Nowy Dziennik 2010/10/28 Weekend

Weekend

ILUSTROWANY MAGAZYN “NOWEGO DZIENNIKA”

30 PAŹDZIERNIKA 2010 | NUMER 581

ŚMIERĆ NIE ZNA GRANIC

Weekend | NDZ | 30 PAŹDZIERNIKA 2010 | 2

felieton Janka

POLSKIE IMPRESJE JAN LATUS Minęły 3 lata od mojego ostatniego pobytu w Polsce. Powtarza się scenariusz: im więcej czasu mija, odkąd tam pojechałem, tym mniejszą ochotę mam jechać. Żyję przecież tutaj: swoim codziennym życiem, może nudnym, może samotnym, może biedniejszym, niż liczyłem, ale jednak oswojonym, rutynowym, codziennym. Czego mi tu brakuje w warstwie uczuciowej czy intelektualnej, rekompensuję poczuciem bezpieczeństwa i stabilizacji. W końcu, po 20 latach życia w jakimś kraju, można się poczuć bezpiecznym. Można się znieczulić na życie.

Jak w przypadku wielu Polaków odwiedzających Polskę po latach, choćby trzech, wrażenia z pobytu są mocne. Nie chodzi tu wcale o możliwości zawodowe, ceny i zarobki albo kariery znajomych. Chodzi o to, że pobyt w Polsce znowu przypomina o tym, co w życiu najważniejsze, a co imigranci, próbując przestawić się na zachodnie, pragmatyczne myślenie, odsuwają gdzieś w kąt potylicy. Będąc w Polsce rozmawiam znowu z ludźmi. Czasem nieśmiałymi, aroganckimi, zakompleksionymi. Ale na ogół – prawdziwymi. Będąc w Polsce zapominam o amerykańskim kokonie sztuczności i fałszu otaczającym często ludzi, ich słowa, obietnice, propozycje zawodowe, miłosne wyznania. Polska kelnerka jest po prostu ładną młodą dziewczyną z prowincji wykonującą zawód kelnerki: można z nią porozmawiać, poflirtować. Nie jest aktorką wykonującą tymczasowo tę funkcję, choć jej marzeniem jest rozebrane zdjęcie na okładce “Maxima”.

Tym razem oglądam Polskę dzięki zaproszeniu na Światowe Forum Mediów Polonijnych, organizowane corocznie w Tarnowie przez Stanisława Lisa. Jestem w dużej grupie rozgarniętych, radzących sobie za granicą Pola-

ków. Łączy ich jednak i inna wspólna cecha: mieszkając na stałe poza krajem, piszą lub mówią polsku. Są dziennikarzami polonijnymi, choć rzadko jest to ich jedyne, czy w ogóle intratne, zajęcie. Sam należę do tej grupy – ludzi niby zasymilowanych i wyrobionych, niemniej odczuwających jakąś niezrozumiałą potrzebę, aby grzebać się w polskości, propagować Polskę, mówić po polsku do Polaków mieszkając na stałe za granicą.

Dlatego przejazdy po kraju luksusowymi autokarami, zorganizowane przez Forum, nie mają charakteru wycieczki dla zesnobowanych gości z Zachodu. Pasażerami są Polacy za granicą, którym udało się za granicą, ale nie udało im się pozbyć polskości.

Reakcje nas, polonijnych dziennikarzy, na Polskę są ambiwalentne. Cieszymy się widząc rozwój kraju, jego bogacenie się. Zarazem, im Polska bogatsza i bardziej cywilizowana, tym głośniej wraca pytanie: co ja tam robię, polonijny dziennikarz na Zachodzie? Czy w moją misję nie jest wpisane słowo “absurd”?

A Polska naprawdę się zmienia. Mniejsza o Warszawę, która teoretycznie ma najwięcej pieniędzy, nowych budynków, możliwości zrobienia kariery. Ciągle jest to miasto ni to zachodnie, ni to posowieckie. Tysiące ludzi pretendujących do miana mieszkańców stolicy, zarazem wieśniackich i agresywnych. Warszawa jest punktem odniesienia dla osób wysiadających na Okęciu z samolotu z Paryża czy Berlina. Na tym tle ciągle jawi się jako miasto szarobure i niesympatyczne. Mówię to ja – warszawiak z urodzenia.

Ale miasta prowincjonalne, kiedyś wstydliwa, zaniedbana, biedna część Polski, mogą zachwycić. Szerokim strumieniem płyną pieniądze funduszy europejskich, i widać to, widać dosłownie. W małych mieścinach w wo-

jewództwie małopolskim czy świętokrzyskim stare płyty chodnikowe zastąpiła kostka bauma; odnowiono zabytki, upiększono rynki. W ratuszach i innych budynkach miejskich, w których jesteśmy goszczeni, wszystko jest na najwyższym poziomie: sprzęt audiowizualny, prezentacje, profesjonalizm młodych pracowników.

Wiem, wiem, to wszystko na pokaz. Ale kilka lat temu, nie mówiąc już o latach PRL-u, nawet rzeczy na pokaz były przaśne, niekompletne, żenujące. Już takie nie są.

Bogacenie się widać nie tylko na przykładzie obiektów publicznych. Zwykłe domy prywatne w rzekomo biednych regionach Polski już są otynkowane, pomalowane na żywe kolory. Na podwórkach, zamiast starych taczek i rupieci, dziś widzę darń i starannie przystrzyżone klomby. Przed tymi domami parkują dobre, zagraniczne samochody. Te rzeczy nie zostały kupione za fundusze Unii Europejskiej.

Zwiedzamy przetwórnię pomidorów. W supernowoczesnej hali właściciel z młodą żoną pokazują nam zautomatyzowaną taśmę i częstują pomidorkami z mozzarellą i bazylią. W gabinecie prezesa wisi reprodukcja obrazu Tamary de Lempicki. Gdzie indziej, w ośrodku nad jeziorem, też w Wielkopolsce, czeka nas prawdziwa, staropolska uczta: salcesony i balerony, żurki i barszczyki, piwo i mocna kawa, smaczne domowe ciasta. Na świniaka z ogniska już nie mamy siły.

