Croí na Gaeilge 2 by Edco Ireland

na l

om pa ny

Ire la n

Croí 2 na Gaeilge

at io

Cúrsa Gnáthleibhéil don tSraith Shóisearach

00 Croi 2 prelims CL.indd 1

Pearse Ahern Megan O’Connor

09/03/2022 07:49

Ire la n

An Chéad Chló 2022 An Comhlacht Oideachais Bóthar Bhaile an Aird Baile Bhailcín Baile Átha Cliath 12 www.edco.ie Ball den Smurfit Kappa ctp

Dearadh agus clúdach: EMC

ISBN 978-1-80230-010-9

om pa ny

Gach ceart ar cosaint. Níl sé ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a stóráil i gcóras aisghabhála ná a tharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir nó ceadúnas a cheadaíonn cóipeáil shrianta in Éirinn arna eisiúint ag Gníomhaireacht um Cheadúnú Cóipchirt na hÉireann, 63 Sráid Phádraig, Dún Laoghaire, Baile Átha Cliath.

na l

Leagan amach: Carole Lynch

Eagarthóir: Antoinette Walker

at io

Léitheoirí profaí: Dara Kelly, Dorothy Ní Uigín

Léaráidí: Beehive Illustration: Russ Daff, Simon Smith, John Batten, Mauro Marchesi

Nóta buíochais Ba mhaith liom buíochas a ghabháil le muintir Chill Chiaráin mar aon le Dónal Mac Mathúna (nach maireann), mar gan iad bheinn fós ag dul thart ar an nGaeilge bhriste. I gcaibidil eile d’fhoghlaim mé mo cheird ghairmiúil i gceart ó Mhuintir Chonleth i nDroichead na Dothra agus gabhaim buíochas libh as gach rud i gcónaí. Chuir sibh ar fad ola ar mo Chroí. Mo cheol sibh. Beirigí gach uile bua. Le meas, Pearse Ba mhaith liom buíochas ó chroí a ghabháil le Pearse as a dhea-chomhairle agus as a thacaíocht leanúnach. Gabhaim buíochas le mo mháthair agus m’athair a thugann misneach dom i gcónaí. Chomh maith leis sin ba mhian liom buíochas a ghabháil leis an bhfoireann An Comhlacht Oideachais. Le meas, Megan.

Buíochas ómósach d’Ógie Ó Céilleachair as a chuid oibre ar a ghearrscéal ‘An Cluiche Mór’. Ba mhaith leis an bhfoilsitheoir buíochas ar leith a ghabháil le gach ball den fhoireann shárchumasach a d’oibrigh ar an tionscadal Croí na Gaeilge.

00 Croi 2 prelims CL.indd 2

09/03/2022 07:49

Ire la n

Croí na Gaeilge 2 – Do Threoir! Súil ar an gClár

viii

An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Aonad 2

Mé Féin, Mo Theaghlach agus Mo Chairde

Aonad 3

M’Áit Chónaithe agus Mo Cheantar

Aonad 4

Caitheamh Aimsire agus an Teicneolaíocht

116

Dráma

Gleann Álainn

152

Aonad 5

Poist agus Cúrsaí Oibre

180

Aonad 6

Laethanta Saoire agus Taisteal

204

om pa ny

na l

at io

An Ghaeilge agus Cultúir Eile (MRB 2) Spórt agus Cúrsaí Folláine

Aonad 8

Gramadach

38 76

240 278 316

Litríocht

372

Scríbhneoireacht

382

Measúnú

392

Foclóir Gaeilge–Béarla

400

Th ©

Aonad 1

Aonad 7

Clár

iii

00 Croi 2 prelims CL.indd 3

09/03/2022 07:49

Croí na Gaeilge 2

Ire la n

Fáilte go Croí na Gaeilge 2, cúrsa nua do Ghaeilge na Sraithe Sóisearaí (Gnáthleibhéal). Cuireann Croí na Gaeilge 2 beocht sa tsonraíocht nua agus i bhfoghlaim na teanga i do sheomra ranga. Úsáideann an clár cur chuige uathúil bíseach (spiral), a chabhraíonn leis na daltaí a dtuiscintí ar an nGaeilge a cheangal le chéile. Tá téacsleabhar, leabhar gníomhaíochta, acmhainn punainne nua, acmhainní fuaime agus acmhainní digiteacha sa chlár seo.

Croí na Gaeilge 2 – Do Threoir!

Téacsleabhar Tá ocht n-aonad bunaithe ar théamaí difriúla le fáil in Croí na Gaeilge 2. Tá cur chuige bíseach in úsáid i ngach aonad chun an ghramadach a chur in iúl. Cuireann sé go mór le cumas cumarsáide na ndaltaí maidir leis na cúig scileanna teanga (léamh, scríobh, éisteacht, labhairt, idirghníomhú cainte). Torthaí foghlama: Ar an gcéad leathanach de gach aonad, feicfidh tú na rudaí ginearálta a bheidh ar siúl agat san aonad sin. An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Torthaí foghlama an aonaid

Is trom an t-ualach an t-aineolas.

Cumas cumarsáide

Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.2, 1.5, 1.7, 1.8, 1.12, 1.23, 1.25

2.1, 2.3, 2.4, 2.8

3.1, 3.6

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann: • labhairt níos fearr faoi chúrsaí scoile. • stór focal na scoile a thuiscint agus a litriú. • na hábhair is fearr liom a mhíniú go cruinn.

Achoimre ar an aonad seo

Téacsanna an aonaid Téacs litríochta Dán: ‘Jeaic ar Scoil’ le Dairena Ní Chinnéide

Téacsanna tacúla eile Téacs litríochta (rogha eile): ‘Ceist na Teangan’ (dán) le Nuala Ní Dhomhnaill Téacsanna eile: Scoil Samhraidh Willie Clancy, Gnáthlá scoile Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, portraidi.ie léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘An Scoil agus Cúrsaí Oideachais’. Cuirfidh na daltaí leis an gcumas cumarsáide atá acu ón gcéad bhliain. Cuirfear béim ar an bhfeasacht teanga, ag díriú isteach ach go háirithe ar theanga na Gaeilge mar chóras agus ag cothú feasachta i leith an dátheangachais. Spreagfar na daltaí chun féintuiscint a chothú mar fhoghlaimeoirí teanga agus chun tuiscint a fhorbairt ar spreagadh pearsanta i leith na teanga.

Foclóir Cultúr Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

an clog a léamh as Gaeilge. labhairt níos fearr faoi rialacha na scoile. an dán ‘Jeaic ar Scoil’ a léamh. na briathra rialta a réimniú san aimsir láithreach.

na l

Súil siar.............................................................................................. 4 Baill fhoireann na scoile............................................................... 6 Scoil Samhraidh Willie Clancy .................................................. 7 Na hábhair scoile ........................................................................... 8 Na maoluimhreacha....................................................................10 Súil siar ar an gclog.....................................................................11 An t-amchlár .................................................................................12 An éide scoile................................................................................14 Rialacha na scoile ........................................................................16 Ríomhphost ón bpríomhoide...................................................17 Am sosa sa chlós.........................................................................18 Gníomhaíochtaí seach-churaclaim ........................................20 Clubanna na scoile ......................................................................21 An seomra ranga .........................................................................22 An oifig............................................................................................23 An scoil ar an néal .......................................................................24 Comhrá ar ‘CadsAip’...................................................................25 Gaelbhratach.................................................................................26 Gaeilge24 .......................................................................................27 Na briathra rialta san aimsir láithreach ................................28 Nuachtlitir do mhuintir an dara bliain ...................................30 Gnáthlá scoile................................................................................31 Dán: ‘Jeaic ar Scoil’ ......................................................................32 Scéalchlár den dán......................................................................34 Anailís shimplí ar an dán...........................................................35 Measúnú an aonaid.....................................................................36

Labhairt (lgh 16, 27)

Idirghníomhú cainte (lgh 5, 6, 9, 13, 19, 22, 31), Picthuiscint (lch 9)

Na maoluimhreacha (lch 10), Scríobh (lgh 23, 29), Cúinne na gramadaí (lch 26), Na briathra rialta san aimsir láithreach (lgh 28, 29) Seomraí na scoile (lch 4), Líon na bearnaí (lgh 4, 14), Meaitseáil (lgh 5, 21, 24, 32, 33), Nathanna cabhracha (lgh 5, 17), Tasc foclóra (lgh 8, 29), Stór focal (lch 10), Codanna den phictiúr (lch 19), Teicneolaíocht (lch 24) Scoil Samhraidh Willie Clancy (lch 7), Gaelbhratach (lch 26), Gaeilge24 (lch 27), Canúint an dáin (lch 35) Tascanna (lgh 1–18), Cluastuiscint (lgh 151–54) Piarmheasúnú (lch 36)

Féinmheasúnú (lch 37), Seiceáil amach (lch 37)

Clár: Seo liosta de gach rud atá san aonad.

Seiceáil isteach Mar réamhfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil isteach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat? Téigh go dtí www.edco.ie/ croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí. 3

Baill fhoireann na scoile (lch 6), Scoil Samhraidh Willie Clancy (lch 7), An t-amchlár (lch 12), Léamh (lgh 14, 35), Meaitseáil (lgh 15, 23), Rialacha na scoile (lch 16), Ríomhphost ón bpríomhoide (lch 17), Picthuiscint (lgh 18, 22), Gníomhaíochtaí seach-churaclaim (lch 20), Fíor nó bréagach? (lgh 20, 22, 30), An oifig (lch 23), Comhrá ar ‘CadsAip’ (lch 25), Gaelbhratach (lch 26), Gaeilge24 (lch 27), Nuachtlitir do mhuintir an dara bliain (lch 30), Gnáthlá scoile (lch 31), Dán: ‘Jeaic ar Scoil’ (lgh 32–33), Scéalchlár den dán (lch 34), An file (lch 35) Scríobh (lgh 5, 9, 11, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22, 25, 31, 33, 34), Tasc pictiúr (lch 9), Clár ama (lch 12), Tasc ealaíne (lgh 15, 19, 34), Éide scoile (lch 15), Teachtaireachtaí (lch 25) Éisteacht (lgh 4, 11, 12, 14, 16, 21, 24, 29, 32)

at io

Scríobh Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Seiceáil isteach (lch 3)

• • • •

Clár an aonaid

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo: Réamhfhoghlaim Léamh

om pa ny

Aonad

Intinní foghlama: Ar an dara leathanach de gach aonad, feicfidh tú cad a bheidh ar eolas agat faoi dheireadh an aonaid.

Deilbhíní Feicfidh tú na deilbhíní (icons) seo a leanas i ngach aonad. Gramadach (Grammar)

Cluiche (Game)

Scríobh (Writing)

Tasc gramadaí (Grammar task)

Tasc ar líne (Online task)

Éisteacht (Listening)

Tasc foclóra (Vocabulary task)/Stór focal (Vocabulary)

Obair bheirte (Pair work)

Labhairt (Speaking)

Cultúr (Culture)

Obair ghrúpa (Group work)

Léamh (Reading)

Idirghníomhú cainte (Spoken interaction) Nasc téacsleabhair (Textbook link)

Cogar (Hint in English)

00 Croi 2 prelims CL.indd 4

Nasc leabhar gníomhaíochta (Activity book link)

Leid: (Hint in Irish)

Cleachtadh MRB 1/2

Cleachtadh MRB 1/2 (CBA 1/2 practice)

Nóta (Note)

Moladh (Suggestion)

09/03/2022 15:36

Croí na Gaeilge 2

Léaráid A, Cuid 1: An briathar bí agus an chopail, is An aimsir láithreach

Croí na Gaeilge

Tá sé [aidiacht (adjective)].

Tá

Ainm agus aois an duine Grammar

Bliain – is ainmfhocal neamhrialta é seo.

3–6: bliana a sé bliana a déag d’aois

Léaráidí: Féach ar na bileoga gramadaí sa roinn ghramadaí (lgh 316–371) agus san acmhainn punainne.

7–10: mbliana seacht mbliana agus fiche d’aois

Úsáideann tú na bunuimhreacha nuair atá tú ag caint faoi aois duine. aon (1)

dhá (2)

sé (6)

trí (3)

seacht (7)

ceithre (4)

ocht (8)

naoi (9)

cúig (5) deich (10)

Líon na bearnaí Cuir an uimhir (focal) i ngach abairt. Féach ar na nótaí thuas mar chabhair duit. Leid: Tá __ amháin ann do gach litir san fhocal.

Rian 1.14

Éist leis an deachtú agus bí cinnte go bhfuil na huimhreacha i bhfoirm focal.

2 Lady Gaga: Tá sí 3 Marcus Rashford: 4 Daisy Edgar-Jones:

Torthaí foghlama an aonaid

5 Paul Mescal:

Is glas iad na cnoic i bhfad uainn.

Cumas cumarsáide

Feasacht teanga agus chultúrtha

1.1, 1.5, 1.9, 1.15, 1.17, 1.19, 1.21, 1.27, 1.28

2.2, 2.3, 2.5, 2.7

3.2, 3.6, 3.7

Téacs litríochta Dráma: Gleann Álainn le Brian Ó Baoill

Litríocht: Tá píosa litríochta (dán, amhrán, gearrscannán, gearrscéal) ón liosta ábhar dualgais i ngach aonad, agus gníomhaíochtaí ag dul leo. Tá aonad dírithe ar an dráma Gleann Álainn freisin (lgh 152–179).

Seánraí scríbhneoir eachta

Filíocht

pearsantú (fir)

poets

filí (iol) téamaí (iol) téama an dáin*

themes

the theme of the atmosphere

atmaisféar (fir) of the the atmosphere atmaisféar an dáin* poem íomhá (bain) íomhánna (iol)

íomhánna an dáin* (fir)

a stanza a verse

véarsa (fir) poem

an image images

the images of the a metaphor

verses

véarsaí (iol)

Meaitseáil

a line

líne (bain)

1 Meaitseáil na focail

lines

línte (iol)

musical peaceful

4 Tuairisc

a main emotion

d Is liomsa an liathróid. úinéireacht7

5 Tá an scoil níos sine ná mise.

e Is mise an duine is sine sa scoil.

breischéim (mar shampla, older)

sárchéim (mar shampla, oldest)

Tábhacht an dá fhocal seo Is é an briathar bí an dara focal is coitianta sa Ghaeilge (foinse: potafocal.com). Is í an chopail, is, an cúigiú focal is coitianta sa Ghaeilge (foinse: potafocal.com). Is é croí na Gaeilge an difear idir an dá fhocal!

Tá

Tá sé sásta.

Is múinteoir í.

Níl sé sásta.

Ní múinteoir í.

An bhfuil sé sásta?

Nach bhfuil sé sásta?

temporary

permanent

functions

An múinteoir í?

Nach múinteoir í?

location

preferences

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 71).

possession

ownership

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann: • an dráma Gleann Álainn a léamh agus a thuiscint. • na forainmneacha réamhfhoclacha a úsáid agus mé ag caint faoin litríocht. • cur síos a dhéanamh ar na carachtair sa dráma Gleann Álainn.

• an téarmaíocht a bhaineann leis an seánra seo a aithint agus a litriú go cruinn. • anailís a dhéanamh ar gach gné den dráma. • patrúin na Gaeilge a aithint in ábhar dílis. • foclóirí agus acmhainní eile a úsáid i gceart.

Clár an aonaid

om pa ny

Súil siar...............................................................................................154 Gleann Álainn, Cuid 1 ...................................................................156 Gleann Álainn, Cuid 2 ...................................................................158 Gleann Álainn, Cuid 3 ...................................................................160

Réamhfhoghlaim

Seiceáil isteach (lch 153)

Gleann Álainn, Cuid 1 (lch 156), Cuid 2 (lch 158), Cuid 3 (lch 160), Cuid 4 (lch 162), Cuid 5 (lch 164), Cuid 6 (lch 166), Cuid 7 (lch 168), Foireann (lch 157), Picthuiscint (lch 161), An t-údar (lch 170), Achoimre ar an dráma (lgh 172, 173), Na carachtair sa dráma (lgh 174, 175)

Scríobh

Scríobh (lgh 154, 157, 161, 171, 173, 174, 177), Tasc pictiúr (lch 159), Aistriúchán (lgh 167), Tasc scríofa (lgh 171, 175, 177), Athscríobh (lch 176)

Éisteacht

Éisteacht (lgh 157, 159, 161, 163, 165, 167, 169, 169), Físeán (lch 170)

Labhairt

Labhairt (lgh 161, 170, 171)

An t-údar ...........................................................................................170

Idirghníomhú cainte

Idirghníomhú cainte (lgh 154, 159, 161, 175), Machnamh (lch 169), Taispeántas (lch 173), Suíomhanna féideartha (lch 175)

Cnámhfhocail ón dráma ...............................................................171

Seiceáil isteach

Gramadach

Na tréithe pearsanta (lch 155), Cúinne na gramadaí (lgh 155, 167), Na huimhreacha pearsanta (lch 157), Réimniú an bhriathair (lch 157), Aistriúchán (lch 163), Tasc gramadaí (lgh 167, 169, 176), Na ranna cainte (lch 169), Scríobh (lch 176)

Achoimre ar an dráma ..................................................................172

Mar réamhfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil isteach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Foclóir

Meaitseáil (lgh 154, 159, 163, 167, 177), Tasc foclóra (lgh 159, 171, 177), Crosfhocal (lch 165)

Cultúr

An t-údar (lch 170)

Leabhar gníomhaíochta

Tascanna (lgh 73–86), Cluastuiscint (lgh 168–170)

Measúnú

Piarmheasúnú (lch 178)

Machnamh

Féinmheasúnú (lch 179), Seiceáil amach (lch 179)

Gleann Álainn, Cuid 4 ...................................................................162 Gleann Álainn, Cuid 5 ...................................................................164 Gleann Álainn, Cuid 6 ...................................................................166 Gleann Álainn, Cuid 7 ...................................................................168

Na carachtair sa dráma.................................................................174 Ord na n-eachtraí ...........................................................................176 Na mothúcháin sa dráma.............................................................177 Measúnú an aonaid........................................................................178

Téigh go dtí www.edco.ie/ croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

152

focail Bhéarla. Bain

153

A Persuasive writing

Measúnú: Is féidir libh tástáil a dhéanamh ar a chéile le gníomhaíochtaí piarmheasúnú. Agus is féidir leat tú féin a thástáil le féinmheasúnú agus machnamh. Tá roinn mheasúnaithe ann freisin (lgh 392–399) chomh maith le ceisteanna scrúdaithe samplacha sna haonaid éagsúla.

úsáid as an bhfocló

B Social writing C Narrative/stor ytelling D Procedural writing

ir más gá.

5 Scríbhneoireac D ht mhínithe E Reporting 6 Scríbhneoireac E ht áititheach F Explanatory writing 7 Scríbhneoireac F ht shóisialta G Recount writing G eoireachta • Scríbhneoireac ht áititheach – rud a scríobhtar le hargóin • Tuairisc – rud t/díospóireacht a a chuireann eolas léiriú fíor in iúl • Scríbhneoireac ht mhínithe – míniú ar an gcaoi a n-oibrío bhaineann leis nn rud nó an próisea sa • Insint – scéal ón tsamhlaíocht • Athinsint – cur síos ar rud pearsa nta/rud fíriciúil/a • Scríbhneoireac tharla ht ghnásúil – céimea nna a leantar le rud • Scríbhneoireac a dhéanamh ht shóisialta – rud foirmiú il nó neamhfhoirmi a bheith i dteagm háil lena chéile úil a chuidíonn le scríbhneoirí Na seánraí scríbhn

each; bain = baininscn fir = firinscneach; iol = iolra; aid = aidiacht

4 Tá an liathróid agam. seilbh6

ireacht?

Ghaeilge leis na

2 Athinsint 3 Scríbhneoireac ht ghnású

poetic

fileata (aid)

meafar metaphors meafair (iol) Foghlaimeoidh ginideach é seo. * Is sampla den tuiseal n. an bhliain seo chugain tú níos mó faoi seo

1 Insint

language

friotal (fir)

(aid) poem ceolmhar suaimhneach (aid) (fir) príomh-mhothúchán

ainm

Léamh

scríbhneoireacht, f. (gs. ~a). (Act of) writing. 1. Handw chomhchruinn, riting, penmanship. reatha, round, running, hand. ~ good hand. 2. Literar Tá ~ mhaith aige, y work. Ceird, gairm, he writes a na ~a, the art, profess ion, of writing. Is iomaí seánra scríbhn eoireachta atá ann. Foinse: teanglann.ie

personification

rann (fir)

a theme

téama (fir)

repetition a main theme

at io

poet

file (fir)

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an dráma Gleann Álainn. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla agus iad ag deireadh an dara bliain. Cuirfear béim ar fheasacht teanga agus chultúrtha, ach go háirithe ag díriú isteach ar theanga na Gaeilge mar chóras agus ag cothú feasachta i leith chultúr na teanga. Spreagfar na daltaí chun féintuiscint a chothú mar fhoghlaimeoirí teanga, chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt, agus chun tuiscint a fhorbairt ar spreagradh pearsanta i leith na teanga.

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

na l

athrá (fir) príomhthéama (fir)

poems

dánta (iol)

Céard í an scríbhneo

rhyme

rím (bain)

roghanna5

Seánraí scríbhne oireachta ................ ............................ 382 Briathra úsáideac An ríomhphost.......... ha........................................... ................................................ ............. 383 An Abairtí samplacha ........ 386 téacsteachtaireacht.......... ................................................ ........................................ ........... 384 Alt d’irisleab Aidiachtaí éagsúla 388 ................................................ har na scoile ................ .............................. 390 ........... 385

................... 379 ................................................ . 372 Amhránaíocht ................................ 381 ................................................ ................................................ Filíocht ................................ .......... 375 Úrscéal. ................................................ Gearrscéal ................ ........ 377 ................................................ Drámaíocht ................

a poem

Téacs litríochta (rogha eile): Na Deoraithe (dráma) le Celia de Fréine Téacsanna eile: An t-údar Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

post

c Is maith liom an Ghaeilge.

Clár

dán (fir)

Téacsanna tacúla eile

Scríbhneoireacht

Litríocht

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

Achoimre ar an aonad seo

Téacsanna an aonaid

b Is múinteoir é.

mothúcháin

Sampla: Is dalta mé.

suíomh4

3 Tá fearg orm.

Baineann is le rudaí seasta, nó buan, den chuid is mó.

Dráma Gleann Álainn

1 Shawn Mendes: Tá Shawn

2 Tá mé ar scoil.

Sampla: Tá mé san oifig.

350

Téigh ar líne agus cuardaigh aoiseanna na ndaoine seo.

a Taylor is ainm dom.

Baineann tá le rudaí sealadacha (de ghnáth) – mar shampla, aois, am agus áit.

Cogar The number 10 adds an urú to the next word, but multiples of 10 do not. For example, deich gcarr but fiche carr.

Taighde

aois

reoir!

Tá m’uncail _ _ _ _ _ _ mbliana agus daichead d’aois. Bhí cara liom _ _ bliana déag d’aois ar an Satharn. Bhí cóisir mhór aici. Tá mo dheartháir níos sine ná mise. Tá sé _ _á bhliain is fiche d’aois. Phós m’aintín lena bean chéile i Sasana _ _ _ _ _ mbliana ó shin. Fuair mise madra don Nollaig _ _n bhliain déag ó shin. Penny is ainm di. Chuaigh mé ar saoire go dtí an Fhrainc le mo theaghlach _ _ _ _ bliana ó shin.

Éisteacht

(rud buan2)

1 Tá mé dhá bhliain déag d’aois.

Féach ar Léaráid C, Cuid 2 (lch 360).

1–2: bh hliain aon bh hliain d’aois

Is Feidhmeanna3

Ire la n

(rud sealadach1)

Cén aois thú?

Téarmaí litríochta

Is [ainmfhocal (noun)] é.

An briathar bí (to be)

Croí na Gaeilge 2

1 2 3 4 5 6

Croí na Gaeilge 2 – Do Th

Gramadach: Tá míniúcháin shimplí ar an ngramadach le fáil sa leabhar, le gníomhaíochtaí ag dul leo.

382

372

Piarmheasúnú: Cluiche do bheirt

Féinmheasúnú

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin imir an cluiche seo le daoine eile sa rang.

Éisteacht

Rian 1.49

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 163–67.

Mír A Éist leis an gcainteoir agus breac síos na litreacha atá in easnamh. Ansin cuir na focail san ord ceart. Tá cúpla litir i ngach focal tugtha duit mar chúnamh. 1

e Th

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

c_ _ _ _ a_

m_ _ _

C_ _ _ _ _ _

bp_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

l_ _ _

l_ _ _ _ _

I_ b_ _ _

a_ _ _ p_ _ _ .

B_ _ _ _ _ _ _

N_ f_ _ _ _

s_ s_ _ _ _ .

a_ r_ _ _ _ _

a_ a_ bh_ _ _ . C_ _ _ _ _ _ _ _ _

K_ _ _ _

a_ _ n_ _

s_ _ _

g_ d_ _

N_ d_ _ _ _ _ _ _ _ _

Mír B Scríobh na habairtí seo san fhoirm dhiúltach.

Is áis iontach é an foclóir, ach ná déan dearmad nach aistritheoir é! Feicfidh tú abairtí samplacha san fhoclóir ach ní aistreoidh sé do chuid oibre. Seo duit cúpla nod ar conas foclóir a úsáid i gceart.

Liosta 1

book , s. 1 a Leabhar m. F: He talks like a book, cuireann sé culaith ghaisce ar a chuid cainte. To speak by the book, urra a chur le do chuid cainte. Class book, leabhar scoile. Reward book, duaisleabhar. S.a. TOKEN 2 (c). b (Of opera) Leabhróg f. c (Bible) He swore on the book, thug sé mionn an leabhair. d Adm: Blue book, Tuarascáil f Parlaiminte. 2 a Account book, leabhar cuntais. Bank-book, leabhar bainc. S.a. DAY-BOOK, NOTE-BOOK, PASS-BOOK. To keep the books of a shop, cuntais siopa a choinneáil. I am in his good books, tá dáimh aige liom, tá sé mór liom. I am in his bad books, tá fiamh aige liom, tá an cat crochta romham aige. He was brought to book for it, tugadh air cuntas a thabhairt ann. b Ship’s books, irisleabhair loinge. c Exercise-book, leabhar cleachta. d (Turf) Leabhar geall. To make a book, leabhar geall a dhéanamh. F: That just suits my book, sin go díreach an rud a oireann dom. e Savingsbank book, leabhar taiscbhainc. Book of tickets, leabhar ticéad. Mil: (Soldier’s) small book, leabhairín m. f The telephone book, an leabhar teileafóin. 3 Book of needles, cás m snáthaidí.

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh d’abairt féin freisin): Tá go leor uirlisí foghlama ar líne chun an Ghaeilge a chleachtadh. Is cinnte gur nós maith é blag pearsanta a choimeád sa Ghaeilge. Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

Liosta 2

1 Cé a scríobh ‘Stadeolaíocht’? 2 Cárb as Eoin P. Ó Murchú? 3 Cad é an focal do shoes as Gaeilge? 4 Cén contae inar rugadh Seán Ó Ríordáin? 5 Cén post atá ag Caitlín Nic Aoidh? 6 Cuir Gaeilge ar seo: I did the work. 7 Scríobh seo san aimsir chaite: leanaimid. 8 Cad é an focal do tweet i nGaeilge? 9 Scríobh ‘Ní dheachaigh’ san fhoirm dhearfach.

an bhfoclóir ar teanglann.ie.

plé leis an sé mór agus ‘muid’ san aimsir chaite. teachtaireacht Ghaeilge a sheoladh.

Chuaigh mé ag snámh ar maidin. Rinne mé traenáil tar éis an lá scoile Dé Céadaoin. Dúirt sé rud éigin ar na meáin shóisialta faoi sin. Chonaic mé sonraí faoi na rudaí sin ar Instagram. Fuair siad na focail éagsúla ar teanglann.ie nó ar focloir.ie. 6 Bhí dhá chuntas TikTok aige. Mír C Caith bonn san aer don bhabhta seo agus roghnaigh liosta ceisteanna ansin. Beidh ar d’imreoir an liosta seo a fhreagairt.

Tá an chomhairle seo bunaithe ar

stór focal a bhaineann leis an gcaitheamh aimsire/teicneolaíocht a aithint agus a litriú i gceart.

an dán ‘Stadeolaíocht’ a léamh.

1 2 3 4 5

Conas foclóir a úsáid

Anois táim in ann . . .

labhairt agus scríobh faoi chaitheamh aimsire/ spóirt éagsúla agus an t-idirlíon.

4 5

a_ c_ _ _ _ _ _.

Nuair atá an piarmheasúnú déanta agat, comhlánaigh an ghreille seo thíos. Léigh gach intinn foghlama agus abairt mhachnaimh sa chéad cholún. An ndearna tú dul chun cinn? Cuir tic sa cholún cuí.

ht agus an Teicneolaíoc

Measúnú an aonaid

Foclóir Gaeilge–Béarla

Aonad

Croí na Gaeilge 2

ire Caitheamh Aims

Ranna eile: Tá ranna litríochta agus scríbhneoireachta ar lgh 372–381, 382–391. Féach ar an ngluais (glossary) úsáideach ar lgh 400–415.

1 Cárb as an file a scríobh an dán ‘Stadeolaíocht’? 2 Ainmnigh dhá spórt a imríonn Eoin P. Ó Murchú. 3 Cad é an focal do clothing as Gaeilge? 4 Cén bhliain inar rugadh Seán Ó Ríordáin? 5 Cén post atá ag Síomha Ní Ruairc? 6 Cuir Gaeilge ar seo: She saw the movie. 7 Scríobh seo san aimsir chaite: ólaimid. 8 Cad é an focal do subtitle i nGaeilge? 9 Scríobh ‘Ní fhaca’ san fhoirm dhearfach.

Trí rud a d’fhoghlaim mé: 1 2 3 Dhá rud atá le cleachtadh agam: 1 2 Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Clár na scór Mír A

Mír B

Mír C

Iomlán

Imreoir A

/20

Imreoir B

/20

Sample • Comhrá: Léirigh na tuairimí atá agat faoin ‘Dán Grá (don Idirlíon)’. CBA 2 • Agallamh: I mbeirteanna, cuireann dalta amháin ceisteanna faoin teicneolaíocht ar dhalta eile. • Cur i láthair: Labhair os comhair an ranga faoin aip is fearr leat ar an idirlíon.

150

151

Foinse: teanglann.ie

Feicfidh tú roinnt giorrúchán (abbreviations) san fhoclóir. Seo duit míniú ar chuid de na giorrúcháin. m.*

masculine noun

n.pl. nó g.pl.

plural noun

adjective

f.**

feminine noun

verb

comp.

comparative

* Is ionann m. agus (fir) san fhoclóir seo. ** Is ionann f. agus (bain) san fhoclóir seo. Masculine book , s. 1 a Leabhar m. F: He talks 1

MRB 2: Féach ar na smaointe MRB 2 sna haonaid éagsúla. Tá Aonad 7 dírithe ar an MRB 2 freisin (lgh 240–277).

Bíonn dath glas ar na noda ar teanglann.ie agus is féidir míniú na nod a fheiceáil má chuireann tú an luchóg orthu.

400

00 Croi 2 prelims CL.indd 5

09/03/2022 07:49

Aonad

Foireann na scoile (Téacsleabhar lgh 6–7) Léamh: Léigh na próifílí seo thíos agus déan na tascanna a ghabhann leo. An tUasal Wozniak Pawel Wozniak is ainm dom. Rugadh agus tógadh sa Pholainn mé ach bhog mé go hÉirinn le mo chlann sa bhliain 2000. Tá mé ag obair mar fheighlí scoile ó shin. Réitím go maith le bainistíocht agus foireann na scoile. Tá meas ag gach duine ar a chéile, is cuma cén ról atá acu. Tá na daltaí cairdiúil agus gealgháireach agus tá atmaisféar deas sona sa scoil. Bíonn uaireanta fada i gceist le mo phost. Tosaím ar a hocht a chlog ar maidin agus críochnaím ar a sé agus bím gnóthach ó mhaidin go hoíche. Obair láimhe atá ann den chuid is mó agus bím traochta tar éis lá fada oibre!

Cluastuiscint Aonad 1: An Scoil agus Cúrsaí Oideachais Ceist 1 Rianta 3.03–04

Cluastuiscint: Cloisfidh tú beirt déagóirí ag caint faoi chúrsaí scoile anseo. Cloisfidh tú gach píosa cainte faoi dhó. Beidh sos ann leis na freagraí a scríobh tar éis na chéad éisteachta agus tar éis an dara héisteacht.

Léigh na habairtí thíos agus déan cinnte go dtuigeann tú iad. Bain úsáid as d’fhoclóir más gá.

An chéad chainteoir 1 Cad is ainm don duine seo? 2 Conas a théann sí ar scoil?

Iníon de Faoite Is mise Helen de Faoite agus is múinteoir gairmthreorach mé. Tugaim tacaíocht agus comhairle do na daltaí, go háirithe lena gcuid cinntí agus le ceisteanna acadúla. Pléim le daltaí sinsearacha go príomha agus iad ag roghnú cúrsaí ollscoile, ach bíonn ranganna agam le daltaí sóisearacha freisin. Múinim scileanna staidéir dóibh agus cabhraím leo na hábhair agus na leibhéil is oiriúnaí dóibh a roghnú. Is post tábhachtach é gan dabht agus bainim an-sult as.

3 Cén fhad a mhaireann am lóin? 4 Cá bhfuil siad ag dul sa scoil do rang dúbailte inniu? 5 Cén scrúdú atá acu inniu? 6 Cén spórt a imríonn an duine seo?

An tUasal Ó Murchú

An dara cainteoir

Is mise Seán Ó Murchú. Is as Contae na Mí ó dhúchas dom ach tá mé ag cur fúm i gCill Mhantáin le deich mbliana anuas. Ba mhúinteoir tíreolaíochta mé sa phobalscoil áitiúil ar feadh ocht mbliana ach ceapadh i mo leas-phríomhoide mé sa scoil chéanna dhá bhliain ó shin. Tá oifig mhór agam ar urlár na talún, in aice le hoifig an phríomhoide. Tá go leor freagrachtaí orm mar leas-phríomhoide: bím ag comhoibriú leis an bpríomhoide, ag plé le múinteoirí agus tuismitheoirí agus ag cabhrú leis na daltaí. Bíonn an ról dúshlánach in amanna ach tá sé fiúntach agus tairbheach agus taitníonn an obair go mór liom.

1 Cad is ainm don duine seo? 2 Cén bhliain ina bhfuil sé ar scoil?

3 Cén spórt a d’imir siad inné? 4 Cad a ghortaigh sé agus é ag imirt?

Ire la n

147

Síneadh foghlama: Cabhraíonn na gníomhaíochtaí leat a bheith cinnte faoi na rudaí a fhoghlaimíonn tú.

Cluastuiscint: Tá cluastuiscintí le fáil do gach aonad. Aonad

Cleachtadh MRB 1

(Téacsleabhar 2 lch 12) (Téacsleabhar 3 lch 11)

blagiontráil faoi.

Ainm: ____________________ _____ Aois: __________ ______ Dáta: __________ Ainm na scoile: __________ _________ ______________________________ ________________________ Clár ama

8.30

An Luan

An Mháirt

An Chéadaoin

An Déardaoin

An Aoine

An dara rang Sos

Sos

An tríú rang Sos An ceathrú rang

11.25

e Acmhainn Punainn Machnamh ar an tasc

freagair machnaimh ar an tasc, Agus tú ag déanamh do thasc? 1 An raibh tú sásta le

2 An raibh tú ar do chompord

An cúigiú rang

12.05 12.45

Orduimhir An chéad rang

9.10 9.50 10.30 10.45

Croí na Gaeilge 2 + 3

Am lóin

ag scríobh blagiontrála

faoi do chlár ama?

An séú rang Am lóin

om pa ny

1.30

na ceisteanna seo a leanas.

Clár ama

Líon clár ama agus scríobh

An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Acmhainn punainne Cabhraíonn an acmhainn punainne nua leis na daltaí ar an turas foghlama, agus iad ag ullmhú do na Measúnuithe Rangbhunaithe (MRB) do Ghaeilge na Sraithe Sóisearaí. Tá bileoga folmha le fáil san acmhainn punainne, agus is féidir iad a úsáid chun tascanna éagsúla a dhéanamh ón téacsleabhar.

Cluastuiscint

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Leabhar gníomhaíochta Sa leabhar gníomhaíochta, tá breis gníomhaíochtaí forbartha le fáil chun foghlaim neamhspleách, obair bhaile agus cleachtadh scrúduithe a sholáthar. Is gníomhaíochtaí ar ardchaighdeán iad, agus tá roinn cuimsitheach cluastuisceana freisin chun deiseanna éisteachta a chur ar fáil.

An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Aonad

2.10

An seachtú rang

2.50

An t-ochtú rang An naoú rang

Blagiontráil

bhotún? 3 An ndearna tú aon

www.miseméféinblag.ie

4 Roghnaigh straoiseog

(emoji) don tasc seo.

na l

Do phunann teanga: Tá dhá thaobh ar gach bileog – taobh amháin chun do shonraí pearsanta a líonadh isteach agus chun an tasc a dhéanamh, agus an taobh eile chun machnamh a dhéanamh ar an tasc a rinne tú. Nuair a chríochnaíonn tú tasc, is féidir an bhileog sin a bhaint ón leabhar seo, agus é a stóráil i do phunann nó i d’fhillteán féin.

at io

Acmhainní fuaime Leis an Edco Audio App nua, atá saor in aisce, is féidir leat éisteacht le tascanna éisteachta ón téacsleabhar agus le cluastuiscintí ón leabhar gníomhaíochta agus tú ag taisteal. Is féidir an aip a íoslódáil saor in aisce ó Google Play agus Apple App Store ar do ghléas móibíleach nó do ríomhaire deisce, nó is féidir éisteacht ar líne tríd an Web App www.edco.ie/audio Nuair a osclaíonn tú Edco Audio App, beidh rochtain agat ar na taifeadtaí seo a leanas, chun gníomhaíochtaí éisteachta agus cluastuisceana a dhéanamh i ngach aonad.

