Nowy Dziennik 2014/12/05 Pzegląd Polski

Przegląd Polski MIESIĘCZNY DODATEK KULTURALNY

nowego dziennika

GRUDZIEŃ 2014

Madonna adorująca Dzieciątko Sandra Botticellego jest jednym z dziesięciu obrazów pochodzących ze zbiorów muzeum w Edynburgu, prezentowanych (do 1 lutego 2015) w nowojorskiej Frick Collection na wystawie Masterpieces from the Scottish National Gallery

Eligiusz Niewiadomski: zapomniany malarz Paweł Rzewuski

ZDJĘCIE: ARCHIWUM

Uwaga: Pierwszy numer Przeglądu Polskiego w nowym roku ukaże się wyjątkowo w drugi piątek miesiąca, czyli 9 stycznia 2015; następne wydania będą ukazywać się tak jak do tej pory – w pierwszy piątek miesiąca.

Z motyką na słońce.

O realizacji niezwykłej idei Jolanta Ciosek

Marian Chlabicz-Polak: tłumacz poezji Leśmiana Jolanta Wysocka

2 Przegląd Polski

Leśmian nie jest dla mnie przekładowym koszmarem DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

GRUDZIEŃ 2014

Z Marianem Chlabiczem-Polakiem, dziennikarzem, poetą, pisarzem i tłumaczem, o jego najnowszym przekładzie na język angielski poezji Bolesława Leśmiana Marvellations, rozmawia Jolanta Wysocka

W pełni podzielam opinię Dedecjusza. Powiem więcej, zabierając się do pracy zawsze mam w pamięci dwa przykazania naszego wybitnego poety-tłumacza Stanisława Barańczaka, że “po pierwsze poezji nie należy tłumaczyć na prozę, a po drugie dobrej poezji na złą poezję”.

Tłumacz, zanim jeszcze przystąpi do przekładu wiersza, najpierw, jak każdy inny czytelnik, poddaje go interpretacji. Ta zależy od bardzo wielu czynników, choćby takich, jak wykształcenie, kontekst kulturowy, doświadczenie życiowe czy wreszcie poziom wrażliwości. Ale przekładanie wiersza to znacznie więcej niż jego interpretacja i analiza – to proces zarazem odtwórczy i twórczy. Tłumacz, by móc tego dokonać, musi nie tylko znać doskonale oba języki, literaturę i historię obu kultur, poetykę obu języków oraz opanować warsztat translatorski (tego wszystkiego się można nauczyć), lecz przede wszystkim powinien być poetą właśnie, czyli kimś, kto potrafi poezję nie tylko przekładać, również tworzyć. Najlepiej, żeby miał talent poetycki równy lub przynajmniej porównywalny z talentem autora oryginału. Nie bez kozery użyłem tu słowa “autor”, gdyż obecnie tłumaczy literatury, zupełnie zasłużenie, określa się mianem “drugich autorów”, a umieszczanie ich nazwisk na okładkach tomów poezji, kiedyś rzadkie, dziś stało się normą.

Zatem tłumacz poezji jest zawsze poetą, nawet jeśli tworzy tylko w języku, na który przekłada. Jakim poetą, to już kwestia umiejętności i talentu. Ja piszę wiersze w obu językach (czasami tłumaczę samego siebie z jednego języka na drugi), ale na razie lądują one głęboko na dnie licznych szuflad, których powoli zaczyna mi już brakować…

Marian Chlabicz-Polak na tle obrazu Janusza Skowrona, ilustratora tomików tłumaczeń Leśmiana

na jest zbudowana na osnowie rytmiczno-dźwiękowej, bez której nie byłaby taka, jaka właśnie jest.

Jak sami wiemy, zwłaszcza że obcujemy na co dzień z angielskim, jest to język bardzo różny od polskiego, co znacznie utrudnia tłumaOdpowiedź jest dość prosta. Leśmian jest czenie, ale nie oznacza, że jest ono niemożli“od zawsze” moim ulubionym poetą. Jest dla we. Nie bez znaczenia jest fakt, że przekład z mnie ucieleśnieniem poety “prawdziwego” języka tak lokalnego jak polski na globalny, jalub – jak go określił Julian Tuwim – “Poety kim jest język Szekspira, pozwala na uczynieAbsolutnego”. Z drugiej strony jestem, odkąd nie (taką mam nieskromną nadzieję) Leśmiapamiętam, wielkim entuzjastą języka angiel- na poetą światowym, bo na to zasługuje, a jeskiego, który uważam za najlepsze ze wszyst- go poezja jest jak najbardziej uniwersalna.

W tej sytuacji przekład poezji Leśmiana włakich wymyślonych dotąd narzędzi komunikacji, dodatkowo dysponującym jeszcze wyjąt- śnie na angielski wydał mi się czymś oczywikowymi walorami dźwiękowymi (prozodia), co stym, niejako naturalnym.

Podjąłem się tego zadania w przekonaniu, czyni go doskonałym tworzywem dla poezji.

Jak sprawne to narzędzie, przekonuje co- że taki przekład należy się Leśmianowi, uchodzienne doświadczenie. Wszyscy wiemy, jak dzącemu przecież nie bez racji za jednego z świetnie brzmią w języku angielskim piosen- największych poetów polskojęzycznych, a naki z najbardziej nawet banalnym tekstem, co wet największego w całej historii naszej litezawdzięczają eufoniczności angielszczyzny. ratury. Uczyniłem to z nadzieją, że jeśli mój Tymczasem, jak wiadomo, poezja Leśmia- zamiar się powiedzie, autor Łąki być może staTo już drugi tom poezji Bolesława Leśmiana przez pana przetłumaczony. Dlaczego zainteresował się pan właśnie Leśmianem i postanowił przybliżyć jego poezję angielskojęzycznemu czytelnikowi?

ZDJĘCIE: Z ARCHIWUM M. CHLABICZA-POLAKA

Tłumaczenie obcojęzycznego tekstu literackiego jest zawsze wielkim wyzwaniem, a szczególnie trudna jest do tłumaczenia poezja, ponieważ – jak powiedział Karl Dedecjusz – “teksty poetyckie tłumaczy się nie z języka na język, ale z poezji na poezję”. Czy to oznacza, że poezję powinni tłumaczyć tylko poeci?

nie się poetą o zasięgu i znaczeniu światowym, zaistniawszy w języku globalnym, jakim jest język Szekspira, bo w pełni na to zasługuje, a jego poezja jest – jak wszyscy wiemy – ponadczasowa i uniwersalna.

ka), któremu Leśmian nadał nowe znaczenie.

Ale zdarzają się i rzeczywiste neologizmy, których nie uda się odnaleźć w żadnym słowniku, choć – ponieważ zostały utworzone na gruncie języka polskiego – zwykle daje się je odczytać bez szczególnego wysiłku (bezczas, duPoezja Leśmiana jest szczególnie trudna do siołek, zanieszumienie). Czynią one poezję Letłumaczenia, chociażby ze względu na specy- śmiana bardziej niezwykłą, niecodzienną, i doficzne neologizmy, tzw. leśmianizmy, a w do- kładnie taką samą niezwykłość staram się oddatku język angielski – wydaje mi się – posia- tworzyć w języku Dickensa, stosując w tym celu podobne jak Leśmian zabiegi na języku. da mniej bogate słownictwo niż polski.

Leśmianizmy czy – jak chciał Mieczysław W pierwszej kolejności korzystam z dawnych Jastrun – “cudotwory językowe” Leśmiana rze- słowników anglojęzycznych, leksykonów czywiście są tak idiosykratyczne, że nawet dla gwar, a w uzasadnionych przypadkach sam – Polaka są często nieczytelne, choć nierzadko wzorem Leśmiana – tworzę mniej lub bardziej ich znaczenia można domyślić się z kontek- ekwiwalentne neologizmy angielskie (ja to nastu albo odszukać w słownikach Lindego, War- zywam “leśmiangielszczeniem”). Szczerze poszawskim czy innym równie starym dykcjo- wiedziawszy, w sugestii, że to polski jest najnarzu. Nie bez powodu mówię o słownikach, bogatszym językiem na świecie, wyczuwam bo często to, co uważamy za neologizm, jest pewną prowokację, gdyż – czego dowodzi staarchaizmem (np. pooglądać), wyrażeniem gwa- tystyka – ten zaszczytny tytuł przysługuje włarowym, staropolskim (trupięgi) lub neoseman- śnie angielskiemu. Wystarczy zacytować najtyzmem, czyli słowem/wyrażeniem (zagęst- nowsze dane z badań Uniwersytetu Harvar-

GRUDZIEŃ 2014 da i Google’a. Współczesna angielszczyzna dysponuje prawie 1 150 000 słów (2014), a każdego roku przybywa jej około 10 000 nowych haseł.

Także możliwości słowotwórcze angielskiego są bardzo bogate, choć jednak – trzeba przyznać – nieco ograniczone w stosunku do języka polskiego (co widać, na przykład, w przypadku zdrobnień). Ale ten brak w zakresie form deminutywnych doskonale rekompensuje większa liczba synonimów w języku Albionu.

Reasumując, myślę, że z anglojęzyczną wersją leśmianizmów radzę sobie całkiem nieźle i po przetłumaczeniu ok. 100 wierszy nabrałem wprawy w ich kreowaniu. Jak to robię?

Najkrócej – wyobrażam sobie, jak by to napisał Leśmian, gdyby był poetą angielskim.

W technice przekładu poetyckiego niemal zawsze pojawia się pytanie: czy przekład ma być wierny, czy piękny. Które podejście jest panu bliższe?

Dla mnie to nie jest alternatywa, bo gdyby była, to chyba w ogóle nie zabierałbym się za tłumaczenie poezji. Takie podejście oczywiście utrudnia zadanie i stanowi spore wyzwanie, tym większe, że mówimy tutaj o tłumaczeniu poezji Leśmiana, którą Stanisław Barańczak nazwał metaforycznie “największym koszmarem tłumacza”. Naturalnie najłatwiej byłoby przekładać wiersze prozą, co daje pewność, że tłumaczenie będzie “wierne”. Cóż jednak zrobić w sytuacji, kiedy forma jest dla utworu równie, a kto wie, czy nawet nie bardziej istotna niż “znaczenie”? I po co komu przekład, który wprawdzie zachowuje literalne znaczenie utworu, ale odbiera mu tożsamość, bo tłumaczenie przestaje być wierszem?

Dlatego zrobiłem wszystko (i nadal to czynię, bo tłumaczenie poezji Leśmiana jest w toku), by – trzymając się przywołanej w pytaniu alternatywy, dotyczącej urody albo wierności przekładu – w miarę możliwości zachować zarówno sens, jak i formalne piękno tych wierszy. Moim zdaniem tłumaczenie powinno dostarczać tych samych doznań estetycznych, intelektualnych i emocjonalnych co oryginał. Jego forma powinna być jak najbardziej zbliżona do pierwowzoru, oczywiście z zachowaniem zasad wersyfikacji języka docelowego. Treść też powinna być zachowana bez przekłamań, bo w przeciwnym razie, byłby to nie przekład, ale – co najwyżej – parafraza czy po prostu wiersz oparty na oryginale (co nierzadko ma miejsce w przekładach w

DODATEK KULTURALNY nowego ogóle). Zachowanie treści bardzo utrudnia, niestety, jednoczesne dochowanie wierności formie, zwłaszcza gdy oryginały to wiersze rymowane i ściśle sylabotoniczne. Język polski, posiadający niemal nieograniczoną liczbę form fleksyjnych, a co za tym idzie – także możliwości konstruowania rymów, znacznie przewyższa pod tym względem język Yeatsa, który jest praktycznie pozbawiony deklinacji i koniugacji. Ale i z tym można sobie jakoś radzić. Trzeba się tylko więcej – nazwijmy to – nagimnastykować, starając, by język mniej od polskiego “giętki” i tak powiedział wszystko, co pomyślał poeta. W odwodzie pozostają, na szczęście, rymy bardziej wyszukane – asonansowe, konsonansowe, aliteracje… Trzeba się tylko pilnować, by unikać zestawień oczywistych i banalnych (typu love – dove), bo to raziłoby czytelnika anglojęzycznego i redukowało wyrafinowaną poezję Leśmiana do poziomu rymowanki…

W przypadku twórczości autora Napoju cienistego niezmiernie ważna jest też muzyczność.

Do tego stopnia, że uważał on (o czym pisał w Traktacie o poezji), że “przekład wiersza wówczas dopiero jest doskonałym przekładem, jeżeli słuchacz, nie znając języka przekładu, poznaje oryginał po tej właśnie bezsłownej melodii (…)”.

Poezja to dla Leśmiana były nie tylko słowa, stopy metryczne czy rymy, ale też melodyka, sposób widzenia i doświadczania świata i przekazanie tego słuchaczowi (lub czytelnikowi) poprzez określenia i metafory, w których naturalny przepływ dźwięków języka da się porównać do utworu muzycznego, wykonywanego przez określony zestaw instrumentów.

I tutaj pojawia się kolejna trudność. Bo odtworzenie tego brzmienia w tłumaczeniu nie jest możliwe. Można za to zastąpić jedno brzmienie innym. Innymi słowy – dokonać swoistej aranżacji z języka na język, tak jak czyni się to w przypadku instrumentów muzycznych.

W ten sposób w udanym przekładzie da się usłyszeć (rozpoznać) tę samą “melodię”, choć będzie ona brzmiała inaczej niż w oryginale.

Kwestia, czy dana melodia lepiej brzmi w wykonaniu na skrzypcach, czy na fortepianie, to już sprawa gustu. Ważne, żeby wciąż dało się w niej rozpoznać pierwotną melodię. Dlatego udane tłumaczenie może się komuś podobać nawet bardziej niż oryginał. Osiągnięcie takiej sytuacji to ideał, do którego usilnie dążę.

dziennika

Co sprawiało panu największą trudność podczas pracy translatorskiej?

Tłumaczenie “poezji niemożliwej”, jak nazwał twórczość autora Sadu rozstajnego Tymoteusz Karpowicz, wymaga stworzenia dla niej równie “niemożliwej” wersji języka przekładu. Na tej drodze najtrudniejsze do pokonania były – jak sądzę – neologizmy. Czasami powstało kilka wersji, z których trudno było wybrać jedną. Nieraz przetłumaczony był już cały wiersz, a brakowało tylko tego jednego słowa. Tak było np. ze Znikomkiem.

Chciałem, aby jego “znikomość” w tłumaczeniu była dokładnie tej samej natury, co ta w oryginale, i w końcu Znikomek został “Nearunbeenem”, który jest amalgamatem trzech morfemów near-un-been. Czasami, czytając jakiś wiersz Leśmiana, myślę, że jest on nieprzetłumaczalny, ale już po chwili porzucam to przekonanie, bo zaczynam “słyszeć” go – niejako – w tłumaczeniu. Tak, słyszeć, bo – podobnie jak Leśmian – uważam, że poezję powinno się czytać głośno. No i wtedy nie mam już wyjścia. Jakiś wewnętrzny imperatyw nakazuje mi – “przetłumacz to”, i schlebia – “na pewno potrafisz”… No więc – chcąc nie chcąc – tłumaczę.

Przegląd Polski

3

ze względu na wspomnianą bezpowrotnie utraconą “słyszalność” mowy ojczystej. Wymagało to chyba większej czujności słuchowej z mojej strony. I mam nadzieję, że polski Neruda brzmi jak Neruda…

Czy w obrębie pana zainteresowań jako tłumacza jest jedynie poezja? Czy może ma pan w planach również przekład prozy?

Obecnie zajmuję się wyłącznie tłumaczeniem poezji, co nie wyklucza, że w przyszłości nie zajmę się przekładem twórczości prozatorskiej.

Ale lubię wyzwania, a Leśmian nie jest dla mnie przekładowym koszmarem. Szczerze powiedziawszy, jeśli ktoś jest w stanie tłumaczyć Leśmiana na angielski, to na cokolwiek by się nie zdecydował, będzie już tylko łatwiej.

Zacząłem tłumaczyć na polski traktat Allana Edgara Poego Eureka: A Prose Poem, który on sam uważał za dzieło swojego życia. Jest to utwór niemal mistyczny, w którym mistrz opowieści niesamowitych przewidział, czy też raczej przeczuł, wiele odkryć naukowych naszych czasów.