Tak więc Polska ujmuje nas nie tylko kostką bauma za fundusze Unii Europejskiej, ale i jedzeniem. Żywność zawsze była mocną stroną naszego kraju, ale teraz to, co dobre, jest reklamowane, przypominane, sprzedawane – choćby na targach Polagra w Poznaniu, które też odwiedzamy. Tak więc nasz pobyt to orgia kiełbas i domowego wyrobu kaszanek. Obowiązkowych ciast na deser, kwaśnych żurków, dobrych na kaca (piszę o wyjeździe dziennikarskim), pachnących chlebów. Nie są to rzeczy sprowadzone specjalnie dla zagranicznych dziennikarzy. Te wyroby można na co dzień kupić w lokalnych masarniach i piekarniach. Nie pozłacajmy zresztą dzisiejszej Polski: ciągle miliony osób żyją tam skromnie.

Ale stać ich na bułkę drożdżową z prywatnej piekarni, na sezonowe śliwki i jabłka, na grzyby od “baby”.

Celem Forum Mediów Polonijnych jest reklama poszczególnych regionów Polski. W tym roku była to Wielkopolska. Wracają więc polonijni dziennikarze i rozpisują się o pięknie polskich łąk, o starannej renowacji zabytków, o ciągle pachnącej – może nawet organicznej? – żywności. O ludziach poważnych i skromnych, ale jak ich lepiej poznać – przyjacielskich, kulturalnych, inteligentnych. Dziennikarze polonijni mają sprawić, że Polacy z ich krajów zaczną chętniej ojczyznę odwiedzać.

Uważajmy jednak, aby wszyscy tam nie pojechali – i już tam pozostali.

LISTY: latus@dziennik.com

ZDJ¢CIE | ELENA PUMNEA Uczestnicy Światowego Forum Mediów Polonijnych

ZDJĘCIE NA OK¸ADCE | PAP/EPA/S. SABAWOON

Weekend | NDZ | OCTOBER 30, 2010 | 3

dział kombatancki

ZASŁUŻENI DLA NOWEGO JORKU Wspominając zmarłych zasłużonych dla Nowego Jorku nie wypada nie zacząć od człowieka, dzięki któremu holenderscy osadnicy zaczęli budować przyszłą metropolię.

W 1626 roku Peter Minuit odkupił wyspę Manhattan od zamieszkującego ją plemienia Indian. Historycy nie są zgodni, czy walutą była faktycznie garść paciorków, czy 60 guldenów. Faktem jest jednak to, że transakcja ta niezmiernie opłaciła się kolonizatorom.

Ciekawostką jest, że Minuit, dzięki któremu rozpoczęła się historia NYC, spędził w powstającym mieście tylko 5 lat swojego życia.

Więcej czasu, bo całe pół wieku, w Nowym Jorku przesiedział rodowity nowojorczyk Washington Irving (zm. 1859). Miasto zawdzięcza pisarzowi m.in. jeden ze swoich przydomków: Gotham City oraz stworzenie fikcyjnej postaci Knickerbockera, ojca najstarszego nowojorskiego rodu. Nazwisko Oto dziewięć to stało się od tamtej pory określeniem osób, które mieszkańca NYC. I stąd też nazwa drużyny New York Knicks. odcisnęły Miasto nie byłoby dziś takim, jakie jest, bez teatrów na Broadwayu. Kierunek i rozswoje piętno mach, z jakim rozwinął się broadwayowna historii ski musical, jest dziełem George’a Michaela Cohana (zm. 1942). Znany jako “the man miasta. who owned Broadway” stworzył niesłychaną ilość piosenek i przedstawień, z których wiele granych jest do dziś. Tytuł jednej z nich widnieje na jego pomniku na Times Square: “Give my Regards to Broadway”.

Cohan kreował Nowy Jork na scenie, a Weegee go dokumentował. Tak naprawdę nazywał się Arthur Fellig (zm. w 1968); urodził się w Galicji, skąd jego rodzina przeniosła się do Stanów. W latach 20. zaczął pracować jako fotograf. Dokumentował głównie miejsca zbrodni, wypadków i sceny uliczne. Album z jego zdjęciami “Naked City” jest nieprawdopodobnym zapisem życia miasta lat 30. i 40.

W tym samym czasie burmistrzem NYC był charyzmatyczny Fiorello La Guardia (zm. 1947). Wydał on wojnę włoskim gangsterom, przeciwstawił się korupcji w urzędach i postanowił doprowadzić miasto do porządku. Zawalczył o fundusze federalne i pchnął w infrastruk-

Fiorello La Guardia

Zdjęcia: Archiwum

EWA ÂRÓDKA

Jane Jacobs

turę NYC ponad miliard dolarów. Dzięki temu pracę przy budowie autostrad, mostów i tuneli znaleźli nowojorczycy poszkodowani przez Wielki Kryzys.

A skoro mowa o La Guardii, nie można zapomnieć i o Robercie Mosesie (zm. 1981). To on właśnie, m.in. podczas kadencji wspomnianego burmistrza, był tzw. wielkim budowniczym Nowego Jorku. Słynął z trudnego charakteru i braku empatii wobec mieszkańców dzielnic, w których wprowadzał swoje urbanistyczne wizje. Ale ponieważ o zmarłych nie mówi się źle, lepiej wspomnieć jego najlepsze dzieła, czyli m.in. mosty Triborough i Verrazano, stadion Shea, Lincoln Center, siedzibę ONZ i doprowadzenie do porządku Central Parku.

Wiele pomysłów Mosesa ostro krytykowała Jane Jacobs (zm. 2006), pisarka i aktywistka na rzecz właściwego planowania miejskiego. Walczyła m.in. przeciwko bezmyślnemu przecinaniu autostradami dzielnic. I to właśnie dzięki jej zaangażowaniu i kampanii społecznej miasto odstąpiło od zniszczenia SoHo i Greenwich Village i wybudowania na tym terenie w latach 60. Lower Manhattan Expressway.