Access the Web App

Rianta éisteachta

Rianta cluastuisceana

Aonad 1: An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Rianta 1.02–12

Rianta 3.02–09

Aonad 2: Mé Féin, Mo Theaghlach agus Mo Chairde

Rianta 1.13–20

Rianta 3.10–19

Aonad 3: M’Áit Chónaithe agus Mo Cheantar

Rianta 1.21–33

Rianta 3.20–30

Aonad 4: Caitheamh Aimsire agus an Teicneolaíocht

Rianta 1.34–49

Rianta 4.02–18

Dráma: Gleann Álainn

Rianta 1.50–57

Rianta 4.19–27

Aonad 5: Poist agus Cúrsaí Oibre

Rianta 2.02–13

Rianta 5.02–13

Aonad 6: Laethanta Saoire agus Taisteal

Rianta 2.14–24

Rianta 5.14–26

Aonad 7: An Ghaeilge agus Cultúir Eile (MRB 2)

Rianta 2.25–27

Rianta 6.02–09

Aonad 8: Spórt agus Cúrsaí Folláine

Rianta 2.28–37

Rianta 6.10–18

Aonad

00 Croi 2 prelims CL.indd 6

09/03/2022 07:49

Cuirfidh acmhainní digiteacha Croí na Gaeilge 2 go mór le foghlaim sa rang trí na daltaí a spreagadh chun páirt a thógáil agus chun a bheith gníomhach. Tacaíonn siad leis an mbéim a chuirtear i Sonraíocht na Sraithe Sóisearaí Nua ar úsáid na teicneolaíochta nua-aimseartha sa seomra ranga. Tógadh san áireamh na stíleanna foghlama difriúla atá ag daltaí nuair a dearadh na hacmhainní. Déantar tagairt de na hacmhainní digiteacha ar fud an téacsleabhair. Tugann na tagairtí seo treoir don mhúinteoir chun iad a úsáid sa seomra ranga, agus chun pleanáil ceachta a dhéanamh. Úsáidtear na deilbhíní seo a leanas:

Croí na Gaeilge 2 – Do Th

Acmhainní digiteacha

om pa ny

Suíomh gréasáin an dalta agus ábhar ar Quizlet – www.edco.ie/croinagaeilge3 le gníomhaíochtaí gramadaí agus gníomhaíochtaí teanga atá idirghníomhach, agus tráth na gceist

reoir!

Ire la n

Interactive website

CBA 2

PowerPoints

na l

Sraith físeán de chomhráite idir beirt daltaí agus vlaganna uathúla a chabhraíonn le daltaí leis an gcumarsáid bhéil agus le hullmhú don MRB 2

Literature videos

Sraith físeán litríochta

at io

Cuir i láthair PowerPoint réamhdhéanta (atá éasca le húsáid, agus gur féidir a athrú), a chlúdaíonn eochairphointí gramadaí, stór focal agus litríocht

Is féidir le múinteoirí rochtain a fháil ar acmhainní digiteacha Croí na Gaeilge 2 tríd an ríomhleabhar idirghníomhach, atá ar fáil ag www.edcolearning.ie. Feicfidh tú anseo bileoga oibre (do na comhráite ar fhíseáin agus do na vlaganna), na comhaid fuaime i bhfoirm dhigiteach, tras-scríbhinní do gach cluastuiscint, pleananna ceachta gur féidir athrú agus freagraí do gach gníomhaíocht.

vii

00 Croi 2 prelims CL.indd 7

09/03/2022 07:49

00 Croi 2 prelims CL.indd 8

Dán: ‘Jeaic ar Scoil’

Baill fhoireann na scoile Rialacha na scoile Gníomhaíochtaí seachchuraclaim Nuachtlitir Scoil Naomh Eoin

Scríobh Tasc pictiúr Tasc ealaíne

Éisteacht

Labhairt

Idirghníomhú cainte

Na maoluimhreacha Na briathra rialta san aimsir láithreach

Tasc foclóra Stór focal Teicneolaíocht

Scoil Samhraidh Willie Clancy Gaelbhratach Gaeilge 24 Canúint an dáin

Tascanna Cluastuiscint

Piarmheasúnú

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Litríocht

Léamh

Scríobh

Éisteacht

Labhairt

Idirghníomhú cainte

Gramadach

Foclóir

Cultúr

Leabhar gníomhaíochta

Measúnú

Machnamh

37 37

1 151

7 26 27 35

C 45 51 64

Stór focal Tasc foclóra Meaitseáil Oíche Shamhna

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Piarmheasúnú

Tascanna Cluastuiscint

56 58 62

75 75

19 155

79 85 111

86 98

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Piarmheasúnú

Tascanna Cluastuiscint

115 115

114

39 159

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Piarmheasúnú

Tascanna Cluastuiscint

Seán Ó Ríordáin Cór Ban Chúil Aodha agus Peadar Ó Riada

Tasc foclóra Meaitseáil Stór focal

Súil siar ar an réamhfhocal do Na briathra rialta san aimsir chaite ‘Muid’ san aimsir chaite An comhfhocal sa Ghaeilge Na briathra neamhrialta san aimsir chaite

Idirghníomhú cainte

Labhairt

Éisteacht

Scríobh Beathaisnéis Blag

Próifílí ceiliúráin spóirt Sábháilteacht ar líne Saol an tionchaire

Dán: ‘Stadeolaíocht’

Seiceáil isteach

151 151

150

58 163

137

136

118 135 145

142

126 127 135

119

122

136

119

130 136 143

123 138 146

132

117

Aonad 4: 116–151 Caitheamh Aimsire agus an Teicneolaíocht

Ire la n 96

78 87 110

of Áras Chrónáin, Ionad Cultúir

Meaitseáil Tasc foclóra Stór focal

Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach 82 An réamhfhocal leis an alt uatha (+ an) 100 An réamhfhocal i + an aidiacht shealbhach 101

Idirghníomhú cainte

Cur i láthair

Éisteacht

Scríobh Tasc pictiúr Litir ó Mheiriceá

Teach agus baile ‘Níl Aon Tinteán Mar Do Thinteán Féin’ An dá cheantar

Dán: ‘Maith Dhom’

Seiceáil isteach

om pa ny 40 42 43

43 57 69

57 60 67

Litriú na Gaeilge Cén aois thú? Gruaig agus súile Na forainmneacha pearsanta: sé agus é, sí agus í Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach An bhreischéim agus an tsárchéim An aidiacht shealbhach Tréithe pearsantachta

Idirghníomhú cainte

Cur i láthair

Éisteacht

na l

at io

Scríobh Obair ealaíne Machnamh

Crann ginealaigh mhuintir Beckham Mo chara in Éirinn Cárta breithlae

Gearrscéal: ‘Spás’

Aonad 3: 76–115 M’Áit Chónaithe agus Mo Cheantar

Súil ar an gClár

8 10 24

5 9 34

20 30

6 16

Seiceáil isteach

Aonad 2: 38–75 Mé Féin, Mo Theaghlach agus Mo Chairde

Seiceáil isteach

Réamhfhoghlaim

Aonad 1: 2–37 An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

viii

09/03/2022 07:49

Seiceáil isteach

Gearrscannán: Asal

An post is ansa liom ar domhan Poist pháirtaimseartha do dhéagóirí Nuacht Mhall arís

Scríobh Cur síos Taighde

Éisteacht

Labhairt

Idirghníomhú cainte

Airde Na briathra neamhrialta san aimsir chaite Na briathra rialta san aimsir fháistineach

Meaitseáil Tasc foclóra Líon na bearnaí

Alex Hijmans

Tascanna Cluastuiscint

Piarmheasúnú

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Réamhfhoghlaim

181

Litríocht

Léamh

Scríobh

Éisteacht

Labhairt

Idirghníomhú cainte

Gramadach

Foclóir

Cultúr

Leabhar gníomhaíochta

Measúnú

Machnamh

203 203

202

87 171

193

183 186 189

194

190

182

187

191

183

182 189 199

at io

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Piarmheasúnú

Tascanna Cluastuiscint

Slí an Atlantaigh Fhiáin Logainm Daoine cáiliúla an Bhlascaoid Mhóir

Stór focal Meaitseáil Tasc foclóra

An chopail Na briathra neamhrialta san aimsir fháistineach Na céimeanna comparáide An réamhfhocal ar

Idirghníomhú cainte

Labhairt

Éisteacht

Cur síos Scríobh Taighde

na l

208 224 225

Ag ullmhú don aerfort An traein faoi thalamh Lá in Barcelona

239 239

238

102 176

231

228 230

206 214 222

212 222 234

206

209

221

206

210 224 235

218

205

Dán: ‘An Ghealach’

Seiceáil isteach

Aonad 6: 204–239 Laethanta Saoire agus Taisteal

196 197

188

192

Aonad 5: 180–203 Poist agus Cúrsaí Oibre 241

Féinmheasúnú Seiceáil amach

Piarmheasúnú

Tascanna Cluastuiscint

Dán: ‘Croí na Gaeilge’ An pobal aiteach Mionteangacha

Tasc foclóra Stór focal

om pa ny

242

247

264

243 256 258

277 277

276

116 181

244 263 272

252 271

An chéad phearsa sna trí aimsir shimplí 248 Na briathra san amhrán 254

Idirghníomhú cainte

Labhairt

Éisteacht

Scríobh Taighde Obair ealaíne

Scéal ó Ghaeilgeoir i Meiriceá 246 Clár ama sa Ghaeltacht 258 Féiríní Gaelacha 2.0 265

Amhrán: ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’ 250

Seiceáil isteach

Ire la n Féinmheasúnú Seiceáil amach

Piarmheasúnú

315 315

314

134 184

296 306

Réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu Óga Yoga Tascanna Cluastuiscint

283 292 307

281 304

281

280

297

281

283 293 299

295 301 302

282

279

Tasc foclóra Meaitseáil Stór focal

Súil siar ar an gcopail agus roghanna An forainm réamhfhoclach: le + forainm Súil siar ar ar

Idirghníomhú cainte

Labhairt

Éisteacht

Scríobh Taighde Tasc pictiúr

Haca agus rugbaí Seachtain na Sláinte ar scoil Oideas sláintiúil

Gearrscéal: ‘An Cluiche Mór’

Seiceáil isteach

Aonad 7: 240–277 Aonad 8: 278–315 An Ghaeilge agus Cultúir Eile Spórt agus (MRB 2) Cúrsaí Folláine

Súil ar an gClár

00 Croi 2 prelims CL.indd 1

09/03/2022 15:37

Ire la n

An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Aonad

Is trom an t-ualach an t-aineolas.

Torthaí foghlama an aonaid

Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.2, 1.5, 1.7, 1.8, 1.12, 1.23, 1.25

2.1, 2.3, 2.4, 2.8

3.1, 3.6

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

Téacs litríochta Dán: ‘Jeaic ar Scoil’ le Dairena Ní Chinnéide

Téacsanna tacúla eile

om pa ny

Téacsanna an aonaid

Téacs litríochta (rogha eile): ‘Ceist na Teangan’ (dán) le Nuala Ní Dhomhnaill Téacsanna eile: Scoil Samhraidh Willie Clancy, Gnáthlá scoile Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, portraidi.ie léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Seiceáil isteach (lch 3)

at io

Réamhfhoghlaim Léamh

na l

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

Scríobh

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach Foclóir Cultúr

Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 2

Labhairt (lgh 16, 27) Idirghníomhú cainte (lgh 5, 6, 9, 13, 19, 22, 31), Picthuiscint (lch 9) Na maoluimhreacha (lch 10), Scríobh (lgh 23, 29), Cúinne na gramadaí (lch 26), Na briathra rialta san aimsir láithreach (lgh 28, 29) Seomraí na scoile (lch 4), Líon na bearnaí (lgh 4, 14), Meaitseáil (lgh 5, 21, 24, 32, 33), Nathanna cabhracha (lgh 5, 17), Tasc foclóra (lgh 8, 29), Stór focal (lch 10), Codanna den phictiúr (lch 19), Teicneolaíocht (lch 24) Scoil Samhraidh Willie Clancy (lch 7), Gaelbhratach (lch 26), Gaeilge24 (lch 27), Canúint an dáin (lch 35) Tascanna (lgh 1–18), Cluastuiscint (lgh 151–154) Piarmheasúnú (lch 36) Féinmheasúnú (lch 37), Seiceáil amach (lch 37)

09/03/2022 22:45

d Clár an aonaid

an clog a léamh as Gaeilge. labhairt níos fearr faoi rialacha na scoile. an dán ‘Jeaic ar Scoil’ a léamh. na briathra rialta a réimniú san aimsir láithreach.

• • • •

om pa ny

• labhairt níos fearr faoi chúrsaí scoile. • stór focal na scoile a thuiscint agus a litriú. • na hábhair is fearr liom a mhíniú go cruinn.

Ire la n

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

at io

na l

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 3

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Seomraí na scoile méarchlár gallúnach luch spúnóg liathróid raicéad

7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18

báisín sciorta pianó scáileán biachlár carbhat

B An seomra ceoil

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

C Na leithris sa scoil

A An halla spóirt

léine giotár sconna ceapaire fidil feadóg

Ire la n

1 2 3 4 5 6

Seo liosta de stór focal a bhaineann leis an scoil. Cuir na focail dhifriúla sna seomraí cearta. Bain úsáid as foclóir más gá. Leid: Tá trí rud ann le haghaidh gach seomra.

______________

D An ceaintín/an seomra bia

om pa ny

______________

E An seomra feistis

F Seomra na ríomhairí

______________

at io

Líon na bearnaí

seomra ceoil

______________

Leid: Cuireann sa ‘séimhiú’ ar thúschonsan an ainmfhocail.

ceaintín

seomra na ríomhairí

halla spóirt

leithris

seomra feistis

na l

______________

Críochnaigh gach abairt leis an seomra ceart. 1 2 3 4 5 6

D’fhág mé mo gheansaí sa ___________________________. Sheinn mé an t-amhrán sa ___________________________. D’itheamar ár lón sa ___________________________. Rinne mé taighde ar an idirlíon i ___________________________. Bhí cluiche cispheile againn sa ___________________________. Chuir mé an sconna ar siúl agus ghlan mé mo lámha sna ___________________________.

Éisteacht

Rian 1.03

Éist leis an deachtú seo agus bí cinnte go gcríochnaíonn gach abairt leis an seomra ceart.

Cuireann sa séimhiú ar an ainmfhocal ach ní chuireann sé séimhiú ar d ná t ná s.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 4

09/03/2022 22:45

Aonad

Meaitseáil

Ire la n

Bhuail siad le daoine nua. Chuaigh siad go dtí an tsaotharlann.1 Rinne siad staidéar sa leabharlann. Rinne siad aclaíocht sa halla spóirt. D’fhreastail siad ar an tionól2 gach Céadaoin. D’ith siad sa cheaintín ag am lóin. Thosaigh siad ar scoil ag a naoi a chlog. Thaistil siad abhaile ar an mbus lena gcairde.

om pa ny

1 2 3 4 5 6 7 8

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Meaitseáil na rudaí a tharla do Naomi agus Ciarán sa chéad bhliain leis na pictiúir éagsúla.

na l

Idirghníomhú cainte

Cad a rinne tú an lá a dúnadh an scoil le haghaidh an tsamhraidh? An ndeachaigh tú ar laethanta saoire sa samhradh? An raibh tú sa Ghaeltacht sa samhradh? Cad é an rud is fearr a rinne tú sa samhradh? Ar bhain tú sult as an samhradh? Conas a mhothaigh tú inné ag deireadh an tsamhraidh?

1 2 3 4 5 6

at io

Cuir na ceisteanna seo (agus ceisteanna eile más féidir leat) ar dhuine eile sa rang agus freagair na ceisteanna don duine sin. Breac síos nótaí beaga le linn an chomhrá mar chúnamh don chéad tasc eile.

Scríobh

I do chóipleabhar, scríobh cúig abairt faoi na rudaí is fearr a rinne tú le linn an tsamhraidh.

Nathanna cabhracha

LG 1

Bhuail mé le

I met with

Chuaigh mé go dtí

I went to

Chonaic mé

I saw

Chaith mé

I spent

D’fhreastail mé ar

I attended

Déan na tascanna ar lgh 1–2.

laboratory

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 5

assembly

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Baill fhoireann na scoile Léamh

Vocabulary

An leabharlannaí (ag obair sa leabharlann) Ainm: Ciara Aois: 46 Breithlá: 17 Iúil Gruaig fhionn; Súile gorma Fíric fhánach: Tá Gaeilge líofa agam.

om pa ny

Rúnaí na scoile (ag obair san oifig)

Ainm: Ralph Aois: 38 Breithlá: 12 Nollaig Gruaig dhonn; Súile donna Fíric fhánach1: Seinnim an giotár le banna ceoil.

Ire la n

Feighlí na scoile (ag obair timpeall na scoile)

Léigh na próifílí seo a bhaineann le baill fhoireann na scoile agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

An cócaire (ag obair sa cheaintín)

Ainm: Piaras Aois: 25 Breithlá: 3 Meitheamh Gruaig dhonn; Súile donna Fíric fhánach: Ní ithim féin feoil.

at io

na l

Ainm: Zofia Aois: 33 Breithlá: 2 Aibreán Gruaig rua; Súile gorma Fíric fhánach: Níl carr agam mar is fearr liom go mór dul timpeall ar mo rothar.

1 Cá mbíonn Ciara ag obair sa scoil? Cuir tic sa bhosca ceart. i seomra ranga

san oifig

sa leabharlann

2 Cén aois atá an rúnaí? Cuir tic sa bhosca ceart. trí bliana d’aois

trí bliana déag d’aois

3 Tá gruaig fhionn ar Ralph.

4 Tá Ralph níos sine ná Piaras. 5 6 7 8

trí bliana agus tríocha d’aois

fíor

bréagach

fíor

bréagach

Ainmnigh an ball is óige ón ngreille thuas. Cén dath atá ar an sciorta atá ar Zofia? Cá mbíonn Piaras ag obair sa scoil? Cé mhéad dalta atá sa leabharlann?

Déan an tasc ar lch 3.

Idirghníomhú cainte Scríobh cúig cheist eile bunaithe ar na próifílí agus cuir ar dhuine éigin eile sa rang iad. Critéir ratha: • Aois 1

• Áit oibre

• Ceist faoin bhfíric fhánach nó ceist faoi cheann de na pictiúir

random fact

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 6

09/03/2022 22:45

Aonad

Scoil Samhraidh Willie Clancy

Léigh an t-alt seo faoi Willie Clancy agus faoin scoil samhraidh a cuireadh tús léi in ómós dó. Ansin, freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Is píobaire aon phoirt é. (Ní féidir sin a rá faoi Willie Clancy!)

Léamh

om pa ny

Thosaigh Willie ar an bhfeadóg stáin nuair a bhí sé cúig bliana d’aois. Nuair a bhí sé níos sine bhuail sé le Garret Barry. Mhúin an fear sin ceol ar an bpíp uilleann do Willie Clancy. Bhí Garret Barry dall agus thug an ceol suaimhneas dó.

Ire la n

Rugadh Willie Clancy Oíche Nollag 1918 i gContae an Chláir. Gilbert an t-ainm a bhí ar a athair agus Ellen an t-ainm a bhí ar a mháthair. Bhí siad ina gcónaí in aice le sráidbhaile darb ainm Sráid na Cathrach. Bhí teach Clancy lán le ceol. B’amhránaí í a mháthair agus sheinn a thuismitheoirí an bosca ceoil freisin. Bhí an Ghaeilge beo mar theanga phobail sa cheantar sin nuair a rugadh Willie.

Phós Willie Clancy Dóirín Healy sa bhliain 1962 nuair a bhí sé ceithre bliana is daichead d’aois. Fuair sé bás i Mí Eanáir 1973 agus chuir daoine sa cheantar tús leis an Scoil Samhraidh in ómós do Willie Clancy an bhliain chéanna. Tá an fhéile cheoil ag dul ó neart go neart ó shin.

Buntuiscint

at io

na l

© Mal Whyte, In 2020, ar an drochuair, ní raibh an fhéile ar bun, cé go raibh ead ó Thaisce caoinch le ranganna ar líne le fáil ar www.scoilsamhraidhwillieclancy. is Éireann Dúcha Cheol com. Mar sin, thapaigh Raidió na Gaeltachta an deis cuid de na taifeadtaí1 is fearr atá acu ón gcraoladh ón ródaí a chur amach ó 6 go 10 Iúil ar na cláir Binneas Béil, Luan go hAoine ag 2 i.n., agus Ceol Binn ó na Beanna, Luan go Céadaoin ag 7 i.n. Chomh maith leis sin, ar Cuireadh Chun Ceoil, ag 7 i.n. ar an Aoine, bhí Peadar Ó Riada ag caitheamh súil siar ar chuid de choirmeacha móra an tSathairn ag Scoil Samhraidh Willie Clancy le roinnt blianta anuas ar a chlár tráthnóna, agus bhí sé ag caint ar Willie féin agus na cuimhní pearsanta a bhí aige ar an bhfear.

1 Rugadh Willie Clancy i gContae Chiarraí.

fíor

bréagach

2 Cén leagan Béarla atá ag Sráid na Cathrach? Féach ar logainm.ie. 3 Thosaigh Willie ar an bhfeadóg stáin nuair a

bréagach bhí sé cúig bliana d’aois. fíor Sheinn a thuismitheoirí an _______________ _______________. Mhúin _______________ _______________ an ceol ar an bpíp uilleann dó. Cén aois a bhí sé nuair a phós sé Dóirín Healy? Cathain a bhí céad Scoil Samhraidh Willie Clancy ar siúl? Cá raibh na ranganna ar fáil sa bhliain 2020? Ainmnigh an suíomh idirlín atá luaite san alt seo. Cad is ainm don fhear a labhair faoi Willie Clancy ar an Aoine ag 7 i.n.?

4 5 6 7 8 9 10

Léirthuiscint 11 Ar mhaith leat féin freastal ar Scoil Samhraidh Willie Clancy? I do chóipleabhar, scríobh dhá fháth le do fhreagra.

✔ Níor mhaith liom freastal ar Scoil Samhraidh Willie Clancy mar … ✘ Ba mhaith liom freastal ar Scoil Samhraidh Willie Clancy mar …

the recordings

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 7

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Na hábhair scoile

Ire la n

D’fhoghlaim sibh faoi na hábhair scoile sa chéad bhliain. Cuir an Béarla sa dara colún agus tic sa tríú colún má tá an t-ábhar ar fáil i do scoil. Abair sa cheathrú colún má dhéanann tú staidéar ar an ábhar sin. Tá an chéad cheann déanta mar shampla.

An t-ábhar as Gaeilge

An Béarla

Ar fáil ar scoil

Táim ag déanamh staidéar ar...

an mhatamaitic

mathematics

✔

Déanaim staidéar uirthi.

an Ghaeilge

an Béarla an Fhraincis

om pa ny

an Spáinnis an Ghearmáinis an Iodáilis an stair an eolaíocht an tíreolaíocht

at io

an tíos

na l

an ceol

an reiligiún an ealaín

Tasc foclóra

an neolaíocht

an ríomheolaíocht

an adhmadóireacht

an corpoideachas

Déan an tasc ar lch 4.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 8

09/03/2022 22:45

Aonad

Idirghníomhú cainte

Samplaí cabhracha • Is maith liom an Ghaeilge mar tá sí taitneamhach/spraíúil/suimiúil. • Ní maith liom an mata mar tá sé deacair/casta/dúshlánach/leadránach.

Scríobh

Ire la n

1 An bhfuil aon ábhar eile nach raibh ar an liosta ar fáil i do scoil? 2 Féach ar liosta an duine atá in aice leat. An ndéanann sibh staidéar ar na hábhair chéanna? 3 Cad é an t-ábhar is fearr leat? 4 Cad é an t-ábhar is deacra, i do thuairim?

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Pléigh na ceisteanna seo le duine eile sa rang.

Scríobh na hailt seo i do chóipleabhar agus cuir ainm ábhair in ionad gach íocóin.

om pa ny

1 Ar an Máirt téann mo rang go dtí an halla spóirt agus bíonn againn leis an Uasal Mac Giolla Bhríde. Maireann an rang seo ochtó nóiméad agus is breá liom é. 2 Déanaimid ar an Luan. Téimid go dtí an tsaotharlann le hIníon Vorderman agus déanaimid turgnaimh dhifriúla gach seachtain. Bainim sult as an sos ón seomra ranga.

Picthuiscint

na l

3 Is aoibhinn liom a bheith ag léamh faoi rudaí a tharla fadó fadó in Éirinn. Dé hAoine seo caite chuaigh mise agus an rang ar thuras don go dtí caisleán. Bhí sé an-suimiúil agus ní bhfuair mé aon obair bhaile an oíche sin.

Labhair faoi na pictiúir thíos le duine eile sa rang agus breac síos an t-ábhar scoile atá i gceist i ngach ceann acu. an dara pictiúr

an tríú pictiúr

at io

an chéad phictiúr

Tasc pictiúr Scríobh ceithre rud atá le feiceáil sna pictiúir thuas a thugann le fios cén t-ábhar atá i gceist. Leideanna: • Cá bhfuil siad? • An bhfuil trealamh1 sa phictiúr? • Cén sórt éadaí atá orthu? 1

equipment

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 9

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Na maoluimhreacha Rialacha Cathain a úsáideann tú na maoluimhreacha?

Grammar

om pa ny

Ire la n

1 Úsáideann tú na huimhreacha seo leis an gclog – mar shampla: a dó a chlog. 2 Úsáideann tú iad don uimhir ar d’fhón póca – mar shampla: a náid, a hocht, a dó... (082 123 4567). 3 Tá maoluimhir ar an mbus scoile – mar shampla: bus a hocht ag imeacht ag a seacht a chlog. 4 Tá maoluimhreacha ar na seomraí timpeall na scoile – mar shampla: Bíonn rang Gaeilge ar siúl i seomra a ceathair. 5 Úsáideann tú iad freisin ar na leathanaigh sna leabhair scoile – mar shampla: Táimid ar leathanach a dó. 6 Úsáideann tú na huimhreacha seo mar aidiacht le hainm a chur ar rudaí.

a haon = 1 a trí = 3 a ceathair = 4

a hocht = 8

Cogar In English, we put these numbers after the noun, e.g. page 8, bus 3 or room 5.

a naoi = 9 a deich = 10

a cúig = 5

a seacht = 7

at io

a dó = 2

Uimhreacha 7–12

na l

Uimhreacha 1–6

a haon déag = 11 a dó dhéag = 12

Níl cainníocht (quantity) i gceist leis na huimhreacha seo. seomra a hocht = seomra amháin; bus a cúig = bus amháin

a sé = 6

Féach ar Léaráid C, Cuid 1 (lch 358).

Stór focal

Pointí ama a bhaineann leis an lá scoile tús an lae

start of the day

ar maidin

in the morning

am sosa/an sos

break time

am lóin

lunchtime

deireadh an lae

end of the day

sa tráthnóna/san iarnóin in the afternoon

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 10

09/03/2022 22:45

Aonad

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Ceathrú chun a trí

Ire la n

Súil siar ar an gclog

Ceathrú tar éis a cúig

Leathuair tar éis a hocht

Samplaí eile ón gclog Chun

Tar éis

2.55 = cúig chun a trí

om pa ny

3.05 = cúig tar éis a trí 4.10 = deich tar éis a ceathair

3.50 = deich chun a ceathair

5.20 = fiche tar éis a cúig

4.40 = fiche chun a cúig

6.25 = fiche cúig tar éis a sé

6.35 = fiche cúig chun a seacht

Scríobh againn ag 10.45.

na l

1 Bíonn

ag 9.30 ar maidin.

3 Críochnaíonn

Ní úsáideann tú ‘a chlog‘ ach amháin ar bhuille na huaire – mar shampla: 2 i.n., 3 i.n., 4 i.n. srl.

at io

2 Tosnaíonn

ag 2.50 san iarnóin.

4 Beidh scrúdú san

againn ag 10.45 amárach.

5 Bhí turas scoile againn don

agus d’imigh an bus ag 8.15 maidin inné.

Rian 1.04

Éisteacht

Scríobh na habairtí seo i do chóipleabhar agus cuir ainm na n-ábhar in ionad na n-íocón agus cuir focail in ionad na bhfigiúirí.

Éist le Alice ag caint faoina clár ama agus déan iarracht na bearnaí a líonadh i gceart.

1 Tosaíonn an lá scoile ag ___________________________. 2 Bíonn sos againn ag ___________________________ gach lá. 3 Bíonn tionól againn gach Máirt ag ___________________________ ar maidin. 4 Tosaíonn am lóin ag ___________________________ agus críochnaíonn sé ag ___________________________. 5 Téimid abhaile gach lá ag ___________________________. LG

Déan an tasc ar lch 4.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 11

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

An t-amchlár Léamh

An Mháirt

An Chéadaoin

an stair

an mata

an tíreolaíocht an reiligiún

An Aoine

Orduimhir

an chéad rang

OSSP*

an corpoideachas

staidéar gnó an reiligiún

an dara rang

staidéar gnó

an Ghaeilge

an tíreolaíocht

an tríú rang

Ire la n

an ealaín

An Déardaoin

Sos

an Béarla

an mata

an eolaíocht

an ceathrú rang

an mata

an Fhraincis

an tíreolaíocht

an stair

an Béarla

an cúigiú rang

an eolaíocht

an Ghaeilge

an Fhraincis

an mata

an séú rang

Am lóin

staidéar gnó

an ríomheolaíocht

an tionól

an stair

an eolaíocht

OSPS**

an eolaíocht

Sos an Fhraincis

om pa ny

8.30 9.10 9.50 10.30 10.45 11.25 12.05 12.45 1.30 2.10 2.50

An Luan an Ghaeilge

staidéar sa halla

Freastalaíonn Caoimhe ar Choláiste Phádraig agus tá sí sa dara bliain sa mheánscoil sin. Léigh an t-amchlár seo atá aici agus ansin freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

an reiligiún

an stair

an seachtú rang

an Béarla

an Ghaeilge

an t-ochtú rang

an eolaíocht

an ríomheolaíocht

an naoú rang

* OSSP = Oideachas Saoránach Sóisialta Polaitiúil ** OSPS = Oideachas Sóisialta Pearsanta agus Sláinte

Éisteacht

Rian 1.05

na l

Tosaíonn an lá scoile do Chaoimhe ag ________________________________. Tá _________________ rang aici ar an Aoine. An ndéanann sí staidéar ar an mata ar an Máirt? Cén lá nach ndéanann Caoimhe staidéar ar an mBéarla? Cad é an chéad rang atá ag Caoimhe ar an Luan? Cathain a chríochnaíonn an lá scoile do Chaoimhe?

at io

1 2 3 4 5 6

Éist le Kyle ag caint faoina chlár ama agus líon na bearnaí ó (a) go dtí (i) thíos.

Ainm na scoile: (a) _________________________ Mhuire An t-am An Luan An Mháirt an Béarla (c) 8.____ (f) ______________ 9.30 an corpoideachas an Ghaeilge 10.10 an corpoideachas an stair Sos Sos (d) 10.4____ 11.00 an tíreolaíocht (g) ______________ 11.40 an Béarla (g) ______________ 12.20 an Ghaeilge an Fhraincis Am lóin Am lóin (e) 12.5__ 1.30 an mata an mata 2.10 an ríomheolaíocht staidéar gnó 2.50 an Fhraincis an tíreolaíocht

Clár ama

Bliain: (b) ____________________ An Chéadaoin Orduimhir an mata

an chéad rang

(h) ______________

an dara rang

an tíreolaíocht

an tríú rang

Sos an Fhraincis

an ceathrú rang

staidéar gnó

an cúigiú rang

an OSSP

an séú rang

Am lóin an OSPS an mata

an seachtú rang an t-ochtú rang

(i) ______________

an naoú rang

Cleachtadh MRB 1

Líon clár ama agus scríobh blagiontráil faoi. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 1) mar chabhair duit. 12

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 12

09/03/2022 22:45

Aonad

Scríobh

Déan na tascanna ar lgh 5–7.

Ire la n

Ná húsáid d’ainm féin (a). Cuir ainm nua ar an scoil (b). Cuir an t-am ag tús an lae (c). Líon isteach an lá – An Luan, An Mháirt, An Chéadaoin, An Déardaoin nó An Aoine (d). Líon isteach na hábhair ó (e) go dtí (i) le do rogha féin. Clár Ama A

An dalta:

(a) _____________________

An scoil:

(b) _____________________ (d) _____________________

• • • • •

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Pioc sonraí do Chlár Ama A agus líon an clár leis na sonraí sin. Critéir ratha:

om pa ny

(c) ______________ (e) _____________________ 10.00 (f) _____________________ Sos Sos 10.45 (g) _____________________ 11.30 (h) _____________________ 12.15

Idirghníomhú cainte

(i) _____________________

An dalta:

An scoil:

6 7 8 9

Cad é an dara rang ar an liosta? Cad atá agat tar éis an tsosa? Cad é an ceathrú rang atá agat? Cén rang atá agat ag deireadh an lae?

at io

Cad is ainm duit? Cad is ainm don scoil? Cén t-am a thosaíonn an lá scoile? Cén lá a roghnaigh tú don tasc seo? Cad é an chéad rang atá ar an gclár ama?

1 2 3 4 5

na l

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine éigin i do rang. Líon Clár Ama B leis na freagraí atá ag do pháirtnéir.

Clár Ama B (a) _____________________ (b) _____________________ (d) _____________________

(c) ______________ (e) _____________________ 10.00 (f) _____________________ Sos Sos 10.45 (g) _____________________ 11.30 (h) _____________________ 12.15

(i) _____________________

Cuir an Clár Ama B atá agat in aice leis an gClár Ama A atá ag do pháirtnéir. Déan seiceáil ar na sonraí. Cén marc a fuair tú as naoi?

Clár na scór Scór =

/9 13

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 13

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

An éide scoile Éisteacht

Rian 1.06

Ire la n of

om pa ny

1 Tá dath _______________________ ar an bpeann luaidhe ar chlé. 2 Tá dath _______________________ ar an bpeann luaidhe idir an ceann buí agus an ceann liath. 3 Tá dath _______________________ ar an bpeann luaidhe sa lár. 4 Tá dath _______________________ ar an bpeann luaidhe ar dheis. 5 Tá dath _______________________ ar an bpeann luaidhe in aice leis an gceann bán. 6 Tá dath _______________________ ar an bpeann luaidhe idir an ceann gorm agus an ceann dubh. 7 Tá an peann luaidhe oráiste idir an ceann _______________________ agus an ceann _______________________.

Féach ar an bpictiúr thíos. Éist leis an taifeadadh agus líon na bearnaí.

Léamh

Déan an tasc ar lch 8.

Freagair na ceisteanna seo bunaithe ar an admháil.

na l

Siopa Emma

at io

An t-am: 10.15 Dáta: 03 Bealtaine

‘An áit is fearr don éide scoile!‘ Admháil1

€20 Geansaí gorm €12 Léine bhán €9 Blús bán €15 Brístí dubha €14 Sciorta liath €12 Stocaí dubha x 6 €82 Iomlán 2 Freastalaí : Joanne

1 2 3 4 5 6 1

Cad is ainm don siopa seo? Cén t-am (i bhfocail) atá ar an admháil? Ainmnigh an mhí atá ar an admháil. Cé mhéad péire stocaí a cheannaigh an duine? Cad é an ball éadaigh3 is costasaí ar an admháil? An raibh Joanne ag obair sa siopa?

receipt

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 14

assistant/attendant

garment

09/03/2022 22:45

Aonad

Tasc ealaíne

Ire la n

Meaitseáil na habairtí thíos leis an bpictiúr ceart. Cuir an t-ainm ceart faoi gach pictiúr.

Meaitseáil

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Tarraing pictiúr de na rudaí ar an admháil agus cuir lipéad (ainm) agus praghas ar gach earra.

Scríobh

at io

na l

om pa ny

1 Is mise Anita agus caithim geansaí gorm agus sciorta liath don éide scoile. Mar aon leis seo tá orainn bróga dubha a chaitheamh. 2 Karl is ainm dom agus níl orainn éide scoile a chaitheamh ar scoil. Mar sin, de ghnáth caithim brístí géine le dath gorm orthu ar scoil agus caipín spóirt atá dearg agus bán. Ach níl cead agam an caipín a chaitheamh sa seomra ranga. 3 Is mise Ciara agus don éide scoile caithim geansaí glas agus brístí dúghorma. Thug an príomhoide rogha do na cailíní brístí a chaitheamh trí bliana ó shin. Bhí mise sásta faoi sin mar rothaím ar scoil gach maidin. 4 Daithí an t-ainm atá ormsa agus sa scoil caithim léine ghorm le geansaí dubh agus brístí liatha. Mar aon leis seo tá orainn carbhat dearg a chaitheamh.

Labhair faoi na dathanna Déan tagairt do thrí rud ón éide scoile An maith leat an éide scoile? Ar mhaith leat aon chuid den éide scoile a athrú?

• • • •

Déan cur síos ar dhá cheann de na héidí scoile atá á gcaitheamh ag an triúr daltaí ar dheis. Critéir ratha:

Nóta faoin aidiacht: Nuair atá an t-ainmfhocal san uimhir iolra, tá an aidiacht san uimhir iolra freisin. Mar shampla: bróg dhubh ach bróga dubha.

Éide scoile Glac grianghraf díot féin agus d’éide scoile ort. Scríobh ceithre abairt faoin éide scoile atá ort.

Déan an tasc ar lch 9.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 15

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Rialacha na scoile Léamh

Ire la n

Tosaíonn an lá scoile ag a naoi. Bí in am. Tá ort an obair bhaile a dhéanamh gach lá. Tá ort an éide scoile (ina hiomlán) a chaitheamh gach lá. Labhair le múinteoir má tá tú ag fágáil an champais. Ith do lón sa cheaintín. Níl cead a bheith ag ithe sna seomraí ranga. Níl cead ag muintir an dara bliain dul chuig an siopa ag am lóin. Ná bí ag cogaint guma ar scoil. Tá cosc iomlán ar an tobac ar scoil. Níl cead a bheith ar na meáin shóisialta ar scoil.

om pa ny

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Léigh na rialacha seo ó Scoil na Saíochta.

Labhairt

Labhair os comhair an ranga faoi na rialacha thuas. Critéir ratha:

at io

na l

• Labhair leis an rang faoi na rialacha atá go maith. • Labhair leis an rang faoi na rialacha atá go dona. • Ar mhaith leat aon riail eile a chur ar an liosta? • Cad é an riail is measa ar an liosta, i do thuairim? Samplaí:

• Tá ort obair bhaile a dhéanamh gach lá. Ní riail mhaith í sin mar tá sos uainn. • Ith do lón sa cheaintín. Is riail mhaith í sin mar ní bhíonn aon bhruscar timpeall na scoile. Rian 1.08

Éisteacht

Éist le fógra an phríomhoide agus líon na bearnaí.

Maidin (1)_______________, a chairde. Tá fáilte romhaibh chuig (2)_______________ na míosa. Tá

cúpla rud le plé agam inniu agus ba mhaith liom tosú le (3)_______________ nua a bheidh curtha

i bhfeidhm maidin (4)_______________. Tá a fhios agaibh go bhfuil (5)_______________ agaibh

(6)_______________ _______________ a bheith agaibh ar scoil. É sin ráite, shocraigh bainistíocht

na (7)_______________ an riail seo a athrú. Ní bheidh cead ag daltaí (8)_______________

_______________ a bheith acu ar scoil ón lá amárach ar aghaidh. Táimid ag súil go gcabhróidh an riail seo le (9)_______________ ar líne a laghdú. Seolfar litir chuig bhur dtuismitheoirí roimh dheireadh an (10)_______________.