Jakie dzieła literatury polskiej chciałby pan przetłumaczyć na język angielski?

Wszystkie dzieła Leśmiana, więc jestem dopiero na początku drogi. A poza tym… wszystkie dzieła Leśmiana, ale tak całkiem serio, to myślę, że warto by jeszcze przełożyć Brzechwę i Tuwima. Tego pierwszego głównie dla przyTłumaczenie z “cudzego” na “nasze” jest pro- szłych anglojęzycznych wnuków, chociaż w cesem zdecydowanie odmiennym od przekła- zasadzie to dla wszystkich. Obaj poeci są bardania “z naszego” na inne języki. Choćby dla- dzo trudni do tłumaczenia, bo też uprawiają tego, że rzadko kiedy analizujemy mowę oj- lingwistyczną ekwilibrystykę i gry słowne. Ale czystą pod kątem lingwistycznym. Nie zwra- co tam, dam radę, przecież jestem tłumaczem ca naszej uwagi charakterystyczny “szelest” Leśmiana p polszczyzny ani jej inne cechy formalne, bo to wszystko jest dla nas naturalne. Używając własnego języka, skupiamy się głównie na jego warstwie komunikacyjnej, a więc znaczeniu. Gdy tłumaczę na angielski, to wciąż czuję, choć z latami pewnie coraz słabiej, jego specyficzną dźwięczność, rytm, muzyczność, gdyż jest to język wyuczony.

Język hiszpański jest również bardzo inny niż polszczyzna, ale poezja Nerudy nie jest tak ściśle wierna zasadom wersyfikacyjnym, jak twórczość Leśmiana, co już, samo w sobie, czyni ją łatwiejszą do przekładu. Nawet rymy nie są tu dokładne, a jedynie asonansowe, więc i z tego powodu też jest łatwiej. Myślę, że tym razem oddanie muzyczności hiszpańskiego w języku Mickiewicza stanowiło sporą trudność, Ma pan na swoim koncie również przekład poezji Pabla Nerudy, tym razem na język polski.

W jakim stopniu można porównać te dwie prace translatorskie?

mm ZNIKOMEK

NEARUNBEEN

W cienistym istnieƒ bezładzie Znikomek błàka si´ skocznie, Jedno ma oko bł´kitne, a drugie – piwne, wi´c raczej Nie widzi Êwiata tak samo, lecz ka˝dym okiem – inaczej I nie wie, który z tych Êwiatów jest rzeczywisty – zaocznie?

Nearunbeen spryly meanders through shadows’ randan.

His left eye is hazel-brown, and blue is the right, And each time, each of his eyes sees a different site.

Which one is uneyely real – he can’t understand.

Dwie dusze tai w swej piersi: jedna po niebie si´ włóczy, Druga – na ziemi marnieje. Dwie naraz kocha dziewczyny: Ta czarna – snu wieczystego na pami´ç barwnie si´ uczy, Ta jasna – całun powiewny tka dla umarłej doliny.

In his chest, there are two souls: in heaven one roves, On earth wastes away the other. Two girls are his love: The one, dark-haired, learns in colors her last sleep by rote, The blonde knits the shroud of mist for a lifeless clough.

Którà z nich kocha naprawd´? Złe Êcie˝ki! Gł´bokie wody!

Urwiska! – Nawoływania! – I znikàd ˝adnej pomocy!

I powikłane od l´ku, w mrok pierzchajàce ogrody!

A w dłoniach – nadmiar istnienia, a w oczach – okruchy nocy!

Which of them does he love truly? Wrong roads, rushing streams, And all over – steep cliffs, callings! Nowhere – help in sight!

Gardens, tangled up by fear, vanish into dreams!

In his hands – too much existence, in – eyes – crumbs of night!

I mgła na ustach dziewczyny, rumianych marzeƒ rozgrzewkà, A kwiaty wzajem si´ widzà – a zgony wzajem si´ tłumià!

Znikomek spo˝ył k´s chleba i mi´sza złotà màtewkà Cieƒ własny z cieniem brzóz kilku. A brzozy Ênià si´ i szumià.

And are warmed with crimsoned visions the girl’s misted lips, Flowers look at one another, and deaths by turns die.

And he eats a grain of heaven. With a golden whisk, He hlends his shade with trees’ shade. In dreams – birches sigh.

Bolesław Leśmian, tłumaczenie: Marian Chlabicz-Polak

Słowno-wizualno-muzyczny wieczór poezji Leśmiana Marvellations odbędzie 12 grudnia 2014 r. (piątek) w klubie Amber na Greenpoincie (71 India Street), podczas którego zostanie zaprezentowany kolejny, wydany w tym roku, polsko-angielski tomik tłumaczeń najpiękniejszych wierszy Leśmiana – Marvellations. Wybrane wiersze przeczyta ich tłumacz Marian Polak-Chlabicz, który chętnie odpowie także na pytania publiczności. Wizualną oprawę wieczoru zapewnią “leśmianowskie” grafiki i obrazy Janusza Skowrona, który zilustrował wszystkie dotychczas wydane tłumaczenia, oraz zdjęcia leśmianowskich “dziwotworów”, wypatrzonych w naturze przez samego tłumacza. Muzycznie uświetni wieczór Dorota Huculak, która zaśpiewa kilka wierszy Leśmiana w obu wersjach językowych. Na zakończenie spotkania będzie można kupić książki z autografem tłumacza i ilustratora oraz grafiki – doskonały prezent gwiazdkowy.

4 Przegląd Polski

Z motyką na słońce DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

GRUDZIEŃ 2014

JOLANTA CIOSEK

Już jako dziecko zachwycał się rozgwieżdżonym niebem.

Zastanawiał się, co to jest, jak daleko się znajduje, jak może być zorganizowane.

Tak zaczęło się jego zainteresowanie astronomią.

lanie Pogórza Ciężkowickiego. “Drogę, którą jechaliśmy, jak i obserwatorium nazwałem imieniem królowej Jadwigi – mówi dr Wszołek. – Chciałbym, aby w przyszłości oficjalnie tak się nazywały. Mam szczególny sentyment do tej świętej. Gdy byłem małym chłopcem, mama zabierała mnie do Krakowa, do ciotki, ale też na Wawel. A tam nic mnie tak nie interesowało jak grób królowej Jadwigi”.

Po rodzicach odziedziczył hektar ziemi i stary drewniany dom kryty strzechą, resztę dokupił i tak uzbierało się ze dwadzieścia hektarów.

Część już podzielił między dzieci, na części buduje obserwatorium. Z okna budynku głównego widok rozciąga się na całą polanę. “Z tego miejsca niebo jest piękne, jest zupełnie przyzwoity astroklimat i dlatego tu buduję obserwatorium – wyjaśnia naukowiec. – Obiekt powstaje na wzgórzu, na wysokości 350 m n.p.m.

Pośród lasów, w oddaleniu od domostw okolicznych wsi, tu zanieczyszczenie nocnego nieba światłem sztucznym jest niewielkie”.

Budowę obserwatorium dr Wszołek rozpo“Obserwatorium nie buduje się czął w 1998 roku, na najbardziej dzikiej poladla samego siebie. To jest realizacja nie spośród swoich posiadłości, w miejscu odjakiejś głębszej idei, którą człowiek ludnym i bez żadnego zabezpieczenia medialnego, z bardzo skromnymi rodzinnymi zasoodnajduje, nią żyje i którą bami finansowymi. Przy budowie, odległej o 250 km od miejsca zamieszkania, pracowała chce realizować” z doskoku cała rodzina. Żona i jedna z córek [dr Bogdan Wszołek] Bogdana Wszołka są zawodowymi astronomami, ale pozostałych dwoje dzieci też pomagamu była bieda, nie było pieniędzy na buty, do ło przy budowie. “Zrobiliśmy to bez żadnych szkoły chodził na bosaka. Tak samo do kościo- grantów, z własnej kieszeni. W trakcie budoła – dobrze pamięta chłód kościelnej posadz- wy wielokrotnie doświadczyłem ingerencji z ki, na której stawiał gołe stopy. Dziś Bogdan góry – twierdzi dr Wszołek. – Kto chce, moWszołek jest doktorem astronomii, absolwen- że włączyć się w pomoc przy budowie obsertem Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego watorium. Każde ręce są potrzebne, każdy dowspółpracownikiem, adiunktem w Instytucie bry pomysł może być wdrożony do realizacji.

Fizyki w częstochowskiej Akademii im. Jana Korzystam z pomocy wybranych, zaufanych Długosza, wykładowcą uniwersyteckim, twór- pracowników. Wiele rzeczy wykonuję sam, bo cą pierwszego w Polsce planetarium cyfrowe- skłonność do budowlanki mam w genach. Od go umieszczonego w Częstochowie, wydaw- młodości zawsze coś buduję lub remontuję”.

Na początku zbudowano gmach główny i cą artykułów i publikacji o tematyce astronomicznej, prezesem Stowarzyszenia “Astrono- dwie pięciometrowe kopuły dla teleskopów mia Nova”, a przede wszystkim budowniczym optycznych. “Podczas budowy trzeba było doprywatnego obserwatorium astronomicznego, wozić żwir, cegłę, cement. Traktory z ładunktóre jest w trakcie wyposażania. Dwie kopu- kiem tonęły w błocie, a inne traktory musiały ły i gmach główny mieszczą się na pięknej po- je wyciągać – opowiada astronom. – I tak w

W 2012 roku stanął w obserwatorium pierwszy radioteleskop – nowoczesna 9-metrowa amerykańska antena satelitarna RT-9

ZDJĘCIA: Z ARCHIWUM B. WSZOŁKA

“W mojej rodzinnej miejscowości, w Rzepienniku Biskupim, są idealne warunki do obserwacji nieba. Właśnie tam, na leśnej polanie położonej na szczycie wzgórza, powstaje moje obserwatorium” – mówi Bogdan Wszołek, dr astronomii, który buduje pierwsze w Polsce, a drugie w Europie prywatne obserwatorium astronomiczne.

Mama urodziła go po przyjściu z sumy i po ugotowaniu obiadu w niedzielę, 30 grudnia 1956 roku, w podkarpackiej wsi Rzepiennik.

To było zaraz po zachodzie słońca, które przebywało wtedy w gwiazdozbiorze Strzelca, w zodiakalnym znaku Koziorożca. Wyrastał w bliskim kontakcie z dziką przyrodą, a mięso odebrane wilkom lub z piskląt wron, zabranych z gniazd, było prawie jedynym źródłem białka zwierzęcego w diecie. Dziecięce lata spędzał na pracach polowych i zbieraniu owoców leśnych. Od wczesnych lat pasł bydło. W do-

Dr astronomii Bogdan Wszołek buduje pierwsze w Polsce, a drugie w Europie prywatne obserwatorium astronomiczne

kółko. Nigdy nie było wiadomo, czy się uda, czy coś złego się nie wydarzy. Dojedzie – nie dojedzie? Raz trzeba do granic możliwości pchać samochód, innym razem wykopywać go z błota. Tony towaru na pace, błoto, noc… Mordercza praca, a koszty co najmniej dwa razy wyższe niż przy typowej budowie. Bo przecież to odludne miejsce nie miało prądu, żadnego zbrojenia, a drogi – szkoda mówić. Wiele razy było tak, że tylko cudem boskim człowiek uszedł z życiem, jak choćby wtedy, gdy z wozu zsunęły się dwie tony blachy dachowej. Tylko niebywały refleks uratował mi życie – wspomina mój rozmówca. – Ale obserwatorium trzeba budować w odludnym miejscu, z dala od miejsc zamieszkania i sztucznych świateł, więc od początku wiedziałem, że lekko nie będzie”.

W 2012 roku stanął w obserwatorium pierwszy radioteleskop; nowoczesna 9-metrowa amerykańska antena satelitarna RT-9, która przez dziesięć lat pracowała w Psarach koło Kielc, zanim została przeniesiona do Rzepiennika. Dr Wszołek i jego syn własnymi rękami rozebrali radio-

Budynki dla teleskopów; kopuły są obrotowe z odsuwaną szczeliną obserwacyjną

teleskop. Odkupili go po przystępnej cenie, niewiele wyższej niż cena złomu. Gdyby nie nasi pasjonaci, to bezcenny instrument poszedłby na przetopienie. W roku 2014 do Rzepiennika dr Wszołek sprowadził mobilną naziemną stację satelitarną amerykańskiej firmy ViaSat. Jest to antena wojskowa o średnicy czaszy 5,4 metra, zdolna w szybkim tempie skierować się na dowolny kierunek, w pełnym zakresie azymutu i wysokości ponad horyzont. To była natowska, wojskowa antena, która do marca 2010 pracowała w Komorowie i wraz z satelitą Ikonos II służyła obrazowaniu, z niebywałą rozdzielczością, obszaru Europy – od Pirenejów po Ural.

“Te dwie amerykańskie anteny to są dwa największe nasze skarby, przy których można zapomnieć o całej reszcie obiektów na terenie obserwatorium – podkreśla dr Wszołek. – Jeśli chodzi o radioastronomiczny sprzęt, to cały jest z Ameryki. Chodzę, załatwiam, szukam sojuszników, sponsorów. Ale nie żebrzę, nie proszę.

Co tu dużo gadać: uratowałem te dwie anteny, które mam u siebie, i nie tylko te. » STR. 10

GRUDZIEŃ 2014

DODATEK KULTURALNY nowego

Przegląd Polski

dziennika

Eli giusz Nie wia dom ski – ma larz za po mnia ny

5

Jego czyn z 16 grudnia 1922 r. przeciął brutalnie życie nie tylko Gabriela Narutowicza, ale również jego własne.

Podczas przedstawiania zamachu w Zachęcie zapomina się często o sylwetce samego zamachowca.

Eligiusz Niewiadomski nie był postacią anonimową, lecz znaną w kręgach kulturalnych. Urodził się 145 lat temu, 1 grudnia 1869 r.

ską Rosją. Wiadomo również, że wykładał w szkole im. Cecylii Plater-Zyberkówny.

Podczas I wojny światowej niepowołany do wojska Niewiadomski działał w organizacjach sanitarnych i milicji obywatelskiej. Pracował również cały czas nad swoimi pracami popularyzującymi sztukę. Nie był zaangażowany w żadną organizacje polityczną. Sytuacja zmieniła się jednak z nastaniem 1918 r., kiedy został mianowany naczelnikiem szkolnictwa artystycznego w Mówiąc o Eligiuszu Niewiadomskim łatwo nie jak Wyspiański, zwracał się ku motywom Ministerstwie Kultury i Sztuki. Tam właśnie zamożna popaść w generalizację. Po pierwsze, religijnym (np. Chrystus w Ogrójcu). Był rów- czął pracować niezwykle czynnie, aby wyjść ze wbrew stanowi rzeczy próbuje się zrobić z nie- nież autorem polichromii w kościele św. Bar- sztuką do jak najszerszych mas. Wykładał rówgo prawicowego fanatyka, choć był on tak na- tłomieja w Koninie, w której połączył elemen- nież w Szkole Sztuk Pięknych, a jednym z jeprawdę co najwyżej fanatykiem antysemickim ty patriotyczne (ale nie nacjonalistyczne) z re- go studentów był Antoni Słonimski.

