Feitenreconstructie 2012-2017

De NAM besluit om in november 2016 met een tegenplan te komen. Naar eigen zeggen onderschrijft ze de publieke en politieke wens om de NAM verder op afstand te plaatsen van schadeherstel en versterking. Ook onderschrijft ze de wens om de NCG slagvaardiger te maken. Maar volgens de NAM kan dit bereikt worden op een andere (en in haar ogen betere) manier. Onderdeel van dit alternatieve plan is het maken van een onderscheid tussen de ‘ondergrond’ (gaswinning) en de ‘bovengrond’ (schade en versterken). De NAM zal zich concentreren op de ondergrond en dus op de gaswinning. De verantwoordelijkheid voor en uitvoering van bovengrondse taken – schadeherstel en versterking – komt te liggen bij een publieke organisatie (zoals de NCG). De financiële bijdrage van de NAM aan schadeafhandeling en versterking zal van tevoren ‘in redelijkheid en met objectiviteit’ moeten worden vastgesteld. De NAM zegt dit alternatieve plan graag te willen uitwerken in samenspraak met het ministerie van EZ en de NCG, en verzoekt minister Kamp om het wetstraject officieel te staken.386 Van beëindiging van het wetstraject is geen sprake, wel volgen er in november en december 2016 verschillende NoA-overleggen (NAM op Afstand) tussen de NAM, het ministerie van Economische Zaken en de NCG over (de uitwerking van) NAM’s alternatieve voorstel. Ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken spreken van een ‘nieuw project’ dat zij NAM Bovengronds noemen. Dit gezamenlijke project zal parallel lopen aan het wetsvoorsteltraject.387

We hebben gedacht: kunnen we dit nou niet als extra stap doen, kunnen we nou niet gewoon NAM ertussenuit krijgen?

Openbaar verhoor Gerald Schotman, 7 september 2022

De NAM werkt in november en december 2016 verschillende opties uit om de NAM verder op afstand te plaatsen. De opties zijn erop gericht om de huidige situatie waarin het CVW ‘twee kapiteins’ heeft te beëindigen. De minst vergaande optie is dat de NCG het CVW direct gaat aansturen. Een meer ingrijpende mogelijkheid is dat de uitvoering van schadeafhandeling en versterking geheel publiek wordt belegd bij een door de NCG op te richten uitvoeringsorganisatie (ter vervanging van het CVW).388 Volgens een nota van Economische Zaken heeft de eerste optie NAM’s voorkeur. In dit scenario zal de NAM echter ‘een aanzienlijke vinger in de pap houden’ met betrekking tot het jaarlijks vaststellen van de schade- en versterkingsaanpak en de financiering daarvan. Mogelijke onenigheid moet dan worden opgelost door middel van arbitrage.389

Shell schaart zich volledig achter het voorgestelde plan van de NAM. Marjan van Loon, president-directeur Shell Nederland, brengt begin december haar collega Ben van Beurden per mail op de hoogte van de ontwikkelingen. Ze schrijft dat de NAM bezig is met een alternatief plan om het ‘NCG-wetsvoorstel’ van tafel te krijgen. “Hierbij voert NCG uit en belast kosten die te maken hebben met mijnbouwschade door aan NAM. NCG is okee, maar EZ niet want nu zijn zij de partij die het kosten risico heeft als budgethouder van de NCG: als NAM niet wil betalen voor onterechte kosten gaat EZ over budget heen. Dit zou voor de burgers wel een beter model zijn want uitvoering ligt nu formeel niet meer bij NAM. Er wordt op dit moment hard gewerkt aan dit alternatief om het acceptabel te maken.” Mocht Van Beurden minister-president Rutte of minister Kamp nog tegenkomen, dan zou het volgens Van Loon ‘goed zijn’ om te benadrukken dat Shell het voornemen steunt om de NAM verder op afstand te zetten, maar dat het voorgestelde NCG-wetsvoorstel onaanvaardbaar wordt bevonden. Shell zou “het niet op prijs stellen dat het [wetsvoorstel] doorgeduwd lijkt te worden, en graag het betere alternatief willen laten landen.”390

386 NAM. Brief van directeur Schotman aan minister Kamp inzake wetsvoorstel positionering Nationaal Coördinator Groningen, 3 november 2016.

