Nowy Dziennik 2015/01/09 Przegląd Polski

Przegląd Polski nowego dziennika

STYCZEŃ 2015

ZDJĘCIE: COURTESY: KOICHI MIURA

MIESIĘCZNY DODATEK KULTURALNY

La Boheme (Cyganeria) – najpopularniejsza z oper Giacomo Pucciniego – prezentowana będzie na scenie Metropolitan Opera w Nowym Jorku od 15 do 24 stycznia 2015 roku.

W znakomitej obsadzie znajduje się polski baryton Mariusz Kwiecień jako malarz Marcell (z prawej). Tragiczną historię młodzieńczej miłości wyreżyserował Franco Zeffirelli, zaś orkiestrą dyryguje Riccardo Frizza.

New Literature from Europe Nagrodzony – Philip Boehm Katarzyna Buczkowska

Człowiek literatury – Stanisław Barańczak Irena Grudzińska-Gross

Językowe antywartości wg Radosława Pawelca Jakub Balicki

2 Przegląd Polski

Sta ni sław Ba rań czak 1946-2014 DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

STYCZEŃ 2015

26 grudnia 2014 roku zmarł w Newton, Massachusetts, wybitny poeta, tłumacz, krytyk, profesor Uniwersytetu Harvarda Stanisław Barańczak. Zdanie to brzmi sucho, ale kryje się za nim ogromna, niepowetowana strata.

Przyjaciel Barańczaka, pisarz Wilhelm Dichter powiedział podczas uroczystości pogrzebowych, że odwiedzając poetę czuł się jak emigrant, który przychodzi do Mickiewicza. Jeśli w tych słowach jest przesada, to tylko niewielka.

Stanisław Barańczak był postacią renesansową. Jeden z założycieli KOR-u, wychowawca wielu pokoleń polonistów, był przede wszystkim człowiekiem literatury. Zajmował się długo i bardzo skutecznie przyswajaniem kultury polskiej Ameryce i kultury amerykańskiej Polsce. Najważniejsze są jego wiersze, dziesięć szczupłych, ale ogromnie wpływowych tomików. Jego niezliczone tłumaczenia poezji z angielskiego, rosyjskiego, niemieckiego czy włoskiego są także częścią jego twórczości własnej, bo są z reguły autorskimi przyswojeniami. Książki o poetach Mironie Białoszewskim czy Zbigniewie Herbercie to prawdziwe wzorce, jak należy uprawiać historię literatury; osobno wymienić należy krytykę literacką, eseje na temat Europy Środkowej, teksty translatologiczne. To wyliczenie nie wyczerpuje całości twórczości Stanisława Barańczaka. Gdyby ustawić na sobie wszystkie książki, które wyszły spod jego pióra, wieża taka byłaby wyższa od tej ze zdjęcia Tadeusza Boya-Żeleńskiego – niższego niż góra jego książek. Prawdziwy rekord w kulturze polskiej, ilościowy i jakościowy.

Stanisław Barańczak z rodziną po ceremonii przyznania mu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w listopadzie 2006 r.

Choć talenty, inteligencja i pracowitość Stanisława Ba- – z żoną Anną, córką Anną i synem Michałem rańczaka były onieśmielające, ci, którzy mieli szczęście znać go nieco bliżej, przepadali za jego uwagami o literaturze, za jego dowcipem, skromnością i dobrocią, któStanisław Barańczak rą porzucał tylko wtedy (a były to momenty straszne), gdy oczy wpatrzone z bliska w gazetowy petit; zetknął się ze złym tłumaczeniem lub bezgranicznie głuw oczy poÊpiesznie obmywane rankiem pią książką. Był wspaniałym kompanem (gdy udało się z nieposłusznego snu, poÊpiesznie ocierane go oderwać od pracy) podczas organizowanych przez jeza dnia z łez nieposłusznych, poÊpiesznie go żonę i nieodłączną towarzyszkę wycieczek na plażę, do podbostońskich miejscowości historycznych, do pozakrywane monetami, bo Êmierç tak˝e jest pularnych restauracji na świeżym powietrzu. I do słuchanieposłuszna, zbyt Êpiesznie gna w Êlepy zaułek Z okna na którymÊ pi´trze ta aria Mozarta, nia muzyki, i oglądania kultowych filmów, takich jak Ojoczodołów; wi´c dajmy z siebie wszystko kie dy sze dłeÊ wzdłu˝ blo ku.

A w tej sa mej chwi li ciec chrzestny czy Some like it hot. na własnoÊç tym spojrzeniom, staƒmy na wysokoÊci wa li ły si´ i z gru zów wsta wa ły mo car stwa.

Najważniejsza jednak była literatura. Barańczak odnowił poezję polską, wprowadzając nowe gatunki i spolszoczu, jak napis kredà na murze, odwa˝my sie spojrzeç czając wielu niezwykłych poetów. Robił to także za po- “Non so piu” – ten ˝ar ró˝ bez ci´˝aru, ten ˝art na prawdzie w te szare oczy, których z nas nie spuszcza, Êmierç i ˝ycie, p´dzàcy za chmarà motyli mocą swoich własnych wierszy: jego wspaniały erotyk które sà wsz´dzie, wbite w chodnik pod stopami, Wrzesień 1967 jest walką rytmu ze składnią, jest pełen anapest t´tna. WłaÊnie ta aria Mozarta wlepione w afisz i utkwione w chmurach; powtórzeń i samocytatów, zawiera nawet prześmieszny m i a ł a tu brzmieç, jak gdyby istniała gdzieÊ karta a choçby si´ pod nami nigdy nie ugi´ły dwuwiersz “Morze miarowo szumi, bo niemiarowo nie praw przechodnia spod bloku, której nie gwałcili umi”. Historia to jeden z najlepszych polskich wierszy o nogi, to jedno b´dzie nas umiało rzuciç historii właśnie; wiele innych wierszy, napisanych jeszci inni my, ci z gruzów wznoszàcy mocarstwa – na kolana. cze w Polsce albo już emigranckich, należy do kanonu ligwarancja, ˝e choç jedna zasłona, nie zdarta teratury polskiej. W literaturze przyzwyczaił nas do oczeZ tomu pt. Jednym tchem, 1970 kiwania rzeczy niemożliwych: do szcz´tu płyta, przetrwa; ˝e zawsze uchyli • do zaśmiewania się z poezji purenonsensowej (na przyjakieÊ okno czy wyrok ta aria Mozarta. kład z niezwykle sprawnych tłumaczeń Ogdena Nasha; i z Barańczaka własnych utworów w tym stylu; Jak gdyby wszystkie dobra zdà˝yła ta martwa Dziesi´cioletni, wybiega na zapuchni´tà od snu ulic´.

• do oglądania Szekspira, deklamowanego przez aktor´ka niepoczytalnie zapisaç nam, czyli rów jak gdyby słowa należały zarówno do naszego, jak Słoƒce czerwca zgrzyta pod stopà, odbite w rozsypanym szkle. kopczykom gruzów, z których wstawały mocarstwa, i do starego języka; Zamkni´ty kiosk jak latawiec ciàgnie za sobà wst´g´ • do słuchania słów arii i pieśni tak zgranych z oryginaw których rosła, wbrew nim, na niczym nie oparta łami Mozarta, Purcella czy Schuberta, jak gdyby były kolejki. Ludzie milczà, z rzadka podnoszàc oczy. wiara, ˝e to nie błàd, ˝e nigdy si´ nie myli do nich napisane; w oknie na którymÊ pi´trze ta aria Mozarta.

Normalnie o tej porze gazety zawsze ju˝ były.

• do czytania po polsku “nieprzetłumaczalnych” poetów Waliły si´ i z gruzów wstawały mocarstwa. z wszystkimi ich rymami, rytmami, przerzutniami i graMoneta poci si´ w garÊci. Gdy wraca p´dem do domu, mi słów; Z tomu Chirurgiczna precyzja (1998, wyd. a5), dwaj mundurowi przy słupie ogłoszeniowym na rogu • do rozumienia “niezrozumiałej” angielskiej poezji meza który Stanisław Barańczak otrzymał Nagrodę Literacką “Nike” tafizycznej, piosenek Beatlesów, fragmentów Boskiej usiłujà jakimÊ narz´dziem – najwyraêniej jest to Êrubokr´t – komedii, najzawilszych wierszy Mandelsztama. wyciàç ze słoniowej skóry cyrkowych afiszy Ta ostatnia zasługa dla literatury polskiej zyskała niezwykłe potwierdzenie we fragmencie rozmowy między naklejonà na wierzchu, r´cznie pisanà kartk´.

Czesławem Miłoszem a Josifem Brodskim. Miłosz, sam Poza kr´giem podejrzeƒ g´stnieje grupka gapiów. przecież tłumacz, mówi, że “czuje” poezję tylko po polSpójrzmy prawdzie w oczy: w nieobecne Mundurowi mozolà si´, zakłopotani sku, i że tę “babę” Emily Dickinson zrozumiał dopiero, oczy potràconego przypadkowo gdy przeczytał jej wiersze w tłumaczeniu Barańczaka. “Get´pà przypadkowoÊcià swojego narz´dzia: przechodnia z podniesionym kołnierzem; w st´˝ałe nialny chłopak, prawda?!” – podsumowuje Brodski. Rzenie mieli właÊciwego na t´ okolicznoÊç. czywiście – genialny. oczy wzniesione ku tablicy z odjazdami Cała trójka jest już dziś w zaświatach. dalekobie˝nych pociàgów; w krótkowzroczne 1986

Z okna na którymÊ pi´trze ta aria Mozarta

Historia

Spójrzmy prawdzie w oczy

IRENA GRUDZIŃSKA-GROSS

ZDJĘCIE: VLADIMIR GITIN

Człowiek literatury

An na Cien cia ła

STYCZEŃ 2015

DODATEK KULTURALNY nowego

W Boże Narodzenie, 24 grudnia 2014 roku, w szpitalu w Fort Lauderdale na Florydzie zmarła profesor Anna Cienciała.

dziennika

1929-2014

Najpierw dostałam wiadomość od jej asystentki Judy Glass, która napisała, że pani profesor jest w szpitalu. (Anna wanted me to wish you a Merry Christmas. Unfortunately, she is in hospital in Ft. Lauderdale. I will be flying there tomorrow to be with her. Judy).

Kolejnego dnia napisała, od ponad czterdziestu lat blisko zaprzyjaźniona z panią Anną Roma Boniecka, że Anna Cienciała nie żyje. Dostała silnego (trzeciego w czterech ostatnich latach) zapalenia płuc w czasie rejsu statkiem na Karaiby. W Fort Lauderdale znalazła się w drodze z wakacji do swojego domu w Lawrence w Kansas.

Roma Boniecka napisała też, że prosi, “by zachować o Zmarłej dobrą pamięć”. ... I ja, i wiele osób wśród nie tylko Polonii amerykańskiej na zawsze zatrzyma w dobrej pamięci panią Annę. Jakże mogłoby być inaczej?

Posiadała tytuły naukowe z Liverpool University w Anglii, McGill University w Kanadzie i doktorat z Indiana University w Bloomington w Stanach Zjednoczonych. Prowadziła wykłady na uniwersytetach kanadyjskich w Ottawie i Toronto, a także w USA – w Lawrence w stanie Kansas, gdzie osiadła w 1965 roku, wiążąc się z Uniwersytetem Kansas. W 2007 roku wraz z innymi członkami zarządu Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce nagrodzona została Krzyżem Zasługi za naukową współpracę z Polską.

Prof. Anna Cienciała była cenionym historykiem, specjalistką od historii dyplomacji II Rzeczypospolitej okresu 1914-45, wiele pisała na temat polityki brytyjskiej i amerykańskiej wobec Polski podczas II wojny światowej, drukowała współczesne omówienia historyczne.

Jest między innymi autorką pierwszej książki w języku angielskim o polskiej dyplomacji i stosunkach międzynarodowych okresu międzywojennego: Poland and the We-

ZDJĘCIA: Z ARCHIWUM JUDY GLASS

Zosta nie w do brej pa mię ci

stern Powers, 1938-1939. A Study in the Interdependence of Eastern and Western Europe (1968). Wraz z Tytusem Komarnickim jest redaktorką i autorką dwóch rozdziałów książki: From Versailles to Locarno. Keys to Polish Foreign Policy 1919-1925 (1984). Jest też współredaktorką, wraz z prof. Natalią S. Lebiediewą i prof. Wojciechem Materskim, monumentalnej pracy pt. Katyń: A Crime Without Punishment (2007). Książka, wydana przez prestiżowy Uniwersytet Yale, liczy blisko 600 stron. W dwa lata później ukazało się uzupełnione drugie jej wydanie. Wstępy

do tomów rosyjskich pisała Lebiediewa, a do polskich Materski. W amerykańskim wydaniu poszczególne trzy części poprzedzają znakomite wstępy autorstwa prof. Cienciały. Jak podkreślił Timothy Snyder, jest to “niezwykle ważna książka o zbrodni stalinizmu i o wielkich wysiłkach propagandy sowieckiej w jego zaciemnianiu”.

Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku pracę redakcyjną nad książką o Katyniu, jak też ogólny dorobek naukowy prof. Cienciały nagrodził w 2007 roku w postaci Distinguished Achievement Award. W 2012 roku londyński

rykańska, wszystkie jej organizacje, mimo ich mizerii, zawsze wyskrobią coś na obchody rocznic historycznych, ale już nie na żywe spopularyzowanie w Ameryce polskiej historii.

To dzięki namowom Anny przyjechałam w 1973 roku do Stanów Zjednoczonych na Anna była marzycielska jak dziecko. Chcia- rok uczyć się języka angielskiego. Wielki sukła wygrać na loterii miliony, wiele milionów... ces odnosiły tu moje robione z ciasta drożNie było tygodnia, by nie pobiegła do Dillon- dżowego pierogi, do których studenci zlatysa, naszego sklepu, po kupony loteryjne. Po- wali się jak ćmy do światła. Wkrótce mój stół tem na wydrukach daremnie szukała zwycię- zaczął być nazwany polskim stołem. Od żoskich cyfr. Śmiałam się z niej, ale ona upar- łądka do serca i z grona łakomczuchów pocie wierzyła, że kiedyś wygra, bo ma takie wstała na naszym uniwersytecie klasa języka polskiego. przeczucie. Nie wygrała, iskra zgasła!

