Feitenreconstructie 2012-2017

De Dialoogtafel houdt in september 2015 op te bestaan. Wallage stelt in een interview met Trouw dat de Dialoogtafel nooit serieus is genomen: “Belangrijke afspraken kwamen achter de rug van de Tafel om tot stand.” Hij stelt: “Door toedoen van minister, provincie en gemeenten is de Dialoogtafel deze week uiteengevallen.” Volgens Wallage “bleven de overheden hun eigen spel spelen” en “kropen zij op cruciale momenten bij elkaar”. De NAM investeerde volgens hem ook niet in de Dialoogtafel.614 De Tweede Kamer heeft volgens Wallage de mogelijkheid van besluitvorming met draagvlak in de regio evenmin serieus genomen.

Als de Kamer bij sommige gelegenheden had gezegd “wat vindt de tafel daar eigenlijk van, minister?”, had dat zo veel geholpen.

Openbaar verhoor Jacques Wallage, 5 september 2022

Met het einde van de Dialoogtafel komt er ook een einde aan de unieke situatie waarbij maatschappelijke belangengroepen en NAM en de bestuurders van provincie, gemeenten en Rijk samen aan één tafel trachten tot overeenstemming te komen.

Aan draagvlak moet je bouwen. Dat is, geloof ik, het echte drama, dat Economische Zaken zo gefixeerd was op dat gasgebouw en zo gefixeerd was op “de NAM is aansprakelijk en dus is de NAM verantwoordelijk”. Ik vind dat … Nou, om een reeks van redenen zijn de Groningers aan dit proces tekortgekomen.

Openbaar verhoor Jacques Wallage, 5 september 2022

Naar Gasberaad en maatschappelijke stuurgroep

Na het opheffen van de Dialoogtafel verenigen maatschappelijke organisaties uit de Dialoogtafel zich op 31 augustus 2015 in het Groninger Gasberaad. Behalve de voormalige deelnemers aan de Dialoogtafel, kunnen ook andere organisaties en sectoren deel uit gaan maken van het Gasberaad. De Groninger Bodem Beweging (GBB) sluit zich niet aan. Het Gasberaad omschrijft zichzelf als “een collectief van maatschappelijke organisaties waarbij zoveel mogelijk sectoren zijn vertegenwoordigd. Iedere organisatie bepaalt zelf wie hen vertegenwoordigt in het Groninger Gasberaad.”615 Onder meer de Natuur & Milieufederatie, Libau (adviesorganisatie cultureel erfgoed), LTO Noord, het Huurdersplatform Aardbevingen Groningen en Platform Kerk & Aardbeving sluiten zich aan bij het Gasberaad.616

614 Ellenbroek (10 september 2015a); Ellenbroek (10 september 2015b).

615 GGB (2021).

In de tussentijd ontstaat er een discussie over de positie van het Gasberaad in relatie tot de te starten ‘maatschappelijke stuurgroep’ die de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) gaat adviseren. In een vergaderstuk voor de laatste vergadering van de Dialoogtafel staat de maatschappelijke stuurgroep omschreven als ‘in feite de opvolger van de Dialoogtafel’ 617 Op 18 december 2015 kondigt de NCG in het Meerjarenprogramma Aardbevingsbestendig en Kansrijk Groningen 2016-2020 aan dat er een maatschappelijke stuurgroep opgericht is. Het Gasberaad zal een delegatie afvaardigen naar de stuurgroep. Zie voor de totstandkoming en inhoud van het meerjarenprogramma paragraaf 6.4.14.

De stuurgroep start formeel op 1 januari 2016, maar op 10 en 18 november 2015 heeft er al overleg plaatsgevonden (met de mensen die deze stuurgroep gaan vormen), over het conceptmeerjarenprogramma van de NCG.618 Het is de bedoeling dat de NCG de totstandkoming en de uitvoering van het meerjarenprogramma bespreekt in zowel de bestuurlijke stuurgroep (met provincie en gemeenten) als met de maatschappelijke stuurgroep:

“Uitgaande van het aanvaarden door alle partijen van het uitgangspunt dat de opgave een gemeenschappelijke is, zal dat veelal leiden tot een gemeenschappelijke positie” 619 Uiteindelijk zal de maatschappelijke stuurgroep gaan bestaan uit vertegenwoordigers van de Groninger Bodem Beweging, het Gasberaad en vertegenwoordigers van CNV en FNV. Een van de voorzitters van de Dialoogtafel, Jan Kamminga, wordt de onafhankelijke voorzitter.