Jego prywatne życie nie należało do najszczę(te dwa zbiory mają części wspólne, lecz nie ligijnymi. Dzieło to było szeroko komentowatożsame ze sobą!). Po drugie, zupełnie zapo- ne w ówczesnej prasie, w tym i Kurierze Ilu- śliwszych. Ożenił się z Marią de Tilly, z któmina się, kim zamachowiec był naprawdę i ja- strowanym, na którego stronie tytułowej przed- rą miał dwójkę dzieci (Stefan oraz Anna). Z kie miejsce w artystycznym świecie zajmował. stawiono fragment adoracji Najświętszego Sa- synem brał udział w wojnie 1920 r., gdzie po Patrzy się na niego jedynie przez pryzmat za- kramentu autorstwa Niewiadomskiego. Wśród raz pierwszy w życiu poznał smak prawdzimachu, którego dokonał, podczas gdy na wy- najlepiej rozpoznawalnych prac artysty nale- wej wojaczki. Warto zatrzymać się w tym miejdarzenie to spojrzeć trzeba przez pryzmat je- ży na pewno wymienić portret Stefana Żerom- scu na dłużej. Jak twierdzi w swojej książce go życia. Trzeźwą ocenę trochę utrudnia naj- skiego, z którym podobno malarz był w przy- o Niewiadomskim Patryk Pleskot, wydarzeczęściej reprodukowane zdjęcie Niewiadom- jacielskich stosunkach. Wydał również w 1899 nia z czasu zmagań polsko-bolszewickich wyskiego: na fotelu siedzi rozparta antypatyczna r. Atlas dziejów Polski, zawierający 13 kolo- warły na niego olbrzymi wpływ. Malarz był postać, gładko ogolona, o nieprzystępnym wy- rowych mapek, w którym przedstawił mapy od bowiem “chory na Polskę” i stworzył sobie razie twarzy. Na innych zdjęciach wyglądał ina- czasów panowania Piastów. Napisał również niemalże fantastyczną wizję narodu polskieczej: najczęściej jako starszy, spokojny, poważ- Program i metoda nauki rysunków w średnich go jako narodu herosów, którego żołnierze winny dżentelmen z krótko przystrzyżoną bródką. i wyższych szkołach techniczno-mechanicznych. ni być wzorem cnót rycerskich. W rzeczywistości wojskowi nie są jednak rycerzami, artysta musiał znaleźć więc wytłumaczenie takiego stanu rzeczy. Wybrał odpowiedź dosyć fantastyczną: duszę polskiego narodu miał zniszczyć Piłsudski. Wydarzenia z grudnia 1922 r. były konsekwencją tej myśli.

Nawet osoby lubiące Niewiadomskiego podkreślały jego trudny charakter. Łatwo popadał w złość i zachowywał się wtedy w sposób dziwaczny, obrażając się niczym małe dziecko. Przez większość życia sprawiał wrażenie zamkniętego w sobie i niemalże zawsze śmiertelnie poważnego, wręcz ascetycznego Witraże autorstwa Niewiadomskiego w kościele farnym św. Bartłomieja w Koninie w kontaktach z innymi osobami. Z drugiej stroWiele książek z dwudziestolecia międzywo- ny łatwo było zarazić go jakąś myślą, w czym ZDOLNY ARTYSTA Urodził się w Warszawie 1 grudnia 1869 r. jennego zawiera ilustracje jego autorstwa, jak wielu obserwatorów upatrywało źródła jego czynu. Jako stały rys jego poglądów należy w rodzinie Wincenta Niewiadomskiego, pra- chociażby Słoń Duda Julii Duszyńskiej.

Nie skupiał się jedynie na sztuce malarskiej, natomiast wymienić skrajny antysemityzm, z cownika mennicy państwowej i powstańca styczniowego, oraz Julianny Andrigun Wer- prowadząc również działania popularyzator- którym dosyć często się obnosił. ner, mieszczanki najprawdopodobniej niemiec- skie. Jako najważniejszą pozycję trzeba wykiego pochodzenia. Po przedwczesnej śmier- mienić tu Malarstwo polskie XIX i XX wieku, STRZAŁY W ZACHĘCIE ci swoich rodziców młodym Eligiuszem za- wydane już pośmiertnie, a kończone podczas Zajścia z 16 grudnia 1922 r. opisywano już jęła się jego siostra Cecylia, najstarsza z szóst- pobytów w więzieniu w 1922/1923 r. Przez wielokrotnie, podobnie jak wielodniową nawiele lat był również krytykiem sztuki, a swo- gonkę na Gabriela Narutowicza ze strony śroki rodzeństwa.

Podobnie jak niemała liczba młodzieńców je felietony posyłał do takich tytułów, jak Ku- dowisk endeckich oraz późniejszy proces Niez dobrych domów Niewiadomski trafił do Gim- rier Codzienny, Kurier Warszawski czy Tygo- wiadomskiego. Nie będę go zatem opisywał. nazjum Realnego w Warszawie. W 1888 r. dnik Ilustrowany.

Warto jednak wspomnieć, że wśród osób staukończył wydział matematyczny tejże szkoły, rających się go bronić był psychiatra pochonie kształcił się jednak dalej w obranym wczeCZŁOWIEK CZYNU dzenia żydowskiego Maurycy Urstein, który śniej kierunku, rozpoczął bowiem studia w PePolitycznie Niewiadomski był zorientowa- napisał nawet broszurę Eligjusz Niewiadomtersburskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był nie- ny raczej ku rozwiązaniom rewolucyjnym. Je- ski w oświetleniu psychiatry. Argumentował zwykle uzdolnionym człowiekiem, dzięki go sympatie wiązały się jednak z endecją, a nie w niej, że zamachowiec cierpiał na schizofreczemu ukończył edukację ze złotym medalem, PPS-em. Wiadomo, że w nocy z 2 na 3 czerw- nię i powinien być otoczony opieką lekarską. co dawało mu możliwość legitymowania się ca 1901 r. został aresztowany przez carską poWarto tu także przytoczyć dwie wypowietytułem artysty I klasy. Następnie udał się do licję pod zarzutem przemytu nielegalnej bibu- dzi zamachowca: “Stałem w dalszym ciągu tyParyża, gdzie kontynuował naukę w Académie ły i że spędził w warszawskiej Cytadeli kilka łem do leżącego pana Narutowicza. Po upłydes Beaux-Arts. Podczas pobytu w stolicy Fran- miesięcy. Początkowo był związany z prawi- wie może pół minuty posłyszałem za sobą «trzycji przeżył nieszczęśliwy wypadek, w skutek cową Ligą Narodową, przestał się jednak w niej majcie go». Wówczas ktoś z tyłu do mnie podktórego doznał poparzenia (niestety, źródła mil- udzielać i zwrócił się raczej ku lewicowej Wol- szedł i ujął w łokciach. Trzymał lekko, po chwiczą o szczegółach). W skutek obrażeń zmniej- nej Wszechnicy Polskiej, w której był jednym li powiedziałem mu: «może pan nie trzymać, szył swoją aktywność malarską, kierując się z wykładowców. Tego typu zajęcia były nie- nie ucieknę»”. ku teorii sztuki. zwykle postępowe (między innymi do wykłaA także znamienne: “Narutowicz jako człoW swojej twórczości artystycznej trzymał się dów dopuszczano kobiety) oraz wywrotowe wiek dla mnie nie istniał”. W drugiej wyporealizmu. Podobnie jak większość artystów je- (utrwalały kulturę polską), więc uznane zosta- wiedzi nie chodziło o odmawianie prezydengo pokolenia przeżywał fascynację polskimi ły przez władze carskie za nielegalne. Z jed- towi człowieczeństwa. Niewiadomski zabił, górami, czemu dał wyraz między innymi w ob- nej strony malarz deklarował się jako endek, z kierując się nie indywidualnymi cechami sworazie Pejzaż tatrzański. Równocześnie, podob- drugiej potępiał romanse tego stronnictwa z car- jej ofiary, a piastowaną przez nią funkcją. Gdy-

ZDJĘCIA: ARCHIWUM

PAWEŁ RZEWUSKI

Eligiusz Niewiadomski był malarzem, wykładowcą i krytykiem sztuki

by na prezydenta został wybrany Piłsudski, to właśnie on zginąłby w zamachu. Zwłaszcza,że to właśnie naczelnik był osobą, do której Niewiadomski pałał największa antypatią.

Nie mam zamiaru ferować wyroków, kto był naprawdę winny śmierci Gabriela Narutowicza. Sądzę natomiast, że wskazywanie tu jedynie na Niewiadomskiego powinno być rozpatrywane w kategoriach karygodnego uproszczenia, zaś prawdziwych sprawców należy szukać znacznie wyżej.

Swój los Niewiadomski przypieczętował podczas procesu, kiedy nie sprzeciwiał się karze śmierci. Co ciekawe, wielu nieprzychylnych mu komentatorów negatywnie oceniało wysokość wyroku. Zamachowiec spędził w więzieniu 2 miesiące, podczas których kończył swoją pracę naukową oraz napisał, dosyć nieskładne, Listy z więzienia, w których czytamy między innymi: “Piłsudskiemu, człowiekowi z tak fenomenalnem szczęściem, z twarzą wspaniałą, w której każdy Polak radby widzieć bohatera, możnaby darować wiele błędów i braków charakteru. Nie mogę mu darować jednego tylko, że okazał się w czasach wielkich tak małym duchowo. Tak niedorosłym do roli, jaką podjął. Wszystko, co zrobił Polsce złego i co jeszcze zrobi, to nie dlatego żeby chciał... Żeby miał wolę zła i niszczenia. To tylko pospolita małoduszność i nieudolność. Czy można go za to winić – a raczej jego tylko? Czy nie jesteśmy współwinni my wszyscy, żeśmy go nie poznali i utrzymali na stanowiskach – nie na jego miarę?”.

Należy dodać, że w żadnej z 14 kartek z więzienia nie pada nazwisko Narutowicza. Nie pojawia się również żadne wytłumaczenie zamachu.

Na mocy decyzji sądu Eligiusz Niewiadomski został rozstrzelany 31 stycznia 1923 r. na stoku Cytadeli. W ostatnich słowach powiedział: “Umieram szczęśliwy, że przestanę patrzeć na to, co z Polską zrobił Piłsudski. Umieram za Polskę, którą gubi Piłsudski”. Następnie ustawiwszy się pod słupkiem zwrócił się do plutonu egzekucyjnego: “Proszę aby mierzono mi w głowę. Ja stanę tak, aby było wam wygodnie”. O godzinie 7:19 wyrok wykonano.

Wydarzenia, które miały miejsce po jego śmierci, niewątpliwie zasługują na osobny artykuł, doszło bowiem do wielu wypaczeń i dziwnych interpretacji, z czego największą aberracją było podniesienie zamachowca do rangi świętego przez część środowisk narodowych. p Bibliografia: Niewiadomski Eligiusz, Atlas do dziejów Polski zawierający trzynaście mapek kolorowanych, nakładem autora, Warszawa 1899 Niewiadomski Eligiusz, Kartki z więzienia, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań 1923 Niewiadomski Eligiusz, Malarstwo polskie XIX i XX wieku, Wydawnictw M. Arcta, Warszawa 1926 Pleskot Patryk, Niewiadomski: zabić prezydenta, Demart, Warszawa 2012 Urstein Maurycy, Eligjusz Niewiadomski w oświetleniu psychiatry, Warszawa 1923 Źródło: portal historyczny Histmag.org, na licencji CC BY-SA 3.0.

6 Przegląd Polski

Wszech obec na woj na i mo ment spo ko ju DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

GRUDZIEŃ 2014

GRAŻYNA DRABIK

Zagęściło się od dobrych przedstawień pełnych pytań, ciekawych i zaskakujących. Gdybym była przesądna, zaczęłabym się porządnie niepokoić. Konflikt bowiem goni za konfliktem, wojna wyziera z różnych stron i kątów. Tu bezbrzeżna pustka i groza Afganistanu, tam echa amerykańskiej wojny domowej, tam znów przeczucia krwawej rzezi w Rwandzie…

ZDJĘCIE: LINE KROGH

amerykańska pisarka traktuje religię, i to religię, która od paru dekad znajduje się na forum publicznym głównie po to, by poddać ją pod pręgierz oskarżeń. Krajobraz otaczający skromne chatki urzeka intensywnością zieleni i łagodną geometrią wzgórz. Rwanda jest tak przyjazna i malownicza, informuje jeden z bohaterów Matki Boskiej z Kibeho, że Pan Bóg chętnie spędza tu wakacje. Wiedza spoza ram sztuki o ludobójstwie na Tutsi, jakie brutalnie przeorało społeczeństwo Rwandy w 1994 r., podważa ten komentarz i naznacza grozą nawet niewinne wydarzenia rozgrywające się na scenie.

Dziewczęta w jasnych mundurkach są pełne wdzięku młodości, lecz także z ostrzem podlotkowej złośliwości. Znajdujemy się w katolickiej szkole średniej, w miasteczku Kibeho, na południu Rwandy. Jak grom z nieba, spada na szkołę – w listopadzie 1981 r. – objawienie Matki Boskiej, ściślej mówiąc wizje “pięknej i dobrej pani”, które otrzymuje 17-letnia Alphonsine Mumureke. Wkrótce objawienia doświadcza także zahukana Anathalie Mukamazimpaka i Marie-Claire Mukangango, najpierw prowodyr wyśmiewania Alphonsine, potem świadek wizyt “Matki Słowa”. Łuk dramatyczny sztuki wykreśla dynamika reakcji ludzi na to nieprawdopodobne zjawisko: oburzenie Siostry Evangelique, która podejrzewa dziewczęta o wyrachowane udawanie.

Wstrzemięźliwa, lecz i zaciekawiona reakcja księdza Tuyshime, starającego się ochronić dziewczyny tak przed surową Siostrą, jak przed gniewem ojca Anathalie, który boi się, że zo-

Magda Czerny jako Izolda w sztuce Studium Teatralnego z Warszawy pt. Król Kier na wylocie

wie Kościoła. Przyjeżdża ojciec Flavia z Watykanu, specjalista od “cudów”, wnosząc nutę szczególnego sceptycyzmu. Dramatu dodaje fakt, że trzy “wybranki” są z plemienia Tutsi, w czasach gdy narastają animozje między tą lepiej wykształconą, zamożniejszą warstwą społeczną a większością z plemienia Hutu.

Każda postać jest ciekawie zarysowana, po ludzku pomieszana w swych motywach. Mądrze wyważona reżyseria Michaela Greifa oraz nadzwyczajna gra Nneka Okafor, Mandi Masden i Joaquina Kalukango sprawia, że widz znajduje się na niepewnym gruncie między racjonalną wątpliwością, zwykłą ciekawością i pokusą poddania się tajemnicy nadzwyczajnego wydarzenia.

PS. Oto koda “z życia”: Marie-Claire zginęła w 1994 r., jedna z ofiar ludobójstwa. Alphonsine opuściła Rwandę, znalazła schronienie w klasztorze w Abidjanie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Anathalie nadal mieszka nieopodal. Objawienia w Kibeho zostały uznane przez papieża w czerwcu 2001 r. Traktowane są więc podobnie jak te, które miały miejsce w Lourdes i Fatimie. Na miejscu, gdzie pojawiła się “Matka Słowa”, zbudowane zostało sanktuarium Matki Bożej Bolesnej, pod opieką ojców pallotynów, obecnie pod kierunkiem o. Zbigniewa Pawłowskiego. Drewniana figurka Dziewicy Maryi z Kibeho, wykonana przez Marka Kowalskiego z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, zdążyła dotrzeć do sanktuarium na parę dni przed intronizacją 28 listopada w 2003 r. * Projekt Suzan-Lori Parks wzbudza podziw rozmachem i ambicją. Początkowym zaczynem do trylogii Father Comes Back from the Wars były dla Parks opowieści ojca, oficera amerykańskiej armii, po powrocie z dwóch okresów służby w Wietnamie. Odwagi dodał najstarszy z eposów zachodniej cywilizacji. Z Odysei wywodzi się imię, jakie początkowo bezimienny Bohater przybiera dla siebie po powrocie z wojny domowej w 1863 r. Z Odysei wywodzi się także imię jego wiernego psa.

“Odyssey Dog”, znany również jako “Odd-See”, czyli “ten, co dziwnie patrzy”, wyprzedzi powrót Ulissesa do domu w Teksasie, wplatając do naturalistycznej konwencji element humoru. Świetnie zagrany przez Jacoba Ming-Trenta, “Odd-See” jest tak przejęty swoją ważną rolą, że chce wszystko naraz oznajmić i w tym wszystkim wszystko zmieścić: dobre i nie-tak-dobre wieści, wspaniałe i nie-tak-piękne czyny swego pana.