Na naukę zgłaszali się Amerykanie od koDo czego były potrzebne jej te miliony? Bo od wielu lat miała idee fixe, że wygra na loterii lebki i wnuki polonijne, którym moje jedzei z tej góry pieniędzy stworzy fundusz stypen- nie przypominało babcie. Ze starego emigradialny dla zdolnych studentów amerykańskich cyjnego pokolenia, dzięki księdzu w kościeczy nawet w świecie, których zainteresowania le św. Józefa w Kansas City, powstała kolejna wieczorowa klasa, składająca się z tych, któnaukowe związane będą z historią Polski.

Dlaczego wdała się w tę naiwną grę z sa- rzy dostawali kulfoniaste listy od rodzin z Polmą sobą? Wiedziała bowiem, że Polonia ame- ski i chcieli je rozumieć.

To doświadczenie i mnie, i Annie służyło do zrozumienia realiów oraz wiązania nadziei w szczególności z pokoleniem młodych historyków, ale też ludzi tak czy inaczej zahaczonych o język i wiedzę o Polsce. Wśród naszych – Anny i moich – studentów znaleźli się doradcy ekonomiczni, którzy ruszyli do Polski po przełomie 1989 roku, czy osoby mające objąć wysokie stanowiska w warszawskiej Ambasadzie USA. Anna prowadziła też komputerowe wersje wykładów, które docierały w najdziwniejsze miejsca i z najdziwniejszych miejsc dochodziły sygnały zainteresowania Polską, wydarzeniami z jej przeszłości lub z dnia wczorajszego. Zgłaszali się Chińczycy i Arabowie, zgłosił się też Irakijczyk, któremu Anna posłała książki i doradzała w pracy nad doktoratem. Przy tej wymianie korespondencji i przesyłek czułyśmy nawet zainteresowanie czujnych agencji, co wpływało na opóźnienia w dostarczaniu nam poczty.

Ma rze nia o wy gra nej...

Przegląd Polski

3

Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie nagrodził prof. Cienciałę za całokształt twórczości. W 2014 została odznaczona Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Zasługi.

Prof. Cienciała jest autorką ponad 165 opracowań naukowych. Publikowała je w amerykańskich i polskich pismach naukowych. Na terenie Stanów Zjednoczonych recenzje i omówienia pióra Anny Cienciały ukazywały się między innymi w American History Review, Slavic Review, The Polish Review, Sarmatian Review.

Urodziła się w 1929 roku, w – jak chętnie podkreślała – Wolnym Mieście Gdańsku. Jest autorką szeregu prac na ten temat, np. rozdziału pt. The Battle of Danzig and the Polish Corridor at the Paris Peace Conference of 1919 w The Reconstruction of Poland, 191423 pod red. Paula Latawskiego. Jak mi powiedziała w jednym z wywiadów (opublikowanym we wrocławskiej Odrze, inne fragmenty w Przeglądzie Polskim), w Polsce ukończyła trzy klasy szkoły podstawowej. Później uczyła się pół roku w szkole we Francji, ale główne wykształcenie zdobyła w Anglii.

Najlepiej władała językami angielskim i polskim, znała też dobrze język francuski, czytała w rosyjskim i niemieckim.

Chciałabym zwrócić uwagę także na to, że od wczesnych lat 2000 prof. Cienciała prowadziła wykłady z historii Europy Wschodniej w internecie. Korzystają z nich studenci zainteresowani historią tej części Europy. Pisane są ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień Polski. Służyła swoją wiedzą także jako znawczyni wielu zagadnień z historii Polski, udzielając odpowiedzi autorom, czasopismom i wydawnictwom. Była główną konsultantką książki o Solidarności, napisanej przez kanadyjską autorkę Heather Kirk pt. Be Not Afraid. The Polish (R)evolution “Solidarity”.

Z własnych doświadczeń wiedziałam, że zawsze można było liczyć na pomoc pani Anny. Zwracałam się do niej na przykład z prośbą o sprawdzenie informacji, gdy pisałam na temat Katynia czy gdy ustalałam liczbę deportowanych na Syberię. Zawsze odpowiadała szybko, chętnie służąc swoją ogromną wiedzą, odwołując się do własnych publikacji, a także do prac innych historyków.

Prof. Anna Cienciała jest autorką mądrych publikacji. Docierały one w różne rejony świata i kształtowały opinie ludzi otwartych na wiedzę o naszej, polskiej historii. Inspirowały studentów, naukowców, jak i wszystkich ludzi twórczych. Dobra i wdzięczna pamięć za jej wszystkie prace naukowe zostanie na zawsze.

ALEKSANDRA ZIÓŁKOWSKA-BOEHM

Anna była profesorem na Kansas University, uczelni nie najlepiej widzianej przez republikańskich gubernatorów i republikańskie izby stanowe. Pensje profesorskie były tu marne, mimo to Anna szczodrze świadczyła na te “polskie wiatraki”, żeby tylko jakoś nie przestały się kręcić. Ale swoimi zasobami niczego stworzyć nie mogła, potentatów amerykańskich gotowych łożyć na polską historię nie znalazła, do organizowania balów zacięcia nie miała, więc zostawało jej marzyć o wygranej na loterii.

ROMA BONIECKA

W intencji zmarłej prof. Anny Cienciały odbędą się uroczystości żałobne 22 stycznia 2015 r. na University of Kansas w Lawrence, KS, a 18 stycznia w kościele św. Stanisława Biskupa i Męczennika na Manhattanie zostanie odprawiona msza święta.

4 Przegląd Polski

Poszukiwania, powroty i zadziwienia...

DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

STYCZEŃ 2015

ANDRZEJ GAŁOWICZ

Po ukazaniu się zbiorów poezji Joanny Kurowskiej Ściana (Wydawnictwo Dolnośląskie 1997), Obok (Oficyna Literacka 1999) oraz The Wall & Beyond (eLectio Publishing 2013), najnowszy – Inclusions (Cervena Barva Press 2014) – jest czwartym z kolei tomikiem chicagowskiej poetki, a zarazem pierwszym napisanym przez nią oryginalnie po angielsku.

Otwiera go utwór Indian Summer (Babie lato), a zamyka Feather (Piórko). Wiersze te – zbudowane zresztą jakby na zasadzie sztuki filmowej – “plan ogólny + szczegół” – stanowią klamrę/sumę interpretacyjną zbioru. Traktują o problemie, z którym człowiek wciąż się zmaga zarówno ontologicznie, jak i aksjologicznie, a mianowicie o niemożności osiągnięcia pełni przeżycia. Zarówno Indian Summer i Feather identyfikują “zasłonę”, którą jest ludzka nieuwaga, ślepota czy niemoc. W Babim lecie zasłona ta ma wymiar ogólny: “really, happiness was/ within reach; a thin screen/ separated them from it// basking in the sunshine, smiling,/ they passed by, without/ stretching their arms to pick it” (“rzeczywiście, szczęście było/ w zasięgu ręki;/ cienka zasłona/ oddzielała ich od niego// skąpani w słońcu, uśmiechnięci,/ przechodzili nie wyciągając rąk/ aby je chwycić”)*. Natomiast w Piórku – wierszu dedykowanym synowi poetki – owa “zasłona” ma charakter indywidualny: “You have called me and asked /what is the sense of life?” (“Dzwonisz i pytasz,/ co jest sensem życia?”).

Inclusions ujmuje barwną metaforyką oraz dramaturgią personifikacji, które wzmacniają filozoficzne przesłanie tomiku o labilności świata oraz nietrwałości bytu. Paradoksy obrazowania znakomicie korespondują z jego absurdem i groteską. W wierszu tsunami czytamy na przykład: the sofa has put on eyeglasses to see better the knife plunged into its flesh, up to the handle the TV forces its way to the backyard but it’s too late for the news mother’s scarf floats about the roof

ror/ Lustro) – to niewątpliwe walory zbioru Inclusions. Podobnie jak w poprzednich tomikach Kurowskiej, również tu zauważalna jest wymierna cecha warsztatu poetki: w banale i prozie dnia codziennego potrafi ona dostrzec i nazwać – w głębokim aspekcie emocjonalnym oraz intelektualnym – odmienny wymiar, obraz czy perspektywę niedostrzegalną dla zabieganego zwykłego zjadacza chleba. Ten niezwykły dar wyobraźni, umiejętność oryginalnych i śmiałych skojarzeń widać na przykład w wierszu A Soda View (Widok gazowany):

twenty-five and ninety nine cents. (… ) We will lose nothing; all will come back: the wave, the honeybee, and the grass.

All will be free – although not for free.

In the mirror of soda lenses everything is distorted

Wysokie drzewo sosny sto złotych szept fali dwieście dwadzieścia pięć i dziewięćdziesiąt dziewięć groszy. (…)

Nie stracimy nic: wszystko wróci: fala, miodna pszczoła i trawa.

Będą wolne – choć nie za darmo.

Jednak pomimo wszystko poezja chicagowskiej poetki nie jest “czarna”. Godząc się ze światem takim, jaki jest, autorka dostrzega w nim brylanciki światła i radości, bo przecież życie to także urocza wędrówka, radosny bal czy ciekawy teatr, niekiedy radosna farsa. Widać to w króciutkim wierszu an encounter (spotkanie): he looks at me I look at him through the window of my car and the embryo of a smile begins to grow on our faces on patrzy na mnie ja na niego przez szybę samochodu na naszych twarzach rośnie embrion uśmiechu

Można też w tej poezji znaleźć przepiękne deklaracje wywiedzione z renesansowej wiary w człowieka oraz echa humanizmu kanapa wkłada okulary chrześcijańskiego, na przykład w wierszu In by lepiej widzieć nóż the Image (Na podobieństwo). Kurowska nie wbity w jej ciało po rękojeść pomija dramatu przemijania i śmierci; linetelewizor wdziera się do ogrodu arności oraz homogeniczności czasu. Wiersz lecz już za późno na dziennik An Invitation (Zaproszenie), w którym zmarchustka matki wiruje wokół domu ły ojciec poetki pyta: “Busy? Then visit me Tomik porusza również kwestię względno- yesterday/ We will sing the songs we have ści zasad moralnych czy mobilnej moralno- sung tomorrow” (“Zajęta? Więc odwiedź mnie ści, wpisanych poniekąd w ludzki genotyp, bo wczoraj/ Zaśpiewamy piosenki, które śpienie trzeba przywoływać nazizmu czy komu- waliśmy jutro”), kreuje wielość czasów, bynizmu, wystarczą Guantanamo albo Kiejku- tów oraz przestrzeni, odwołując się tym saty, nie mówiąc już o dronach “made in USA”. mym do wielkiej tradycji Bolesława Leśmia“Takiż to świat, niedobry świat, czemuż lep- na, na przykład Urszulki Kochanowskiej. Poszego nie ma świata?” – pytał wielki poeta. dobnie powracający w twórczości Kurowskiej Wiersze Kurowskiej stawiają – choć w innym motyw “panta rhei” kojarzy się z treściami czasie i inną techniką – równie uniwersalne Rozmyślań Marka Aureliusza czy – by pozopytania. Gorzka refleksja nad ludzkim gospo- stać w kręgu literatury polskiej – cyklu Asnydarstwem łatwo wyzbywającym się zasad, czę- ka Nad głębiami: “I did not die,/ daughter, I sto w imię unifikacji, pojawia się na przykład passed…/ to make room for /others” (“nie umarłem,/ córko – minąłem…/ by zrobić miejw wierszu The Price (Cena): sce /innym”). Wywiedziona z kręgu wielkich tradycji poezja autorki Inclusions tradycje te The lofty pine tree is fifty dollars, wzbogaca i inkrustuje. the wave’s whisper is a hundred-

wonderful W zwierciadle gazowanej soczewki wszystko wygląda krzywo Joanna Kurowska, Inclusions, Cervena Barva Press, 2014

Mądry i kapitalnie skonstruowany jest wiersz Nothing (Nic): “I am…./ thankful for my nothing./ Living in its presence is like “a stroll on the verge of a precipice” (“jestem…/ wdzięczną za moje nic/ życie w jego obecności jest jak/ przechadzka brzegiem przepaści”). Stanowi on doskonałą poetycką ilustrację tez egzystencjalistów, na przykład Jaspersa (człowiek jest zawsze w sytuacji i relacji do świata), Sartre’a (“ja” to także moje możliwości, koncepcja bytu dla-siebie) czy Heideggera (człowiek w akcie projekcji ustanawia sens bytu, koncepcja Dasein). W swoich niełatwych poetyckich rozważaniach w wierszu Nic, pozostających jak gdyby na intelektualnej uwięzi, Kurowska pyta o jakość ludzkiego istnienia wśród antynomii – spetryfikowanych ról, póz, wreszcie chaosu przypominającego stłuczkę po kalejdoskopie. Wielorakość przedstawionego świata, mnogość barw – bez uzurpowania prawa do mądrości typu “na wieki wieków, amen”, natomiast z wyraźną nutą empatii i współczucia (The Mir-

JOANNA KUROWSKA

urodziła się w Polsce, a od ro ku 1988 mieszka w USA. Jest poetką dwujęzyczną, autorką pięciu zbiorów wierszy, dwóch wydanych w Polsce, a trzech w języku angielskim, w USA.W kra ju dru ko wa ła wiersze we Frazie, Posłańcu Warmińskim, Przeglądzie Powszechnym, Radarze (debiut) oraz Warmii i Mazurach; a za granicą: w paryskiej Kulturze oraz w chicagowskich Dzienniku Związkowym i Temacie. Wiersze angielskie oraz tłumaczenia wierszy polskich Kurowskiej ukazały się w licznych czasopi-

cudownie Kluczowe dla zbioru jest też zdanie z wiersza now (teraz): “inside the churches we have lost the track of/ god’s pedigree” (“wewnątrz kościołów zagubiliśmy ślad/ pochodzenia Boga”). Zdanie to odzwierciedla nieustanny wysiłek poetki poszukującej Theo – Boga – Absolutu, uwolnionego z odpustowej ornamentyki, dostojności złotych szat, niezdrowych kadzideł i ogromnych katedr, bowiem – odwołując się ponownie do Leśmiana – “Wara psiarni człowieczej od bytów przyczyny”, a po wtóre: “Bogu się nieśmiertelność – nam się Bóg należy”. Pośród rzekomej nieomylności parafialnych drogowskazów oraz w chaosie kosmicznej pustki Kurowska wędruje szlakami znaczonymi i nieznaczonymi – na przykład w wierszach Prayers Answered (Modlitwy wysłuchane) i flurry (zamieć) – aby w sposób mądry mówić nam o sprawach trudnych. p * Tłumaczenia wierszy z języka angielskiego na język polski zaczerpnięte zostały z materiałów przesłanych przez poetkę – AG.

smach europejskich i amerykańskich, takich jak Adanna, American Tanka, Apple Valley Review, Atticus Review, Bateau, Christianity and Literature, Illuminations, International Poetry Review, Levure littéraire, Off the Coast, Oklahoma Review, Room, Solo Novo, Tipton Poetry Review, Torrid Literature Journal i innych. Kurowska napisała pracę doktorską na temat europejskiej tożsamości Josepha Conrada (UIC 2006); jako naukowiec jest laureatką m.in. Nagrody Bruce’a Harknessa, przyznawanej przez Amerykańskie Stowarzyszenie Conradologiczne.

