behar da, argiratzen dutena ez dadin egon mundu guztiaren eskura, eta azaldu egin behar zaie “laguna� kontzeptuak Interneten duen esanahia ez dela egiazko bizitzan duen bera. Bigarren kontuak osasunarekin du zerikusia: sareko eta berehalako mezularitzako erabilera batzuek mendetasuna eta kontzentrazio arazoak sortzen dituzte. Hirugarrena informaziorako sarbideari lotuta dago: haurrek eta gazteek beren adinari dagozkien edukiak eskuratu behar dituzte. Iragazkiak ez dira hutsik gabeak: hobe da azaltzea non nabigatu eta webgune seguru eta kalitatezkoak bilatzen erakustea.

Europak berriki onartu du datuak babesteko legeari berrikuntza bat egitea, eta horrek ekar lezake 16 urtetik beherako adingabeek gurasoen baimena behar izatea sare sozialetara sartzeko. Zer iruditzen zaizu? Gurasoen baimenak ez du bermatzen sare sozial bat ongi erabiliko dutenik. Internet modu arduratsuan erabiltzeko, nerabeak jabetu egin behar du zer-nolako arriskuak dituen, eta hori ez da gertatuko lege batek kontuak ematera behartzen dituelako.

Dirudienez, blokeo digitala ez da eraginkorra: neska-mutilen %70ek onartu dute aurkitu izan dituztela formulak gurasoen kontrolari ihes egiteko, datu hori eman du MacAfee etxeak. Kontrolatzea ez da heztea. Kontrolak gezurrezko lasaitasun irudipena eman digu gurasoei eta itxurazko segurtasuna. Internet modu osasungarrian erabiltzeko tresnak ematea da gure zeregina. Horrela bakarrik lortuko da haiek heltzea eta gu lasai egotea. www.consumer.es 33

etxeko ekonomia

Tasa arrosa: emakume izateagatik gehiago ordaindu?

Zenbait gizarte kolektibok salatu dute produktu batzuk %20 eta %30 garestiagoak direla emakumeei zuzenduta daudelako, baina ekoizleek ukatu egin dute hori, eta eskariaren eta eskaintzaren legeak agintzen duela azaldu dute

E

makumeak kontu eske hasi dira.

Bizarra egiteko labana arrosak zergatik dira urdinak baino garestiagoak, lehenbiziko paketeak, gainera, ale gutxiago edukita? Edo taka-taka arrosa batek zergatik balio du 15 euro gehiago denda berean, marka bera baina kolore desberdina duen beste batek baino?

Aspalditxotik aipatzen da tasa arrosa delakoa, hau da, ekoizleek produktu bera garestiago saltzeko duten joera, emakumeei zuzendua dagoelako bakarrik. Eztabaida handia sortzen

34

duen gaia da, gainera: egia al da tasa diskriminatzaile bat ezartzen dela edo, besterik gabe, eskariaren eta eskaintzaren legea baino ez da?

Ezkutuko zerga

Nazio Batuen Erakundeak Giza Garapenari buruzko Txostena argitaratzen du urtero, eta 2015. urtekoan ageri denez, emakumeek soldata txikiagoa jasotzen dute gizonek baino lan berbera egiteagatik (Espainiako Estatuan %17koa da aldea), zuzendaritza postuen %25 baino ez dituzte

betetzen eta denbora gutxiago dute bizitza sozialari eskaintzeko. Eta urte batzuetatik hona, gainera, gehiago ordaindu behar izaten dituzten produktu berberak.

Woman tax, pink tax edo tasa arrosa esaten zaiona emakumeak diskriminatzeko beste modu bat da mugimendu eta kolektibo sozial batzuen iritziz, azken batean “ezkutuko zerga� bat delako, produktu berbera gehiago ordainarazten diena. Ez da oraingo kontua. Duela 20 urte, Kaliforniako Unibertsitateko azterlan batek azaldu

zuen Ameriketako emakumeek urtean 1.351 dolar gehiago ordaintzen zutela gizonenak bezalako produktuak erosteagatik, zergatik eta emakumeentzat eginak direlako.

Egoera zer-nolakoa den ikusita, Georgette Sand kolektiboak (Frantziakoa da) auziari erro-errotik heltzea erabaki du eta frogatu egin du alde horiek zertan diren eta sutsuki salatu ere bai; haren ekinaren ondorioz, Frantziako Gobernuak seriotan hartu behar izan du gaia, eta ikertzen hasi da ea tasa arrosarik baden egiaz eta ea diskriminatzailea den.

%20ko edo %30eko igoera

“Badira gizonen produktuen ia berdinak direnak, baina emakumeentzat izaki, ekoizleak aldatu egiten die kolorea eta packinga eta garestitu egiten ditu, %20 eta %30 artean”, nabarmendu du Gemma Cernuda-Canelles-ek, zeina espezialista baita emakumeei zuzendutako marka eta komunikazioan eta Ellas Deciden blogaren sortzailea ere bai. Adibide asko daude: lurrinak, %40 garestiago saltzen dituztenak; bizarra egiteko aparra, %25eko aldea dutenak; eta ilea moztea bera ere %80 garestiagoa da zenbait ile-apaindegitan, baita gizonek ilea luzea eta emakumeek motza badute ere.

The Woman Tax izeneko blogean adibide gehiago ere ikus daitezke (Georgette Sand kolektiboak sortua da). Gune hori eguneratu egiten dute aldiro eta irudiekin erakusten dute diskriminazio ekonomiko hori, ikasmaterialetan ere agertzen dena, adibidez kalkulagailuetan, tipexetan, egutegietan...

Diskriminazioa edo eskariaren eta eskaintzaren legea?

Nolanahi ere, gai honek eztabaida handia eragiten du. Ekoizleek ez dute onartzen gisa horretako zergarik badenik, eta esaten dute eskaintzaren eta eskariaren legeak agintzen duela prezioak jartzeko orduan. Produktu bat besteak baino gehiago saltzen bada, garestitu egiten da, eta gutxiago salduz gero, merkatu. Kosmetikakoak jartzen dituzten adibidetzat: emakumeen artean eskari handiagoa dagoenez, enpresak baliatu egiten dira horretaz eta zilegi den estrategia bat erabiltzen dute.

Haien esanetan, emakumeentzako produktuak garestiagoak dira batzuetan, diseinua edo beste edozein faktore desberdinak direlako, eta horrek aukera ematen die enpresei prezio handiagoarekin merkaturatzeko.

Baina azalpen horiek ez dituzte konbentzitzen emakume kolektiboak.

Cernuda-Canelles adituaren esanetan, prezioan dagoen aldea diskriminatzailea da, ez dagoelako igoera hori zuritzen duen osagairik edo estrarik.

Bestalde, marketin arloko adituek adierazten dute, egiaz, “marketin tasa” bat dela “genero tasa” bat baino gehiago. Eta zera azaltzen dute, gizonentzako produktu batzuetan ere badirela prezio desberdintasunak, eta emakumeenak baino garestiagoak direla, gizonak prest daudelako behar dena ordaintzeko horiek eskuratzeagatik. www.consumer.es

Ba al dago tasa arrosa saihesteko modurik Emakumeek kontsumo ahalmen handia dute eta haiek hartzen dituzte erosketen inguruko erabakien %80, halaxe azpimarratu du Gemma Cernuda-Canellesek.

Horretaz gain, eragin sozial sinestezina dute produktuak gomendatzeko orduan, eta, ondorioz, aldarazi egin dezakete marka baten inguruko ikuspegia. Hortaz, komeni da alderdi hori kontuan hartzea eta, egoera aldarazi nahi bada, honako aholku hauek har daitezke gogoan: • Jabetu egin behar da non dagoen prezio igoera eta antzeman egin behar dira emakumeei zuzenduta egoteagatik garestiagoak diren produktuak.

• Ez erosi pink produktuak baldin eta garestiagoak badira eta beste kolore edo hartzaile bat daukaten produktuen berdintsuak.