Banc focal fón póca, lae, mhaith, bulaíocht, scoile, cead, amárach, tionól, riail, fón cliste LG

Déan an tasc ar lch 10.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 16

09/03/2022 22:45

Aonad

Ríomhphost ón bpríomhoide

Tá an tUasal Mac Gabhann tar éis riail nua a chur i bhfeidhm ar scoil. Léigh an ríomhphost a sheol sé chuig na tuismitheoirí agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Léamh

Ire la n

Chuig: Tuismitheoirí/Caomhnóirí dhaltaí na chéad bhliana Ábhar: Riail nua curtha i bhfeidhm

na l

om pa ny

A thuismitheoirí, Beatha agus sláinte chugaibh. Go raibh míle maith agaibh as ucht bhur gcomhoibriú go dtí seo. Táim sásta go bhfuil na daltaí sa chéad bhliain socraithe isteach go maith. Mar is eol daoibh tá cead ag na daltaí fón póca a bheith acu ar scoil. Ní cheadaítear an fón a úsáid le linn na ranganna, áfach. Chomh maith leis sin, cuireadh riail nua i bhfeidhm an tseachtain seo caite. Beidh cosc ar chluichí fóin ar scoil. Ní bheidh cead ag na daltaí cluichí ar nós Among Us a imirt ar scoil. Míneoidh na cinn bhliana an riail nua dóibh ag an tionól a bheidh ar siúl maidin amárach. Le meas An tUasal Seán Mac Gabhann Príomhoide

4 Ainmnigh an cluiche fóin atá luaite sa ríomhphost. 5 Cathain a bheidh an tionól ar siúl? 6 Ainmnigh an bhliain scoile atá luaite sa ríomhphost.

Scríobh

at io

1 Cad is ainm don phríomhoide? 2 An bhfuil cead ag na daltaí fón póca a bheith acu ar scoil? 3 Cathain a cuireadh an riail nua i bhfeidhm?

Is tuismitheoir dalta atá sa chéad bhliain thú. Scríobh ríomhphost gearr (cúig abairt) chuig an Uasal Mac Gabhann. Cabhróidh na nathanna seo a leanas leat. Critéir ratha: LG Déan an tasc ar lch 11. Déan cinnte na rudaí seo a phlé sa ríomhphost:

• Do bhuíochas a ghabháil • Do thuairim a léiriú • Gur mhaith leat cruinniú a bheith agat leis

Nathanna cabhracha Go raibh maith agat Thank you for... as...

Aontaím leis an riail nua

I agree with the new rule

Ní bheidh … róshásta

…won’t be too happy

Níl ann ach seafóid!

It’s all nonsense!

Ba mhaith liom bualadh leat

I would like to meet you

An mbeidh tú ar fáil?

Will you be available? 17

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 17

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Am sosa sa chlós

om pa ny

Ire la n

Seo daoibh pictiúir dhifriúla de na daltaí i Scoil Íosa ag am sosa.

na l

Picthuiscint

at io

Cá bhfuil na grúpaí daltaí suite sa phictiúr? Meaitseáil na habairtí seo thíos leis na freagraí cearta. A thíos ar chlé

2 Feictear na daltaí ó bhliain a sé ag imirt peile.

B thuas ar chlé

1 Feictear Aoife agus Siún ag cúlchaint.

C thíos ar dheis

4 Feictear grúpa cailíní ag ithe lóin.

D thuas ar dheis

3 Feictear daltaí na Sraithe Sóisearaí ag déanamh staidéir.

Scríobh Roghnaigh pictiúr amháin ón tábla thuas agus scríobh nóta gairid faoi.

Sampla: Aoife agus Siún ag cúlchaint. Tá Aoife agus Siún ag cúlchaint thuas ar dheis sa phictiúr. Tá an bheirt acu ina seasamh in aice leis an mballa. Tá leabhar scoile acu agus tá siad ag cogarnach faoi scannal na scoile. Níl éadaí scoile orthu agus tá spéaclaí ar Aoife. LG

Déan an tasc ar lch 12.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 18

09/03/2022 22:45

Aonad

Scríobh

Cé mhéad duine atá sa phictiúr? Cá bhfuil siad sa phictiúr? Cad atá ar siúl acu? Conas atá siad gléasta?

Ire la n

1 2 3 4

Tasc ealaíne

Cé mhéad duine atá sa phictiúr? Cá bhfuil sibh sa phictiúr? Cad atá ar siúl agaibh? Conas atá sibh gléasta?

thuas ar dheis top right

croílár an phictiúir very centre of the picture

sa lár ar dheis centre right

thíos sa lár bottom centre

thíos ar dheis bottom right

na l

thuas sa lár top middle

at io

thuas ar chlé top left

Codanna den phictiúr

om pa ny

Tasc A: Tarraing pictiúr díot féin agus de do chairde sa chlós ag am sosa. Tasc B: Scríobh nóta gairid faoin bpictiúr. Cabhróidh an stór focal thíos leat. Critéir ratha: 1 2 3 4

sa lár ar chlé centre left

thíos ar chlé bottom left

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Roghnaigh pictiúr eile ón ngreille ar leathanach 18 agus scríobh ceithre abairt faoin bpictiúr. Critéir ratha:

Idirghníomhú cainte

Taispeáin an pictiúr a tharraing tú don duine atá in aice leat. Cuir na ceisteanna seo a leanas air/uirthi. 1 2 3 4

Cad/Cé atá thuas ar chlé? Cad/Cé atá thuas ar dheis? Cad/Cé atá i gcroílár an phictiúir? Cad/Cé atá thíos ar dheis?

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 19

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Gníomhaíochtaí seach-churaclaim

Léamh

Am: 4.30–5.30 Áit: Seomra Staire

8.00 r.n.–8.45 r.n. Áit: Halla Spóirt

An Mháirt

AN LUAN

14ú Feabhra

13ú Feabhra Club Ealaíne Am: 4.30– 5.30 Áit: Seomra Ealaíne

Ullmhúchán don Seó Tallaine

An Chéadaoin 15ú Feabhra Cleachtadh Cóir Am: 3.45–4.45 Áit: Seomra Ceoil

10ú Feabhra Comórtas Díospóireachta

Am: 4.00–5.30 Áit: Leabharlann

AN DÉARDAOIN 16ú Feabhra Peil Ghaelach Am: 3.45—4.45 Áit: Páirc Imeartha

at io

na l

Am: 4.00–6.00 Áit: Seomra Ceoil

9ú Feabhra Aclaí le Paidí Am: 4.00–4.45 Áit: Halla Spóirt

Ire la n

Am:

Ciorcal Comhrá Am: Am lóin Áit: Seomra Gaeilge

An Aoine

7ú Feabhra Traenáil Leadóige

An Chéadaoin An Déardaoin 8ú Feabhra

om pa ny

6ú Feabhra Club Fichille

An Mháirt

An Luan

Léigh go cúramach an clár fógraí faoi na himeachtaí a bheidh ar siúl i Scoil Naomh Bríd agus freagair na ceisteanna a bhaineann leis.

AN AOINE

17ú Feabhra Cóisir Cháirióice

Am: 4.00–6.00 Áit: Amharclann

Fíor nó bréagach?

An bhfuil na habairtí seo a leanas fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

✔

✘

1 Buailfidh an Club Fichille le chéile Dé Luain an 13ú Feabhra.

2 Beidh traenáil leadóige ar siúl sa tráthnóna. 3 Beidh dhá ghníomhaíocht dhifriúla ar siúl sa seomra ceoil.

4 Beidh peil Ghaelach ar siúl sa halla spóirt.

5 Mairfidh an t-ullmhúchán don seó tallainne uair an chloig.

Scríobh

Freagair na ceisteanna thíos. 1 Cén lá a bheidh an chóisir cháirióice ar siúl? 2 Cad a bheidh ar siúl sa leabharlann? Cuir tic sa bhosca ceart. cleachtadh cóir

3 4 5 6

cóisir cháirióice

comórtas díospóireachta

An mbeidh gníomhaíocht ar siúl gach lá den tseachtain scoile? Cén uair a bheidh an cleachtadh cóir ag tosú ar an gCéadaoin an 15ú Feabhra? Cad a bheidh ar siúl ar an Déardaoin an 16ú Feabhra? Ainmnigh an dá ghníomhaíocht a bheidh ar siúl sa seomra ceoil.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 20

09/03/2022 22:45

Aonad

Clubanna na scoile

Banc focal club scríbhneoireachta, club fichille, club drámaíochta, club leabhar, club ceoil, club cócaireachta, club ealaíne, club grianghrafadóireachta

Rian 1.09

Éisteacht

at io

na l

om pa ny

Ire la n

Meaitseáil na pictiúir thíos leis na focail chearta. Is féidir na focail a aimsiú ar teanglann.ie nó focloir.ie más maith leat.

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Meaitseáil

Beidh ceann bliana an dara bliain ag labhairt leis na daltaí faoi na clubanna éagsúla a bheidh ag bualadh le chéile an tseachtain seo. Éist leis an bhfógra agus freagair na ceisteanna thíos. Líon isteach na focail atá ar iarraidh.

An Luan

6ú Márta

______________

Am: 4.30–5.30 Áit: An Chistin

An Mháirt

An Chéadaoin

An Déardaoin

An Aoine

7ú Márta Club Fichille Am: 3.45–4.45 Áit:

8ú Márta Club Grianghrafadóireachta Am:

9ú Márta

10ú Márta Club Leabhar Am: 4.00–________ Áit: Leabharlann

______________

______________ Am: 4.00–4.45 Áit: Seomra Ceoil

Áit: Seomra Ealaíne

Déan na tascanna ar lch 13.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 21

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

An seomra ranga Picthuiscint

Ire la n

Cén t-am é sa phictiúr seo? Cé mhéad cailín atá sa rang seo? An seomra ealaíne nó seomra tíreolaíochta é seo? Cén dath atá ar gheansaí an bhuachalla atá chun tosaigh ar chlé?

om pa ny

1 2 3 4

Freagair na ceisteanna seo bunaithe ar an bpictiúr.

Fíor nó bréagach?

na l

An bhfuil na habairtí seo a leanas fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart. ✔

✘

at io

1 Tá seachtar daltaí sa rang seo. 2 A cúig a chlog atá ann. 3 Níl an doras ar oscailt.

4 Is scoil mheasctha í seo.

5 Tá córas fuaime sa seomra seo.

6 Tá cuma sách sásta ar na daltaí seo.

Scríobh

Scríobh ocht gceist faoin seomra ranga ina bhfuil tú féin. Critéir ratha: • • • •

Líon na ndaoine atá sa seomra Rudaí ar na ballaí Na dathanna sa seomra Áit a bhfuil rudaí éagsúla sa seomra

Idirghníomhú cainte Cuir na ceisteanna a scríobh tú thíos ar dhuine éigin i do rang. 22

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 22

09/03/2022 22:46

Aonad

An oifig

Go raibh maith agat

Ire la n

Seo fón póca Chiara Oifig an Rúnaí

om pa ny

Tá brón orm faoi seo...

Léigh na hailt seo faoi Chiara agus a fón póca.

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Léamh

1 Chuir rúnaí na scoile glaoch ar theach Chiara agus d’inis sí an scéal dá hathair. Mhínigh sí don athair go mbeadh air teacht chuig an scoil leis an bhfón a phiocadh suas. Dúirt an t-athair gur thuig sé sin.

2 Bhí Ciara ina suí sa seomra ranga ach ní raibh sí ag éisteacht leis an múinteoir. Thosaigh sí ag féachaint ar a fón póca agus sheol sí cúpla téacs chuig a cairde. Chonaic an múinteoir í agus ní raibh an múinteoir sásta.

at io

na l

3 Léim an t-athair isteach sa charr ag a trí a chlog agus chuaigh sé chuig an scoil. Ní raibh sé sásta le Ciara faoi seo. Shiúil sé chuig an oifig agus labhair sé leis an rúnaí ar feadh nóiméid. Thug an rúnaí an fón dó agus d’imigh sé arís.

4 Chuaigh an múinteoir chuig oifig na scoile leis an bhfón agus thug sé an fón do rúnaí na scoile. Labhair an múinteoir leis an rúnaí ar feadh dhá nóiméad agus ansin shiúil an múinteoir chuig an seomra foirne.

Meaitseáil

Cuir an uimhir cheart faoi gach litir sa ghreille. B

Scríobh Scríobh an scéal arís ach cuir na briathra san aimsir láithreach. Úsáid na briathra seo sa scéal ach níl siad san ord ceart. Briathra: • níl, seolann, tá, feiceann, cuireann, tosaíonn • labhraíonn, tugann, insíonn, míníonn, go bhfuil, deir • léimeann, go dtuigeann, siúlann, téann, imíonn

Déan an tasc ar lch 14.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 23

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

1 fón póca 2 cluasáin 3 ríomhaire

7 micreafón 8 fuaim 9 teachtaireacht

BEO

Iníon Ahern

Dia duit. Níor thósaigh an cruinniú fós...

An bhfuil gach duine anseo?

10 beoshruth 11 forsheomra 12 óstach

om pa ny

4 cruinniú ar líne 5 scáileán 6 taobh-bharra

Clu Be asái osh n r ut h

Meaitseáil an focal ceart leis an bpictiúr ceart. Féach ar an bhfoclóir ar leathanach 402 má tá cabhair uait.

Ire la n

Meaitseáil

Féach ar an néal focal de théarmaí teicneolaíochta ar dheis. Téigh tríd an stór focal faoin néal.

Taobh-bharra Forsheomra

Teicneolaíocht

Rí om Sc h M a ic C áil ire Ó rea ru eá st f i n ac ón nn h iú Fón Póca Fuaim Teachtaireacht

An scoil ar an néal

na l

Go raibh maith agat as an eolas sin

at io

09:30 ✔✔

Éisteacht

Rian 1.10

Éist leis an óstach Iníon Walters agus líon na bearnaí san alt thíos. Bain úsáid as na focail ón tasc deireanach. Bí cúramach leis an túslitir sa tasc seo.

Anois, a scoláirí, cuirfimid tús leis an (1) gcr_______________. Iníon Walters is ainm dom agus is mise an (2) t-ós_______________ inniu. Tá súil agam go bhfuil na (3) cl_______________ ar fad ag obair. Múchfaidh mé na (4) mi_______________ fad is atá mé ag caint. Ach má tá ceist ag éinne, seol (5) te_______________ chugam ar an taobh-bharra. Má tá aon fhadhb ann leis an (6) sc_______________ nó leis an (7) bhfu_______________, ná bí buartha – déanfaidh mé taifeadadh den (8) bhe_______________ agus cuirfidh mé sin chugaibh amárach. An bhfuil éinne fós san (9) fho_______________?

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 24

09/03/2022 22:46

Aonad

Comhrá ar ‘CadsAip’ Bhí Cian as láthair agus chuaigh sé i dteagmháil lena chairde ar aip na scoile chun nuacht an lae a fháil. Léigh an comhrá anseo.

Is é an Mháirt seo chugainn an spriocdháta. 17:45

4 Cian

om pa ny

Bhuel, a chomrádaí, mhothaíomar uainn thú sa chorpoideachas inniu. Bhí cluiche mór peile againn agus ní raibh aon chúl báire ceart againn. Tar ar ais go luath. Tar éis an chorpoideachais bhí scrúdú staire ag an rang ( ach ní bhfuaireamar aon obair bhaile ansin, buíochas le Dia. 17:50

3 Michal

@Michal Cén scór a bhí ann sa chluiche? @Wendy Ar thug an tUasal Ó Riagáin aon nathanna dúinn don aiste? 17:52 ✔✔

6 Wendy

@Cian Thug sé, cinnte. Seolfaidh mé pictiúr de na nathanna chugat i gceann tamaillín. 18:01

Chailleamar sa deireadh ar scór 3-1 Fuair Tony cúl dúinn sa dara leath ach ní raibh mórán seansanna eile againn chun an fhírinne a rá.

Ire la n

Ní maith liom a chloisteáil go raibh tú tinn. Tá súil agam go bhfuil biseach ort anois. Tá orainn aiste a scríobh sa Ghaeilge faoinár gceantar (200 focal)

A chairde, conas atá sibh? Bhí orm fanacht sa bhaile mar bhí slaghdán orm. Dúirt mo mham liom go raibh orm an obair bhaile a fháil anseo agus é a dhéanamh. 17:30 ✔✔

5 Michal

2 Wendy

1 Cian

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Léamh

7 Cian

GRMMA as an eolas sin, a dhaoine uaisle. Feicfidh mé go luath sibh. 18:03 ✔✔

at io

Scríobh

na l

17:54

Freagair na ceisteanna a ghabhann leis an gcomhrá. 1 Cé a bhí as láthair an lá seo?

2 Cén t-am a sheol Wendy a céad téacs? Cuir tic sa bhosca ceart.

(a) ag ceathrú tar éis a cúig (b) ag leathuair tar éis a trí

3 Cén scrúdú a bhí ar siúl an lá seo? Cuir tic sa bhosca ceart.

(a) an Ghaeilge

(b) an stair (c) an corpoideachas 4 Cad is ainm don mhúinteoir Gaeilge atá ag Cian?

Teachtaireachtaí Seol cúpla teachtaireacht Gaeilge chuig do chairde sa rang agus coinnigh gabháil scáileáin (screenshot) mar thaifeadadh den chomhrá. Cuir i do phunann iad, más maith leat. 25

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 25

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Gaelbhratach Léamh

om pa ny

Ire la n

Is mise Simon Ó Ceallaigh agus táim sa dara bliain. Táim i mo bhall de chlub na Gaeilge ar scoil. An bhliain seo caite shocraíomar páirt a ghlacadh i nGaelbhratach. D’fhreastail mé ar choláiste samhraidh sa Ghaeltacht sa bhliain 2019 agus bhí mé ag iarraidh an Ghaeilge a chur chun cinn1 ar scoil. Ní labhraíonn na daltaí Gaeilge taobh amuigh den seomra ranga agus is mór an trua é,2 dar liom. Bhí mé ag iarraidh spreagadh a thabhairt do gach aon duine. Tháinig aoichainteoir ó Ghaelbhratach go dtí an scoil agus thug sé an-chabhair dúinn. Tá cuntais ag Gaelbhratach ar na meáin shóisialta freisin agus tugann siad an-spreagadh dúinn.

Léigh faoin scéim ‘Gaelbhratach’ agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis an alt.

Bhí orainn spriocanna3 a bhaint amach agus cúpla athrú4 a dhéanamh sular bronnadh an Ghaelbhratach ar an scoil. Chuireamar go leor imeachtaí éagsúla5 ar siúl. Rinne foireann na scoile tionól6 Gaeilge d’eagraíomar tráth na gceist tar éis am scoile; glaonn na múinteoirí an rolla as Gaeilge gach maidin; agus bíonn cóisir cháirióice7 le ceol Gaelach ar siúl gach dara seachtain.

na l

Bronnadh Gaelbhratach ar an scoil i Mí Aibreáin. Is féidir le muintir na háite8 an bhratach a fheiceáil taobh amuigh den phríomhdhoras. Táim an-sásta gur ghlacamar páirt i nGaelbhratach. Tá dearcadh níos dearfaí ag gach aon duine i leith na Gaeilge anois.

at io

1 Cén bhliain ina bhfuil Simon ar scoil? 2 Ainmnigh rud amháin a rinne Simon sa bhliain 2019. 3 Cé a tháinig go dtí an scoil? Cuir tic sa bhosca ceart. An tAire Oideachais

céiliúrán

aoichainteoir ó Ghaelbhratach

4 Cad a dhéanann na múinteoirí gach maidin? 5 Cad a bhíonn ar siúl gach dara seachtain? Cuir tic sa bhosca ceart.

tráth na gceist

tionól

cóisir cháirióice

6 Cathain a bronnadh Gaelbhratach ar an scoil? 7 Cá mbíonn an bhratach le feiceáil? Cuir tic sa bhosca ceart. sa cheaintín

taobh amuigh den phríomhdhoras

i gclós na scoile

8 An bhfuil Simon sásta gur ghlac an scoil páirt i nGaelbhratach, meas tú?

Cúinne na gramadaí

Aimsigh dhá shampla de na rudaí seo a leanas san alt. Orduimhir

to advance/better

karaoke party

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 26

Réamhfhocal

it’s a great pity

targets

Féach ar na léaráidí ar lgh 352, 354, 356, 358 agus 362 mar chabhair duit.

Briathar rialta

changes

various activities

Briathar neamhrialta

assembly

local people

09/03/2022 22:46

Aonad

Gaeilge24 Léigh faoi chlub Gaeilge ar scoil agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis an alt.

Ire la n

Is mise Sinéad Ní Cheallaigh agus táim i mo bhall den chlub Gaeilge ar scoil. D’éirigh liom cead a fháil ón leasphríomhoide agus ón gceann bliana1 páirt a ghlacadh sa dúshlán Gaeilge24.

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Léamh

Ghlac na daltaí sa dara bliain agus sa tríú bliain páirt sa dúshlán. Bhí orainn foirm iarratais2 a sheoladh chuig Conradh na Gaeilge agus sheol siad pacáistí3 iontacha chugainn. Bhí t-léine ghorm a raibh ‘Labhair Gaeilge Liom’ scríofa uirthi, banda láimhe,4 cárta frásaí, teastas5 agus cárta urraíochta6 sa phacáiste. Ba é aidhm an dúshláin7 ná go labhródh gach dalta as Gaeilge ar feadh 24 uair an chloig.

om pa ny

Bhí sé go hálainn bratach ghorm a fheiceáil ar an lá. Bhí t-léine ghorm ar gach aon dalta sa dara bliain agus sa tríú bliain. D’eagraíomar imeachtaí éagsúla don lá le cabhair ó Chonradh na Gaeilge. Chuireamar tús spleodrach8 leis an lá le seisiúin HIIT sa halla spóirt. Thugamar faoi rang ióga ag am lóin agus bhí mé ar mo sháimhín só. Ag deireadh an lae cuireadh comórtas grianghrafadóireachta9 ar siúl ar thailte na scoile. D’éirigh go hiontach leis an lá, dár liom. D’imigh gach dalta abhaile go bródúil le teastas óir10 ina lámh aige/aici.

Buntuiscint 1 _________________ is ainm don dúshlán. 2 Ghlac _________________ páirt sa dúshlán. 3 Cad a sheol Conradh na Gaeilge chuig an scoil? Cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt.

na l

5 Cad a chaith na daltaí ar an lá? 6 Cén t-imeacht a bhí ar siúl ar maidin? 7 Cén t-imeacht a bhí ar siúl ag am lóin? 8 Cad a fuair gach dalta ag deireadh an lae?

teastas

banda láimhe léine

t-léine

at io

boscaí comharthaí pacáistí 4 Cuir ciorcal timpeall na rudaí a bhí sa phacáistí.

cárta frásaí

greamáin

banda gruaige

cárta urraíochta

Léirthuiscint

9 Ar mhaith leat féin páirt a ghlacadh i nGaeilge24? I do chóipleabhar, scríobh dhá fháth le do fhreagra.

✔ Níor mhaith liom páirt a ghlacadh i nGaeilge24 mar … ✘

Ba mhaith liom páirt a ghlacadh i nGaeilge24 mar …

Labhairt

Cleachtadh MRB 1

Déan an tasc ar lch 15.

Tá tú i do bhall den chlub Gaeilge ar scoil. Beidh tú ag bualadh leis an leas-phríomhoide go luath chun cead a fháil uaidh imeacht nua a chur ar siúl ar scoil. Tá an club Gaeilge ag iarraidh an Ghaeilge a chur chun cinn taobh amuigh den seomra ranga. Scríobh an óráid a bhronnfá air/uirthi. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 3) mar chabhair duit. 1 7

year head

application form

aim of the challenge

lively

packages

wristband

photography competition

5 10

certificate

sponsorship card

gold certificate

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 27

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Na briathra rialta san aimsir láithreach Rialacha

Tá na gutaí scartha sa réimniú seo.

Féach ar Léaráid A, Cuid 2 (lch 352).

An dara réimniú – briathra fada

éist, sroich, scríobh, glan, féach

tosaigh, críochnaigh, oscail, foghlaim

Ire la n

An chéad réimniú – briathra gearra

Tá dhá ghrúpa (réimniú) briathra sa Ghaeilge:

Dhá cheist faoin mbriathar rialta:

• An bhfuil an fhréamh caol nó leathan? – seo ceist faoi na gutaí sa bhriathar. • An bhfuil an briathar gearr nó fada? – seo ceist faoi na siollaí.

Caol

• i agus e = na gutaí caola • a, o agus u = na gutaí leathana

i e

Na gutaí

Leathan

om pa ny

Na siollaí

a o u

• Bíonn siolla amháin ag briathra gearra – mar shampla: glan agus éist – an chéad réimniú. • Bíonn dhá shiolla ag briathra fada – mar shampla: bailigh agus tosaigh – an dara réimniú. Éist le

Tá an briathar seo gearr agus caol.

Fréamh = éist

Glan

Tá an briathar seo gearr agus leathan.

Fréamh = glan

Foghlaim

Tá an briathar seo fada agus caol.

Fréamh = foghlaim

Tosaigh

Tá an briathar seo fada agus leathan.

Fréamh = tos

na l

Tá trí chuid den bhriathar le meas agat: 1 an fhréamh + 2 an lár + 3 an chlib (le gach briathar) 2 An lár

at io

1 An fhréamh An chéad réimniú

i/ai i (gearr) (e)a

Éist Sroich Scríobh Glan Féach

An dara réimniú Tos Críoch Oscl Foghlaim

í/aí í (fada)

Déan an tasc ar lch 16.

Níl aon tionchar ag an mbriathar ar an gclib.

m – mé san aimsir láithreach mid – muid/sinn san aimsir láithreach nn – gach duine eile san aimsir láithreach Cogar From I to we, just add -id.

(a)ío

Cogar In the verb foghlaim, all of the verb is the fréamh. LG

3 An chlib

Nuair atá an briathar fada, bíonn síneadh fada ar an i sa lár san aimsir láithreach – mar shampla: Críochnaíonn tú.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 28

10/03/2022 08:53

Aonad

An pearsa

An modh ordaitheach mé

muid/sinn

An chéad réimniú

Ire la n

An briathar

Réimnithe san aimsir láithreach

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

An fhréamh: Tá fréamh dhifriúil ag gach briathar – tá fréamh ar leith ag gach briathar. An lár: Tá litriú an láir bunaithe ar an mbriathar – briathar gearr/fada = lár gearr/fada. An chlib: Athraíonn an chlib leis an aimsir agus ní athraíonn sé leis an mbriathar.

eile (tú, sé, sí, siad, srl.)

féachaim ar

féachaimid ar

féachann siad ar

éist + le

éistim le

éistimid le

éisteann sé le

scríobh

scríobhaim

scríobhaimid

scríobhann sí

glan suas

glanaim suas

glanaimid suas

glanann sé suas

sroich

sroichim

sroichimid

sroicheann sí

om pa ny

féach + ar

An dara réimniú imrím

roghnaigh

roghnaím

freastail + ar

freastalaím ar

foghlaim

foghlaimím

tosaigh

tosaím

críochnaigh

críochnaím

imríonn siad

roghnaímid

roghnaíonn tú

freastalaímid ar

freastalaíonn siad ar

foghlaimímid

foghlaimíonn sí

tosaímid

tosaíonn sé

críochnaímid

críochnaíonn siad

na l

Tasc foclóra

imrímid

imir

Scríobh

at io

Aimsigh an modh ordaitheach (uimhir iolra) de gach briathar thuas ar focloir.ie. Sampla: féach (uimhir uatha), féachaigí (uimhir iolra).

Cuir na habairtí seo san aimsir láithreach. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh. D’éisteamar leis an múinteoir. D’imir mé cispheil ag am lóin. Thosaigh an lá scoile ag a naoi a chlog. D’fhéachamar ar TG4 Dé hAoine. Shroich Damian an scoil ag leathuair tar éis a hocht gach maidin. 6 D’fhoghlaimíomar cúpla focal nua gach lá.

1 2 3 4 5

Leid: Bí cúramach leis an bpearsa.

Éisteacht

Rian 1.07

Éist leis an deachtú seo agus scríobh síos na habairtí – tá gach abairt san aimsir láithreach.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 29

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Nuachtlitir do mhuintir an dara bliain Léamh

Nuachtlitir Scoil Naomh Eoin

Ire la n

Meán Fómhair 2023 FÁILTE AR AIS!

Siúlóid urraithe Beidh na daltaí sa dara bliain ag dul ar shiúlóid urraithe Dé Luain seo chugainn. Seolfar na cártaí urraíochta abhaile inniu. Iarraimid ar gach dalta A10 a bhailiú.

Fáilte romhaibh ar fad ar ais don scoilbhliain nua. Ba mhaith liom fáilte mhór a chur roimh na daltaí nua sa chéad bhliain go háirithe. Bliain dhúshlánach a bhí againn anuraidh ach táimid ag súil le bliain iontach, gníomhach a bheith againn anseo i Scoil Naomh Eoin. Tá beirt mhúinteoirí nua ar an bhfoireann i mbliana: an tUasal Ó Murchú (múinteoir staire) agus Iníon Ní Cheallaigh (múinteoir mata). Tá súil agam go gcuirfidh sibh fáilte rompu. Le meas, Iníon Ní Shúilleabháin Príomhoide

om pa ny

FÓGRAÍ BEAGA

Aoichainteoir na míosa Beidh Ógie Ó Céilleachar ag tabhairt cuairt ar na daltaí sa dara bliain ag deireadh na míosa. Labhróidh sé faoina úrscéal iontach Cúpla. Beidh an chaint ar siúl sa leabharlann.

Léigh an nuachtlitir agus freagair na ceisteanna a ghabhann léi.

Staidéar sa leabharlann Tosóidh an staidéar Dé Céadaoin seo chugainn. Beidh sé ar siúl do dhaltaí sóisearacha sa halla spóirt agus sa leabharlann do dhaltaí sinsearacha. Tá ar gach dalta an fhoirm iarratais a thabhairt d’Iníon Ní Cheallaigh roimh an Máirt.

1 Dar leis an bpríomhoide, bhí 2022... Cuir tic sa bhosca ceart. díomách

draíochtúil

na l

dúshlánach

at io

2 Cén t-ábhar atá an tUasal Ó Murchú ag múineadh? 3 Cad a sheolfaidh an príomhoide sa phost inniu?

€15

4 Beidh ar na daltaí ______________________ a bhailiú. Cuir tic sa bhosca ceart. €6

€10

5 Cé chomh minic agus a thagann aoichainteoir go dtí an scoil?

6 Cá mbeidh an chaint le hÓgie ar siúl?

7 Cathain a bheidh an staidéar ag tosú?

Fíor nó bréagach? An bhfuil na habairtí seo a leanas fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart. ✔

✘

1 Déanfaidh na daltaí sóisearacha staidéar sa leabharlann. 2 Déanfaidh na daltaí sinsearacha staidéar sa halla spóirt. 3 Ní gá do gach dalta foirm a thabhairt isteach. 4 Tabharfaidh na daltaí na foirmeacha d’Iníon Ní Cheallaigh. 30

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 30

09/03/2022 22:46

Aonad

Gnáthlá scoile Léigh faoi ghnáthlá scoile Laoise a chuir sí ar an aip DéScríobh.

DéScríobh

Ire la n

Maidin Dúisím go luath.

7.00 r.n.

Glacaim cith. Ním m’aghaidh agus scuabaim m’fhiacla.

7.25 r.n.

Cuirim píosa smididh orm.

7.35 r.n.

Ithim mo bhricfeasta.

8.00 r.n.

Téim ar an mbus chun na scoile.

8.30 r.n.

Sroichim an scoil agus faighim mo chuid leabhar ón taisceadán.

11.15 r.n.

Sos beag agus smailc bheag.

Lón sa cheaintín Tráthnóna Cleachtadh cóir.

17.00 i.n.

Téim abhaile ar an mbus.

16.00 i.n.

om pa ny

13.15 i.n.

6.45 r.n.

Iarnóin

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Léamh

Oíche Déanaim staidéar sa bhaile.

20.00 i.n.

Ithim dinnéar.

20.45 i.n.

Féachaim ar Netflix.

21.30 i.n.

Téim ar aipeanna éagsúla ar m’fhón.

22.00 i.n.

Téim a luí.

na l

18.00–20.00

at io

09:30

Idirghníomhú cainte Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhaoine eile sa rang. Ainmnigh dhá rud a dhéanann Laoise ar maidin. Cad a itheann Laoise mar smailc bheag? Cé mhéad uair a théann Laoise ar an mbus gach lá? An ndéanann Laoise aon ghníomhaíocht seach-churaclaim? Cé mhéad uair an chloig a chaitheann Laoise ag déanamh staidéir? Cén t-am a théann Laoise a luí?

1 2 3 4 5 6

Scríobh Bain úsáid as an aip nótaí ar d’fhón póca le scríobh faoi do ghnáthlá scoile. Critéir ratha: LG

• Úsáid a bhaint as emojis • Scríobh faoin maidin, iarnóin, tráthnóna agus oíche

Déan an tasc ar lch 17.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 31

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Dán: ‘Jeaic ar Scoil’ Éisteacht agus léamh

Rian 1.12

Éist leis an dán agus tú ag léamh.

‘Jeaic ar Scoil’

Ire la n

Literature

teideal an dáin JEAIC AR SCOIL ainm an fhile le Dairena Ní Chinnéide

Glan díot gaineamh1 na trá

Briathra ón dán

Is oscail an doras don fhómhar, Bronn ort féin éide Go bpriocfaidh priocfaidh sceacha na léine 2

Do mhuineál óg beag

om pa ny

glan

oscail

bronn aithin

Is go dtógfar ón mbosca na bróga

póg

A mboladh boladh3 leathair ina anlann4 agat.

cas

siúil

Tá’n tú sé mbliana d’aois.

slog

na l

D’aithníos le huaibhreacht uaibhreacht5 do chrógacht6

gluais

Is tú ag déanamh ar stad an bhus.

caith

at io

‘Ná póg mé, Mam,’ a dúraís,

‘I’ll wait by myself.’ Chasas mo shála7 ar mo bháibín óg Go dtáinig fás aon oíche8 air Faoi cheobhrán brothallach9 na maidine.

Meaitseáil Féach ar an liosta briathra in aice leis an dán. Cuir an focal ceart i ngach bosca sa ghreille.

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 151–54.

turn

kiss

clean

open

walk

swallow

move

try on (éadaí)

spend/throw

recognise

sand

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 32

prick

smell

sauce

pride

bravery

heels

growth spurt

humid mist

09/03/2022 22:46

Aonad

Ainmfhocail ón dán

Go dtugfainn leathshúil fén gcuirtín

gaineamh

Go n-imeodh sé slán

léine

Ire la n

Le fiosracht tartmhar gan teorainn. teorainn 11

doras

Go slogfadh10 an fhoghlaim é

boladh

Tá sé sé mbliana d’aois.

anlann báibín

Gluais leat fé cheol

oíche

Feairín beag seanchríonna13

cuirtín

Is fé ghrá do mhuintire mhuintire.12

ceol

A chaith seal14 anso cheana Lena shúilibh donna

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Is shiúlaíos isteach abhaile

om pa ny

grá

Ar leathadh le hiontas As bheith beo sa tsaol. Nach álainn a bheith

Sé mbliana d’aois.

Déan na tascanna ar lch 18.

na l

Meaitseáil

at io

Cuir lipéad ar gach pictiúr anseo. Úsáid an liosta de na hainmfhocail atá in aice leis an dán.

Scríobh

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 401.

Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cad é teideal an dáin? 2 Cé a scríobh an dán? 3 Cé mhéad duine atá sa dán seo? Cuir tic sa bhosca ceart. duine 10

swallow

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 33

beirt 11

4 5 6 7

Cén aois atá Jeaic? Cá bhfuil sé ag dul sa dán seo? Cén dath atá ar shúile Jeaic? Cad a dúirt Jeaic lena mháthair ag stad an bhus? 8 Ar thaitin an dán seo leat?

triúr

thirsty enquiry without limit

family

wise

period of time

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Scéalchlár den dán Léamh

Cuireann Jeaic an léine nua don scoil agus na bróga nua air. Tá boladh deas ar na bróga nua.

Téann an mháthair go dtí stad an bhus le Jeaic. Ach níl Jeaic sásta póg a fháil óna mham.

na l

om pa ny

Chaith Jeaic an samhradh ar an trá. Ach anois i Mí Mheán Fómhair tá sé ag dul ar scoil.

Ire la n

Léigh scéal an dáin déanta le pictiúir agus abairtí simplí (scéalchlár).1

Ba mhaith leis an máthair go mbeadh Jeaic sona sásta ar scoil agus é ag foghlaim rudaí nua.

at io

Siúlann an mháthair ar ais go dtí an teach agus féachann sí ar Jeaic tríd an bhfuinneog.

Ceapann an file gur rud deas é a bheith sé bliana d’aois.

Scríobh

Freagair na ceisteanna seo a leanas. Cé mhéad duine atá sa chéad phictiúr den scéal? Cá bhfuil Jeaic sa dara pictiúr? An bhfuil an mháthair sa bhaile nó ar scoil sa ceathrú pictiúr? Scríobh dhá abairt, i d’fhocail féin, faoi cheann de na pictiúir sa scéal.

1 2 3 4

Tasc ealaíne

Cleachtadh MRB 1

Dear scéalchlár le sé phictiúr ar storyboardthat.com nó a mhacasamhail don dán ‘Jeaic ar Scoil’ agus scríobh script san aimsir láithreach chun dul leis an gclár. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 5) mar chabhair duit.

storyboard

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 34

09/03/2022 22:46

Aonad

Anailís shimplí ar an dán

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Léamh Léigh an t-alt seo faoin bhfile. Tá tuilleadh eolais ar fáil ag portraidi.ie.

Ire la n

Téarmaí litríochta

Rugadh Dairena Ní Chinnéide i gCorca Dhuibhne i gContae Chiarraí i Mí Lúnasa sa bhliain 1969. Is file dátheangach1 í agus tá naoi gcnuasach2 filíochta foilsithe aici. Mar aon leis an bhfilíocht bhí dhá dhráma raidió ag Dairena ar RTÉ. Is aisteoir í freisin agus bíonn sí ar an stáitse go minic. Tá sí ina cónaí sa Ríocht3 fós.

téama

mothúcháin

emotions

teideal

suíomh

location/setting

canúint

Tá tuilleadh téarmaí filíochta le fáil ar lch 372.

Príomhcharachtar

theme

main character

title

dialect

om pa ny

príomhcharachtar

Is é an buachaill Jeaic an príomhcharachtar sa dán seo.

Téama

Tá an file ag machnamh ar an lá a thosaigh a mac ar scoil agus sin téama an dáin.

na l

Na mothúcháin An teideal

at io

Is é an grá an mothúchán is láidre sa dán seo ach feiceann tú an brón agus an bród freisin sa dán. Tá an teideal fíor shimplí ach fós tá scéal iomlán an dáin sa teideal.