Mieszkańcy-artyści Nowego Jorku w znaczący sposób przyłożyli się do rozwoju współczesnego graffiti i sztuki w przestrzeni publicznej. Od lat 70. metro i budynki we wszystkich dzielnicach pokryły anonimowe dzieła. Jednym z późniejszych twórców był artysta Keith Harring (zm. 1990), który zapadł w pamięć mieszkańców miasta rysunkiem “The Radiant Baby”, pojawiającym się tu i ówdzie. Potem stał się rozpoznawalnym na skalę międzynarodową artystą, który nadal tworzył murale w NYC. Jeden z nich można nadal podziwiać w szpitalu Woodhull Medical Center.

Nowy Jork chlubi się wieloma wielkimi artystami, których kariera artystyczna rozwinęła się pod wpływem

Robert Moses

kultury miasta. Wśród nich był także genialny dyrygent i kompozytor Leonard Bernstein (zm. 1990). Dyrektor artystyczny New York Philharmonic zasłużył się nie tylko jako autor wielu dzieł (skomponował m.in.

“West Side Story”), ale i jako osoba, która spopularyzowała muzykę klasyczną i nauczyła wielu nowojorczyków jej słuchać. W czasie jego pogrzebu ulicami Manhattanu robotnicy drogowi zdejmowali kaski i krzyczeli “Goodbye, Lenny”.

KRÓLESTWA SŁOŃCA

Wyprawy geograficzne, które obok nowych źródeł złota i korzeni miały przynieść odpowiedź na pytanie, gdzie leżą i jak wyglądają wrota niebieskie i bramy piekielne, dały niestety efekt połowiczny.

ALFA OMEGA Złoto, owszem, znalazło się w skarbcach Majów i Azteków, natomiast kwestia lokalizacji Piekła i Nieba pozostała otwarta.

Dowiedziono jedynie, że miejsce, dokąd udaje się po śmierci dusza, nie mieści się – jak chcieli starożytni Grecy – na dalekiej Północy, gdzie mitologia antyczna zwyczajowo sytuowała Wyspy Szczęśliwe. Nie ma go również tam, gdzie chciało je widzieć wczesne chrześcijaństwo, czyli na Dalekim Wschodzie.

Kiedy zatem zdobyto ostateczne dowody, że Trzecie Królestwo nie jest z tego świata, życie pozagrobowe ostatecznie przeniosło się w tak zwane Zaświaty, sytuowane w całości w bliżej nieokreślonej topograficznie Sferze Mitycznej.

Ale przekonanie, że miejsce pośmiertnej egzystencji duszy musi posiadać jakieś parametry przestrzenne i wymiar fizyczny, okazało się wspólne dla większości znanych nam systemów religijnych. No, może z wyjątkiem tych, które kwestię lokalizacji duszy rozwiązują za pomocą reinkarnacji, więc za równo Piekło, jak i Niebo funduChrześcijańskie ją wiernym – wedle zasług – po prowyobrażenia stu na Ziemi. A potem nie ma już nic, bo celem egzystencji jest właRaju i Piekła śnie absolutna jedność z Bytem Mew sensie topografii tafizycznym, czyli Nirwana.

Chrześcijańskie wyobrażenia Rai charakterystyki ju i Piekła w sensie topografii i charakterystyki najwięcej zawdzięczanajwięcej ją antycznemu pogaństwu. A konzawdzięczają kretnie starożytnej koncepcji Hadesu – podziemnego królestwa zmarantycznemu łych, podzielonego na antyczny odpogaństwu. powiednik Raju – Pola Elizejskie, gdzie panuje wieczna wiosna (“nuda, nic się nie dzieje”) oraz prekursorskie wobec Piekła miejsce pośmiertnej kaźni – Tartar (tam można przynajmniej liczyć na jakąś bardziej dynamiczną akcję rozpisaną na kotły z gorącą smołą, fajerwerki rozpalonej siarki i temu podobne atrakcje).

Ta struktura zostanie potem skopiowana w najbardziej chyba znanej wizji Piekła, zawartej w “Boskiej komedii” Dantego.

Rzecz ciekawa, pomimo że w kwestii Piekła zapanowała w chrześcijańskim świecie względna zgoda, że leży “gdzieś pod ziemią”, to co do Nieba sprawa się komplikuje.

Wedle Dantego znajduje się ono w tym samym miejscu, co Inferno, tyle że zajmuje szczyt górującej nad okolicą Góry Czyśćcowej. Inne wizje pośmiertnego Raju sytuują Krainę Błogosławionych

Zdjęcia: Archiwum

Weekend | NDZ | 30 PAŹDZIERNIKA 2010 | 4

kijem w mrowisko

w przestrzeni niebieskiej, nadając jej najczęściej formę architektoniczną (Nowa Jerozolima) albo florystyczną (Rajski Ogród).

Sądząc z licznych przedstawień malarskich i opisów literackich, w Niebie dusze głównie uczestniczą w zbiorowych popisach wokalnych.

Na greckich Polach Elizejskich jest zdecydowanie ciszej i nikt nie fałszuje. Ale za to trzeba spacerować po pokrytych anemonami łąkach. To miłe, ale żeby tak chodzić i chodzić w nieskończoność...

Wobec powyższego najlepiej mają się chyba dusze wyznawców judaizmu, których Zaświaty najbardziej przypominają nie karcer (jak chrześcijańskie Piekło), świetlicę wyposażoną w telewizję Polsat (jak rozśpiewane Niebo) albo spacerniak (jak antyczne Elizjum), tylko zbiorową sypialnię.

Hebrajski Szeol to Kraina Zapomnienia, gdzie dusze zmarłych czekają w nieświadomości i swoistym uśpieniu na moment zmartwychwstania z nadejściem Mesjasza.

W dawniejszych żydowskich wierzeniach istniał także judaistyczny odpowiednik Inferna – miejsca męki.

Była nim Gehenna, kraina, która – w przeciwieństwie do Wysp Błogosławionych czy pól Elizejskich – istniała całkiem realnie. Był to wąwóz w najbliższym sąsiedztwie J e r o z o l i m y, traktowany jako wysypisko wiecznie tlących się śmieci, gdzie grzebano też ciała niegodne tradycyjnego pochówku.