• Zuzenean gizonen sailera joan produktuen sailkapena kontuan hartuta, eta ez ordaindu “bidesaririk” emakume izateagatik.

• Sare sozialetan salatu produktu berdinek prezioa ez dutela bera, argazki bat eta #pinktax hashtaga erabiliz.

• Unisex esaten zaion prezioak lehenetsi, eta sare sozialetan eta lagunen artean zabaldu hala jokatzen duten marken berri.

35

osasuna

Elkarrentzat eginak Bikote harreman osasungarri batek maitasuna izan behar du oinarri, eta norbera dena eta norberak sentitzen duena bestearekin partekatzeko plazera, osoki eta modu librean

B

aliteke maitasuna izatea emoziorik desiratuena. Zenbait ikertzailek lortu dute dentifikatzea pasioan eta sexu nahian eragiten duten substantzia kimikoak, adibidez hormonak eta beste neurotransmisore batzuk, eta sailkatu ere egin dute zeinek esku hartzen duen maitasunaren eta harremanen fase bakoitzean.

Nolanahi ere, maitasuna sentimendu unibertsala da, pertsonarik gehienek beste norbaitekin partekatu nahi izaten dute bizitza, bidean ager litezkeen arazoak gorabehera. Baina bikote harreman batean dena izaten al da maitasunezkoa? Zer da bikote harreman osasungarria izatea?

Errespetua eta askatasuna

Giza jokabideetan aditu direnek baieztatzen dute bikote harreman batek maitasuna izan behar duela oinarri, eta norbera dena eta

36

norberak sentitzen duena bestearekin partekatzeko plazera. Horretarako, ezinbestekoa da errespetua. Anna Ferre Gimenez psikologo eta terapeutak horixe dio: “Gauza guztien gainetik, errespetua, norberarentzat eta bikotekidearentzat. Harreman osasungarri batean egon litezke desadostasunak, eta gatazkaren, noizean behin, baina errespetu faltak ez du lekurik”.

Oinarrizko beste elementu bat askatasuna da, norberarentzat eta bestearentzat. Era berean, funtsezkoa da berdintasuna, bizitzako alderdi garrantzitsuak partekatzeko desira zinezkoa eta konpromiso maila bat, nork bere burua eta bestea zaintzeko gogoan oinarritzen dena.

Nondik hasi

Bikote harreman osasungarri bat eraikitzeko orduan, beharrezkoa da ulertzea harreman hori aldatuz joango dela eta zenbait fase izango dituela. “Une bakoitzean beharrizan batzuk izaten dira eta bikotekideek egokituz joan behar dute”, azaldu du Ferrek.

Ez da gauza bera bikote harremanaren hasierako garaia, elkarrekin bizi izaten jartzen den garaia edo semealabak iristen diren garaia. Eta egoera aldatu egiten da, halaber, gurasoen ardura hartu behar denean adibidez, edo bizitzako beste gertaeraren bat datorrenean. “Edozein aro aldaketa kritikoa izaten da, batetik alde bakoitzaren beharrizanak daudelako eta, bestetik, bikoteak osotasun bezala dituen beharrizanak”, zehaztu du adituak.

Faseka

Bikote harreman baten lehenbiziko fasea maitemintzeak osatzen du.

Garai horretan, idealizatu egiten da bestea.

Denborarekin, ikuspegia zabaldu egiten da eta norberari atsegin ez zaizkion gauzak agertzen di-

ra. Harreman askok ez dute gainditzen fase hori, halaxe nabarmentzen du Ferrek. “Norberari atsegin ez zaiona denborarekin aldatuko den itxaropenari eutsiz gero, inor aseko ez duen harreman baten hazia ereiten ariko ginateke, eta epe luzera, desilusioa agertuko da, baita itomena ere”.

Maitemintze fasea pasatzen denean, harremanean gertatzen denari eta horrek bikotekideetako bakoitzean duen eraginari jarri behar zaio arreta. Harreman osasungarria lortzeko, bi bikotekideek osasuntsu egon behar dute emozionalki, eta horrek ere denbora eskatzen du. Bikote asko egonkorrak izaten dira baina harremana ez da izaten osasungarria, adibidez bietako batek menderatu egiten duenean eta besteak utzi egiten dionean hala jokatzen, edo mendekotasun emozionala nagusitzen denean harremanean edo batek “amatxo edo aitatxo” papera hartzen duenean eta bestea infantilizatu egiten denean. Harreman horiek egonkortasuna eduki dezakete, baina ez dute laguntzen bikotekideak elkarrekin hazi daitezen eta pertsona gisa bilakaera bat izan dezaten.

Emozionalki osasuntsu egoteko, jakin egin behar da norberak zer behar eta nahi duen esaten. Argi edukiz gero harremanari zer eskatzen zaion, funtsezkoa da nork bere erabakien ardura hartzea, besteari eskatu gabe guk nahi dugun guztia eman dezala edo aldatu dadila harremanera erabat egokitzeko. Hortxe hasten da negoziazioa. Bakoitzak bere beharrizanak zehaztu behar ditu, ikusi ea horiei erantzuteko moduan dagoen eta neurtu besteak dituen beharrizanekin bizitzeko moduan dagoen. www.consumer.es

Nola jakin bikote harremana osasungarria dela?

Bikote bizitzarekin gustura gaudenean, harremana osasungarria izaten da oro har. Batzuetan, hala ere, apatia sumatzen da, itomena, asperdura edo kontrol sentimendua.

Anna Ferre psikologo eta terapeutaren hitzetan, sentipen edo sentsazio horiek ager daitezke harreman txarra dagoelako, mendekotasuna edo deskonexio emozionala. Irudipen horiek nondik datozen bilatu behar da eta ikusi ea harremanarekin duten zerikusia edo norberarekin, hau da, norberak konpondu gabe dituen auziak ote diren eta bikotean proiektatzen ote diren.

Bikote harreman bat osasungarria izango da: • Bestea maite eta errespetatzen dugunean, eta besteak maite eta errespetatzen gaituela sentitzen dugunean.

• Bikotea elkarrizketaren bidez komunikatzen denean, ez dagoenean eztabaidarik, bortizkeriarik eta zaputz etengaberik.

• Bestearekin egotea gozagarri zaigunean, baita bakarrik egotea eta beste lagun batzuekin elkartzea ere, eta norberak gozatu egiten duenean banakako jarduerak egiten edo beste pertsona batzuekin jarduerak egiten bikotekiderik gabe.

• Maitasuna adierazten eta jasotzen denean gorputz ukipen atseginen bidez eta sexualitate partekatu gozagarriaren bidez.

• Bikotean sortzen diren arazoei eta zailtasunei erantzukizun eta ardura pertsonalaren eta partekatuaren bidez aurre egiten zaienean.

• Askatasun pertsonala eta bestearekiko konpromisoa orekan daudela sentitzen denean.

• Egoerak hala eskatzen duenean bikotekidea lagundu dezakegunean eta hark gu lagundu gaitzakeenean.

37

elikadura

Uste bezain ondo jaten duzu?

Hamar galderako inkestatxo bati erantzunez jakin dezakegu gure elikadura uste bezain osasungarria den

I

a denok badakigu dietari lotutako ohiturek baldintzatu egiten dutela, hein handian, osasuna. Kausa-ondorio harremana oso argia da bi alderdi horien artean, nahiz eta eraginak ez diren ikusten epe motzera. Elikaduraren bidez osasuna hobetzeko, hasi eta jarraitu egin behar da, zintzo-zintzo.

Segur aski, pertsona askok esango dute dieta osasungarria egiten dutela, zintzo jarraitzen diotela eta alferrekotzat jotzen diren elikagaiak oso noizbehinka jaten dituztela (kaloria eta gantz askokoak baina batere elikagarriak ez direnak). Eta horixe da kontua, hain zuzen: ea uste bezain gutxitan jaten ditugun edo iruditzen zaigun baino maizago ageri diren gure dietan. Askotan ez gara jabetzen alferrekotzat jotzen diren elikagai horiek ez direla salbuespena, araua baizik.

Nola jakin

Hemen datozen hamar galdera hauek lagunduko digute gauzak argitzen.

