VERPAKKING
Verpakking helpt tegen voedsel In de strijd tegen voedselverspilling spelen verpakkingen een belangrijke rol. Tot die conclusie komen Studio Spark, Pack4Food en VITO in een onderzoek naar het verband tussen de milieu-impact van verpakkingen en voedselverspilling. Die studie gebeurde in opdracht van OVAM en Fost Plus, in samenwerking met een stuurgroep van vertegenwoordigers van de sectororganisaties Comeos en FEVIA Vlaanderen, de Interdepartementale Werkgroep Voedselverlies van de Vlaamse Overheid en de Interregionale Verpakkingscommissie (IVC). K. Boonen, VITO - Mol
juni-juli 2015 | 3
Wereldwijd verspillen we jaarlijks naar schatting 1,3 miljard ton voedsel. Dat betekent dat een derde van al het geproduceerde voedsel niet wordt opgegeten. Volgens de Voedselen Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) wordt in geïndustrialiseerde landen ongeveer 40% van dat verspilde voedsel weggegooid na de aankoop ervan. In Vlaanderen zou jaarlijks zo’n 2,1 miljoen ton voedsel en nevenstroomproducten zoals schillen, verloren gaan. Voedselverspilling staat daarom hoog op de Europese agenda en ook Vlaanderen wil tegen 2020 het voedselverlies significant doen dalen.
8
Dat voedselverlies kan men op verschillende manieren aanpakken: - door de samenwerking tussen de verschillende actoren in de keten beter te coördineren, bijvoorbeeld door het aanbod meer af te stemmen op de vraag; - door retailers en consumenten ertoe aan te zetten hun kwaliteitsstandaarden bij te sturen en bijvoorbeeld ook ‘lelijke’ groenten en fruit te aanvaarden; - door alle actoren in de keten te informeren
over de milieu-impact van voedselverspilling; - door consumenten te informeren over de juiste manier van bewaren en de betekenis van houdbaarheidsdata en hen ertoe aan te zetten hun aankopen beter te plannen, zodat ze hun koopgedrag aanpassen. Ook verpakkingen spelen een belangrijke rol in de reductie van voedselverlies. Men kan bijvoorbeeld de grootte van de porties beter afstemmen op de behoeften van de gebruiker, of de houdbaarheid van het voedsel verlengen met innovatieve verpakkingsmethoden zoals gasdichte verpakkingen met een aangepaste beschermende atmosfeer, actieve verpakkingen die de ideale atmosfeer voor het product creëren of intelligente verpakkingen. Belang van verpakkingen Het beschermen en bewaren van een voedingsproduct behoren tot de belangrijkste functies van verpakkingen. Voedingsmiddelen zijn optimaal verpakt als er geen onnodige verpakkingen aan te pas komen, als de voedselverliezen tot een minimum be-
VERPAKKING
lverlies ginning van de grondstoffen, over de productieprocessen, het transport en de bewaring, tot de bereiding en het voedselverlies bij de consument. Mogelijke verpakkingsinnovaties spelen hierin een essentiële rol.
Op zoek naar een evenwicht In deze studie ging men na hoe en in welke mate verpakkingen ertoe kunnen bijdragen dat er minder voedsel verloren gaat, en wat de milieu-impact van een lager voedselverlies is in vergelijking met het gebruik van extra of beter verpakkingsmateriaal. Daarvoor ontwikkelden de onderzoekers een methode om het evenwichtspunt tussen de voedselver-
liezen en de toegevoegde verpakking te berekenen. Voedsel dat niet meer verloren gaat, hoeft ook niet meer geproduceerd te worden, dat is het uitgangspunt. Vaak is de milieu-impact van het verpakte voedingsmiddel over zijn totale levenscyclus veel hoger dan die van de verpakking zelf. Door voedselverlies te vermijden door in te zetten op een aangepaste verpakking kan men dan al snel milieuwinst boeken. Die milieuwinst verschilt wel naargelang de voedselcategorie; hoe hoger de impact van het voedsel, hoe sneller dat evenwichtspunt bereikt wordt. De onderzoekers selecteerden zes voedselcategorieën op basis van hun demonstratieve karakter, hun grote milieu-impact, het volume van de consumptie of hun grote aandeel in de voedselverspilling. Per voedingsproduct berekenden ze de milieu-impact van het voedselverlies, van het aandeel voedsel dat wordt opgegeten en van de verpakkingen. De volledige levenscyclus van het voedingsproduct namen ze daarbij onder de loep: van de ont-