387 Ministerie van EZ. Mailbericht, 22 november 2016, 18.24: Onderwerp: Donderdag a.s (24/11) aftrap Project NAM bovengronds.

388 NAM. Presentatie NAM op afstand: verkenningen, 7 december 2016.

389 Ministerie van EZ. Nota aan minister Kamp inzake voorbereiding gesprek dhr. Schotman (NAM) over wetsvoorstel Groningen en alternatieve scenario’s, 21 december 2016.

Twijfels bij versterkingsopgave en vrees voor restrisico

Bij de NCG en het ministerie van Economische Zaken is de inschatting dat vooral op schadegebied stappen kunnen wordt gezet om NAM verder op afstand te zetten. Op dit gebied is al veel ervaring opgedaan en er is (dus) beter zicht op de financiële risico’s. En juist op het vlak van schadeafhandeling manifesteert zich de groeiende onvrede over de rol van de NAM (zie paragraaf 6.4.7). Bij versterking ligt dit anders. Daar wordt het op afstand zetten van de NAM gezien als risicovol. Een NCG-medewerker voorspelt dat er snel grote onenigheid zal ontstaan over bestedingen en kosten als de NAM te veel op afstand komt van de versterking.391 Er is nog maar weinig ervaring opgedaan met versterking. De verwachting is dat er nog veel inhoudelijke discussiepunten overblijven en dat er verschillen van inzicht zullen ontstaan over de juiste aanpak. Die verschillen zouden volgens de NCG-medewerker niet allemaal aan de voorkant kunnen worden beslecht. De NAM moet de NCG en het ministerie van Economische Zaken voldoende ruimte en financiële slagkracht bieden om de versterkingsoperatie goed te kunnen uitvoeren. Daarnaast zijn er twijfels over de kennis en kunde van het CVW.392

Het ministerie van Economische Zaken vindt het belangrijk dat de kosten en mogelijke risico’s bij de NAM blijven, ook als de NAM op afstand komt. De verantwoordelijkheid voor schade en versterking ligt nu nog volledig bij de NAM, en dus draait de NAM op voor alle kosten die daaruit voortkomen. Met de NAM op afstand moeten er vooraf afspraken worden gemaakt over de financiering van schade en versterking.393 De NAM zal daarbij als uitgangspunt hanteren dat zij alleen kosten vergoedt die in lijn zijn met haar aansprakelijkheid. Alle kosten die buiten NAM’s verantwoordelijkheid vallen, zullen voor de rekening van de Staat komen. Volgens het ministerie zal dit de discussie van de ‘voorkant’ naar de ‘achterkant’ verplaatsen: de NAM wil weliswaar een geldbedrag vooraf beschikbaar stellen om de uitvoering te bekostigen, maar geen ‘blanco cheque’ afgeven. Achteraf zal de NAM willen weten waar het geld aan is besteed, en of dit wel efficiënt is en in lijn met haar aansprakelijkheid.394

390 Shell. Mailbericht, 2 december 2016, 14.51. Onderwerp: NAM.

391 NCG. Mailbericht, 9 december 2016, 20.03. Onderwerp: Besprekingen NAM en EZ.

392 Ministerie van EZ. Nota aan minister Kamp inzake voorbereiding gesprek dhr. Schotman (NAM) over wetsvoorstel Groningen en alternatieve scenario’s, 21 december 2016.

393 Ministerie van EZ. Nota aan minister Kamp inzake voorbereiding gesprek dhr. Schotman (NAM) over wetsvoorstel Groningen en alternatieve scenario’s, 21 december 2016.