Emango ditugun erantzunek balio dezakete ulertzeko ea gure ohiturak hurbil dauden edo ez dieta eredu osasungarri batetik.

1

2

BAI

EZ

Azukre asko jatea edo edatea sahiesten duzu? Adituek gomendatzen dute saihestu egin behar direla edari azukretsuak, gizentasuna eragiten dutelako. Espainiako Estatuko herritar askok, ordea, egunero hartzeko ohitura dute. Opilek ere azukre asko ematen dute (gailetek adibidez), baita pastelek, izozkiek eta esnez egindako postreek ere.

BAI

EZ

Hartzen al dituzu osoko elikagaiak (integralak)? Arroz zuriaren ordez osokoa hartzea komeni da, eta irin zuriaren ordez ere osokoa lehenestea (ogia, pasta...), eta maizago hartzea osoko zerealak, kinoa adibidez, edo muesliak dakartzanak (azukrerik gabeak). International Journal of Clinical and Experimental Medicine aldizkarian argitaratu den azken azterlanaren arabera, “osoko elikagai ugari jateak babestu egiten gaitu garun-hodietako istripuetatik�.

3

4

5

38

BAI

EZ

Egunean 20 gramo baino gutxiago hartzen al dituzu haragi prozesatuak? Espainiako Estatuan, egunean 35 gramo hartzen dira haragi prozesatuetatik (urdaiazpikoa, txorizoa, indioilar xerrak, etab.), eta adituen esanetan, ez lirateke hartu behar 20 gramo baino gehiago.

BAI

EZ

Astean 500 gramo baino gutxiago hartzen al dituzu haragi gorriak?

Minbizia Ikertzeko Mundu Funtsak gomendatzen du bakoitzak astean ez ditzala jan 500 gramo baino gehiago haragi gorrietatik, itxuraz ondesteko minbizia eragin dezake eta. Erakunde horrek berak dionez, herritarrek, betez beste, haragi gorria ez lukete jan behar astean 300 gramo baino gehiago. Adibide gisa, entrekot batek 200 gramo pisatzen du, eta txahal xerra edo azpizun batek 95 gramo inguru.

BAI

EZ

Egunean jaten al dituzu bost errazio fruta eta barazki? “Egunean bost errazio fruta eta berdura� esaten denean, herritar gehienek uste izaten dute hori gehienezko kopurua dela, baina guztiz bestela da: gutxienez jan beharrekoa da hori. Komeni da argi uztea ez dela gauza bera zuku bat hartzea (etxekoa izanik ere) eta fruta freskoa jatea.

6

7

BAI

EZ

Ematen al diezu lehentasunik lekaleei eta fruitu lehorrei? Nutrizioaren arloan adituek egindako adostasun dokumentuetan, gero eta maizago gomendatzen dute bigarren platera lekaleekin osatzea, eta ez, orain arte bezala, haragi edo arrainekin. Eta zentzuzkoa da, hainbat ikerlanek argi erakutsi baitute lekaleak jateak lagundu egiten duela gaixotasun kronikoei aurrea hartzen.

Fruitu lehorrei dagokienez, jendeak badu halako beldur bat horiek jateko, kaloria asko ematen dituztelako, baina, egiaz, onura besterik ez du egiten elikagai horiek maiz jateak.

Hortaz, jendearen beldurrak ez du oinarririk.

BAI

EZ

Jabetzen zara “zenbat eta alkohol gutxiago, hainbat hobea” dela?

Espainiako Estatuan, lekaleen bidez baino kaloria gehiago hartzen dira edari alkoholdunen bidez, eta horrek oso kezkatuta dauzka osasun agintariak. Ongi diseinatuta egin diren ikerketek azaltzen dute alkohola hartzeak ez dakarrela inolako onurarik eta, gainera, kezka sortzeko modukoa dela hainbat gaixotasunetan duen eragina, adibidez koloneko minbizian edo bularrekoan.

8

9

10

BAI

EZ

Ez al zara fidatzen “dieta miragarriekin”? “Abizena” daraman ezein dietak ez du mesederik egingo epe motzera eta ahalegindu gabe, eta, hain zuzen, horixe agintzen dute modan dauden dietek. Arrazoi asko dago dieta mota horri ihes egiteko: nahasmendu psikologikoak eragin ditzakete, gizentasun arriskua handitu (yo-yo efektua esaten zaionagatik) eta handitu egin dezakete, halaber, iruzurretan erortzeko arriskua, konfiantza falta eragiten baitute eraginkortasuna aski frogatu duten tratamenduetan.

BAI

EZ

Zaintzen al duzu errazioaren neurria? Elikagaien errazioa zenbat eta handiagoa izan, orduan eta gehiago jaten da. Ondorio hori atera dute ikerketa zientifiko zorrotzek, eta hori kontuan hartzekoa da gurea bezalako inguru batean, non elikagai ugari ditugun eskura noiznahi, eta horietako asko, gainera, kalitate oso apalekoak dira nutrizioaren ikuspegitik eta XXL formatuan aurkezten dituzte.

BAI

EZ

Zuk prestatzen dituzu jakiak eta saiatzen zara prestatuta daudenak ez hartzen? Aurrez prestatuta dauden jakiak maiz jateko ohitura izanez gero, gatz asko hartuko genuke eta horrek handitu egingo luke bihotz-hodietako arazoak izateko arriskua; horrekin batean, ez genuke ikasiko jakiak prestatzen, eta hori jakitea funtsezkoa da dieta osasungarria egiteko.

ZURE EMAITZAK Gainbegiratu zure erantzunak.

10 puntu lor daitezke gehienez: baiezko erantzun bakoitzak puntu bat emango dizu baina ezezkoak ez dizu ezer kenduko.

Beraz, nolakoa da zure dieta?

Erantzuna jakiteko puntuazioari begiratu behar diozu: • 0 eta 4 puntu artean: Zure erantzunek honako hau adierazi dezakete: dieta osasungarriari zer den jakiteko orduan nahasi egiten zarela edo eguneroko bizitan osasuntsu jateko arazoak dituzula momentu honetan. Gure aholkua elkargo ofizial bateko nutrizionista batengana jotzea da, ohitura dietetiko egokiak har ditzazun.

• 5 eta 7 puntu artean: Zure ohitura dietetikoak onak dira baina hobetu daitezke. Gogoratu elikadura egokia garrantzitsua dela urteetan zehar osasun ona izateko eta ez dela bateraezina mahaian gozatzearekin.

• 8 eta 10 puntu artean: Zure nutrizioari buruzko ezagutzak batezbestekoaren gainetik daude eta zure elikadura ohiturak hainbat gaixotasuni aurre egiten lagunduko dizute. Horrez gain, edaten ez baduzu, ariketa fisiko apur bat egiten baduzu eta alkoholik ez baduzu edaten edo neurrian edaten baduzu, ziurrenik sasoiko biziko zara urte askotan.

www.consumer.es 39

1,84 € pertsona

errezetakotsaila

bakoitzeko*

Inauteri giroko menua Otsaila hilabete seinalatua izaten da hainbat lekutan, inauteriak edo aratusteak ospatzeko garaia heltzen baita. Aratuste terminoak ongi adierazten du jatorrian zer esanahi zuen ospakizun horrek: “haragi” eta “utzi” hitzek osatzen dute termino hori, eta, beraz, Aratusteen edo Inauterien ondoren, utzi egin behar izaten zen haragia, eta garizumako berrogei egunei aurre egin behar izaten zitzaien, Aste Santua heldu aurretik. Ildo horretan, inauteri garaiko sukaldaritza txerri-hiltzeari lotua dago hainbat lekutan. Baina txerri haragiaz gain, izaten dira sasoiko beste produktu batzuk ere: baba freskoak, orburuak, kanonigoak, intxaurrak, faisaia, lanproia, bisigua, bakailaoa, pomeloa, banana, kiwia... Era askotako konbinazioak egin daitezke inauteri giroko menu bat osatzeko.

Zenbat kaloria behar ditugu egunaren buruan?