W ten sposób nastąpiło ujawnione w Nowym Testamencie kulturowe skojarzenie ognia, potępienia i męki, które pozwoliło przekształcić żydowską Gehennę w chrześcijańskie Inferno.

No ale jak rzeczywiście wyglądają Zaświaty – do dzisiaj nie wiadomo. Wiadomo tylko, że “Piekło to inni”.

ZOMBI I INNE ZARAZY Mało co działa tak paraliżująco jak widmo masowej, niewidzialnej zagłady, która na domiar złego przenosi się z człowieka na człowieka.

Na tak nośne narzędzie paniki nie mogą być obojętni twórcy filmowi. Tym bardziej że często można się odwołać do prawdziwych wydarzeń, a dzięki temu skuteczniej napędzić publice pietra.

Zaraźliwy nowotwór?

Późny wieczór, klinika szpitalu w kalifornijskim Riverside. Na ostry dyżur trafia 31-letnia Gloria Ramirez. Kobieta cierpiąca na raka szyjki macicy jest w stanie agonalnym, z zanikającym oddechem i spowolnioną akcją serca. Ani aplikacja silnych leków, ani też defibrylacja nie przynoszą skutku. Personel odnotowuje w pomieszczeniu trudny do zniesienia odór. Jedna z pielęgniarek pobiera od pacjentki krew. Zanim zemdleje, odczuje silną woń amoniaku, a w pobranej cieczy dostrzeże zielonkawe kryształki. Przytomność tracą kolejno wszyscy członkowie personelu ratującego panią Ramirez. Pacjentka umiera, a szpital zostaje ewakuowany. Do akcji wkraczają specjalne oddziały ds. trujących substancji. Żadnych toksyn jednak nie znajdują.

Wypadek tzw. toxic lady, mający miejsce w lutym 1994 r., zrobił zawrotną furorę w medialnym świecie, stając się nawet inspiracją dla jednego odcinka “The X Files”. To bez wątpienia najbardziej jaSposoby skrawa realizacja zbiorowej fobii przed dziesiątkowania niekontrolowaną zarazą. Strach przed wirusem, który dziesiątkuje daną spopopulacji (lub łeczność, oczywiście ma wielkie oczy.

Ustalenia oficjalnego dochodzenia w w najgorszym sprawie Ramirez, główną przyczyną feprzypadku – ralnych omdleń określiły bowiem... zjawi sko zbiorowej histerii. pozbycia się Tłumaczenie, iż za tajemniczym wikilku osób) są rusem stoi zwykła autosugestia, oczywi ście nie zostało zaakceptowane przez niewyczerpane zwolenników apokaliptycznych scenariuszy. O ile lekarze nie byli przygotowali na coś takiego, o tyle odbiorcy kultury masowej zdecydowanie tak. Historia toxic lady skupia w sobie bowiem najważniejsze elementy modelu hipotetycznej zarazy: nieznane źródło infekcji, szybkość jej rozprzestrzeniania się, bezradność władz medycznych oraz próby instytucjonalnego zaprowadzenia porządku.

Wirusy i obcy

Problem postawy wobec epidemii był tematem wielu dzieł literatury współczesnej, jak “Dżuma” Alberta Camusa, “Zabawa w masakrę” Eugene Ionesco czy “Miasto ślepców” zmarłego w czerwcu José Saramago. To jednak nie na kartach książek czy deskach teatralnych motyw widma eksterminacji przynosi najobfitsze plony. Domeną irracjonalnego strachu przed epidemią stało się bowiem kino popularne.

Strach przed nieokreślonym wirusem jeszcze w latach 50. przybierał w filmowej fantastyce zawoalowaną formę. Wszystko z powodu zimnowojennej psychozy, która potencjalne zagrożenie dostrzegała w niewidocznej dla gołego oka dezintegracji społeczeństwa.

Za nią zaś stała oczywiście komunistyczna zaraza. Ale filmowcy zamiast szpiegowskich knowań często wybierali motyw inwazji z kosmosu. Przybierała ona charakter na pozór niedostrzegalnej infiltracji społeczeństwa, przeistaczanego w posłusznych najeźdźcy niewolników.

“Oni już tu są! Idą po ciebie!” – krzyczał w stronę widza bohater ekranizacji powieści Jacka Finneya “Inwazja porywaczy ciał” (1956, później trzy kolejne). Don Siegel nakręcił ją w szczytowym momencie manii prześladowczej trawiącej amerykańskie społeczeństwo. Filmów, które prezentowały błyskawiczną “podmiankę” ludzkości było wtedy zadziwiająco sporo. W “Najeźdźcach z Marsa” Williama Camerona Menziesa (1953) młody chłopak orientuje się, że mieszkańcy jego miasta stali się bezwolnymi marionetkami w rękach tytułowych kosmitów. Koncept rozprzestrzeniającego się zła z kosmosu wykorzystywały również brytyjskie fabuły z profesorem Quatermassem w reżyserii Vala Guesta.

W “The Quatermass Xperiment” (1955) astronauta znaleziony w rozbitej rakiecie staje się nośnikiem groźnego zarodka, a w “Quatermass 2” (1957) wrodzy przybysze, planując inwazję, kontrolują nawet członków parlamentu.

Zapomniany film Edwarda L. Cahna “Invisible Invaders” (1959) sprowadza kwestię kosmicznego zagrożenia do absurdu. Oto niewidzialni przybysze z Księżyca przenikają ciała nieboszczyków, by przypuścić atak na tropiącego ich profesora. Na przełomie lat 50. i 60. tego typu pomysł był szczytem cynicznej eksploatacji.

Dekadę później nabrał jednak rewolucyjnego wymiaru. W epoce dzieci-kwiatów, wojny w Wietnamie i kontrkulturowego fermentu widok ożywionych zwłok niekoniecznie budził śmiech.