394 Mailwisseling EZ en NCG, 25 november 2016. Onderwerp: FW: NAM bovengronds: interne terugkoppeling overleg 24 nov.

Feitenreconstructie 2012-2017

Focus NAM op afstand komt op schade

In 2017 gaan de gesprekken over de NAM op afstand verder. De inspanningen richten zich op het uitwerken van de optie waarbij het CVW de uitvoerder blijft, maar onder directe aansturing komt van de NCG. Het CVW blijft onder contract van de NAM. Vooral op schadegebied wordt voortgang geboekt en worden de plannen steeds concreter. Medio maart is er overeenstemming over een onafhankelijke schadecommissie die gaat adviseren over het schadeprotocol en het schadehandboek. Na elke beving zal een ‘effectgebied’ worden vastgesteld waarin voor kleine, eenvoudige schades de causaliteit op voorhand wordt verondersteld. Deze zullen door een aannemer worden hersteld. Grotere schades of schades gemeld buiten het effectgebied zullen beoordeeld worden aan de hand van de ‘TNO-methodiek’ uit 2011 (zie paragraaf 3.4.2 van hoofdstuk 3). Een onafhankelijke schadecommissie toetst vervolgens of de schadebeoordeling juist heeft plaatsgevonden en stelt de omvang van de schade vast.395 Over de invulling van de versterkingsaanpak en de geschikte rolverdeling lopen nog gesprekken tussen het ministerie van Economische Zaken, de NAM en de NCG.396 Tot een concrete andere aanpak voor de versterking komt het voorlopig nog niet.

Wij hadden het over een hink-stap-sprong, waarbij dat traject ‘NAM op afstand’ een stap was op weg naar de sprong van écht NAM op afstand. Dat was dus een tussenfase.

Openbaar verhoor Maarten Camps, 28 september 2022

De NAM, Shell en de NCG voeren in de loop van februari en maart 2017 de druk op bij het ministerie. Ze willen graag snel naar buiten treden over het plan om de NAM bij de schade verder op afstand te zetten. Die timing is voor de NAM en Shell van belang met het oog op de coalitiebesprekingen die zullen beginnen na de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017. De aankondiging dat de NAM op afstand komt van het schadeproces “will also create the momentum to ensure buy-in for NOA in the coalition negotiations”.397

Tot grote tevredenheid van de NAM zal NCG Alders op 31 maart 2017 aankondigen dat de NAM op afstand komt van de schadeafhandeling (en dat het dan toe lopende schadeproces zal worden stilgelegd). In paragraaf 6.4.7 wordt de aanloop naar deze aankondiging nader beschreven.

6.4.6 De Arbiter Bodembeweging als ‘rijdende rechter’ in het schadeproces

Debat voorafgaand aan instelling Arbiter

De Tweede Kamer dringt begin oktober 2014 aan op het versnellen van het schadeafhandelingsproces. Vooral de afwikkeling van complexe schades verloopt veel te traag. Een motie die de regering oproept om de afhandeling van deze schades ‘te versnellen en te verbeteren’ neemt de Kamer met algemene stemmen aan.398 Minister Kamp zegt in een reactie het schadeproces te willen bespoedigen door de derde taxatiemogelijkheid te schrappen, en stelt voor om in plaats daarvan direct de Technische commissie bodembeweging (Tcbb) in te schakelen. De derde deskundige, geïntroduceerd in 2014, kan worden ingeschakeld als de schade-expert en de contra-expert er samen niet uitkomen. Partijen in de Tweede Kamer zien meer heil in het instellen van een onafhankelijke arbitragecommissie, en betwijfelen of de Tcbb daarvoor de meest geschikte kandidaat is.399 De vraag of het wenselijk is om de derde taxatiemogelijkheid te schrappen, legt Kamp voor aan de Dialoogtafel.400 In een reactie zegt de Dialoogtafel (ook) de meerwaarde te zien van een onafhankelijke instantie die knopen kan doorhakken als de NAM en de gedupeerde er na een taxatie en contrataxatie niet uitkomen. De voorzitters Jan Kamminga en Jacques Wallage schrijven: “Dit zal een zware commissie moeten zijn met zowel bouwkundige als juridische expertise en met oog voor de situatie van de individuele eigenaar.” Net als de Tweede Kamer betwijfelt de Dialoogtafel of de Tcbb hiervoor wel de aangewezen instantie is en of de Tcbb beschikt over voldoende capaciteit.401 De Tcbb op haar beurt noemt het voorstel om een arbitragecommissie in te stellen ‘problematisch’ en wijst erop dat zo’n soort onafhankelijke instantie al bestaat (namelijk de Tcbb zelf). Daarnaast zal door het instellen van een arbitragecommissie een ‘ongelijke rechtspositie’ ontstaan tussen de NAM en de gedupeerde, want “de NAM moet zich onderwerpen aan het oordeel van de instantie, de claimant niet”. 402