Omschakelen naar vacuüm skinverpakkingen (VSP) voor vers vlees
De grootste en zwaarste vacuüm skinverpakking (VSP) uit de steekproef heeft een iets hogere klimaatimpact dan een verpakking onder beschermde atmosfeer (MAP) voor een gelijkaardige portie. Maar die extra impact wordt al gecompenseerd als er twee procent minder vlees verloren gaat. In vele gevallen is de klimaatimpact van een VSP-verpakking zelfs gunstiger dan van een MAP-verpakking. VSP-verpakkingen zijn meestal kleiner, wat een positief effect heeft op de opslag en het transport. Het grootste nadeel van die verpakking is dat het vlees verkleurt. Dat wijst niet op kwaliteitsverlies, maar de consument wil dat liever niet. Omschakelen van grote verpakkingen (400g) naar kleinere verpakkingen (200g of 100g) voor gekookte ham
Het verlies van een derde sneetje ham voorkomen, compenseert al de milieu-impact van een kleinere verpakking. De belangrijkste be-
juni-juli 2015 | 3
perkt worden en als de voedselveiligheid gegarandeerd blijft. Belangrijk is dat er een evenwicht is tussen aangepaste voedselverpakkingen en een veranderende levensstijl (bijvoorbeeld: kleinere gezinnen gebruiken kleinere porties, zodat ze minder verspillen), waarbij tegelijk ook de milieu-impact van extra verpakkingsmateriaal en -afval beperkt blijft. Terwijl men zich vroeger vooral richtte op de preventie en recyclage van verpakkingsafval, gaat vandaag meer aandacht naar de relatie tussen verpakkingen en voedselverlies. Bijvoorbeeld: meer verpakken kan voordelig zijn als de daling van het voedselverlies een grotere impact op het milieu heeft dan de toegevoegde verpakking zelf.
Resultaten voor ‘vers rundvlees en voorgekookte ham’ Een van de onderzochte voedselcategorieën is ‘vers rundvlees en voorgekookte ham’. Die producten worden in grote hoeveelheden geconsumeerd en de milieu-impact per kilogram vlees is relatief hoog in vergelijking met andere voedselcategorieën. Op basis van de resultaten worden voorstellen geformuleerd om de milieu-impact te verminderen. In dit voorbeeld ligt de focus op de klimaatimpact, veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen.
9
VERPAKKING
Wereldwijd verspillen we jaarlijks naar schatting 1,3 miljard ton voedsel. Dat betekent dat een derde van al het geproduceerde voedsel niet wordt opgegeten.
lemmeringen zijn de prijs en de perceptie. Een verpakking met maar drie sneetjes creĂŤert de perceptie van oververpakking. Omschakelen van vershoudfolie naar MAP-verpakking
Vershoudfolie wordt gebruikt bij de slager of aan de verstoog in de supermarkt. De omschakeling naar voorverpakte porties in een MAP-verpakking, die langer bewaren, is al interessant vanaf een verlies van een derde sneetje ham. Koop aan de verstoog dus niet te veel. Zijn de voorverpakte porties evenwel te groot, dan is het beter om de juiste portie aan de verstoog te kopen.
Conclusie Uit het onderzoek blijkt dat er geen ideale oplossing is voor alle levensmiddelen in elke situatie. De optimale verpakking is immers afhankelijk van onder meer de specifieke behoeften van de consument, het type voedingsmiddel, de producent en de distributieketen. Goed ontworpen verpakkingen voor levensmiddelen en een keuze van portiegroottes zorgen voor minder voedselverlies en helpen de druk van voedselverspilling op het milieu te verlagen. Belangrijk is ook dat men de verpakkingen in een breder perspectief bekijkt, met aandacht voor alle stappen van de keten.
juni-juli 2015 | 3
Andere mogelijkheden
10
Vleeswaren zijn niet langer houdbaar in een hersluitbare verpakking, maar ze drogen wel minder snel uit en verliezen minder hun geur en smaak. Zuurstofabsorbers in verpakkingen elimineren de restzuurstof uit de verpakking, zodat er geen oxidatie optreedt en de roze kleur behouden blijft. Nieuwe ontwikkelingen in de nanotechnologie zullen op termijn leiden tot nog betere verpakkingen. Veelbelovend zijn ook de intelligente verpakkingen met sensoren en indicatoren, maar de nog te lage betrouwbaarheid, de beperkte toepasbaarheid en de kostprijs houden de implementatie ervan tegen.
katrien.boonen@vito.be