Zdjęcia: Materiały promocyjne

ŁUKASZ BADULA ŁUKASZ DZIATKIEWICZ

Weekend | NDZ | OCTOBER 30, 2010 | 5

Weekend w kinie

W stylu zombi

Treść słynnej “Nocy żywych trupów” George’a Romero (1968) interpretowano na wszelkie możliwe sposoby: od krytyki konsumpcjonizmu do ostrzeżenia przed rosnącą znieczulicą społeczną. Zapożyczona z karaibskiego folkloru postać zombi była przecież anonimową osobą z sąsiedztwa, uruchamiającą efekt śmiertelnego domina.

Wirus, który uruchamiał kanibalistyczną żądzę, jest tyle mało prawdopodobny, co malowniczy. Być może dlatego zrobił zawrotną karierę w kinie, choć nie zawsze w kostiumie zombi. Mieszkańcy luksusowego hotelu w “Dreszczach” Davida Cronenberga (1975) padają ofiarą pasożyta, wzmagającego, ni mniej ni więcej, powszechną chuć. Główny bohater w “Syndromie eboli” Chińczyka Hermana Yau (1996), po kontakcie z Afrykanką zakażoną tytułowym wirusem, staje się właściwie jednoosobową bronią masowego (za)rażenia. Zaś grupa studentów z “Cabin Fever” Eli Rotha (2002, plus remake) musi zaradzić wirusowi o dermatologicznych objawach.

Napisana w 1954 r. powieść Richarda Mathesona “Jestem legendą” o wampirzej zarazie i samotnie walczącym z nią ostatnim człowieku na Ziemi, zainspirowała wielu filmowców.

Trzykrotnie pokuszono się o jej ekranizację: w 1964, 1971 i 2007 r. Ta ostatnia miała ten sam tytuł co książkowy oryginał. W niej akcję umieszczono Nowym Jorku, którego jedynym mieszkańcem jest wojskowy wirusolog (Will Smith).

To, że podobne sposoby dziesiątkowania populacji (lub w najgorszym przypadku – pozbycia się kilku osób) są niewyczerpane, udowodnił choćby niedawny fenomen hiszpańskiej dylogii “[Rec]” (w przygotowaniu dwa sequele, a Amerykanie już nakręcili dwie swoje wersje).

Ale czy rzeczywiście – tym bardziej że prawdziwe epidemie mają miejsce – jest się czego obawiać? Jak stwierdził Paolo Gulisano, autor książki “Pandemie”: “Przed bakteriami i wirusami, przed czymkolwiek innym jako źródłem problemu pandemii stoi zawsze bałagan w ludzkiej kulturze”. Kino nie jest tu wyjątkiem.

GDY ZMALAŁ CAŁY ŚWIAT Według współczesnej psychologii żal odczuwamy głębiej niż radość, a frustracja towarzysząca stracie jest bez porównania bardziej dojmująca niż satysfakcja z zysku.

MARIAN POLAK

To podobno przystosowanie ewolucyjne, które każe nam odczuwać cierpienie niewspółmiernie bardziej niż zadowolenie, byśmy – instynktownie broniąc się przed negatywnymi emocjami – unikali niebezpieczeństwa i ryzyka.

Z tych samych powodów kryzysy życiowe, od których nie da się uciec, zostały poddane ścisłej kontroli “rytuałów przejścia”, z których najstarszym udokumentowanym przez badania archeologiczne jest ceremoniał żegnania zmarłych członków społeczności.

Już neandertalczycy wiedzieli, że dla dobra własnego i całej wspólnoty śmieć osoby bliskiej trzeba najpierw zrytualizować, a potem “przepracować”, co czynili na długo przedtem, nim współczesna psychoterapia wymyśliła narzędzia kontrolujące prawidłowy przebieg żałoby.

Nowoczesne metody radzenia sobie w podobnych sytuacjach niewiele ustępują więc już utrwalonym społecznym zwyczajom opartym na założeniu, że ostateczne pożegnanie bliskiej osoby i powrót do codziennego życia po jej utracie to proces, który trwa przynajmniej rok, a w niektórych trudnych przypadkach znacznie dłużej.

Jak kulturowa intuicja uzupełnia w tej mierze współczesną psychologię, świadczy choćby znany wiersz Leś-miana “Do siostry”, który definiuje kolejne etapy żałoby dokładnie tak, jak czynią to podręczniki do psychoterapii.

Psychologia: “Pierwsza faza to szok i otępienie, które następuje za-

raz po śmierci bliskiej osoby. Może mu towarzyszyć wstrząs psychiczny, zaprzeczenie i złość”.

Leśmian: “W każdym zgonie tkwi zbrodnia, co snem się powleka Chociaż zbrodniarza brak Wszyscy winni są śmierci każdego człowieka O tak. Na pewno tak!”.

Psychologia: “Drugi etap to tęsknota i żal. Ta faza jest najsilniej związana ze smutkiem, a jednocześnie może się pojawić poczucie winy i wspomnienia innych strat, które poniosło się w życiu”.

Leśmian: “Trup jest zawsze samotny! Sam na sam z otchłanią A właśnie ja – twój brat Suknię tobie sprawiłem za dużą i tanią Suknię na tamten świat (...)

Winnych wskazać potrafię, i nikt się nie broni I ten – i ta – i ów!

I ja sam, ja najbardziej, choć wiem, że i oni!

I ja, i oni znów...”.

Psychologia: “Tuż po pogrzebie pustka po zmarłym zaczyna być szczególnie widoczna. Pojawia się bezradność i tęsknota. Człowiek traci grunt pod nogami i – czasami – poczucie sensu życia”.

Leśmian: “I nagle sam w tym słońcu musiałem pozostać Patrzyłem szynom w ślad

Świat się zmniejszył na zawsze o twą drobną postać I zmalał cały świat”.

Psychologia: “Ostatni element żałoby to faza organizacji, w której ludzie zaczynają akceptować stratę i wracają do równowagi. Czas upływa. Ból, choć pozostaje do końca życia, staje się wreszcie mniej dotkliwy”.

Leśmian: “I myśl wątła do mojej wsnuła się żałoby Niby pajęcza nić Myśl, że nie ma na świecie tak drogiej osoby Bez której nie można żyć!”.