Ten ekspresyjny entuzjazm wydaje się reprezentować samą Parks na scenie. Czasem powoduje, że słowa rozlewają się zbyt szerokim potokiem, jak w pierwszej części, “Miara człowieka”, gdzie przydałaby się surowsza interwencja reżyserki Jo Bonney. Bohater, jeszcze jako niewolnik, zmaga się z decyzją, czy iść

ZDJĘCIE: ED LEFKOWICZ

Zaskakuje w sztuce Katori Hall Our Lady of stanie wyklęty, gdy jego wieś dowie się o tej Kibeho szacunek i delikatność, z jakim młoda “czarownicy”. Włączają się w sprawę hierarcho-

Basetrack Live – (od lewej): Kenneth Rodriguez, Tyler La Marr, Trevor Exter, Mazz Swift

ze swym panem na wojnę, czy nie. Kusi obietnica, że za wojenną służbę, otrzyma w nagrodę wolność. Dręczy, że przyszłoby mu walczyć po złej stronie. Tym rozważaniom przyświadcza jego żona Penny; Homer, kuśtykający na szczątku stopy obciętej za próbę ucieczki; oraz chór innych niewolników.

Lecz już w drugiej części, “Bitwa na pustyni”, kunszt pisarki porywa swą wymowną siłą. Głosy są tu mocne i wyraziste: Pułkownik rebelianckiej armii to wielmożny pan, próżny i pewny swego, lecz także dumny i odważny, świadomy swej władzy nad Bohaterem, lecz i swego głębokiego do niego uczucia. Bohater, w mundurze wojsk Południa, przy boku Pułkownika, jest wstrzemięźliwy w słowie, uważny w obserwacjach, pewny swej wartości jako wszechstronny sługa, lecz niepewny swej ludzkiej, poza służbą wartości, ani smaku wolności, bo jej przecież nigdy nie zaznał.

Smith, żołnierz z armii Lincolna, więzień Pułkownika, jest ranny i gotów umierać, lecz silny przekonaniem, że za słuszną sprawą warto umrzeć. Trio jest rozpisane wręcz na miarę klasycznej opery, precyzyjne i pełne pasji, perfekcyjnie poprowadzone przez Bonney i perfekcyjnie zagrane przez Kena Marksa, Sterlinga K. Browna i Louisa Cancelmi.

Co za frajda przyświadczyć takiej “bitwie na pustyni”! Satysfakcja pozwala przetrwać melodramatyczne tendencje trzeciej części, naznaczonej podwójnym trójkątem miłosnym, bo Penny ma nowego partnera, Homera, a Bohater powraca do Teksasu – już jako Ulisses – też z nową partnerką. Czeka się z ciekawością dalszych części ambitnej trylogii, która ma śledzić losy potomków Ulissesa, Penny i Homera do czasów współczesnych. (Przedstawienia 28 października – 16 listopada, w The Public Theater). * O wojnach dzisiejszych, o amerykańskich żołnierzach w Afganistanie, opowiada – z wyczuciem proporcji i z empatią – Basetrack Live, poruszające przedstawienie przygotowane przez Edwarda Bilousa i zespół En Garde Arts.

Bilous wykorzystuje materiały ze specjalnego web-site, One-Eight Basetrack, które pozwala żołnierzom i ich rodzinom utrzymywać

prawie stały kontakt. Ta możliwość może być źródłem siły, podtrzymując bliskość pomimo dystansu, lecz także dodatkowego stresu, kiedy kontakt się przerywa. Oczekuje się nieustannie na słowo potwierdzenia, że wszystko jest normalnie, w porządku.

I tu leży jedna ze szczególnych zasług przedstawienia. Dla żołnierzy w Afganistanie i dla ich rodzin – w New Jersey, Kolorado czy Północnej Dakocie, to “w porządku” i “normalnie” oznacza bardzo różne rzeczy. Bilousowi udało się uchwycić, bez patosu i wielkich słów, przepaść która rozdziela żołnierza od świata cywilów. Pomaga mu w tym muzyka, zmienna w nastrojach i rytmach, wykonywana na żywo przez kwartet świetnych artystów.

W centrum uwagi znajduje się młode małżeństwo AJ (Tyler La Marr) i Melissy (Ashley Bloom). Ich historię dopełniają fragmenty wywiadów z innymi członkami Pierwszego Batalionu Ósmego Regimentu Marynarki Wojennej. Portrety wyświetlane na wielkim ekranie pokazują spokojne twarze. Żołnierze uchwyceni są w momencie bezpiecznym, w odpoczynku. Kontekst zdjęć podkreśla jednak grozę sytuacji. Młodzi mężczyźni, w panterkach, z bronią w ręku, znajdują się w prowincji Helmand, nauczeni, by sprawnie zabijać. Sami w każdym momencie mogą stać się celem wroga.

Z jednej strony, codzienność wyliczana paciorkami zwykłych dni i zmartwień, dbaniem o dom, czekaniem – na wiadomość, na koniec służby męża, na podjęcie wspólnego życia. Zakupy. Sprawdzian u lekarza. Wielkie wydarzenie urodzin pierwszego dziecka, bez partnera u boku. Czekanie… Z drugiej strony, czas jest wyjątkowy, rozciąga się w bezbrzeżną pustkę, a to znów wyliczany jest na minuty, gdy nawet sekunda może wyznaczyć granicę między życiem i śmiercią. Gdy każdy krok się liczy, bo może spowodować wybuch ukrytej bomby, utratę nogi, śmierć przyjaciela. Strach i ocieranie się o śmierć wydaje się ścierać duszę. Zamyka perspektywę do kilku najbliższych towarzyszy. Zacieśnia świat do odruchów obronnych.

Jakąż iluzją jest, iż wojna kończy się z ostatnim oddanym strzałem. Wojnę przynosisz z sobą do domu. Z widzialnym znakiem – blizny

na plecach. Z niewidzialnym – poczuciem zagubienia, bezradności wobec wymogów samodzielnego jutra. * W ten wojenny krajobraz wpisuje się także przedstawienie, które Studium Teatralne przywiozło z Warszawy. King of Hearts is Off Again jest adaptacją opowieści o Izoldzie Regensberg, którą Hanna Krall skomponowała na podstawie reportażowych materiałów. Powieści Król kier na wylocie nie czytałam, lecz nie mam powodu wątpić, znając inne książki tej ambitnej pisarki, że jest skomplikowana, pulsująca życiem, naznaczona świadomością kosztów wyborów dokonywanych w ekstremalnych sytuacjach. Na scenie, niestety, tego bogactwa trudno się dopatrzyć, bowiem forma jest wtórna, a całość niefortunnie bombastyczna.

Bohaterką jest młoda Żydówka, która uciekła z getta w Warszawie, znajduje schronienie po aryjskiej stronie u swej przyjaciółki Lalusi, i z nowym imieniem, w eleganckim kostiumie, w szaroblond włosach rozpoczyna życie jako Maria Pawlicka. Cel będzie miała jeden: przeżyć i połączyć się z mężem. Gotowa jest na wszystko – najpierw, by wyprowadzić męża z getta, potem, by zdobyć pieniądze na paczki do Oświęcimia. Seria przypadków ratuje ją od tyfusa, od wywózki do obozu, od rozstrzelania. Seria ludzkich okrucieństw: gwałt, grabież, zdrada, wzmacnia tylko upór przetrwania i miłość do wybranego “króla kier”.

Opowieść zaczyna się i kończy dużo później, gdy Izolda mieszka w Izraelu, w domu, który kupiły dla niej córki, bez wspólnego języka z ukochaną wnuczką, bo wnuczka polskiego nie zna, a Izolda nigdy nie nauczyła się hebrajskiego. Nie ma komu opowiedzieć o sobie. Nie ma z kim rozmawiać o tym, co nadal dla niej najważniejsze, o swej spełnionej, lecz i przegranej miłości. Ta szersza rama czasu dostarcza właściwie jedyne momenty, wyciszone i zadumane, gdy możemy usłyszeć bicie serca konkretnej osoby.

Reszta jest hałasem. To hałas stylizacji, gdzie słowa są skandowane, a gest rytualnie powtarzany – raz jeszcze i jeszcze. Ruch sceniczny wykreśla obsesyjne krążenie wkoło i skoki – frenetycznym biegiem, gdy rozpacz czy strach, nieco wolniej, gdy rozterki i niepokój. To hałas słów, w których zaciera się poszczególność indywidualnego losu i które jak klocuszki Lego składają się w serię znanych epizodów z wojennego “czasu pogardy i okrucieństwa”, z kodą wygnania z Polski w 1968 r. A nad tym bieganiem i skandowaniem pulsuje hałas muzyki – bezimiennej, zidentyfikowanej w programie jedynie ogólnikową frazą “na podstawie motywów z Johna Zorna”. Muzyka nagania nachalnie ku sentymentom: patrz, jaka zrozpaczona, patrz, jaka dzielna, patrz, jacy wokół niej okrutni i obojętni!

Pochylam się z szacunkiem przed trudem aktorów, lecz jedynie Magda Czarny jako Izolda miała niekiedy coś niecoś do zagrania, i widać wtedy, że dziewczyna ma talent. Reszta: elegancka Gianna Benvenuto (w roli starej Izoldy, a raczej jako jej pamięć czy też obserwatorka własnego życia), Danny Kearns (narrator, odgrywający również chór drugorzędnych postaci Policjanta, Dozorcy, Fryzjera itd.) oraz Waldemar Chachólski (mąż Izoldy) po prostu pracowali ciężko, dzielnie dając sobie z tym radę.

I tak mamy tu Izoldę bez Tristana, bo ukochany mąż jako osoba pozostaje nieokreślony. Jest ledwie sylwetką naszkicowaną refrenem słów Izoldy: taki wysoki, wyprostowany, blondyn.

Piotr Borowski wywodzi się z teatru Jerzego Grotowskiego. Współpracował też przez wiele lat z Gardzienicami. Ma więc piękny teatralny rodowód i pewnie wzniosłe ambicje.

Bieżące przedstawienie jednak nie przyświadcza bogactwu wcześniejszych doświadczeń.

Wskazuje raczej na pewną bezradność wobec trudnego zadania i na ucieczkę w schemat: czarno-białą opowieść, w mocno stylizowanej oprawie, o skrzywdzonej a bohaterskiej Żydówce i bardzo złym świecie. (Studium Teatralne z Warszawy, przedstawienia 26-30 listopada, w La MaMa E.T.C.).

DODATEK KULTURALNY nowego

Przegląd Polski

dziennika

7

KOM U N IKAT

Podtrzymując ponad 60-letnią tradycję istnienia Nagrody Literackiej Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie z siedzibą w Londynie ju-

ry (w składzie: przewodniczący Andrzej Krzeczunowicz prezes ZPPnO w Londynie, dr hab. Beata Dorosz – Warszawa, IBL PAN, ks. prof. dr Janusz Ihnatowicz – Houston, Teksas, USA, ks. prof. dr Bonifacy Miązek – Wiedeń, dr Nina Taylor-Terlecka – Oxford, dr Aleksandra Ziółkowska-Boehm – Wilmington, Delaware, USA) uprzejmie zawiadamia o przyznaniu następujących nagród za rok 2014: Nagrodę główną za całokształt twórczości otrzymuje dr Maja Elżbieta Cybulska.

ZDJĘCIE: T. CHARLES ERICKSON

GRUDZIEŃ 2014

The Oldest Boy – Celia Keenan-Bolger (Matka) i James Saito (Lama)

Pora na trochę wytchnienia. Elegancko dostarcza je nowa sztuka Sarah Ruhl, The Oldest Boy. Rzecz zaczyna się łagodnie: gdzieś w pozostawionym bez nazwy mieście Środkowego Zachodu studentka literatury wstępuje do tybetańskiej restauracji. Dobry posiłek dostarcza karmy dla ciała, lecz i okazji do długiej rozmowy z właścicielem. Wzajemna fascynacja otwiera ścieżkę ku głębokiemu uczuciu. Przypadkowe spotkanie Amerykanki z Cincinnati i uchodźcy z Tybetu zamienia się w trwały, udany związek. Kiedy urodzi się pierwszy syn, Tenzen, ich dom pulsuje cichym szczęściem.

Do tego najzwyklejszego domostwa niespodziewanie zapuka Niezwykłe. Przyjdzie cichym krokiem buddyjskiego zakonnika, z uśmiechem na ustach. Daleko, w klasztorze w Indiach, Lama otrzymał sygnał, że duch jego niedawno zmarłego mistrza na swe następne ziemskie wcielenie wybrał Tenzena. Zakonnicy przyjechali, by poddać go serii prób. Jeśli testy potwierdzą przeczucia Lamy, Tenzen powinien zamieszkać w klasztorze, by mógł być przygotowany do roli zen-mistrza.

Zakonnicy przynoszą te wieści jako “dobrą nowinę”, z pokorą i radosnym entuzjazmem.

Ojciec przyjmuje je z rezerwą, lecz i ze zrozumieniem, że jest to wielkie wyróżnienie. Matka początkowo nie w pełni ogarnia znaczenia zaskakującego wyboru. A kiedy testy wydają się potwierdzać powinowactwo między Tensenem i zmarłym Lamą, nie chce przyjąć rezultatów do wiadomości. Rozstanie jest dla niej jednoznaczne z bezpowrotną stratą, z krzywdą dla matki i dziecka.

Czas jednak, a szczególnie pogodna mądrość zakonników sprawia, że Matka zaczyna lepiej rozumieć ich punkt widzenia. Szok zaskoczenia przemienia się w zaciekawienie, zaciekawienie otwiera ścieżki porozumienia. Wiara w reinkarnację staje się mniej dziwna. Odmienne spojrzenie na dobro dziecka bardziej zrozumiałe. Musi zresztą skonfrontować się sama z sobą, bo jak napomina mąż, “kiedy było to ci wygodne, chciałaś być buddystką. Teraz, kiedy to ci niewygodne, nie chcesz być buddystką”.

Historia pewnego mieszanego małżeństwa staje się więc dla Ruhl okazją także do ukazania zderzenia paradygmatów kultury. Wiara bo-

wiem nie sprowadza się do zmiany diety, przyjęcia pewnych nowych obyczajów i przybranie od czasu do czasu efektownego kostiumu.

Określa hierarchię wartości i wyznacza parametry rozumienia swego miejsca w świecie.

Wyjątkowo piękna inscenizacja, przygotowana z uwagą na każdy szczegół, stanowi kluczowy element emocjonalnego efektu sztuki.

Zachwyca malowniczy krajobraz północnych Indii. Cieszy oko wyszukany dobór kolorów.

Ich rytm splata się ze spokojnym rytmem słów.

Pozwala pogodzić się z tym, co wydaje się nie do przyjęcia. Ból przed rozstaniem i niepokój matki o dobro dziecka wycisza się i uspokaja.

The Oldest Boy jest idealizacją zen-buddyzmu, ale także pokłonem przed kuszącą i życiodajną siłą piękna. p Katori Hall, Our Lady of Kibeho. Reżyseria: Michael Greif, scenografia: Rachel Hauck, kostiumy: Emily Rebholz, oświetlenie: Ben Stanton, inżynieria dźwięku: Matt Tierney, muzyka: Michael McElroy. Występują: Starla Benford (Sister Evangelique), Brent Jennings (Bishop Gahamanyi), Joaquina Kalukango (Marie-Claire Mukangango), Mandi Masden (Anathalie Mukamazimpaka), Owiso Odera (Father Tuyshime), Nneka Okafor (Alphonsine Mumureke), T. Ryder Smith (Father Flavia) et al. Signature Theater, premiera 16 listopada, przedstawienia do 14 grudnia, w Pershing Square Signature Center, 480 W. 42 St., Clinton.

Edward Bilous, Basetrack Live, z muzyką Michelle DiBucci, Grega Kalembera i Edwarda Bilousa. Reżyseria: Seth Bockley, adaptacja: Jason Grote, Anne Hamburger i Seth Bockley, oświetlenie: Paul Hudson, scenografia: Caleb Wertenbaker, kostiumy: Claudia Brown. Występują: Tyler La Marr (AJ Czubai) oraz Ashley Bloom (Melissa Czubai), oraz muzycy Daniele Cavalca, Trevor Exter, Kenneth Rodriguez i Mazz Swift. En Garde Arts, przedstawienia 11-15 listopada, w BAM Harvey Theater, Brooklyn.

Sarah Ruhl, The Oldest Boy. Reżyseria: Rebecca Taichman, scenografia: Mimi Lien, kostiumy: Anna Yavich, oświetlenie: Japhy Weideman, inżynieria dźwięku: Darron L West, lalki: Matt Acheson, choreografia: Barney O’Hanlon. Występują: Ernest Abuba (the Oldest Boy), Celia Keenan-Bolger (Mother), James Saito (Lama), Jon Norman Schneider (Monk), James Yaegashi (Father) oraz Tsering Dorjee, Takemi Kitamura i Nami Yamamoto (Chorus). Premiera 3 listopada, przedstawienia do 28 grudnia, w Mitzi E. Newhouse Theater, Lincoln Center.