Jej prace naukowe oraz krytycznoliterackie ukazały się w The Conradian, Southern Quarterly, Sarmatian Review, Slavic and East European Journal, Anglican Theological Review, Religion and the Arts.

STYCZEŃ 2015

DODATEK KULTURALNY nowego

Przegląd Polski

dziennika

XI fe sti wal New Li te ra tu re from Eu ro pe

5

KATARZYNA BUCZKOWSKA

Pisarze tegorocznego festiwalu NLE: (z lewej od góry) János Háy (Węgry), Susanne Scholl (Austria), Davide Longo (Włochy), Barbara Epler (prezes New Directions), Nicol Ljubić (Niemcy), (z lewej od dołu) Lucian Dan Teodorovici (Rumunia), Julia Deck (Francja), Georgi Tenev (Bułgaria), Magdaléna Platzová (Czechy), Philip Boehm (USA)

Relacje rodzinne i międzypokoleniowe były wspólną nicią tematyczną powieści uczestników dyskusji panelowej pt. “True Grit – Beating the Odds”. Prowadzący pisarz i profesor praw człowieka i dziennikarstwa w Bard College Ian Buruma podjął kwestię ucieczki od wpływu rodziców. János Háy, Julia Deck i Davide Longo zgodni byli w przekonaniu, że człowiek nigdy nie wyzwoli się ani spod wpływu rodziców, ani historii. Niezależnie od tego, jak bardzo chce się wyrwać, historia jest osadzona w naszych tkankach, jak określiła to Julia Deck, autorka Viviane (tł. Linda Coverdale, The New Press, 2014).

Ian Buruma pytał prozaików o wpływy tradycji literackiej na ich twórczość. Paneliści potwierdzali kolosalny wpływ mistrzów powieści, takich jak Dostojewski, Balzak, Flaubert czy Stendhal, i dywagowali, czy w dzisiejszych czasach możliwe jest pisanie w ich stylu. János Háy z Węgier, autor The Kid (tł. Eugene Brogyanyi) i Julia Deck wyrazili pogląd, że obecnie nie jest raczej możliwe pisanie, jak to czynili XIX-wieczni, i to stanowi problem dla współczesnych. Według Davide Longo, autora Last Man Standing (tł. Silvester Mazzarella, Quercus, 2013), również czczym zabiegiem byłoby uprawianie prozy eksperymentalnej lat 50. i 60., która, jego zdaniem, zniszczyła tradycyjną narrację, a sama zestarzała się szybko i nie pożyła długo.

“Moim najsilniejszym wpływem jest Samuel Beckett. Moi bohaterowie poruszają się w kołach i nie potrafią rozpoznać, czym one są.

Obsesyjność” – mówiła Julia Deck. János Háy podsumował, że pisząc powieść najłatwiej jest

Philip Boehm otrzymuje nagrodę Found in Translation od dyrektora Instytutu Książki w Krakowie Grzegorza Gaudena oraz pełniącego obowiązki dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Nowym Jorku Bartka Remisko (po lewej). Sean Bye (po prawej), prowadzący festiwal

myśleć w zależnościach przyczynowo-skutkowych, ale rzeczywistość tak nie wygląda.

Potrzeba miłości w najbardziej zgubnych sytuacjach to główny wątek książek autorów, którzy wzięli udział w dyskusji pt. “Love in a Time of War”. Prowadząca Lorraine Adams, krytyk i nagrodzona Pulitzerem dziennikarka, razem z Susanne Scholl (Austria), Nicolem Ljubiciem (Niemcy) i Philipem Boehmem (USA) przybliżali naturę oddania się miłości w fikcyjnych ujęciach. W Emma’s Silence (tł. Isabel Adey) Susanne Scholl pokazuje związek starszej kobiety z Wiednia i kobiety zbiegłej z Czeczeni. W Stillness of the Sea (tł. Anna Paterson, Vagabond Voices, 2011) Nicol Ljubić ukazuje historię miłości poturbowanej przez konflikty w Jugosławii. U Hanny Krall w Chasing the

ZDJĘCIE: DAVID PLAKKE

Beletrystyczna biesiada rozpoczęła się – w piątek, 5 grudnia, w Austriackim Forum Kultury na Manhattanie – czytaniem przez autorów fragmentów ich powieści w językach rodzimych.

Wsłuchując się w fonetyczne bogactwo języków obcych widzowie wczytywali się w angielski przekład prezentowany na dużym ekranie.

Mistrz ceremonii Sean Bye, specjalista ds. nauk humanistycznych w Instytucie Kultury Polskiej w Nowym Jorku, przywitał licznie przybyłą widownię i wprowadził nastrój intelektualnego zaangażowania, przedstawiając gości z Europy, którymi byli: Julia Deck (Francja), Davide Longo (Włochy), Nicol Ljubić (Niemcy), Susanne Scholl (Austria), János Háy (Węgry), Georgi Tenev (Bułgaria), Lucian Dan Teodorovici (Rumunia), Magdaléna Platzová (Czechy) i Philip Boehm (tłumacz Hanny Krall, Polska).

W mowie inaugurującej festiwal Barbara Epler, prezes New Directions, niezależnego wydawnictwa w Nowym Jorku, którego książki w przekładzie od 35 lat stanowią połowę publikacji, podkreśliła wagę literatury światowej i nieocenioną rolę tłumaczy. Mówiła o życiodajnej sile, jaka płynie z różnorodnych wizji świata oferowanych przez umysły innych kultur.

Tego wieczoru, bezpośrednio od autorów literatury światowej, obecni doświadczyli dziwnych, uroczych i humorystycznych aspektów ułomnej rzeczywistości współczesnej Europy sprytnie zawiniętych w prozę literacką.

Drugi festiwalowy dzień, w sobotę, 6 grudnia, składał się z paneli dyskusyjnych, które pozwoliły na wnikliwe potraktowanie przewodniej myśli tegorocznego festiwalu “Crossing Borders. Europe Through the Lens of Time”.

ZDJĘCIE: KATARZYNA BUCZKOWSKA

Podczas festiwalu New Literature from Europe w Nowym Jorku, 5-6 grudnia 2014 r., autorzy z Europy poprzez swoje powieści przełożone na język angielski dostarczyli miłośnikom literatury wielu rewelacji o fascynująco złożonej rzeczywistości Starego Kontynentu.

King of Hearts (tł. Philip Boehm, Peirene Press, 2013), której prozę reprezentował jej tłumacz, bohaterka w poszukiwaniu miłości rzuca się w wir okropieństwa i groteski wojny.

Otwierając panel dyskusyjny pt. “Buried Secrets” Siri Hustvedt, autorka The Blazing Worlds, określiła stan przekładu literatury obcej w Stanach Zjednoczonych jako groteskowy i niedostateczny: “Nikt nie jest w stanie pisać bez czytania dzieł w tłumaczeniu. Jeśli nie będziemy więcej przekładać, nasza własna literatura zubożeje”. Jej stwierdzenie zostało entuzjastycznie odebrane przez widownię.

Rozmowę o fabułach opartych na tajemnicach Hustvedt rozpoczęła przypomnieniem, że człowiek jawi się dziwnym i obcym nie tylko dla innych, ale również dla samego siebie. A sekret w życiu prywatnym czy publicznym przybiera różne formy wynikające z traumy, amnezji, dysocjacji itp. zjawisk badanych przez neuropsychoanalizę. Ponieważ wspólnym elementem twórczości autorów był ścisły związek między aspektem osobistym i politycznym, prowadząca zapytała, w jaki sposób zatem pisarze negocjują swoją drogę między faktem a fikcją.

Magdaléna Platzová, autorka Aaron’s Leap (tł. Craig Cravens, Bellevue Literary Press, 2014), nazwała swój proces intuicyjnym, bowiem tworzy wymyślając wątki, ale w rezultacie dowodzą one faktom. Georgi Tenev, by przedstawić nowe formy korupcji w postkomunistycznej Bułgarii, łączy realizm, sekwencje senne i ironię, ukazując coś w rodzaju zakaźnej czarnej mgły, w jakiej funkcjonują postacie w jego powieści Party Headquarters (tł. Angela Rodel, Open Letter Books, publikacja 2015). » STR. 10 Festiwal New Literature from Europe został zorganizowany przez następujące nowojorskie instytucje: Austrian Cultural Forum, Czech Center, Cultural Services of the French Embassy, Goethe-Institut, Balassi Institute, Istituto Italiano di Cultura, Polish Cultural Institute New York, Romanian Cultural Institute i Elizabeth Kostova Foundation, w ramach EUNIC (European Union National Institutes for Culture), we współpracy z Asymptote, Trafika Europe, Literalab, B O D Y i Words Without Borders.

6 Przegląd Polski

Naiwne dziedzictwo DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

STYCZEŃ 2015

BOŻENA CHLABICZ

W jego historii, podobnej do osobistych dziejów milionów amerykańskich emigrantów, nie byłoby nic szczególnego, gdyby nie okoliczność, że kiedy – po ukończeniu 80. roku życia – przestał pracować na farmie, został… uznanym artystą.

Z pomocą podstawowych narzędzi ciesielskich, jakie można było w tamtych czasach znaleźć w każdym wiejskim gospodarstwie, sędziwy rolnik tworzył prawdziwe arcydzieła sztuki snycerskiej. Były to głównie drobne, dekoracyjne detale architektoniczne – okiennice, belki stropowe, kalenice, jak również wielopiętrowe, misterne i wypełnione rzeźbami figuralnymi karmniki dla ptaków oraz koronkowej roboty meble ogrodowe, a także obiekty czysto – nazwijmy to – artystyczne, pozbawione wszelkiej funkcji użytkowej i służące wyłącznie “estetyzacji” otoczenia. Takie, na przykład, jak seria snow flake tables, gdzie tytułowy stolik stanowi postument dla delikatnego, kunsztownie “odrobionego” w miękkim drewnie “płatka śniegu” o średnicy koła od kolaski.

John Scholl, który spogląda teraz na zwiedzających wystawę A Shared Legacy w nowojorskim American Folk Art Museum ze starej fotografii, przez osiem ostatnich lat egzystencji, kiedy z rolnika stał się artystą, zyskał wielką popularność nie tylko w Germanii, ale w ogóle – w całej okolicy. Jego talent był uznany na tyle szeroko, że kiedy odszedł w 88. roku życia, w stodole jego farmy powstało wielce osobliwe, prywatne muzeum jego twórczości. Dzięki temu zachowało się nie tylko wspomniane, unikatowe zdjęcie Johna Scholla i oryginalne pudełko z jego prostymi narzędziami snycerskimi, ale też przetrwała pamięć o nim i reprezentatywna próba jego twórczości. Jego prace, które do dziś pozostają w niezłym stanie, dowodzą, że sława i uznanie, jakie zyskał Scholl jako rzeźbiarz i dekorator,

John Scholl, The Wedding of the Turtle Doves, ok. 1915 r.

ZDJĘCIA: ARCHIWUM

John Scholl urodził się w Niemczech pod koniec XIX stulecia. Po opuszczeniu rodzinnej Germanii i emigracji do Stanów Zjednoczonych zamieszkał w… Germanii, małym miasteczku w Pensylwanii, gdzie wraz z żoną prowadzili małe gospodarstwo rolne.

Autor nieznany, Still Life with Basket of Fruit

były w pełni uzasadnione, bo choć nie odebrał żadnego wykształcenia w tej dziedzinie, posiadał niewątpliwy talent artystyczny.

Szkoda tylko, że odkryty dopiero w ostatnich latach jego życia.

Wystawa ze zbiorów kolekcjonerki Barbary L. Gordon, przygotowana przez Art Services International w Alexandrii (Wirginia), na której obok prac Johna z Germanii można teraz obejrzeć ponad 60 innych obiektów plastycznych autorstwa podobnych mu, utalentowanych samouków, działających w latach 1800-1920 na amerykańskiej prowincji, to wyjątkowa lekcja historii sztuki amerykańskiej w ogóle.

Bo dzisiaj, w kontekście roli Stanów Zjednoczonych jako lidera na artystycznej mapie świata, łatwo stracić z oczu okoliczność, że kiedy w Europie klasycyzm ustępował miejsca epoce romantycznej i początkom realizmu, na amerykańskiej prowincji sztuką zajmowali się emerytowani farmerzy oraz – także reprezentowani na wystawie A Shared Legacy – wędrowni kaznodzieje, pisarze gminni i gospodynie domowe.

O artystycznej przyszłości Stanów, zwłaszcza w dziedzinie powszechnie obowiązujących upodobań estetycznych, zdecydowali tacy właśnie, niewyszkoleni lub marnie szkoleni amatorzy, którzy twórczość artystyczną traktowali jako margines swoich codziennych obowiązków. Ale za to tworzyli z prawdziwą pasją, bo aby zajmować się sztuką, musieli zderzyć się nie tylko z oporem otoczenia, ale też – nazwijmy to – “materii”. W epoce, o której tu mowa, kiedy kraj podnosił się ze zniszczeń po wojnie o niepodległość, sytuacja materialna zwykłych Amerykanów była trudna, a wszystko, co wykraczało poza zaspokojenie podstawowych potrzeb, uchodziło za zbytek, zwłaszcza w pragmatycznym społeczeństwie, ukształtowanym przez etykę protestancką, wyjątkowo podejrzliwie podchodzącą zresztą do idei sztuki samej w sobie.

A jednak nawet w okolicznościach tak mało sprzyjających rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb estetycznych, i nawet na zabitej deskami amerykańskiej prowincji, zdarzali się pasjonaci, którzy – niejako wbrew wszystkim i wszystkiemu – mimo wszystko rzeźbili syno-

wieszane – dla ocieplenia wnętrza – na ścianach sypialni. Nawet portrety rodzinne (na ekspozycji reprezentowane między innymi przez cykl wizerunków rodziny Lambów) i wspomniane już wyżej malowane “inwentarze gospodarskie”, takie jak prezentowana na wystawie The Farm of Henry Windle z 1875 roku, autorstwa… lokalnego pisarza gminnego, też miały za zadanie nie tyle upiększanie salonów, co utrwalanie wizerunków osób i majętności dla potomnych, stanowiąc coś na kształt malowanych kronik rodzinnych.

