Wie is er bang van de grondstoffenrevolutie?

Wie is er bang van de

©Gurit Composites

Grond stoffenrevolutie?

Ons lineaire economische model van neem, maak, gebruik en dump heeft zijn beste tijd wel

gehad. De manier waarop we nu massaal materialen ontginnen en verbruiken is niet al-

leen ecologisch en sociaal onhoudbaar, maar ook economisch inefficiënt. De stijgende grondstoffenprijzen zijn een knipperlicht: we moeten op zoek naar nieuwe materiaal-efficiënte manieren om onze welvaart te versterken. Een circulaire economie biedt antwoor-

den. De grondstoffenrevolutie staat voor de deur, met grote kansen voor wie vooruitziet.

S. Deckmyn en J. Verhulst, Plan C - Mechelen

venstrooms iets in en benedenstrooms ‘verdwijnt’ het.

Dat houdt weinig steek.

We moeten dan ook dringend duurzamer omgaan met materialen en starten met de uitbouw van een circulaire economie. Een economie die nood heeft aan voortdurende technologische innovatie maar vooral ook aan een maatschappelijke omslag: organisaties, infrastructuur en een cultuur die gericht zijn op het efficiënt en hoogwaardig omgaan met onze materialen.

juni-juli 2014 | 3

Slim omgaan met onze materialen Grondstoffen en materialen zijn de ruggengraat van onze economie, maar worden steeds schaarser. Enerzijds moeten we steeds dieper boren, graven en pompen om de materialen boven te halen. Anderzijds ontploft wereldwijd de vraag naar grondstoffen. Tegelijk dumpen en verbranden we massaal veel materialen, die we - voorbarig - labelen als afval. De stroom van materialen in de productie- en consumptieketen vertoont veel overeenkomsten met die van een rivier. Je stopt er bo-

TRANSITIE

juni-juli 2014 | 3

Volkswagen disassembled, foto van Hans Hansen uit Das Buch. Von Volkswagen. 1938-1988

Producten als grondstoffendepots Concreter: wat als we het denken over producten omgooiden? Wat als we producten - van een scheermesje tot een huis - in essentie als tijdelijke grondstoffendepots gingen bekijken in plaats van louter als verbruiksgoederen. Een product is dan niet langer een verbruiksartikel, maar een tijdelijke bundel van materialen dat een bepaalde behoefte vervult: de stoel om op te zitten, de batterij om de auto vooruit te stuwen, het huis om in te wonen. Op het einde van zijn leven halen we het product weer uit elkaar tot bruikbare grondstoffen. Met die grondstoffen maken we nieuwe dingen. Zo laat je de grondstoffen binnen je economie circuleren, met een minimaal verlies. We hoeven geen plaatje te maken bij welk concurrentieel voordeel dat kan opleveren. In de almaar krappere mondiale grondstoffenmarkt is elke brok materiaal immers van tel.

wrevel en reactie op. Mensen gaan zelf koppig – en steeds meer collectief - aan de slag om toch maar die printer te fixen. Repair Cafés en herstelbewegingen als iFixit.org zijn een gevolg. Met andere woorden: ook in de geesten van de mensen rijpt her en der een bewustzijn dat de lineaire economie niet langer in hun voordeel is.

Zelfredzame consument zet opmars voort Bij consumenten zie je een voorzichtige trend - bevestigd door onderzoek -, die misschien de voorbode is van meer. Consumenten hechten steeds meer belang aan de oorsprong van producten, de kwaliteit, authenticiteit en de ethiek achter het product. Kijk maar naar het succes van de ethische smartphones van Fairphone in Nederland, of het succes van lokale deelnetwerken of lokale ketens van voedselvoorziening. Burgers willen ook steeds meer vat hebben op het leven van hun producten: onherstelbare producten wekken

Philips, bijvoorbeeld, experimenteert met breuklijnen bij de LED-lampjes voor TV-toestellen. Dankzij die breuklijnen vallen de lampjes na gebruik eenvoudig uit elkaar in de originele componenten. Die componenten worden dan weer gebruikt om nieuwe LEDs te maken.

Het begint aan de tekentafel In de circulaire economie moet je het hele plaatje bekijken en niet enkel het afvalbeheer.

Het gaat erom hoe we dingen beter kunnen ontwerpen, produceren en gebruiken. Hoe kunnen we de designfout, genaamd ‘afval’, vermijden?

Al van op de tekentafel kunnen ontwerpers anticiperen op het leven na de dood van hun product. Principes als cradle to cradle of design for disassembly zijn toepassingen hiervan.

Phoneblocks werkt aan een modulaire smartphone. Elk onderdeeltje van het toestel (camera, scherm, geheugen, batterij) is als een legoblokje dat je op een plaat klikt. Is je batterij versleten, of wil je een upgrade van je camera? Klik dan het onderdeel in kwestie los

en vervang het door een ander. Resultaat: je telefoon gaat veel langer mee, je hoeft geen enkele upgrade te missen en de berg e-afval verkleint.

En het gaat nog verder dan productdesign.