Laureatka od blisko pół wieku zajmuje się krytyką literacką i teatralną (debiut w 1966).

Na jej twórczość składają się artykuły, recenzje, szkice krytyczne, eseje i rozprawy, prace edytorskie, nadto wiele różnorodnych form filologicznych i komparatystycznych, świadczących o wybitnym talencie analitycznym pisarski, która podejmując się roli przewodnika po literaturze polskiej i obcej, żywo i interesująco, z pasją i znawstwem erudyty komentuje na łamach czasopism krajowych (Polonistyka, Nowe Książki) i emigracyjnych (Wiadomości, Środa Literacka, Tydzień Polski, Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza) ważne i ciekawe zjawiska i wydarzenia literackie, od pisarstwa Mariana Pankowskiego po twórczość Virginii Woolf. Jej osiągnięcia w tej dziedzinie – m.in. stałe rubryki szkiców i felietonów (np. Na półkach z książkami, 1977-1981, W moich oczach, 1979-1983) oraz tomy esejów Tematy i pisarze (Londyn 1982), W moich oczach (Londyn 1995) i Dobra Anglia i inne szkice (Rzeszów 2005) sytuują ją w rzędzie kontynuatorów najlepszych tradycji krytyki literackiej na emigracji; wyrazem uznania było powołanie jej w 1988 w skład jury prestiżowej nagrody Wiadomości.

Szczególną wartość mają jej prace poświęcone zachowaniu polskiego dziedzictwa kulturalnego na obczyźnie: rozprawa Wacław Iwaniuk poeta (Londyn 1984), Potwierdzone istnienie. Archiwum Stefanii Zahorskiej (Londyn 1988), czy Rozmowy ze Stanisławem Gliwą (Londyn 1990), a także prace bibliograficzno-dokumentacyjne. Własną twórczość poetycką przedstawiła w tomie Próby liryczne (Londyn 1980). W 1981-1986 była członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie; w 1982-1983 współredagowała londyński Pamiętnik Literacki. Jest profesorem zwyczajnym Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie.

Nagrodę im. Włady Majewskiej w kategorii za najlepszą książkę roku 2013 dla pisarza polskiego mieszkającego poza krajem otrzymuje Maciej Patkowski za książkę pt. Kryptonim “Paderewski” (Łomianki: Wydawnictwo LTW).

Autor od przeszło czterdziestu lat mieszka w Stanach Zjednoczonych – bohaterem zaś jest jedna z najważniejszych postaci w historii Polski, Ignacy Jan Paderewski, którego dwa ostatnie lata życia, spędzone na obczyźnie, opowiedziane są na jej kartach. Najważniejszą wartością książki jest przypomnienie Paderewskiego nie jako artysty, ale i jako polityka zawsze głęboko zaangażowanego w sprawy Polski, aktywnie działającego do ostatnich dni życia na emigracji na rzecz Kraju walczącego z najazdem hitlerowskim i sowieckim. Opierając relację na pamiętnikach i dokumentach archiwalnych, najczęściej dotychczas niepublikowanych, rozsianych między Warszawą a Kalifornią, między Uniwersytetem Jagiellońskim a Stanford University, pisarz stworzył znakomitą opowieść para-dokumentalną, pełną jednak dramatyzmu historycznego i prawdy psychologicznej, a przez to przekonującą.

Spotkanie z laureatami oraz wręczenie nagród odbędzie się w marcu 2015 r. w Ambasadzie RP w Londynie.

8 Przegląd Polski

DODATEK KULTURALNY nowego

Szkockie klejnoty

dziennika

GRUDZIEŃ 2014

BOŻENA CHLABICZ

Tylko kilka przecznic dzieli w Nowym Jorku gmach Metropolitan Museum od siedziby Frick Collection, ale we wszystkich innych wymiarach te dwa muzea mają już ze sobą niewiele wspólnego. Różni je nie tylko charakter i wielkość zbiorów, ale też – co pewnie najważniejsze – “filozofia” uprawiania niełatwej sztuki pokazywania sztuki.

ZDJĘCIA: ARCHIWUM

Pokazywania tak, by jak najwięcej z jej pięk- szych obiektów historycznej sztuki europejna i sensu zostało nie tylko “ocalone”, ale też skiej, sprzyja we Frick Collection tworzeniu na nowo zinterpretowane, inaczej mówiąc – wystaw szczególnego rodzaju.

Tylko tutaj, być może właśnie ze względu “odzyskane” w ekspozycji.

Sądząc z kierunku i dynamiki procesu, jaki na to, że muzeum mieści się w zabytkowych powoli, ale konsekwentnie postępuje w naj- wnętrzach pałacu miejskiego, gdzie wszystwiększych muzeach Manhattanu, już niedłu- ko wokół wygląda tak, jakby właściciele miego wszystkie, a przynajmniej wszystkie naj- li za chwilę zejść do salonu, by witać gości, większe nowojorskie instytucje poświęcone ciągle możliwe jest organizowanie wystaw twórczości plastycznej będą nie tylko jeszcze “kontemplacyjnych”, pozwalających nawiązać większe, niż są w tej chwili, bo prace nad ich bliski, intymny kontakt z pojedynczym dziełem sztuki lub niewielką rozbudową o kogrupą takich dzieł. Wiellejne piętra i gmaFrick Collection jest muzeum kich dzieł, dodajmy, z któchy trwają w najrych każde – by zostało lepsze, ale też – pozwalającym na kontemplacyjniemal bez wyjątny kontakt z dziełami z przeszło- właściwie “odebrane” – wymaga, by potraktować ku – wyspecjaliści w autentycznym otoczeniu je indywidualnie. zowane w gromaObiekty sztuki dawnej dzeniu i pokazyprywatnej rezydencji, będącej róż nią się pod tym wzglęwaniu twórczości “naturalnym” środowiskiem dem, i to różnią znacząnajnowszej. dla sztuki minionych epok. co, od dzieł reprezentuNajdłużej brojących twórczość naszej niący się przed epoki. Wymagają innej “modernizacją” bastion sztuki dawnej w Nowym Jorku – Metro- “oprawy”. Gorzej tolerują kilometry białych politan Museum – wielką wystawą kubizmu ścian wielkich muzeów współczesnych. Stłowłaśnie ogłosił przejście do obozu “nowocze- czone w nowoczesnych świątyniach sztuki rozpływają się w anonimowym tłumie podobnych sności”.

A to oznacza, że ostatnim miejscem progra- obrazów, gubią swoje znaczenia, ich kamemowo poświęconym gromadzeniu i pokazy- ralna uroda wystawiona na światło halogenów waniu twórczości sprzed modernistycznego blaknie, a skomplikowane sensy i przesłania przełomu pozostanie w mieście już tylko Frick nie mają szans, by dotrzeć do widza, który Collection właśnie. Bodaj najbardziej stylo- omiata je przez chwilę zmęczonym spojrzewa, elegancka i “klimatyczna”, ale też jedna niem i przechodzi do kolejnej sali, wypełnioz najmniejszych – w sensie przestrzeni wysta- nej równie cennymi arcydziełami.

W takim otoczeniu nawet największe artywienniczej i wielkości zbiorów – nowojorskich styczne klejnoty z przeszłości blakną, szarzeplacówek muzealnych.

Inna sprawa, że w przypadku tego akurat mu- ją i tracą znaczenie.

Co innego, jeśli podobne arcydzieło trafi na zeum, less is – ewidentnie – more. Bowiem wszystko, od architektury gmachu, który – za- ścianę prywatnego salonu, gdzie – pozbawionim stał się otwartą dla publiczności placów- ne konkurencji innych obrazów – skupi na soką wystawienniczą, był prywatnym domem no- bie całą uwagę publiczności. Gdy zawiśnie tam wojorskiego przemysłowca – po gromadzoną w towarzystwie zaledwie kilku innych dzieł z niezwykłą starannością kolekcję najcenniej- równej sobie klasy, z tej samej lub pokrewnej

Budynek Frick Collection, zanim stał się otwartą dla publiczności placówką wystawienniczą, był prywatnym domem nowojorskiego przemysłowca

John Singer Sargent, Lady Agnew of Lochnaw, 1892 r.

epoki. Kiedy stanie przed nim nie setka przypadkowych uczestników wycieczki, ale kilku koneserów, którzy przyjdą tu specjalnie dla niego i poświęcą mu nie jedno obojętne, przelotne spojrzenie, ale zatrzymają się przez dłuższą chwilę, koncentrując tylko na nim.

W Nowym Jorku muzeów, które pozwalają na taki kontemplacyjny kontakt z dziełami z przeszłości, już – właściwie – nie ma.

Może poza wspomnianym wyżej Metropolitan Museum i jego średniowiecznym oddziałem w Tryon Park – The Cloisters. Ale autentyczne otoczenie prywatnej rezydencji, która stanowi “naturalne” środowisko dla sztuki minionych epok, zapewnia tutaj sztuce już tylko Frick Collection. I owa okoliczność (choć nie tylko ona) przesądza o absolutnej wyjątkowości tego konkretnego miejsca na muzealnej mapie miasta.

Od kilku lat muzeum stara się pod koniec roku organizować ekspozycje, które – choć kameralne – konkurują z wielkimi wystawami większych placówek o tytuł blockbusters.

Miarę wielkości tych wystaw stanowi jednak nie tyle liczba eksponatów i kilometry zajętej przez nie przestrzeni, co pokazywane na nich arcydzieła. W ubiegłym roku muzealnym nowojorskim “przebojem” grudnia była Dziewczyna z perłą i jeszcze kilka innych dzieł malarstwa holenderskiego z epoki Vermeera.

Tym razem o miano “hitów” konkurują aż dwie wielkie damy – Lady Agnew i Madonna, pokazane we Frick Collection na niewielkiej, liczącej zaledwie dziesięć eksponatów wystawie ze zbiorów muzeum w Edynburgu.

Obrazów, wypełniających – jak zwykle w przypadku ekspozycji czasowych w tym miejscu – zaledwie jeden z salonów – jest tylko kilka, ale wszystkie, bez wyjątku, należą do kategorii dzieł z najwyższej artystycznej półki. Takich, o których pisze się w podręcznikach malarstwa, bo właśnie takiej klasy arcydzieła – wśród nich liczne obrazy Rembrandta, Vermeera, Halsa, Holbeina czy Velasqueza – wiszą w przyległych galeriach prezentujących własne zbiory Frick Collection.

W ten sposób, wśród Masterpiees of the Scottish National Gallery w Edynburgu znalazły się więc dzieła Constable’a, Watteau i Velasqueza, Raynoldsa i Gainsborough, a także wspomniany wyżej portret Lady Agnew of Lochnaw Johna Singera Sargenta oraz wizerunek Madonny adorującej Dzieciątko, Sandra Botticellego.

Każda z pokazanych na tej wystawie kompozycji to mały malarski mikrokosmos. O każdej z nich napisano już zresztą całe tomy uczonych analiz. Większość mogłaby – z powodzeniem – w pojedynkę stanowić przedmiot odrębnej wystawy, choć żaden ze “szkockich” obrazów popularnością nie dorównuje jednak Dziewczynie z perłą Vermeera. Inna sprawa, że zarówno Lady Agnew Sargenta, jak Madonna Botticellego śmiało mogłyby konkurować z bohaterką ubiegłorocznej, grudniowej wystawy we Frick Collection, zarówno pod względem urody samych modelek, jak i artystycznej jakości ich “portretów”.

Z racji bliskich już świąt szczególne znaczenie ma na tej wystawie obraz Botticellego – The Virgin Adoring the Child – stosunkowo niedawno przypisany zresztą mistrzowi wczesnego renesansu z Florencji.

Ta kameralna scena przedstawiającego Madonnę z dziecięcym Jezusem w scenerii ogrodu różanego to jedno z piękniejszych wyobrażeń Narodzin w dziejach sztuki w ogóle. Fascynujące studium miłości w kontekście transcendencji.

Cała wystawa stanowi zresztą prezent gwiazdkowy dla tych wszystkich miłośników sztuki, którzy znużeni już nieco monotonią kolejnych głośnych ekspozycji twórczości najnowszej pragnęliby wreszcie bliskiego kontaktu z tradycyjnym malarstwem. Wymagającym uwagi i zaangażowania, ale nagradzającym cierpliwość i skupienie intensywnością doznań estetycznych, głębią objawionych sensów i siłą wyzwalanego w kontakcie z nimi wzruszenia.

Tym bardziej że zabytkowe wnętrza Frick Collection, jak żadne w Nowym Jorku inne miejsce, sprzyjają budowaniu podobnych emocji. Zarówno same obrazy, jak i atmosfera pałacu przy Piątej Alei doskonale wpisują się w pakiet rekwizytów budujących nastrój Bożego Narodzenia, którego najważniejszym elementem jest tradycja. A więc przeszłość z jej sztuką, znaczącą i piękną zarazem. Taką, której próżno na co dzień szukać w zanurzonych w teraźniejszości i nastawionych na przyszłość największych muzeach Nowego Jorku. p Masterpieces from the Scottish National Gallery Frick Collection 1East 70th Street (przy Fifth Avenue) Manhattan, NY

Re por ter po ma ga in nym le piej my śleć o lu dziach DODATEK KULTURALNY nowego

GRUDZIEŃ 2014

dziennika

Przegląd Polski

9

Z Mariuszem Szczygłem, dziennikarzem, reportażystą, pisarzem, rozmawia Jakub Balicki

Myślę, że nie, chociaż jestem bardzo zadowolony ze swojego życia. Nie miałem dotąd lepszego momentu, ale nie jest to jeszcze najlepszy dla mnie czas.

W takim razie, w jakim momencie życia zawodowego się spotykamy?

Niewątpliwie w dobrym. Jest to czas, kiedy przestałem przejmować się tym, co myślą o mnie inni. Krytyczna opinia nie jest w stanie mnie dobić, wyprowadzić z równowagi, zasmucić na cały dzień, co kiedyś nie było takie oczywiste. Dzisiaj każda krytyka może być dla mnie dobra i konstruktywna. Zawsze ją analizuję, zdarza się, że nawet piszę do takiego krytyka list czy maila z wyjaśnieniem, dlaczego coś napisałem tak, a nie inaczej.

I jak na to reagują?

Adresaci są tym onieśmieleni i odpowiadają, że nie chcieli napisać o mojej książce nic negatywnego, tylko się im w taki sposób napisało…

Powiedział pan kiedyś, że był pan nieśmiałym chłopcem...

Tak, to prawda. Kiedyś nie czułem się zbyt pewnie w rozmowach z ludźmi, np. unikałem kontaktu z osobami, które w moim przekonaniu były inteligentniejsze ode mnie. Dziś już tych osób się nie obawiam. Zatem zaakceptowałem siebie takim, jakim jestem, pozbawiłem się kompleksów.

li go poznać. Ten przykład, jak i wiele innych jest ostrzeżeniem dla autorów, by nie robili sobie złudzeń i nie zakochiwali w sobie.

A dzisiaj, co sprawia panu większą przyjemność: poszukiwanie tematu, rozmowa z bohaterem czy sam proces pisania?

Tematami, mówiąc kolokwialnie, nie podniecam się. Przychodzą mi one łatwo, dzielę się nimi z innymi reporterami. To, co mnie pobudza, to otwarcie się rozmówcy na temat, co jest o wiele trudniejsze od znalezienia tematu.

Bo trudne jest to, by ktoś w minutę chciał się z nami zaprzyjaźnić, i zachęcić go do opowiadania o swoim życiu. By znaleźć ten klucz, trzeba uprawiać niemalże hazard, ale gdy się to udaje, jest to wielka przyjemność. Kolejnym etapem jest rozmowa, którą porównałbym do zwiedzania obcej krainy. Trzecim etapem jest kombinowanie, jak to napisać. Uwielbiam zabawę w formę. Samo pisanie jest dla mnie czymś strasznie wciągającym. Mogę to porównać tylko z namiętnością seksualną i głodem.

ZDJĘCIE: WIKIMEDIA.ORG

Spotykamy się w szczytowej dla Mariusza Szczygła formie?

