Water en energie Sterk verbonden, ongelijk verdeeld
Foto: © Dieter Telemans
Het thema voor Wereldwaterdag (22 maart) is dit jaar ‘water en energie’. Beide domeinen
zijn sterk met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk, aangezien een beslissing in het
ene domein enorme gevolgen kan hebben voor het andere. Water en energie zijn bovendien belangrijke wapens in de bestrijding van armoede.
I
n 1992 riepen de Verenigde Naties 22 maart uit tot Wereldwaterdag, een dag waarop de internationale gemeenschap aandacht vraagt voor water en het goed beheer ervan. Elke lidstaat van de VN informeert op die dag zijn inwoners over ‘water’ en de wereldwijde wateruitdagingen. Ieder jaar staat er een ander aspect van water in de schijnwerpers. In 2014 is dat ‘water en energie’. Motor van de economie Water en energie zijn essentieel voor ons welzijn en onze welvaart en vormen mee de motor van onze economie. Nagenoeg elke in-
dustriële activiteit vereist immers water én energie. Het wegvallen van een van beide zou dus verstrekkende gevolgen hebben. In 2014 mag ‘duurzaamheid’ geen hol modewoord meer zijn, willen we tegen 2050 water en energie voor negen miljard mensen kunnen garanderen. De twee domeinen staan bovendien niet los van elkaar. Energie opwekken en transporteren vereist water, zeker voor energie uit waterkracht en nucleaire en thermische energie. En omgekeerd wordt momenteel ongeveer 8% van de globale energieproductie gebruikt voor het oppompen, behandelen en transporteren van water.
Elektriciteit uit waterkracht: een goede zaak? Bij ‘water en energie’ wordt al snel gedacht aan elektriciteit uit waterkracht. En niet onterecht, want dit is de grootste hernieuwbare bron voor energieopwekking. Hydro-energie is een van de oudste energiebronnen en vandaag is hydro-elektriciteit goed voor 16% van de totale elektriciteitsproductie. Hoeveel energie er uit waterkracht kan worden opgewekt, hangt af van het verval en het debiet. Door de kracht waarmee het water valt of stroomt, wordt een turbine in gang gezet die op haar beurt een generator aanvoert die elektriciteit produceert.
februari-maart 2014 | 1
D. Moorthamers, Protos - Gent
11
WATER
Drink water voor drinkwater!
ONDERSTEUNING MILIEU MILIEUCOÖRDINATOR
PROTOS wil rond 22 maart extra actie laten ondernemen om méér mensen toegang te geven tot drinkbaar water. De ngo roept daarom op om rond Wereldwaterdag een eigen actie op te zetten om geld in te zamelen. Voorbeelden van mogelijke acties: een week enkel kraantjeswater drinken (het geld dat je uitspaart door enkel water te drinken gaat dan naar je actie), auto’s wassen (met regenwater!), een marathon lopen (laat je sponsoren!)… Maar ook met een klassieke pannenkoe-kenslag of wafelverkoop kan je de Zuiderse landen aan water helpen. Meer info en inspiratie vind je op www.drinkwater.voordrinkwater.be.
MILIEUVERGUNNINGSAANVRAAG UITBOUW ZORGSYSTEEM WERKGROEPEN OP DE WERKVLOER ADMINISTRATIE & ADVIES DATA STORAGE SYSTEEM DUURZAAM ONDERNEMEN OPLEIDINGEN
Kortrijkstraat 75 bus 1 8550 Zwevegem
februari-maart 2014 | 1
Kerkstraat 108 9050 Gentbrugge
12
T +32 (0)56 499 499 milieu@consultes.be preventie@consultes.be www.consultes.be
Energie uit waterkracht is dus schone energie, want water noch lucht worden vervuild. Maar voor de productie van hydro-elektriciteit worden ook dammen gebouwd, en daar knelt het schoentje al eens. Retentiedammen - het type dammen dat grote hoeveelheden water opslaat - kunnen im-mers een desastreuze impact hebben op het leefmilieu. Maar ook mensen komen onder druk te staan: hele gemeenschappen worden gedwongen hun huizen te verlaten, de waterkwaliteit verslechtert of de hoeveelheid beschikbaar water neemt sterk af. Lokale volkeren worden vaak niet geconsulteerd wanneer de bouw van een dergelijk megaproject gepland wordt. Bovendien komen bij dit soort dammen grote hoeveelheden methaan vrij door het rottend organisch materiaal onder water. Methaan is een zeer sterk broeikasgas. Een stuw heeft deze problemen veel minder: hierbij blijft een regelbare hoeveelheid water van de rivier steeds doorstromen en is er geen of nauwelijks impact op mens of leefmilieu. Klimaatverandering Wie water en energie zegt, zegt ook klimaatverandering. De gevolgen van de klimaatverandering vertonen zich immers het eerst en het meest via de watercyclus. Bij de productie van energie en het verbruik van fossiele brandstoffen komen broeikasgassen vrij, die ervoor zorgen dat de warmte van de zon gevangen blijft rond de aarde. Gevolg: hogere temperaturen, waardoor er meer water verdampt en dus meer water in de atmosfeer terechtkomt. Per stijging van de temperatuur met 1°C is er ongeveer 3% meer verdamping.