6.5.3 Maatschappelijke gevolgen voor Groningen

Geen zicht op herstel van vertrouwen Het bestuursakkoord uit 2014 beoogt het vertrouwen van de Groningers te herstellen. Er heerst echter grote onvrede in Groningen over de schadeafhandeling en het trage verloop van de versterkingsoperatie. Onderzoekers van de Radboud Universiteit schrijven in hun discoursanalyse, te vinden in bijlage 1 van boek 5, over deze periode dat in plaats van een ‘herstel van vertrouwen’ er eerder sprake lijkt van “een aanhoudend gevoel van onmacht en wantrouwen onder gedupeerden en betrokken bestuurders”.620 De lasten van de gaswinning komen terecht bij de inwoners en dit valt hen zwaar: het gaat tenslotte niet alleen om het zoeken naar compensatie van kosten. Het gaat om het eigen huis, de woonomgeving waarvan mensen veiligheid en beschutting mogen verwachten. Het grijpt diep in hun privéleven. Voor de NAM en de overheid gaat het om een procedure om te beoordelen of een inwoner voor een bepaalde voorziening in aanmerking komt. Voor de burger gaat het om de persoonlijke levenssfeer, het gezinsleven en de eigen woning.

617 Dialoogtafel. Concept besluitvorming over het functioneren van de maatschappelijke stuurgroep en de inrichting van het Groninger Gasberaad, oktober 2015.

618 Op de agenda van de bijeenkomst van 18 november 2015 is een schorsing opgenomen ten behoeve van de uitspraak van de Raad van State over de gaswinning die dag.

619 NCG (18 december 2015).

620 Brouwer et al. (2022), p. 31.

Boek 3

Feitenreconstructie 2012-2017

Het werd je aangedaan. Je hebt er nooit om gevraagd en vervolgens moet je er enorm veel tijd in steken om het af te handelen.

Openbaar verhoor Tom Postmes, 1 juli 2022

In de periode van 2014 tot 2017 wordt steeds duidelijker hoe ernstig de gevolgen van de gaswinning voor de inwoners van Groningen zijn. Hier komt meer aandacht voor, mede dankzij het OVV-rapport en de onderzoeken van Gronings Perspectief. Tegelijkertijd houden de problemen en klachten aan.

Groninger Bodem Beweging dringt aan op maatregelen

De Groninger Bodem Beweging (GBB) benoemt stelselmatig de problemen die de inwoners hebben. Daarbij richt de Bodem Beweging zich zowel op de vermindering van de gaswinning als op de verantwoordelijkheid van de overheid bij schadeafhandeling en versterking. In deze subparagraaf volgen enkele voorbeelden.

In een persbericht van 17 november 2014 met als titel Zwaard van Damocles, waarschuwt de GBB voor de ‘vernietigende’ impact van de versterkingsoperatie. GBB meldt: “het doorzetten van grootschalige sloop zal het Groningse cultuurlandschap vernietigen”. “De GBB hamert er daarom op het beleid niet (uitsluitend) te baseren op de gevolgen van de aardbevingen maar vooral te kijken naar de oorzaak: de gaswinning. Alleen een drastische vermindering van de gaswinning zal de kans op bevingen verkleinen en daardoor de draconische maatregelen grotendeels kunnen voorkomen.”621 Op 17 december 2014 organiseert de Groninger Bodem Beweging samen met milieudefensie een fakkeltocht door het centrum van Groningen.

In het Manifest van Groningen roept de Bodem Beweging de overheid op 12 januari 2015 op om de veiligheid van de inwoners daadwerkelijk voorop te stellen. Daarvoor vindt de Bodem Beweging het nodig dat uit voorzorg de gaswinning stopt. Daarnaast moet de afhandeling van schade en de versterking onafhankelijk van de NAM plaatsvinden. Bewoners moeten gebruik kunnen maken van een uitkoopaanbod als zij dat willen en er moet structurele compensatie naar de regio.