395 Ministerie EZ. Notitie NAM op afstand, 14 maart 2017.

396 Ministerie van EZ. Nota aan minister Kamp inzake gesprek met bestuurders over schadeafhandeling en ‘schone lei’ Groningen, 28 maart 2017.

397 Shell. TremorCom advice March 2017.

Ook het ministerie van Economische Zaken is in eerste instantie niet onverdeeld enthousiast over het instellen van een arbitragecommissie en ziet liever dat de Tcbb de aangewezen partij blijft om onenigheid tussen de NAM en een gedupeerde op te lossen.403 Toch zal uiteindelijk overeenstemming worden bereikt tussen de NAM, Economische Zaken en de in mei 2015 ingestelde NCG over de instelling van “een onafhankelijk orgaan dat op laagdrempelige wijze knopen doorhakt over de vraag of er sprake is van aardbevingsschade en wat de hoogte van de schadevergoeding moet zijn” in de vorm van een Arbiter Aardbevingsschade (later de Arbiter Bodembeweging). Het plan om een arbiter in te stellen is onderdeel van de samenwerkingsafspraken tussen de NAM, de NCG en het ministerie van Economische Zaken die in maart 2016 zijn ondertekend. Daarin is afgesproken dat de Arbiter Bodembeweging als een ‘rijdende rechter’ geschillen tussen gedupeerden en de NAM op een snelle, eenvoudige en gemakkelijke manier gaat afhandelen.404 Eerder, in 2015, heeft de NAM nog gedreigd om niet in te stemmen met arbitrage vanwege het voornemen van minister Kamp om de bewijslast om te keren (zie paragraaf 6.4.8). De NAM wil het wetsvoorstel dat dit zou regelen op verschillende punten inperken. Ambtenaren van Economische Zaken schrijven in december 2015 aan minister Kamp dat de NAM deze inperkingen ziet “als een randvoorwaarde voor haar instemming met de door de NCG geïntroduceerde arbitrage in de schadeafhandeling.”405 Toch gaat de NAM akkoord met de instelling van de Arbiter, en ook de omkering van de bewijslast zal uiteindelijk worden ingevoerd.

398 Kamerstuk II 2014/15, 33529, nr. 83.

399 Handeling II 2014/15, nr. 12 item 8.

400 Kamerstuk II 2014/15, 33529, nr. 87.

401 Dialoogtafel. Brief aan minister Kamp inzake versnelling schade afhandeling, 17 november 2014.

402 Tccb. Brief van voorzitter Tommel aan het ministerie van EZ inzake versnelling schade afhandeling NAM/Groningen, 4 december 2014.

403 Ministerie van EZ. Nota aan minister Kamp inzake bepaling inzet dilemma’s pressurecooker-sessies 9 december 2014.

404 Bijlage 2 bij samenwerkingsafspraken tussen NAM-EZ-NCG, werkafspraken schade.

405 Ministerie van EZ. Nota aan minister Kamp inzake gesprek met NAM over gaswinning Groningen, 2 december 2015.

Boek 3