Uwiecznianiu dla potomnych przeszłości lokalnej świątyni w założeniu służył także cykl oddanych co do najmniejszego szczegółu “portretów” kościoła z miasteczka Old South w stanie Maine, malowanych w ciągu dekady 185054 przez miejscową złotą rączkę i, owszem, maWiększość twórców, których prace larza – ale pokojowego – Johna Hillinga. Dzięki jego pasji artystycznej ocalona została papokazano na A Shared Legacy, mięć po tym konkretnym obiekcie architektoto byli zwykli, ciężko pracujący nicznym, bowiem ostatni z obrazów tej niewielkiej serii przedstawia pożar, w którym koludzie, których codzienne zajęcia ściółek – pomimo akcji ratowniczej – spłonął nie miały wiele, lub też nic zgoła, do fundamentów. Obok wartości estetycznych malunki artysty amatora mają więc dziś znawspólnego z uprawianiem czenie historyczne, jako materiał źródłowy do twórczości artystycznej. dziejów Ameryki.

Temu samemu celowi służyły też bogato dekorowane “rejestry familijne”, pełniące w Stanach tę samą rolę co księgi parafialne, tyle że logika dziejów sztuki w ogóle.

Inna sprawa, że większość obiektów arty- prowadzone na prywatny użytek.

Ale przecież, choć użytkowe, te wszystkie stycznych zgromadzonych na wystawie jest, zwyczajnie, interesująca, i to nie tylko jako przedmioty już w czasach, kiedy powstawały, świadectwa historii, ale – po prostu – jako obiek- były też doceniane za walory artystyczne. Doceniane do tego stopnia, że rzeźbiarz samouk ty plastyczne.

Owszem, rzadko który z eksponatów miał z Pensylwanii Wilhelm Schimel, choć utrwapierwotnie przeznaczenie “czysto” artystycz- lił się w pamięci potomnych, jako pijak i bon ne i większość z nich to przykłady twórczo- vivant bez grosza przy duszy, do końca życia ści użytkowej. Jak choćby przeskalowana, wy- mieszkał i żył komfortowo na koszt wielbijątkowo realistyczna rzeźba malowanego na cieli jego samorodnego talentu. Wystarczyło biało zęba trzonowca, wykonana na zlecenie kilka drewnianych kotów, gołębi albo wiewiólokalnego dentysty, jako swoisty znak firmo- rek, ustawianych potem w ogródkach i na kowy. Lub jak karmniki Johna Scholla, które, ow- módkach, by domorosły artysta mógł liczyć szem, dekorowały podwórka Germanii, ale słu- na troskliwą opiekę kolejnego “mecenasa”.

Wprawdzie w sensie warsztatowym prace żyły także jako karmniki właśnie.

Użytkowe przeznaczenie miały zszywane z Schimela ustępują tworzonej w tej samej epokawałków kolorowych tkanin cienkie kołdry- ce klasycystycznej rzeźbiarskiej “konfekcji” pro-quilty, służące także jako narzuty na łóżka lub dukowanej na przykład we Francji, » STR. 10 garlice, wiewiórki i koty, zdobili kufry i serwantki, szyli narzuty i haftowali krzyżykami kolorowe makatki i wreszcie – malowali pejzaże i portrety. I chociaż z dzisiejszej perspektywy, zwłaszcza w kontekście dziejów sztuki europejskiej, ta domorosła twórczość jawić się może jako kiepska i “naiwna”, to właśnie ona była podstawowym narzędziem “estetyzacji” amerykańskiego społeczeństwa.

Bez tych kolejnych “inwentaryzacji” wiejskich majętności, nieporadnych portretów farmerów w ich krzywych kolaskach, stad bydła pasących się na przeraźliwie zielonych łąkach i chorobliwie jaskrawych zachodów słońca nad prowincjonalnymi kościółkami nie byłoby pop-artu i abstrakcji. Taka jest bowiem

W smudze światła

STYCZEŃ 2015

DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

Przegląd Polski

7

GRAŻYNA DRABIK

Scena zbiorowa z opery Pucciniego Cyganeria, w której partię Marcella śpiewa Mariusz Kwiecień

Wybitny basbaryton James Morris (w środku) w jednej ze scen opery Wagnera Die Meistersinger von Nürnberg

dowany mężczyzna, staje się na naszych oczach – dzięki swemu fizycznemu kunsztowi, bez wsparcia rekwizytów czy makijażu – zdeformowaną kaleką. Później z kolei obserwujemy efekt wymiany brzydkiej, niby-pokutnej koszuli na eleganckie ubranie.

Niby tylko kwestia wyglądu, lecz uświadamia, jak wielki wpływ prosta, zewnętrzna zmiana ma na psychikę. Kształtuje pierwsze wrażenia ludzi. Mityguje odruch odrazy i lęku wobec obcości. Podkreśla pewną wspólnotę cywilizacyjną, stwarzając szansę na choćby minimalne porozumienie. Jedna z nowych znajomości Merricka – z panią Kendal, aktorką i damą z towarzystwa – rozwija się w ciekawy wątek, i wspaniała gra Patricii Clarkson dostarcza następny powód, by odwiedzić teatr.

Metropolitan Opera pożegnała rok 2014 tryumfalnie: przypomnieniem jedynej komedii muzycznej Wagnera Śpiewacy norymberscy i nową inscenizacją mozartowskiego Wesela Figara. Wychwalać muzykę Mozarta nie ma potrzeby. Le nozze di Figaro, z 1786 r., perfekcyjnie łączy w sobie lekkość zabawy i wzruszenie, beztroski śmiech i zadumanie. Przedstawienie przygotowane przez wybitnego reżysera Richarda Eyre’s, scenografa Roba Howella i mistrzynię świateł Paule Constable, przenosi akcję w lata 30. XX w., podkreślając ponadczasową wymowę muzycznych tematów.

Dyrygent Edo de Waart zapewnił wyjątkowo płynne tempo, dobrze wykorzystując machinę scenografii (zmyślną choć nie całkiem estetycznie zadowalającą), która pozwala zgrabnie zmieniać miejsce akcji.

ZDJĘCIE: KOICHI MIURA

Reakcja do tego, co się dzieje na scenie jest szczególnie skomplikowana, bowiem przyświadczamy dramatyzacji życia konkretnej osoby. Joseph (John) Merrick (1862-1890), przezwany “człowiek-słoń” z powodu postępujących przemian kostnych i wielkich narośli na twarzy i torsie, zdobył szczególne miejsce w historii medycyny i w wyobraźni społecznej.

Wznowienie dramatu The Elephant Man z 1979 r. nie jest w pełni udane. Tytułowa rola jest ustawiona zbyt popisowo, na zasadzie patrzcie i podziwiajcie. Tekst Bernarda Pomerance’a jest statyczny. Niemrawe tempo podkreśla brak narracyjnej dynamiki. Rzecz wydaje się być cyklem “żywych obrazów”: oto menedżer nawołuje publiczność, by przyjrzeć się karłom, posłuchać idiotycznych przyśpiewek “wodzów z Konga”. Z moralizatorskim ferworem policja likwiduje “gabinety osobliwości” z zaułków Londynu. W czasie nieudanego tournée Merrick zostaje nagle porzucony bez środków do życia. Tłum, przerażony jego widokiem, przegania go z pociągu. Dr. Frederick Treves pochyla się nad wycieńczonym…

Spotkanie z lekarzem odmieni los Merricka, z przeganianej zwierzyny przemieni go w ciekawy “medyczny casus”. Zawodowe zainteresowanie lekarza otworzy szczelinę do szerszego porozumienia, z czasem przeradzając się w przyjaźń. Kontakt też z innymi przywróci Merrickowi podstawowe poczucie sensu, pozwoli odzyskać pełny ludzki wymiar.

Mimo że nie całkiem udane, przedstawienie jest warte uwagi. Przyświadczamy dwóm momentom prawdziwej transformacji. Na samym początku Bradley Cooper, wspaniale zbu-

ZDJĘCIE: KEN HOWARD/ METROPOLITAN OPERA

Prawie wszystko tu się dzieje w półmroku, w wąskich strumieniach światła, jakbyśmy niezbyt chętnie mieli się przypatrzeć trudnej sprawie. Tematyka jest rzeczy wiście wymagająca: tragedia okropnej deformacji ciała; fizycznego bólu i jeszcze okrutniejszego bólu odtrącenia przez wszystkich; rozdźwięku między wyglądem a wewnętrznym odczuciem.

Wszystko tu jest: konszachty Księcia, by zdobyć fawory pokojówki, i konszachty pokojówki, by pomóc swej pani ukarać niewiernego męża. Naiwność pogodnego z natury Figara i perfidia potężniejszych od niego. Niewinność młodziutkiego Cherubina, jego naiwne zachwyty i durne błędy… Cudownie oddana gama uczuć: zachwyt zakochania, zgrzyty zazdrości, arogancja uprzywilejowanych, wielkoduszność przebaczenia, tęsknota za uniesieniami młodości, bezsilność wobec upływu czasu.

Mariusz Kwiecień świetnie wpisał się w to melodyjne bogactwo. Jego ciepły baryton złagodził mniej sympatyczne cechy hrabiego Almaviva, nadając nutę melancholii niespokojnym poszukiwaniom ciągle nowych wrażeń. Łatwiej nam, razem z hrabiną (Rachel Willis-S!rensen), Susanną (bardzo atrakcyjna Danielle de Niese) i Figarem (Erwin Schrott), przebaczyć zdrady Almaviva. Można bez żadnych wahań poddać się wielkiemu finałowi, gdzie tryumfuje – przecież to komedia! – dobro i miłość (Metropolitan Opera, 4 grudnia).

Pogodny nastrój naznacza też operę Wagnera Die Meistersinger von Nürnberg. Jest ona wyjątkowa nie tylko w swej ogólnej wymowie, lecz i licznych komediowych akcentach. Oto z przejęciem niezbyt utalentowany Dawid (Paul Appleby), czeladnik poety-szewca Hansa Sachsa (wybitny bas-baryton James Morris), próbuje uczyć rycerza Waltera (Johan Botha) skomplikowanych reguł norymberskiego bractwa mistrzów-śpiewaków. Zarozumialec Beckmesser (Johannes Martin Kränzle, świetnie bawiący się w tej partii), lepszy w wytykaniu błędów innym niż we własnych kompozycjach, wyśpiewuje serenadę pod oknami domu złotnika Pognera (Hans-Peter König), by zdobyć względy jego córki, pięknej Ewy (Annette Dasch). Nocny spokój przerywa uliczny rejwach, gdy zazdrosny Dawid tłucze Beckmessera, nie za to, że serenada jest tak nieudana, lecz że myśli, iż jest przeznaczona dla jego narzeczonej Magdaleny (potężny szkocki sopran Karen Cargill). W oknach zapala się światło i pojawiają głowy rozbudzonych mieszkańców, wszyscy wypadają w szlafmycach i białych koszulach na ulicę, i miasteczko przemienia się na moment w dom wariatów, gdzie wszyscy krzyczą, gonią i tłuką wszystkich! » STR. 10

8 Przegląd Polski

DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

O językowym obrazie antywar tości

STYCZEŃ 2015

Z prof. Radosławem Pawelcem, autorem monografii Ciemne zwierciadło.

Semantyka antywar tości, rozmawia Jakub Balicki

Pana ostatnia książka dotyczy antywartości – skąd bierze się to nasze zainteresowanie, a nawet niekiedy fascynacja złem?

Jednym z pierwszych tekstów, który pan przytacza w książce, jest tekst o brzydocie.

Prof. Radosław Pawelec – kierownik Zakładu Języka Mediów w Instytucie Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Językoznawca, specjalizujący się w zagadnieniach kultury języka polskiego, zwłaszcza poprawności języka prawnego i prawniczego oraz polszczyzny urzędowej.

Autor prac na ten temat, słowników wyrazów obcych oraz książek dotyczących historii i współczesnego stanu języka polskiego

Jest to jeden z najstarszych opisów śmierci, przytaczam rozmowę Mistrza Polikarpa ze śmiercią i jej opis: “chuda, blada, żółte lice, lści się (czyli błyszczy się) jako miednica (czyli takie naczynie z miedzi), upadł ci jej kawał nosa, z oczu płynie krwawa rosa”... Opis ten jest opisem zwłok, który nałożony jest na opis człowieka chorego na trąd, bez wątpienia autor widział takie obrazy z bliska, tamten świat taki był. Dzisiaj nasz świat to świat, gdzie śmierć się ukrywa, bardzo zaś długo śmierć była wszechobecna, towarzyszyła człowiekowi, w XVII wieku były nawet podręczniki dobrego nazywały rzeczy po imieniu i były w tym bezumierania. względne, ponadto antywartości bardzo silnie asocjowały, to znaczy uznawano, że jeżeli coś Wtedy pewne pojęcia były ostre, a dzisiaj już jest złe, to musi być też brzydkie. W jednym są bardziej rozmyte? miejscu mojej książki przytaczam wiersz arPoniekąd tak, weźmy np. problem sprzeda- cybiskupa Krzyckiego, który opisuje kochanwania swojego ciała. Dawniej dotyczyło to kę króla Zygmunta Starego Katarzynę Telnigłównie kobiet. Dzisiaj nierząd uprawiają za- czankę: “Kapie ci z nosa, kapie zawsze z ócz równo kobiety, jak i mężczyźni, ale w przy- czerwonych/ I zwisa aż do pępka pożółkła twa padku mężczyzn nie wiadomo nawet, jak ich pierś,/ Liszaje na prawicy, brzuch i zad – dwie nazwać. Podobnie ze zdradami, kiedyś skut- beczki […]”. Opis jest okropny, a najdziwniejkowało to rozwodem i była to dramatyczna de- sze w tym to, że zapewne nieprawdziwy: przecyzja dla kobiety, przykładami mogą być An- cież kochanka króla musiała być piękną kona Karenina czy pani Bovary – w obydwu przy- bietą, także w swoich późniejszych latach. Skąd padkach romans pozamałżeński kończy się więc ten obraz? Otóż z odrazy moralnej, auśmiercią bohaterki. Osoby z minionych epok tor piętnuje zachowanie, moralność, a nie urodę kobiety.

Według jakiego schematu wybierał pan te antywartości?