Zanim jednak zdrowa emocjonalnie ludzka istota osiągnie tak określony stan równowagi psychicznej, musi minąć sporo czasu i – jak twierdzi współczesna psychologia – nie da się tego procesu ani zredukować, ani oszukać. Droga na skróty, bycie dzielnym na siłę ,ukrywanie łez, robienie dobrej miny do złej gry i wypieranie smutku mogą skutkować depresją, a w niektórych przypadkach rozpadem systemu wartości i dezintegracją osobowości.

W przechodzeniu przez tak opisane fazy żałoby pomaga wiara religijna, bo daje nadzieję, że rozstanie dotyczy jedynie życia doczesnego, nie jest więc ostateczne. Takie przekonanie pozwala zaakceptować stratę jako wpisaną w metafizyczny plan przekraczający ramy ludzkiego doświadczenia. Osobom niereligijnym pozostaje rytuał i psychoterapia. A ostatecznie kultura.

I poezja Leśmiana.

Polska na zimno

KREMACJA MA PRZYSZŁOŚĆ!

Wciąż pokutują jeszcze w Polsce złe skojarzenia związane z kremacją, ale ta forma pochówku staje się coraz popularniejsze.

Zwolennicy kremacji nie mają trudności z podaniem listy argumentów, że taki spoPRZEMEK sób chowania zmarłych jest o GULDA wiele lepszy niż tradycyjne pochówki, polegające na umieszczeniu ciała w ziemi w trumnie. Zaczyna się ona od powodów czysto higienicznych – niedawne powodzie, które potrafiły wypłukiwać w całym kraju kości i szczątki zmarłych, a następnie zatruwać całe regiony cmentarnymi zarazkami, pokazały, jakim niebezpieczeństwem są tradycyjne cmentarze. Kończy się natomiast nawoływaniem do oszczędzania miejsca – dawne nekropolie rozrastają się w tak geometrycznym tempie, że nie mieszczą się już w wyznaczonych im granicach.

Te argumenty coraz bardziej trafiają do Polaków i coraz częściej skłaniają ich do decyzji o spaleniu zwłok, umieszczeniu ich w trumnie i pochowaniu w tzw. kolumbarium, czyli części cmentarza, przeznaczonej na tego typu pogrzeby. Krematoria i kolumbaria zaczynają pojawiać się coraz częściej w polskich miastach, zwłaszcza tych większych. Kończą się już więc bezpowrotnie czasy – tak było jeszcze w latach 90. – kiedy osoby chcące skremować swoich bliskich musiały najpierw załatwić kosztowny i bardzo skomplikowany organizacyjnie transport zwłok do któregoś z nielicznych jeszcze wówczas krematoriów.

Dziś sprawa jest nieporównywalnie łatwiejsza – wystarczy odpowiednia deklaracja przy załatwianiu formalności i władze cmentarza przygotowują pochówek z kremacją.

Coraz większa popularność takiego sposobu chowania zmarłych napędza też pomysłowość firm, które się

Foto: Archiwum

Weekend | NDZ | 30 PAŹDZIERNIKA 2010 | 6

wyrwij, zachowaj

Kolumbarium na cmentarzu Psie Pole we Wrocławiu

tym zajmują. Jeszcze niedawno prochy umieszczać można było tylko w urnach o tradycyjnym kształcie, dziś do wyboru jest kilkanaście modeli, np. urny przypominające otwartą księgę czy urny w kształcie serca.

Coraz popularniejsze są też kolumbaria, widoczne dziś na prawie każdym cmentarzu. Jeden rzut oka na nie uświadamia, jak bardzo sensowne są argumenty dotyczące powiększającej się powierzchni cmentarzy. Kolumbarium, wyglądające najczęściej jak mur, z dość gęsto umieszczonymi wnękami na urny, zajmuje nieporównywalnie mniej miejsca niż przestrzeń, która potrzebna byłaby na pochowanie analogicznej liczby trumien w tradycyjny sposób.

Co więc – wobec tych wszystkich korzyści i pozytywnych skutków stosowania kremacji – sprawia, że w Pol-

sce ta forma pochówku wciąż budzi sporo negatywnych emocji i przez wielu Polaków jest absolutnie odrzucana?

Dla jednych są to przede wszystkim argumenty o historycznym charakterze, wiążące się z bardzo negatywną konotacją palenia zwłok w polskich dziejach, a zwłaszcza w czasach drugiej wojny światowej. Dla wszystkich, którzy zaczytywali się swego czasu bardzo popularną literaturą obozową, a więc książkami opowiadającymi o obozach koncentracyjnych, samo słowo “krematorium” brzmi groźnie i kojarzy się na tyle jednoznacznie, żeby za nic w świecie nie dać się z własnej woli skremować.

Krematoria od dekad są przecież symbolem tragedii, które miały miejsce w obozach na terenie Polski, a palenie zwłok – symbolem ich bezczeszczenia i kompletnego braku szacunku dla zmarłych. Prawie każdy Polak ma przecież w

pamięci obrazy hitlerowskich oprawców ładujących łopatami wychudzone zwłoki więźniów na krematoryjne ruszty, obrazy, które utrudniają obiektywne spojrzenie na dzisiejsze, nowoczesne krematoria.

Inni podają też argument czysto estetyczny – po prostu nie chcą, żeby ich ciała zaraz po śmierci zostały w tak skuteczny sposób zniszczone i sprowadzone do postaci garści szarego prochu. Argument o tyle pozbawiony sensu, że przecież ciało pochowane w trumnie podlega równie skutecznym, choć dużo bardziej długotrwałym procesom niszczącym. Ale kiedy wyobraźnia podpowiada dramatyczne obrazy płomieni pochłaniających ciało, nie ma szans na racjonalną dyskusję. I pewnie dlatego kremacja – mimo swej rosnącej popularności – w Polsce długo pozostanie tylko alternatywnym, a nie dominującym sposobem chowania zmarłych.

Weekend | NDZ | OCTOBER 30, 2010 | 7

kijem w mrowisko

POLSKIE TRUMNY Przekonanie, że “Polską rządzą trumny”, wygląda w świetle niedawnych

Słynna teza Jerzego Giedroycia odnosi się do nieodległych chronologicznie czaMARIAN sów Drugiej Rzeczpospolitej.