Kaloria guztien %

Gure proposamena

GOSARIA

%20-25 (400-500 kcal)

- Esnea, deskafeinatuarekin - Intxaurrez egindako ogia

%26 (500 kcal)

HAMAIKETAKOA %5-10

(100-200 kcal)

- Bi fruta fresko

%9 (180 kcal)

BAZKARIA %30-35

(600-700 kcal)

- Baba fresko erregosiak %32 (606 kcal) orburuekin* - Txerri saiheskia garagardo eran* - Torradak*

ASKARIA

- Fruta freskoa %10 (200 kcal) - Ogi txigorkia gaztarekin

%5-10 (100-200 kcal)

AFARIA %20-25

(400-500 kcal)

GEHIENEZ

- Azalore krema %23 (433 kcal) bakailao xaflekin - Oilasko izterra plantxan kalabaza zatitxo frijituekin - Osoko ogia - Mamia

2.000 kcal

*Aldizkari honetan azaltzen da plater horiek nola prestatu

40

Kalorien %

Lehen platera

Bigarren platera

Postrea

Baba fresko erregosiak orburuekin

Txerri saiheskia garagardo eran

Torradak

Lehen platera

4 Ertaina <5â&#x20AC;&#x2122; 0,88

Baba fresko erregosiak orburuekin

Osagaiak: 500 g baba

5 orburu

3 tipula

6 baratxuri atal 250 g tomate 80 ml oliba olio

- Gatz pittin batl

Nola prestatu:

Ohar dietetikoa:

Lehenik eta behin, garbitu baratxuriak eta tipulak, eta moztu juliana eran (xerra finetan). Bestetik, kendu orburuei hosto gogorrak, moztu erditik eta, barreneko hariak atera ondoren, egin erdi bakoitza bi zati eta bota limoi ura, ez daitezen ilundu.

Ondoren zuritu babak.

Berdura guztiak prest daudenean, bereizita garbitu eta xukatuko ditugu. Ondoren, jarri kazola bat sutan olio sortatxo batekin eta erregosi tipulak. Segidan, erantsi baratxuriak eta tomatea (zatituta). Eragin guztiari noizean behin. Erregosia puntuan dagoenean, erantsi orburuak eta, ondoren, babak ur sorta batekin (edalontzi bat). Estali kazola eta utzi su eztian egin dadin. Ura agortzen bazaio, erantsi aldianaldian. Orburuak eta babak egin direnean, eman gatza. Berotan zerbitzatuko dugu.

Babak eta orburuak zuntz askoko berdurak dira, eta horrexetan nabarmentzen dira besteetatik. Bereziki onak dira idorreria duten pertsonentzat, baina kontuz ibili behar da haizeak erraz samar eginez gero. Baba freskoek kaloria gutxiago ematen dute lehorrek baino, karbohidrato gutxiago izaten dute eta. Bitaminarik garrantzitsuenak azido folikoa eta C eta B3 bitaminak dira, eta mineralen artean, potasioa eta magnesioa nabarmentzen dira. Orburuetan, behazun xixkuaren funtzioa bizkortzen duten substantzia batzuk ageri dira, eta hobetu egiten dute digestioa eta eragotzi egiten dute kolesterolaren sintesi endogenoa. Plater honek, gainera, ugari ematen ditu herdoilaren aurkakoak (tipulak, baratxuriak eta tomateak izaten dituzte). Konposatu horiek babestu egiten gaituzte erradikal libreen ekintzatik (elementu horiek zerikusia dute zenbait gaixotasunekin, adibidez endekapenezkoekin eta tumore bidezkoekin).

Berdurek kaloria gutxi ematen dute, eta, hortaz, olioa neurrian erabiliz gero, plater arin bat lortuko dugu, guztiz egokia argaltzeko dietetan hartzeko.

Ba al dakizu nola dabilen semaforoa? Kolore kode erraz bat da, eta errezetak daukan mantenugai kopurua handia, ertaina edo txikia den esaten du. Kaloriei eta osasunaren ikuspegitik garrantzi gehien duten mantenugaiei buruzko informazioa ematen du: azukreak, gantza, gantz saturatuak eta gatza. Errezetek dauzkaten osagaien portzentajea, normalean, handia da hartu behar litzatekeenarekin alderatuta (horregatik ageri dira horiz). Plater hauek, izan ere, bazkari edo afari bateko plater nagusi gisa pentsatuta daude. Ohi baino errazio handiagoa dute, eta nutrizio-ekarpena ere handiagoa da. Hori dela eta, errezeten mantenugaiak neurtzeko modua eta produktuek dituztenak neurtzeko modua ez dira berdinak. Kolore berdeak adierazten du mantenugai bakoitzaren kontsumo errazioa ez dela iristen hartu behar litzatekeenaren %10ra. Hau da, mantenugaia kopuru txikietan ematen duela. Kolore horiak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %10 eta %35 artean ematen duela (mantenugaia kopuru ertainetan ematen duela). Kolore laranjak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %35 baino gehiago ematen duela (mantenugaia kopuru handietan ematen duela).

â&#x20AC;˘

â&#x20AC;˘â&#x20AC;˘

Errazio batek dauka:

GANTZ KALORIAK GANTZA SATURATUA AZUKREAK GATZA

150

%8

1,3g 0,1g %2

%1

* Heldu batek hartu behar lukeenarekiko.

10g

1g

%11

%14

41

Bigarren platera

4 Ertaina >2hâ&#x20AC;&#x2122; 0,68

Txerri saiheskia garagardo eran

Osagaiak:

errezetakotsaila

80 g txerri saiheski (osoa)

- Piperbeltza

- Pimienta

1 ereinotz hosto

1 erromero adar bat

1 piper morro

2 tipula 10 g ziape 20 g aran lehor 300 ml garagardo

Nola prestatu:

Ohar dietetikoa:

Ireki saiheskia erditik, laukizuzen bat bezala, bota piperbeltza eta gatza, eta Dijon motako ziapea, dezente samar. Horrekin batean, jarri aranak albo batean, bildu guztia eta lotu sukaldeko listariarekin.

Kazola handi batean, jarri katilu erdi oliba olio, eta ongi berotu denean, zigilatu egingo dugu saiheskia, oliotan eginez, alde guztietatik ongi gorritu arte. Erantsi tipula juliana eran moztuta (zerrenda finetan) eta piper morro xehatua, eta eman berriz piperbeltza eta gatza, eta erantsi ereinotza, erromeroa eta litro bat garagardo. Utzi su eztian ordubetez edo ordu eta erdiz; garagardoak desagertu egin behar du, eta tipulak eta piper morroak saltsa itxuran geldituko dira.

Saiheskiak ere egina egon behar du.

Zerbitzatzean, kendu listaria saiheskiari, eta moztu 1 eta 2 cm arteko xerratan; gainean, berdurak jarriko ditugu, koilarakada bat patata pure, sagar laurden bat ardo eran egina, eta, ondoan, kazolan gelditu den saltsa, koilarakada bat edo bi.

Txerri haragia da plater honen osagai nagusia, eta, hortaz, proteinatan da aberatsa. Gantza duen haragia da, eta gantz hori kentzea komeni da platera prestatzen hasi aurretik. Garagardoak eta usain belarrek zaporez hornitzen dute errezeta, eta ziapearen ukitu minarekin, aski ahogozo gustagarrikoa gertatzen da. Piperrak eta tipulak herdoilaren aurkako substantziak dakartzate, eta horiek babestu egiten gaituzte zenbait gaixotasunetatik.

Bestalde, aran lehorra bereziki egokia da idorreria duten pertsonentzat, heste-aringarria baita. Gainera, horien gozo ukitua oso ongi dator haragiekin.

Gisatuak, hala ere, astunak izaten dira urdail delikatua duten pertsonentzat, eta, hortaz, ikusi egin behar da norberari zer neurritan egiten dion kalte, jan edo ez erabakitzeko.