Dla kogo pan pisze?

Bardzo często okazuje się, że moi czytelnicy bardzo się ode mnie różnią. Niemniej piszę z myślą o dwóch typach czytelników. Pierwszy to taki jak ja, który niespecjalnie lubi oceniać coś wprost. Nie potrzebuje rozwiązania, recepty, tylko sam poprzez obrazki, które mu podsuwam, wyrabia sobie zdanie. Drugi typ czytelnika ma zdecydowane poglądy, wszystko wie. Cieszę się wówczas, kiedy mój reportaż naruszy trochę jego ugruntowaną opinię.

ło się dużo wcześniej – gdy byłem 12-letnim chłopcem, czyli trwało w sumie trzydzieści sześć lat. Niektóre reportaże z dzieciństwa pamiętam do dziś, chociaż przeczytałem je jako nastolatek. W Antologii mamy teksty Kąkolewskiego, Górnickiego, Krall. Członkowie rady zasugerowali mi trzysta pięćdziesiąt tekstów, a ja sam miałem ich wybranych trzysta pięćdziesiąt. Czyli w sumie z siedmiuset tekstów wybrałem z moją współpracownicą sto, które trafiły do Antologii.

ków o różnych ciekawych czeskich historiach.

Tymczasem została ona wydana w Czechach już 19 razy, a Stany Zjednoczone są 15. krajem, w którym Gottland się ukazał, recenzje są oszałamiające, aż się wstydzę o nich myśleć. Sukces tej książki jest dla mnie wielkim zaskoczeniem.

W rozdziale o największym na kuli ziemskiej pomniku Stalina piszę, że zauważyłem Nie kłóciła się ta postawa z ciekawością druprawidłowość: gdy mówi się o stalinizmie i w giego człowieka, jaką ma pan w sobie?

Przed oddaniem tekstu do druku sprawdza go ogóle o komunie, Czesi używają bezosobowych Ciekawość ludzi miałem, ale jednocześnie pan z kimś? określeń, tj. o tym się nie wiedziało, o tym się obawiałem się jechać, np. z moim szefem AdaNie, czasami jedynie zadzwonię do przyjanie słyszało, tego się nie mówiło, a nie mówią, mem Michnikiem, jedną windą. Gdy widzia- ciela, z którym mam jedną krew literacką, i Były niespodzianki?

Tak, np. nie wiedzieliśmy, że Maria Konop- ja nie wiedziałem, nie słyszałem. Jakby odsułem, że przy niej stoi, wycofywałem się i je- zapytam, czy w danym zdaniu lepiej użyć słochałem następną. wa “chyba”, czy lepiej jeśli go nie będzie. Gdy nicka pisała świetne reportaże. W Antologii ma- wali od siebie odpowiedzialność i uważali, że napiszę całość, wysyłam to do redakcji, mam my tekst o żonach rybaków z Normandii, któ- jest ona zbiorowa. Nie chcą sami przed sobą Dlaczego? re mają wąskie usta, co według Konopnickiej się przyznać, że też byli częścią tego systemu. zaufanych redaktorów.

Bałem się, że może mnie zapytać o coś z hioznaczało, że są łapczywe na pieniądze. Z ko- Ja tego w tej książce nie ganię, nie oceniam, Czy jest jakiś tekst, którego pan się wstydzi? lei Rodziewiczówna napisała jeden reportaż, tylko to zauważam. Ocenianie nie byłoby w storii lub zada mi inne pytanie, na które nie będę znał odpowiedzi. Już mi to minęło. MożWszystkich się wstydzę. (śmiech) który jest sto razy lepszy niż jej książki. Od- moim stylu. Niemniej uniwersalność tej książna nawet rzec, że nie jestem już chłopcem. kryciem też był tekst Reymonta o unitach. Za- ki polega na tym, że dużo narodów może się A z któregoś jest pan niezadowolony? tem mamy tutaj dużo odkryć, ale i hitów do- z nią identyfikować. Hiszpanie mówili mi, że A jest pan modny. Czyta się pana, bo tak wyDzisiaj każdy napisałbym inaczej. Długo nie tąd niewydanych w książkach; przykładem mo- tak właśnie w ich kraju mówi się o czasach pada? oddaję napisanego tekstu, szlifuję, zagęszczam. że być chociażby reportaż Małgorzaty Szej- generała Franco.

Na pewno w ostatnim czasie jestem mod- A potem i tak nie lubię wracać do moich sta- nert pt. Mitra pod kapeluszem, opowiadający nym autorem. Zapraszają mnie do radia i te- rych tekstów. Swoją wydaną książką cieszę się o tym, co dawna szlachta robi w PRL-u lat 70.

Co Czesi mają w sobie szczególnego, że nielewizji.

XX wieku, czy tekst Jerzego Urbana, który w malże cała Europa może się z nimi identyfido trzech dni.

1957 roku założył fikcyjne biuro matrymonialkować?

Z czego to wynika?

Czy na kanwie “Antologii polskiego reporta- ne w Krakowie, aby sprawdzić, jakiego męża Nic, te historie są uniwersalne. Każdy sysMówią, że wydaję dobre książki, ale ja wiem, tem jest źródłem cierpień – o tym jest książżu XX wieku”, która ujrzała światło dzienne szukają mieszkanki tego miasta. że jest jeszcze coś. Inni też piszą dobre książka Gottland. Ale mają coś, czego nie spotyka dzięki panu i której nie musi się pan wstydzić, ki, a tak często ich nie zapraszają. Otóż jestem I jakiego szukały? się w innych narodach. Potrafią rekompensobo teksty nie są pańskie, możemy mówić o facetem, który się uśmiecha, jest pozytywny, Bogatego cudzoziemca, i do tego domato- wać sobie braki. Dobrym przykładem będzie polskiej szkole reportażu oraz jakiejś jej speporównałbym siebie do tak zwanego wymara. Po socrealizmie był to tekst przełomowy, morze, którego nie mają. W Czechach istniecyfice? rzonego zięcia. Mam jasne włosy, które doOczywiście, polskie reportaże są bliżej li- inscenizacyjny. Wcześniej w polskiej prasie nie ją książki o tytułach: Powietrze to nasze mobrze są oświetlone w telewizji, i wiem, w ja- teratury, łączą fakty i piękno, forma literacka było czegoś takiego. Jednak najciekawsze by- rze, Staw rybny to także morze. Jak widać, z kie kolory się ubrać. Z tych powodów jestem nakładana jest na prawdę. Nie mówimy czy- ło dla mnie pisanie wstępu do każdego z tych każdej wady wyciągną zaletę. chętnie zapraszany do różnego rodzaju progra- telnikowi, co ma myśleć. Posługujemy się ob- reportaży. Musiałem poznać twórczość każmów i podobam się publiczności. Jednak nie razami, z których czytelnik wyciąga wnioski. dego z autorów, zaprzyjaźniłem się z każdym Na zakończenie – jaka jest pańska definicja robię sobie złudzeń. Na razie jestem modnym Z kolei reportaż światowy to bardziej raporty z nich, niezależnie od tego czy żył, czy nie. Po reportera? autorem, ale ta moda minie. Mamy wiele przy- z jakimiś wnioskami. tym procesie poczułem, że ci autorzy są jak Dla mnie jest to człowiek, który pomaga inkładów takich pisarzy, jak np. Andrzej Brycht, moje dzieci, że są moją rodziną. Powstał za- nym lepiej myśleć o ludziach. Próbuje zrozuktóry napisał bardzo modną książkę Dancing tem zbiór rodziny reporterskiej. mieć drugiego człowieka.

Ile czasu tworzył pan “Antologię”? w kwaterze Hitlera, którą można porównać z Powstawała ona przez rok i muszę przyznać, obecną modą na Gottland. Dziś już nikt nie że była to dla mnie wielka przyjemność. JedWracając jeszcze do “Gottlandu” – zakładał Czym jest zatem reportaż? pamięta o książce Brychta, chociaż kiedyś jeź- nak zaznaczę, że rok trwała bezpośrednia praTekstem, który temu służy. p pan taki sukces książki? dził on z nią po całej Polsce, bo wszyscy chcie- ca nad Antologią, a zbieranie reportaży zaczęNie, myślałem, że piszę książkę dla PolaWspółpraca: Marta Sobocińska

10 Przegląd Polski

DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

Rozmowy zagraniczne Czesława Miłosza

GRUDZIEŃ 2014

Z motyką na słońce

RAFAŁ ŁATKA

Rozmowy zagraniczne 1979-2003 można traktować jako kontynuację bądź syntezę myśli polskiego noblisty zawartych w dwóch tomach Rozmów polskich. Dzięki tej edycji możemy zobaczyć, jakie wątki jego twórczości są ważne dla odbiorców jego dzieł i krytyków literackich za granicą oraz na jakie elementy swojego pisarstwa najbardziej zwraca uwagę sam Miłosz.

Tom Rozmowy zagraniczne 19792003 ma istotne znaczenie dla poznania osobowości Miłosza

ły dla innych narodowości, co spotykało i spotyka się z wieloma zarzutami.

Wśród kolejnych rozmów, na jakie chciałem zwrócić uwagę, szczególnie warte uwagi są trzy, odnoszące się do istotnych dla zrozumienia postawy Miłosza problemów.

Pierwsza z nich zatytułowana jest Poeta w XX wieku. Rozmówca polskiego pisarza dopytuje go, jak widzi on swoją rolę w dwudziestym stuleciu, a szerzej patrząc, jak wygląda jego spojrzenie na rolę poety w tym okresie. Miłosz wskazuje poza tym kierunki, w jakich zmierza współczesna poezja, oraz porównuje jej stan w Ameryce i Europie Środkowo-Wschodniej. Co ciekawe, zauważa też, że ze względu na swój długi pobyt w Stanach Zjednoczonych po części czuje się również Amerykaninem.

Druga rozmowa, O rewolucji, wzniosłości i końcu świata, dotyczy zasadniczych pytań filozoficznych związanych z twórczością Miłosza. Pisarz odtwarza w niej swoje podejście do marksizmu oraz jego roli w Niemczech, zarówno przed utworzeniem III Rzeszy, jak i już za rządów Hitlera. Odnosi się również do swoich, dość intuicyjnych, rozmyślań na temat końca świata, podkreślając, że w jego przekonaniu jest on dość bliski.

Ostatni z wywiadów, na który chciałem zwrócić uwagę, to rozmowa Miłosza z redakcją pisma żydowskiego Tikkun, poświęcona problematyce relacji polsko-żydowskich. Występuje on w nim w dość zaskakującej dla siebie roli – obrońcy chrześcijaństwa i Polaków, na co sam zresztą zwraca uwagę w postscriptum dołączonym do rozmowy. Miłosz oddala niesprawiedliwe zarzuty, jakie stawiają pod adresem Polaków członkowie redakcji wspomnianego pisma, oraz podkreśla, jak niezwykle skomplikowanym fenomenem był nazizm i jego konsekwencje.

Za najciekawszy fragment części poświęconej wydarzeniom literackim uważam natomiast debatę na temat roli pisarza na uniwersytecie.

W jej trakcie rozmówcy – trzech pisarzy i trzech krytyków literackich – podjęli refleksję o sposobie prezentacji historii literatury na uczelniach.

Zwrócili również uwagę na specyficzność podejścia zawodowych pisarzy, którzy dzięki swojemu doświadczeniu, widzą pewne rzeczy w sposób zupełnie inny niż wykładowcy, którzy go nie posiadają. Uczestnicy debaty podkreślają również, jak ciekawym doświadczeniem

ZDJĘCIE: ARCHIWUM

Omawiając edycję Rozmów zagranicznych, należy w pierwszej kolejności zauważyć, że mamy do czynienia z różnorodnym materiałem. Tom zawiera bowiem nie tylko indywidualne rozmowy polskiego noblisty z krytykami literackimi z zagranicy, ale również zapis dyskusji z ważnych wydarzeń literackich, takich jak konferencje literackie w Lizbonie i Budapeszcie.

Same wywiady, jakie umieszczono w tomie, mają zresztą również zróżnicowany charakter.

Część z nich porusza tematykę dość ogólną i jest próbą uchwycenia twórczości i sylwetki Miłosza w możliwie szeroki sposób, inne odnoszą się zaś do wybranej tematyki poruszanej w jego twórczości. Moim zdaniem należy tu zwrócić uwagę przede wszystkim na rozmowę poświęconą roli poety w XX wieku, rozmowę o Polakach i Żydach czy też o miejscu Europy Środkowo-Wschodniej w świecie i w refleksji intelektualnej. Edycja została w dokładny sposób opracowana, opatrzono ją przypisami oraz notą od wydawcy informującą, w jaki sposób zebrano przedstawiony w tomie materiał. Wieńczą ją krótkie notki poświęcone rozmówcom Miłosza.

Już pierwsza rozmowa zamieszczona w tomie, przeprowadzona przez Aarona Fischera i Deborah Gimelson, pozwala spojrzeć na twórczość Miłosza w sposób całościowy i zrozumieć, jak różnorodne były jego zajęcia: od poety, przez tłumacza dzieł innych twórców, aż po wykładowcę akademickiego. Z drugiej strony jego rozmówcy poruszają również tematykę strony technicznej jego zawodu, dopytując o zainteresowania literackie i proces tworzenia dzieł.

Kolejne dwa dialogi odnoszą się głównie do roli poety na emigracji i do sposobu, w jaki Czesław Miłosz przeżywał swój pobyt w Stanach Zjednoczonych. Pozwalają uchwycić fakt, że choć nie czuł się on w tym kraju źle, to jednak bardzo doskwierała mu samotność. Jego zdaniem podziela on w tym względzie los wielu milionów Amerykanów również przeżywających podobne rozterki, które w jego przekonaniu spowodowane są brakiem spoiwa między nimi – wspólnej przynależności.

Kilka następnych rozmów ma charakter dość ogólnikowy i, w moim przekonaniu, nie są one warte jakieś szczególnej uwagi, poza pewnymi ich fragmentami, gdy ze strony Miłosza padają konkretne deklaracje na temat jego twórczości i tego, co w niej jest dla niego najbardziej istotne. Spośród problemów, jakie poruszają rozmówcy, w moim odczuciu najważniejsze są odniesienia do tożsamości poety i jego rozważań na temat roli Europy Środkowo-Wschodniej. Promowanie kultury tego regionu Czesław Miłosz traktował bowiem jako swoją misję, zaś z drugiej strony ma wyraźny problem z dookreśleniem swojej tożsamości. Ze względu na język, w jakim pisze, należałoby go traktować jak twórcę polskiego, jego sympatia i zrozumienie kierują się jednak głównie w kierunku państw bałtyckich. Z tego też powodu pozostawał krytyczny wobec polskości, a jednocześnie wyrozumia-

dla studentów są zajęcia z pisarzami i jak wysoko są przez nich oceniane.

Interesującym fragmentem tomu jest także zapis dyskusji laureatów literackiej Nagrody Nobla. Jest on o tyle ważny, że rozmówcy opisują, co w ich życiu zmieniło przyznanie tego wyróżnienia. Większość z nich podkreśla, że największym walorem było rozsławienie kraju ich pochodzenia, gdyż w tym kontekście własna sława jest czymś zupełnie pobocznym i mało znaczącym. Miłosz z kolei zaznacza, że jest ona dla niego dość męcząca, a sam wcale nie zabiega o popularność u masowego odbiorcy, która go zaskakuje.

Warto podkreślić, że edycja tego dzieła została bardzo dobrze przygotowana przez wydawców. Lekturę ułatwiają dobrze opracowane przypisy i aneks. Jedynym minusem jest dość odstraszająca cena.

Tom Rozmowy zagraniczne 1979-2003 ma istotne znaczenie dla poznania osobowości Miłosza i bardzo dobrze uzupełnia wydane wcześniej w dwóch tomach Rozmowy polskie.