Daardoor is er een intensere neerslag en zijn er krachtigere orkanen, maar ook meer en langere periodes van droogte op andere plaatsen of in andere periodes van het seizoen. Biobrandstoffen kunnen de uitstoot van het broeikasgas CO2 verminderen, maar voor de productie van biobrandstoffen zijn enorme hoeveelheden water nodig. Bovendien wordt bij de productie vaak kunstmest gebruikt. Dit leidt tot de uitstoot van N2O, een broeikasgas dat driehonderd keer sterker is dan CO2. Aandacht voor ongelijkheid Er zijn nog steeds 768 miljoen mensen die géén drinkbaar water hebben. Een derde van de wereld heeft geen toegang tot een proper, hygiënisch toilet en doet zijn behoefte in de openlucht. 20% van de wereldbevolking beschikt niet over elektriciteit. En zonder elektriciteit geen koelkast om je eten in te bewaren, geen moderne ziekenhuizen, geen internet… Niet zonder reden zijn zowat alle Millenniumdoelstellingen afhankelijk van aanzienlijke verbeteringen in de toegang tot drinkwater, sanitair, sanering en energie. Door water en energie wereldwijd te garanderen, wordt armoede aangepakt bij de bron. Door het invoeren van de Millenniumdoelstellingen wilde men het aantal mensen zonder toegang tot drinkwater en tot een sanitaire basisvoorziening halveren. Vijf jaar voor de einddatum (31-12-2015) werd de doelstelling voor drinkwater behaald. Rekening houdend met de huidige voortgang en de verwachte bevolkingsgroei zal de doelstelling voor sanitaire basisvoorzieningen met minstens een half miljard mensen gemist worden.
WATER
Voor de achterstand in ontwikkelingslanden op vlak van toegang tot water en energie is er geen ‘one fits all’-methode. Elke context is anders en daarom is het zeer belangrijk om met lokale part-ners te werken. Lokale kennis is immers een van de succesfactoren voor het welslagen van ontwikkelingsprogramma’s. Wereldwaterdag in België en in de wereld Water (en energie) is voor ons vanzelfsprekend, maar in andere delen van de wereld is
dat duidelijk niet het geval. Voor PROTOS is 22 maart hét moment om – nog meer dan op andere dagen – ‘wa-ter’ onder de aandacht te brengen. Via de projecten in de partnerlanden is dit een gelegenheid om de klemtoon op de eigen acties te leggen. In België trekt PROTOS mee aan de kar bij de sensibiliserende activiteiten om van ‘wa-
Foto: © Protos
PROTOS is een Belgische ontwikkelingsorganisatie die zich inzet voor beter waterbeheer in het Zui-den. De ngo is actief in 9 landen in Afrika en Zuid-Amerika en beschouwt water als dé hefboom tot ontwikkeling. In samenspraak met de lokale bevolking en in samenwerking met lokale besturen zet PROTOS programma’s op die gericht zijn op duurzame toegang tot drinkwater en sanitaire voorzie-ningen, vormingen rond hygiëne en valorisatie van water voor landbouw. Deze basisvoorwaarden leiden op langere termijn onder meer tot gelijkwaardige verhoudingen tussen mannen en vrouwen, gemeenschappen die opkomen voor hun eigen belangen en duurzaam waterbeheer.
ter’ ook een blijvend politiek thema te maken. En verschillende scholen in Vlaanderen zetten hun beste beentje voor door deel te nemen aan de ‘Walks for water’: leerlingen wandelen zes kilometer en verwijzen zo naar de afstand die miljoenen mensen dagelijks moeten wandelen om aan water te geraken. Walks for water is een initiatief van PROTOS, Bevrijde Wereld, Kleur Bekennen, de Vlaamse drinkwaterbedrijven (AquaFlanders), GoodPlanet, MOS en het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Wereldwijd vinden studiedagen, evenementen, bewustmakingscampagnes, congressen, enz. plaats. Scholen, gemeentebesturen, sociale organisaties, nationale overheden, ngo’s, watermaat-schappijen, gebruikersverenigingen, … zowel in het Noorden als in het Zuiden werken die dag op hun manier rond het thema. dries.moorthamers@protosh2o.org
Bouw van een waterreservoir in Ampitatafika (Madagascar)