Errazio batek dauka:

GANTZ KALORIAK GANTZA SATURATUA AZUKREAK GATZA

115

42

%6

4,9g 1,5g 7,2g %7

%8

* Heldu batek hartu behar lukeenarekiko.

%8

1g

%13

Ba al dakizu nola dabilen semaforoa? Kolore kode erraz bat da, eta errezetak daukan mantenugai kopurua handia, ertaina edo txikia den esaten du. Kaloriei eta osasunaren ikuspegitik garrantzi gehien duten mantenugaiei buruzko informazioa ematen du: azukreak, gantza, gantz saturatuak eta gatza. Errezetek dauzkaten osagaien portzentajea, normalean, handia da hartu behar litzatekeenarekin alderatuta (horregatik ageri dira horiz). Plater hauek, izan ere, bazkari edo afari bateko plater nagusi gisa pentsatuta daude. Ohi baino errazio handiagoa dute, eta nutrizio-ekarpena ere handiagoa da. Hori dela eta, errezeten mantenugaiak neurtzeko modua eta produktuek dituztenak neurtzeko modua ez dira berdinak. Kolore berdeak adierazten du mantenugai bakoitzaren kontsumo errazioa ez dela iristen hartu behar litzatekeenaren %10ra. Hau da, mantenugaia kopuru txikietan ematen duela. Kolore horiak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %10 eta %35 artean ematen duela (mantenugaia kopuru ertainetan ematen duela). Kolore laranjak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %35 baino gehiago ematen duela (mantenugaia kopuru handietan ematen duela).

â&#x20AC;˘

â&#x20AC;˘â&#x20AC;˘

Postrea

4

Ertaina 40’-50’ 0,28

Torradak

Osagaiak: 300 g ogi (barra erdia) 250 ml esne 50 g azukre

- Kanela zotza

2 arrautza 300 ml ekilore olio (frijitzeko) 5 g azukre (apaintzeko) 5 g kanela eho

Nola prestatu:

Ohar dietetikoa:

Egosi esnea kanela zotz batekin. Irakin duenean, utzi egonean hozten den arte.

Une horretan, bota azukrea eta eragin, esnetan disolbatu dadin. Bestetik, moztu ogia xerratan (txigorkiak izango balira bezala), jarri erretilu batean, eta bota gainetik esnea kanela zotzarekin eta azukrearekin, ogia ongi busti eta guritzen den arte (ez du desegin behar). Ondoren, xukatu ongi-ongi ogia, pasatu arrautza irabiatutan eta frijitu olio ugaritan. Behin frijitu ondoren, atera sukaldeko papera duen erretilu batera, olioa xukatzeko.

Beroak daudela, jarri beste erretilu batean eta zabaldu gainetik azukrea eta kanela hautsa. Nahi izanez gero, eztia erabil daiteke azukrearen ordez, esneari botatzeko eta apaintzeko.

Postre bikaina da, zaporez betea eta gustagarria oso. Torradek kaloria asko ematen dituzte eta, horregatik, neurrian jan behar dira. Ogia, esnea, arrautza eta irina izaki, elikagai osatua da nutrizioaren ikuspegitik. Ugari ematen ditu karbohidratoak (platerari energia ematen diote), eta arrautzak eta esneak balio biologiko handia duten proteinaz hornitzen dute errezeta. Mineralak ere ematen ditu plater honek (kaltzioa, iodoa, burdina, magnesioa, sodioa eta potasioa), baita B, A eta D multzoetako bitaminak ere. Gantz kopurua ere handi samarra da, ordea, baita kolesterol kantitatea ere.

Ba al dakizu nola dabilen semaforoa? Kolore kode erraz bat da, eta errezetak daukan mantenugai kopurua handia, ertaina edo txikia den esaten du. Kaloriei eta osasunaren ikuspegitik garrantzi gehien duten mantenugaiei buruzko informazioa ematen du: azukreak, gantza, gantz saturatuak eta gatza. Errezetek dauzkaten osagaien portzentajea, normalean, handia da hartu behar litzatekeenarekin alderatuta (horregatik ageri dira horiz). Plater hauek, izan ere, bazkari edo afari bateko plater nagusi gisa pentsatuta daude. Ohi baino errazio handiagoa dute, eta nutrizio-ekarpena ere handiagoa da. Hori dela eta, errezeten mantenugaiak neurtzeko modua eta produktuek dituztenak neurtzeko modua ez dira berdinak. Kolore berdeak adierazten du mantenugai bakoitzaren kontsumo errazioa ez dela iristen hartu behar litzatekeenaren %10ra. Hau da, mantenugaia kopuru txikietan ematen duela. Kolore horiak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %10 eta %35 artean ematen duela (mantenugaia kopuru ertainetan ematen duela). Kolore laranjak adierazten du hartu behar litzatekeenaren %35 baino gehiago ematen duela (mantenugaia kopuru handietan ematen duela).

•

••

Errazio batek dauka:

GANTZ KALORIAK GANTZA SATURATUA AZUKREAK GATZA

341

%17

5,5g 1,2g %8

%6

* Heldu batek hartu behar lukeenarekiko.

18g 0,5g %20

%8

43

osasuna

Sasoian eta etxetik atera gabe Adituek gomendatzen dute egunean 30 minutuz egin behar litzatekeela ariketa fisikoa, eta astean hiru egunez

J

akina da sedentarismoak zer-nolako ondorioak uzten dituen gure osasunean: gehiegizko pisua, gizentasuna, bihotz-hodietako arriskua...

Bihotzaren Espainiako Fundazioko adituen esanetan, funtsezkoa da ariketa fisikoa egiteko ohitura hartzea.

Formula hauxe gomendatzen dute: egunean gutxienez 30 minutuz egitea ariketa, eta astean hirutan (betiere kontuan hartuta norberaren adina, osasun egoera eta lehenago jardueraren bat egin izan duen edo ez).

Azken urteetan, pertsona askok heldu diote runningaren modari. Nahiz eta aukera ona den sasoian jartzeko, ez da nolanahi egin behar. Garrantzitsua

da jakitea zer egin, nola eta zenbateko dositan, bestela geure burua arriskuan jar baitezakegu, inolako beharrik gabe.

Jose Miguel del Castillo Molina espezialistaren esanetan (lizentziaduna da Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzietan), sendagaiak agintzeko orduan bezala jokatzen da ariketa fisikoa agintzeko orduan ere: â&#x20AC;&#x153;Gehienean, gomendioa izaten da lasterka egiteko jartzea sasoian, ez sasoian jartzeko egitea lasterka. Ă&#x2018;abardura oso garrantzitsua da. Badirudi lasterka egitea, mugimendu oinarrizkoa eta naturala denez, edozeinen eskura dagoela, baina gaur egungo gizartean, pertsonarik gehienek lan sedentarioak dituzte, eta oso gihar gaitasun urria ageri dute ahalegin mota hori lesio arriskurik gabe jasatekoâ&#x20AC;?, ohartarazi du Del Castillok, zeina Gorputz Heziketako Lizentziadunen eta Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzietako Lizentziadunen Elkargo Ofizialeko kidea ere baden Madrilgo Erkidegoan (COPLEF Madril).

Fisikoa, iraupena, indarra eta malgutasuna

Del Castillok dioenez, helburua sasoian jartzea bada, konbinatu egin behar dira gaitasun fisikoak, iraupena, indarra eta malgutasuna. Abiadura al-

44

bo batera utz daiteke, ez baita lehentasunezkoa osasunaren ikuspegitik.

Honako hau izan daiteke pertsona aktiboentzako programa bat, hiru hilabetekoa.

Bihotz-hodiei dagokien alderdia lantzeko, egokiena da astean bi ordurekin hastea eta, astetik astera, 20 minutu luzatzea. Hasiberrientzat, onena da saioak inpakturik gabeak izatea eta indarra lantzeko programa batekin laguntzea. Ohikoa izaten da hasiberriek nekea sumatzea, baina ez bihotz-arnasak mugatuta dituztelako, giharretako nekeagatik baizik. Saioren batean lasterka ibili nahi balitz baina norberaren baldintza fisikoa ez balitz ona, oinez eta lasterka ibiltzea komeni litzateke, txandaka.