Pozwala spojrzeć na tego pisarza w sposób całościowy, zarówno, jak sam się widział, oraz jak chciał, by postrzegali go inni. W Rozmowach zagranicznych Miłosz koncentruje się zresztą na sednie problemu i odnosi się do najważniejszych elementów własnej twórczości literackiej. Dzięki temu możemy zobaczyć całokształt jego osobowości, wraz z jego fascynacjami i fobiami. p Źródło: histmag.org, na licencji CC BY-SA 3.0

Czesław Miłosz, Rozmowy zagraniczne 1979-2003, Wydawnictwo Literackie, 2014, s. 568

» W innym przypadku te cuda współczesnej technologii licho by wzięło. To właśnie radioteleskopem Aleksander Wolszczan, znakomity polski radioastronom, odkrył pierwsze planety wokół pulsarów, czyli gwiazd neutronowych – wyjaśnia. – Dzięki radioteleskopom można też poznawać aktywne galaktyki, różne radioźródła w Drodze Mlecznej, a także badać ciała Układu Słonecznego. Radioteleskop może pełnić też rolę naziemnej stacji satelitarnej – ta jego funkcja jest w Polsce, wobec niskiej kultury kosmicznej kraju, wyjątkowo zaniedbana. Jeżeli np. chcemy latać w kosmos, aparaturowo czy załogowo, nie ma lepszej możliwości komunikacji i sterowania lotem, jak za pomocą radioteleskopu. Jestem na dobrej drodze do urządzania pierwszych takich stacji satelitarnych w Polsce – twierdzi mój rozmówca – zwłaszcza dzięki świeżo nabytemu instrumentowi z Komorowa. Jestem prezesem Stowarzyszenia Astronomia Nova, zrzeszającym astronomów i inne znakomitości z różnych dziedzin życia i wspólnie marzy nam się własna misja aparaturowa na Księżyc. Chcemy wylądować w rejonie krateru Keplera i prowadzić badania szczątkowej atmosfery Księżyca”.

Jak podkreśla naukowiec, celem obserwatorium jest stworzenie ośrodka szerzenia kultury astronomicznej i astronautycznej w społeczeństwie. “Obserwatorium w Rzepienniku Biskupim może stać się wspaniałym miejscem dla wycieczek, «zielonych szkół», praktyk studenckich, przeprowadzania konferencji i seminariów naukowych, organizowania konkursów i obozów astronomicznych, uprawiania indywidualnej twórczości naukowej. Już odbyło się tu kilka minikonferencji, przyjeżdżają naukowcy, studenci, turyści.

Szczególnie latem jest tutaj duży ruch i żywe zainteresowanie naszymi pracami. A przecież oficjalne otwarcie obiektu dopiero przed nami. Obserwatorium nie buduje się dla samego siebie. To jest realizacja jakiejś głębszej idei, którą człowiek odnajduje, nią żyje i którą chce realizować. Zawsze byłem i jestem idealistą, mam nadzieję pozostać nim do końca życia. Idealistą, przez którego idee się materializują”.

Otwarcie obserwatorium zostało zaplanowane na 8 czerwca przyszłego roku. “To dzień imienin naszej patronki – mówi astronom. – Mam nadzieję, że Jadwiga, pewnie wraz z Keplerem i innymi potężnymi duchami, poprowadzi nas bezpiecznie tymi ciernistymi ścieżkami w stronę gwiazd”.

Czy wobec dotychczasowych dokonań dr Bogdan Wszołek ma jeszcze jakieś marzenia? “Jest jeszcze wiele do zrobienia i nie można marzyć o spoczynku na laurach. Szturmowanie nieba nie przewiduje zejścia z obrotów. Są mniej lub bardziej zwariowane pomysły na rozbudowę i wyposażenie obserwatorium – wyjaśnia. – Chciałbym je pozostawić następcom w jak najlepszej kondycji. Dlatego marzy mi się duży profesjonalny teleskop optyczny do badań spektroskopowych, wieżowy teleskop słoneczny – podobny do tego, jaki jest na Krymie, stacja satelitarna i loty kosmiczne. Planetarium cyfrowe, podobne do tego w Częstochowie, też pozostaje w sferze marzeń. Gdyby dane mi było żyć jeszcze ze 100 lat, pewnie do wszystkiego doszedłbym sam. Przyszłość i właściwe życie obserwatorium coraz bardziej będzie zależeć od innych osób, w tym może nawet prywatnych sponsorów. Do tego czasu nie korzystaliśmy z żadnej zewnętrznej pomocy materialnej, dlatego budowa trwa już prawie 16 lat. Każda realna pomoc, czy to bardzo fachowa w zakresie elektroniki i informatyki, czy choćby w postaci zwyczajnej, fizycznej pracy porządkowej bardzo dużo znaczy dla przyspieszenia organizacji obserwatorium. Jeśli budowę obserwatorium przyrównywać do porywania się z motyką na słońce, to przecież dla mnie nic nadzwyczajnego”.

DOK. ZE STR. 4

Jolanta Ciosek

GRUDZIEŃ 2014

DODATEK KULTURALNY nowego

Przegląd Polski

dziennika

11

Sło nik Po po pod cho in kę Z górki na pazurki

MAREK KUSIBA – ŻABKĄ PRZEZ ATLANTYK

PIOTR FLORCZYK – LISTY Z LOS ANGELES

Okres świąt Bożego Naro- rze nie chciano z nią w ogóle rozmawiać. Podzenia to dobry czas na zgo- szła więc do biura senatora, gdzie spotkała dę, wybaczenie, przeprosiny. niejakiego Patera, szefa biura oraz prezydenDlatego korzystam z okazji ta fundacji Współczesna Myśl Polityczna, któi ja, Longin Pastusiak, pro- rej częścią był Ekomor.

Pater dał emerytce lekcję demokracji godfesor, senator, marszałek i amerykanista w jednej oso- ną lewicy, tej istnej lwicy III RP. “Potraktobie przepraszam panią Ma- wał mnie niegrzecznie i udawał, że nie ma nic rię Niemunis i inne oszukane przez moją fun- wspólnego z Ekomorem i wycieczkami” – wydację emerytki, emerytów i inwalidów z Trój- znała emerytka. Pater emerytce nakłamał, a miasta za krzywdy moralne i finansowe. Prze- dziennikarzom rzucił na żer niejakiego Turzepraszam także Baracka Obamę i przyjaciół- nieckiego, kierującego do niedawna spółką. Tu-Amerykanów za posądzenia o utajnianie rzeniecki z kolei doniósł, że wyrzucili go za prawdy o Katyniu i kalumnie wypisywane to, że chciał ujawnić “różne nieprawidłowona Amerykę w czasach mojej świetności pi- ści”, które “oni chcieli ukryć”. Najkrócej: obaj sarskiej i profesorskiej za czasów nieboszcz- szefowie w fundacji marszałka-senatora obrzucali się błotem, złożyli do prokuratury wzaki komuny, etc.

Takich przeprosin ani pani Niemunis, ani jemne na siebie doniesienia, afera nabierała nikt inny nigdy się od marszałka nie docze- rozgłosu – a co na to wszystko marszałek? kał, a szkoda. Byłaby okazja mu przebaczyć Twierdził, że nie miał pojęcia o naciąganiu i puścić w niepamięć (tytuł świetnej powie- ludzi: “Wszystko, co robiła ta spółka, było poza mną”. Jak to? Znaści Katarzyny Banachowny ze skrupulatności skiej-Jaśkiewicz) przewiJa Pastusiakowi profesor nie wiedział, nienia, nader liczne. Ja Paco dzieje się w spółstusiakowi z okazji świąt z okazji świąt wybaczam, ce-córce fundacji? Bo wybaczam, ale czy wybaale czy wy ba czy ły jeśli nie ogarniał tak czyły i wybaczą mu oszui wybaczą mu oszukani? małej instytucji, to co kani? A było tak. Przed prapowiedzieć o molowie już dekadą Ekomor – chu, jakim jest Senat, spółka powołana przez fundację marszałka – okradł ludzi. Spółka zebra- którego był marszałkiem?

Pani Niemunis postawiła sprawę jasno: “Jeła zaliczki na wycieczkę na Ukrainę, do sanatorium Złota Pieśń, ale wycieczka okazała śli pan marszałek Pastusiak szybko nie odda się fikcją, a pieniądze wsiąkły – w mokry od mi dobrowolnie pieniędzy, złożę zawiadomiełez oszukanych staruszek piasek gdańskiego nie o popełnieniu przestępstwa do prokuratury”. Marszałek nie chciał uszczuplić swowybrzeża (no i kieszenie oszustów).

Oj niedobrze, pomyślałem sobie wtedy, i jej fortuny, więc wskazał dziennikarzom komyślę teraz. Moczenie pana profesora w mo- zła ofiarnego: “Uważam, że to pan Turzeniecrzu łez okradzionych inwalidów powinno ki powinien oddać ludziom pieniądze”. Funoznaczać koniec jego wspaniałej kariery. Ten dacja Współczesna Myśl Polityczna, założowalczący krytyk amerykańskiej demokracji na w Gdańsku przez Longina Pastusiaka w – z pozycji “demokracji” moskiewskiej – nie 1993 r., nie chciała mieć serca dla człowiedoczekał się tak surowego potraktowania, a ka prostego i słabego, choć lubiła chełpić się doczekał się medalu, co prawda w Tallinie, swym flagowym przedsięwzięciem – prograale zawsze. Order Krzyża Ziemi Maryjnej, dla mem słonika Popo: policjanci z tą maskotką uczczenia odzyskanej niepodległości Estonii, uczyli dzieci w szkołach zasad bezpieczeńotrzymali także inni wybitni Polacy: Kwa- stwa na drodze.

Pastusiak nie wygrzebał ze skarbonki Pośniewski, Kwaśniewska, Miller, Tusk, Sikorski, Wałęsa, jak i obecna prezydentowa. W po lub własnej marnych w końcu groszy pasamej kancelarii prezydenta Polski zapano- ni Niemunis i innych oszukanych, a niedowała ostatnio moda – nagradzanie krzyżami szła wycieczka do sanatorium Złota Pieśń na za krzewienie demokracji tchórzy, kolaboran- jeszcze wtedy wolnej od Putina Ukrainie nie tów i lizusów (znamy przykłady z emigracji). okazała się łabędzim śpiewem świetnej kaZgodnie z tą wykładnią rozumienia zasług dla riery senatora. Na zwrot zaliczek dla emerywolnej Polski dziennikarze rzucili zatem cień tów zrzucili się ponoć członkowie zarządu funna senatora, i to niemożliwy do zmazania: że dacji. Profesor działa nadal w SLD, startował jego ludzie okradli emerytów i rencistów z w tym roku do Brukseli, ale nie uzyskał mandatu eurodeputowanego, bo pamiętliwi inwaich tak ciężko uciułanych pieniędzy.

Jakby tego było mało, spółka oszukała lidzi na niego nie zagłosowali. Gdyby się ukoczłonków Związku Inwalidów Wojennych RP, rzył i przeprosił, to kto wie?

Ja korzystam z okazji i przepraszam moich którego to Związku nasz czcigodny marszałek był wtedy (i może jest nadal) HONORO- Czytelników za wszelkie niestrawności lekWYM członkiem. Pani Maria Niemunis turowe – oby potrawy na wigilijnym stole miawpłaciła 1420 zł. Kiedy dowiedziała się, że ły więcej smaku i zapachu niż te felietony. Wez wyjazdu nici, zażądała zwrotu. W Ekomo- sołych świąt! p

Minęło sto lat od wybuchu kotlet, warto jednak pamiętać, że ci sąsieWielkiej Wojny. Czy to du- dzi, a co dopiero światowe mocarstwa, któżo, czy mało? Pierwsza re- rych polityka doprowadziła do wybuchu wojakcja – sto lat to szmat cza- ny, przed i po wojnie wcale nie żyli ze sosu; wystarczy rzucić okiem bą w bezgranicznej zgodzie.

Tymczasem do księgarń trafiły kolejne na archiwalne zdjęcia, aby przekonać się, że przedsta- opracowania przyczyn konfliktu, przebiegu bitew oraz ich skutków. Sama liczba zabiwiają inną epokę.

Uwiecznieni na nich żołnierze i cywile tych – szacowana na szesnaście milionów – przemawiają do nas jakby przez mgłę, nie- podawana już na skrzydełkach okładek, nieśmiało, choć raz po raz natrafiamy pośród wiele nam mówi, dopóki nie postawimy jej nich na kogoś o znajomych rysach twarzy. pod ścianą dla porównania z innymi wojnaNa przykład ten pan z gęstym wąsem mógł- mi, co zresztą sprawdza się doskonale rówby być moim pradziadkiem, który, dowie- nież przy niejednej z nowych książek. Ja wydziawszy się o wybuchu wojny, porzucił pług bieram pamiętniki i wiersze angielskich pow środka pola i sam zgłosił się do wojska. etów-żołnierzy, a od święta zagłosuję na poJego dwie czarne szkapy, jak ta słynna pa- wieść, na przykład Francuza Jeana Eschera koni w wierszu Paula Muldoona, prze- noza, pt. 1914. Szykując wykłady na przyrzucały swoją wagę z nogi na nogę, gazing szły semestr, czytałem tę książkę równoczeinto the future. Wróci czy nie wróci? Minął śnie z innym niemieckim arcydziełem, czycały dzień, nim prababka przypomniała so- li W stalowych burzach Ernsta Jüngera, książbie o nich. Ale czym jest sto lat na tle wie- kę, w której jest niemalże wszystko, włączków? Kroplą w morzu czasu, krótkim, stłu- nie z nudą, jaka towarzyszyła chłopakom w mionym oddechem? Tak, sto lat to mało, za- okopach zachodniej Europy przez całą wojuważywszy, że ta wojna miała dać kres nę. Słynny wiersz Wilfrieda Owena, z zapowszystkim innym wojnom, jak jakaś swo- życzonym u Horacego tytułem Dulce et Deista bijatyka na weselu, po której wszyscy corum Est, nie zestarzał się wcale. Wersy, tabędą się kochać i szanować na wieki wie- kie jak All went lame; all blind; czy An ecków. A że tak się nie stało – czy ja to wina? stasy of fumbling,/ Fitting the clumsy helmets Polski raczej nie, choć nie wszystkim przy- just in time; towarzyszą mi od zawsze. Włapadły do gustu jej narodowe aspiracje i efek- śnie wtedy, sto lat temu, romantyczne podejście do wojny zaczęło tracić na wartości – towny powrót na mapę świata.

Kilka lat temu, podczas wakacyjnego po- przez czołgi, samoloty, cekaemy, broń chemiczbytu w Polsce, miałem okazję odwiedzić kil- ną; czy są jeszcze ludzie, którzy nie słyszą ani ka cmentarzy wojennych w okolicach Gor- kszty kłamstwa w haśle, że słodko i słusznie jest umierać za ojlic. Moi rodacy wyleczyznę? Owen giwali się nad jezioraIdąc za ciosem, postanowiłem poległ na tydzień mi lub maszerowali jesobie, że tym razem zegarków przed podpisaden za drugim po Taniem rozejmu – trach, a ja spokojnie, z nie cofam – na szczęście! – tylko aż strach pomyaparatem zawieszozatrzymuję. Niech się dzieje, śleć, co by jeszcze nym na szyi, dreptaco ma się dziać, w stajence, napisał, gdyby łem wokół nagrobprzeżył. ków i krzyży. Tamtejw naszych domach, nawet Czerwone masze pagórki były, jak w samym środku szczerego pola. ki pod Mon te wiadomo, miejscem Cassino… – nieniezliczonych potyczek i przynajmniej jednej słynnej bitwy, ja- zły plagiat, bo to właśnie Anglicy Wielkiej ką stoczyły ze sobą armie rosyjskie oraz nie- Wojny jako pierwsi zauważyli, że maki kwitmieckie i austro-węgierskie. Bitwa gorlic- ną na polach zoranych pociskami oraz ręka – potocznie zwana Małym Verdun, choć koma konających. Jednak tym razem nie wyodbyła się wcześniej od słynnej bitwy na fron- pada mówić, że “kto pierwszy, ten lepszy”. cie zachodnim – miała ogromne znaczenie Co więcej, idąc za ciosem, postanowiłem sostrategiczne, ale poza miejscowymi mało kto bie, że tym razem zegarków nie cofam – na o niej pamięta. Rozsiane po polach, lasach szczęście! – tylko zatrzymuję. Niech się dzielub tuż przy poboczach szos cmentarze wo- je, co ma się dziać, w stajence, w naszych jenne nikogo nie dziwią – w końcu mogił domach, nawet w samym środku szczerego wojennych w Polsce nie brakuje. Odczytu- pola. Panikarze niech powtarzają za mną – jąc na głos imiona i nazwiska poległych, przy- proszę bardzo – nabieramy powietrza, głępominamy sobie, jaki to był kocioł ta Wiel- boko, głęboko… i powoli je wypuszczamy. ka Wojna. Noszący mundury wrogich armii I jeszcze raz, aż nasze tętno wróci do stanu żołnierze krzyczeli w ojczystych językach spoczynkowego. A tymczasem życzę Pańdo siebie z okopów i przez zasieki. Teraz, stwu spokojnych świąt oraz szczęśliwego Nokiedy mit Galicji nie umiera, a wręcz prze- wego Roku, który, nie ma co się czarować, ciwnie, jest odgrzewany jak przysłowiowy może okazać się naszym ostatnim. p

EK POLISH BOOKSTORE POLECA – ZADZWOŃ: (201) 355-7496 Monika Śliwińska: Muzy Młodej Polski. Życie i świat Marii, Zofii i Elizy Pareńskich Trzy siostry Maria, Zofia i Eliza Pareńskie to trzy muzy Stanisława Wyspiańskiego. Maryna i Zosia, pod własnymi imionami, zostały sportretowane przez niego w Weselu, które dało Wyspiańskiemu nieoficjalny przydomek czwartego wieszcza, a siostrom Pareńskim literacką nieśmiertelność. Maria, Maryna, wielka miłość i muza Witolda Wojtkiewicza została żoną Jana Raczyńskiego. Zofia, Fusia, Boyowa, została żoną Tadeusza Żeleńskiego. Eliza, Lizka, najmłodsza z sióstr, najmniej znana, choć najczęściej portretowana, była żoną młodopolskiego poety Edwarda Leszczyńskiego. s. 416, 27.00 dol.

