(Eco)logisch inventariseren in Vlaanderen
Voor een goed natuurbehoud zijn inventarisaties en be-
trouwbare datasets van groot belang. Inventarisaties
vormen een van de belangrijkste aspecten, zo niet het belangrijkste, van het tot stand komen van deze datasets.
Dit wordt bijvoorbeeld vaak toegepast binnen ecologische projecten: voor het opstellen van ecologische doelstellin-
gen, beheermaatregelen, plannen en analyses. In dit artikel
worden een paar belangrijke aandachtspunten voor een
augustus-september 2014 | 4
dergelijke methode overlopen. In Vlaanderen beschikken we
14
over een groot aanbod, al dan niet publiek raadpleegbare,
datasets met betrekking tot fauna en flora die ons informa-
tie kunnen geven over de situatie van een terrein. M. Wouters en A. De Man, ABO-Group - Gent
Ecologische inventarisatie: methoden Een ecologische inventarisatie heeft als doel het in kaart brengen van de bestaande toestand van het studiegebied. Hieruit kunnen conclusies getrokken worden zoals welke de mogelijke toekomstige ontwikkelingsscenario’s zijn en wat hun impact is op het studiegebied. Er kan nagegaan worden welke aangepaste beheermaatregelen wenselijk zijn ter behoud of verbetering van de huidige toestand, afhankelijk van de doelstellingen voor het gebied of van de inventarisatiestudie. Binnen het domein van ecologische inventarisaties is het aangewezen ter plaatse te gaan. Deze terreininventarisaties kunnen vervolgens worden aangevuld met gegevens uit eerdere inventarisaties, literatuur, achtergronddatasets, enzovoort. Op het terrein worden verschillende ‘samples’ of proefvlakken afgebakend. Wanneer gewerkt wordt met proefvlakken is de representativiteit van het proefvlak voor het studiegebied van cruciaal belang. De aangetroffen soorten en hun abundantie worden namelijk geëxtrapoleerd naar het totale oppervlak van het studiegebied. Maar wanneer in een bepaald proefvlak een zeldzame soort vastgesteld wordt, mag deze waarneming niet zo maar veralgemeend worden voor het totale gebied.
Het ‘hoe meer je betaalt, hoe betrouwbaarder en vollediger de dataset’- principe kan ertoe leiden dat er discrepan-
Bij het inventariseren van natuur is het van belang om systematisch te werk te gaan. Alleen dan ontstaat er een goed beeld van de aanwezige natuur. Een systematische inventarisatie houdt in dat het hele te onderzoeken gebied of een representatief deel daarvan gericht afgezocht wordt op aanwezige soorten en eventueel hun aantallen. Bij systematisch inventariseren is de foutenmarge kleiner. Dit maakt het mogelijk om resultaten te vergelijken. Het verzamelen van losse waarnemingen is ook zinvol. Ze geven een indruk van de situatie op dat terrein en kunnen een latere systematische inventarisatie wel vergemakkelijken. Afhankelijk van het doel van de inventarisatie en kenmerken van het terrein (homogeniteit, oppervlakte,…) wordt gekozen voor een volopname of een proefvlakopname. Daarnaast bestaan er ook verschillende types van inventarisaties en bijbehorende specifieke inventarisatieschalen. De gekozen methodiek is afhankelijk van het type terrein, de gewenste detailleringsgraad, de te inventariseren doelgroep,... Het is ook van belang na te gaan op welke wijze er in het verleden werd geïnventariseerd op hetzelfde terrein, om de resultaten onderling te kunnen vergelijken. Door verschillende jaren te vergelijken, ontstaat een inzicht in de ontwikkeling van de natuurwaarden op het terrein. Zo kan het effect van de genomen beheermaatregelen geëvalueerd worden. Gezien andere externe factoren, los van de beheermaatregelen, ook een invloed kunnen hebben op de evolutie van bepaalde soorten, kan het zinvol zijn om te vergelijken met landelijke/regionale trends. Vaak is niet enkel de representativiteit van de biotische maar ook van
augustus-september 2014 | 4
ties in kennis ontstaan.
15
augustus-september 2014 | 4
de abiotische kenmerken van belang. Het uur of de weersomstandigheden zoals de temperatuur of de windsterkte bijvoorbeeld kunnen de resultaten beïnvloeden. Welke deze specifieke abiotische kenmerken zijn, is op zijn beurt weer afhankelijk van de te inventariseren soorten of gemeenschappen. Bij vegetatie-inventarisaties bijvoorbeeld, is vooral de datum van belang. Bij een inventarisatie in mei zijn er vaak andere soorten aanwezig dan wanneer men in augustus een inventarisatie zou organiseren in hetzelfde gebied. Bij een monitoring van deze vegetatie kan men best telkens in dezelfde periode(s) op het terrein gaan om de inventarisatie uit te voeren. Wanneer de inventarisatie eenmalig is en dus geen deel uitmaakt van een monitoring is het van belang om rekening te houden met het feit dat het een momentopname betreft. Vaak volstaat deze opname wel om een algemeen beeld te vormen van het gebied of de onderzochte soorten. Alle geïnventariseerde gegevens worden vervolgens verzameld in een databank, die later nog geraadpleegd kan worden. Met behulp van deze datasets kunnen beheerplannen opgemaakt worden voor een gebied of kan er een beleid uitgestippeld worden ter bevordering van de biodiversiteit.