Programarik egokiena

Del Castilloren esanetan, sasoian jartzeko programarik egokiena litzateke beroketa batekin hastea, zortzi ariketa oso konkretu egitea eta berriz ere lasaitzea, luzatze ariketa batzuk eginda.

Beroketa egiteko, artikulazio guztiak mugituko ditugu eta arnas-bihotzak poliki aktibatuko ditugu, 10 minutuz behintzat, errendimendua hobetzeko eta, batez ere, lesioak saihesteko.

Gero, honako hauek dira ezinbesteko zortzi ariketak: Gorputzaren goialdearekin egiteko bultzatze-ariketa (bizkarra, bularra, besagainak, sabelaldea eta besoak): besoen flexioak.

Gorputzaren goialdearekin egiteko tiratze-ariketa: labaintze-dominatuak zoruan (egonean gaudela, gorputza goratzea besoak erabat

INDARRA LANTZEKO Metodoa PROGRAMA

1 hilabetea

2 hilabetea

Indar zirkuitu orokorra (20 min)

Indar entrenamendua Indar entrenamendua (30 min) (30-40 min)

3 hilabetea

Astero egitekoa 2

2

2

BIHOTZ-HODIAK LANTZEKO PROGRAMA

Metodoa

Jarraitua

Jarraitua

Aldakorra

Astean zenbat denboraz

2h

2h 20 min.

2h 40 min.

Maiztasun gomendatua

3 saio x 40’ 4 saio x 30’

3 saio x 45’ 4 saio x 35’

4 saio x 40’

MALGUTASUNA

luzatuta) edo arraunketa horizontala goma elastiko ainguratuarekin.

Gorputzaren behealdean dauden goi giharrekin egiteko ariketak (zangoak, izterrak eta ipurmasailak): sentadillak edo esertzeko keinuak (bizkarra zuzen dagoela, belaunak eta aldakak flexionatu, gorputza lurrerantz jaitsi eta berriz zutitu), modalitate bat baino gehiago erabiliz, klasikoa adibidez, “sumo” erakoa (zangoak zabalduta, besagainen zabalera baino gehiago, eta oin muturrak kanporantz daudela), “bulgariarra” (atzeko zangoa bermatu egiten da -aulki batean-, beste zangoaren belaun parean), “sissy” erakoa (gorputz enborra atzerantz makurtu eta belaunak aurrerantz tolestea), etab.

Gorputzaren behealdean dauden behe giharrekin egiteko ariketak: “pisu hila motxilarekin” izenekoa adibidez edo “atzeranzko oinkada”; bi ariketa multiartikular dira, inpaktu metaboliko eta kirol transferentzia handikoak.

Corea lantzeko ariketak, alboko anti-flexioak: alboko plantxa besaurreen laguntzarekin (gorputza goian eta luzatuta mantentzea besaurrearen laguntzarekin). “Corea”

Egunero

esaten zaiona gorputz enborrean eta aldakan dagoen gihar multzoa da: diafragma, zoru pelbikoa, abdominalak, bizkarrezurreko gihar zutitzaileak, bizkarra eta aldaka, besteak beste.

Corea lantzeko ariketak, anti-errotaziokoak: gerriaren errotazioa goma elastiko ainguratuarekin.

Corea lantzeko ariketak, anti-luzatzekoak: ahuspez, aurrealdeko plantxa besaurreen laguntzarekin.

Bihotz-hodietako ariketa, ariketa konplexuekin, serieak aldatuz: “burpees” (gorputz osoko ariketa sorta: kokoriko jarri, zangoa atzerantz luzatu, flexioa, kokoriko eta jauzi egin), “eskalatzailea” (ahuspez eta besoak luzatuta, eskalatzailearen mugimendua simulatzen da), oinkadak jauzika, “izarra” (zutik, eta besoak eta zangoak mugituz, izar bat irudikatzen da), “skipping” (lasterketa simulazioa lekuan bertan), eta abar, bihotz-hodietako ariketa leunagoekin konbinatuta.

Saioaren bukaerara iritsitakoan, Del Castillok gomendatzen du luzatze ariketa batzuk egitea 20-30 segundoko tartean, estatikoak eta leunak. www.consumer.es 45

haurrak

Haurtxoak ere Sarean harrapatuta Bi urtetik beherako bost haurretatik lau Interneten eta sare sozialetan ageri dira

S

are sozialak argazki album erraldoi bat dira, etengabe hazten ari dena, gainera. Egunero 5,7 milioi irudi partekatzen dira, halaxe dio Samsung-ek 2013. urtean argitaratu zuen txosten batek. Argazki horietako asko haurtxoenak eta haurrenak dira, eta gurasoek igotzen dituzte web-era, haurrek eragiten dieten poza eta harrotasuna partekatu egin nahi dutelako maite dituztenekin. Asmo ona da, baina ez arriskurik gabea.

Hori dela eta, komeni da zenbait kontu jakitea arrasto digital horren inguruan, eta arriskuen berri ere bai, Sarean adingabeen argazkiak partekatzeak baditu-eta batzuk.

Arrastoa

Black Mirror britainiar telesaioko atal batean, fikzioan etorkizunera jauzi egin, eta ikusten da enpresa batzuek

46

nola baliatzen duten pertsona batek sare sozialetan uzten duen informazioa hura hil ondoren ere; luzatu egiten dute haren bizitza birtuala, eta haren profilak eguneratu eta beste erabiltzaile batzuekin interakzioan jarraitzen dute. Kontuan hartzen badugu minutuero zenbat datu gehitzen diren Interneten, ez dirudi erokeria denik hori gertatzea.

Azken urteetan jaio diren haur askok Interneten erregistratuta dute beren bizitzaren zati bat. 2010. urtean, AVG

enpresak (antibirusen eta segurtasun informatikoaren arloan aritzen da) txosten bat egin zuen dozena bat herrialdetako datuekin, eta Espainiako Estatukoak ere bazeuden tartean.

Emaitzek erakusten dutenez, adingabeen ia %82k arrasto digitala daukate bi urteak bete aurretik (hau da, haien datuak Interneten daude).

Azterlan horren arabera, haurra jaio eta handik aste gutxira, Interneten dago hiru haurretatik bati buruzko informazioa. Eta jaio aurretik ere web-ean ageri dira %23ren irudiak, gurasoek argitaratu egiten dituzteeta haurdunaldian egiten dizkieten ekografiak. Eta gehiago ere bada: bi urtetik beharko haurren %5ek badute beren profila sare sozialen batean.

Arriskuak

Bistan da, beraz, haurren argazkiak Interneten argitaratzea ohiko jokabidea dela, eta horrek esan nahi du jendeak ez duelako arriskurik ikusten horretan.

Lehenik eta behin, kontuan hartu behar da, irudi bat zabaltzen denean, haurraren intimitatea argitara ateratzen ari garela haren baime-

nik gabe. Baliteke argazkirik gehienekin ez izatea inolako arazorik, baina nork dio etorkizunean ez diotela nahigaberik eragingo adingabeari.

Protégeles erakundeak gida bat argitaratu du gurasoentzat, Manteniendo a sus niños seguron en Internet (Haurrak Inteneten seguru mantenduz), eta hor nabarmentzen dute haurrak ulertu egin behar duela bere argazkia bere pribatutasunaren zati dela eta irudi digitalak oso ahaltsuak direla. “Oso erraz ibiltzen dira batetik bestera eta erraz manipulatu daitezke, eta behin ordenagailu edo telefono mugikor batetik bidalita, oso zaila da ezabatzea.

Betiko gelditu daitezke Sarean”.

Eta haurraren argazkiak gurasoetako batek igotzen dituenean ere arrisku bera izaten da. Ustekabe desatsegin bat baino gehiago hartzeko arriskua izaten da. Adingabearen argazkiak jardunbide desegokietarako erabil daitezke, adibidez ziberjazarpena egiteko (ziberbullying ere esaten zaio) edo morphing delakoa, non argazki bat egin eta editatu egiten den irudiak tratatzeko programa batekin; era horretan, edozein pertsona sar daiteke -baita haurrak ere, jakina- eszena desatseginetan (lotsagarriak, sexu edukiak dituztenak, eta abar).