Suíomh an dáin

Tá an dán seo suite idir teach Jeaic agus stad an bhus.

Canúint an dáin

Scríobhadh an dán seo i gcanúint na Mumhan. Tiocfaidh tú ar chanúintí le linn do thurais foghlama. Gramadach

An chanúint – Gaeilge na Mumhan

An caighdeán

Gramadach

tá’n

an aimsir láithreach

tá

an aimsir láithreach

d’aithníos

an fhoirm tháite*

d’aithin mé

an fhoirm scartha**

chasas

an aimsir chaite

chas mé

shiúlaíos

an aimsir chaite

shiúil mé

* An fhoirm tháite = nuair a bhíonn

fén

réamhfhocal + an t-alt

faoin

an forainm agus an briathar le chéile in

fé

réamhfhocal

faoi

súilibh

uimhir iolra

súile

aon fhocal amháin – mar shampla: Táim. ** An fhoirm scartha = nuair a bhíonn an briathar agus an forainm scartha – mar shampla: Tá mé.

bilingual

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 35

collection

Kingdom (Kerry)

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche do bheirt

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin imir an cluiche seo le daoine eile sa rang. Scríobh na litreacha A, B, C agus D ar phíosaí páipéir. Cuir na litreacha béal faoi (face down) ar an mbord. Piocann gach duine dhá litir. Scríobh amach na ceisteanna agus freagair i do chóipleabhar iad. Tá 25 nóiméad (20 ceist an duine) ag an mbeirt. 5 Déan é seo in aghaidh an chloig. Déan taifead ar an scór ag bun an leathanaigh. 6 Déan seiceáil ar na freagraí atá ag an duine eile sa chluiche. Má tá an scór céanna ag an mbeirt, beidh an bua ag an duine is tapúla a chríochnaíonn an tasc. Ceisteanna B

Cad é an Ghaeilge ar April?

Cad é an Ghaeilge ar May?

Cad é an Ghaeilge ar September?

Cad é an Ghaeilge ar June?

Litrigh an uimhir phearsanta: 7

Litrigh an uimhir phearsanta: 5

Litrigh an uimhir phearsanta: 2

Litrigh an uimhir phearsanta: 8

Cad é history as Gaeilge?

Cad é science as Gaeilge?

Cad é geography as Gaeilge?

Cad é PE as Gaeilge?

at io

na l

Scríobh an t-am i bhfocail:

Aistrigh an abairt seo: They are headphones.

Aistrigh an abairt seo: It is a computer.

Aimsigh rud éigin sa seomra ranga a bhfuil dath dearg air.

Aimsigh rud éigin sa seomra ranga a bhfuil dath gorm air.

Aimsigh rud éigin sa seomra ranga a bhfuil dath dubh air.

Aimsigh rud éigin sa seomra ranga a bhfuil dath glas air.

Cuir an briathar seo in abairt san aimsir láithreach: Sroich

Cuir an briathar seo in abairt san aimsir láithreach: Foghlaim

Cuir an briathar seo in abairt san aimsir láithreach: Scríobh

Cuir an briathar seo in abairt san aimsir láithreach: Éist

Scríobh síos an dara líne den dán ‘Jeaic ar Scoil’.

Scríobh síos an tríú líne den dán ‘Jeaic ar Scoil’.

Scríobh síos an chéad líne den dán ‘Jeaic ar Scoil’.

Scríobh síos an ceathrú líne den dán ‘Jeaic ar Scoil’.

Cad é poet as Gaeilge?

Cad é title as Gaeilge?

Cad é location as Gaeilge?

Cad é dialect as Gaeilge?

Cad é top left as Gaeilge?

Cad é bottom right as Gaeilge?

Cad é top right as Gaeilge?

Cad é bottom left as Gaeilge?

Ed e Th ©

Scríobh an t-am i bhfocail:

Aistrigh an abairt seo: It is a keyboard.

Aistrigh an abairt seo: It is a screen.

Ceisteanna D

om pa ny

Ceisteanna A

Scríobh an t-am i bhfocail:

Ceisteanna C

Ire la n

1 2 3 4

Rialacha an chluiche

Scór d’Imreoir A =

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 36

Scór d’Imreoir B =

09/03/2022 22:46

Aonad

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

eachais An Scoil agus Cúrsaí Oid

Féinmheasúnú

Ire la n

Anois táim in ann . . . labhairt níos fearr faoi chúrsaí scoile. stór focal na scoile a thuiscint agus a litriú. an clog a léamh as Gaeilge. an dán ‘Jeaic ar Scoil’ a léamh. na briathra rialta a réimniú san aimsir láithreach.

om pa ny

labhairt níos fearr faoi rialacha na scoile.

na hábhair is fearr liom a mhíniú go cruinn.

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh d’abairt féin freisin): Is fearr liom a bheith ag caint as Gaeilge ná a bheith ag scríobh as Gaeilge.

Tuigim na maoluimhreacha i gceart anois.

na l

Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

at io

Trí rud a d’fhoghlaim mé: 1 2 3

Dhá rud nár fhoghlaim mé: 1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach

Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Cur i láthair: Déan taighde faoin Scoil Samhraidh Willie Clancy CBA 2 agus labhair faoi os comhair an ranga. • Taispeántas: Scríobh dráma beag faoin gcéad lá a bhí ag Jeaic (príomhcharachtar ón dán) nuair a shroich sé an scoil. • Rólimirt: Déan rólimirt ar chomhrá idir múinteoir agus dalta a bhí ar an bhfón póca le linn ceacht scoile.

01 Croi 2 Aonad 1 CL.indd 37

09/03/2022 22:46

Torthaí foghlama an aonaid Cumas cumarsáide

Is maith an scáthán súil charad.

Feasacht teanga agus chultúrtha

1.1, 1.6, 1.9, 1.10, 1.11, 1.14, 1.19, 1.22, 1.23, 1.25, 1.28

2.1, 2.2

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

3.5, 3.8

Achoimre ar an aonad seo

Téacsanna tacúla eile

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘Mé Féin, Mo Theaghlach agus Mo Chairde’. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla. Cuirfear béim ar an bhfeasacht teanga, ag díriú isteach ach go háirithe ar theanga na Gaeilge mar chóras. Spreagfar na daltaí chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt agus chun tuiscint a fhorbairt ar spreagadh pearsanta i leith na teanga.

om pa ny

Gearrscéal: ‘Spás’ le Mícheál Ó Ruairc

Téacsanna an aonaid Téacs litríochta

Ire la n

Mé Féin, Mo Theaghlach agus Mo Chairde

Aonad

Téacs litríochta eile (rogha eile): ‘Fionn agus an Fathach’ (gearrscéal) le Jacqueline de Brún Téacsanna eile: Cóisir bhreithlae thar oíche, Oíche Shamhna Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ar edco.ie/ croinagaeilge2

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

na l

Scríobh

Seiceáil isteach (lch 39) Meaitseáil (lch 41), Léamh (lgh 49, 56, 65, 71), Fíor nó bréagach? (lch 49), Nóta faoin údar (lch 50), Gearrscéal: ‘Spás’ (lgh 50, 51, 53), Crann ginealaigh mhuintir Beckham (lch 57), Mo chara in Éirinn (lch 60), Mo chara i Nua-Eabhrac (lch 61), Cóisir bhreithlae thar oíche (lch 66), Cárta breithlae (lch 67), Oíche Shamhna (lgh 68, 69), Oíche stoirme (lch 70), Ceist shamplach (lch 72) Taighde (lgh 42, 63), Scríobh (lgh 43, 51, 52, 54, 55, 57, 60, 61, 63, 64), Tasc pictiúir (lch 44), An t-údar (lch 50), Miontaighde (lch 54), Obair ealaíne (lgh 57, 63, 66, 67, 69), An cara is fearr (lch 63), Carachtair (lch 64), Tascanna scríofa (lch 65), Machnamh (lch 69), Ceist shamplach (lch 73) Éisteacht (lgh 42, 43, 47, 48, 54, 59, 62) Cur i láthair (lch 69) Idirghníomhú cainte (lgh 44, 61, 62, 63, 66, 70, 71), Tomhais cé atá ann (lch 45)

at io

Réamhfhoghlaim Léamh

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Foclóir Cultúr Leabhar gníomhaíochta

Litriú na Gaeilge (lch 40), Cén aois thú? (lch 42), Líon na bearnaí (lgh 42, 57), Gruaig agus súile (lch 43), Na forainmneacha pearsanta: sé agus é, sí agus í (lch 46), Scríobh (lgh 47, 56), Aistriúchán (lch 47), Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach (lch 48), Cúinne na gramadaí (lgh 48, 52, 59, 66, 68, 71), An bhreischéim agus an tsárchéim (lch 56), An aidiacht shealbhach (lch 58), Fíor nó bréagach? (lch 58), Tréithe pearsantachta (lch 62) Líon na bearnaí (lgh 40, 62), Meaitseáil (lgh 43, 53, 54, 64, 69), Aghaidh Alex (lch 44), Stór focal (lgh 45), Tasc foclóra (lgh 51, 54, 61), Nathanna nua (lgh 52, 54), Idirghníomhú cainte (lch 62), Obair ealaíne (lch 66) Oíche Shamhna (lgh 68, 69) Tascanna (lgh 19–38), Cluastuiscint (lgh 155–158)

Measúnú

Piarmheasúnú (lch 74)

Machnamh

Féinmheasúnú (lch 75), Seiceáil amach (lch 75)

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 38

09/03/2022 22:44

an gearrscéal ‘Spás’ a léamh ina iomlán. ríomhphost a leagan amach i gceart. na haidiachtaí sealbhacha a thuiscint i gceart.

om pa ny

Clár an aonaid

o Chairde eaghlach agus M

• aoiseanna daoine a rá go cruinn as • Gaeilge. • • cur síos sonrach a dhéanamh ar • dhaoine as Gaeilge. • an sé mór a réimniú san aimsir láithreach.

Ire la n

Th Mé Féin, Mo

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

Súil siar............................................................................................40

Ainm agus aois an duine...........................................................42

Gruaig agus súile .........................................................................43

na l

Aghaidh Alex ................................................................................44 Tomhais cé atá ann .....................................................................45

at io

Na forainmneacha pearsanta: sé agus é, sí agus í...........46 Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach...................48 Daoine ag caint fúthu féin ........................................................49

Gearrscéal: ‘Spás’ .......................................................................50 Baill an teaghlaigh.......................................................................56

Crann ginealaigh mhuintir Beckham ....................................57 An aidiacht shealbhach .............................................................58 Mo chara in Éirinn........................................................................60

Mo chara i Nua-Eabhrac............................................................61

Tréithe pearsantachta ................................................................62

Na tréithe a bhaineann le cara maith....................................63 Gearrscannán: Rúbaí..................................................................64 Cóisir bhreithlae thar oíche.......................................................66 Cárta breithlae ..............................................................................67 Oíche Shamhna............................................................................68 Oíche stoirme................................................................................70 Ceisteanna scrúdaithe samplacha.........................................72 Measúnú an aonaid.....................................................................74

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 39

09/03/2022 22:44

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Litriú na Gaeilge

Féach ar na nótaí seo a bhaineann le litriú na Gaeilge.

caol le caol agus leathan le leathan.

Na gutaí i agus e = na gutaí caola

Ire la n

Ná déan dearmad ar an riail ollmhór

Caol

i e

Leathan

a o u

a, o agus u = na gutaí leathana

om pa ny

Cogar When you are spelling, always remember the five twin sounds of Irish: a = ea á = eá í = aí ó = eo i = ai

Líon na bearnaí

Críochnaigh an stór focal anseo leis na gutaí (a, e, i, o, u) cearta. Bain úsáid as an bhfoclóir don tasc seo más gá. Baill an teaghlaigh

na l

Ean_ _r Fe_bhr_ Márt_ Aibr_án B_alt_ine Me_th_amh Iú_l Lún_sa_ Me_n Fómha_r De_r_adh F_mh_ _r Samh_ _n An N_ll_ _g

at io

aint_n ath_ _r d_ _deo dearth_ir dearthá_r_ _cha de_rf_úr d_irfiúr_ch_ m_mó m_tha_r tuism_th_oir unc_ _l m_dr_

Míonna na bliana

* xii = dhá + fear + déag

Briseann seo an riail.

duin_ b_ _rt tri_r ceathr_r cúig_ar se_s_ar se_cht_r ocht_r na_n_r de_chn_úr a_n du_ne dh_ag dh_réag*

Féach ar Léaráid C, Cuid 1 (lch 358).

Is comhfhocal é seo.

Na huimhreacha pearsanta

Nuair atá tú ag comhaireamh bhaill an teaghlaigh úsáideann tú na huimhreacha pearsanta.

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 40

09/03/2022 22:45

Aonad

Meaitseáil

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

Th Mé Féin, Mo

Meaitseáil na ceisteanna thíos leis na freagraí thíos. Cuir an litir cheart sa ghreille. Na ceisteanna 1 Cén aois atá do dheartháir? 2 Cá bhfuil mamó Sheáin ina cónaí? 3 Cé mhéad deartháir atá ag Síle? 4 Conas atá do mháthair anois? 5 Ar bhuail tú le hÁine inné? 6 Cén fáth nár labhair tú leis? 7 Cathain a tháinig a chairde abhaile? 8 Cé atá ag dul ar scoil amárach? 9 Cad atá d’aintín ag léamh anois? 10 Cén t-am a bheidh an dinnéar againn?

om pa ny

Na freagraí (a) Tá sí ina cónaí i lár na cathrach. (b) Beimid ag ithe ag a seacht a chlog. (c) Tá beirt deartháireacha aici. (d) Níor bhuail mé léi. (e) Tá sí ag léamh an leabhair Cúpla. (f) Tháinig siad abhaile ag ceathrú chun a naoi. (g) Tá Shauna agus Peadar ag dul ann. (h) Tá sé cúig bliana d’aois. (i) Tá mo mham i mbarr na sláinte, buíochas le Dia. ( j) Níor labhair mé leis mar ní raibh sé ann.

Déan na tascanna ar lgh 19–20.

at io

na l

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 41

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Ainm agus aois an duine

Grammar

Ire la n

Bliain – is ainmfhocal

Cén aois thú?

neamhrialta é seo.

3–6: bliana a sé bliana a déag d’aois

7–10: mbliana seacht mbliana agus fiche d’aois

om pa ny

1–2: bh hliain aon bh hliain d’aois

Féach ar Léaráid C, Cuid 2 (lch 360).

Úsáideann tú na bunuimhreacha nuair atá tú ag caint faoi aois duine. aon (1) sé (6)

dhá (2)

trí (3)

seacht (7)

ceithre (4)

ocht (8)

naoi (9)

deich (10)

Líon na bearnaí

cúig (5)

Cuir an uimhir (focal) i ngach abairt. Féach ar na nótaí thuas mar chabhair duit.

at io

1 2 3 4 5 6

na l

Leid: Tá __ amháin ann do gach litir san fhocal.

Rian 1.14

Éisteacht

Éist leis an deachtú agus bí cinnte go bhfuil na huimhreacha i bhfoirm focal.

Cogar The number 10 adds an urú to the next word, but multiples of 10 do not. For example, deich gcarr but fiche carr.

Taighde

Téigh ar líne agus cuardaigh aoiseanna na ndaoine seo. 1 Shawn Mendes: Tá Shawn 2 Lady Gaga: Tá sí 3 Marcus Rashford: 4 Daisy Edgar-Jones: 5 Paul Mescal:

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 42

09/03/2022 22:45

Aonad

Gruaig agus súile Vocabulary

Meaitseáil gach abairt leis an bpictiúr ceart ón ngreille thíos.

Ire la n

na l

Déan cur síos ar an ngruaig atá ar thriúr ón liosta thíos. Tú féin An príomhoide Billie Eilish Joe Biden

Scríobh

Ryan Tubridy Duine eile sa rang Ruth Negga Duine i do theaghlach

at io

• • • •

Nuair a bhíonn dhá aidiacht in úsáid agat chun cur síos a dhéanamh ar ghruaig, cuireann tú an dath sa dara háit – mar shampla, gruaig fhada(1) dhonn(2).

Cogar Gruaig is a feminine word so the adjectives get a séimhiú. You can remember this rule as ‘séimhiú shampoo’.

• • • •

om pa ny

E Bhí gruaig m’uncail ina pónaí aige blianta ó shin. F Is fear maol3 é mo dhaideo. G Tá gruaig dhíreach4 liath ag mo mhamó. H Chuir cara liom dath gorm ina chuid gruaige.

o Chairde eaghlach agus M

A Is mise Glenda agus tá gruaig chatach1 rua orm. B Tá gruaig fhada dhubh ar mo mháthair. C Tá gruaig ghearr fhionn ar mo dheartháir. D Tá gruaig Ailbhe ina scothóga2 aici.

Th Mé Féin, Mo

Meaitseáil

Éisteacht

Rian 1.15

Ná déan dearmad go bhfuil súile san uimhir iolra, mar sin tá an aidiacht san uimhir iolra.

Éist leis an taifeadadh agus líon na bearnaí. 1 Is mise Tina agus tá súile _______________ agam. 2 Peadar is ainm dom. Tá gruaig _______________ orm agus tá súile _______________ agam. 3 Jasmine is ainm dom. Tá _______________ donna agam agus tá _______________ dhonn orm.

Rialacha Tá gruaig ghorm orm.

Tá súile gorma agam.

Úsáideann tú ‘orm’ do rudaí ar an taobh amuigh den chorp.

Úsáideann tú ‘agam’ do rudaí ar an taobh istigh den chorp.

LG 1

curly

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 43

ponytail

bald

straight

Déan na tascanna ar lch 21.

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Aghaidh Alex Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

Tasc foclóra

Ire la n

Cuir an lipéad leis an bhfocal ceart ar gach cuid d’aghaidh Alex. Úsáid an foclóir mar chabhair duit más gá.

om pa ny

4 5

11 12

at io

na l

súil

mala fabhraí fiacla smig úll na scornaí leiceann bricíní

cluas liopa

poll sróine

éadan

Tasc pictiúir

Déan cur síos ar an mbuachaill sa phictiúr. Critéir ratha: • Cén aois é Alex? • Cén dath atá ar a chuid gruaige? • Cén dath atá ar a shúile? • Déan cur síos ar a chuid éadaí. • Cén mothúchán a bhaineann leis? (áthas/brón/fearg) • An bhfuil fiacla deasa aige?

Idirghníomhú cainte Déan cur síos ar aghaidh an duine atá ina s(h)uí in aice leat. Lean na critéir ratha a bhaineann le haghaidh Alex. LG

Déan na tascanna ar lch 22.

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 44

09/03/2022 22:45

Aonad

Tomhais cé atá ann

Rialacha an chluiche

Aoife

Clár

Fionn

Mícheál

Sana

Súsanna

Pól

Áine

Caoimhe

Risteárd

Proinsias

Seosamh

Tomás

Nessa

Seán

Dearbhla

Liam

Saoirse

Brian

at io

na l

Samuel

om pa ny

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

1 Scríobh gach ainm ón liosta ar stiall pháipéir1 agus cuir i gcupán iad (nó cuir béal faoi2 ar an mbord iad). 2 Tá ar gach imreoir ainm a phiocadh as an gcupán. 3 Ná habair leis an duine eile cén t-ainm atá agat. 4 Ag tús an chluiche úsáid bonn airgid chun an chéad cheistitheoir3 a roghnú. 5 Cuireann duine ceist agus ansin freagraíonn an duine sin ceist. 6 Nuair atá duine sásta tomhais4 a dhéanamh, déanann sé/sí é sin. 7 Níl ach ceisteanna dúnta ceadaithe. Sin ceisteanna le freagra Tá nó Níl. 8 Is é an buaiteoir an chéad duine a phiocann an t-ainm ceart sa chluiche.

Th Mé Féin, Mo

Imir an cluiche seo leis an duine atá in aice leat. Léigh na rialacha thíos. Bain úsáid as an bhfoclóir nó gluais agus tú ag léamh.

Máiréad

Nuala

Seoirse

Máire

Stór focal

beard moustache

béaldath fáinní cluasa

lipstick earrings

spéaclaí

spectacles

miongháire

a smile

malaí

eyebrows

scothóga

pigtails

féasóg croiméal

Ceisteanna samplacha le haghaidh an chluiche 1 2 3 4 1

An bean thú? An fear thú? An bhfuil súile gorma agat? An bhfuil gruaig dhubh ort?

strip of paper

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 45

face down

questioner

5 An bhfuil tú maol? Leid: Nuair atá duine maol níl aon ghruaig air/uirthi.

6 An gcaitheann tú spéaclaí? 7 An bhfuil croiméal ort? 4

guess

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Na forainmneacha pearsanta: sé agus é, sí agus í Rialacha

An t-ainmní (subject) mé/mise

mé/mise

An dara pearsa uimhir uatha

you

tú/tusa

thú/thusa

you

An tríú pearsa uimhir uatha, firinscneach (masc.)

sé

him

An tríú pearsa uimhir uatha, baininscneach (fem.)

she

sí

her

An chéad phearsa uimhir iolra (pl.)

muid/sinn

you

sibh

you

they

siad

iad

them

An dara pearsa uimhir iolra An tríú pearsa uimhir iolra

om pa ny

An chéad phearsa uimhir uatha (sing.)

An cuspóir (object)

Ire la n

Pearsa

Conas a deir tú he agus him i nGaeilge? Deir tú sé nó é. Conas a deir tú she agus her i nGaeilge? Deir tú sí nó í.

In ionad ‘I’, deir tú mé/mise sa Ghaeilge agus deir tú mé/mise in ionad ‘me’ freisin.

ach

Bhuail an liathróid é.

at io

na l

Bhuail sé an liathróid.

Briathar + muid san aimsir láithreach – mar shampla, cuir + muid = cuirimid

sé = an t-ainmní

é = an cuspóir

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 46

09/03/2022 22:45

Aonad

Éist leis an deachtú seo agus scríobh na habairtí. Tá aidiacht shealbhach i ngach ceann díobh. Líon na bearnaí leis na forainmneacha cearta. 1 Ba mhúinteoir ceoil _______________ mo dhaid. 3 Thug Síle a mála dom agus ansin d’imigh _______________. 4 Cheannaigh _______________ bláthanna dá mhamó. 5 Shiúil _______________ chuig teach a gcarad.

6 Chonaic mo dhaid _______________ ag an siopa.

om pa ny

Scríobh

Scríobh amach an abairt ach cuir forainm in áit an fhocail idir luibíní i ngach abairt. Tá sampla déanta mar chabhair duit. Sampla: Chuaigh (Seán) abhaile ar an rothar. Chuaigh sé abhaile ar an rothar.

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

2 Ní _______________ a thóg do lón.

Rian 1.16

Th Mé Féin, Mo

Éisteacht

at io

na l

1 Shiúil (Síle) go dtí teach a carad. 2 D’fhéach (mise agus mo dheartháir) ar an teilifís sa chistin. 3 D’éist (Alma agus a deirfiúr) leis an gceol sa seomra suite. 4 Chonaic mise (Alma agus a deirfiúr) sa siopa ceoil Dé Sathairn seo caite.

Aistriúchán

Cuir tic leis an aistriúchán ceart ar na forainmneacha. you

him

2 Chonaic mo dheartháir iad ar scoil inné.

they

them

3 Chonaic siad mo dheartháir ar scoil inné.

they

them

4 Bhuail m’uncail é leis an gcarr trí thimpiste.

you

him

1 Bhuail sé le m’athair ag an gclub leadóige.

Déan na tascanna ar lch 23.

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 47

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach An sé mór

Féach ar Léaráid B, Cuid 1 (lch 354).

An sé mór san aimsir láithreach (tú, sé, sí, sibh, siad)

An fhoirm cheisteach

Ire la n

An fhoirm dhearfach An fhoirm dhiúltach deir tú

ní deir tú

an ndeir tú?

Bí

tá/bíonn sé

níl/ní bhíonn sé

an bhfuil/an mbíonn sé?

Faigh

faigheann sí

ní fhaigheann sí

an bhfaigheann sí?

Feic

feiceann sibh

ní fheiceann sibh

an bhfeiceann sibh?

Téigh

téann siad

ní théann siad

an dtéann siad?

Déan

déanann tú

ní dhéanann tú

an ndéanann tú?

Abair

om pa ny

An sé mór san aimsir láithreach (mise agus muid/sinn) An fhoirm dhearfach An fhoirm dhiúltach

An fhoirm cheisteach

deirim(id)

ní deirim(id)

an ndeirim(id)?

Bí

táim(id)/bím(id)

nílim(id)/ní bhím(id)

an bhfuilim(id)/an mbím(id)?

Faigh

faighim(id)

ní fhaighim(id)

an bhfaighim(id)?

Feic

feicim(id)

ní fheicim(id)

an bhfeicim(id)?

Téigh

téim(id)

ní théim(id)

an dtéim(id)?

Déan

déanaim(id)

ní dhéanaim(id)

an ndéanaim(id)?

na l

an + urú

níl athrú ar bith ann

at io

ní + séimhiú

Abair

Cúinne na gramadaí

Scríobh na habairtí 1–5 san fhoirm dhiúltach agus na habairtí 6–10 sa chéad phearsa uimhir iolra. Féach ar na samplaí thíos. Samplaí: Táim (Nílim) ag imirt peile sa pháirc le cairde. (1–5)

Téim (Téimid) go dtí páirc an phobail ar an Domhnach le peil a imirt. (6–10)

Déanaimid ar fad obair sa teach ag an deireadh seachtaine. Feicim m’uncail agus m’aintín sa siopa gach Satharn. Faighim comhairle ó mo mhamó gach oíche tar éis an dinnéir. Deir sé ‘haigh’ leis an rúnaí gach maidin. Leid: Bí cúramach leis an séimhiú anseo. Téimid chuig an gclub sacair ar an mbus nuair a bhíonn sé ag cur báistí. Feicim Séan ag imirt leadóige ar mo bhealach abhaile. Déanaim m’obair bhaile sa chistin. Deirim an rud céanna le mo mháthair gach lá tar éis an dinnéir. Bím déanach don dinnéar ar an Aoine má théim ag snámh. Faighim an nuacht ag tús an lae ar an idirlíon.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Éisteacht

Rian 1.17

Éist leis an bhfoirm dhiúltach á húsáid agus ceartaigh do chuid oibre. 48

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 48

09/03/2022 22:45

Aonad

Daoine ag caint fúthu féin Déan na tascanna ar lgh 24–25.

Th Mé Féin, Mo

Léamh

Léigh na próifílí thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

Ire la n

o Chairde eaghlach agus M

1 Cén aois é Liam? 2 Cathain a rugadh Liam? 3 Cén saghas gruaige atá air?

Liam Ó Briain is ainm dom agus táim ceithre bliana déag d’aois. Rugadh ar an dara lá de mhí Eanáir sa bhliain 2008 mé. Tá gruaig chatach dhonn orm agus tá súile donna agam freisin. Is maith liom mo shúile mar is annamh a bhíonn súile donna ag daoine. Tá ceathrar i mo theaghlach, mo thuismitheoirí, mo dheirfiúr bheag Ciara agus mé féin san áireamh.

om pa ny

4 An dtaitníonn a shúile leis? 5 Cé mhéad duine atá ina theaghlach?

Cuir tic sa bhosca ceart. 13

2 Rugadh Ciara sa bhliain 4 Tá súile

2 pháistí

4 páistí

donna

ag Ciara.

i dteaghlach Chiara.

5 Tá

mheánscoil

bhunscoil

gorma

glasa

dhá mhíle agus a naoi déag

dhá mhíle agus a naoi

at io

3 Tá Ciara ag freastal ar

na l

1 Tá Ciara

Ciara Ní Bhriain is ainm dom agus táim trí bliana déag d’aois. Rugadh ar an gceathrú lá déag de mhí Iúil sa bhliain 2009 mé. Táim sa chéad bhliain ar scoil. Tá gruaig fhada dhubh orm agus tá súile glasa agam. Tá ceathrar i mo theaghlach, mo thuismitheoirí, mo dheartháir Liam agus mé féin san áireamh.

Katie Nic Fhloinn is ainm dom agus táim seacht mbliana déag d’aois. Rugadh ar an gcúigiú lá is fiche de mhí an Mhárta sa bhliain 2005 mé. Táim sa séú bliain ar scoil agus táim faoina lán brú i mbliana. Tá gruaig ghearr dhonn orm agus tá súile donna agam. Tá triúr i mo theaghlach, mo thuismitheoirí agus mé féin san áireamh. Tá beirt chol ceathrair agam, áfach. Liam agus Ciara is ainm dóibh.

Fíor nó bréagach? Fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart. ✔

✘

1 Tá Katie 17 mbliana d’aois. 2 Tá Katie sa 5ú bliain ar scoil. 3 Tá gruaig fhada dhonn ar Katie. 4 Is páiste aonair í Katie. 5 Tá gaol ag Katie le Ciara agus Liam.

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 49

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Gearrscéal: ‘Spás’ Nóta faoin údar

Ire la n

Scríobh Mícheál Ó Ruairc an scéal ‘Spás’. Is as Iarthar Chiarraí dó. Rugadh sa bhliain 1953 é. D’fhreastail sé ar an ollscoil i gCorcaigh. Tá sé ina chónaí i mBaile Átha Cliath anois. Tá a lán leabhar scríofa aige do dhéagóirí. Mar shampla, scríobh Ó Ruairc an t-úrscéal An bhFaca Éinne Agaibh Roy Keane? agus an t-úrscéal Tóraíocht Taisce. Scríobhadh sé don nuachtán Anois agus scríobhann sé do na hirisí Comhar agus Feasta agus don nuachtán ar líne Tuairisc.ie ó thráth go chéile.

An t-údar

om pa ny

Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cad is ainm don údar? 2 Cad as dó?

3 Cá bhfuil sé ina chónaí? 4 Ainmnigh dhá úrscéal a scríobh sé.

Léamh

Léigh an mhír seo ón ngearrscéal ‘Spás’ le Mícheál Ó Ruairc.

na l

teideal an ghearrscéil SPÁS le Mícheál Ó Ruairc

Literature

ainm an údair

at io

Theastaigh spás uaithi. Spás di féin. Spás chun ‘a rud féin’ a dhéanamh. Spás lena saol féin a chaitheamh.

Lig sí osna osna.1 Lean an múinteoir uirthi ag caint. Ach ní raibh shiúl 2 Pádraigín ag éisteacht léi. Bhí a smaointe i bhfad ar shiúl. Bhí sí ag smaoineamh ar a saol féin agus na hathruithe3 a bhí tagtha air le tamall anuas. anuas 4 Trí mhí ó shin bhí seomra dá cuid féin aici sa bhaile. Ach nuair a saolaíodh5 leanbh óg dá tuismitheoirí tháinig deireadh leis sin ar fad. Cuireadh a deirfiúr Aoife isteach in aon seomra léi. Níor réitigh sí féin agus Aoife riamh lena chéile. Go dtí gur tháinig Aoife isteach léi, bhí an saol ar a toil6 aici. Bhí sí in ann a rogha rud a dhéanamh. Ní raibh éinne ag cur isteach ná amach uirthi. Bhí gach rud in ord is in eagar7 aici. Bhí sí in ann bheith ag léamh is ag éisteacht leis an raidió go dtí a haon a chlog ar maidin dá mba mhian léi é. D’fhéadfadh sí fanacht sa leaba go meán lae ag an deireadh seachtaine.

Tá téarmaí gearrscéalaíochta le fáil ar lch 375.

sigh

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 50

far away

changes

4 in

the last while

5 was

born

6 happy

in order

09/03/2022 22:45

Aonad

Scríobh Cad a theastaigh ó Phádraigín? Cathain a rugadh an leanbh óg? Cad is ainm do dheirfiúr Phádraigín? Ar réitigh sí go maith le hAoife?

5 Bhí sí in ann éisteacht leis an raidió go dtí cén t-am?

5 Réitigh + le

Léamh

om pa ny

Léigh an mhír seo ón ngearrscéal ‘Spás’ le Mícheál Ó Ruairc.

Ire la n

Aimsigh na briathra seo san fhoclóir. 3 Saolaigh 4 Cuir

1.00 r.n.

Ach anois ní raibh aon phríobháideacht1 fágtha aici. Cuireadh iachall uirthi2 na soilse a mhúchadh aréir ag a deich a chlog agus dhúisigh Aoife ag a seacht a glórach,3 gránna. Agus arú aréir4 níor stop chlog ar maidin í lena Playstation glórach Peadar, an leanbh óg, ach ag gol is ag caoineadh an oíche go léir ….

o Chairde eaghlach agus M

Tasc foclóra 1 Teastaigh 2 Lean

10.00 i.n.

1.00 i.n.

1 2 3 4

Th Mé Féin, Mo

Freagair na ceisteanna seo a leanas. Cuir tic sa bhosca ceart más gá.

at io

na l

Tháinig na deora5 léi. Ní raibh trua ag éinne di. Bhí a tuismitheoirí ag cur brú uirthi de shíor6 níos mó staidéir a dhéanamh. Ach ní raibh ar a cumas7 é a dhéanamh. Le teacht a dearthár óig, ní raibh sí in ann cúinne8 ciúin a aimsiú9 in aon áit. Agus dá rachadh a tuismitheoirí amach ag an deireadh seachtaine, bheadh uirthi aire a thabhairt d’Aoife agus do Pheadar.

Stop sí de bheith ag caoineadh. Bhí an múinteoir Fraincise ag scríobh ar an gclár dubh. Thosaigh sí ag breacadh10 na nótaí ina cóipleabhar. Fiú amháin ar scoil ní raibh faoiseamh11 le fáil aici. Bhíodh sí ina suí ar an mbinse cúil, cúil 12 ach cuireadh ina suí ar an mbinse tosaigh13 í an tseachtain seo caite. Chuir an múinteoir staire ina leith14 go raibh sí ag féachaint amach an fhuinneog agus b’in an fáth gur bogadh suas go dtí barr an ranga í. Agus bhíodh sí go breá socair15 sásta san áit ina raibh sí. Bhraith sí go raibh spás aici sa bhinse ar chúl an ranga, go raibh ar a cumas bheith ar a sáimhín só16 ann.

Ach anois bhí sí faoi bhois an chait acu. acu 17 Ní fhéadfadh sí sméideadh sméideadh,18 ná a cluas 19 a thochas fiú gan aire an mhúinteora a tharraingt uirthi féin. Lig sí osna eile. Bhí a saol ina chíor thuathail20 ar fad. Bhí gach éinne ina coinne. Mhothaigh sí go raibh gach rud ag druidim isteach21 uirthi is go raibh sí ar nós príosúnaigh faoi ghlas22 sa chillín chillín.23

2 she was made 3 loud 4 night before last 5 tears 6 continuously privacy 8 corner 9 find 10 writing 11 relief 12 back bench 13 front bench ability 14 accused her 15 settled 16 happy 17 under their thumb 18 nod/wink 19 scratch 20 chaos 21 closing in 22 locked up 23 cell

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 51

09/03/2022 22:45

Scríobh Freagair na ceisteanna seo a leanas. Cuir tic sa bhosca ceart más gá. 1 Cén t-am a mhúch Aoife na soilse aréir? 10.30 i.n.

10.00 i.n.

11.00 i.n.

smideadh a chaitheamh

cairde a fháil

Ire la n

níos mó staidéir a dhéanamh

3 Cad is ainm don leanbh nua? 4 Cad is brí leis an nath ‘Tháinig na deora léi‘? Thosaigh sí ag caoineadh

Mhúch sí an solas

Cúinne na gramadaí

Féach ar Léaráid A, Cuid 2 (lch 352).

Athraigh an aimsir. Tá an chéad ceann déanta. Aimsir láithreach

om pa ny

Aimsir chaite

Thit sí ina codladh

Bhí gach rud

Tá gach rud

Tháinig na deora Dhúisigh Aoife Stop sí Thosaigh sí

Chuir an múinteoir Mhothaigh sí

at io

Nathanna nua

na l

Bhraith sí

annoying her

gach rud in ord is in eagar

all in order

cuireadh iachall uirthi

she was made/told to

tháinig na deora léi

she started to cry

ar a s(h)áimhín só

content

faoi bhois an chait

under the thumb

ina chíor thuathail

topsy turvy/in chaos

faoi ghlas

locked

ag cur isteach ná amach uirthi

2 Cad faoi a raibh a tuismitheoirí ag cur brú uirthi?

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 52

09/03/2022 22:45

Aonad

Aistriúchán

Ainmfhocal

Aistriúchán

leaba

teacher

deora

bed

deireadh seachtaine

privacy

múinteoir

tears

príobháideacht

cell

cillín

weekend

Léigh an mhír seo ón ngearrscéal ‘Spás’ le Mícheál Ó Ruairc.

om pa ny

Tháinig na deora léi arís. Smaoinigh sí ar Dhiarmaid, an buachaill álainn ar chuir sí aithne air an samhradh seo caite nuair a bhí sí ag fanacht lena seanmháthair faoin tuath. Ní fhéadfadh sí dearmad a dhéanamh ar Dhiarmaid. theannta 2 Thosaigh Buachaill caoin cneasta1 a bhí ann agus bhí sí socair ina theannta. siad ag scríobh chuig a chéile nuair a d’fhill sí ar an gcathair. Nuair a fuair a tuismitheoirí amach cad a bhí ar siúl d’iarr siad uirthi deireadh a chur leis.

o Chairde eaghlach agus M

Léamh

Ire la n

Ainmfhocal

Th Mé Féin, Mo

Ceangail gach ainmfhocal (noun) leis an aistriúchán ceart. Úsáid an foclóir más gá.

Meaitseáil

na l

‘Ba chóir duit náire a bheith ort,’ a dúirt a hathair léi, ‘agus tú ag ullmhú do scrúdú na hArdteistiméireachta i mbliana!’ Níor lig siad di scríobh chuig Diarmaid a thuilleadh.3 Tháinig litir eile uaidh, ach nuair nach thuilleadh bhfuair sé freagra uaithi, tháinig deireadh leis na litreacha. Anois, bhíodar chun cosc4 a chur uirthi dul chuig teach a seanmháthar. ‘Níl tusa chun dul chuig do sheanmháthair i d’aonar arís agus sin sin,’ a dúirt a máthair.

at io

Lean Pádraigín uirthi ag caoineadh. Bhí sí i ndeireadh na feide. feide 5 Ba é teach a seanmháthar an t-aon áit amháin a raibh faoiseamh le fáil aici. Bhí a seomra féin aici ann. Bhí sí in ann teacht agus imeacht aon uair ba mhaith léi. Bhí sí féin agus a Mamó an-cheanúil6 ar a chéile. Bhí tuiscint eatarthu. Thug a Mamó spás di. Ní raibh sí riamh faoi chuing na daoirse7 i dteach a Mamó.