Radosław Pawelec, Ciemne zwierciadło. Semantyka antywartości, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Uniwersytet Warszawski, 2013

ZDJĘCIE: FUNDACJAJEZYKAPOLSKIEGO.PL

Zło jest fascynujące. Ze względu na swój koloryt, opis zła dobrze oddaje literatura piękna, wszak piekło przedstawiane jest w sposób ciekawszy i barwniejszy niż niebo, przykładem może być tutaj chociażby Boska komedia Dantego. Kolejnym powodem jest to, że stosunkowo mało zajmowano się tym zagadnieniem w sposób naukowy. Mamy lukę i brak poznawczy wobec antywartości, bowiem każdy myśli, że jest to odwrotność do wartości, co nie do końca jest prawdą, bo proszę mi znaleźć odwrotność do nierządu, rząd? Poprzez tę książkę chciałem coś uczciwie powiedzieć o świecie minionych wieków.

szym ze słońc jest religia, natomiast z czasem zwycięża u nas stanowy charakter społeczeństwa, struktura społeczna przy tym kostnieje, nie ma zbytniego przepływu pomiędzy stanami. Dla przykładu – w dawnych czasach ten, kto zabiłby chłopkę, praktycznie nie poniósłby żadnej kary, może musiałby zapłacić odszkodowanie panu, gdyby ten się o nie upomniał. Natomiast gdyby ktoś dotknął szlachcianki wysokiego rodu, miałby szczęście, gdyby uszedł z życiem. Dodam jeszcze, że każde społeczeństwo posiada określenia, które trudno przetłumaczyć na inny język, np. w Niemczech mamy słowo tuechtig, które u nas jest tłumaczone jako “pilny”, co jest niewłaściwe. Pilny może być przede wszystkim uczeń, to słowo natomiast odnosi się np. do burmistrza czy kierownika, a znaczy gospodarny, poskładany, punktualny, zorganizowany, więc jest to wypadkowa wielu pozytywnych cech. W języku polskim takim nieprzetłumaczalnym wyrazem jest cham, przy przekładzie literatury polskiej nie lada wyzwaniem jest choćby książka Kruczkowskiego zatytułowana “Kordian i cham”.

Początkowo chciałem napisać książkę o 7 grzechach głównych, jednak odszedłem od tego zamiaru, ostatecznie wybrałem takie antywartości, które przez 1000-lecie trwania Polski, przez znaczną większość społeczeństwa były odbierane negatywnie. Wybierałem antywartości sakralne, poznawcze, estetyczne, Do kogo adresuje pan swoją książkę? moralne, a jednocześnie chciałem, żeby to byDo dziennikarzy, bo ma ona pomóc im poły cechy ludzi. Myślałem również, by to były strzegać świat, również do prawników i urzędcechy i pań, i panów. ników, z którymi współpracuję, ponieważ w książce wymieniam wady państwa. Chciałem Czy są to przywary polskiego społeczeństwa? napisać ciekawą książkę, więc mam nadzieję, To pytanie raczej do historyka. Ja przyta- że trafi ona do osób poza środowiskiem dzienczam tylko niektóre pozycje zawierające od- nikarzy czy prawników. Książka ta miała rówpowiedzi wprost, m.in. książkę Pawła Jasie- nież uzmysłowić odbiorcy luki leksykalne, któnicy o polskim nierządzie Polska anarchia. On re w języku polskim istnieją – osoba, która ma tam mówi, że na naszej historii zaważyły nie 14 lat, ma ich kilkanaście, osoba, która skońtylko winy społeczne, ale również zaniedba- czyła lat 60, ma ich kilkadziesiąt, natomiast nia rządzących. Mówi np. o ostatnich Jagiel- jak powiemy o osobie, która ma lat 25? Ma lonach, którzy nie potrafili przeprowadzić na- ich kilkadzieści! leżytych reform państwa, mówił, że nie tylko obywatele, ale i władza również może wproJak słowo nowe się przyjmuje, np. wspomniawadzać bałagan. System wartości dawnych Pone “kilkadzieści”? laków przypomina układ z dwoma słońcami, Słowo się przyjmuje samo, obecnie mają na wokół nich wirują planety – wartości. Pierw- to bardzo duży wpływ media, które jakiegoś

słowa zaczynają używać, wówczas jest duże prawdopodobieństwo, że się takie słowo przyjmie. Rada Języka Polskiego natomiast podejmuje decyzję, gdy chociażby rodzic chce nazwać swoje dziecko Kandelabra, i ocenia, czy dopuścić takie nowe imię, czy nie będzie to dla dziecka szkodliwe.

To zgłębianie zła podczas pisania tej książki wpływało na pański nastrój?

Oczywiście tak, gdy pracowałem nad książką, musiałem zanurzyć się w tym nastroju, niejako wcielić się w to wszystko, co powodowało, że odczułem piętno tego złego świata. Po nocach śnili mi się rycerze spod Piławiec, których czyn w postaci ucieczki i odsłonięcia serca Polski Chmielnickiemu nazywany był nie hańbą piławiecką, ale hańbą plugawiecką.

W książce zestawia pan kłamstwo z fałszem i manipulacją, a dlaczego herezję ze zdradą?

Herezja odnosiła się od początku do religii, była początkowo odstępstwem od pewnej grupy, zdrada natomiast początkowo nie miała aż tak negatywnego wydźwięku, mówiło się o zdradzie np. jako o grze miłosnej, podstępie, oszukaniu, zmienia się to pojęcie, gdy pada Polska, a odstępcy stają się zdrajcami sprawy narodowej.

Dlaczego taka okładka?

Miałem do wyboru dwie, ta była łagodniejsza, bo książkę zadedykowałem rodzicom, więc chciałem, by była stonowana. Okładka przedstawia dzieło Hieronima Boscha pt. Chrystus w otchłani, drugi projekt, autorstwa Tomasza Kasperczyka, przedstawia półciemne, puste pomieszczenie z błyszczącą podłogą i ścianą, na której wisi odwrócone lustro. Obraz w całości jest tak przerażający, że czegoś takiego jeszcze nie widziałem... Mam nadzieję, że jeżeli będę pisał kolejną książkę, autor pozwoli mi z niej skorzystać. współpraca: Agnieszka Wilczek

Ju bi le uszo wy se zon fil har mo nii kra kowskiej DODATEK KULTURALNY nowego

STYCZEŃ 2015

dziennika

Przegląd Polski

9

Z Bogdanem Toszą, dyrektorem naczelnym Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie, rozmawia Teresa Bętkowska

ZDJĘCIE: FILHARMONIA.KRAKOW.PL

Kalendarz różnorodnych form muzycznych w sezonie 2014/2015 zawiera też… swoistą perełkę. 25 maja po raz pierwszy usłyszymy w Krakowie koncert skrzypcowy Mieczysława Weinberga, mało znanego szerszej publiczności kompozytora i pianisty, z którym zaprzyjaźniony był Dymitr Szostakowicz…

Bogdan Tosza, jako 14. z kolei dyrektor naczelny krakowskich filharmoników, swoją funkcję pełni od października 2012 roku

Czy muzyka zagrana 70 lat temu, na inauguracji filharmonii krakowskiej, zostanie powtórzona 7 lutego podczas jubileuszowego koncertu?

Zabrzmi znów Koncert fortepianowy f-moll Fryderyka Chopina, ale zostanie wykonany także Polonez Wojciecha Kilara, skomponowany do filmu Andrzeja Wajdy Pan Tadeusz, jak również JubilatioAndrzeja Koszowskiego oraz III symfonia “Pieśń o nocy” Karola Szymanowskiego; orkiestrą i chórem będzie dyrygował Michał Dworzyński.

70. sezon artystyczny zapowiada kilka jubileuszy w obchodzonym odświętnie głównym jubileuszu.

Godna rocznica filharmonii – z którą współpracowali wybitni kompozytorzy, znakomici dyrygenci i artyści (nie sposób wymienić tu wszystkich luminarzy, bo było ich wielu) – rzeczywiście uwzględnia kilka ważnych rocznic. Z okazji 60-lecia pracy artystycznej Tadeusz Strugała, dwukrotny dyrektor artystyczny naszej filharmonii, poprowadził już dwa koncerty, w programie których znalazły się cztery symfonie Johannesa Brahmsa. W grudniu 2014, w 300. rocznicę urodzin wybitego niemieckiego kompozytora Christopha Willibalda Glucka, wysłuchaliśmy wersji koncertowej Orfeusza i Eurydyki

To będzie wielkie wydarzenie! Ewelina Nowicka, skrzypaczka rodem z Gdańska, a mieszkająca w Hamburgu, zagra – pod batutą Amerykanki Joan Fallety – wspaniały utwór polskiego kompozytora o żydowskich korzeniach, notabene również i autora muzyki filmowej, w tym do filmu Lecą żurawie. Utwory Weinberga, człowieka o niezwykle bogatym, a zarazem tragicznym życiorysie, w Polsce są jeszcze mało znane. Dobrze więc, że przybliża je krakowskim melomanom (nie tylko, bo wśród nich zawsze znajduje się wielu zagranicznych gości) właśnie wirtuoz skrzypiec, która niedawno nagrała płytę z muzyką kompozytora, nominowaną w tym roku do nagrody Fryderyków. Tu jeszcze dodam, że współpracujący z polskimi orkiestrami Katowic, Warszawy, Poznania i Krakowa Gabriel Chmura – który studiował dyrygenturę i kompozycję m.in. w Tel Awiwie – też ma na swym koncie płyty z nagraniami utworów Weinberga. Ponadto Weinberg doczekał się w naszym kraju książki Kompozytor z trzech światów, którą wydała muzykolog Danuta Gwizdalanka.

ZDJĘCIE: WIKIPEDIA.ORG

z udziałem kontratenora – Brytyjczyka Paula Esswooda. Również w grudniu odbył się koncert symfoniczny przygotowany przez filharmoników na okoliczność 150. rocznicy urodzin Richarda Straussa, a 9 stycznia 2015 roku obchodzimy koncertowo 150. rocznicę urodzin Jeana Sibeliusa. Wspomnę tu jeszcze o jednym (choć nie do końca jubileuszowym) przedsięwzięciu. Otóż w październiku miał miejsce koncert symfoniczny zwieńczający sfinalizowanie – przez Państwowe Wydawnictwo Muzyczne w Krakowie – pełnej edycji dzieł Karola Szymanowskiego, kompozytora, który od 1962 roku jest patronem filharmonii krakowskiej.

Pierwsza zawodowa krakowska orkiestra symfoniczna powstała w 1909 roku pod kierownictwem Feliksa Nowowiejskiego. Muzykowanie w podwawelskim grodzie ma też inną znaczącą datę: 3 lutego 1945 roku. Wtedy bowiem – w nieogrzewanej, zimnej, lecz pełnej słuchaczy sali kinoteatru Świt – miał miejsce pierwszy po wielu latach okupacji hitlerowskiej koncert polskiej orkiestry symfonicznej, na którego program złożyły się Odwieczne pieśni Mieczysława Karłowicza, Koncert fortepianowy f-moll Fryderyka Chopina i VI symfonia Patetyczna Piotra Czajkowskiego. Orkiestrą i chórem dyrygował Zygmunt Latoszewski, który czterdzieści lat później, na łamach krakowskiego Przekroju, wspominał to wydarzenie: “(…) Ten koncert był prawdziwie uroczysty. Orkiestra wystąpiła we frakach, estrada została pięknie udekorowana. Nad nią biały orzeł i flagi narodowe”.

Gmach przy ul. Zwierzynieckiej użytkowany przez filharmonię krakowską od chwili jej zaistnienia, czyli od lutego 1945 r., ukończony został w roku 1931 r. jako Dom Katolicki, według projektu Józefa Pokutyńskiego. Głównym inicjatorem jego budowy był kardynał książę Adam Sapieha. Elewacja budynku i sala koncertowa mają charakter neobarokowy, w odróżnieniu od pozostałych pomieszczeń, utrzymanych w stylistyce modernizmu. Fasadę wieńczy kartusz z herbem właściciela budynku – krakowskiej kurii metropolitalnej – “Trzy Korony”

Ten gmach w ostatnim czasie jednak zmienił nieco oblicze. Przed rokiem, po wakacjach, dało się zauważyć odnowione foyer. Zobaczyliśmy też napis zainstalowany na frontowej ścianie budynku: Filharmonia. W jubileuszowym roku podziwiamy zaś gustownie odnowioną Złotą Salę, odświeżone klatki schodowe wiodące na I piętro itd. Poprawa estetyki stanowi z całą pewnością dodatkową zachętę do odwiedzania przybytku, w którym króluje muzyka.

Jeśli w sezonie 2013/2014, z uwagi na niedostateczne finanse, koncerty ograniczaliśmy do sobót, to teraz wracają te piątkowe. To także cieszy. Tak zresztą jak fakt, że nawet przy zeszłorocznych ograniczeniach repertuarowych udało nam się zachować ciągłość wszystkich programów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży akademickiej. Podkreślam to, bo naszym zadaniem jest przecież zachęcanie młodych do słuchania muzyki, do tego, aby w przyszłości byli częstymi gośćmi sal koncertowych.

Filharmonicy występują także poza swoją siedzibą…

Nie tak często jakbyśmy tego chcieli. Na przykład Wieczory Wawelskie, które ongiś ekscytowały krakowian zestawieniem czołowych artystów muzyków z wybitnymi ludźmi pióra, sceny i nauki, niestety, należą do przeszłości. Dlaczego? Bo obecne obostrzone przepisy wymagają od dyrekcji Wawelu, od organizatorów koncertu określonej liczby strażników, konserwatorów itd., a to już wydatnie podraża koszty imprezy.

Wiele lat miejscem pana pracy był teatr; wyreżyserował pan ponad 60 znaczących spektakli, zajmował się animowaniem kultury, organizowaniem spotkań literackich (m.in. z Josifem Brodskim, Tomasem Venclową, Stanisławem Barańczakiem, Czesławem Miłoszem), uprawianiem publicystyki i eseistyki na łamach czasopism, prowadzeniem zajęć z reżyserii na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego. Miastem, gdzie skupiały się te działania, były głównie Katowice. Teraz, zamiast teatralnych poczynań, jest muzyka symfoniczna. Zamiast Śląska – Kraków.

Powiedziałbym tak: przed dwoma laty wróciłem do Krakowa, miasta, w którym studiowałem filologię polską i historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a później reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Po dyplomie jednak wyjechałem – i rzeczywiście dużo reżyserowałem, a w latach 1992-2003 nawet szefowałem Teatrowi Śląskiemu im. Wyspiańskiego w Katowicach…

Nie żal było pożegnać się z teatrem?