Sare sozialek aukera ematen dute datuen pribatutasun baldintzak konfiguratzeko, baina garrantzitsua da segurtasun araurik garrantzitsuena kontuan hartzea: argazki bat pribatua bada eta etorkizunean ere hala izango dela segurtatu nahi bada, Interneten ez argitaratzea da onena. Behin argitaratuta, ezinezkoa da segurtatzea ez zaiola beste inori iritsiko. www.consumer.es

Haurren argazkiak sare sozialetan kudeatzeko aholkuak Haurtxo baten irudiak sare sozialetan argitaratzeko unean, aholku batzuk kontuan hartzea komeni da: • Pribatutasun baldintzak doitzea, “lagunek” edo solaskideek bakarrik ikus dezaten argitaratu dena. Ahal bada, are gehiago mugatzea, irudiak ez ditzaten ikusi solaskide guztiek, norberak hautatuek baizik (familiakoak, lagunak, egiazko konfiantza ematen diguten ezagunak...). Facebook plataformak, sare guztietan ezagunena denak, aukera ematen du edozein pertsonak profila ikusteko duen modua berresteko, izan solaskidea edo ez.

Horretarako, “Ezarpenak” atalera joan behar da, han “Denbora-lerroaren eta etiketatzearen ezarpenak” aukera bilatu, eta ondoren, lotura hau: Nork ikus ditzake gauzak nire denbora-lerroan? Ikuskatu”.

• Ez argitaratu bereizmen handiko argazkiak edo haurraren aurpegia lehen planoan ageri dutenak, aukera gehiago ematen baitute aldaketak egiteko eta behar ez diren bezala erabiltzeko.

• Ez argitaratu adingabea biluzik ageri den argazkiak edo keinu edo aurpegi arraroak dituztenak. Irudi horiek “meme” direlakoak egiteko erabiltzen dituzte askotan, webean biralizatzen diren irudi barregarriak eta protagonistari inork nahi ez duen ospea ematen diotenak.

• Ez eman datu pertsonal zehatzak, ez izen osorik, ez bizilekuaren helbiderik, ez nora ateratzen duten paseatzera... Komeni da arreta jartzea, halaber, batzuetan bigarren planoan agertzen diren datuei ere: errotuluak, autoen matrikulak, monumentuak, etab.

• Familiakoei, lagunei eta ezagunei eskatzea sekula ez dezatela argitaratu haurraren argazkirik aurretik gurasoei galdetu gabe.

• Gehiegikeriarik ez egitea. Azkenean haurraren argazki bat argitaratu nahi bada, ez da komeni gehiegi izatea. Eta norberak eredua eman behar du, hau da, gurasoek ez dute haurra agerrarazi behar norbera agertuko ez litzatekeen jarrera eta moduan.

Irudi bat zabaltzen denean, haurraren intimitatea argitara ateratzen ari gara haren baimenik gabe eta gerta daiteke argazki hori ziberjaza edo morphing delakoa egiteko erabiltzea 47

etxeko ekonomia

Argia: luxuzko ondasuna Gobernuek energia berriztagarrientzat ezarri dituzten sariak eta beste hainbat zerga zama bihurtzen dira argindar konpainientzat eta igoarazi egiten dute argiaren faktura

K

risia hasi zenetik, argiaren faktura etengabe igo da Espainiako Estatuan, Europako Batasuneko gainerako herrialdeetan baino gehiago.

2008. eta 2014. urteen artean, argia %52 igo zen Espainiako Estatuan, eta gaur-gaurkoz, Europako Batasunean dagoen fakturarik garestienetakoa da (Danimarka, Alemania eta Irlanda bakarrik dauzka aurretik).

Eta txarrena da argindarraren prezioa igo izana -batez ere kontsumitzaile txikiari eta haren etxeari eragiten dio- ez dagoela lotua argindar hornidurari dagozkion kostuei (argindarra sortzeari eta banatzeari) eta Gobernuak igo egiten dituela argindarrari dagozkion zergak.

Zein dira igoera hori azaltzen duten arrazoiak? Batetik, zerga igoerak daude eta, bestetik, energia berriztagarriei eta kogenerazioari ematen zaizkion laguntzen kostua. Hori oso ongi azaltzen du David Robinson-ek The Scissors Effect ikerlanean (Guraize efektua) eta argindarrak Europan eta Ameriketako Estatu Batuetan duen prezioak alderatzeko egin duen informazio txosten batean (The Oxford Institute for Energy erakundeko kidea da Robinson). Gobernuak horrela jokatuko ez balu, Estatuko faktura ez litzateke izango Europan dagoen garestienetakoa, eta laugarren lekuan agertu ordez, hamaikagarrenean agertuko litzateke.

Zergen zama

David Robinsonek zuzendu duen ikerlanaren arabera, argindarraren faktura osoaren %46 dira zergak.

Gauza bera esaten du Argindar Industriaren Espainiako Elkarteak ere 48

(Unesa), zeinak â&#x20AC;&#x153;kostu politikoetanâ&#x20AC;? ikusten baitu argindarra garestitu izanaren arrazoia.

Hona hemen zein diren zehazki zerga horiek eta nola eragiten diguten: Energia berriztagarriei eta kogonerazioari ematen zaizkien sariak edo primak milaka milioikoak izaten dira urtero. Hala ere, Energia Berriztagarriak Ekoizteko Elkartetik nabarmentzen dutenez, sariak sari, berriztagarriek eman gehiago egiten diote sistemari jasotzen dutena baino. Horretaz gain, zentral nuklearrek eta planta hidroelektrikoek jasotzen dituzten gehiegizko ordainsariek garestitzen dute argindarra.

Energia nuklearra geldiarazteak asko igoarazi du kostua. 1984. urtean, galarazi egin zuten Espainian zentral nuklear berriak eraikitzea, eta bost geldiarazi egin zituzten funtzionatzen hasi aurretik. Horietan inbertsioak eginak zituzten enpresei konpentsazioak emateko, kalteordainak ezarri zituzten. Eta urterourtero, argindarraren fakturan milioika euro ordaintzen ditugu kontsumitzaile guztiek horretarako.

Penintsulaz kanpoko konpentsazio-kostuak, uharteak argindarrez hornitzeak dakarren gainkostuaren prezioa. Kontsumitzaile guztiek ordaintzen dute. Gastu hori ez da gelditzen, beraz, Kanarietan edo Balearretan bizi diren herritarren gain bakarrik.

Ikatzari ematen zaizkion primak edo sariak. Espainiako meatzeak itxi ez daitezen (ez daitezke lehiatu beste herrialde batzuetakoekin, zeinak ikatz merkeagoa eta hobea ematen duten),

zerga berezi bat ordaintzen da argindarraren gain, meatze horiek diruz laguntzeko.

Lehiarako trantsizioaren kostuak.

Hori ere ordaintzen da fakturan. Enpresei ematen zaizkien kalte-ordain batzuk dira (7.813,2 milioi eurokoak) merkatuan lehiakide berriak sartu zirenean haien etekinak jaitsi izana konpentsatzeko (argindarraren sektorea liberalizatu zuen legea onartu ondoren izan zen hori). Energia Eredu Berri baten aldeko Plataformak egindako kalkuluen arabera, gain-konpentsazioa bat ematen ari gatzaizkie argindar konpainiei, eta laguntza hori kenduz gero, %10 inguru merkatuko litzateke faktura.

Zergak Espainiako Estatuan, honako zerga hauek ezartzen zaizkio argiari: BEZaren %21a eta argindarraren gaineko zerga bereziaren %5a. Horrek esan nahi du, beraz, luxuzko ondasunengatik adina zerga ordaintzen dela argindarragatik (eta argindarra oinarrizko ondasun bat da).

Zer egin daiteke argia merkatzeko?