Stop sí de bheith ag caoineadh. Dhírigh sí í féin aniar sa bhinse. Rinne sí rún daingean. daingean 8 Scríobhfadh sí chuig a Mamó agus chuirfeadh sí in iúl di gur theastaigh uaithi saoire a chaitheamh léi arís i mbliana. Dá dtabharfadh a Mamó cuireadh di teacht ar cuairt chuici, ní fhéadfadh a coinne 9 Bheadh sí in ann mí a chaitheamh i dteannta a tuismitheoirí cur ina coinne. Mamó. Agus bheadh spás aici. Agus bheadh deis10 aici bualadh le Diarmaid arís agus a scéal go léir a mhíniú dó.

1 7

Bhuail an cloigín amuigh sa dorchla. dorchla 11 Bhí deireadh leis an rang Fraincise. Ní raibh ach rang amháin fágtha — an rang Gaeilge, a rogha ábhar12 — agus bheadh sí ag dul abhaile don deireadh seachtaine. Lig sí osna eile. Ach osna áthais a bhí ann an t-am seo.

2 in his company 3 any longer 4 ban kind 8 9 in captivity firm resolution go against her

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 53

6 very fond at her wits’ end 11 12 favourite subject opportunity corridor 5

09/03/2022 22:45

Éisteacht

Rian 1.18

Éist leis an ngearrscéal ‘Spás’ le Mícheál Ó Ruairc agus lean na focail i do leabhar.

Tá sí ina cónaí sa chathair

Tá sí ina cónaí thar lear

Nathanna nua ní fhéadfadh sí dearmad a dhéanamh ba chóir duit

om pa ny

3 An raibh Pádraigín sásta i dteach a seanmháthar? (alt 3) 4 Cad a bhuail amuigh sa dorchla? (alt 5) 5 Cén rang ina raibh Pádraigín anseo?

Tá sí ina cónaí faoin tuath

Ire la n

Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cathain a bhuail Aoife le Diarmaid? 2 Cá bhfuil seanmháthair Phádraigín ina cónaí? Cuir tic sa bhosca ceart.

Scríobh

she could not forget you should

i ndeireadh na feide

out of patience

teacht agus imeacht

come and go

faoi chuing na daoirse

to be trapped firm promise

rún daingean

na l

Tasc foclóra

at io

Aimsigh na haidiachtaí seo san fhoclóir agus aistrigh na haidiachtaí sa ghreille. álainn caoin cneasta

ceanúil

socair

daingean

Miontaighde

Féach ar tearma.ie le haghaidh an fhocail caoineog.

Meaitseáil Ceangail gach briathar (verb) leis an aistriúchán ceart. Briathar

Aistriúchán

Briathar

Aistriúchán

fan

let/allow

fill

stay

cuir

return

buail

put

tosaigh

hit

lig

start

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 54

09/03/2022 22:45

Aonad

Scríobh

Cleachtadh MRB 1

gearrscéalta

short stories

tús an ghearrscéil

d Ire la n of

om pa ny buaicphointe

high point/climax

suíomh

setting

the beginning of the short story

an scéalaí

the narrator

críoch an ghearrscéil

the end of the short story

reacaireacht

narration

gearrscéalaí

short story writer

dialóg/comhrá

dialogue

cnuasach gearrscéalta

collection of short stories

coimhlint

conflict

plot

ról tánaisteach

minor role

theme

téama an ghearrscéil the theme of the short story

na l

téama

at io

plota

short story

character

cor sa scéal

twist in the tale

carachtair

characters

alt

paragraph

an príomhcharachtar

the main character

forbairt

development

scríbhneoireacht

writing

iardhearcadh

flashback

carachtar

Déan na tascanna ar lch 26.

o Chairde eaghlach agus M

Téarmaí litríochta gearrscéal

Th Mé Féin, Mo

Samhlaigh gur tusa Pádraigín nó Diarmaid. Scríobh ríomhphost faoi rún chuig an duine eile. Tá imlíne don ríomhphost ar fáil san acmhainn punainne (lch 7) mar chabhair duit. Critéir ratha: • Conas a mhothaíonn tú go ginearálta? Sampla: Tá brón/áthas/aiféala orm. • Luaigh rud suimiúil a rinne tú inné. Sampla: Chuaigh mé go dtí/Chaith mé tamall… • Conas atá cúrsaí sa bhaile? Sampla: Tá gach rud ar fónamh sa bhaile/Níl cúrsaí rómhaith sa bhaile. • Luaigh píosa mór nuachta. Sampla: Shocraigh mé dul...

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 55

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Baill an teaghlaigh Léamh

An tseanmháthair

Ainm: Adama Aois: 39 Post: dochtúir Caith. aim.: giotár

Ainm: Grace Aois: 68 Post: siopadóir1 Caith. aim.: leabhair

An iníon

An mac

An madra

Ainm: Afia Aois: 14 Post: dalta scoile Caith. aim.: ficheall2

Ainm: Oba Aois: 15 Post: dalta scoile Caith. aim.: peil

Ainm: Gnasher Aois: 7 nó 49? Post: ithim an fuílleach ag am lóin Caith. aim.: friosbaí

Aois: 42 Post: múinteoir Béarla Caith. aim.*: leadóg

Ire la n

An t-athair

om pa ny

An mháthair Ainm: Caitríona

Léigh na próifílí seo de bhaill an teaghlaigh agus freagair na ceisteanna bunaithe ar an eolas.

* Caitheamh aimsire

at io

na l

1 Cé mhéad duine atá sa teaghlach seo? Leid: Ní duine é an madra! 5 Cá bhfuil Adama ag obair? 6 Cá bhfuil Caitríona ag obair? ceathrar seachtar cúigear seisear 7 Déan cur síos ar ghruaig 2 Cé hé/hí an duine is sine sa teaghlach? Adama. Gnasher Grace Afia Oba 8 Cé hé/hí an duine (ní an 3 Tá fionnadh (fur) ________________ ar an madra. madra) is óige sa teaghlach dubh donn rua seo?

4 Is í________________ an duine is óige sa teaghlach.

Scríobh

Féach ar na sonraí sa bhosca thuas agus scríobh i bhfocail aois gach duine sa teaghlach.

An bhreischéim agus an tsárchéim

Meabhrúchán faoin mbreischéim agus faoin tsárchéim. • Tá an fear ar chlé sean go leor. • Tá an fear sa lár níos sine. • Is í an bhean ar dheis an duine is sine sa phictiúr seo. Féach ar lch 222.

shopkeeper

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 56

Déan na tascanna ar lch 27.

chess

09/03/2022 22:45

Aonad

Crann ginealaigh mhuintir Beckham

Máthair an teaghlaigh Victoria

Rugadh ar 2/5/1975 é

Rugadh ar 17/4/1974 í

om pa ny

Páistí na clainne Romeo

Rugadh ar 4/3/1999 é

Rugadh ar 1/9/2002 é

Cruz

Harper

Rugadh ar 20/2/2005 é

Rugadh ar 10/7/2011 í

Brooklyn

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

Athair an teaghlaigh David

Féach ar chrann ginealaigh mhuintir Beckham agus freagair na ceisteanna thíos.

Th Mé Féin, Mo

Léamh

at io

na l

1 Scríobh amach aois gach ball teaghlaigh i bhfocail. Sampla: Tá David Beckham sé bliana agus daichead d’aois. 2 Cé mhéad duine atá sa teaghlach? 3 Cé mhéad mac atá ag David agus Victoria? 4 Cé mhéad iníon atá ag David agus Victoria?

Déan an tasc ar lch 28.

Líon na bearnaí

Bain úsáid as na focail thíos chun na bearnaí a líonadh.

níos óige, níos sine

1 Tá David ________________ ________________ ná Victoria.

2 Tá Victoria ________________ ________________ ná David.

3 Tá Brooklyn ________________ ________________ ná Romeo.

4 Tá Harper ________________ ________________ ná Cruz.

Obair ealaíne

Cleachtadh MRB 1

Bain úsáid as an idirlíon chun taighde a dhéanamh ar theaghlach Brian O’Driscoll nó Vogue Williams. Tarraing pictiúr dá c(h)rann ginealaigh agus líon próifílí isteach do bheirt ón teaghlach. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 9) mar chabhair duit.

Scríobh Scríobh amach aois gach duine ón gcrann teaghlaigh. Cé hé an duine is sine agus cé hé an páiste is óige?

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 57

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

An aidiacht shealbhach Rialacha Le f + guta

Séimhiú mo dheartháir do dheartháir a dheartháir

Gan athrú m’aintín d’aintín a aintín

Séimhiú ar f m’fhéile d’fhéile a(1) fhéile

Gan athrú a(2) deartháir

h roimh ghuta a(2) haintín

Gan athrú a féile

Urú ár ndeartháir bhur ndeartháir a(3) ndeartháir

n- roimh ghuta ár n-aintín bhur n-aintín a(3) n-aintín

Urú ár bhféile bhur bhféile a(3) bhféile

Ire la n

Le guta

om pa ny

Le consan

Is uaschamóg í seo.

Ní athraíonn an focal mo nó do roimh f + consan. Sampla: mo fhráma nó do fhlaigín Seo duit liosta de na huruithe: nd

bhf

n-a/e/i/o/u

Remember: a(1) = his a(2) = her a(3) = their

Féach ar lch 340.

at io

Cogar

na l

Fíor nó bréagach?

Léigh na habairtí sa cholún ar chlé agus ansin cuir tic sa cholún ceart.

Leid: Tá gach eolas atá de dhíth le haghaidh an taisc seo ar fáil sa léaráid1 thuas.

Cuireann an focal mo séimhiú ar an ainmfhocal – mar shampla, mo mhadra.

Cuireann an focal ár h roimh ghuta – mar shampla, ár hathair.

Tá ceithre mhíniú2 ag an aidiacht shealbhach a.

Tá an tionchar3 céanna ag bhur agus ár ar an ainmfhocal.

Ciallaíonn do his i mBéarla.

Athraíonn mo go dtí m’ roimh ghuta – mar shampla, m’athair.

✘

✔

Déan na tascanna ar lch 29.

diagram

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 58

meaning

3 influence

09/03/2022 22:45

Aonad

om pa ny

Éisteacht

Rian 1.19

d o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

Tasc A Scríobh amach an focal idir lúibíní agus déan pé athrú is gá. 1 Tá mo (máthair) _______________ an-chairdiúil. 2 Tá mo (deartháir) _______________ an-ghreannmhar. 3 Ní raibh do (athair)_______________ an-chineálta. 4 Tá a (uncail) _______________ an-fhoighneach leis. 5 Níl a (aintín) _______________ an-fhoighneach leis. 6 Bhí a (máthair) _______________ sa bhaile leis. 7 Bhí a (máthair) _______________ sa teach léi. 8 Tá ár (seanmháthair) _______________ ag teacht ar cuairt. 9 Níl bhur (athair) _______________ ag obair inniu. 10 Tá a (col ceathrair) _______________ seacht mbliana d’aois inniu. Leid: a = their

Th Mé Féin, Mo

Cúinne na gramadaí

Éist leis an deachtú seo agus scríobh síos na habairtí.

at io

na l

Tasc B Líon na bearnaí leis an aidiacht shealbhach atá ar iarraidh. 1 Tá __________ mháthair chun síob a thabhairt dom. 2 Níor thug __________ hathair aon chabhair di. 3 Chonaiceamar __________ n-aintín ag an siopa agus thug sí €5 dúinn. 4 Ní maith leis (her) __________ deartháir. 5 Chonaic sé __________ chol ceathrair. 6 Chaill siad __________ madra. 7 Tá triúr deirfiúracha ag (his) __________ chara agus réitím go han-mhaith leo. 8 Ar thug siad cuairt ar (their) __________ n-uncail inné? 9 Chuaigh mé go dtí an phictiúrlann le __________ chairde féin. 10 An ndeachaigh sibh abhaile le (your, plural) __________ máthair?

Tasc C Scríobh amach na focail idir lúibíní agus déan pé athrú is gá. mo (fáinne) bhur (cairde) ár (athair) a (her) (seanmháthair) do (obair bhaile) mo (fiacla) bhur (deirfiúracha) ár (baile)

1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15 16

do (aintín) mo (freagra) bhur (árasán) mo (seanathair) bhur (uncail) ár (seanathair) do (comhscoláirí) mo (cara)

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 59

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Mo chara in Éirinn Léamh

om pa ny

Seo daoibh grianghraf3 de mo chara is fearr. Molly is ainm di. Tá sí ar comhaois liom agus tá suim4 againn sna rudaí céanna. Taitníonn an nádúr leis an mbeirt againn agus is breá linn dul amach ar shiúlóidí go dtí an trá agus grianghraif áille a ghlacadh de luí na gréine.5 Tá bua na grianghrafadóireachta aici agus tá cuntas VSCO aici lán de grianghraif shuimiúla. An rud is greannmhaire ná gur bhuaileamar le chéile ar an trá nuair a bhíomar trí bliana d’aois! Lá breá grianmhar a bhí ann, dar le mo mháthair. Mothaím uaim go mór í.6

Ire la n

Is mise Aoife agus táim ceithre bliana déag d’aois. Thosaigh mé i scoil nua i mbliana toisc gur bhog mo theaghlach go ceantar nua. Fuair mo dhaid post nua1 agus bhí orainn bogadh ó Chontae Chiarraí go dtí cathair Bhaile Átha Cliath. Bhí an-bhrón orm go raibh orm mo chairde a fhágáil i mo dhiaidh. Bhí go leor cairde agam i mo sheanscoil.2

Léigh an t-alt seo faoi Aoife agus a cara Molly agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

na l

Is duine cairdiúil, cainteach, cabhrach agus cliste í Molly. Tá go leor cairde aici sa tseanscoil mar is duine an-ghlórach agus cainteach í. Is féidir léi labhairt le duine ar bith. Tugann sé ardú meanman7 dom labhairt léi ar ‘CadsAip’ gach lá tar éis na scoile. Cé nach bhfuilimid inár gcónaí sa cheantar céanna a thuilleadh, bíonn sí fós sásta cabhrú liom le m’obair bhaile. Is cailín an-éirimiúil í Molly agus tá an-suim aici i dteangacha. Is as an bhFhrainc dá hathair agus tá Fraincis líofa aici mar sin. Is fearr liom an Ghaeilge agus beidh an bheirt againn ag freastal ar choláiste samhraidh i mbliana.

at io

Bhí mé an-uaigneach8 nuair a thosaigh mé i mo scoil nua i mbliana ach bhí an t-ádh liom go raibh mé in ann labhairt le Molly ag deireadh gach lae.

1 Cén fáth ar bhog teaghlach Aoife go cathair Bhaile Átha Cliath? 2 Cén fáth a raibh brón ar Aoife bogadh go cathair Bhaile Átha Cliath?

3 Ainmnigh rud amháin a dhéanann Aoife agus Molly le chéile. 4 Cár bhuail Aoife agus Molly le chéile?

5 Liostaigh na haidiachtaí a d’úsáid Aoife chun cur síos a dhéanamh ar Molly. 6 An duine cabhrach í Molly? Cuir fáth amháin le do fhreagra.

7 Cén teanga is fearr le hAoife?

Fraincis

Gaeilge

Spáinnis

8 Conas a mhothaigh Aoife nuair a thosaigh sí sa scoil nua?

Scríobh

Cleachtadh MRB 1

Scríobh cuntas gearr faoin lá a bhuail tú leis an gcara is fearr atá agat. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 11) mar chabhair duit. Critéir ratha: Luaigh na rudaí seo a leanas: • Ainm an charad • An aois a bhí sibh • An áit ar bhuail sibh le chéile 1 new

2 old school 3 photograph job 7 I miss her terribly morale booster

• An dáta a bhí ann • Cuimhne (memory) amháin atá agat ar an lá

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 60

interest very lonely 4

sunset

09/03/2022 22:45

Aonad

Mo chara i Nua-Eabhrac

om pa ny

Bhí díomá an domhain orm ag deireadh an turais nuair a bhí orainn slán a fhágáil lena chéile. Gheall sé dom go bhfanfaimis i dteagmháil lena chéile agus rinne sé díreach mar a gheall sé. Bhí mé sa bhaile dhá sheachtain nuair a tháinig pacáiste cúraim ó Mheiriceá sa phost. Tá sé ina chónaí i gcroílár na cathrach i Nua-Eabhrac. Sheol sé milseáin Mheiriceánacha de gach saghas chugam: Reese’s Pieces, Jolly Ranchers, Swedish Fish agus cúpla rud eile ón siopa cáiliúil Trader Joe’s. Chuir mé glaoch FaceTime air an oíche sin chun na milseáin a thriail. Bhí an-chraic againn!

na l

Táim fíorbhuíoch den teicneolaíocht agus de na meáin shóisialta, mar tá sé an-easca dom fanacht i dteagmháil le Mason. Is féidir liom féachaint ar TikTok dá chuid nó súil a chaitheamh ar a scéalta Snapchat chun fanacht suas chun dáta. Is minic a sheolann sé glórtheachtaireachtaí ‘CadsAip’ chugam i rith an lae, go háirithe nuair a tharlaíonn rud greannmhar ar scoil. Thaifead sé físvlag dá scoil agus dá chomhscoláirí dom. Tá áiseanna iontacha ina scoil agus trealamh spóirt den chaighdeán is airde inti. Is ball den fhoireann cispheile é agus an tseachtain seo caite rinneadh beoshruth den chluiche agus bhí mé in ann féachaint air! Bhí mé ag scairteadh go lúcháireach agus tháinig náire orm nuair a thuig mé nach mbeadh sé in ann mé a chloisteáil taobh thiar den scáileán.

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

Is mise Liadh agus tá cara liom i Nua-Eabhrac. Mason is ainm dó agus bhuail mé leis nuair a bhí mé ar mo chuid laethanta saoire sa Spáinn an bhliain seo caite. Bhíomar ag fanacht san óstán céanna agus chas mé air sa linn snámha nuair a thit mo spéaclaí gréine isteach. Bhíomar an-mhór le chéile as sin amach.

Léigh an t-alt seo faoi Liadh agus a cara Mason agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis. Féach ar an bhfoclóir (lch 404) mura bhfuil na focail i gcló trom ar eolas agat.

Th Mé Féin, Mo

Léamh

at io

Tá sé ar intinn agam cuairt a thabhairt ar Mason an samhradh seo chugainn ach táim an-sásta gur féidir liom labhairt leis ar líne idir an dá linn!

1 Cá bhfuil cara Liadh ina cónaí? 5 Ainmnigh trí rud a dhéanann Liadh agus Mason chun fanacht i dteagmháil lena chéile. 2 Cár bhuail Liadh le Mason? 3 Cén fáth a raibh díomá ar Liadh ag 6 Conas a bhí Liadh in ann féachaint ar an gcluiche cispheile? deireadh an turais? 7 Cén fáth ar tháinig náire ar Liadh? 4 Cad a sheol Mason chuici?

Tasc foclóra

Bain úsáid as mentimeter.com chun néal focal a dhéanamh den stór focal a bhaineann leis an ‘teicneolaíocht’ ón téacs thuas. Sampla: glaoch FaceTime

Scríobh

Tá tú ag iarraidh ‘pacáiste cúraim’ a sheoladh chuig do c(h)ara thar sáile. Scríobh liosta de na deich rud a chuirfeá ann. Samplaí: fáinne Chladaigh, seacláid Cadbury, mála criospaí Tayto

Idirghníomhú cainte Cuir na ceisteanna seo ar an duine in aice leat. • An bhfuil cara agat atá ina c(h)ónaí thar sáile? • Cár bhuail tú leis/léi? • Cá bhfuil sé/sí ina c(h)ónaí? • Conas a fhanann tú i dteagmháil leis/léi?

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 61

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Tréithe pearsantachta Rialacha

Tá tuilleadh eolais ar an gcopail le fáil ar leathanach 206.

Is fear é agus is bean í ach le chéile is foireann iad. Na forainmneacha pearsanta Úsáideann tú na cinn seo leis an gcopail, is

mé/mise

tú/tusa

you

thú/thusa

you

sé

sí

she

muid/sinn

sibh

you

sibh

siad

they

iad

Ire la n

Úsáideann tú na cinn seo le tá

Forainm = focal ar nós mé, tú, é, í, iad, srl., a úsáideann tú in ionad ainmfhocail

you

om pa ny

they

Tá sé (aidiacht) & Is (ainmfhocal) é Is féidir cur síos a dhéanamh ar rud ar dhá bhealach. Féach air seo mar shampla: aidiacht (adjective) ainmfhocal (noun) a Tá sé ard. (He is tall.)

b Is fear ard é. (He is a tall man.)

Is féidir an rogha idir tá agus is a bhunú ar an bhfocal ag bun na habairte Béarla. Bain úsáid as an mbriathar tá. (a) Críochnaíonn an cur síos sa Bhéarla le haidiacht. (b) Críochnaíonn an cur síos sa Bhéarla le hainmfhocal. Bain úsáid as an gcopail, is.

na l

Idirghníomhú cainte

cairdiúil

cainteach

glórach

macánta

cabhrach

cúthail

réchúiseach

greannmhar

fiosrach

éirimiúil

foighneach

bríomhar

dílis

smaointeach

at io

Cuir Béarla ar an liosta aidiachtaí thíos. Ansin, scríobh trí abairt faoi na tréithe pearsantachta atá agat. Iarr ar an duine atá in aice leat trí abairt a scríobh fút. Ar luaigh sibh na tréithe céanna?

cineálta

Líon na bearnaí

Bain úsáid as na haidiachtaí thuas chun na bearnaí a líonadh. Sampla: 1 Tá go leor cairde ag Seán – is buachaill cairdiúil é. 2 Bíonn Saoirse i gcónaí ag caint sa rang – is cailín _______________ í. 3 Cabhraíonn Liam liom m’obair bhaile a dhéanamh – is deartháir _______________ é. 4 Éiríonn go maith liom i ngach scrúdú – is duine _______________ mé. 5 Tá go leor fuinnimh ag mo chara Clíonadh – is duine _______________ í. 6 Tá an-fhoighne ag m’athair – is duine _______________ é. 7 Bíonn mo sheanmháthair ag cur ceisteanna orm i gcónaí – is duine _______________ í. 8 Ní chuireann aon rud isteach ar mo mhadra – is madra _______________ é.

Éisteacht 62

Rian 1.20

Éist leis an taifeadadh seo agus bí cinnte go bhfuil na bearnaí líonta i gceart.

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 62

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 155–58.

09/03/2022 22:45

Aonad

Na tréithe a bhaineann le cara maith An aontaíonn tú leis na ráitis thíos? Cuir tic sa cholún ‘Aontaím’ nó ‘Ní aontaím’.

✔

✘

Is féidir le cara maith rún a choimeád. Ní bhíonn cara maith in éad leat. Ní bhíonn cara maith ag magadh fút. Roinneann cara maith rudaí leat. Is féidir leat muinín a bheith agat as cara maith.

Ní bhíonn cara maith ag cúlchaint fút.

om pa ny

Bíonn cara maith ag iarraidh an rud is fearr duit.

Is féidir le cara maith suimeanna difriúla a bheith aige/aici. Is duine cabhrach, tuisceanach agus smaointeach é/í.

Idirghníomhú cainte

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

Is féidir rún a insint do chara maith.

Ní aontaím

Aontaím

Th Mé Féin, Mo

Scríobh

An cara is fearr

na l

Labhair le daoine eile sa rang, ar chuir sibh tic sna boscaí céanna? Oibrigh le chéile chun na tréithe a bhaineann le cara maith a chur in ord tosaíochta.

at io

Bain úsáid as na tréithe thuas agus na haidiachtaí ar leathanach 62 chun nóta beag a scríobh faoin gcara is fearr atá agat. Critéir ratha: • Ainm • Gruaig/súile • Aois • Tréithe pearsantachta agus samplaí – mar shampla: Is duine cineálta í Éabha mar roinneann sí gach rud liom. • Dáta breithe

Taighde

Féach ar na seanfhocail thíos a bhaineann le cairdeas. Cad is brí leo?

Aithnítear cara i gcruatan Ar scáth a chéile a mhaireann na daoine

Is maith an scáthán súil charad Giorraíonn beirt bóthar Is fearr cara sa chúirt ná punt sa sparán

Obair ealaíne Dear póstaer den seanfhocal is fearr leat! 63

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 63

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Gearrscannán: Rúbaí Meaitseáil ón bhfocal Gaeilge go dtí an focal ceart i mBéarla. scene

radharc

cast

ceol

cinematography

fuaimrian

actor

aisteoir

director

smideadh

make-up

feisteas

music

scannánaíocht

costume

scríbhneoir

soundtrack

stiúrthóir

om pa ny

foireann an scannáin

writer

Carachtair

Féach ar an scannán Rúbaí agus cuir ainm ceart an charachtair ar gach pictiúr thíos.

an múinteoir

an mháthair

Rúbaí

an sagart

at io

na l

Rúbaí, an cailín óg (an príomhcharachtar)

Ire la n

Cuir saighead

Ainm B:

Ainm A:

Ainm C:

Ainm D:

Scríobh Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cé hé/hí an carachtar is sine sa scannán? 2 Cé hé/hí an carachtar is óige sa scannán? 3 Cé hé/hí an carachtar atá maol sa scannán?

4 An bhfuil spéaclaí ar an máthair?

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 64

09/03/2022 22:45

Aonad

Tascanna scríofa

Th Mé Féin, Mo

A Déan cur síos ar ghruaig gach carachtair. 1 2

3 B Tomhais cén aois atá gach carachtar. 1 Ceapaim go bhfuil

2 Táim den tuairim go bhfuil

3 Sílim go bhfuil 4 Measaim go bhfuil

om pa ny

C Scríobh abairt faoi thréith phearsantachta gach charachtair. 1 2 3 4

Léamh

o Chairde eaghlach agus M

Ire la n

na l

Léigh achoimre1 ar an scéal agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Antoin Beag Ó Colla, scríbhneoir Rúbaí

at io

Tá an cailín (Rúbaí) ocht mbliana d’aois agus tá sí ag ullmhú2 don Chéad Chomaoineach.3 Deir sí leis an múinteoir agus leis an sagart nach bhfuil aon Dia4 ann. Is fearr léi Charles Darwin. Cuireann seo brón ar a máthair agus bíonn argóint idir an mháthair agus an cailín. Níos déanaí feicimid Rúbaí ag an reilig.5 Tá sí ag caint lena hathair. Tugann an mháthair barróg6 don chailín. Ag an deireadh tá rang mata ar siúl sa bhunscoil agus níl Rúbaí sásta leis na freagraí atá ag an múinteoir sa mhata. Is puinn grinn7 é seo.

1 Cén aois atá Rúbaí? 2 An gcreideann Rúbaí go bhfuil Dia ann? Cuir tic sa bhosca ceart. creideann

ní chreideann

3 Cad a thug a máthair di sa reilig? 4 Cén t-ábhar/rang atá ar siúl ag deireadh an scannáin? LG

Déan na tascanna ar lch 30.

summary

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 65

preparing

First Communion

God

graveyard

hug

a bit of humour

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Cóisir bhreithlae thar oíche Léamh Féach ar an bpictiúr agus léigh an téacs faoin gcóisir bhreithlae thar oíche.

Ire la n

soilse sí

deoch shúilíneach

piliúr

om pa ny

culaith oíche

leaba

grán rósta

péire slipéir

stiall píotsa

at io

na l

Bhí mo chara Áine ceithre bliana déag d’aois inné agus bhí cóisir thar oíche1 ar siúl ina teach. D’eagraigh2 a máthair an chóisir agus mhaisigh3 sí seomra leapa Áine le soilse sí agus bratacha beaga. Bhí sé an-teolaí4 ar fad. D’fhéachamar ar scannáin rómánsúla agus d’itheamar an iomarca bia, ar ndóigh. D’ordaigh athair Áine bia gasta dúinn. Fuaireamar píotsa agus deochanna súilíneacha. Bhí mé lán go béal toisc go raibh milseáin agus grán rósta againn roimhe sin. Níor ith mé ach stiall amháin píotsa. Cheannaíomar culaith oíche nua agus péire slipéir bhándearga d’Áine. Bhí sí an-bhuíoch dínn. Scaoil Áine rún linn agus rinneamar ár sáith gáire5 nuair a chualamar faoi. Tá sí i ngrá le duine de na buachaillí ar scoil, dar léi. Bhí an-oíche agus an-chraic go deo againn.

Cúinne na gramadaí Déan na tascanna ar lgh 31–32.

Aimsigh sampla amháin de na rudaí seo a leanas sa téacs: • An aidiacht shealbhach LG • Briathar neamhrialta san aimsir chaite • Forainm

Idirghníomhú cainte

Cum trí cheist bunaithe ar an téacs thuas agus cuir ar an duine atá in aice leat iad. Sampla: Cén aois í Áine?

Obair ealaíne Tarraing pictiúr de chóisir bhreithlae a bhí agat. Cuir lipéid ar na rudaí difriúla sa phictiúr. Bain úsáid as an bhfoclóir chun cabhrú leat.

overnight

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 66

arranged

decorated

very cosy

a good laugh

09/03/2022 22:45

Aonad

Cárta breithlae

Lá breithe sona duit

om pa ny

Go raibh lá iontach agat Bain sult as an gcóisir!

d of

Breithlá sona duit

Ire la n

Beannachtaí

ots Design

at io

na l

o Chairde eaghlach agus M

Beidh breithlá do sheanmháthar ar siúl go luath. Ba mhaith leat cárta a dhearadh di i nGaeilge. Seo roinnt beannachtaí a scríobhann daoine ar chárta breithlae i nGaeilge. Léigh na beannachtaí agus féach ar na cártaí thíos.

Th Mé Féin, Mo

Léamh

Obair ealaíne Dear cárta breithlae do do sheanmháthair. Bain úsáid as na cártaí thuas mar spreagadh. Scríobh teachtaireacht bheag do do sheanmháthair taobh istigh den chárta.

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 67

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Oíche Shamhna Léamh

Ire la n

Léight an t-alt thíos faoi Máirín Ní Chonchubhair agus a scéal ‘Oíche Shamhna’. Scríobh Máirín Ní Chonchubhair an scéal sa phictiúr ar dheis. Labhair sí faoi na traidisiúin a bhí i Luimneach sna tríochaidí (1930idí). Tá an scéal seo agus go leor eile ar fáil ar shuíomh gréasáin Dúchas1 (duchas.ie). Chuaigh daoine fásta timpeall na tíre an tráth sin agus fuair siad scéalta ó na páistí scoile i ngach paróiste2 in Éirinn. Is é an t-ainm atá ar an gcnuasach3 seo ná Bailiúchán na Scol.

om pa ny

OÍCHE SHAMHNA I LUIMNEACH CÉAD BLIAIN Ó SHIN

Deir Máirín sa scéal seo gur chaith páistí pónairí4 sa tine ag an am céanna. Má tháinig dhá phónaire amach as an tine ag an am céanna chiallaigh sé sin go bpósfadh an bheirt pháistí sin a chéile lá éigin.

at io

na l

Mar aon leis sin, chuir na páistí uibheacha i dtobán uisce.5 Bhí cluiche ag na páistí ina ndearna siad uisce iarracht ubh a tharraingt as an uisce lena mbéal. Ní raibh cead acu a lámha a úsáid. Chroch na páistí uibheacha eile ón tsíleáil6 agus arís rinne siad iarracht an ubh a ithe gan úsáid a bhaint as a lámha.

Cúinne na gramadaí Aimsigh na briathra seo san fhoclóir agus líon an ghreille thíos. Tá an chéad cheann déanta mar chabhair duit.

An briathar

labhair

An fhréamh

scríobh

léim

tarraing

ceangail

ceangl

Uimhearthacht An chéad bhliain = first year ach céad bliain = 100 years

heritage

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 68

parish

collection

Fréamh chaol nó leathan?

labhr

speak

Th ©

An Béarla

beans

tub of water

leathan

Déan na tascanna ar lgh 33–34.

6 ceiling

09/03/2022 22:45

Aonad

Léamh

d Ire la n

Má fhaigheann tú an fáinne, beidh tú pósta roimh gach duine eile sa ghrúpa. Má fhaigheann tú an lasán, beidh tú marbh roimh gach duine eile sa ghrúpa. Má fhaigheann tú an bonn airgid, beidh tú saibhir. Má fhaigheann tú an cheirt, beidh tú bocht.

Meaitseáil

om pa ny

1 2 3 4

o Chairde eaghlach agus M

Itheann duine an bairín breac Oíche Shamhna. Bhí sé mar nós ag daoine na ceithre rud seo a chur sa bhairín: fáinne, lasán, bonn airgid agus ceirt. Dúirt daoine go raibh eolas ag an mbairín breac, cosúil le bean feasa1 (an duine sa phictiúr ar dheis). Mar sin bhí an cáca seo in ann rudaí a rá faoin todhchaí.2 Ach chun an fhírinne3 a rá, ní raibh sa chaint seo ach píosa spraoi, dár ndóigh.4

Th Mé Féin, Mo

Léigh an t-alt thíos faoin mbairín breac Oíche Shamhna.

Cuir an uimhir cheart faoi gach pictiúr sa ghreille. B

na l

1 fáinne 2 lasán 3 bonn airgid 4 ceirt

at io

Obair ealaíne

Tarraing pictiúr de theach taibhsí agus cuir na réamhfhocail dhifriúla sna seomraí difriúla sa teach (úsáid Teach na réamhfhocal, Léaráid D, Cuid 1 ar lch 362 mar chabhair duit). Déan cinnte go bhfuil an pictiúr scanrúil (scary)!

Cur i láthair

Déan taighde ar fhéile náisiúnta nó ar fhéile i do cheantar féin agus déan taispeántas den taighde os comhair an ranga nó i gciorcal comhrá. Critéir ratha: • Labhairt leis an rang ar feadh nóiméad go leith. • Más féidir, déan trí shleamhnán don taispeántas. • Labhair faoi na traidisiúin a bhaineann leis an bhféile, faoi stair na féile agus faoi do thaithí féin ar an bhféile (30 soicind do gach gné).

Machnamh Déan taifeadadh digiteach den taispeántas agus féach ort féin ag labhairt i nGaeilge os comhair an ranga agus scríobh cúpla abairt mhachnaimh faoi. Critéir ratha: • An ndearna tú aon bhotún? • An raibh tú ag léamh an t-am ar fad? • An raibh do ghuth soiléir? • Cad is féidir leat a dhéanamh níos fearr an chéad uair eile? 1

fortune teller

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 69

2 future

the truth

of course/naturally

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Oíche stoirme Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 403.

Léamh

Ire la n

Léigh an scéal thíos faoi oíche stoirme i rith na dianghlasála agus freagair na ceisteanna a théann leis. Féach ar stór focal an aonaid seo (lch 403) mura bhfuil na focail i gcló trom ar eolas agat.

om pa ny

Lá an-fhliuch a bhí ann agus níor stop an bháisteach ar chor ar bith. Bhí gach aon duine sa tír ag maireachtáil faoi dhianghlasáil agus mar sin bhí siad ar fad sa bhaile. Chuala mé an ghaoth ag screadaíl taobh amuigh agus go tobann bhíomar sa dorchadas mar theip ar an leictreachas. Baineadh geit uafásach as Mam agus as an madra. Tar éis tamaill tháinig sí ar bhosca coinnle faoin staighre. Las sí iad agus ní raibh eagla orainn a thuilleadh. Bhí an t-ádh liom, áfach, mar luchtaigh mé an iPad agus m’fhón cliste níos luaithe sa lá. Shuigh mo thuismitheoirí timpeall na gcoinnle ag lorg solais ach d’éalaigh mé go dtí mo sheomra leapa. Tá mo sheomra san áiléar agus tá fuinneoga móra ann. Chonaic mé na crainn ag luascadh faoi chumhacht na gaoithe. Chuir mé Netflix ar siúl agus bhí sé ar intinn agam féachaint ar scannáin uafáis ach chlis ar an leathanbhanda. Chuaigh cúrsaí in olcas le gach aon nóiméad dá ndeachaigh thart. Bhí sé ag cur isteach orm nach raibh mé in ann an oíche stoirmiúil seo a chaitheamh le mo chairde toisc go rabhamar faoi dhianghlasáil ach buíochas le Dia ní raibh an comhartha 4G ródhona. Chuir mé glaoch FaceTime ar mo chairde agus labhraíomar faoin stoirm. Bhíomar ag súil nach leanfadh an scoil ar aghaidh an chéad lá eile!

na l

1 Fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

✔

✘

(a) Stop an bháisteach ag am lóin.

at io

(b) Níor theip ar an leictreachas.

(e) Bhí an scríbhneoir ag súil go leanfadh scoil ar aghaidh.

2 Cá raibh gach aon duine sa tír nuair a thosaigh an stoirm? 3 Conas a tharla go raibh siad sa dorchadas? 4 Cad a bhí faoin staighre? Cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt. Harry Potter coinnle cístí 5 Cén fáth a raibh an t-ádh ar an scríbhneoir? 6 Cad a chonaic an scríbhneoir taobh amuigh den fhuinneog? Cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt. taibhsí ag crochadh thart na crainn ag luascadh na carranna ag tiomáint 7 Cén fáth nach raibh an scríbhneoir in ann féachaint ar scannán? 8 Conas a bhí an comhartha 4G? Cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt. ní raibh sé rómhaith bhí sé ródhona ní raibh sé ródhona 9 Ar labhair an scríbhneoir lena c(h)airde?

Idirghníomhú cainte Cuir ceist ar an duine atá in aice leat. Cén sórt aimsire is fearr leat? 70

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 70

09/03/2022 22:45

Aonad

Léamh

Ire la n

na l

om pa ny

Ní raibh cead agamsa ná ag mo chairde dul amach i mbliana. Tá eagla ar gach duine an víreas a scaipeadh. Is mór an trua é mar tá Oíche Shamhna ar cheann de na féilte is fearr liom. D’eagraigh mo thuismitheoirí cluichí difriúla dom agus d’imir mo shiblíní ar fad linn. Chroch Daid úll ón tsíleáil agus bhí Seán agus Sarah ag iarraidh plaic a bhaint as. Bhí sé an-ghreannmhar. Fuair Mam báisín uisce agus chuir sí bonn caoga cent isteach ann. Ansin thosaigh mé ag iarraidh an t-airgead a fháil le mo bhéal agus ní raibh cead agam mo lámha a úsáid! Theip orm agus bhí mo chuid gruaige fliuch báite agus an cairpéad freisin. Bhí an-chraic go deo againn go dtí gur dhoirt Daid an báisín uisce; cuireadh deireadh leis na cluichí ansin. Ní raibh Mam róshásta leis.

o Chairde eaghlach agus M

Lá an-aisteach a bhí agam inniu. Oíche Shamhna atá ann agus ní dheachaigh mé amach ag imirt bob nó bia de dheasca Covid-19. Is cuimhin liom an bhliain seo caite ghléas mé féin agus mo chairde suas agus chuir gach aon duine masc air/uirthi agus chuamar ó theach go teach. Níor aithin na comharsana muid ach fuaireamar go leor milseán. Bhí oíche den scoth agam agus bhí an-bhrón orm ar maidin nach mbeadh cead agam dul amach le mo chairde.