Om een echt circulair model te doen werken, moet je een circulaire keten ontwerpen. Je smartphone wordt best dicht bij de consumenten geproduceerd, er moeten punten zijn voor reparatie en terugname. En waarom geen ‘statiegeld’ op de grondstoffen hanteren?

Caterpillar, de producent van bulldozers en kranen, recupereert bijvoorbeeld onderdelen door aan de klant een waarborg terug te betalen als ze gebruikte stukken inleveren. Caterpillar knapt de gebruikte onderdelen terug op en verkoopt ze opnieuw. Tegen een fractie van de prijs, maar met minstens dezelfde kwaliteit en garantie als nieuwe stukken.

Diensten in plaats van producten: de economische stimuli omgekeerd Naast het sluiten van materiaalkringlopen, op basis van een goed productdesign is het ter beschikking stellen van diensten in de plaats van producten één van de veelbelovende pistes van een circulaire economie. Het nut van een product en de toegankelijkheid ervan worden dan boven het bezit geplaatst. Niet langer het product staat centraal, maar de dienst die het product levert. Bijvoorbeeld: je koopt niet langer de auto, maar de kilometers verplaatsing. Of niet langer de lamp, maar de lumen per jaar, zoals bij het Pay per lux-programma van Philips.

TRANSITIE

BIJDRAGEN TOT EEN

SCHONERE

WERELD

Wie meer wenst te weten over de kansen die een circulaire economie te bieden heeft, kan daarvoor terecht in het e-boek ‘Product <=> Dienst’ van Plan C online te consulteren op http://e-boek.plan-c.eu.

Technologische innovatie: zegen en vloek tegelijk Dankzij innovaties in communicatietechnologie en productiesystemen zijn we beter dan ooit in staat om circulair te ontwerpen, te leven en te produceren. Dankzij apps en virtualisatie kunnen mensen en bedrijven zich veel sneller en efficiënter organiseren in nieuwe economische (deel)systemen of kringlopen.

Bedrijven kunnen met geïntegreerde systemen hun processen maximaal monitoren en verbeteren, met minder uitstoot en afval tot gevolg. En ook 3D-printing en nieuwe mate-

rialen, zoals nano- en zelfhelende materialen, hebben een groot potentieel.

Toch is het opletten geblazen: geen enkele technologie is op zich zaligmakend. Nieuwe materialen kunnen bijvoorbeeld zo sterk worden, dat ze onrecycleerbaar blijken. En 3D-printing in elke huiskamer kan leiden tot een gadgetcultuur die energie en materiaal verslindt.

Het komt er dus op aan om nieuwe technologieën bedachtzaam toe te passen in circulaire ecosystemen.

Grote kansen voor wie vooruitziet Eén zwaluw maakt de lente niet, maar in binnen- en buitenland zijn er tal van voorbeelden van ondernemers die met deze concepten verder kijken dan het einde van hun productieband. Ze bewijzen dat er geld te verdienen valt als je in je businessmodel rekening houdt met wat er tijdens en na het leven met het product gebeurt. Die innovaties bieden in een grondstoffenrevolutie het competitief voordeel van de toekomst.

Envisan is gespecialiseerd in de behandeling, reiniging en verwerking van Sedimenten, Bodem, Grondwater en Afval en het aanwenden van Afval als Secundaire Grond- of Brandstoffen. PSR Brownfield Developers legt zich toe op het verwerven, saneren, herbestemmen en herontwikkelen van onderbenutte en vaak verontreinigde, voormalige industriële sites, de zogenaamde ‘brownfields’. Beide onderscheiden zich door een sterk projectgerichte aanpak met gemotiveerd personeel en partnerships die het verschil maken.

www.envisan.com www.psr.eu Volg ons op

members of Jan De Nul Group

ENVISAN NV I PSR Brownfield Developers NV Tragel 60 I 9308 Hofstade-Aalst I België ENVISAN T +32 53 73 16 52 F +32 53 77 28 55 PSR

sam@plan-c.eu ENV en PSR 245x60.indd 1

T +32 53 72 96 29 F +32 53 72 96 38

juni-juli 2014 | 3

Het duurzame voordeel van zo’n aanpak ligt erin dat de stimuli voor de leverancier worden omgekeerd. De leverancier wordt betaald om de lamp te doen branden en niet langer voor de lamp op zich. Hij wordt er dus toe aangezet om degelijke producten te leveren, die minimale vervanging of onderhoud nodig hebben. De winsten op het vlak van materialenbeheer zijn evident. In een klassiek systeem haalt de leverancier er voordeel uit dat een product – de lamp – het begeeft (na de garantieperiode): dan kan hij het vervangen of komen herstellen tegen betaling.

In een dienstencontract haalt hij er net voordeel uit dat het product zo lang mogelijk blijft bestaan met zo weinig mogelijk onderhoudskosten. Het contract is immers forfaitair: de klant betaalt een vaste prijs voor zijn licht, of er nu tien lampen stukgaan of geen enkele.

Hoe minder herstellingen, hoe groter dus de winstmarge voor de leverancier.

25/03/2014 08:51:22