Muzyka zawsze była mi bliska. Jestem z tego pokolenia reżyserów, dla których wiedza muzyczna, jej ciągłe pogłębianie – w zgodzie z tradycją schillerowską – ma ogromne znaczenie. Pracując w katowickim (choć nie tylko) teatrze miałem też okazję współpracować z wieloma genialnymi, współczesnymi kompozytorami. Tu może powołam się Tak. Kuria jest nam wciąż przyjazna. Nie na własny felieton opublikowany ongiś w Tewymaga od nas opłat za dzierżawę budynku, atrze. W nim napisałem, że gdyby przyszło nie mamy też z jej strony żadnych nacisków Jeden z koncertów w 2012 roku – nie w zam- dokonać pomiaru liczby światowej klasy komna opuszczenie tego lokum. Spełniamy jedykowych komnatach, a na parkingu (!) przed pozytorów na metr kwadratowy, to na liście nie prośbę kardynała Stanisława Dziwisza o Wawelem, tuż przy bulwarach wiślanych – rankingowej najwyżej znalazłby się Śląsk ze udostępnienie go 27 dni w roku do dyspozybył cudowny! Tysiące ludzi słuchało muzy- swoją Akademią Muzyczną. Ta bowiem wycji kurii. To są dni, których nie wykorzystują ki, a przy okazji podziwiało pięknie oświe- kształciła albo zatrudniała jako wykładowfilharmonicy ani na próby, ani na koncerty. tlony zamek królewski na wzgórzu. Czy pla- ców prawdziwie utalentowanych, znanych w nuje pan w tym roku organizowanie otwar- świecie muzyków. Dlatego dziś, szefując filharmonii krakowskiej, wciąż nisko chylę głoMiasto, z myślą o filharmonii, planuje budotych spotkań z muzyką?

Marzy mi się, aby filharmonicy – wzorem wę m.in. przed Mikołajem Góreckim, Bolewę nowego gmachu…

Ale termin tej budowy jest od lat przesuwa- Wiednia, Berlina, Kopenhagi – zakończenie sławem Szablewskim (uczniem Karola Szyny! Ma być – ale kiedy? Nie potrafię na to py- każdego sezonu wieńczyli występem przed sze- manowskiego), Wojciechem Kilarem czy Antanie odpowiedzieć, choć marzę, aby meloma- roką publicznością, w miejscach wyjątkowych, tonim Witem, który był dyrektorem naczelni wreszcie przestali być nękani podczas słucha- historycznych, właśnie takich jak choćby Wa- nym i artystycznym Narodowej Orkiestry nia koncertu kanonadą dźwięków dochodzącą wel. Melomani też oczekują pięknej oprawy Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach, z ulicy Zwierzynieckiej, bo gmach filharmonii dla muzyki klasycznej, ale proszę mi wierzyć: a teraz jest dyrektorem honorowym naszej jest usytuowany tuż przy torach tramwajowych. zgoła innej niż dla muzyki popowej. filharmonii. p Sezon jubileuszowy wiąże się z muzyką, co oczywiste. Bywalców filharmonii krakowskiej zaskoczyła jednak po wakacyjnej przerwie metamorfoza gmachu, powstałego z inspiracji kardynała księcia Adama Sapiehy w 1931 roku, bo trzeba wiedzieć, że budynek przy ulicy Zwierzynieckiej, użytkowany przez filharmonię od 1945 roku, jest własnością kurii biskupiej.

XI festiwal New Literature from Europe

» Autor Matei the Brown (tł. Alistair Ian Blyth) Lucian Dan Teodorovici sugerował, że wymazanie pamięci w narodzie jest najlepszym sposobem na stworzenie sekretu w postaci niewiedzy i nieświadomości, co ukazuje w swojej fikcji.

Na pytanie, dlaczego powieść jest wybranym gatunkiem, autorzy wymieniali miriady powodów, poświadczając jej obszerność i wyjątkową nośność w przekazywaniu pewnej prawdy. Magdaléna Platzová uważa powieść za otwartą ścieżkę głębokiej eksploracji zagadnień, ponownego przeżywania w powrotach do niezapomnianych miejsc i uwolnienia wspomnień. Georgi Tenev odczuwa w powieści wolność w ukazywaniu przeszłości, ideologii i polityki drażliwych tematów bez ponoszenia politycznej odpowiedzialności. Rozbrajająco wyjaśnia swoje przywiązanie do gatunku Lucian Dan Teodorovici: “Jestem samolubnym pisarzem i zakochuję się w moich postaciach. W powieści miłość trwa dłużej”.

Zaszczytnym momentem festiwalu było przyznanie nagrody Found in Translation dla Philipa Boehma za jego pracę translatorską nad książką Hanny Krall Król kier znów na wylocie (Chasing the King of Hearts). Nagrodę od rządu polskiego wręczyli mu Grzegorz Gauden, dyrektor Instytutu Książki, i Bartek Remisko, pełniący obowiązki dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Nowym Jorku.

Dziękując za wyróżnienie Philip Boehm powiedział, że jest nim “pokornie zaskoczony” i wyraził podziw dla prozy Hanny Krall, która odznacza się prostym, jasnym stylem i jest reporterską destylacją, przepełnioną ciepłym humanizmem, pozbawioną sentymentalizmu i cynizmu. Złożył też ukłon w stronę wydawców, którzy publikują literaturę w przekładzie oraz innych tłumaczy z języka polskiego, jak: Clare Cavanagh i Stanisław Barańczak (Wisława Szymborska), Bill Johnston (Tadeusz Różewicz), Antonia Lloyd-Jones (Paweł Huelle).

Tematy poruszone na panelach dyskusyjnych były kontynuowane w rozmowach podczas przyjęcia zamykającego festiwal. Georgi Tenev z Bułgarii uściślał swoje pojmowanie sekretu: “Sekret dla mnie to pewna pustka, coś, czego nie chcemy dostrzec. Coś oczywistego, co idzie w zapomnienie”. Na moje pytanie o proces pisania, Davide Longo wyjaśniał: “Planuję szkielet powieści, ale najtrudniej przychodzi mi znalezienie muzyki mojej prozy. Gdy znajdę rytm zdania, dopiero ruszam do następnego. Każda książka autora jest jazzową wariacją. Zawsze grasz jazz, ale inaczej”.

Grzegorz Gauden, dyrektor Instytutu Książki w Krakowie, mówił o tłumaczu Hanny Krall: “Philip Boehm to wybitny tłumacz i artysta tytanicznej pracy” i wielce uradowany podsumował: “Polska ma szczęście do wielkich pisarzy i wielkich tłumaczy. Chcemy, by czuli się docenieni”.

Bartek Remisko, pełniący obowiązki dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Nowym Jorku, podkreślał wagę festiwalu: “Pracujemy nad tym, by literatura wydawana w Europie nie zginęła w Ameryce. Festiwalem zwracamy na nią uwagę. Tłumacze z polskiego są ambasadorami polskiej literatury, a nagroda pozwala im pożyć w kraju, którego język tłumaczą, i odświeżyć jego znajomość”.

Wyróżniony Philip Boehm, zapytany o wyzwanie związane z przekładem książki Król kier znów na wylocie, odpowiedział: “Styl Hanny Krall jest szczególny, telegraficzny, skondensowany. Pisze w czasie teraźniejszym, a wydarzenia rozgrywają się w różnych czasach.

Trzeba było chwycić jej styl, znaleźć sposób na narrację, która wciąga”. A o uczuciach towarzyszących przyznaniu mu nagrody wyraził się wręcz telegraficznie: “Jestem zaskoczony, zdumiony i zaszczycony”.

DOK. ZE STR. 5

Katarzyna Buczkowska

DODATEK KULTURALNY nowego

Naiwne dziedzictwo

DOK. ZE STR. 6

» ale na sztukę europejską w

tamtych czasach stać było co najwyżej przedstawicieli new money z Manhattanu. Smithowie z prowincji musieli się natomiast zadowolić lokalną produkcją rzemieślniczą.

Bo – co ważne i co zasługuje na szczególne podkreślenie – wprawdzie wystawa A Shared Legacy gości w murach Folk Art Museum – ale to co pokazuje, to nie jest “sztuka ludowa” w ścisłym rozumieniu. To nie są wiejskie świątki czy wycinanki, a więc świat twórczości naiwnej utrzymanej w estetyce rustykalnej.

To, co oglądamy w ramach owej ekspozycji, to twórczość adresowana do amerykańskiej prowincjonalnej klasy średniej. Te rzeczy stały i wisiały nie w wiejskich chatach, ale w “ziemiańskich” i miejskich salonach, tyle że w niejakim oddaleniu od Bostonu i Nowego Jorku. Najbardziej znany z reprezentowanych na wystawie amerykańskich malarzy z tego czasu John Hicks (Paceable Kingdom) też malował dla analogicznego kręgu odbiorców, a cechy jego twórczości są bardzo zbliżone do dorobku mniej popularnych artystów amatorów.

Gdyby nazwać ogólne wrażenie, jakie robią eksponaty z A Shared Legacy jednym słowem, najbardziej odpowiednim byłoby chyba określenie “wzruszające”, choć pewnie znalazłoby się jeszcze sporo równie stosownych epitetów.

Temu wzruszeniu towarzyszy jednak świadomość, że dzięki owym skromnym przedmiotom stajemy się oto świadkami żywej historii Ameryki. Z perspektywy tej wystawy dużo łatwiej zrozumieć powszechną w Stanach akceptację dla obowiązujących tu dzisiaj standardów estetycznych, a także docenić wysiłek, jakim było wypromowanie Ameryki na światową potęgę artystyczną. I to zaledwie w ciągu jednego stulecia.

W kontekście ekspozycji w Folk Art Museum jeszcze bardziej oczywista staje się też odpowiedź na pytanie, dlaczego USA postawiły na sztukę współczesną. Oczywiście przesądziły o tym także dodatkowe czynniki, ale także dlatego, że z taką przeszłością… nie miały innego wyboru?

A pomijając już zupełnie historyczne i artystyczne aspekty tej osobliwej wystawy, wydaje się ona godna zainteresowania z jeszcze jednego powodu, szczególnie istotnego teraz, kiedy nadeszła pora na podejmowanie “postanowień noworocznych”.

Otóż większość twórców, których prace pokazano na A Shared Legacy, to byli zwykli, ciężko pracujący ludzie, których codzienne zajęcia nie miały wiele, lub też nic zgoła, wspólnego z uprawianiem twórczości artystycznej.

Te malowidła, rzeźby, drobne sprzęty i makatki wykonali, w wolnych chwilach, niewykształceni plastycznie amatorzy. Robili to nie tylko bez przygotowania, ale też z minimalnym lub wręcz żadnym zapleczem teoretycznym i warsztatowym. Wystarczył klocek drewna i dłuto albo kawałek dykty i farba do malowania sufitów. Jedyne, co mieli, to pasja tworzenia i niezaspokojone potrzeby estetyczne. I to – okazuje się – wystarczy. Żeby zostać malarzem, zwłaszcza malarzem “niedzielnym”, naprawdę wystarczy tylko chcieć. No i wreszcie kupić ten pędzel!

Jak dowodzi niezwykły przypadek Johna Scholla – który odkrył w sobie talenty plastyczne po osiemdziesiątce, a mimo tego jeszcze za życia zdążył doczekać się sławy i własnego muzeum – na to, by wcielić w życia marzenia o artystycznym spełnieniu, nigdy nie jest za późno.

Bożena Chlabicz

A Shared Legacy. Folk Art in America grudzień 2014 – 8 marca 2015 American Folk Art Museum 2 Lincoln Square (Columbus Ave./ 65-66 St.) folkartmuseum.org (wstęp wolny)

dziennika

W smudze światła

STYCZEŃ 2015

ZDJĘCIE: JOAN MARCUS

10 Przegląd Polski

W sztuce Elephant Man – Bradley Cooper jako John Merrick (człowiek-słoń) oraz Laessandro Nivola jako Frederick Treves i Particia Clarkson w roli Mrs. Kendal

» Opera wyróżnia się także od innych dzieł Wagnera tym, że jako jedyna odnosi się nie do starogermańskich legend i mitów, lecz do historycznych wydarzeń i postaci z krwi i kości. W Norymbergii, w czasach Lutra, był pewien Hans Sachs, rzemieślnik i członek bractwa śpiewaków. Żył z robienia i reperowania trzewików. Sławę zaś zdobył jako autor 2000 bajkowych opowieści, 4000 hymnów i pieśni, paru moralitetów i fars. U Wagnera, choć łuk dramatyczny Śpiewaków stanowi konkurs śpiewaków i rywalizacja Waltera i Beckmessera, to ten poeta-szewc jest głównym bohaterem, uosobieniem mądrości.

Swym zdecydowanym działaniem Hans Sachs uniemożliwia nocną ucieczkę Waltera z Ewą. Lecz także miesza plany Becksmessera. Bezbłędnie rozpoznaje talent Waltera.

Uważnie wysłuchuje jego wyznań, gdy ten mu opowiada swój sen w noc świętojańską. Notuje natchnione słowa. Cierpliwie podsuwa w rozmowie zasady kompozycji. Dopiero teraz będzie gotów rycerz, który uczył się śpiewu od “szumu lasów i śpiewu ptaków”, wstąpić w szranki konkursu. Wagner wydaje się tu podsumowywać swoje życiowe doświadczenia.

Prawdziwa sztuka to skomplikowane połączenie natchnienia i rzemiosła, marzeń i pracy. To rozpoznanie tradycji, z szacunkiem dla jej siły, reguł i nauk, lecz i odwaga podjęcia ryzyka czegoś nowego.

Grudniowe przedstawienia miały szczególną wymowę pożegnania: ostatnia okazja, by zobaczyć piękną inscenizację przygotowaną ponad 20 lat temu przez Otto Schenka, Günthera Schneider-Siemssena i Rolfa Lamgenfassa.

Ostatni raz, by posłuchać w tej wymagającej roli Jamesa Morrisa, który w wieku 67 lat podjął się zastępstwa, gdy Johan Reuter musiał się jesienią wycofać niespodziewanie (Metropolitan Opera, 23 grudnia).

DOK. ZE STR. 7

* Na koniec, na granicy między starym a nowym, raz jeszcze spójrzmy, jak Janus, w obie strony. Naukę chwili wstecz przypomni nam K. K. Baczyński, i trudno o wspanialszego towarzysza do refleksji. Oto zakończenie ballady o Trzech Królach:

Więc uklękli trzej królowie zadziwieni, jak trzy słupy złocistego pyłu, nie widząc, że się serca trzy po ziemi wlokły z nimi jak psy smutne z tyłu.

I spojrzeli nagle wszyscy trzej, gdzie dzieciątko jak kropla światła, i ujrzeli, jak w pękniętych zwierciadłach, w sobie - czarny, huczący lej.

I poczuli nagle serca trzy, co jak pięści stężały od żalu.

Więc już w wielkim pokoju wracali, kołysani przez zwierzęta jak przez sny.

Wielbłąd z wolna huśtał jak maszt, tygrys cicho jak morze mruczał, ryba smugą powietrza szła.