31ú Deireadh Fómhair 2020

Th Mé Féin, Mo

Léigh iontráil dialainne Chiara faoi Oíche Shamhna le linn na dianghlasála. Ansin, cum ceisteanna a mbeadh na habairtí thíos mar fhreagra orthu. Tá an chéad cheann déanta mar shampla duit.

Ciara xxx

at io

Chaitheamar an chuid eile den oíche ag féachaint ar scannáin uafáis ar Netflix agus ag ithe milseán a cheannaigh Mam dúinn. Tá súil agam go mbeidh codladh sámh agam anocht!

1 Oíche Shamhna a bhí ann. Sampla: Cén oíche a bhí ann? 2 Ghléas Ciara agus a cairde suas an bhliain seo caite agus chuaigh siad amach. 3 Ní dheachaigh Ciara agus a cairde amach i mbliana mar tá eagla ar dhaoine an víreas a scaipeadh. 4 Is é Oíche Shamhna an fhéile is fearr le Ciara. 5 Cuireadh deireadh leis na cluichí mar dhoirt Daid an báisín uisce. 6 D’fhéach siad ar scannáin uafáis ar Netflix.

Cúinne na gramadaí

Aimsigh trí shampla de na briathra ‘an sé mór’ san aimsir chaite – mar shampla, ‘dúirt’. Ansin aimsigh sampla amháin den aidiacht shealbhach – mar shampla, ‘do’.

Idirghníomhú cainte Cuir na ceisteanna seo a leanas ar an duine atá in aice leat. • Cén fhéile is fearr leat? • Cad a rinne tú Oíche Shamhna?

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 71

• An imríonn tú cluichí Oíche Shamhna agus cad iad?

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Ceisteanna scrúdaithe samplacha Ceist shamplach

Muintir Uí Cheallaigh

An Luan

An Mháirt

An Chéadaoin

An Déardaoin

An Aoine

An Satharn

Lá saor ón mbunscoil

An Domhnach

Ire la n

Mí Dheireadh Fómhair

Léigh féilire an teaghlaigh le haghaidh mhí Dheireadh Fómhair thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

at io

na l

Cluiche leadóige (Daid)

Mamó ag teacht don deireadh seachtaine

Fiaclóir (Pól)

om pa ny

Breithlá Phóil ag tosú 3.15 i.n.

Scrúdú tiomána (Aisling)

Dioscó Oíche Shamhna Áras an Phobail

1 Cé atá ag déanamh scrúdú tiomána1 ar an ochtú lá is fichead (28ú)?

2 Cá bhfuil an dioscó ar siúl Oíche Shamhna?

3 Cathain a bheidh Mamó ag teacht le haghaidh an deireadh seachtaine? Cuir tic sa bhosca ceart.

ar an séú lá

ar an séú lá déag

ar an séú lá is fiche

4 Cad atá ar Phól faoin turas chuig an bhfiaclóir? Cuir tic sa bhosca ceart.

áthas

fearg

brón

eagla

5 An bhfuil an bhunscoil ar oscailt ar an dara lá de mhí Dheireadh Fómhair? 6 Cén dáta a rugadh Pól? Rugadh ______________________________ é. 7 Cén t-am a bheidh a chóisir ag tosú? Tosóidh sí ag _______________. 8 Cén lá sa tseachtain é an dara lá is fichead de mhí Dheireadh Fómhair? 9 Cé atá ag imirt sa chluiche leadóige ar an bhfichiú lá den mhí seo? 10 Cé mhéad lá (uimhir uatha) atá i Mí Dheireadh Fómhair?

driving test

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 72

09/03/2022 22:45

Aonad

Ceist shamplach

Ire la n

om pa ny

Haigh, a chara, Beidh cóisir ar siúl i mo theach oíche amárach. Tosóidh an chóisir ag a 7 i.n. agus beidh béile againn ag 7.30 i.n (bia Síneach gan dabht). Tá cúpla duine ón scoil ag teacht. Ar mhaith leat teacht? Abair le Seán go bhfuil fáilte roimhe freisin. Eimear xox 17.30 ✔✔

Eimear

o Chairde eaghlach agus M

Teachtaireachtaí

Th Mé Féin, Mo

Léigh an teachtaireacht a sheol Eimear chugat. Ansin, scríobh teachtaireacht chuig Seán ag tabhairt cuireadh dó teacht leat chuig an gcóisir a bheidh ar siúl. Critéir ratha: Luaigh na pointí seo a leanas: • Cá mbeidh an chóisir ar siúl • Cathain a thosóidh an chóisir • Cé a bheidh ag an gcóisir

30%

Seán

28%

17.45 ✔✔

Déan na tascanna ar lgh 35–38.

at io

na l

Teachtaireachtaí

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 73

09/03/2022 22:45

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche do bheirt Rialacha an chluiche

Cuir an briathar san aimsir chaite: Abair sé

na l

Cuir an briathar san aimsir chaite: X Feic siad

at io

Ainmnigh tréith amháin a bhaineann le cara maith.

Bain an lúibín agus déan pé athrú is gá: (mo + athair)

Líon an bhearna leis an aidiacht cheart: Tá go leor cairde ag Saoirse – is duine ______ í.

Cuir an briathar san aimsir chaite: Faigh sibh

Abair an dáta i bhfocail: 02/02/2002

Líon an bhearna leis an bhforainm ceart: Tá guthanna na ndaltaí an-ard – is daoine glóracha ____.

Cén dath gruaige atá uirthi?

Abair an dáta i bhfocail: 14/4/2004

Cuir an briathar san aimsir chaite: Bí siad

Bain an lúibín agus déan pé athrú is gá: (do + fáinne)

Cé a scríobh an gearrscannán Rúbaí?

Cad is ainm don phríomhcharachtar sa ghearrscéal ‘Spás’?

Abair an uimhir i bhfocail:

Cén dath gruaige atá air?

om pa ny

Ire la n

1 Duine i gcoinne duine atá i gceist (Imreoir A agus Imreoir B). 2 Roghnóidh Imreoir A ceann ar bith de na boscaí 1–20 d’Imreoir B. 3 Caithfidh Imreoir B an cheist sa bhosca a fhreagairt. Is fiú pointe amháin gach bosca. 4 Roghnóidh Imreoir B bosca ansin d’Imreoir A agus caithfidh sé an rud céanna a dhéanamh a luaitear i bpointe 3 thuas. 5 Má dhéanann imreoir botún, beidh seans ag an imreoir eile é a cheartú agus an pointe a fháil. 6 Ba cheart do na himreoirí gach scór a scríobh isteach sna boscaí. 7 Beidh an bua ag an imreoir a mbeidh an líon is mó pointí aige ag deireadh an chluiche.

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin imir an cluiche seo le daoine eile sa rang.

Bain an lúibín agus déan pé athrú is gá: (ár + aintín)

Scór d’Imreoir A =

Cé a scríobh an gearrscéal ‘Spás’?

Cuir an briathar san aimsir chaite: Téigh tú

Abair an aois i bhfocail: 14 bliana d’aois

Scór d’Imreoir B =

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 74

09/03/2022 22:45

Aonad

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

Anois táim in ann . . . aoiseanna daoine a rá go cruinn as Gaeilge.

ríomhphost a leagan amach i gceart.

om pa ny

an gearrscéal ‘Spás’ a léamh ina iomlán.

cur síos sonrach a dhéanamh ar dhaoine as Gaeilge. an sé mór a réimniú san aimsir láithreach.

Ire la n

rdee Chaiaird gussMMooCh TThheeaagghhlalacchhaagu MMééFFééinin, ,MMoo

Féinmheasúnú

na haidiachtaí sealbhacha a thuiscint i gceart.

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh d’abairt féin freisin): Tuigim an riall ‘caol le caol agus leathan le leathan’ i gceart anois.

D’fhoghlaim mé stór focal ón ngearrscannán Rúbaí.

na l

Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

at io

Trí rud a d’fhoghlaim mé: 1 2 3

Dhá rud atá le cleachtadh agam: 1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Comhrá: Pioc beirt charachtar ón ngearrscannán Rúbaí agus CBA 2 déan comhrá idir an bheirt acu os comhair an ranga. • Taispeántas: Cuir radharc eile leis an scéal agus déan dráma beag os comhair an ranga. • Rólimirt: Tóg nóiméad ón ngearrscannán agus déan aithris ar an ngiota sin os comhair an ranga. 75

02 Croi 2 Aonad 2 CL.indd 75

09/03/2022 22:45

Ire la n

M’Áit Chónaithe agus Mo Cheantar

Aonad

Is leor don dreoilín a nead.

Torthaí foghlama an aonaid Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.1, 1.8, 1.10, 1.12, 1.16, 1.20, 1.24, 1.27

2.1, 2.4

3.2, 3.6

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

Téacsanna litríochta Dán: ’Maith Dhom’ le Máirtín Ó Direáin

Téacsanna tacúla eile

om pa ny

Téacsanna an aonaid

na l

Téacs litríochta (rogha eile): ‘An Grá’ (dán) le Colm Breathnach Téacsanna eile: ‘Níl Aon Tinteán Mar Do Thinteán Féin’ le Isabelle Egan, Lá Glantacháin sa Cheantar Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, screenireland. ie, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ar edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘M'Áit Chónaithe agus Mo Cheantar’. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla. Cuirfear béim ar an bhfeasacht teanga, ag díriú isteach ach go háirithe ar theanga na Gaeilge mar chóras. Spreagfar na daltaí chun féintuiscint a chothú mar fhoghlaimeoirí teanga agus chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt.

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo: Léamh (lgh 78, 79, 92, 104, 111), Na seomraí is fearr linn (lch 80), Teach agus baile (lch 81), Picthuiscint (lgh 83, 105, 108), ‘Níl Aon Tinteán Mar Do Thinteán Féin’ (lch 86), Dán: ‘Maith Dhom’ (lch 92), Meaitseáil (lgh 94, 95, 101, 103, 107), Nóta faoin bhfile (lch 95), Áras an Chrónáin, Ionad Cultúir (lch 96), An dá cheantar (lch 98), An raon rothar (lch 99), Fíor nó bréagach? (lch 99), Lá glantacháin (lch 102), Margadh na bhfeirmeoirí (lch 109) Scríobh (lgh 79, 80, 83, 86, 88, 90, 91, 95, 103, 107), Machnamh (lch 83), Tasc pictiúr (lgh 85, 87, 100), Ceisteanna (lch 95), Tasc ar líne (lch 95), Litir ó Mheiriceá (lch 111), Ceist shamplach (lgh 112, 113) Éisteacht (lgh 79, 81, 82, 86, 89, 91, 92, 97, 100)

Léamh

at io

Réamhfhoghlaim Seiceáil isteach (lch 77)

Scríobh

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Foclóir

Cultúr Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 76

Cur i láthair (lgh 89, 97) Idirghníomhú cainte (lgh 83, 84, 85, 88, 91, 98, 103, 107, 108, 109, 111) Líon na bearnaí (lgh 78, 90, 101), Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach (lch 82), Scríobh (lgh 82, 100), Cúinne na gramadaí (lgh 93, 97, 104, 108), Aimsigh (lch 93), An réamhfhocal leis an alt uatha (+ an) (lch 100), An réamhfhocal i + an aidiacht shealbhach (lch 101) Meaitseáil (lgh 78, 84, 85, 93, 104, 106), Tasc foclóra (lgh 87, 90, 99), Líon na bearnaí (lch 106), Stór focal (lch 110), Nathanna cabhracha (lgh 112, 113) Áras Chrónáin, Ionad Cultúir (lch 96) Tascanna (lgh 39–57), Cluastuiscint (lgh 159–162) Piarmheasúnú (lch 114) Féinmheasúnú (lch 115), Seiceáil amach (lch 115)

09/03/2022 22:43

d Clár an aonaid

• glórtheachtaireacht as Gaeilge a sheoladh. • an dán ‘Maith Dhom’ a léamh. • cuireadh Gaeilge a chruthú ar m’fhón póca.

om pa ny

• stór focal a bhaineann leis an teach a aithint agus a litriú i gceart. • labhairt agus scríobh faoi na háiseanna i mo cheantar. • plé leis an gcúig beag san aimsir láithreach.

Ire la n

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

at io

na l

Súil siar............................................................................................78 Na seomraí is fearr linn..............................................................80 Teach agus baile ..........................................................................81 Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach...................82 Troscán an tí ..................................................................................84 Scéal déagóra ...............................................................................86 An gairdín.......................................................................................87 Teach nua .......................................................................................88 Fógra: teach ar díol......................................................................89 Lá san ardchathair.......................................................................90 Áiseanna an cheantair ...............................................................91 Dán: ‘Maith Dhom’.......................................................................92 Anailís shimplí ar an dán...........................................................94 Áras Chrónáin, Ionad Cultúir ..................................................96 An dá cheantar .............................................................................98 An raon rothar ..............................................................................99 An réamhfhocal leis an alt uatha (+ an) ............................100 An réamhfhocal i + an aidiacht shealbhach ....................101 Lá glantacháin............................................................................102 An pháirc scátála ......................................................................104 Codanna an rothair ..................................................................106 Páirc an phobail.........................................................................107 An fheirm.....................................................................................108 Margadh na bhfeirmeoirí........................................................109 Ainmhithe na feirme ................................................................110 Gearrscannán: An Díog Is Faide..........................................111 Ceisteanna scrúdaithe samplacha......................................112 Measúnú an aonaid..................................................................114

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 77

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Léamh Féach ar an mbarrachairt thíos. Cén áit sa bhaile is fearr leat?

Ire la n

10 8 6

an chistin

mo sheomra leapa

om pa ny

2 an seomra suí

an gairdín

ainm na háite

Líon na bearnaí

Críochnaigh gach abairt thíos leis an uimhir phearsanta cheart. Tá na huimhreacha phearsanta le fáil sa bhosca.

na l

duine amháin, beirt, triúr, ceathrar, cúigear, seisear, seachtar, ochtar, naonúr, deichniúr, aon duine dhéag, dháréag

at io

1 Is fearr le _______________________ daoine an chistin. 2 Is fearr le _______________________ daoine an seomra leapa. 3 Is fearr le _______________________ daoine an seomra suí. 4 Is fearr le _______________________ daoine an gairdín.

Meaitseáil

Meaitseáil na focail leis na habairtí. A Féachann tú ar an teilifíseán anseo.

1 an staighre

2 an oifig

B Déanann tú an dinnéar sa seomra seo.

3 an seomra suí

C Tá doirteal agus leithreas sa seomra seo.

4 an bothán

D Codlaíonn tú sa seomra seo.

5 an seomra folctha

E Tá ríomhaire, deasc agus cathaoir sclóine sa seomra seo.

6 an chistin

F Téann tú suas agus síos sa teach anseo.

7 an seomra leapa

G Is seomra sa bhreis é seo atá suite sa ghairdín.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 78

09/03/2022 22:43

Aonad

Cloisfidh tú triúr déagóirí ag cur síos ar a n-áit chónaithe. Líon an ghreille anseo leis an eolas ceart do gach duine. Cuir an uimhir cheart sa bhosca faoi líon na seomraí leapa. Marcáil na seomraí nó na háiteanna eile atá ag daoine san áit cheart. Cistin

Líon na seomraí leapa

Seomra bia

Seomra cluichí

Oifig

Ruth Carlos

Ríona

Léamh

om pa ny

Cén saghas tí atá agat?

Féach ar an bpíchairt ar dheis. Mar thionscnamh OSSP, rinne Rang Sheanain suirbhé ar rudaí éagsúla agus seo ceann de na tionscanimh sin.

Scríobh

na l

Freagair na ceisteanna thíos. 1 Cad is ainm don rang seo? 2 Cé mhéad duine atá sa rang? 3 Cén saghas tí ina bhfuil seachtar ag cónaí ann? 4 Ainmnigh an dá dhath atá idir an buí agus an oráiste.

at io

Déan na tascanna ar lgh 39–40.

árasán

teach sraithe

teach leathscoite

teach scoite

Áiléir

Ire la n

Ainm an duine

Rianta 1.22–24

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Éisteacht

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 79

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Na seomraí is fearr linn Léamh

Vocabulary

Léigh an t-alt seo faoi Leah agus an vardrús siúil isteach. Freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Ire la n

Is mise Leah, máthair Liam. Is é an seomra is fearr liom ná an vardrús siúil isteach1 atá in aice le mo sheomra leapa. Deir m’fhear céile nach seomra é ach ní ligim dó cur isteach orm. A leithéid de raiméis2 nár chuala mé riamh!

om pa ny

Is breá liom a bheith ag siopadóireacht, feicfidh tú éadaí de gach saghas sa vardrús! Tá boscaí stórála3 ag barr an vardrúis; coimeádaim oiriúintí difriúla4 iontu, mar shampla bandaí gruaige, criosanna5 agus seodra galánta.6 Tá neart tarraiceán7 sa vardrús freisin agus tá siad líonta le stocaí boga, fo-éadaí agus pitseámaí clúmhacha.8 Is fearr liom na pitseámaí ó Penney’s. Chroch9 athair Liam scáthán lánfhada10 ar an mballa agus chuir sé soilse beaga11 timpeall air freisin. Is féidir liom seasamh os comhair an scátháin chun mo smideadh a chur orm ar maidin. Is iad na rudaí is fearr liom atá sa vardrús ná na málaí dearthóra.12 Oibrím go dian dícheallach i rith na bliana agus ceannaím féirín beag13 dom féin ag an Nollaig. Tá sé tuillte agam!

1 Cá bhfuil an vardrús siúil isteach i dteach Leah? Cuir tic sa bhosca ceart.

na l

in aice le seomra leapa Liam in aice lena seomra leapa

at io

in aice leis an seomra suí

2 Cén caitheamh aimsire atá ag Leah? Cuir tic sa bhosca ceart.

Is breá léi a bheith ag imirt peile Is breá léi a bheith ag canadh

Is breá léi a bheith ag siopadóireacht

3 Cá gcoimeádann Leah na hoiriúintí difriúla? Cuir tic sa bhosca ceart.

i mboscaí ag bun an vardrúis

i mboscaí sna tarraiceáin

i mboscaí ag barr an vardrúis

4 Ainmnigh rud amháin atá sna tarraiceáin. 5 Cá gceannaíonn Leah pitseámaí? 6 Cad a cheannaíonn Leah ag an Nollaig? LG

Scríobh

Déan na tascanna ar lgh 41–42.

Déan cur síos ar an vardús siúil isteach atá ag Leah. Ná déan dearmad na dathanna a lua! 1 walk-in

wardobe 7 plenty of drawers

3 storage boxes rubbish 8 fluffy pyjamas 9 hang

5 belts 6 fancy jewellery different accessories 10 full length 11 little lights 12 designer bags 4

small gift

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 80

09/03/2022 22:43

Aonad

Teach agus baile

An teach

An baile

Ire la n

Léigh na habairtí thíos faoi theach agus bhaile Sheáin. Ar chlé, tá na deich n-abairt ag cur síos ar an teach go fisiciúil. Ar dheis, tá deich n-abairt ann faoin mbaile agus na daoine sa teach. Ansin, freagair na ceisteanna a théann leo.

1 Faighim tacaíocht ó na daoine anseo.

2 Thuas staighre tá ceithre sheomra leapa ann.

2 Cuireann mo theaghlach fáilte mhór romham anseo gach lá.

3 Ag bun an ghairdín tá bothán againn.

3 Molaimid a chéile nuair atá moladh de dhíth.

om pa ny

1 Tá gairdín beag ar chúl an tí.

4 Tá doras ag dul ón gcistin isteach chuig an seomra gréine.

4 Creideann na daoine anseo ionam.

5 Thíos staighre níl aon leithreas ann.

5 Bíonn argóintí againn uaireanta ach sin mar atá an saol.

6 Tá dhá tolg againn sa seomra suí.

6 Mothaím go hiomlán ar mo shuaimhneas ann.

7 Nuair atá fadhb agam pléimid é.

7 Fuaireamar gloiniú dúbailte cúpla bliain ó shin.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Léamh

8 Ar na laethanta móra tugaimid bronntanais dá chéile.

9 Cheannaíomar leapacha nua don áit anuraidh.

9 Nuair atáim tinn tugann mo thuismitheoirí aire dom.

at io

na l

8 Déanaim taighde ar an ríomhaire san oifig go minic.

10 Tá sos ó strus an tsaoil ar fáil san áit seo.

10 B’éigean dúinn an díon a dheisiú anuraidh.

1 Fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart i ngach cás.

✔

✘

(a) Faigheann Seán tacaíocht sa bhaile. (b) Níl aon ghairdín ag Seán ina theach.

(d) Tá tolg mór amháin sa seomra suí.

2 3 4 5

Cé mhéad seomra atá thuas staighre? Conas a mhothaíonn Seán sa bhaile? Freagair seo sa tríú pearsa. Cad a cheannaigh mhuintir Sheáin anuraidh? Cad a fhaigheann Seán nuair atá sé tinn?

Éisteacht

Rian 1.25

Éist le duine ag léamh an dá liosta thuas agus lean na focail i do leabhar.

Déan na tascanna ar lgh 44–45.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 81

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Na briathra neamhrialta san aimsir láithreach Grammar

An fhoirm dhiúltach

An fhoirm cheisteach

An cheist dhiúltach

cloiseann

ní chloiseann

an gcloiseann?

nach gcloiseann?

Ith

itheann

ní itheann

an itheann?

nach n-itheann?

Tar

tagann

ní thagann

an dtagann?

nach dtagann?

Tabhair tugann

ní thugann

an tugann?

nach dtugann?

Beir beireann An chéad phearsa uimhir uatha (mise)

ní bheireann ní + séimhiú

an mbeireann? an/nach + urú

nach mbeireann?

Clois

cloisim

ní chloisim

Ith

ithim

ní ithim

Tar

tagaim

ní thagaim

Tabhair tugaim

ní thugaim

Beir

ní bheirim

om pa ny

Clois

an gcloisim?

nach gcloisim?

an ithim?

nach n-ithim?

an dtagaim?

nach dtagaim?

an dtugaim?

nach dtugaim?

an mbeirim?

nach mbeirim?

beirim

na l

Cogar In the present tense, to go from I to we, just add -id.

ní + séimhiú

an + urú

níl athrú ar bith ann

briathar clois, tar, tabhair, beir

ith

ní

séimhiú, mar shampla: Ní thagann sé

níl aon athrú: Ní ithim feoil

an…?

urú, mar shampla: An gcloiseann tú sin? níl aon athrú: An itheann tú feoil?

nach...?

urú, mar shampla: Nach dtagann sé ar an mbus?

n- roimh ghuta: Nach n-itheann siad feoil?

at io

An fhoirm dhearfach

Féach ar Léaráid B, Cuid 2 (lch 356).

Ire la n

An cúig beag

Scríobh

Déan an tasc ar lch 43.

Líon na bearnaí sna habairtí leis an mbriathar ceart ón liosta thuas.

Leid: Bí cúramach leis an bpearsa. Féach ar an aidiacht shealbhach mar chúnamh duit.

1 _____________ ár ndinnéar ag a cúig a chlog sa seomra bia. 2 _____________ mo dheirfiúr ag caint ar an bhfón sa chistin agus mé sa seomra suí. 3 Ní _____________ Tom ar a rothar nuair atá sé ag cur báistí. 4 _____________ cúpla cara go dtí mo theach tar éis an lá scoile. 5 _____________ aire do mo dheirfiúr óg ag an deireadh seachtaine. 6 An _____________ tú an torann sin thuas staighre?

Éisteacht

Rian 1.26

Éist leis an deachtú agus bí cinnte go bhfuil na bearnaí líonta i gceart agat.

Tabhair faoi deara anseo go bhfuil beir, ith agus clois iomlán rialta san aimsir láithreach.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 82

09/03/2022 22:43

Aonad

Picthuiscint

Ithimid ag a dó a chlog ar An Domhnach. Tugaim cupán tae do mo mhamó sa chistin gach maidin. Tagaim abhaile ar an mbus tar éis an lá scoile. Cloisim na héin ag canadh sa ghairdín ar maidin.

om pa ny

1 2 3 4

Ire la n

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Cuir an uimhir cheart faoi na pictiúir sa ghreille thíos.

Scríobh

na l

Scríobh blag faoi do theach. Critéir ratha: • Cuir trí cinn den chúig beag sa bhlag. • Cuir briathar amháin san fhoirm dhiúltach. • Luaigh an seomra ina n-itheann tú do dhinnéar. • Scríobh abairt amháin faoin ngairdín nó faoi chúrsaí amuigh faoin spéir.

Idirghníomhú cainte

at io

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang agus freagair don duine sin freisin iad. 1 Cá n-itheann tú do dhinnéar sa bhaile? 2 Cathain a chloiseann tú an t-aláram ar maidin? 3 An mbeireann tú ar do rothar le dul ar scoil? 4 Cé a thugann aire don ghairdín sa bhaile? 5 Conas a thagann tú ar scoil ó d’áit chónaithe?

Machnamh

Cuir tic sa cholún cuí bunaithe ar do thuairim féin. A

An bhfuil an cúig beag níos deacra ná an sé mór san aimsir láithreach?

An bhfuil an cúig beag níos deacra ná na briathra rialta san aimsir láithreach?

An bhfeiceann tú an cúig beag go minic agus tú ag léamh rudaí Gaeilge?

An bhfuil tú níos compordaí leis an cúig beag anois?

Tá

Níl

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 83

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Troscán an tí Meaitseáil

Ire la n

Meaitseáil na focail atá measctha suas thíos leis na pictiúir. Déan iarracht iad a litriú i gceart. Tá an chéad cheann déanta duit.

at io

na l

om pa ny

Tolg

golT, roBd aicfe, nádacloF, cáSánth, augR, esacD, rodB cios lapea, ardVrsú, athaiorC uelilinn, ordB somera iab, amLpa, neLhabgraá

Idirghníomhú cainte

Roghnaigh seomra amháin atá i do theach agus scríobh liosta den troscán atá ann. Iarr ar an duine atá in aice leat buille faoi thuairim a thabhairt faoin seomra atá i gceist.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 84

09/03/2022 22:43

Aonad

• tolg • deasc • dhá chathaoir • cathaoir uillinne sclóine • teilifíseán • caibinéid comhad • ruga • leabhragán

• • • •

bord bia cuisneoir reoiteoir sorn

om pa ny

an seomra leapa

• sconna cithfholcadáin • ráille tuáillí • cófra cógas

• leaba • bord cois leapa • scáthán • vardrús

an chistin, an seomra suí, an seomra folctha, an oifig

Ire la n

Tá Saoirse ag bogadh go teach nua agus caithfidh sí lipéid a chur ar na boscaí. Meaitseáil an troscán agus na hoiriúintí (accessories) thíos leis na seomraí cearta sa teach nua. Tá an chéad cheann déanta duit.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Meaitseáil

Tasc pictiúr

An seomra suí i dteach Kim

An seomra suí i dteach Ross

at io

na l

Kim.

Cheannaigh Kim agus Ross tithe nua san eastát céanna. Chuir an bheirt acu a lorg féin ar na tithe. Cad iad na difríochtaí atá eatarthu? Scríobh liosta de na difríochtaí idir an dhá seomra suí. Sampla: Tá dath gorm ar na ballaí i dteach Ross ach tá dath bán ar na ballaí i dteach

Idirghníomhú cainte

Cum cúig cheist faoin bpictiúr agus cuir ar an duine atá in aice leat iad. Bain úsáid as na ceistfhocail seo a leanas: cén/cad/cá/ainmnigh. Sampla: Cén dath atá ar an ruga i dteach Ross?

An bhfuil teilifíseán ag Kim?

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 85

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Scéal déagóra Éisteacht agus léamh

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar 400.

Rian 1.27

le Isabelle Egan

Ire la n

NÍL AON TINTEÁN MAR DO THINTEÁN FÉIN*

Éist leis an ngearrscéal agus tú ag léamh. Ansin, déan na ceisteanna a ghabhann leis. Féach ar an bhfoclóir ar leathanach 405 mura bhfuil focal ar eolas agat.

* ábhar dílis

at io

na l

om pa ny

‘Níl mé ag iarraidh fágáil, a Mham,’ a dúirt Aoibhinn. ‘Níl an dara rogha agat. Tá an Astráil go hálainn agus tá tuarastal ard ag dul leis an bpost nua. Beidh teach breá mór againn díreach in aice na trá,’ a dúirt Mam. Thosaigh na deora ag sileadh. Ní raibh sí ag iarraidh a cara dílis Mailí a fhágáil. Ní raibh sí ag iarraidh a scoil a fhágáil. D’fhág sí an seomra faoi ghruaim agus suas léi a chodladh. Bhí orthu fágáil an tseachtain dár gcionn. D’fhág sí slán ag a cairde, a madra, a Daid agus a teach. Nuair a shroich siad an críochfort chonaic sí an t-eitleán amach roimpi agus bhuail faitíos í go dtarlódh drochrud éigin. Gheobhadh sí bás b’fhéidir. Nó b’fhéidir go bhfaigheadh sí cairde nua agus go dtaitneodh an teach nua léi níos mó ná a seanteach. Nuair a d’éirigh an t-eitleán ón talamh thosaigh sí ag smaoineamh faoin saol nua a bheadh aici. Thuirling siad. Bhí an aimsir go hálainn. Bhraith sí sásta a bheith ann. Bhí an teach breá mór, an scoil an-fháiltiúil. Bhí gach rud ar fheabhas seachas aon rud amháin. Ní raibh aon Ghaeilge acu. D’airigh sí uaithi an bháisteach den chéad uair. Tháinig brón uirthi. Bhí mian amháin ina croí, go mbeadh an seanteach sa tír seo, go mbeadh cairde a hóige anseo, go mbeadh Gaeilge ann . . . go mbeadh Éire san Astráil. Thuig sí fírinne an tseanfhocail nach bhfuil aon tinteán mar do thinteán féin. Lá amháin tar éis na scoile shiúil Aoibhinn tríd an doras agus chonaic sí iad. Bhí a cara Mailí ann, a Daid, a madra! Bhí an teach maisithe mar a bhíodh an teach sa bhaile. D’ardaigh a croí le háthas den chéad uair le trí seachtaine. Bhí a fhios aici go maith go mbeadh ar Mhailí fágáil uair éigin ach ba chuma léi mar don nóiméad áirithe sin bhí ríméad uirthi. Coláiste Chroí Mhuire, An Spidéal

1 Fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún cheart. ✔

✘

(a) Tá Aoibhinn ag dul go dtí an Astráil.

(b) Tá deirfiúr léi darb ainm Mailí.

(d) Labhraíonn Aoibhinn Béarla sa bhaile.

2 Cé a scríobh an gearrscéal seo? 3 Cárb as Isabelle Egan? 4 An bhfuil Aoibhinn sásta a bheith ag dul go dtí an Astráil?

5 Cá mbeidh an teach nua suite, dar lena mam? 6 Breac síos an dá aidiacht a dhéanann cur síos ar an teach nua. 7 An raibh eagla ar Aoibhinn ag dul ar an eitleán?

Scríobh 86

Scríobh ríomhphost chuig cara leat faoi theach nua atá ag do mhuintir. Critéir ratha: Luaigh na pointí seo a leanas: an sórt tí, gairdín, an líon seomraí leapa, an rud is fearr leat faoin teach.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 86

09/03/2022 22:43

Aonad

An gairdín 1 Cuir an stór focal sna colúin chearta.

Ire la n

féileacán, bóín Dé, bláthanna, cuileog, an féar, péist cabáiste, crann, síol, scamall, péist, bumbóg, spideog, sciathán leathair, fréamh

Aithníonn ciaróg ciaróg eile.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Tascanna foclóra

Rudaí ón talamh

om pa ny

Rudaí ón aer

2 Féach ar na pictiúir agus líon na bearnaí. Úsáid an bosca focal thuas mar chabhair duit. _______________________ é seo.

(b) Tá dath donn ar an

_______________________.

(a) Is

_______________________ é seo.

_______________________ ina suí ar an mballa.

na l

(d) Tá an

_______________________ mór é seo.

(f) Níl aon

_______________________ sa spéir.

at io

(e) Is

_______________________ sa ghaidín inniu.

(g) Tá seacht bh

(h) Ní maith liom an

_______________________.

3 Féach ar an bpictiúr thíos agus cuir an uimhir cheart le gach focal thíos sa ghreille. A An plásóg 2

B An bothán C An paitió D An seomra gréine

Tasc pictiúr

Aimsigh grianghraf nó pictiúr ar líne de ghairdín agus LG Déan na tascanna ar lgh 46–47. scríobh alt faoi. Critéir ratha: dathanna, suíomh na rudaí, aon rud atá beo sa ghairdín. 87

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 87

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Teach nua Scríobh

Ire la n

Tá tú tar éis bogadh chuig teach nua. Scríobh ríomhphost chuig cara leat ag insint dó/di faoin teach. Critéir ratha: • An líon seomraí atá sa teach • An t-urlár ar a bhfuil na seomraí – urlár na talún/an chéad urlár/an dara hurlár • An seomra is fearr leat – an troscán atá sa seomra/dath ar na ballaí • Rud amháin suimiúil faoin teach Cuireadh pictiúr den teach leis an ríomhphost chun cabhrú leat.

Chuig:

at io

na l

om pa ny

Ábhar:

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar an duine atá in aice leat. • Ar bhog tú go teach nua riamh? • Conas a mhothaigh tú nuair a bhog tú? – brónach/ sásta/uaigneach/eaglach/ar bís • Ar mhaith leat bogadh go teach nua anois? LG

Déan an tasc ar lch 48.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 88

09/03/2022 22:43

Aonad

Fógra: teach ar díol Rian 1.29

Seomraí an tí

Urlár na talún: ________ sheomra: cistin, seomra ________, ________ suí, seomra fóntais An chéad urlár: trí sheomra leapa: príomhsheomra leapa, ________ sheomra aíochta; seomra ________, seomra allais

Tuilleadh eolais:

AR DÍOL

om pa ny

An t-áiléar: ________ bheag agus seomra ________

Ire la n

Áit: Bruachbhaile i m________ ________ ________

TEACH AR DÍOL

Éist leis an ngníomhaire eastáit1 ag labhairt faoin teach agus líon na bearnaí.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Éisteacht

R__________ nó glao fóin: 081 2356 __ __

Cleachtadh MRB 1

Cur i láthair

at io

na l

Samhlaigh gur gníomhaire eastáit thú. Beidh tú ag díol tí agus tá ort cur i láthair a dhéanamh ar an teach. Critéir ratha: • Roghnaigh teach ar líne agus cuir grianghraf de ar PowerPoint nó a mhacasamhail. • Ullmhaigh sleamhnán2 faoi na seomraí atá thuas staighre agus thíos staighre. • Ullmhaigh sleamhnán faoi na rudaí sa cheantar – scoileanna, siopaí agus araile. • Ullmhaigh sleamhnán faoi phraghas an tí. Cuir na sonraí teagmhála ar an sleamhnán sin freisin.

Nuair atá na sleamhnáin ullmhaithe agat déan an cur i láthair os comhair an ranga. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 13) mar chabhair duit.

estate agent

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 89

slide (PowerPoint)

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Lá san ardchathair

18:14

Ire la n

Beidh Aodhán san ardchathair don lá agus ba mhaith leis cúpla rud a cheannach. Féachaigí ar an liosta a scríobh sé agus scríobh liosta de na siopaí ar chóir dó cuairt a thabhairt orthu. Cabhróidh an bosca focal thíos leat.

18:14

Fillteáin

— Uachtar reoite (blas seacláide)

—

— Díbholaíoch

—

— Bróga reatha Nike

—

om pa ny

Ba chóir dó cuairt a thabhairt ar…

— Barr nua

— Bloc sceitseála

Tasc foclóra

— —

siopa búistéara, siopa spóirt, siopa éadaí, siopa poitigéara, siopa bróg, siopa cleas, bialann, siopa ealaíne, siopa uachtar reoite, siopa peataí

Líon na bearnaí

at io

na l

Sheol Aodhán sé théacs chuig chara leis faoin lá a chaith sé san ardchathair. Féach ar na figiúirí sa chéad cholún agus líon na bearnaí leis an bhfocal. Cabhróidh an bosca focal thíos leat. Dhúisigh mé ar ____________ a chlog.

Bhuail mé le ____________ cairde ag stad an bhus.

6, 2 Léimeamar ar bus ____________ agus d’íoc mé ____________ euro ar an ticéad. Nuair a bhaineamar an ardchathair amach cheannaíomar ___________ uachtar reoite.

Chaitheamar ____________ uair an chloig ag dul timpeall na siopaí.

1, 2 Cheannaigh mé bloc sceitseála ____________ sa siopa ealaíne agus chuamar abhaile ag ____________ a chlog. a trí, a hocht, triúr, amháin, ceithre, a sé, dhá, a dó

Scríobh Scríobh liosta de na siopaí atá i do cheantar féin. Bain úsáid as foclóir chun cabhrú leat. Roghnaigh an siopa is fearr leat ón liosta agus déan cur síos ar LG Déan an tasc ar lch 50. na rudaí a cheannaíonn tú ann. Sampla: Is fearr liom an t-ollmhargadh mar is breá liom bia. Téim go dtí an

t-ollmhargadh ag an deireadh seachtaine agus ceannaím torthaí, glasraí agus cúpla rud milis. 90

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 90

09/03/2022 22:43

Aonad

Áiseanna an cheantair Rian 1.30

Treoracha

An chéad urlár

Ire la n

Urlár na talún

Osclóidh ionad siopadóireachta nua an deireadh seachtaine seo chugainn. Éist leis an bhfógra agus cuir na siopaí sa cholún ceart.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Éisteacht

Rian 1.31

om pa ny

Tá treoracha á lorg ag custaiméir. Éist leis an eolas a thugann an fáilteoir di agus líon na bearnaí. An custaiméir: Haigh, tá súil agam go mbeidh tú in ann cabhrú liom. Ba mhaith liom dul chuig an siopa _________________ agus an siopa _________________ agus greim a fháil sa chaifé. Ar mhiste leat treoracha a insint dom? Níl aon chur amach agam ar an _________________ nua seo.

An fáilteoir:

Scríobh

at io

na l

Fadhb ar bith. Tá an siopa búistéara ar urlár na _________________, chomh maith leis an siopa poitigéara. Tá an siopa poitigéara díreach in _________________ leis an bpríomhdhoras. Tá an caifé ar an gcéad urlár idir an siopa ceoil agus an siopa _________________.

Tá buanna iontacha ag gach ceantar in Éirinn. An bhfuil na háiseanna seo a leanas ar fáil i do cheantar féin? Cuir tic in aice leo má tá. linn snámha

clubanna spóirt

amharclann

páirc

ionad aclaíochta

páirc scátála

club óige

bialanna

séipéal

tréidlia

bealach rothar

bealach siúlóireachta

caiféanna

leabharlann

pictiúrlann

Idirghníomhú cainte Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhuine eile sa rang. 1 Cad é an siopa is fearr leat i do cheantar? 2 Déan cur síos ar na daoine atá i do cheantar – cairdiúil/cabhrach/fáilteach. 3 Cad é an áit is fearr do dhaoine óga i do cheantar? 4 Cad é an bhialann is fearr leat i do cheantar? 91

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 91

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Dán: ‘Maith Dhom’ Tá téarmaí filíochta le fáil ar lch 372.

