Om de vraag naar en het aanbod van elektrische stroom in evenwicht te brengen, is
er nood aan een betaalbare en efficiënte manier om energie op te slaan. Tot nu toe was
er geen overzicht van hoe ver Europa stond
op het gebied van energieopslag. Binnenkort publiceert het Europese platform van transmissie- en distributienetbeheerders echter welke investeringen er de voorbije jaren
werden gedaan binnen Europa. De belangrijkste bevinding is dat Europa niet langer kiest voor een gecentraliseerde energieop-
slag, maar steeds meer voor kleine, verspreide oplossingen, zoals batterijtechnologie. P. Verboven, VITO EnergyVille - Genk
Energieopslag het laatste stukje van de puzzel?
oktober-november 2014 | 5
Het nadeel van groene stroom Wie af en toe naar de Belgische kust trekt, heeft het ongetwijfeld gemerkt: de horizon is niet langer een strakke, blauwe streep. Elke maand lijken er wel nieuwe stipjes te verschijnen. Die stipjes blijken – als je wat beter kijkt – windmolens te zijn. Hoewel onze kustlijn maar zo’n bescheiden 65 kilometer lang is, bouwen we in Vlaanderen ijverig offshore-windparken. Ook de zon kende een gestage opmars als hernieuwbare energiebron. Elke geschikte vierkante centimeter dakoppervlak in Vlaanderen lijkt bedekt met het glimmende blauwzwart van zonnepanelen.
32
Die groene stroom heeft één groot nadeel: de opwekking ervan is bijzonder moeilijk te voorspellen. Het aantal uren zonneschijn en de windsnelheid bepalen of er energie geleverd wordt, en hoeveel. Dat staat in schril contrast met klassieke elektriciteitscentrales, die permanent een bepaald vermogen leveren. Doordat die zekerheid meer en meer verdwijnt, is er nood aan andere
oplossingen om vraag en aanbod in evenwicht te houden. Eén ervan is de veelbesproken demand response, waarbij de elektriciteitsvraag wordt aangepast aan het aanbod op dat moment. Een andere oplossing is de tijdelijke opslag van energieoverschotten. Gebrekkige oplossingen voor energieopslag De opslag van energie, en vooral van elektriciteit, vormt een grote uitdaging. Enerzijds is er technologisch nog heel wat werk aan de winkel. De oplossingen waarover we nu beschikken, zijn duur, hebben een beperkte opslagcapaciteit en gaan vaak gepaard met veel energieverlies. Anderzijds verhindert de huidige regelgeving een grootschalige aansluiting van opslag op het net. Vooral het verdienmodel is niet aangepast. Dat is de manier waarop iemand die een buffer ter beschikking stelt, en zo het net ondersteunt, vergoed wordt. Volgens de huidige regelgeving is die persoon zowel gebruiker als leverancier van elektriciteit, wat heel wat extra verplichtingen en kosten met zich meebrengt.
Tot nog toe was er geen enkel systematisch overzicht van waar we in Europa staan op dat gebied. De publicatie van een nieuw rapport brengt daar binnenkort verandering in. Het Europese platform van transmissie- en distributienetbeheerders ging na hoeveel er de voorbije vier jaar is geïnvesteerd in en ontwikkeld aan netgekoppelde opslag. Daarbij gaat het uiteraard over de technische vooruitgang, maar ook over de economische haalbaarheid van een aantal modellen. 2,6 miljard euro Binnen Europa werd de voorbije jaren 2,6 miljard euro geïnvesteerd in 331 projecten rond de ontwikkeling van energieopslag. Zowel de Europese Commissie, de lidstaten als private spelers dragen daartoe bij. Van dat budget is 1,8 miljard euro voorbehouden voor specifieke opslagactiviteiten. De situatie varieert sterk van land tot land. Figuur 1 toont duidelijk de verschillen. België spant de kroon met 60% van het budget. Eerlijkheidshalve moeten we vermelden dat het gros daarvan ingeschreven is door Elia voor de ontwikkeling van het energie-eiland voor de kust. Naast België zetten nog enkele landen fors in op energieopslag. Misschien springen Nederland en Spanje – dat zwaar heeft geleden onder de economische crisis – nog het meest in het oog. Behalve investeringen in en door de lidstaten levert ook de Europese Commissie een stevige bijdrage van 228,7 miljoen euro. Dat is bijna 10% van het totaal, terwijl de Europese investeringen in R&D op andere gebieden vaak slechts 5% of minder uitmaken van de totale budgetten. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat energieopslag een bijzonder belangrijk aandachtspunt is in veel visieteksten en beleidsnota’s van de EU.