16
Databanken: digitale hulpmiddelen voor ecologische projecten Binnen het domein van ecologie worden in Vlaanderen verschillende databanken publiek, al dan niet tegen betaling, aangeboden ter vervollediging van de ecologische studie. Hierbij wordt een selectie gegeven van enkele relevante databanken: databank ‘broedvogel’ met verspreidingskaarten, aantallenkaarten, dichtheidskaarten en trendgrafieken van broedvogelsoorten (ruim publiek); Florabank (ruim publiek); Watervogeldatabank (beperkt publiek); Databank Wildbeheer (enkel raadpleegbaar door mensen die lid zijn van een erkende wildbeheereenheid, … Een zeer toegankelijke en bij het publiek bekende databank
is het Waarnemingen.be platform van Natuurpunt waarop waarnemingen door zowel natuurorganisaties als particulieren gemeld kunnen worden. Dit is een uniek project, waardoor men een zeer goed beeld krijgt van de fauna in Vlaanderen. Hierbij wordt de methode toegepast van de ‘losse waarnemingen’. De resultaten zijn online gratis raadpleegbaar maar zijn voor verder gebruik enkel na betaling beschikbaar. Kritische reflectie In Vlaanderen hebben we het voorrecht om toegang te hebben tot heel wat datasets. Toch zijn er een paar aandachtspunten binnen de huidige situatie die in de toekomst nog beter kunnen, opdat de kwaliteit van onze datasets verhoogd kan worden. Een mooi voorbeeld van een betalende databankconsultatie is waarnemingen.be. Je kan de ingegeven waarnemingen wel gratis online bekijken, maar om ze te gebruiken voor publicatie dient een bepaalde retributie betaald te worden. De prijs is afhankelijk van een aantal factoren zoals de grootte van het studiegebied, de beschikbare data en hoever terug in de tijd dient gegaan te worden. Voor een standaard query voor een aantal doelsoorten (avifauna, amfibieën, insecten,…) die binnen een relatief beperkt studiegebied geregistreerd werden, betaal je al snel honderden euro’s. Indien de gebruiker bereid is om tot betaling over te gaan, kunnen ook verborgen waarnemingen van bepaalde soorten worden verkregen. Het betreft hier de zeldzame (lees: gevoelige) soorten, waarvan de locaties of aantallen bij voorkeur verborgen gehouden worden, wat juist dé soorten bij uitstek zijn waarover de gebruiker meer informatie wil. Er valt natuurlijk wel iets voor te zeggen dat vindplaatsen van uiterst zeldzame soorten niet zo maar op kaart worden weergegeven, om ze uit handen van stropers of verzamelaars te houden of te voorkomen dat de locatie verstoord wordt door natuurliefhebbers die een glimp willen opvangen.
Wat positief is aan het innen van vergoedingen voor het gebruik van databanken, is dat dit een financiële stimulans vormt voor goed databeheer en een verdere uitbouw van het netwerk van waarnemers. En daar blijft het niet bij: mits een meerkost kan zelfs een team van experten ter plaatse worden gestuurd om de waarnemingen te actualiseren. Verder kan ook een vergadering worden ingelast met vrijwilligers van de lokale Natuurpuntafdeling om zo op zoek te gaan naar kennis met betrekking tot (historisch) voorkomende soorten die nog niet gedigitaliseerd werd. Een bedenking hierbij is dat anderzijds moet worden gewaakt over de betrouwbaarheid van data en de betaalbaarheid. Het ‘hoe meer je betaalt, hoe betrouwbaarder en vollediger de dataset die je van ons ontvangt’- principe zou er wel eens toe kunnen leiden dat er discrepanties in kennis ontstaan, afhankelijk van het economische vermogen van de gebruiker. Zo kan een opzoeking voor eenzelfde gebied tot verschillende resultaten leiden in functie van het betaalde bedrag. Om te kunnen komen tot een correcte beoordeling van de aanwezige natuurwaarden en de evolutie hiervan doorheen de tijd, is het noodzakelijk dat consequent te werk gegaan kan worden. Data moeten ook betaalbaar blijven. Indien na een uitgebreide literatuurstudie toch nog een terreininventarisatie dient te gebeuren, mag je je aan een rekening van enkele duizenden euro’s verwachten. Het gebruik van de gegevens van waarnemingen.be zijn dan ook beperkt tot grootschalige projecten en/of publicaties die over de nodige budgetten beschikken om hieraan financieel tegemoet te komen. Kleine spelers en/of particulieren zullen het mogelijks moeten stellen met minder kwaliteitsvolle gegevens en een schijnbaar biologisch minder waardevol perceel…
marijke.wouters@abo-group.eu astrid.deman@abo-group.eu