Éisteacht agus léamh

Rian 1.32

Literature

Ire la n

teideal an dáin MAITH DHOM le Máirtín Ó Direáin

Éist leis an dán agus lean na focail i do leabhar ag an am céanna.

ainm an fhile

Ghlaos d’ainm go ceanúil9

mara 1 I mo shuí cois mara,

Mar ba ghnách liomsa tamall,

An spéir ar ghannchuid néal2

Is tháinig scread scáfar10

Is* muir3 is tír4 faoi chalm,

Ó éan uaigneach11 cladaigh;

Do chumraíocht5 ríonda

Maith dhom murarbh áil leat

A scáiligh ar scáileán6 m’aigne

om pa ny

I m’aonar dom aréir,

Fiú do scáil12 dhil i m’aice,

Cé loinnir7 deiridh mo ghrá duit

Is muir is tír faoi chalm.

Gur shíleas bheith in éag8 le fada.

Ach bhí an spéir ar ghannchuid néal

na l

* Is ionann is agus agus.

Léamh

Déan an tasc ar lch 51.

at io

Léigh scéal an dáin déanta le pictiúir agus abairtí simplí.

Ní raibh scamall ar bith sa spéir agus bhí an fharraige an-socair.

Tháinig cuimhne den chailín chuig an file. Bhí sé in ann a scáil a shamhlú ina intinn.

Ní bhfuair an file aon fhreagra. Níor tháinig ar ais chuige ach scread éin fharraige. Chuir an scread eagla air.

Bhí brón ar an bhfile mar bhí sé fós i ngrá leis an gcailín. D’iarr sé uirthi maitheamh dó.

Bhí an file ina aonar ar an trá oíche amháin. Bhí an áit an-chiúin.

Ghlaoigh an file ainm an chailín amach os ard ach ní raibh aon duine eile ar an trá. 1

2 cloud seaside frightful shriek

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 92

sea lonely 3

4 12

land shadow

shape

screen

spark

faded

fondly

09/03/2022 22:43

Aonad

x Tá na briathra seo sa dán: scáiligh, síl, glaoigh, tar, bí. Cuir sa cholún is oiriúnaí thíos iad. Briathra neamhrialta

Ire la n

Briathra rialta

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Cúinne na gramadaí

Aimsigh

om pa ny

An dara véara (trí shampla)

An chéad véarsa (cúig shampla)

Aimsigh na hocht sampla den aidiacht shealbhach (mo/do/a/a/ár/bhur/a) sa dán. Cuir sa cholún is oiriúnaí thíos iad.

na l

Meaitseáil

at io

Meaitseáil an stór focal ón dán leis an bhfocal a bhfuil an bhrí chéanna leis sa Ghaeilge.

cois mara

2 néal

3 muir

5 faoi chalm

6 is

4 tír

agus

talamh

socair

scamall

cois farraige

farraige

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 93

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Anailís shimplí ar an dán Meaitseáil A Bhí an spéir ar ghannchuid scamall.

2 An raibh an file leis féin?

B Tháinig cuimhne den chailín chuige.

Ire la n

1 Cá raibh an file?

Cuir an cheist agus an freagra le chéile sa tábla. Tá an chéad cheann déanta mar chabhair duit.

3 Cén chaoi a raibh an fharraige agus an tír? C Bhí an file ina shuí cois mara. D Chuala sé éan mara.

5 Cén chuimhne a tháinig chuig an bhfile?

E Bhí an fharraige agus an tír faoi chalm.

6 An raibh an file fós i ngrá leis an gcailín?

F Ní raibh aon duine eile leis.

7 Cén t-ainmhí a chuala an file?

G D’iarr sé uirthi maitheamh dó.

8 Cad a d’iarr an file ar an gcailín?

H Gan dabht bhí sé fós i ngrá léi.

Teicnící fileata

Téamaí an dáin: grá/cion/nádúr Is é an grá téama an dáin seo. Ní raibh an file in ann éalú ón ngrá a bhí aige don chailín. Mothúcháin an dáin: grá/uaigneas/ dóchas Is é an t-uaigneas an mothúchán is láidre sa dán seo. Bhí an file leis féin in áit iargúlta. Ghlaoigh sé amach ainm an chailín agus níor tháinig ar ais chuige ach scread éin uaignigh. Suíomh an dáin: cois mara Tá an file cois mara sa dán seo. B’áit chiúin iargúlta í an trá. Teideal an dáin: ‘Maith Dhom’ Is teideal an-ghearr ach éifeachtach é ‘Maith Dhom’. Léiríonn sé go bhfuil an file ag iarraidh ar an gcailín maitheamh dó.

at io

na l

om pa ny

4 An raibh scamaill sa spéir?

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 94

09/03/2022 22:43

Aonad

Meaitseáil 1 an t-éan farraige 2 an fharraige shocair

3 spéir na hoíche gan scamall ar bith

Ire la n

4 scáil an chailín

5 an file uaigneach

Scríobh

om pa ny

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Cuir an fotheideal ceart leis an íomhá cheart thíos.

Nóta faoin bhfile

na l

Freagair na ceisteanna seo bunaithe ar théamaí agus ar mhothúcháin an dáin. 1 Roghnaigh téama eile ón liosta ar leathanach 94 (cion/nádúr) agus scríobh dhá abairt faoi. Cuir sampla ón dán leis na habairtí. 2 Roghnaigh mothúchán eile ón liosta ar leathanach 94 (grá/dóchas) agus scríobh dhá abairt faoi. Cuir sampla ón dán leis na habairtí.

at io

Rugadh Máirtín Ó Direáin ar Inis Mór sa bhliain 1910. Bhog sé go Baile Átha Cliath agus chaith sé tréimhse1 ag obair mar rúnaí le Conradh na Gaeilge. D’fhoilsigh sé a chéad chnuasach filíochta2 sa bhliain 1942. Bhuaigh sé go leor duaiseanna liteartha3 agus ba bhall4 d’Aosdána é. D’éirigh leis dhá chnuasach filíochta dhéag a fhoilsiú sula bhfuair sé bás sa bhliain 1988. Rinne TG4 clár faisnéise5 faoina shaol agus a shaothar, An Charraig Stoite, sa bhliain 2003.

Ceisteanna

Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cár rugadh Máirtín Ó Direáin? 2 Cén post a bhí aige le Conradh na Gaeilge? 3 Ainmnigh an clár fáisnéise a rinne TG4 faoi. 4 Cén aois a bhí Máirtín Ó Direáin nuair a d’fhoilsigh sé a chéad chnuasach filíochta?

Tasc ar líne Faigh níos mó eolais faoi Aosdána ar an suíomh gréasáin Vicipéid.

a while

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 95

poetry collection

literary prizes

member

documentary

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Áras Chrónáin, Ionad Cultúir Léamh

Gaeilge lenár linn

Ire la n

Léigh an t-alt seo faoi Áras Chrónáin agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

om pa ny

Is ionad cultúir1 é Áras Chrónáin agus tá sé suite i gCluain Dolcáin in iarthar2 Bhaile Átha Cliath. Níl an áit seo cosúil le háit ar bith eile. Gach seachtain sa bhliain tá an áit lán le ceol, amhránaíocht, damhsa agus, dar ndóigh, an Ghaeilge. Téann daoine óga agus daoine aosta chuig an áit. Bíonn daoine ag foghlaim Gaeilge san ionad seo agus téann cainteoirí líofa3 ann chun labhairt le cainteoirí eile ón gceantar. Tá Áras Chrónáin lonnaithe4 i dteach álainn Seoirseach5 i lár shráidbhaile Chluain Dolcáin.

na l

Thuas staighre san Áras bíonn ranganna ceoil agus teanga ar siúl. Mar aon leis seo tá leabharlann san ionad agus bíonn ranganna damhsa ar siúl san áit freisin. Tugann Muintir Chrónáin aire don áit agus tá club óige acu do na déagóirí sa cheantar atá ag iarraidh sult a bhaint as a gcuid Gaeilge. Bíonn ceolchoirmeacha ar siúl san Áras freisin sa halla nua-aimsire atá ann. Seinneann Kíla agus Seo Linn san ionad go minic.

at io

Is é an mana6 atá ag Muintir Chrónáin ná ‘Gaeilge lenár linn’ agus déanann an coiste seo obair na gcapall chun an Ghaeilge bheo agus an cultúr a chur chun cinn sa cheantar. Cuireann siad fáilte agus fiche7 roimh gach duine atá ag iarraidh níos mó Gaeilge a fhoghlaim. Reáchtálann8 Muintir Chrónáin ciorcail chomhrá, grúpaí cainte ar líne agus maidineacha caifé do chainteoirí Gaeilge.

Cuireann an áit go mór leis an teanga, an ceol agus oidhreacht9 an cheantair. Socraíonn siad imeachtaí cultúrtha, siúlóidí stairiúla, an beithilín beo10 um Nollag agus go leor rudaí eile. Bhuaigh Muintir Chrónáin gradam ó Ghlór na nGael chomh maith de bharr na sároibre a rinne siad le linn Oireachtas na Samhna nuair a bhí sé in Iarthar na Cathrach.

1 Cá bhfuil Áras Chrónáin suite? 2 Tá an áit ar oscailt gach seachtain sa bhliain. Cuir tic sa bhosca ceart. bréagach

fíor

3 Bíonn na ranganna Gaeilge ar siúl thíos staighre. Cuir tic sa bhosca ceart. fíor

bréagach

4 Ainmnigh dhá bhanna ceoil a sheineann sa halla nua-aimsire. 1

cultural centre runs/organises

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 96

2 9

west heritage

4 situated fluent 10 live crib

Georgian

motto

welcome with open arms

09/03/2022 22:43

Aonad

nua-aimsire, cuir, ceol, teanga, aosta, beo, stairiúil, bí, áras, buaigh, áit, ionad, socraigh, téigh, óg Aidiacht

Éisteacht

Rian 1.33

om pa ny

Ire la n

Ainmfhocal

Briathar

Cuir na focail seo sna boscaí cearta thíos.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Cúinne na gramadaí

Cleachtadh MRB 1

at io

Cur i láthair

na l

Éist le Karina ag caint faoi oíche shóisialta in Áras Chrónáin agus freagair na ceisteanna seo. 1 Cad is ainm don bhanna ceoil a bhí ag seinm? 2 Cén t-am a bhuail sí lena cairde? 3 Conas a chuaigh sí abhaile?

Roghnaigh ionad cultúir i do cheantar féin agus déan taighde air. Déan cur i láthair beag os comhair an ranga. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 15) mar chabhair duit. Critéir ratha: • Níl tú teoranta d’ionad a bhaineann leis an nGaeilge. • Scríobh cúpla abairt faoi stair an ionaid. • Cá bhfuil an áit suite? • Cé mhéad duine atá ag obair ann? • An raibh tú féin ann riamh?

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 97

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

An dá cheantar Léamh Léigh na próifílí thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo. Is mise Monica agus táim i mo chónaí i lár na cathrach1 i dteach sraithe. Is féidir liom siúl go dtí an siopa i gceann dhá nóiméad. Níl aon ghairdín agam sa bhaile ach tá páirc an phobail in aice linn. Téim ann gach Satharn le mo mhadra. Tá seomra tae2 sa pháirc agus téim ansin go minic ar an Aoine le mo chairde. Is aoibhinn liom an císte seacláide atá acu. Téim ar scoil ar mo rothar agus ní thógann sé ach seacht nóiméad le dul ann.

om pa ny

Ire la n

Colm is ainm domsa agus cónaím amuigh faoin tuath3 i dteach scoite in aice na farraige. Is áit chiúin í agus níl aon siopa in aice le mo theach ach is breá liom an tsaoirse atá ar fáil i mo cheantar. Téim ar scoil ar an mbus agus imíonn sin ag ceathrú chun a hocht. Sa samhradh buailim le mo chairde ar an trá beagnach gach lá agus imrímid peil nó léimimid isteach san uisce.

na l

1 Cén saghas tí ina bhfuil Monica agus Colm ag cónaí? Cuir an dá ainm faoi na pictiúir chearta.

at io

2 Conas a théann Monica agus Colm ar scoil? Cuir an dá ainm faoi na pictiúir chearta.

3 An bhfuil gairdín ag Monica? Cuir tic sa bhosca ceart. tá níl 4 Cén fhad a thógann sé ar Monica dul ar scoil? Cuir tic sa bhosca ceart.

trí nóiméad

seacht nóiméad

ocht nóiméad

Ainmnigh an lá a théann Monica chuig an seomra tae. ______________________ Cén t-am a imíonn an bus scoile do Cholm? Cá n-imríonn Colm peil sa samhradh? Cén ceantar is fearr leatsa? Tabhair dhá fháth le do rogha.

5 6 7 8

cúig nóiméad

Idirghníomhú cainte

Déan an tasc ar lgh 52–53.

Déan taifead glórtheachtaireachta4 díot féin ag labhairt faoi na háiseanna atá i do cheantar. Scríobh trí cheist le dul leis an teachtaireacht agus seinn an rian beag do mhionghrúpa sa rang. Tá ar na daoine eile sa ghrúpa na trí cheist a fhreagairt. 98

city centre

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 98

tearoom/coffee shop

the countryside

voicemail

09/03/2022 22:43

Aonad

Léigh an scéal nuachta seo* agus déan na tascanna a ghabhann leis. NEWS ◗ NUACHT ◗ FÍSEÁN DEIREANACH ◗

NUACHT GAELTACHTA ◗

RAIDIÓ NA GAELTACHTA

Ire la n

Fáilte roimh G14.85m do raon siúil agus rothaíochta

om pa ny

Beidh an chuid is faide den bhealach siúil agus rothaíochta – aistear3 32.5 ciliméadar4 – á fhorbairt ó Dhoire go Ceann an Droichid, as sin chomh fada le Bun Cranncha agus ar aghaidh go Leitir Ceanainn.

Nuashonraithe. Dé Máirt, 3 Deireadh Fómhair 2017 19:05

Chuir Comhairle Contae Dhún na nGall fáilte roimh an A14.85 milliún atá faighte ag Comhairle Chathair Dhoire agus Cheantar an tSratha Bháin ó Chiste Eorpach Interreg le bealach siúil agus rothaíochta trasteorann1 46.5 ciliméadar ar fhad a fhorbairt.2

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Léamh

An raon rothar

Beidh slí eile ón Magh go Doire agus slí eile ón Srath Bán go Leifear. Dúirt Cathaoirleach Chomhairle Contae Dhún na nGall Gerry McMonagle go mbeadh buntáistí móra timpeallachta ag eascairt5 as an togra6 agus go gcruthófaí7 seacht bpost lánaimseartha8 dá bharr. * ábhar dílis © RTÉ

Ainmnigh an dá chontae atá luaite sa chéad abairt. Cén fhad atá an bealach rothaíochta seo? Cén post atá ag Gerry McMonagle? Cé mhéad duine a gheobhaidh poist de bharr an bhealaigh?

at io

Fíor nó bréagach?

na l

1 2 3 4

Cuir tic sa cholún cheart.

✔

✘

1 Tháinig airgead ón gCiste Eorpach leis an raon seo a dhéanamh.

2 Cruthóidh an togra seo ocht bpost nua.

Tasc foclóra

Aimsigh scéal nuachta (as Gaeilge) faoi do cheantar/chontae féin agus pioc cúig fhocal nua ón scéal agus foghlaim iad. Foinsí féideartha9: • nuacht.ie • tuairisc.ie

1 6

2 develop cross-border 7 project would be created

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 99

journey 8 full-time

5 arising kilometre 9 possible sources

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

An réamhfhocal leis an alt uatha (+ an) Rialacha

Ire la n

• Ní athraíonn an l, n ná r riamh. • Cuireann den, don agus sa séimhiú ar b, c, f, g, m, p ach ní chuireann siad séimhiú ar d, t nó s. • Ní chuireann an réamhfhocal + an t-alt urú ar d nó ar t. • Féach ar an gcleas cuimhne thíos nuair atá tú ag cur urú ar fhocal sa tasc.

Cleas cuimhne don urú: My Brother Got Caught Not Doing Dishes Tonight.

om pa ny

Nobody Gets Blueberry Pie Before He Finishes.

Samplaí den urú: • ar an mbord • ar an gcathaoir • i ndoirteal

Féach ar Léaráid D, Cuid 1 (lch 362).

• i dteach • thar an ngeata • ar an bpaitió

Scríobh

• tríd an bhfuinneog

Éisteacht

at io

na l

Athscríobh na habairtí seo gan na lúibíní agus athraigh na focail sin más gá. 1 Chuir mo mháthair an buidéal leighis sa (cófra) cógas. 2 Shuíomar síos le chéile ag a cúig a chlog ag an (bord bia). 3 Thit an bainne ar an (ruga) is fearr sa (teach). 4 Bíonn an madra ina chodladh faoin (bord) sa (cistin). 5 Shuigh mo mhamó ar an (tolg) sa (seomra suí) ag féachaint ar an (teilifíseán). 6 Tá reoiteoir beag againn thar an (cuisneoir) sa (cúinne) in aice leis an (leabhragán). Rian 1.28

Éist leis na freagraí anseo agus déan seiceáil ar do chuid oibre féin. Tabhair marc duit féin as 12. Marc =

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 159–162.

Tasc pictiúr

Faigh pictiúr de sheomra i d’áit chónaithe nó pictiúr de sheomra ar bith agus cuir sé abairt ina bhfuil réamhfhocail in úsáid agat leis an bpictiúr.

100

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 100

09/03/2022 22:43

Aonad

An réamhfhocal i + an aidiacht shealbhach Is liosta é seo de na frásaí staide: • suí • luí • ciúin

An briathar cúnta

An forainm

An aidiacht shealbhach

An príomhbhriathar

Tá

mé

Níl

tú

Bhí

sé

a (i + a = ina)

séimhiú chodladh shuí dhúiseacht

Ní raibh

sí*

a (i + a = ina)

luí

muid/sinn

ár (i + ár = inár)

sibh

siad

a (i + a = ina)

urú gcónaí ndúiseacht gciúin

An duine

Bunaithe ar an duine

An staid

Ní bheidh An aimsir

Ire la n

bhur

na l

* a (her): Cuireann tú h roimh ghuta.

séimhiú

níl athrú ar bith ann

urú

at io

Líon na bearnaí

om pa ny

Beidh

Cogar Phrases can be stative (awake, asleep, aware) or they can be active (run, walk, eat).

An briathar cúnta = auxiliary verb

cónaí codladh dúiseacht seasamh

• • • •

Na frásaí staide = stative phrases

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Rialacha

Féach ar lch 340.

Críochnaigh na habairtí thíos leis na focail sa bhosca focal.

Tá m’athair ina luí ar an _______ sa seomra suí. Tá mamó ina suí ag an mbord sa __________. Bhí mé í mo luí ar an _________ ag __________ le ceol. Bhí mo mhadra ina sheasamh ar an _______ sa ________. Bhí m’aintín ina ___________ ar an ___________. Tá an leanbh ina codladh sa ___________ leapa.

1 2 3 4 5 6

chistin, tolg, mbalcóin, éisteacht, bhféar, seomra, ghairdín, leaba, seasamh

Meaitseáil

Déan na tascanna ar lch 49.

Meaitseáil gach abairt thuas le pictiúr thíos. Cuir uimhir na habairte sa ghreille. A

101

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 101

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Lá glantacháin Léamh

Ire la n

Lá Glantacháin sa Cheantar

Léigh an fógra seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

An Domhnach seo

Am tosaithe: 10 r.n. Beidh lón againn in Áras an Phobail ag 1 i.n. Am críochnaithe: 5 i.n. Fo ireann B Ceannaire: Pádraig

Ceannaire: Ailbhe

Áit: ag obair sa bhunscoil

Áit: ag obair ar an trá

Foireann C

Foireann A

Ceannaire: Bairbre

Líon na ndaoine sa ghrúpa: 8

Tá na hearraí earraí1 seo urraithe ag Siopa Uí Mhurchú: Lámhainn 2 Lámhainní

na l

Earraí glantacháin3

Líon na ndaoine sa ghrúpa: 4

Málaí dubha

Áit: ag obair sa séipéal

om pa ny

Líon na ndaoine sa ghrúpa: 6

Ceapairí

at io

Comhairle:

☛ Ná caith éadaí maithe don lá seo. ☛ Tabhair leat deoch the.

☛ Bí cinnte go bhfuil cóta báistí4 agat don lá.

☛ Bí cinnte go bhfuil d’fhón póca agat.

1 Cé mhéad duine atá ar fhoireann B? cúigear

seisear

seachtar

2 Cén dath atá ar an mála bruscair sa phictiúr?

3 Ainmnigh an siopa atá luaite san fhógra thuas. 4 Beidh ceapairí ar fáil saor in aisce do dhaoine ag an lá glantacháin. bréagach

fíor

5 Cé mhéad uair an chloig a mhaireann an lá seo? cúig uair an chloig

102

goods/items

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 102

gloves

sé uair an chloig

cleaning products

seacht n-uair an chloig

rain jackets

09/03/2022 22:43

Aonad

Ire la n

Meaitseáil

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhuine eile ón rang. 1 An gcuireann tú rudaí sa bhosca bruscair? 2 An bhfuil an bruscar i do cheantar go dona? 3 Ar chuala tú riamh faoi lá glantacháin i do cheantar? 4 An nglanann tú do sheomra féin sa bhaile? 5 An bpiocann tú bruscar suas nuair a fheiceann tú ar an tsráid é?

Idirghníomhú cainte

at io

na l

om pa ny

Féach ar na nathanna dearfacha seo agus cuir gach abairt leis an bpictiúr ceart. 1 Ceapaim go bhfuil na daoine sa cheantar seo cairdiúil. 2 Déanann Coiste na mBailte Slachmhara a lán oibre sa cheantar seo. 3 Cuireann na siopaí bláthanna suas gach samhradh. 4 Is breá liomsa an leabharlann atá againn sa cheantar seo. 5 Buíochas le Dia, tá trá iontach againn sa cheantar seo. 6 Bualim le cairde ar an bhfaiche (the green) nuair atá an aimsir go deas.

Cuir an uimhir cheart le gach litir sa ghreille thíos. B

Scríobh Scríobh blag faoi do cheantar. Critéir ratha: • Scríobh ochtó focal nó níos mó. • Scríobh na blag seo san aimsir láithreach. • Luaigh trí rud dhearfacha faoin gceantar. • Luaigh rud amháin nach maith leat faoin gceantar. • Bain úsáid as ceithre bhriathar dhifriúla nó níos mó.

103

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 103

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

An pháirc scátála Meaitseáil

cosc ar chlárscátáil

clogad dearg faighte

bróga reatha

drong de chúigear scátálaithe

ealaín uirbeach

scátálaí ag titim

lanna rollála

Léamh

at io

na l

Ire la n

clár scátála ar díol

om pa ny

Meaitseáil na frásaí thíos leis na pictiúir. Cuir an uimhir cheart le gach litir.

Cuir na habairtí seo ó iontráil dialainne san ord ceart. 1 D’fhág sé an siopa agus chuaigh sé chuig an bpáirc scátála. 2 Chaith siad dhá uair an chloig sa pháirc. 3 Bhí cithfholcadh aige nuair a shroich sé a theach. 4 Cheannaigh Muiris clár scátála nua sa siopa. 5 Ar an mbealach abhaile thit sé den chlár scátála. 6 Bhí sé ceart go leor mar chaith sé clogad. 7 Bhuail sé le beirt chairde ag an bpáirc. 8 Ansin d’imigh Muiris abhaile.

Cúinne na gramadaí Aistrigh na briathra i gcló trom san iontráil dialainne thuas ón aimsir chaite go dtí an aimsir láithreach. Tá an chéad abairt déanta mar chúnamh duit. Sampla: Fágann sé an siopa agus téann sé chuig an bpáirc scátála.

104

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 104

14/03/2022 09:46

Aonad

Féach ar na pictiúir thíos agus cuir na habairtí sna boscaí cearta. B

Oíche chiúin atá ann. Tá an ghrian ag teacht tríd na scamaill Níl aon duine le feiceáil sa phictiúr seo. Tá beirt déagóirí sa phictiúr seo agus fear eile ar an imeall. Tá na soilse ar siúl sa pháirc. Tá teach solais sa chúlra.

Pictiúr B

at io

na l

Pictiúr A

1 2 3 4 5 6

om pa ny

Ire la n

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Picthuiscint

105

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 105

09/03/2022 22:44

Croí na Gaeilge 2

Codanna an rothair Meaitseáil Meaitseáil na focail leis na huimhreacha sa phictiúr den rothar thíos. Cuir an uimhir cheart sa ghreille thíos. Bain úsáid as foclóir ar líne mar chabhair duit. Leid: Déan na cinn is 4

Ire la n

éasca ar dtús.

5 2

na l

troitheán

om pa ny

trasnán iomprán

at io

ciseán

spóca/spócaí diallait solas slabhra

coscán/na coscáin

roth

bonn rotha

giaranna

Líon na bearnaí

Críochnaigh na habairtí thíos leis an stór focal a bhaineann leis an rothar. 1 Chuir mé mo mhála scoile ar an _________________ ag cúl an rothair. 2 Chuir mé m’fhón póca sa _________________ ag tosach an rothair. Leid: Ná déan dearmad ar

an séimhiú.

3 Shuigh mé ar an _______________________. 4 Bhrúigh mé síos ar an _________________ agus thosaigh mé ag rothaíocht. 5 Tharraing mé ar na _________________ ag an solas dearg. 6 Ansin stop mé ag an gcoirnéal mar thit an _________________ den rothar.

106

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 106

09/03/2022 22:44

Aonad

Páirc an phobail

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Meaitseáil Meaitseáil gach cuid den fhógra thíos leis an riail cheart ar dheis. A Níl rothaíocht ceadaithe sa pháirc. C

Ná siúl ar an bhféar.

D Coinnigh do mhadra ar iall. Ná pioc na bláthanna.

Tá cosc iomlán ar thoitíní sa pháirc.

G Níl lanna rollála ceadaithe sa pháirc.

Tá cosc ar scútair leictreacha. A

Idirghníomhú cainte

om pa ny

Níl cláir scátála ceadaithe sa pháirc.

Ire la n

at io

na l

Labhair le duine éigin eile sa rang faoin bpictiúr thíos. Critéir ratha: • Cé mhéad duine atá sa phictiúr? • Conas atá an aimsir? • Cad atá na daoine difriúla ag déanamh?

Scríobh

Déan tasc A nó B thíos. A Déan cur síos (ochtó focal) ar an bpictiúr thuas i d’fhocail féin. Critéir ratha: Tabhair do thuairim ar: • An aimsir • Líon na ndaoine • Na dathanna sa phictiúr • Ainmhí sa phictiúr • Na héadaí • Cad atá na daoine difriúla ag déanamh B Scríobh alt faoi thréimhse a chaith tú i bpáirc an phobail am éigin (ochtó focal). 107

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 107

09/03/2022 22:44

Croí na Gaeilge 2

An fheirm Picthuiscint Féach ar na pictiúir thíos faoi áit chónaithe Kayleigh faoin tuath. Freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

thuas ar chlé

thuas sa lár

sa lár ar chlé

i gcroílár sa lár ar an dheis phictiúir

thíos ar chlé

thíos sa lár

thuas ar dheis

thíos ar dheis

om pa ny

Ire la n

na l

1 Cé mhéad caora atá sa phictiúr leis an madra caorach thuas ar dheis? 2 Cá bhfuil Kayleigh, an feirmeoir, ina suí sa phictiúr thuas ar chlé? 3 Cén dath atá ar an gcapall sa phictiúr thuas sa lár?

Cúinne na gramadaí

Féach ar Léaráid C, Cuid 1 (lch 358).

at io

Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cé mhéad fuinneog atá le feiceáil sa teach feirme sa lár ar chlé? 2 Cé mhéad muc atá ag ithe as an trach1 i gcroílár an phictiúir?

3 Cé mhéad bó atá le feiceáil sa bhleánlann2 sa lár ar dheis? 4 Cé mhéad cearc atá le feiceáil sa ghairdín thíos ar chlé?

5 Cé mhéad cupán tae atá ar an mbord thíos sa lár? 6 Cé mhéad burla féir3 atá sa pháirc thíos ar dheis?

Idirghníomhú cainte

108

Cruthaigh cúig cheist eile faoin bhfeirm agus cuir na ceisteanna sin ar dhuine eile sa rang. Critéir ratha: • Dathanna • Aimsir • Suíomh4 • Ceisteanna eile faoin bhfeirmeoireacht

trough

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 108

milking parlour

bale of hay

location

09/03/2022 22:44

Aonad

Margadh na bhfeirmeoirí Léigh an fógra seo faoi mhargadh na bhfeirmeoirí.

Ire la n

Margadh na bhFeir meo irí

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Léamh

Ár mana: Bí dílis don cheantar

Am: Áit: Ar an bhfaiche faiche 1 in aice le hÁras an Phobail

Áiseanna:

Táirgí atá ar fáil:

Pónairí caife

Glasraí de gach sórt

Arán baile

Uibheacha saor-raoin

Éisc úra éagsúla

Bláthanna le Bláithín

at io

na l

Leithris, bothán do na rothair, uisce ar fáil do mhadraí

om pa ny

Gach Aoine ag tosú ar a deich

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang agus ansin freagair do dhuine difriúil sa rang iad. 1 Cén dath atá ar gheansaí an fhir atá ag siúl sa phictiúr seo? 2 Cad atá i mála an duine atá ar an rothar? 3 An bhfuil bláthanna ar fáil ag an margdh? 4 Cén peata atá ag an mbean atá ag caitheamh hata tuí? 5 Cé mhéad duine atá ag freastal ar an margadh? 1

green/grass area

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 109

109

09/03/2022 22:44

Croí na Gaeilge 2

Ainmhithe na feirme Stór focal Fuaim

Íomhá

An Áit t-ainmhí chónaithe

Fuaim

cró madra ag tafann

lacha

lochán

ag vácarnach

gabhar

sléibhte

ag méileach

asal

stábla

coileach

cúb nó clós

ag fógairt an lae

caora

pionna

capall

stábla

ag seitreach

muc

cró muice

bó

páirc/gort

ag géimneach

coinín

poll coinín ag díoscán

tarbh

páirc/gort

ag búireach

beach

coirceog

Ire la n

madra

ag grágaíl

ag méileach

om pa ny

An Áit t-ainmhí chónaithe

ag gnúsachtach

ag dordán

na l

Íomhá

at io

Cluiche na n-ainmhíthe

Imir an cluiche seo le duine eile.

Rialacha

Déan na tascanna ar lgh 54–57.

1 Ar dtús, déan staidéar ar an ngreille thuas ar feadh cúig nóiméad. Ansin clúdaigh an ghreille. san aer chun an chéad imreoir (Imreoir A) a roghnú. 2 Caith bonn 3 Tá ar Imreoir A ainmhí a roghnú ó na híomhanna thuas ar chlé. 4 Cuirfidh Imreoir A na trí cheist seo ar Imreoir B: • Cad is ainm don ainmhí seo? • Cad is ainm d’áit chónaithe an ainmhí seo? • Cén fhuaim a dhéanann an t-ainmhí seo? 5 Tugann Imreoir A scór as trí d’Imreoir B. 6 Ansin piocann Imreoir B ainmhí eile agus cuireann sé/sí trí cheist ar Imreoir A. 7 Nuair atá gach ainmhí déanta suimigh na scóir.

Scór d’Imreoir A

Scór d’Imreoir B

Ainm:

Scór /36:

110

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 110

09/03/2022 22:44

Aonad

Gearrscannán: An Díog Is Faide An Díog Is Faide

Ire la n

om pa ny

Ba as Contae an Chláir é Michael Sonnie Murphy. Bhí feirm ag a thuismitheoirí. Bhí sé go maith ag rith. Chuaigh sé le foireann na hÉireann chuig na Cluichí Oilimpeacha in Los Angeles sa bhliain 1932. Ní raibh a lán airgid ag a theaghlach. Ach tháinig muintir an cheantar le chéile agus chuir siad an t-airgead le chéile le haghaidh thicéad an bháid go Meiriceá. Bhí sé an-te in Los Angeles an samhradh sin. Bhí Sonnie faoi bhrú nuair a bhí sé ag traenáil sa teas. Dúirt daoine leis gan a bheith ag rith sa teas. Ach níor stop Sonnie. Lean sé ar aghaidh leis an traenáil.

Féach ar an ngearrscannán An Díog Is Faide ar shuíomh gréasáin Fís Éireann (screenireland.ie). Ansin, léigh an t-alt seo faoi scéal Michael Sonnie Murphy agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Léamh

Tháinig an lá mór agus thosaigh an rás. Sa scannán, titeann Sonnie ar an talamh le linn an rása. Chuaigh sé chuig an ospidéal agus d’fhan sé san ospidéal ar feadh tréimhse fhada. Sa scannán, feiceann tú é ag scríobh litir fhada chuig a theaghlach. Dúirt sé sa litir go raibh gach rud go maith leis ach ní raibh. Fuair sé bás Lá Fhéile Phádraig sa bhliain 1936 nuair a bhí sé naoi mbliana is fiche d’aois.

na l

1 An raibh a lán airgid ag a theaghlach? 2 Cá raibh na Cluichí Oilimpeacha ar siúl sa bhliain 1932? 3 Cén lá sa bhliain a fuair sé bás in 1936?

at io

Idirghníomhú cainte

Labhair le cúpla dalta eile sa rang faoin scannán is fearr leat. Critéir ratha: • Cad é an scannán is fearr leat? • An bhfaca tú sa bhaile nó sa phictiúrlann é? • Cad é scéal an scannáin is fearr leat? • Déan cur síos ar an bpictiúr thuas.

Litir ó Mheiriceá

Cleachtadh MRB 1

Samhlaigh gur tusa Sonnie agus go bhfuil tú ag scríobh litir ó Mheiriceá chuig do mhuintir in Éirinn. (Tharla rudaí mar sin sna tríochaidí!) Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 17) mar chabhair duit. Critéir ratha: Luaigh na pointí seo sa litir: • Conas mar atá an aimsir in Los Angeles? • Cad a tharla sa rás? • Cá bhfuil tú ag fanacht? • Conas a mhothaíonn tú anois? • Scríobh rud nó dhó faoi do chairde. • Cathain a bheidh tú ar ais i gContae an Chláir? 111

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 111

09/03/2022 22:44

Croí na Gaeilge 2

Ceisteanna scrúdaithe samplacha

na l

om pa ny

Ire la n

Ba mhaith leat an lá a chaitheamh sa chathair. Scríobh téacs chuig cara leat ag iarraidh air/uirthi dul leat. Critéir ratha: • Ceist a chur air/uirthi teacht leat • An t-am a bheidh tú ag fágáil • Conas a rachaidh tú go dtí an Pól chathair • Áit chun lón a ithe • Cúpla rud ar mhaith leat a _____________ , a chara, cheannach

Ceist shamplach

Do chara, ____________

at io

19.30 ✔✔

Nathanna cabhracha

Ar mhaith leat…?

Would you like…?

Ba mhaith liom

I would like

Beidh mé ag fágail ag... I will be leaving at...

Rachaidh mé

I will go

Tá sé ar intinn agam … I intend on buying... a cheannach

Go luath

Early

Tá sé ar intinn agam dul chuig...

I intend on going to...

Ceannóidh mé

I will buy

An dtiocfaidh tú?

Will you come?

Seol téacs chugam

Send me a text

112

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 112

09/03/2022 22:44

Aonad

Ire la n

Tá cara leat tar éis bogadh go ceantar nua. Léigh an ríomhphost a sheol sé chugat agus scríobh freagra chuige.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Ceist shamplach

Chuig: Risteárd Ábhar: Scannal nua!

at io

na l

om pa ny

A Risteáird, a chara, Cén chaoi a bhfuil tú? Tá súil agam go bhfuil tú ar fónamh,1 is dócha go raibh seachtain ghnóthach agat ar scoil. Mar is eol duit2 bhogamar go dtí bruachbhaile de chuid na cathrach. Bhí eagla orm bogadh isteach sa teach nua ach caithfidh mé a rá go bhfuilim ag dul i dtaithí3 ar an áit anois. Chuaigh mé ag fámaireacht timpeall4 na háite inné agus tá áiseanna iontacha sa cheantar. Tá cúirt leadóige agus páirc imeartha timpeall an chúinne. Chonaic mé go raibh caifé gleoite5 thíos ag bun an bhóthair.6 Tá sé ar intinn agam triail a bhaint as ag an deireadh seachtaine. Ar mhaith leat dul i gcomhair caife? Bhuail mé lenár gcomharsana7 inné agus chuir siad fáilte chroíúil8 romham. Tá mac amháin acu agus táimid ar comhaois.9 Imríonn sé peil leis an gclub áitiúil agus dúirt sé gur chas sé leat ag cluiche peile tamall ó shin! Killian Ó Murchú is ainm dó. An bhfuil aithne agat air? Caithfidh mé imeacht anois. Tá obair bhaile le déanamh agam. Idir an dá linn labhróidh mé leat ar Snapchat. Do chara, Pól

Nathanna cabhracha

Thanks a thousand for the email

Bhí mé gafa le cúrsaí scoile

I was busy with school affairs

Sin an scéala is fearr a chuala mé le seachtain!

That’s the best news I have heard all week!

Nach bhfuil an t-ádh ort!

Aren’t you lucky!

I will be available

Buailfidh mé leat

I will meet you

I do/don’t know him

Scrios mé an aip

I deleted the app

Go raibh míle maith agat as an ríomhphost

Beidh mé ar fáil

Tá/Níl aithne agam air

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 404.

1 6

2 as you know 3 getting used to 4 wandering around 5 cool café doing well 7 8 9 at the end of the road neighbours a warm welcome the same age

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 113

113

09/03/2022 22:44

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche an Cheantair 1 Roghnaigh cara amháin agus imir an cluiche seo thíos leis nó léi. 2 Úsáid bonn airgid leis an gcéad duine a roghnú. 3 Caith an dísle. Má fhaigheann tú uimhir a trí ar an dísle, mar shampla, caithfidh tú bogadh ar aghaidh trí bhosca. 4 Caithfidh tú an cheist sa bhosca sin a fhreagairt. 5 Is é an chéad duine a bhainfidh an chearnóg dheireanach amach an buaiteoir.

Trealamh (equipment)

• Dísle nó stiallacha páipéar i gcupán • Clár an chluiche

Nathanna focail don chluiche

• • • •

CHLUICHE

at io Cá bhfuil Áras Chrónáin suite i mBaile Átha Cliath?

Líon an bhearna: Scríobh Máirtín __________ an dán ‘Maith Dhom’.

Cad é an t-urú a chuireann tú ar an túslitir b?

Cuir na briathra seo san aimsir chaite: • Beir sé • Clois siad • Ith sinn

Conas a deir tú beehive as Gaeilge? C__________.

