Przeglàd Polski TYGODNIOWY DODATEK KULTURALNY nowego
dziennika
30 LIPCA 2010
EDWARD ZYMAN
Namiot pe∏en wspomnieƒ wyra˝onej przez Arystotelesa, ˝e “poetà jest si´ bardziej przez to, co si´ mówi, ni˝ jak si´ mówi”.
Ten niewielki tomik wpisuje si´ w cykl ksià˝ek Marka Skwarnickiego, których powstanie zainspirowa∏y doÊwiadczenia i przemyÊlenia wyp∏ywajàce z jego d∏ugiej przyjaêni z Karolem Wojty∏à.
U
trzymany w tonie bezpoÊredniej gaw´dy, Namiot Karola Wojty∏y przynosi obfitoÊç interesujàcych szczegó∏ów, które przybli˝ajà prywatnà sylwetk´ Ojca Âwi´tego i pozwalajà lepiej zrozumieç istot´ jego ˝yciowych wyborów, a wÊród nich decyzji najwa˝niejszej, jakà by∏o ofiarowanie swego ˝ycia Bogu. Skwarnicki dostrzega jej zapowiedê ju˝ we wczesnej poezji m∏odego Karola, studenta pierwszego roku polonistyki Uniwersytetu Jagielloƒskiego. Na dowód przytacza jeden z sonetów napisanych przezeƒ wiosnà 1939 roku, a w nim nast´pujàcy czterowiersz:
W przedmowie do wydanej w 1971 r. przez londyƒskà Oficyn´ Poetów i Malarzy antologii poezji kap∏aƒskiej S∏owa na pustyni pod redakcjà Bonifacego Miàzka, ówczesny kardyna∏ Karol Wojty∏a zastanawia∏ si´ nad tajemnicà wspó∏wyst´powania w tym samym cz∏owieku dwu powo∏aƒ: kap∏aƒskiego i poetyckiego. “Pytanie takie – pisa∏ – dotyczy czegoÊ wi´cej ni˝ utworów. Dotyczy ono autorów. Dotyczy sprawy, która jest jakàÊ osobistà tajemnicà ka˝dego z nich. Czy jednak, piszàc, nie ods∏aniajà tej tajemnicy? Mamy prawo postawiç w ten sposób pytanie. Musimy jednak zgodziç si´ z tym, ˝e êród∏em jej poznania w tym tomie pozostanà tylko utwory, tylko wiersze, dzie∏a sztuki poetyckiej. W jakiej mierze i w jaki sposób równie˝ duszy kap∏aƒskiej?”. Po latach pytania te w sposób zasadny powtórzy Skwarnicki, odnoszàc je do poetyckiej twórczoÊci póêniejszego papie˝a. ZBIÓR M¸ODZIE¡CZYCH WIERSZY Renesansowy psa∏terz, z którego pochodzi przytoczony wy˝ej fragment, w pe∏nym wydaniu ukaza∏ si´ dopiero w póênych latach 90. ub. wieku. WczeÊniej, i o tym trak-
Fot. Archiwum Marka Skwarnickiego
I jam si´ rozszumia∏ – buk mi´dzy bukami, tako mi Êwi´te sta∏o pasterskie Êpiewanie, ˝em zamarzy∏ – syn Piastów – izraelski Dawid, by mi na czo∏o Paƒskie zesz∏o pomazanie...
Ostatnie spotkanie autora z Janem Paw∏em II, 2003 r.