I płynęło, i szumiało w nich jak ruczaj.

Powracali, pośpieszali z wysokości trzej królowie nauczeni miłości.

Zwracając się zaś ku przyszłości, wśród natłoku spraw codziennych, by lepiej zbalansować troski i wątpliwości, pozwólmy sobie też na miłe plany. Choćby zauważmy, ile dobrej muzyki nas czeka. Zwróćmy uwagę na kilka sympatycznych “polskich powiązań.” Niedługo Mariusz Kwiecień zaśpiewa partię Marcella w Cyganerii, w malowniczej inscenizacji Franca Zeffirellego (La Boheme – 15, 19, 24 stycznia). Pod koniec stycznia odbędzie się nowojorska premiera jednoaktówek Iolanta Czajkowskiego i Zamku Sinobrodego Béla Bartóka w reżyserii Mariusza Trelińskiego, z udziałem Piotra Beczały jako Tristana Vaudémont, pod batutą Walerija Giergijewa (Iolanta/Duke Bluebeard’s Castle – 26, 29 stycznia, 3, 7, 10, 14, 18, 21 lutego). A wiosną Piotr Beczała powróci na scenę Metropolitan Opera w partii króla Gustavo III w operze Verdiego Un ballo in maschera, z orkiestrą prowadzoną przez Jamesa Levine’a (23, 28 kwietnia, 2, 6, i 9 maja).

Grażyna Drabik

Bernard Pomerance z Anthony Heald, The Elephant Man. Reżyseria: Scott Ellis, scenografia: Timothy R. Mackabee, kostiumy: Clint Ramos, oświetlenie: Philip S. Rosenberg, muzyka i inżynieria dźwięku: John Gromada. Występują: Patricia Clarkson (Mrs. K), Bradley Cooper (John Merrick), Anthony Heald (Ross), Alessandro Nivola (Dr. Frederick Treves). Premiera 7 lutego, przedstawienia do 22 lutego, w Booth Theatre, 222 W. 45 St., przy Times Square.

STYCZEŃ 2015

DODATEK KULTURALNY nowego

Uro ki Ba rań cza ka

Przegląd Polski

dziennika

11

Górą i dołem

MAREK KUSIBA – ŻABKĄ PRZEZ ATLANTYK

PIOTR FLORCZYK – LISTY Z LOS ANGELES

“Urokiem lorda Clive (zwa- sną, niezależną od reżymu myślą. Dla Barańnego Jimmy)/ Jest to, że nie czaka, jak i jemu podobnych ludzi nieskunma go między żywymi./ dlonych, nie było miejsca w PRL. Gdyby przed Trzeba w ogóle docenić uro- stanem wojennym nie wyjechał na kontrakt ki/ Roztaczane przez niektó- do Harvardu, poszedłby siedzieć (był aktywre zwłoki” – tak Stanisław nym działaczem wielkopolskiej Solidarności) Barańczak przełożył epita- i usłużni rodacy z SB zadbaliby o to, by Szczęfium pióra Edmunda C. Ben- sny Dzierżankiewicz czy Feliks Trzymałko tleya, a dziś nie ma go już między żywymi – bo takich używał pseudonimów w prasie i nie sposób “docenić uroki” płynące z tego drugiego obiegu – już więcej niczego o ich smutnego faktu. Można wszak i trzeba do- zbrodniach nie napisał.

Sprawiedliwości za życia nie doświadczył, cenić uroki roztaczane przez wiersze, przekłady (Szekspir!), wykłady i cudowne szki- jego prześladowcy mają się dobrze, a Barańce, jakie wyszły spod pióra tego niezwykle czak leży już w grobie, w obcej, choć barpłodnego poety, eseisty i tłumacza. Pisałem dziej przyjaznej mu niż polska, ziemi amena tych łamach, w recenzji jego antologii Fio- rykańskiej. A powinno być inaczej, jak na przyletowa krowa. 333 najsławniejsze okazy an- kład w parafrazie epitafium w przekładzie augielskiej i amerykańskiej poezji niepoważ- tora Uciekiniera z Utopii: “Tu spoczywa genej od Williama Shakespeare’a do Johna Len- nerał K. Nam, w żałobie/ Nie wypada wręcz nona, że był poławiaczem językowych pe- uczcić go podlej/ Niż wezwaniem wyrytym reł. Można pójść dalej w tym porównaniu i na grobie:/ “Przechodniu, stań i ** ******”.

Kiedyś mianowanapisać, że Barańczak łołem Stanisława Bawił perły po to, by je oszliBarańczak został rańczaka “szeryfem fować na polskiej szlifierpolskich tłumaczy lice pojęć i oprawić w nieco profesorem Harvardu, teratury anglojęzyczzaśniedziały pierścień ojgdy usłużni rodacy nej”. A to dlatego, że czystej mowy. W ten spowyrzucili go z uniwersytetu mieszkał w ojczyźnie sób “ocalał w tłumaczeniu”, kow bo jów, miał parafrazując tytuł kolejnej w Poznaniu... srebrnego kolta komjego antologii, na przykład putera, strzelał zeń oryginały angielskojęzycznej poezji niepoważnej, zarazem jak najbar- bardzo szybko i przepędzał stada wierszy z dziej poważnie oczyszczał polszczyznę z li- rozległych przestrzeni angielszczyzny na szajów rdzy, oliwiąc tryby naszej maszynki skromne poletka polszczyzny. Po długiej wędrówce jego stada nie tylko nie traciły na waznaczeń niezwykłymi neologizmami.

Przy okazji autor Ironii i harmonii rezy- dze, ale przybywało im kalorii i kolorów, a gnował z harmonii na rzecz ironii. A poczu- ich konsumentom – apetytu. Co ważne, pęcie humoru miał wyborne. Można zrywać bo- dzone przez prerie Parnasu, przeprawiane przez ki, czytając przezabawne literackie epitafia Atlantyk słów, nie gubiły po drodze angielw jego przekładach, np. Nagrobek kelnera skiego spleenu i amerykańskiego dreamu i bez (amerykańskiego) Davida McCorda: “Znie- trudu dawały się zapędzić do polskiej zagrocierpliwiony tym, że wzrokiem Go unika,/ dy językowej i literackiej. Z korzyścią dla polBóg przywołał go wreszcie do Swego stoli- skich smakoszy literackiej wołowiny Barańka”, albo epitafium (też amerykańskiego) ko- czak stosował arkana sztuki translatorskiej na szykarza: “Tu leży Kareem Abdul Jabbar/ (tro- modłę właściwą zdobywcom Dzikiego Zachochę przycięty, bo był za bar...)”. Lektura in- du: tekst nie był świętą (ani fioletową) kronej z wybitnych antologii Barańczaka, Od wą. Z krowy ze stada Barańczaka powstawaChaucera do Larkina. 400 nieśmiertelnych ły przeto befsztyki odpowiadające polskim wierszy 125 poetów anglojęzycznych z 8 stu- podniebieniom, właściwemu Polakom poczuleci czy dzieła genialnie satyrycznego Pe- ciu humoru, a raczej: purnonsensu.

Joanna Szczęsna miała szczęście korespongaz zdębiał rzuca na kolana, bynajmniej nie żałobne, a z powodu ogromu talentu i her- dować ze Stanisławem Barańczakiem w sprakulesowej pracowitości Barańczaka – wir- wie artykułu o epitafiach, a ten ją obdarował tuoza języków i profesora Harvardu, którym całą serią “Nagrobków literackich z epok mizostał dlatego, że usłużni rodacy spowodo- nionych”. Oto jeden z nich: “Tu leży Roman wali wyrzucenie go z Uniwersytetu A. Mic- Bratny/ Nikt jakoś nie czuje się stratny”. Wszyscy czujemy się stratni z powodu przedwczekiewicza w Poznaniu.

A było tak: w dwa lata po otrzymaniu dok- snej śmierci tego wybitnego człowieka, sprótoratu z polonistyki, w 1975 podpisał “List bujmy wszak naszkicować jego epitafium na59”, a potem został członkiem-założycielem grobne – w jego stylu: “Przechodniu, tu leKomitetu Obrony Robotników, jak i “Zapi- ży tłumacz Stanisław Barańczak/ Lepiej nic su”. Nie minęły kolejne dwa lata inwigilacji, nie pisz, bo jego przekład wykańcza...”.

Wiem, że odpowiedziałby mi epitafium w gdy służby generała Kiszczaka urządziły mu sfingowany proces – za to, że był człowie- rodzaju: “Tu leży Marek K., autor Żabek./ kiem wolnym, wolność ubezpieczającym wła- Przechodniu, kopnij go w zadek”... p

Nie trzeba parać się poezją, ra, aby wałkować temat przystojnego saksoaby zauważyć, że straszne to fonisty, nastolatki regularnie wpadały w śmiech, były święta. Najpierw zmarł przez co nie dowiedziałem się, co sądziły o jeStanisław Barańczak, a dzień go urokach. To, że fajnie grał na swoim instrupóźniej Tomaž Šalamun. Nie mencie, nie podlegało dyskusji.

A Polska utrwalona na filmie, cóż, taka byma co wieścić, że klątwa spadła na poetów i bój się Boga ła i gdzieniegdzie wciąż jest. Mgła. Bezlistne ten, kto za pióro chwyta, ale drzewa. Polne drogi. Wszędzie pusto – poza jeśli przypomnimy sobie, że pod koniec li- ludźmi, ma się rozumieć, z wyższej i dolnej stopada odszedł Mark Strand, a w kwietniu półki, zmagającymi się ze swoimi problemasam Tadeusz Różewicz, to miniony rok wy- mi wewnątrz własnego ja. Jak odczytać fakt, daje się być rekordowym pod względem licz- że tytułowa bohaterka postanawia wrócić pod strzechę zakonnic po osiemdziesięciu kilku miby twórców, którzy nas opuścili. Śmierć Barańczaka jest wielką stratą dla li- nutach intensywnego poznawania świata? Z teratury polskiej i światowej. Świetny poeta, jednej strony jej posunięcie można rozumieć wnikliwy krytyk, a dla niektórych przede jako złożenie hołdu postawie “było, minęło”, wszystkim zadziorny tłumacz, wpisał się do według której nie ma co rozdrapywać boleliterackiego kanonu na długo przed chorobą, snych ran Historii. Są też i tacy, którzy widzą która stopniowo odbierała mu możliwość pra- tchórzostwo w powrocie Idy między tęgie mucy. Jego translatorskim magnum opus są bez ry klasztoru. Czyżby biedaczka widziała i usływątpienia przekłady sztuk Szekspira, ale na szała wystarczająco dużo, aby postanowić, że naszych regałach nie brakuje również Ocala- tylko życie duchowe jest w stanie zaspokoić nego w tłumaczeniu, traktatu o sztuce i pro- jej potrzeby? Głównie o tym jest subtelny obblemach translatorskich. Jak przystało na praw- raz Pawlikowskiego. W przypadku samej Idy dziwego literata, Barańczak zabierał głos, gdy osobisty rachunek sumienia, własne rozliczetylko była ku temu okazja. Szydził, owszem, nie z przeszłością, nawet jeśli nie miało się przy ale też chwalił i, co najważniejsze, uczył. Był jej tworzeniu nic do powiedzenia, jest mimo modelem dla niejednego poety czy tłumacza, wszystko również bodźcem skłaniającym do a jego legendarna pracowitość – wystarczy rzu- spojrzenia w przyszłość. A jaka ona jest, my cić okiem na bibliografię zamieszczoną na je- już wiemy, przynajmniej w momencie, w któgo stronie w Wikipedii – jest dla mniej uta- rym zadajemy sobie to pytanie.

No właśnie. Moim noworocznym postanolentowanych z nas dopalaczem sama w sobie.

Tak, polski sport wieńczy swoje największe wieniem jest patrzeć w przyszłość – i da i da sukcesy od lat, a poeci, skądinąd także należą- i da dalej – przez różowe okulary. Więc pocy do ambasadorów Polski, opłakują odejście wtarzam za poetą poznańsko-bostońskim, że umarli “podają soswoich przyjaciół i nebie ręce/ pod ziestorów. Na poprawienie W przypadku Idy osobisty mią” i że Bóg isthumorów mamy kina, rachunek sumienia, własne nieje, bo inaczej zwłaszcza te, gdzie filjakbym był w stamy pokazywany przed rozliczenie z przeszłością, nawet nie “przespać/ tę południem można obejjeśli nie miało się przy jej jeszcze jedną noc”. rzeć za pół ceny. Paweł tworzeniu nic do powiedzenia, Co więcej, moje Pawlikowski podbija fantastyczne okulaserca widzów swoją jest mimo wszystko również ry, z denkami po piękną Idą, a Rosjanie bodźcem skłaniającym jabcoku i równie starają się przekonać do spojrzenia w przyszłość.. grubymi czarnymi wszystkich, którzy tyloprawkami od sako chcą słuchać, że są jeszcze wśród nich ludzie potrafiący stawić czo- mego Ray-Bana, w dniu dzisiejszym, wyjątło reżimowi Putina. Lewiatan jest faworytem kowo, więc proszę się nie przyzwyczajać, podo Złotych Globów oraz Oscara dla filmu ob- zwalają mi ogłosić wszem i wobec, “że nie cojęzycznego, ale Ida idzie przez świat jak ogień, należy nikogo winić o wszystko to, co się stai da sobie radę, bez względu na wynik osta- ło,// nikogo z wyjątkiem mnie” – tak, przez tecznego głosowania zacnych gremiów. Zwię- następne sześć godzin wysłucham każdej skarzła, aczkolwiek zawierająca niejedno podwój- gi i zażalenia, tym samym zbliżając się do ne dno, fabuła przypadła do gustu nawet dwóm Nieba, bo, jak twierdzi poeta, tym razem z nastolatkom podróżującym przez Santa Mo- Lublany: “Kto ubije warstwę nieba, tynkuje nicę autobusem numer 1. Jak zawodowy taj- dom”. W przeciwieństwie do domu Idy mój niak przysłuchiwałem się, gdy streszczały so- jest z drewna, ze ścianami pokrytymi cieniutbie przebieg akcji. Blondynka chwaliła aktor- ką warstwą gipsu. “To jest stół”; “to jest okno”; stwo Agaty Trzebuchowskiej, zastanawiając się, “to jest woda” – powtarzam za Tadeuszem Róczy wszystkie przyszłe zakonnice są takie spło- żewiczem. Ziemia milczy. Niebo milczy. Nieszone, a jej towarzyszka, brunetka z francu- stety. Na szczęście od czasu do czasu, mniej skim warkoczem, swoją surowością przypo- lub bardziej niewyraźnie, wtóruje mi “głos minała postać ciotki Wandy. Gdy przyszła po- drugiego człowieka”. p

EK POLISH BOOKSTORE POLECA – ZADZWOŃ: (201) 355-7496 Marek Wałkuski: Ameryka po kawałku Kolejna ciekawa książka o Stanach Zjednoczonych wieloletniego korespondenta Polskiego Radia. Subiektywny zbiór najbardziej pozytywnych cech tego kraju i jego mieszkańców. Takiej Ameryki na pewno nie poznacie z przewodników. W Ameryce po kawałku Marek Wałkuski wyjaśnia, co spodobało mu się w USA i dlaczego tak bardzo polubił ten kraj. Pisze o optymizmie, altruizmie i tolerancji, opowiada o amerykańskiej codzienności. Weźmiecie więc udział w podwórkowej wyprzedaży, poczujecie moc silnika harleya-davidsona, zajrzycie do wnętrza policyjnego radiowozu i poznacie ludzi o stuwatowych uśmiechach. s. 271, 25 dol.