Erkenning na verschijnen OVV-rapport Op 18 februari 2015 verschijnt het rapport Aardbevingsrisico’s in Groningen van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV).622 De OVV heeft de besluitvorming over de gaswinning onderzocht, en daarbij specifiek gekeken naar de manier waarop de veiligheid van inwoners is meegewogen. Inwoners mogen er naar het oordeel van de Onderzoeksraad op vertrouwen dat partijen betrokken bij de besluitvorming zorgdragen voor hun veiligheid. De Onderzoeksraad zet hiermee de bewoner centraal in het onderzoek.623 Daarnaast heeft de OVV gekeken naar de rol van SodM binnen het gaswinningsdossier. Dit staat beschreven in paragraaf 6.2.4.

621 GBB (17 november 2014).

622 Onderzoeksraad voor Veiligheid (februari 2015).

623 Andere aspecten van het rapport van de OVV komen aan bod in paragraaf 6.2 en 6.3.

De hoofdconclusie van de Onderzoeksraad is volledig gericht op de veiligheid van de gaswinning in relatie tot de inwoners van Groningen: “Tot begin 2013 is de veiligheid van de burgers van Groningen in relatie tot de geïnduceerde aardbevingen niet van invloed geweest op de besluitvorming over de exploitatie van het Groningenveld. De betrokken partijen beschouwden het veiligheidsrisico voor de bevolking als verwaarloosbaar en gingen hiermee voorbij aan de onzekerheden waarmee deze risico-inschatting was omgeven. De Raad concludeert dan ook dat de betrokken partijen niet zorgvuldig zijn omgegaan met de veiligheid van de Groningse burgers in relatie tot de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen”.624

De Onderzoeksraad geeft drie verklaringen voor de hoofdconclusie en gaat bij de derde verklaring dieper in op de communicatie richting bewoners: “De bij de gaswinning betrokken partijen hebben onvoldoende verantwoording afgelegd aan en gecommuniceerd met de inwoners van de provincie over hoe zij zijn omgegaan met het aardbevingsrisico”. De Onderzoeksraad wijst vervolgens op de noodzaak om de geschonden relatie met de Groningse bevolking te herstellen.

In maart 2017 rapporteert de OVV over de opvolging van de aanbevelingen. Hoe staat het inmiddels met die opvolging? De OVV constateert dat de schadeafhandeling ook twee jaar na de start van het CVW nog veel te wensen overlaat: “Dit stelsel bestaat uit veel partijen met complexe relaties. […] Hoewel veel gedupeerden tevreden zijn over de schadeafhandeling, wordt dit proces door velen als traag en moeizaam ervaren. De aandacht gaat teveel uit naar het correct doorlopen van de procedures en te weinig naar de behoeften en gevoelens van gedupeerden”.

De Raad heeft gesprekken gevoerd met bewoners, gemeenten en de provincie. Uit deze gesprekken komt naar voren dat de veelheid aan organisaties en regelingen wordt ervaren als ‘pleisters plakken’.625

Spijtbetuiging minister Kamp en excuses van NAM en Shell Na het verschijnen van het OVV-rapport betuigt minister Kamp op 2 maart 2015 namens het kabinet spijt in een uitzending van RTV Noord: “Het spijt mij zeer dat er onvoldoende aandacht is geweest voor de veiligheidsbelangen van de mensen in Groningen”.626 De spijtbetuiging wordt door gedeputeerde William Moorlag beschouwd als “een stap in de goede richting”. Maar er is volgens hem “veel meer nodig om het vertrouwen van Groningen te herstellen. Het belangrijkste is dat de gaskraan verder dicht moet”.627 De regio ervaart de spijtbetuigingen niet als oprecht, te meer omdat Kamp het woord ‘excuses’ niet wil gebruiken.628 Volgens het NRC Handelsblad bestaat er een complicerende factor: “volgens de wet is niet minister Kamp direct aansprakelijk voor de schade, maar de NAM”. Publieke excuses van de NAM zitten er volgens NRC echter voorlopig niet in.629

Na de spijtbetuiging van minister Kamp op 2 maart, volgen op 21 april 2015 ook excuses van de NAM. In een verklaring licht directeur Gerald Schotman toe: “Het is een feit dat de gasproductie

624 Onderzoeksraad voor Veiligheid (februari 2015).

625 Onderzoeksraad voor Veiligheid (maart 2017).

626 RTV Noord (2 maart 2015).

627 Berg, van den (3 maart 2015).

628 Hofslot, van (4 maart 2015).

629 Niemantsverdriet & Luyendijk (3 maart 2015).