tuje w du˝ej mierze Namiot Karola Wojty∏y, pojawi∏ si´ tom Poezji i dramatów, z którego projektem Marek Skwarnicki uda∏ si´ – na zaproszenie Jana Paw∏a II – w 1979 roku w podró˝ do Watykanu. Towarzyszy∏ mu w tej wa˝nej podró˝y tytu∏owy namiot, pamiàtka po Ojcu Âwi´tym, podarowany paƒstwu Skwarnickim przez ks. Andrzeja Bardeckiego, asystenta koÊcielnego Tygodnika Powszechnego w latach 1951-91. W poprzednich latach namiot ów s∏u˝y∏ kardyna∏owi Wojtyle podczas wielokrotnych wypraw w Gorce, które by∏y jego ulubionym miejscem wypoczynku. W maszynopisach, które z∏o˝y∏y si´ na tom Poezje i dramaty – zgodnie z wolà Ojca Âwi´tego, który nie ˝yczy∏ sobie umieszczenia w nim utworów niedrukowanych – zabrak∏o
jego m∏odzieƒczych wierszy, m.in. poematu Brat naszego Boga czy dramatu biblijnego Hiob. Przekonujàc Jana Paw∏a II w latach póêniejszych o koniecznoÊci opublikowania wierszy z Renesansowego psa∏terza, Skwarnicki pos∏u˝y∏ si´ argumentem, “˝e ludzie sà ciekawi, kim by∏ jako m∏ody cz∏owiek, wielki duszpasterz uniwersalnego KoÊcio∏a”. ALE BY¸ TAK˚E INNY, równie istotny powód. W przeÊwiadczeniu Skwarnickiego “zrozumienie wczesnej poezji Karola Wojty∏y ma znaczenie dla rozumienia duchowej, wyobraêniowej drogi przysz∏ego papie˝a”. WyjaÊnia “romantyczny i nieraz profetyczny charakter jego homilii”, “ch´ç s∏u˝enia WolnoÊci i Mi∏oÊci uosobionych w Chrystusie” oraz “pewien idealizm poglàdów Jana Paw-
∏a II g∏oszony wbrew okrutnym czasom i wydarzeniom na Êwiecie”. W s∏owie wst´pnym do Renesansowego psa∏terza Skwarnicki stwierdzi wprost, ˝e poezja by∏a dla Karola Wojty∏y “jednà z wielu dróg poznania i zg∏´biania rzeczywistoÊci ludzkiej, byç mo˝e najbli˝sza sercu, ale nie najwa˝niejszà w pe∏nieniu obowiàzków”. Redaktor Psa∏terza, przekonany o istotnej roli wczesnych wierszy Karola Wojty∏y, zwraca uwag´, ˝e choç sà one utrzymane w m∏odopolskiej, postromantycznej konwencji j´zykowej, to ich “Êwiat wyobraêni i przestrzeƒ duchowa i filozoficzna”, mimo up∏ywu lat, nie straci∏y na znaczeniu. Co wi´cej, dziÊ, po krachu licznych awangard absolutyzujàcych stron´ j´zykowà dzie∏a literackiego, wracamy do prawdy
W PEWNYM SENSIE Namiot Karola Wojty∏y stanowi relacj´ z podró˝y poetyckiej, bo poezji i dramatom Karola Wojty∏y autor poÊwi´ca wiele miejsca, ale okreÊlenie to nie wyczerpuje wszystkich sensów tej osobistej relacji. By∏a bowiem ta podró˝ (a w∏aÊciwie podró˝e, bo ksià˝ka obfituje w wiele dygresji i przywo∏aƒ wielu innych, podczas których Skwarnicki towarzyszy∏ Janowi Paw∏owi II) tak˝e czymÊ wi´cej: “dalszym wrastaniem w ˝ycie KoÊcio∏a powszechnego i rozumienie wiary”. “W prze˝yciach wewn´trznych piszàcego te s∏owa – stwierdzi w pewnym miejscu swych wspomnieƒ – po doÊwiadczeniach mszy inauguracyjnej pontyfikatu, na której by∏em w Rzymie, potem w podró˝y w styczniu 1979 roku z Papie˝em podczas pielgrzymki na San Domingo, do Meksyku i na Wyspy Bahama, KoÊció∏ jawi∏ mi si´ inny ni˝ przed tymi doÊwiadczeniami (...). Oto teraz, gdy arcybiskup Krakowa sta∏ si´ biskupem Rzymu, a ja drobny rab Bo˝y ze swojà ˝onà wilniankà siedzia∏em przy Êniadaniowym stole przed jego obliczem, musia∏em odczytaç na nowo, o co chodzi w polityce Stolicy Âwi´tej. Jaki to «namiot» rozpina Jan Pawe∏ II nad ludem Bo˝ym pielgrzymujàcym do Ojca Niebieskiego po ciernistej i pe∏nej zbrodni wojennych lub niesprawiedliwoÊci spo∏ecznej ziemi”. ZAWARTA W KSIÑ˚CE RELACJA mówi nam zatem nie tylko o Ojcu Âwi´tym, jego poezji i niezwyk∏ym pontyfikacie, ale w du˝ej mierze tak˝e o jej autorze, o jego intensywnej obecnoÊci w ˝yciu KoÊcio∏a. W krótkim wst´pie-inwokacji do czytelników Skwarnicki prosi o potraktowanie swych refleksji “jako wyznania pisarza mi∏ujàcego KoÊció∏ i kochajàcego Jana Paw∏a II, a tak˝e poezj´ w ˝yciu i literaturze”. Jest to, inaczej mówiàc, osobisty i niezwykle intymny diariusz pisarza, w którego ˝yciu i twórczoÊci kontakt z wiarà, KoÊcio∏em, wielkà osobowoÊcià Ojca Âwi´tego i jego Êwiatem ducha pe∏nià niezwykle istotnà rol´. Znalaz∏o to sugestywny wyraz w wielu jego pracach, tomach wspomnieƒ, felietonów i reporta˝y, m.in. w ksià˝kach Australijska wiosna (Znak, 1988), Podró˝e po KoÊciele (Éditions du Dialogue, 1990), Dzienniki 1982-1990 (Znak, 1998), Jan Pawe∏ II (Wydawnictwo DolnoÊlà-