WWW.EKBOOKSTORE.COM

Andrzej Olas: Jakże pięknie oni nami rządzili!

W swojej drugiej książce Andrzej Olas opisuje dzieje swoje i swoich bliskich na przestrzeni ostatnich dwustu lat, wykorzystując ich relacje, zachowane zbiory rodzinne, źródła archiwalne, a także internet. W ten sposób wyprawia się w przeszłość, w której żyła jego rodzina, a której nie zna. Pomimo że jego własny los oraz los jego przodków bardzo zależał od decyzji cesarzy, führerów, sekretarzy i generałów, co sygnalizuje już prowokacyjnym tytułem książki, nie szuka morału, jakiegoś wskazania na przyszłość czy podsumowania, tylko o tych historiach po prostu opowiada. s. 270, 19 dol.

Józef Haller: Pamiętniki W Pamiętnikach Józef Haller – Błękitny Generał – zawarł opis swego niezwykle burzliwego życia, od patriotycznej i głęboko religijnej atmosfery domu rodzinnego aż po lata spędzone na emigracji. Jest to głos uczestnika doniosłych wydarzeń z historii odradzającego się państwa polskiego i II wojny światowej, dowódcy wielkich polskich formacji wojskowych, dzielnego żołnierza i znanego polityka, pozostającego w cieniu Marszałka. Głos człowieka dziś może nieco zapomnianego, ale jakże dla tej historii znaczącego. s. 523, 28 dol.

Paweł Zuchniewicz: Zakochany mnich. Biografia O. Leona Knabita Zakonnik z “sercem jak tramwaj”, wieczny optymista, z dystansem do siebie, ale nie do innych – ojciec Leon Knabit – jeden z najbardziej znanych i lubianych zakonników w Polsce. Jest kapłanem od ponad 60 lat, mnichem, który żyje zgodnie z surową regułą św.

Benedykta, a przecież poczucia humoru mogliby pozazdrościć mu najwięksi komicy. Ojciec Leon prowadził telewizyjny talk-show, opublikował kilkadziesiąt książek, dla wielu jest duchowym autorytetem – a jednocześnie to, co najważniejsze w życiu, odkrył w klasztornej celi. Jaka jest jego recepta na szczęście? Zakochany mnich to historia niezwykłego człowieka przez całe życie niestrudzenie szukającego woli Bożej. s. 378, 23 dol.

Ze świata kultury 12 Przegląd Polski

DODATEK KULTURALNY nowego

dziennika

POWITANIE NOWEGO ROKU Ponad 50 milionów widzów w 90 krajach świata obejrzało koncert noworoczny, który odbył się w Złotej Sali wiedeńskiego Towarzystwa Muzycznego. Kompozycje rodziny Straussów, Hansa Christiana Lumbye i Franza von Suppé: polki, marsze i walce, w tym nieśmiertelny walc Nad pięknym modrym Dunajem, zagrała Wiedeńska Orkiestra Filharmoniczna pod batutą Zubina Mehty. Tradycję tę zapoczątkowali w 1939 roku niemieccy naziści, a koncerty transmitowano „na żywo” na terenie Trzeciej Rzeszy.

EUROPEJSKIE STOLICE

notatnik styczniowy THE METROPOLITAN OPERA

metopera.org; Lincoln Center Plaza, NY

ZDJECIE: FOTO:KRZYSZTOF BIELINSKI

Rok 2015 został w Polsce ustanowiony Rokiem Polskiego Teatru Publicznego w związku z 250. rocznicą powstania Teatru Narodowego w Warszawie. W ramach jubileuszu wydana zostanie historia warszawskiego teatru w siedmiu woluminach. Jesienią odbędzie się 4. edycja festiwalu Spotkania Teatrów Narodowych, w ramach którego przedstawienia z polskiego repertuaru zaprezentuje kilka czołowych scen europejskich. Kulminacja obchodów przypadnie 1 9 listopada 2015, gdy odbędzie się premiera Kordiana Juliusza Słowackiego w reżyserii Jana Englerta. W programie już rozpoczętych obchodów zaplanowano także jubileuszowe premiery polskich dramatów, jak wystawiana obecnie Iwona – księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza w inscenizacji Agnieszki Glińskiej (na zdjęciu), a następnie – Dziady w reżyserii Eimuntasa Nekrosiusa oraz Pan Tadeusz w inscenizacji Piotra Cieplaka. W Krakowie inauguracja obchodów przewidziana jest na 12 lutego. W Narodowym Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej odbędzie się specjalny, setny pokaz spektaklu Trylogia w reżyserii Jana Klaty.

STYCZEŃ 2015

TEATR JEDNEGO AKTORA Pod koniec grudnia 2014 roku Marcin Zarzeczny reprezentował Polskę na Międzynarodowym Festiwalu Monodramów w Teheranie. Jego zabawny, a jednocześnie pełen głębokich przemyśleń spektakl Zwierzenia bezrobotnego aktora, przełożony na język angielski, spotkał się z dużym zainteresowaniem irańskiej widowni. W tym roku Zarzeczny wystawi swój monodram na Festiwalu Teatralnym w Wenezueli.

NIANIA Z APARATEM Vivian Meier, zawodowa niania, była z natury samotniczką. Przez 40 lat w tajemnicy przed pracodawcami z wielką pasją fotografowała sceny z codziennego życia wielkich miast: Nowego Jorku i Chicago. Zmarła w biedzie w 2009 roku, zostawiając po sobie ponad 100 tysięcy negatywów. Fotograficzne archiwum trafiło w ręce Johna Maloofa z Chicago, który nakręcił nominowany do Oscara film dokumentalny Finding Vivian Meier. Do 1 lutego czarno-białe fotografie Vivian podziwiać można w galerii Foam w Amsterdamie. Zdaniem krytyków amatorskie zdjęcia amerykańskiej niani w niczym nie ustępują jakością pracom wybitnych fotografów XX wieku: Diany Arbus, Elliota Erwitta i Garry’ego Winogranda.

Znane ze świetnego piwa czeskie Pilzno i belgijskie miasteczko uniwersyteckie Mons to dwie Europejskie Stolice Kultury 2015 roku. Z tej okazji oba miasta przygotowały bogaty program – ponad 900 imprez artystycznych. W Pilznie, wyzwolonym w roku 1945 przez armię amerykańską, odbędzie się Festiwal Wyzwolenia, na którym zaprezentowane zostaną amerykańskie pojazdy i sprzęt wojenny sprzed 70 lat, a miłośnicy historii zapoznają się z codziennym życiem żołnierzy w ostatnich dniach wojny. Melomanów zainteresują Dni Bedřicha Smetany poświęcone twórczości jednego z największych kompozytorów czeskich okresu romantyzmu, natoKOLEJNY TRIUMF IDY miast w Galerii Miejskiej oglądać będzie możIda – dramat Pawła Pawlikowskiego – uznana ekspozycję obrazów, rzeźb i ilustracji pochodzącego z Pilzna Jiřego Trnki. Z kolei w na została za najlepszy film obcojęzyczny na Fepełnym gotyckich zabytków Mons otwarta zo- stiwalu Filmowym na włoskiej wyspie Capri. Akstanie wystawa dzieł Van Gogha, lokalny teatr Le Manege wystawi siedem tragedii Sofoklesa, a dwudziestu artystów z Chin pokaże swoje najnowsze prace w Anciens Abattoirs. W przyszłym roku tytuł Stolicy Kultury przejmą: Wrocław i hiszpańskie San Sebastian.

cja filmu toczy się w latach 60., a jego bohaterką jest młoda kobieta Anna, która przed złożeniem ślubów zakonnych odkrywa swoje żydowskie korzenie. Ida zdobyła wiele nagród europejskich i jest polskim kandydatem do Oscara.

ROK REKORDÓW

NEW YORK PHILHARMONIC Avery Fisher Hall 10 Lincoln Center Plaza (Columbus Ave. i 65th St.)

Requiem Verdiego w wyk. nowojorskich filharmoników pod dyr. Alana Gilberta; udział biorą: Angela Meade – sopran, Lilli Paasikivi –mezzosopran, Brandon Jovanovich– tenor, Eric Owens – bas-baryton, New York Choral Artists 28-31 I Emanuel Ax performs Chopin; orkiestrą NY Philharmonic dyryguje David Robertson, Emanuel Ax – fortepian; w programie, oprócz Chopina, utwory: Rachmaninowa, Strawińskiego, Bartoka 15-17 I

LINCOLN CENTER

Londyński dom aukcyjny Sotheby’s opublikował listę dzieł sztuki , które w ubiegłym roku sprzedane zostały za rekordowe ceny. Jimson Weed. White Flower No. 1 Georgii O’Keeffe osiągnął cenę 44,5 miliona dolarów, podczas gdy obraz Marka Rothki Untitled anonimowy nabywca kupił za 40 milionów. Aukcyjny rekord padł w listopadzie, kiedy jeden z amerykańskich miliarderów zapłacił 101 milionów dolarów za Rydwan – brązową rzeźbę Alberta Giacomettiego.

lincolncenter.org; Alice Tully Hall, Starr Theater 1941 Broadway, NY

Recital pianisty Garricka Ohlssona; w programie utwory: Prokofiewa, Rachmaninowa, Skriabina; godz. 7:30 wiecz.

29 I

STATE THEATRE, NJ statetheatrenj.org; 15 Livingston Ave., New Brunswick, NJ

Winter Festival: Lacombe Conducts Romeo and Juliet; wystąpią: Rachel Sterrenberg – sopran, Mingjie Lei – tenor, New Jersey Symphony Orchestra; w programie: uwertura Czajkowskiego do Romea i Julii, wybrane fragmenty Romea i Julii Gounda oraz Prokofiewa; godz. 8:00 wiecz.

25 I Winter Festival: West Side Story with Sarah Chang; New Jersey Symphony Orchestra po dyr. Jacques’a Lacombe’a, Sarah Chang – skrzypce; w programie Falstaff Elgara, suita z Wiele hałasu o nic Korngolda, suita z West Side Story Bernsteina; godz. 3:00 ppoł.

10 I

LAUR DLA GODARDA Goodbye to Language – eksperymentalny dramat francuskiego reżysera Jeana Luca Godarda nakręcony w technice 3D – zdobył główną nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych. Główną rolę zagrał w nim ulubiony pies Godarda, Roxy. Za najlepszego reżysera uznano Richarda Linklatera, twórcę dramatu Boyhood, który kręcono przez 12 lat, natomiast Timothy’ego Spalla wyróżniono za brawurową rolę XIX-wiecznego malarza brytyjskiego J.M.W. Turnera. Za najlepszą kreację kobiecą nagrodzono Marion Cotillard, grającą w filmie Two Days, One Night, a za role drugoplanowe: Patricię Arquette i Agatę Kuleszę.

NJPAC Newark, NJ njpac.org; 1 Center St. Newark, NJ

Winter Festival: Lacombe Conducts Romeo and Juliet; wystąpią: Rachel Sterrenberg – sopran, Mingjie Lei – tenor, New Jersey Symphony Orchestra; w programie: uwertura Czajkowskiego do Romea i Julii, wybrane fragmenty Romea i Julii Gounda oraz Prokofiewa; godz. 3:00 ppoł.

24 I Winter Festival: West Side Story with Sarah Chang; New Jersey Symphony Orchestra po dyr. Jacques’a Lacombe’a, Sarah Chang – skrzypce; w programie Falstaff Elgara, suita z Wiele hałasu o nic Korngolda, suita z West Side Story Bernsteina; godz. 8:00 wiecz.

29 I Koncert Orkiestry Filadelfijskiej pod batutą Yannicka Nezeta-Seguina, Kirill Gerstein – fortepian: w programie: Koncert fortepianowy nr 2 Szostakowicza oraz Symfonia nr 5 op. 67 Beethovena; godz. 7:30 wiecz.

11 I

OPR. MAŁGORZATA MARKOFF

ZDJĘCIE: EPA/HANS PUNZ

KOBIETA Z BATUTĄ Pochodząca z Hongkongu 28-letnia Elim Chan jest pierwszą kobietą, która wygrała prestiżowy konkurs dla młodych dyrygentów – Donatella Flick LSO Conducting Competition.

W finale Chan dyrygowała Londyńską Orkiestrą Symfoniczną, która zagrała utwory Beethovena, Strawińskiego i Rimskiego-Korsakowa. Pokonała tym samym rywali z Czech i Estonii. Nagrodę w wysokości 23 tysięcy dolarów odebrała z rąk księcia Walii Karola. Chan podpisała też roczny kontrakt z LOS, gdzie będzie doskonalić swoje umiejętności pod okiem wybitnego dyrygenta Waleriego Gier- Zubin Mehta dyryguje Wiedeńską Orkiestrą Filharmoniczną podczas koncertu noworocznego giewa. w Wiedniu

3 I – 7 V The Merry Widow – Lehara; dyryguje: Andrew Davis; występują: Renee Fleming, Kelli O’Hara, Nathan Gunn, Alek Shrader, Thomas Allen 15-24 I La Boheme – Pucciniego; dyryguje Riccardo Frizza; występują: Kristine Opolais, Marina Rebeka, Jean-Francois Borras, Mariusz Kwiecień 26 I – 21 II Iolanta/ Bluebeard’s Castle – Czajkowskiego w reżyserii Mariusza Trelińskiego; występują: Anna Netrebko, Piotr Beczała, Aleksiej Markow, Aleksiej Tanowicki, Elchin Azizov; orkiestrą dyryguje Walerij Giergijew

Miesi´czny dodatek kulturalny nowego dziennika

www.dziennik.com/przeglad-polski Redaguje: Jolanta Wysocka jw@dziennik.com