CHLABICZ To wtedy – zdaniem redaktora z Maison Laffitte – symboliczny rząd dusz przejęły nad Wisłą upiory Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. I odtąd już nie aktualnie rządzący politycy, lecz te właśnie dwie “trumny” przesądzać miały zarówno o kształcie bieżącego życia społecznego, jak i o narodowej tożsamości kolejnych pokoleń Polaków.

Z owego zagrobnego dziedzictwa, którego sanktuarium stanowiło miejsce pochówku narodowych bohaterów – Wawel – brać się też miały narodowe fobie, lęki, uprzedzenia, stereotypy, skłonność do zaściankowego tradycjonalizmu, nacjonalistycznego zadęcia i zastępowania aktualnej racji stanu tak zwaną “polityką historyczną”.

Sentencja Giedroycia, choć pewnie atrakcyjna dla wielbicieli “Zmierzchu”, nie jest jednak do końca prawdziwa, bo w oczywisty sposób zaprzecza jej sceptycznie nastawiona do spirytyzmu epoka PRL-u, kiedy to jedynym oficjalnie uznaJuż nie politycy, wanym duchem było krążące nad Eulecz “trumny” ropą widmo komunizmu.

Toteż jeśli już trumny miałyby rząprzesądzać miały dzić Polską, to głównie tą emigracyjo kształcie życia ną, jak wampir krwi złaknioną narodowej mitologii. Nad Wisłą natomiast społecznego mary z przeszłości zostały na powrót i o narodowej zapędzone do nekropolii na Wawelu i od tamtej pory kult przeszłości nie tożsamości przekładał się prawie w ogóle na konkolejnych pokoleń kret bieżącej polityki.

Odpowiedzialnością za taki stan rzePolaków. czy (i uwiąd patriotycznego ducha) obarczono hurtem komunistów.

Ale kiedy ostatnio drzwi wawelskiej krypty znów zo-

stały uchylone na potrzeby aktualnej polityki historycznej i narodowe upiory powróciły (w charakterze szkieletów) do szaf niektórych parlamentarzystów, wypada przypomnieć, że egzekwie nad zmorami narodowej przeszłości odprawiono – w imię dobra współczesnych Polaków – na długo przedtem, nim narodził się na świecie homo sovieticus. A rolę naczelnego egzorcysty przyjął wówczas na siebie Czwarty Wieszcz – Stanisław Wyspiański.

Gdyby ująć w jednym zdaniu jego pogląd na temat historii w polityce, to wypadałoby napisać, że Wyspiański uważał oczywistą w czasach niewoli skłonność do kultu przeszłości (i jego symboli – trumien wawelskich) za polskie nieszczęście.

Wychodził z przekonania, że narodowe mity – zwłaszcza ten mesjański, łączący sprawę polską z męczeństwem, ofiarą krwi i klęską, a podsycany przez literaturę romantyczną – stoją na przeszkodzie modernizacji kraju i ograniczają jego perspektywy na rychłą niepodległość. Że trumny, sprawujące rząd dusz nad Wisłą w czasach zaborów, zagradzają nam drogę do przezwyciężenia narodowych fobii, i że to nie tyle zbieg historycznych okoliczności, co zatruwający umysły Polaków kult grobów i nabożnego cierpiętnictwa skazują naród i państwo polskie na dobrowolnie obsadzoną rolę ofiary losu.

Za najbardziej przejrzystą wykładnię tych przekonań wypada uznać mało już dzisiaj pamiętany dramat “Wyzwolenie”, który w całej rozciągłości potwierdza tezę redaktora Giedroycia – trumny rządzą Polską! Naj-

Weekend

Magazyn Weekend redaguje: Jan Latus, 212-594-2266 w. 25.

Stali wspó∏pracownicy: Bo˝ena Chlabicz, Marian Chlabicz, Stanis∏aw Kokesz, Monika Âli˝, Piotr Milewski, Piotr Powietrzyƒski.

Piszà z Polski: ¸ukasz Dziatkiewicz, Przemek Gulda, Katarzyna

Foto: Archiwum

politycznych wypadków na prawo naturalne, ale jego kariera jest krótka.

wyższy urząd nad państwem i narodem sprawuje jed- Zwodziłeś duszę daremno nak w “Wyzwoleniu” nie Piłsudski, Dmowski, Bole- Ukazywałeś mi niebo sław Śmiały czy Kazimierz Wielki, co jeszcze nie by- Groby otwierasz przede mną! łoby w opinii Wyspiańskiego takie najgorsze. Z wy- Krzyż przeklnę, Chrystusa godło sokości srebrnego sarkofagu w prezbiterium Katedry Gdy męką naród uwiodło!

Finałem tego radykalnego sporu o Polskę i mesjanizm Wawelskiej Polską rządzi bowiem – i to już od niemal tysiąclecia – święty Stanisław ze Szczepanowa. jest zatrzaśnięcie krypty i symboliczna destrukcja trumPostać, od której rozpoczęła swoją rolę narodowego ny świętego Stanisława w ostatnim z dramatów Wyspiańsanktuarium krypta na Wawelu, patron Polski i zara- skiego z cyklu wawelskiego – “Akropolis”.

Tymczasem uwolnione na fali politycznej koniunkzem symbol trwającego od całych stuleci, a nad Wisłą do dzisiaj nierozstrzygniętego sporu między wła- tury wawelskie duchy przeszłości znów czekają nad Widzą świecką i duchowną o zwierzchnictwo (moralne i słą na kolejnego egzorcystę. prawne) nad państwem i narodem. Zdaniem Wyspiańskiego to właśnie ta “trumna WOJ CIECH KOZAK wszystkich trumien” zagrodziła Polsce drogę do modernizacji i wolności.

U Wyspiańskiego Geniusz (Mickiewicz) tak oto definiuje narodowe cele: Geniusz: Wprowadzę was w świątynię, tum, Potęgi waszej, waszych dum Tam mieć będziecie Polskę świętą Wybraną Polskę, wywróżoną Z ducha, z Ducha poczętą!!!