WWW.EKBOOKSTORE.COM

David Shields; Shane Salerno: Salinger W wieku 46 lat Salinger wycofał się z życia publicznego i obsesyjnie strzegł dostępu do swojej prywatności.

Blokował wszelkie próby publikacji na swój temat, a wydania artykułów o jego twórczości kończyły się zwykle pozwem do sądu. Odmawiał również ekranizacji swoich dzieł. Gardził sławą. Przez ostatnie 45 lat swojego życia pisarz nie opublikował żadnego tekstu, choć nieprzerwanie kontynuował pisanie. Jego dorobek lądował w sejfie.

Czy Salinger był geniuszem, który porzucił świat, by skupić się na wspaniałej, idealnej twórczości, czy raczej nawiedzonym odludkiem pogrążonym we własnych fobiach? s. 800, 36.00 dol.

Konstanty Ildefons Gałczyński: Wiersze wybrane, t. 1 i 2 Wyjątkowa edycja dzieł zebranych Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego z okazji 110. rocznicy urodzin poety. Konstanty Ildefons Gałczyński należy do najpopularniejszych poetów XX wieku. I choć mijają kolejne dekady, jego poetycka sława nie gaśnie. Bardzo jest nam bliski jego zaczarowany świat. Dwa tomy stanowią pierwsze pełne wydanie wierszy poety. Niektóre z tekstów publikowane są po raz pierwszy. Tom 1: Szarlatanów się nie kocha. Tom 2: Portret muzy. s. 740 + 976, 59.00 dol.

Patrick Modiano: Zagubiona dzielnica Książka tegorocznego noblisty. Na spotkanie z japońskim wydawcą do Paryża przyjeżdża poczytny angielski powieściopisarz. Ambrose Guise przez lunetę spogląda na miasto, które zdaje mu się odległe, jakby z innej planety.

Dwadzieścia lat wcześniej jego serce biło w jednym rytmie z tym miastem, jego życie wpisane było w paryskie ulice. Wplątany w niezrozumiałą dla niego samego aferę kryminalną musiał opuścić Paryż. Teraz jest tu znów. s. 160, 19.00 dol.

Ze świata kultury 12 Przegląd Polski

DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

W Zakopanem 5-6 grudnia 2014 r. spotykają się twórcy i teoretycy sztuki z różnych stron świata w ramach projektu Konferencja tatrzańska. Jest ona poświęcona Tatrom, Zakopanemu i Władysławowi Hasiorowi – artyście, który przez całe życie związany był z Podhalem, a w swej sztuce zawsze pozostawał bliski tatrzańskiej kulturze materialnej, jej obrzędowości i symbolice. Wśród wydarzeń, które odbywają się m.in. w Muzeum Tatrzańskim, Galerii Hasiora (na zdjęciu) i w schronisku w Dolinie Pięciu Stawów, są: sympozjum naukowe z wystąpieniami ukazującymi miasto i jego historię z perspektywy sztuki, literatury, antropologii i polityki, wystawa Wątłe muzy, będąca odpowiedzią na praktykę Hasiora i kontekst, w jakim tworzył, a także program filmowy Echa z górskich krain, inspirowany tatrzańską przyrodą i rytuałami, oraz koncert współpracujących przed laty z Hasiorem muzyków z zespołu Pathman.

OZ WYRÓŻNIONY W HAMBURGU Wybitny pisarz izraelski, eseista i profesor literatury hebrajskiej Amos Oz otrzymał Nagrodę Literacką im. Siegfrieda Lenza. Nagrodę w wysokości 63 tysięcy dolarów ustanowioną przez zmarłego w tym roku niemieckiego pisarza przyznano po raz pierwszy. Oz jest autorem ponad 30 książek, w tym 14 powieści. Wiele z nich, w tym Mój Michał, Opowieści o miłości i mroku, Firma i Wśród swoich wydano w języku polskim. Oz jest współzałożycielem organizacji Pokój Teraz, która opowiada się za pokojem na Bliskim Wschodzie i utworzeniem niezależnego państwa palestyńskiego. W 2013 roku otrzymał na Uniwersytecie Łódzkim doktorat honoris causa.

WSCHÓD W BRUKSELI Już po raz drugi w Brukseli przygotowano Dni Partnerstwa Wschodniego, podczas których zaprezentowano dwie wystawy fotograficzne: Eaststreet vol.2 – ukazującą mieszkańców miast Europy Wschodniej – oraz Oblicza EuroMajdanu – poświęconą dramatycznym wydarzeniom w Kijowie. Wystąpił zespół The Ukrainians, który łączy muzykę rockową z tradycyjnymi melodiami ludowymi, a trzydniową imprezę zamknął przegląd współczesnych filmów gruzińskich.

CENNE ZBIORY ZBRODNIARZA “Po prostu jestem człowiekiem renesansu, lubię przepych” – mawiał jeden z największych zbrodniarzy wojennych, marszałek Rzeszy Hermann Göring. W 1946 roku w Norymberdze Göring został skazany karę śmierci, ale przed egzekucją popełnił samobójstwo. Podczas wojny zgromadził imponującą kolekcję dzieł sztuki, większość których zrabowana została ofiarom nazizmu. Miał wyjątkową słabość do sztuki sakralnej. W jego kolekcji znalazły się cenne rzeźby średniowiecznych świętych, aniołów i madonn. W Monachium w Bawarskim Muzeum Narodowym trwa ekspozycja zatytułowana Zbiory Hermanna Göringa, na której obejrzeć można 72 rzeźby, w tym Św.

Jerzego na koniu z 1530 roku. Wszystkie znajdują się w Lostart – bazie danych dzieł sztuki zagrabionych przez nazistów, które nadal czekają na prawowitych właścicieli.

GRUDZIEŃ 2014

notatnik grudniowy

CATHEDRAL CHURCH OF ST. JOHN THE DIVINE 1047 Amsterdam Avenue i 112th Street, NY stjohndivine.org

Catedral Christmas Concert; godz. 7:00-9:00 wiecz.

New Year’s Eve Concert for Peace; godz. 7:009:00 wiecz.

13 XII 31 XII

ST. THOMAS CHURCH 1 W 53rd, NY saintthomaschurch.org 9, 11 XII Mesjasz Händla; wykonawcy: The Saint Thomas Choir of Men and Boys z zespołem Concert Royal, dyryguje John Scott; godz. 7:30-10:30 wiecz.

18 XII koncert kolęd wykonaniu kościelnego chóru; Anna Reinersman – harfa, dyryguje John Scott; w programie: utwory z XV i XVI w., oraz bożonarodzeniowe pieśni Benjamina Brittena; godz. 5:30-6:30 wiecz.

CATHEDRAL BASILICA OF THE SACRED HEART 89 Ridge St., Newark, NJ cathedralbasilica.org

The FortThird Annual Christmas Carol Sing (jeden z najwspanialszych koncertów bożonarodzeniowych w północnym New Jersey); godz. 8:00 wiecz. (drzwi otwarte o godz. 7:00 wiecz.)

ZDJĘCIE: ARCHIWUM

17, 18 XII

korzystała w niej wspomnienia własnej matki, która walcząc po stronie republikanów muW stolicy Francji zakończył się Festiwal Fil- siała szukać schronienia we Francji. Nagroda mowy Kinopolska. Zaprezentowano najnow- Goncourtów jest symboliczna i wynosi 12 dosze osiągnięcia kinematografii polskiej, m.in. larów. W przeszłości zdobyli ją m.in. Marcel Pod Mocnym Aniołem Smarzowskiego, Pły- Proust, André Malraux i Michel Houellebecq. nące wieżowce Wasilewskiego i Wałęsa: Z kolei prestiżową Nagrodę im. Dylana ThoCzłowiek nadziei Wajdy. Na specjalnym po- masa, przyznawaną za najlepszą powieść w kazie wyświetlono Obce ciało Krzysztofa Za- języku angielskim napisaną przez autora, któnussiego, a gościem honorowym imprezy był ry nie ukończył 40 lat, odebrał Amerykanin scenarzysta Krzysztof Piesiewicz, który zapre- Joshua Ferris. Jego przesycona czarnym huzentował kilka swoich filmów powstałych we morem powieść To Rise Again at a Decent Howspółpracy z Krzysztofem Kieślowskim, To- ur opowiada historię nowojorskiego dentysty Paula O’Rourke zmagającego się z kryzysem mem Tykwerem i Danisem Tanovićem. egzystencjalnym. Natomiast Nagroda im. SaMUZEUM WYJĄTKOWE muela Johnsona w dziedzinie literatury faktu Muzeum Historii Żydów Polskich zaprojek- przypadła Helen Macdonald, poetce i histotowane zostało przez architektów polskich z ryczce, za wspomnienia zatytułowane H is pracowni Kuryłowicz & Associates oraz fiń- for Hawk. Opisała w nich swoje przeżycia po skich z pracowni Lahdelma & Mahlamäki. Ju- stracie ojca i tresurę jastrzębi, która pomogła rorzy konkursu Arkkitehtuurin Finlandia jej pogodzić się z jego śmiercią. uznali je za najlepszy budynek roku 2014. PrzeKOLAŻE SZYMBORSKIEJ wodniczący jury Sixten Korkman powiedział: W SZTOKHOLMIE ”Ten budynek to dzieło sztuki, które zmienia oblicze Warszawy. Uroczysty i dostojny, a zaW Muzeum Noblowskim w Sztokholmie razem ciepły i optymistyczny”. Fińską Nagro- pokazano kolekcję kolaży Wisławy Szymbordę Architektoniczną przyznano w tym roku po skiej. Udostępnił je szwedzki slawista i roraz pierwszy. manista, tłumacz i przyjaciel noblistki Anders Bodegard. Otrzymywał je regularnie z LIPSKIE DOKUMENTY Krakowa, jako własnoręcznie wykonywane Dobiegła końca 57. edycja Lipskiego Fe- przez poetkę kartki okolicznościowe. Na jedstiwalu Filmów Dokumentalnych i Animowa- nej z nich z okazji Nowego Roku za pomonych. Główna nagroda – Lipski Pierścień przy- cą wyciętych z gazet wyrazów noblistka żypadł Laurze Poitras, autorce filmu Citizenfo- czyła tłumaczowi “karpia, zdrowia, 7 smaur ukazującego postać Edwarda Snowdena. ków, bisów, Trzech Króli, lokomotywy, maZłote Gołębie odebrali francuscy twórcy Re- szynistki, nafty salonowej, zniesienia niewolguł gry: Claudine Bories i Patrice Chagnard nictwa, rozrywki, marzeń (...)”. Na 50. urooraz pracujący w Niemczech polscy reżyse- dziny Anders Bodegard otrzymał rysunek zarzy Elwira Niewiera i Piotr Rosołowski, au- ciskającego pięści atlety z podpisem: “Po pięćtorzy Efektu domina. Film jest zapisem histo- dziesiątce na życie patrzy się zupełnie inarii miłości rosyjskiej śpiewaczki operowej i czej”. W Szwecji ostatni tom wierszy poetministra sportu Abchazji, którzy próbują zbu- ki “Wystarczy” w przekładzie Bodegarda ukadować wspólną przyszłość w kraju ogarnię- zał się wiosną 2013 roku. W posłowiu tłutym wojną i przemocą. macz wspomina o kolażach otrzymywanych od Szymborskiej, publikacja zawiera też reLISTOPADOWE LAURY LITERACKIE produkcję kilku z nich. Wisława SzymborTegoroczną laureatką Nagrody Goncourtów ska twierdziła, że bez tłumaczeń Bodegarda została Lydie Salvayre, z wyksztalcenia psy- nie otrzymałaby Nagrody Nobla. Wystawę w chiatra dziecięcy, autorka książki Pas Pleu- Muzeum Noblowskim można zwiedzać do rer (Nie płakać). Jej akcja toczy się w Hisz- 12 kwietnia 2015 roku. panii podczas wojny domowej. Salvayre wyOPR. MAŁGORZATA MARKOFF

NA EKRANACH PARYŻA

NJPAC Newark, NJ njpac.org 1 Center St. Newark, NJ

recital pianistki Yui Wang; w programie utwory: Schuberta, Skriabina, Balakirewa; godz. 3:00 ppoł.

21 XII Mesjasz Händla w wyk. New Jersey Symphony Chamber Orchestra po dyr. Jacques’a Lacombe oraz Montclair State University Singers pod dyr. Heather J. Buchanan; godz. 3:00 ppoł.

7 XII

STATE THEATRE, NJ statetheatrenj.org 15 Livingston Ave., New Brunswick, NJ 19, 20, 21 XII Nutcracker (Dziadek do orzechów) Czajkowskiego w wykonaniu American Repertory Ballet; godz.

1:00 ppoł. (20, 21 XII); godz. 4:30 ppoł. (20, 21 XII); 7:30 wiecz. (19 XII) 31 XII Salute to Vienna – New Year’s Eve Concert – w wyk. The Strauss Symphony of America pod dyr. Andrasa Deaka; w programie m.in.: walce Straussa, polki, arie z operetek, np. Wesoła wdówka, Zemsta nietoperza; godz. 6:00 wiecz.

CARNEGIE HALL carnegiehall.org 881 7th Ave., NY 9 XII recital pianisty Daniła Trifonowa; w programie utwory: Bacha, Beethovena, Liszta; godz. 8:00 wiecz.

14 XII Christmas in Vienna – bożonarodzeniowy program chóru chłopięcego z Wiednia; godz. 2:00 ppoł.

18 XII Mesjasz Händla w wyk. The Masterwork Chorus and Orchestra pod dyr. Andrew Megilla; godz. 7:30 wiecz.

22 XII Mesjasz Händla w wyk. Oratorio Society of New York pod dyr. Kenta Tritle’a; wykonawcy: Emalie Savoy – sopran, Sara Murphy – mezzosopran, Mingjie Lei – tenor, Sidney Outlaw – baryton; godz. 8:00 wiecz.

31 XII 23 XII Mesjasz Händla w wykonaniu zespołu Musica Sacra pod dyr. Kenta Tritle’a; godz. 7:30 wiecz.

METROPOLITAN MUSEUM OF ART metmuseum.org 1000 5th Ave., NY 31 XII 9 XII Ennion – Master of Roman Glass; dzieła ze szkła znakomitego rzymskiego artysty z kolekcji izraelskich, europejskich i amerykańskich (do 13 kwietnia 2015)

Miesi´czny dodatek kulturalny nowego dziennika

www.dziennik.com/przeglad-polski Redaguje: Jolanta Wysocka jw@dziennik.com