David Robinson doktoreak argindarraren inguruan ematen dituen tesietan, hauxe proposatzen du: argindarraren faktura igoarazten duten politika publikoen kostua Estatuko Aurrekontu Orokorraren bidez finantzatzea edo karbonoaren gaineko zerga bat jarrita.

The Oxford Institute for Energy erakundeko kide horren esanetan, egokia litzateke berrikuntzak sustatzea CO2 isuriak murrizteko teknologietan, baina ez lituzkete diruz lagundu behar ohiko energiekin lehiatzeko laguntzarik behar ez duten teknologiak, eta, horrekin batean, tarifak berregituratzea gomendatzen du.

Tarifa defizita

Argindarraren faktura garestitzen duen beste gastu handia tarifa defizita esaten zaiona da. Argindarraren hornidurak eta argindarrak berak duten kostuaren arteko aldea da. Teorian, esan nahi du argindar konpainiek kobratzen dutena ez dela aski kostuak estaltzeko, eta, horregatik, defizit hori aitortzen zaie; azken batean, Estatuak argindar konpainiekin duen zorra da.

Eta nork ordaintzen du? Ba, kontsumitzaileek; zehazki, argindarragatik ordaintzen den fakturaren %6 eta %7 artean hartzen du. www.consumer.es 49

ingurumena

Gaizki birziklatzea: hondakinak okerreko bidean Hondakinak okerreko edukiontzian uzteak birziklatzeko lanari egiten dion kaltea murrizteko Ecoembes-ek sinbolo berri bat sortu du ontziak nora bota jakiteko

B

ehin baino gehiagotan galdetu izango diogu geure buruari zein edukiontzitan utzi behar dugun etxean sortzen dugun hondakin bakoitza. Nahiz eta kontzientzia izan, oraindik ez dugu erabat garbi non utzi behar dugun zer.

Hain zuzen, Ecoembes-ek emandako datuen arabera (irabazi asmorik gabeko elkartea da, eta edukiontzi horiko eta urdineko hondakinak kudeatzeaz arduratzen da), 2014. urtean, edukiontzi horietan zeuden hondakin guztien %29,9 oker utzita zeuden, hau da, ez ziren edukiontzi horretan botatzekoak (Espainiako Estatuko datua da). Bitxia badirudi ere, herritarren borondate onaren erruz gertatzen da hori: birziklatu egin nahi dute, baina ez dakite nola.

Hala ere, erakunde horren arabera, Espainiako Estatuak %73,7ko birziklatze tasa lortu zuen. Zifra horiek erakusten dute azken urteetan aurrera egin dela birziklatzearen arloan, baina, aurrerapenak aurrerapen, oraindik badago hobetzeko tartea.

borondatezko sistema izango da, nahi duenak ezartzeko alegia, eta ez du kostu gehigarririk eragingo.

Cristina Mu単oz Ecoembes-eko Komunikazio taldeko kidea da (sistemari atxikita dauden enpresen artean sinbolo horren erabilera sustatzeko ardura du), eta baieztatu du elikadura arloko enpresa handi batzuek onartu dutela beren produktuen diseinuan txertatzea. Hori dela eta, hilabete gutxiren buruan agertuko dira sinbolo hori daramaten lehenbiziko ontziak: enpresek produktuen diseinuan egin nahi dituzten aldaketak baliatuz, sinboloa txertatuko dute.

Ontzirik ohikoenetan agerian jartzeko pentsatua dago sinboloa (gaztelaniaz, euskaraz, katalanez edo galizieraz): ontzi arinetan (edukiontzi horira botatzen dira), kartoizkoetan (urdinera) eta beirazkoetan (berdera). Ontzia zer-nolako materialez egina dagoen, dagokion edukiontziaren kolorea izango du sinboloak, jendeak ez dezan okerreko lekuan utzi.

Sinbolo berria

Okerreko lekuan utzitako hondakin kopurua murrizteko helburuz eta enpresei eta kontsumitzaileei birziklatzeko lana errazteko asmoz, Ecoembes-ek berriki jakinarazi du sinbolo berri bat aterako duela ontzientzat. Erakunde horretako arduradunen esanetan,

EDUKIONTZI horiA: plastikozko ontziak, metalezkoak eta brik erakoak

50

EDUKIONTZI berdeA: beirazko ontziak

Okerreko edukiontzian

2014. urtean, edukiontzi horietara botatako hondakinen %29,9 oker utzita zeuden Espainiako Estatuan, halaxe ageri da Ecoembes-en datuetan. Muñozek azaltzen du urtetik urtera murriztu egin dela zifra hori eta, aldi berean, handitu egin dela Estatuan birziklatzen den ontzi kantitatea. Arrazoi nagusia, batez ere, herritarrek arlo horretan duten sentsibilizazioa handitu izana da: “2005. urtean, %37tik gorakoa zen zifra hori, eta argi ikusten da, beraz, herritarrek gero eta gehiago ez ezik, gero eta hobeto ere birziklatzen dugula”.

Edukiontzi horietan oker utzitako hondakinak zerrendatzen hasi, eta Antonio Barrón-ek, Ecoembes-eko Komunikazio zuzendariak, maiztasun handienarekin agertzen direnak aipatu ditu: auto telegidatuak, lisatzeko taulak, VHS bideo zintak, CDak...

Etxeetan, izan ere, era askotako ontziak eta produktuak izaten dira, eta horrek zalantzak eragiten ditu herritarren artean. Hutsegite horiek saihestu egin daitezke jakinez gero zein birziklatu daitezkeen eta zein ez. www.consumer.es

Oker utzitako hondakinak: gaizki ez egitearen garrantzia Oker utzitako hondakinek zaildu egiten dute birziklatzeko lana. Antonio Barrón-ek azaltzen du zergatik den garrantzitsua gauzak ongi egitea (bera da Ecoembes-eko Komunikazio zuzendaria): “Bereizte plantak ez daude prestatuta beste material batzuekin egindako objektuentzat, adibidez gomekin, ehunekin, pilekin, bateriekin, kableekin edo beste plastiko mota batzuekin. Hondakin horiek Garbiguneetara eraman behar dira, udalek gure esku jartzen dituzten biltoki berezietara edo, bestela, betiko zaborrontzira”.

Hortaz, oker utzitako hondakinak tartean badaude, zaildu egiten da bereizte eta sailkatze planten egitekoa. Eragotzi egiten dute langileen lana eta makinak gelditu edo hondatu egin daitezke. Emaitza: matxurak sortzeko arrisku handiagoa, eraginkortasun txikiagoa eta birziklatze emaitza kaskarragoak. Gainera, oker utzitako hondakinek zabortegian buka dezakete.

Horien artean, bideo zintek eta arropek sortzen dute kezka gehien, buxatu egin ditzaketelako makinak. Metalezko elementuak, berriz, arriskutsuak izan daitezke, adibidez, zartaginak, eltzeak edo sukaldeko beste tresna batzuk.

Eta beiraren ontzira zeramika edo portzelanaz egindako objektuak botatzen badira ezin izaten da beirazko ontzi berririk egin.

Gutxiago gehiago da.

Azken batean, zenbat eta hondakin gehiago birziklatu, hainbat eta gehiago eskertuko du ingurumenak. Espainiako Estatuan 1,2 milioi tona ontzi arin, kartoizko ontzi eta paper birziklatu ziren iaz, eta horri esker, honako ondorio hauek saihestu ziren:

1,2 milioi karbono dioxido (CO2) isurtzea atmosferara: Madrilen erroldatuta dauden ibilgailuen %25 kentzearen parekoa da.

3 milioi megawatt/orduko kontsumitzea (MWh): Espainiako telefono adimendunen %31k kontsumitzen duten energia da.

24,5 milioi metro kubiko ur kontsumitzea: 400.000 pertsonak erabiltzen dutena da.

EDUKIONTZI urdina: paperezko eta kartoizko ontziak

51

EROSKI CONSUMERen

finantzei, familiari eta lanari buruzko informazio praktikoa aurkituko duzu Hemen dituzu proposamen guztiak: www.consumer.es/etxeko-ekonomia