Snelle technologische vooruitgang Gelukkig is er de voorbije jaren enorm veel onderzoek gevoerd naar nieuwe oplossingen en de demonstratie ervan. Wereldwijd worden gigantische bedragen geïnvesteerd in allerlei ontwikkelingen. Iedereen die een smart-
phone bekijkt of een elektrische wagen bestuurt, kan vaststellen hoe snel batterijen geëvolueerd zijn. Maar ook andere technologieën gaan erop vooruit: thermische buffers, power-to-gas, ultracaps, compressed air … Alles is wel ergens onder de loep genomen.
Drie observaties zijn hier relevant. Als we de uitschieter in België (en een kleinere uitschieter in het Verenigd Koninkrijk) even buiten beschouwing laten, blijkt ten eerste dat elektrochemische opslag de meeste aandacht
oktober-november 2014 | 5
Figuur 1. De investeringen in Europa in projecten rond de ontwikkeling van energieopslag varieert sterk van land tot land.
Vooral elektrochemische opslag Figuur 2 is op het eerste zicht complex, maar geeft in een oogopslag heel wat informatie. Ze toont op welke technologiegebieden er ontwikkelingen zijn, én op welk niveau die ontwikkelingen kunnen worden gebruikt binnen een elektriciteitsnet. Bovendien geeft de figuur aan hoe rijp een project is (van R&D tot commercieel) en wat het doel ervan is. Uit die combinatie van gegevens kunnen we een goed beeld schetsen van waar we in Europa naartoe gaan met energieopslag.
33
ENERGIEOPSLAG
Figuur 2. Overzicht van in welke technologiegebieden er ontwikkelingen zijn, én op welk niveau die ontwikkelingen kunnen worden gebruikt binnen een elektriciteitsnet.
Ten tweede zien we een duidelijk overwicht van oplossingen die decentraal kunnen worden toegepast: binnen laagspanningsnetten en/of bij eindgebruikers. Alleen al van de batterijprojecten valt twee derde in die categorie. Dat is opvallend, want meer dan 99% van de energieopslagcapaciteit die vandaag commercieel beschikbaar is in Europa, is te vinden in grote, gecentraliseerde installaties (vooral stuwmeren). Er is dus een duidelijke wil om de situatie te laten evolueren. Explosie van onderzoek Tot slot bevinden de meeste projecten waarin geïnvesteerd wordt, zich nog in een vroeg onderzoeksstadium. Tijdens een update van de cijfers in 2014 bleken er ten opzichte van 2013 wel aanzienlijke evoluties naar steeds meer (pre)commerciële investeringen. De globale tendens blijft echter dat we nog in een vroege fase zitten, maar dat we de volgende jaren een ware explosie kunnen verwachten.
Europa lijkt er dus voor gekozen te hebben om niet langer vol in te zetten op grote, gecentraliseerde energieopslag. Steeds meer vestigt
die voor een groot deel aan België voorbij. De Europese industrie verenigt zich in nieuwe belangenorganisaties en werkt aan gezamen-
Europa kiest niet langer voor een gecentraliseerde energieopslag, maar steeds meer voor kleine, verspreide oplossingen, zoals batterijtechnologie.
het zijn hoop op kleinere en meer verspreide oplossingen. Daarbij zijn batterijen en aanverwante technologieën de eerste keuze. Die verschuiving bevindt zich nog in een vroeg stadium, maar zal de komende tien tot vijftien jaar allicht merkbaar zijn. Volgt de markt? Cijfers zijn mooi, maar zien we er in de praktijk ook iets van? In elk geval lijkt er zich een structurele evolutie te voltrekken. Elektrisch vervoer zorgt momenteel voor grote activiteit rond de productie van batterijen – al gaat
lijke ontwikkelingstrajecten. Netbeheerders beginnen energieopslag expliciet te bekijken als een nieuwe manier om het evenwicht op elektriciteitsnetten te garanderen. Het zijn allemaal tekenen dat de investeringen van vandaag de basis vormen voor de activiteiten van morgen.
peter.verboven@energyville.be
oktober-november 2014 | 5
krijgt. Binnen die categorie gaat het vooral om batterijtechnologie: 51% van de projecten valt daaronder; de overige 49 procent is verdeeld over vier andere technologiegroepen.
35