Tam wielkość! Wielkość tam was woła!

Przez wrota grobu do kościoła!!!

Za Polski śmierć – Odkupienie Za Polski krzyżową mękę Wy duchem zespoleni Zstępujcie ze mną w podziemie Kędy przeszłość stawia swe urny.

Na co Konrad odpowiada: Krzyżowej męki upiorze

Krawczyƒska, Ewa Âródka, Daniel Wyszogrodzki.

Reklamuj si´ w Weekendzie. Dzia∏ Reklamy i Marketingu.

Dyr. Dominik Przyby∏o: Tel: 212-594-2266 wew. 34; Fax: 212-594-5538; Displays@dziennik.com

piórkiem w sedno

BAD BUGS

(Wydawca nie ponosi odpowiedzialnoÊci za treÊç publikowanych og∏oszeƒ. The Publisher disclaims any liability for the content of any advertisement appearing in this magazine).

Piszcie listy do: weekend@dziennik.com

CZARNE WYGRYWA

“Nie wiem, kto wymyślił wysokie obcasy – powiedziała kiedyś Marilyn Monroe – ale wszystkie kobiety dużo mu zawdzięczają”. Podobnie ma się sprawa z czernią jako uniwersalnym i zawsze modnym kolorem konfekcji. Z tym, że tutaj akurat wiadomo, kto to wymyślił.

To osobista zasługa Pierwszej Damy świata mody CoBO˚ENA CHLABICZ co Chanel, która pół wieku temu pokazała na wybiegach “małą czarną”.

Od tej pory czarny już zawsze będzie “czarnym”, czyli kolorem uniwersalnym, dającym gwarancję stosowności stroju na wszystkie (może poza ślubem, a i to tylko wtedy, gdy występuje się na nim w charakterze panny młodej) okoliczności, sytuacje i okazje.

Wcześniej czernie nosiły zakon nice i wdowy, bo generalCzarny jest kolorem nie wygląda się w nich poważuniwersalnym, nie i smutno. A konkretnie, to po prostu wątło, blado i efemedającym gwarancję rycznie, co tłumaczy, dlaczego stosowności stroju czerń zrobiła tak oszałamiającą karierę w okolicach Madina wszystkie son Avenue w epoce heroin lo(poza ślubem) ok. Okoliczność, że czarny postarza, okazała się w ten spookoliczności i okazje. sób znacznie mniej istotna od faktu, że wyszczupla!

Tym bardziej że kiry dodają lat wyłącznie brunetkom. U blondynek, szczególnie tych chemicznych i stosujących makijaż, efekt jest odwrotny – mocny kontrast działa nawet lekko “odświeżająco” (ale tylko pod warunkiem, że czerń jest głęboka, a tkanina dobrej jakości; w spłowiałej albo wyblakłej każdy będzie wyglądać niezdrowo i “biednie”).

Dodatkowym walorem czerni w dawniejszych czasach był też aspekt praktyczny, dzisiaj, w dobie pralek automatycznych, detergentów, chińskich pralni chemicznych oraz supermarketów handlujących tanią konfekcją, zdecydowanie mniej istotny.

Niemniej dobra mała czarna i teraz zapewnia niezbyt

Zdjęcia: Archiwum

Weekend | NDZ | 30 PAŹDZIERNIKA 2010 | 8

dział odzieżowy

majętnym kobietom z aspiracjami do elegancji bezpieczeństwo towarzyskie. Wystarczy odświeżyć dodatki,

by przez całe lata “było co na siebie włożyć” i by nie prowokować na imprezie współczujących spojrzeń lepiej ubranych koleżanek.

No i – last but not least – czerń pasuje do wszystkiego, doskonale komponując się ze strojami w każdym odcieniu. Stąd dzisiejsza popularność czarnych akcesoriów i trudności w zakupie szpilek czy torebki w innym kolorze. Moda na czernie leży zresztą w żywotnym interesie producentów dodatków i konfekcji, bo z góry określony profil produkcji zmniejsza wydatnie ryzyko rynkowe.

No bo co zrobić z tonami beżowych kozaków i czekoladowych czółenek, które fatalnym zrządzeniem losu nie sprzedadzą się do wiosny (gdy nowym kolorem sezonu zostanie granatowy i niebieski)?

Tak więc czerń to rozwiązanie w sam raz na kryzys finansowy.

Na dodatek, jako kolor dostojności i powagi, czarny polubiły wojujące feministki. Profesjonalistka w czerni to jednak nie to samo, co wciśnięta w różowy kostium baby doll. Kogoś takiego nie da się, ot, tak, po prostu, spacyfikować nazywając “małym słodkim głuptaskiem”, kupić tanim komplementem, a na koniec odesłać po kawę do kuchni.

W karierze pomógł też czerni egzystencjalizm w wydaniu paryskim, rozpisany na symbolizujące smutek istnienia czarne golfy intelektualistek, które – w połowie minionego stulecia – traciły młodość i urodę w zadymionych kawiarniach nad Sekwaną, w dyskusjach o Sartrze.

Jeśli dodać do tego okoliczność, że czerń jest tradycyjnym kolorem żałoby, to rzeczywiście – w czasach gdy prawdziwa osobowość jest niczym (a zresztą – co to takiego?), a publiczny wizerunek – wszystkim, czarny wygrywa w konfrontacji z całą resztą kolorów. Które przy nim wypadają blado, nieprofesjonalnie, niepoważnie (nie-...), jarmarcznie, tandetnie i – o zgrozo – infantylnie.

A na to nie może sobie przecież pozwolić żadna szanująca się kobieta.

Na szczęście wiedzą o tym projektanci mody. No i umieją też liczyć. Toteż we wszystkich niemal najnowszych kolekcjach (tym razem zwłaszcza w ofercie Dolce&Gabbana), pomimo zdecydowanej dominacji brązów i szarości, zawsze znajdzie się przecież tradycyjna “mała czarna” i czarne szpilki. Którym wszystkie kobiety dużo zawdzięczają.