Cuir na briathra seo san fhoirm dhiúltach: • Ithim sa chistin. • Tagann sé gach lá.

Ainmnigh an seomra ina bhfuil doirteal agus leithreas. An s_____ f_______

Th ©

CHLUICHE 114

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 114

Cad é focal Gaeilge ar pedal? T__________

➜

Ainmnigh an siopa ina gceanníonn tú feoil.

Cuir na briathra seo san fhoirm dhearfach san aimsir láithreach: • Clois tú • Beir mé • Ith sé

Aistrigh an abairt: I bought a skateboard.

➜ DEIREADH

Cad é an t-urú a chuirean tú ar an dtúslitir p?

Cuir na briathra seo san fhoirm cheisteach san aimsir láithreach: • Tabhair tú • Tar tú • Ith tú

Ed e

➜

Cár rugadh Michael Sonnie Murphy?

Ainmnigh an seomra ina mbíonn tú i do chodladh: An s_____ l_______

➜

➜ Cad é an focal Gaeilge do saddle? D__________

Scríobh iad seo san fhoirm cheisteach: • Cloiseann sé rudaí. • Beireann sí ar an rothar. • Tugann sí mála dó.

Cuir chugam an dísle! (Pass the dice!) Caith an dísle! (Throw the dice!) Lean ort! (Go ahead!) Is mise an buaiteoir! (I am the winner!)

na l

Cad é an focal Gaeilge ar grunting? Bhí an muc ag __________.

TÚS

• • • •

om pa ny

Mo shealsa! (My turn!) Do shealsa! (Your turn!) Seal s’agamsa! (My turn!) Seal s’agatsa! (Your turn!)

Ire la n

Rialacha an chluiche

Déan staidéar ar an aonad seo agus imir an cluiche cláir seo le daoine eile sa rang.

09/03/2022 22:44

Aonad

Ire la n

plé leis an cúig beag san aimsir láithreach. an dán ‘Maith Dhom’ a léamh.

om pa ny

glórtheachtaireacht as Gaeilge a sheoladh.

stór focal a bhaineann leis an teach a aithint agus a litriú i gceart. labhairt agus scríobh faoi na háiseanna i mo cheantar.

heantar M’Áit Chónaithe agus Mo C

Féinmheasúnú

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

cuireadh Gaeilge a chruthú ar m’fhón póca.

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh d’abairt féin freisin): Ba mhaith liom dul go dtí Áras Chrónáin am éigin.

Beidh orm níos mó staidéir a dhéanamh ar na haidiachtaí sealbhacha.

na l

Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

at io

Trí rud a d’fhoghlaim mé: 1 2 3

Dhá rud atá le cleachtadh agam:

1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Comhrá: Déan cur síos ar na tuairimí atá agat faoin dán CBA 2 ‘Maith Dhom’ nó faoi aon dán, amhrán nó scannán a bhaineann leis an bhfarraige. • Agallamh: Déan agallamh le duine eile sa rang faoin áit is fearr leat i do cheantar. • Cur i láthair: Labhair os comhair an ranga faoi na rudaí maithe i do cheantar.

03 Croi 2 Aonad 3 CL.indd 115

115

09/03/2022 22:44

Ire la n

Caitheamh Aimsire agus an Teicneolaíocht

Aonad

Is maith an t-asal go dtaga an capall is an carr.

Torthaí foghlama an aonaid Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.3, 1.9, 1.11, 1.13, 1.18, 1.20, 1.21, 1.24, 1.25, 1.29

2.3, 2.7

3.3, 3.6

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

om pa ny

Téacsanna an aonaid Téacsanna litríochta

Dán: ‘Stadeolaíocht’ le Marcus Mac Conghail

Téacsanna tacúla eile

Téacs litríochta (rogha eile): ‘Siar go Conamara’ (amhrán) le hAerach Téacsanna eile: Seán Ó Ríordáin, Dán: ‘Dán Grá (don Idirlíon)’ Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, tearma.ie, storyboardthat. com, mentimeter.com, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘Caitheamh Aimsire agus an Teicneolaíocht’. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla. Cuirfear béim ar fheasacht teanga agus chultúrtha, ach go háirithe ag díriú isteach ar theanga na Gaeilge mar chóras agus ag cothú feasachta i leith chultúr na teanga. Spreagfar na daltaí chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt.

Seiceáil isteach (lch 127)

Próifílí ceiliúráin spóirt (lch 123), Club Leabhar (lch 125), Cúrsaí faisin agus smididh (lch 128), Féile na Gealaí (lch 131), Dán: ‘Stadeolaíocht’ (lch 132), Nóta faoin bhfile (lgh 133, 141), Scéalchlár den dán (lch 133), Picthuiscint (lch 134), Léamh (lgh 135, 144), Séan Ó Ríordáin (lch 136), Cór Ban Chúil Aodha agus Peadar Ó Riada (lch 137), Sábháilteacht ar líne (lch 138), Dán: ‘Dán Grá (don Idirlíon)’ (lch 140), Nóta faoin dán (lch 141), Saol an tionchaire (lch 146), Láithreoirí TG4 (lch 147)

at io

Réamhfhoghlaim Léamh

na l

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

Scríobh

Éisteacht (lgh 119, 121, 124, 126, 132, 138, 143, 150), Físeán (lch 141)

Foclóir

Tasc foclóra (lgh 118, 120, 129, 132, 137, 144, 145), Cuardach focal (lch 118), Líon na bearnaí (lch 119), Málaí spóirt (lch 120), Meaitseáil (lgh 121, 122, 135), Cuntais ar líne (lgh 129, 144), Stór focal (lgh 145), Nathanna cabhracha (lgh 130, 148, 149)

Cultúr

Féile na Gealaí (lch 131), Séan Ó Ríordáin (lch 136), Cór Ban Chúil Aodha agus Peadar Ó Riada (lch 137)

Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

Tascanna (lgh 58–72), Cluastuiscint (lgh 163–167)

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Th © 116

Fíor nó bréagach? (lgh 121, 136), Taighde (lgh 123, 129), Próifíl (lch 123), Scríobh (lgh 130, 132, 137, 139, 141, 146), Líon na bearnaí (lch 130), Tasc ar líne (lch 131), Obair ealaíne (lch 133), Beathaisnéis (lch 136), Piarmheasúnú (lch 143), Blag (lch 143), Ceist shamplach (lgh 148, 149)

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 116

Labhairt (lgh 136), Rólimirt (lch 147) Idirghníomhú cainte (lgh 122, 127, 128, 130, 131, 139, 141, 146), Suirbhé ranga (lgh 125, 139, 144) Súil siar ar an réamhfhocal do (lch 119), Scríobh (lgh 119, 127, 142, 143), Cúinne na gramadaí (lgh 120, 124, 141, 145, 146), Tasc gramadaí (lch 121), Na briathra rialta san aimsir chaite (lch 126), ‘Muid’ san aimsir chaite (lch 127), An comhfhocal sa Ghaeilge (lch 135), Na briathra neamhrialta san aimsir chaite (lch 142), Líon na bearnaí (lch 145)

Piarmheasúnú (lgh 143, 150) Féinmheasúnú (lch 151), Seiceáil amach (lch 151)

09/03/2022 22:42

Ire la n

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

Clár an aonaid

om pa ny

• stór focal a bhaineann leis an gcaitheamh • plé leis an sé mór agus ‘muid’ san aimsire/teicneolaíocht a aithint agus a aimsir chaite. litriú i gceart. • an dán ‘Stadeolaíocht’ a léamh. • labhairt agus scríobh faoi chaitheamh • teachtaireacht Ghaeilge a sheoladh. aimsire/spóirt éagsúla agus an t-idirlíon.

at io

na l

Súil siar.........................................................................................118 Spóirt éagsúla............................................................................120 Ag traenáil san ionad aclaíochta .........................................122 Ceiliúráin i saol an spóirt in Éirinn.......................................123 Cúrsaí ealaíne.............................................................................124 Club Leabhar..............................................................................125 Na briathra rialta san aimsir chaite.....................................126 ‘Muid’ san aimsir chaite ..........................................................127 Cúrsaí faisin agus smididh.....................................................128 Faisean agus smideadh ar na meáin shóisialta..............129 Ceol................................................................................................130 Féile na Gealaí............................................................................131 Dán: ‘Stadeolaíocht’.................................................................132 Séan Ó Ríordáin ........................................................................136 Cór Ban Chúil Aodha agus Peadar Ó Riada ...................137 Sábháilteacht ar líne ................................................................138 Cibearbhulaíocht.......................................................................139 Dán: ‘Dán Grá (don Idirlíon)’..................................................140 Na briathra neamhrialta san aimsir chaite .......................142 Aipeanna ar na meáin shóisialta .........................................144 Seomra taifeadta ......................................................................145 Saol an tionchaire .....................................................................146 Láithreoirí TG4 ...........................................................................147 Ceisteanna scrúdaithe samplacha......................................148 Measúnú an aonaid..................................................................150

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 117

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Tasc foclóra

ceol

léarscáileanna

idirlíon

féilire

aipmhargadh

sparán

baile

teagmhálaithe

físeán

aimsir

podchraoltaí

nótaí

socruithe

féinín

glórphost

ceamara

aip

clog

om pa ny

téacsteachtaireacht

Ire la n

Aimsigh na focail a bhaineann leis an bhfón póca agus aipeanna éagsúla ar an bhfón. Déan seiceáil ar tearma.ie nó focloir.ie muna bhfuil tú cinnte faoi fhocal éigin.

scáileán

nuacht

Cuardach focal

baile

ceamara R

clog

féilire

na l

aip

at io

aimsir

Aimsigh na deich bhfocal sa bhosca thíos sa ghreille thíos. Aibhsigh na focail sin nó cuir línte fúthu. Déan seo in aghaidh an chloig mar chomórtas beag. féinín

glórphost

idirlíon

nuacht

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

118

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 118

09/03/2022 22:42

Aonad

Líon na bearnaí

Éisteacht

om pa ny

Ire la n

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Líon na bearnaí sna habairtí seo. Tá na freagraí ar fad sa stór focal ar leathanach 118. 1 Níl aon tráthnóna folamh ar an bh_______________________ dom an tseachtain seo chugainn. 2 Éistim le _______________________ agus mé amuigh ag rith ar an Satharn. 3 Chuaigh mé tríd an liosta _______________________ chun teacht ar an ainm agus a uimhir. 4 Rinne mé taighde ar an _______________________ ar m’fhón póca. 5 D’fhéach mé ar an g_______________________ ar an scáileán chun an t-am a fháil. 6 Thóg mé _______________________ leis an g_______________________. 7 Cheannaigh mé iad san _______________________. 8 Sheol siad ocht d_______________________ leis an nuacht faoin gcluiche. 9 D’íoc mé as an aip leis an _______________________ ar m’fhón. 10 D’athraigh mé na _______________________ ar mo chuntas Instagram.

Rian 1.35

Éist leis na freagraí agus ceartaigh do chuid oibre.

Líon na bearnaí sa ghreille thíos.

Forainm +

do do

tú

Forainm réamhfhoclach = =

sí

muid/sinn

siad

dom

at io

na l

Réamhfhocal

Súil siar ar an réamhfhocal do

daoibh don

Féach ar lch 324.

Cuireann an focal don séimhiú ar na túslitreacha (b, c, f, g, m, p).

dó

Scríobh Tóg amach na lúibíní agus athraigh na focail ansin. 1 Thug sí an liathróid (do + mise). Cogar Sport is good for you. 2 Is maith (do + tú) spórt. 3 Maith (do + é) an botún a rinne sé sa dara leath. 4 Thug mé an ticéad (do + an) (bainisteoir) ag an deireadh. LG

Déan na tascanna ar lgh 58–59.

119

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 119

119

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Spóirt éagsúla Tasc foclóra

Spórt:

Ainm:

Spórt: Snámh

Spórt:

Ainm: Seán

Ainm:

Ire la n

Spórt:

Oibrigh leis an duine atá in aice leat le Gaeilge a chur ar na spóirt thíos. Tá ceann amháin déanta duit.

om pa ny

Spórt:

Ainm:

Málaí spóirt

at io

na l

Féach ar na málaí spóirt thíos agus na fearais atá iontu. Cén spórt a bheidh á imirt ag na daltaí inniu? Scríobh ainm an dalta in aice an spóirt thuas.

caipín spéaclaí gréine tíonna maidí gailf

tuáille lámhainní dornálaíochta fáisceáin láimhe

Mála Mháire

Mála Liam

Mála Shíle

loirgneáin geansaí peile bróga peile bríste gearr

clogad diallait bríste marcaíochta fuip mharcaíochta

bróga reatha bríste cispheile geansaí spóirt cosaint fiacla

léatar riteoga baibín bríste gearr

Mála Chiara

Mála Shéaghain

Mála Mark

Mála Aoife

tuáille gloiní snámha culaith shnámha caipín snámha

Mála Sheáin

bróga leadóige raicéad leadóige uachtar gréine liathróid leadóige

Cúinne na gramadaí Roghnaigh píosa fearais ó gach mála thuas agus cuir in abairt é. Bain úsáid as briathra san aimsir láithreach. Sampla: Caitheann Máire spéaclaí gréine nuair a bhíonn an ghrian an-gheal. 120

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 120

09/03/2022 22:42

Aonad

Meaitseáil A cúirt chispheile

2 peil Ghaelach

B cúrsa gailf

3 cispheil

C stiúideo

4 dornálaíocht

D stábla

5 rince

E páirc imeartha

6 snámh

F páirc rugbaí

7 marcaíocht

G cró dornálaíochta

8 galf

H ionad aclaíochta

9 tógáil mheáchan

linn snámha

cúirt leadóige

Tasc gramadaí

Ire la n of

om pa ny

10 rugbaí

1 leadóg

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Cá n-imrítear na spóirt seo a leanas? Meaitseáil na spóirt leis na hionaid spóirt.

Éisteacht

Rianta 1.36–40

na l

Bain úsáid as mentimeter.com le néal focal a dhéanamh de na briathra a bhaineann leis an spórt. Ní gá duit ach fréamh an bhriathair a chur isteach air. Sampla: Cic/Caith/Beir…

Éist leis na déagóirí ag caint faoi na cluichí is fearr leo agus tú ag déanamh an taisc thíos.

at io

Fíor nó bréagach?

An bhfuil na ráitis seo a leanas fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

✔

✘

1 Imríonn Áine sacar leis an gclub áitiúil.

2 Téann Áine ag traenáil dhá lá sa tseachtain. 3 Imríonn Ciarán cispheil go proifisiúnta.

4 Bíonn cluiche cispheile ag Ciarán ar an gCéadaoin.

5 Thosaigh Max ag imirt cruicéid nuair a bhí sé 17 mbliana d’aois. 6 Téann Max ag traenáil dhá lá sa tseachtain.

7 Imríonn Sophie haca le dhá fhoireann dhifriúla. 8 Tá Sophie sa tríú bliain ar scoil. 9 Imríonn Dan ficheall sa leabharlann scoile.

10 Imríonn Dan ficheall ag an deireadh seachtaine. LG

Déan na tascanna ar lch 60.

121

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 121

121

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Ag traenáil san ionad aclaíochta Vocabulary

Meaitseáil

om pa ny

Ire la n

Téann Ciarán go dtí an t-ionad aclaíochta mar chuid den traenáil rugbaí. Meaitseáil an stór focal leis na pictiúir den fhearas a úsáideann sé agus den aclaíocht a dhéanann sé.

E suí aniar

B tromán lúith

F mata aclaíochta

A gróigeadh

G téad scipeála

H ardú ó bhinse

na l

C mála dórnála D barra meáchan

at io

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhuine eile sa rang. 1 An ndéanann tú aclaíocht rialta? 2 Cén cineál aclaíochta is fearr leat? 3 An bhfuil ionad aclaíochta i do cheantar? 4 An bhfuil cead ag daoine óga na háiseanna san ionad aclaíochta a úsáid?

122

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 122

09/03/2022 22:42

Aonad

Ceiliúráin i saol an spóirt in Éirinn

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Léamh Léigh próifílí na gceiliúrán thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo. Kellie Harrington

Dáta breithe: 10 Lúnasa 1971

Dáta breithe: 11 Nollaig 1989

Áit bhreithe Cathair Chorcaí Áit chónaithe: Sasana

Áit bhreithe: Rae Portland, Baile Átha Cliath

Bean chéile: Theresa Doyle

Siblíní: 2

Páistí: 5

Páirtí: Mandy Loughlin

Post: Éirithe as

Post: Dornálaí amaitéarach

Spórt: Sacar

Club: Club Dornálaíochta Naomh Muire, Tamhlacht

om pa ny

Ire la n

Roy Keane

Spórt: Dornálaíocht

Cora Staunton Dáta breithe: 13 Nollaig 1981

Brian O’Driscoll Dáta breithe: 21 Eanáir 1979

Áit bhreithe: Ceathrú na Con, Maigh Eo

Áit bhreithe: Baile Átha Cliath

na l

Áit chónaithe: An Astráil

at io

Post: Oifigeach idirchaidrimh FSS

Club: Greater Western Sydney

Spórt: Peil na mban, rugbaí, peil Astrálach

Bean chéile: Amy Huberman Páistí: 3 Ollscoil: An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath Post: Éirithe as

Spórt: Rugbaí

1 Cén aois iad na daoine seo a leanas? Cora Staunton:

Kellie Harrington:

Brian O’Driscoll:

Roy Keane:

2 Cum ceisteanna a mbeadh na freagraí seo a leanas oiriúnach dóibh. Tá cúigear páistí ag Roy Keane.

Tá Cora ina cónaí san Astráil faoi láthair.

Is dornálaí í Kellie Harrington.

Imríonn Cora peil na mban agus rugbaí.

Tá beirt siblíní ag Kellie Harrington.

Ní imríonn Brian O’Driscoll rugbaí faoi láthair.

Taighde Téigh ar líne agus aimsigh fíric amháin eile faoi gach duine thuasluaite.

Próifíl

Cleachtadh MRB 1

Dear próifíl do cheiliúrán spóirt a bhfuil meas agat air/uirthi. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 19) mar chabhair duit. 123

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 123

123

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Cúrsaí ealaíne Éisteacht

Rianta 1.43–46

1 2 3

Dimitri

om pa ny

Is mise Niall agus is as (a) An Mhí (b) Port Láirge (c) Gaillimh mé. Táim ag obair mar (a) ealaíontóir (b) dhearthóir grafaicí (c) mhaisitheoir digiteach. Caithim an-chuid ama ag obair ar (a) dhearaí (b) phictiúir (c) ghraificí éagsúla do shuíomhanna gréasáin!

Táim i mo chónaí i gcroílár (a) Bhaile Átha Cliath (b) na Gaillimhe (c) na Mí. Is (a) ealaíontóir grafach (b) dearthóir grafaicí (c) portráidí mé. Is aoibhinn liom (a) corp (b) aghaidheanna (c) cosa daoine difriúla a phéinteáil.

na l

Niall

Ire la n

Is as Cathair (a) Chiarraí (b) Dhoire (c) Bhaile Átha Cliath dom. Is (a) ealaíontóir graifítí (b) ealaíontóir fiadhúlra (c) ealaíontóir grafach mé. Is bréa liom dul amach ag (a) siúl (b) spraephéinteáil (c) péinteáil sa tráthnóna.

Éist leis na cainteoirí seo a leanas agus cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt.

Is mise Pól agus is as (a) Ros Comáin (b) Na Rosa (c) An Rúis dom. Is (a) portráidí (b) ealaíontóir fiadhúlra (c) maisitheoir digiteach mé. Caithim fórmhor mo chuid ama taobh amuigh faoin (a) ngrian (b) mbáisteach (c) spéir.

Ciara

at io

Pól

Cúinne na gramadaí

Cuir na briathra a bhaineann leis an ealaín sa chéad phearsa uatha san aimsir láithreach. Cabhróidh leathanach 29 in Aonad 1 leat.

Briathar

péinteáil

tarraing

sceitseáil

cruthaigh

múnlaigh

Brí

paint

draw

sketch

create

mould/sculpt

Céad phearsa uatha, aimsir láithreach 124

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 124

09/03/2022 22:42

Aonad

Club Leabhar Léigh na hailt seo faoin gClub Leabhar agus na ráitis a bhaineann leo. An bhfuil siad fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

Ire la n

Is mise Iníon Ní Shúilleabháin agus is múinteoir Gaeilge mé. Shocraigh mé ar1 chlub leabhar a bhunú ar scoil i mbliana. Tá an-bhéim2 ar chúrsaí spóirt sa scoil seo agus tuigim nach dtaitníonn spórt le gach uile dhalta sa scoil. Tá sé mar aidhm3 ag an gClub Leabhar daltaí a spreagadh le bheith ag léamh leabhar Gaeilge. Is mór an dúshlán4 é do na daltaí leabhar Gaeilge a léamh ach baineann siad sult as na leabhair shiumiúla. Buailimid le chéile uair sa mhí5 sa seomra Gaeilge le plé a dhéanamh ar leabhar na míosa. D’iarr mé ar bheirt daltaí píosa beag a scríobh faoin leabhar is fearr leo. Seo a scríobh Grace agus Freddie.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Léamh

Grace Ní Scannláin, Dara Bliain

Freddie Mac an tSionnaigh, Idirbhliain

om pa ny

An leabhar is mó a thaitin liom ná an t-úrscéal6 Nóinín le Máire Zepf. Thaitin an leabhar go mór liom toisc go raibh mé in ann ionannú leis na carachtair. Casann Nóinín ar bhuachaill ar an idirlíon agus níl sé cosúil leis na buachaillí eile ar scoil. Is duine cineálta é Oisín. Titeann Oisín i ngrá le Nóinín agus ní maith léi am a chaitheamh lena cara is fearr, Eimear. Nuair a théann Nóinín chun bualadh le hOisín tagann casadh ollmhór7 ar an scéal! Mholfainn do dhéagóirí an leabhar seo a léamh. Rinne an t-údár cur síos iontach ar na deacrachtaí8 a bhíonn ag cairde nuair a thiteann duine acu i ngrá. Insíonn Nóinín féin agus Eimear an dá thaobh9 den scéal.

at io

na l

An leabhar is mó a thaitin liom ná Tinte na Farraige Duibhe. Is úrscéal ficsin eolaíochta10 é. Scríobh Tim Armstrong an leabhar Air Cuan Dubh Drilseach i nGaeilge na hAlban agus d’aistrigh11 Eoin P. Ó Murchú go Gaeilge é faoin teideal Tinte na Farraige Duibhe. Is iad Sál agus Ríosa na príomhcharactair sa scéal agus tá siad ar a dteitheadh ó Roghail, gealach bheag amach ón bpláinéad dearg Na Hasta. Éalaíonn siad i spáslong lastais12 agus an crogall daonna, an Sáirsint Raithead, ar a dtóir. Ach amach rompu tá namhaid13 níos mó agus níos measa agus, i ngan fhios di féin, tá rún14 á cheilt ag Ríosa a tharraingeoidh fórsaí uile an Oilc sa mhullach orthu. Mholfainn do léitheoirí óga an leabhar seo a léamh toisc gur rud as an ngnách é. Chuir an leabhar go mór le mo stór focal.

✔

✘

1 Tá an-bhéim ar chúrsaí spóirt sa scoil. 2 Spreagann an Club Leabhar daltaí le bheith ag léamh leabhair Bhéarla. 3 Is í Eimear an príomhcharachtar san úrscéal Nóinín.

4 Thaitin an t-úrscéal Nóinín le Grace.

5 Níl ach príomhcharachtar amháin sa leabhar Tinte na Farraige Duibhe.

6 Níor thaitin an leabhar le Freddie.

Suirbhé ranga Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhaoine eile sa rang agus dear barrachairt de na torthaí. • An fearr leat an leabhar a léamh nó féachaint ar scannán a rinneadh den leabhar? • Cén seánra leabhar is fearr leat? Leid: ficsean, dírbheathaisnéis, neamhfhicsean, srl. • Cé mhéad leabhar a léann tú in aghaidh na bliana? 1 9

I decided both sides

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 125

a lot of emphasis 3 aim 4 challenge science fiction novel 11 translated

125

5 12

once a month 6 novel 7 huge twist cargo spaceship 13 enemy 14 secret

the difficulties

125

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Na briathra rialta san aimsir chaite Rialacha

Grammar

Athraíonn an chéad litir (an túslitir) den bhriathar san aimsir chaite agus níl aon difríocht idir an chéad agus an dara réimniú anseo. Tá trí rud le foghlaim anseo.

Lean mé an duine sin ar na meáin shóisialta. D’fhág sí glórtheachtaireacht ar m’fhón póca. D’osclaíomar an dá ríomhphost ag an am céanna. Dheisigh siad an ríomhaire glúine.

Na gutaí

i agus a = na gutaí caola

a, o agus u = na gutaí leathana

om pa ny

1 2 3 4

Cúpla abairt san aimsir chaite

Ire la n

1 Cuireann tú séimhiú ar an gconsan san aimsir chaite: Chan mé agus cheannaigh mé. 2 Cuireann tú d’ roimh ghuta san aimsir chaite: D’ól mé agus d’éirigh mé. 3 Le f cuireann tú an dá rud ar an túslitir: D’fhág mé agus d’fhreastail mé.

Dhá cheist faoin mbriathar rialta

1 An bhfuil an fhréamh caol no leathan? Seo ceist faoi na gutaí sa bhriathar. 2 An bhfuil an briathar gearr nó fada? Seo ceist faoi líon na siollaí sa bhriathar.

i e

Leathan

a o u

Na siollaí

Caol

An fhréamh lean éist oscl deis

at io

An briathar lean éist oscail deisigh

na l

• Tá siolla amháin i mbriathar gearr – mar shampla, lean agus éist. Tá na briathra seo sa chéad réimniú. • Tá dhá shiolla i mbriathar fada – mar shampla, oscail agus deisigh. Tá na briathra seo sa dara réimniú, den chuid is mó.

An phearsa mé/tú/sé/sí/sibh/siad muid/sinn níor (+ séimhiú) ar (+ séimhiú) nár (+ séimhiú)

126

Éisteacht

Lean lean mé leanamar níor lean sé ar lean tú? nár lean siad?

Míniú Tá an briathar lean gearr agus leathan. Tá an briathar éist gearr agus caol. Tá an briathar oscail fada agus leathan. Tá an briathar deisigh fada agus caol. Éist d’éist tú d’éisteamar níor éist sé ar éist tú? nár éist siad?

Oscail d’oscail sí d’osclaíomar níor oscail sé ar oscail tú? nár oscail siad?

Deisigh dheisigh sibh dheisíomar níor dheisigh sé ar dheisigh tú? nár dheisigh siad?

Rian 1.41

Éist le Sharon agus líon na bearnaí leis na focail chearta. 1 _______________________ mé ar feadh uair a chloig inné ar maidin. 2 _______________________ mé an iarnóin ar mo ríomhaire. 3 Níor _______________________ mé le haon cheol inné. 4 _______________________ mé an teach tar éis an dinnéir. 5 _______________________ mé le mo chairde ag an bpictiúrlann. 6 _______________________ ticéad don scannán i seomra a dó.

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 126

09/03/2022 22:42

Aonad

‘Muid’ san aimsir chaite Ag obair leis an bpearsa ‘muid’ san aimsir chaite

2 An lár

3 An chlib

Ire la n

1 An fhréamh An chéad réimniú

Níl aon tionchar ag an

mbriathar ar an gclib.

d’éist sheinn scríobh d’fhéach rith

(e)a

d’imr (imir) cheann d’fhoghlaim*

om pa ny

-mar

Cuireann tú seo ag deireadh gach briathair san aimsir chaite nuair atá ‘muid’ i gceist.

An dara réimniú (a)ío

Tá trí chuid den bhriathar le meas agat: 1 an fhréamh + 2 an lár + 3 an chlib (le gach briathar)

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Rialacha

na l

Cogar * In the verb foghlaim, all of the verb is the fréamh.

Ní bhriseann aon bhriathar in aon aimsir an riail

Féach ar Léaráid A, Cuid 2 (lch 352).

Scríobh

at io

‘caol le caol agus leathan le leathan’.

Scríobh na habairtí seo san aimsir chaite. 1 Ceannaím ticéad don phictiúrlann ar an Satharn. 2 Imrímid peil sa pháirc ag an deireadh seachtaine. 3 Ólann sé uisce ag an mbriseadh sa chluiche. 4 Tosaíonn an chispheil ag a dó a chlog.

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang nó freagair iad do dhuine eile sa rang. 1 Ar imir tú cluiche spóirt ag an deireadh seachtaine? 2 Cad a d’ith tú don bhrisfeasta ar maidin? 3 Ar éist tú le ceol ar an raidió an deireadh seachtaine seo caite? 4 Ar fhéach tú ar aon rud ar Netflix an deireadh seachtaine seo caite? LG

Déan na tascanna ar lgh 61–62.

127

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 127

127

10/03/2022 08:42

Croí na Gaeilge 2

Cúrsaí faisin agus smididh Léamh

Ire la n

Léigh faoi bheirt deirfiúracha, Éiriú agus Éile, agus faoin suim atá acu i gcúrsaí faisin agus smididh. Chuir coiste na ndaltaí an bheirt acu faoi agallamh don irisleabhar scoile. Féach ar stór focal an aonaid seo (lch 406) mura bhfuil na focail i gcló trom ar eolas agat.

ÉIRIÚ

na l

om pa ny

An raibh suim agat i gcúrsaí faisin i gcónaí? Bhí suim agam i gcúrsaí faisin i gcónaí. Ní raibh orm éadaí scoile a chaitheamh agus mé ar bhunscoil agus thug sé sin deis dom triail a bhaint as feistis agus stíleanna difriúla. Céard iad na daoine nó na rudaí a thugann spreagadh duit? Tugann daoine ar na meáin shóisialta an-spreagadh dom. Is maith liom cúpla uair an chloig a chaitheamh ag brabhsáil ar Instagram agus ag féachaint ar éadaí na dtionchairí is faiseanta. Faighim spreagadh ó na daoine atá timpeall orm freisin. Cad é an ball éadaigh is fearr leat atá agat? Caithfidh mé a rá go bhfuil sé thar a bheith deacair rud amháin a roghnú. Tá gúna lánfhada agam agus taitníonn ábhar an ghúna go mór liom. Is annamh a bhíonn an deis agam éadaí galánta a chaitheamh, áfach. Táim an-tógtha le barra giortacha faoi láthair. Is féidir liom barr giortach a chaitheamh sa samhradh agus t-léine bheag a chur faoi don gheimhreadh! Déan cur síos ar fheisteas a chaitheann tú go laethúil. Déarfainn go bhfuil stíl shimplí nua-aimseartha agam ach is breá liom a bheith gléasta suas pé scéal é! Tá buataisí troma téagartha go mór i bhfaisean faoi láthair. Is fearr liom na cinn Doc Marten. Is maith liom gúnaí móra compordacha a bhfuil dath neodrach orthu!

ÉILE

at io

An raibh suim agat i gcúrsaí smididh i gconaí? Ní dóigh liom go raibh. Níor lig mo thuismitheoirí dom smideadh a chaitheamh go dtí go raibh mé trí bliana déag d’aois. Cé hiad na daoine nó céard iad na rudaí a thugann spreagadh duit? Tugann na réaltaí móra ar na meáin shóisialta spreagadh dom chomh maith leis na healaíontóirí smididh i mo cheantar! Déanann siad léirmheasanna rialta ar tháirgí nua agus is féidir brath orthu le tuairimí a thabhairt atá ionraic agus macánta. Cad é an táirge smididh nó an branda smididh is fearr leat? Is breá liom an branda smididh atá ag Kim Kardashian. KKW Beauty an t-ainm atá air. Is breá liom an béaldath Mauve Matte. Bainim an-sult as cuntas Instagram Makeup by Mario. Is ealaíontóir smididh é a thugann aire do smideadh na Kardashians. Déan cur síos ar an smideadh a chaitheann tú go laethúil. Ar an drochuair níl cead ag na daltaí smideadh a chaitheamh ar scoil. Rinneadh ardú fabhraí orm cúpla seachtain ó shin agus mairfidh an chuma chatach ar mo chuid fabhraí ar feadh ocht seachtaine. Cuirim balsam béil orm gach maidin sula bhfágaim an teach agus bím réidh chun oibre ansin!

Idirghníomhú cainte

128

Labhair le duine eile sa rang faoin gcaitheamh aimsire atá aige/aici. Cuir na ceisteanna thíos air/uirthi. LG Déan na tascanna ar lch 65. • An raibh suim agat i __________ i gcónaí? • Cé hiad na daoine nó céard iad na rudaí a thugann spreagadh duit? • Cad é an rud is fearr leat faoin gcaitheamh aimsire atá agat?

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 128

09/03/2022 22:42

Aonad

Faisean agus smideadh ar na meáin shóisialta

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Tasc foclóra

Roghnaigh cúig fhocal i gcló trom ó leathanach 128 agus cuir in abairtí iad. Déan cinnte brí an fhocail a léiriú. Tá cabhair le fáil san fhoclóir muna bhfuil na focail ar eolas agat. Sampla: Taitníonn ábhar an gheansaí seo go mór liom mar tá sé an-bhog agus

Ire la n

compordach.

Taighde

Tá an suíomh gréasáin téarma.ie lán d’fhocail nua-aimseartha Ghaeilge. Bain úsáid as le cur síos a dhéanamh ar an stíl faisin nó an feisteas is fearr leat. ▼ Fashion

► An Tionscal Scéimhe

► Beauty Industry

Bróga

Shoes

Cineálacha Fíoracha

Figure Types Clothing

om pa ny

Éadaí

▼ Faisean

► Gúnadóireacht, Fabraicí

► Dressmaking, Fabrics

Oiriúintí

Accessories

Táilliúireacht

Tailoring

Foinse:

Cuntais ar líne

na l

Tá roinnt cuntas ar na meáin shóisialta a dhéanann plé ar chúrsaí faisin agus smididh i nGaeilge. Caith súil ar na trí chuntas thíos agus scríobh cúig fhocal nua a d’fhoghlaim tú uathu. environmentaleadai

10.7 k 833 Followers Following

at io

166 Posts

carolineseoighe_ 480 Posts

37.4 k 2,119 Followers Following

Moya – Environmental Éadaí she/her gaeilgeoir (fós ag foghlaim) Donegal & Belfast

Message

Gaillimh

Dubai

Contact

Message

Contact

Múinteoir / Gaelgeoir

costume for film & tv linktr.ee/environmentaleadai

Caroline Seoighe Blogger Faisin, Smidiú agus na chats Fashion Stylist / MUA

129

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 129

129

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Ceol Scríobh

ceol miotal trom

na gormacha

ceol dioscó

ceol tíre

ceol teicneo

ceol tuaithe

ceol damhsa

rac-cheol

ceol indie

snagcheol

ceol traidisiúnta

rapcheol

punc-cheoil

ceol soul

fuaimrianta

ceol hip-hap

om pa ny

Idirghníomhú cainte

Ire la n

ceol clasaiceach

popcheol comhaimseartha

Féach ar na líostaí de na cinéalacha ceoil thíos agus cuir tic in aice leo má chuala tú riamh iad. Bain úsáid as an bhfoclóir má tá cabhair uait.

na l

Fiafraigh den duine atá in aice leat ar chuir siad tic in aice leis na cinéalacha ceoil nár chuala tú?

at io

Líon na bearnaí

Cén saghas ceoil a thaitníonn leat? Líon na bearnaí thíos chun do chuid tuairimí a chur in iúl.

1 Is breá liom _______________________.

2 Is maith liom _______________________. 3 Ní maith liom _______________________.

4 Is fuath liom _______________________.

5 Is fearr liom _______________________ ná _______________________.

Nathanna cabhracha Bain úsáid as na nathanna seo a leanas in abairtí. Is aoibhinn liom

I adore

Táim an-tógtha le

I am mad about

Nílim róthógtha le

I am not that mad about

Níl suim dá laghad agam i/in/sna

I’ve no interest at all in

130

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 130

09/03/2022 22:42

Aonad

Féile na Gealaí

Ire la n of © Féile na Gealaí

om pa ny

Is féile cheoil chomhaimseartha1 Ghaeilge í Féile na Gealaí. Is í an t-aon fhéile champála Ghaeilge atá ar siúl sa tír. Bíonn idir cheol beo agus imeachtaí eile, ar nós ióga agus ranganna damhsa boilg, ag Féile na Gealaí, chomh maith le himeachtaí do theaghlaigh. Mar chuid den fhéile bhí ceol le leithéidí Niteworks, Róisín Seoighe, Daithí, Clann Mhic Ruairí, Emma Ní Fhíoruisce, Méabh Ní Bheaglaoich agus Kneecap. Bíonn an fhéile ar siúl i nGaeltacht Ráth Chairn i gContae na Mí.

Léigh an t-alt seo faoi Fhéile na Gealaí agus déan na tascanna a bhaineann leis.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Léamh

Tasc ar líne

at io

na l

Tá Féile na Gealaí ar an bhfód2 le cúpla bliain anuas agus í ag fás de réir a chéile3 bliain i ndiaidh bliana. Is minic a bhíonn gach uile thicéad campála don fhéile díolta amach4 mí sula dtosaíonn sí agus bíonn an-tóir5 go deo ar na ticéid lae6 freisin. An phríomhaidhm7 atá ag an bhféile ná ceol, cultúr agus ealaíona na Gaeilge a chur nualaíoch.8 chun cinn ar bhealach nualaíoch

Féach ar an ngearrthóg faoi Féile na Gealaí 2019 ar molsceal.ie agus faigh níos mó eolais faoin bhféile.

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang. 1 An raibh tú riamh ag ceolchoirm? 2 Cé a bhí ag canadh/ag seinm ann? 3 Cá raibh sé ar siúl? 4 Cén costas a bhí ar an ticéad? 5 Cé a bhí in éineacht leat? 6 Conas a mhothaigh tú nuair a tháinig an t-amhránaí/an banna ar an stáitse? LG

1 7

Déan na tascanna ar lgh 63–64.

modern main aim

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 131

on the scene innovative

3 gradually

sold out

131

great demand

day tickets

131

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Dán: ‘Stadeolaíocht’ Éisteacht agus léamh

Rian 1.42

Literature

go gcuirfí ar an eolas mé ach in áit am theacht an bhus2 a thabhairt dom

om pa ny

ar mo ghuthán3

Ire la n

Brúim cnaipe1 na haipe ag ceapadh

ainm an fhile

teideal an dáin STADEOLAÍOCHT le Marcus Mac Conghail

Éist leis an dán agus lean na focail i do leabhar ag an am céanna.

faighim radharc fíor-ama

den tiománaí ag féachaint orm

(is é ag tiomáint an bhus thar bráid4)

na l

ar ardú5 mo chinn dom

at io

Tasc foclóra

Aimsigh na hainmfhocail ón dán seo a leanas san fhoclóir. 1 cnaipe 2 eolas 3 guthán

4 radharc 5 tiománaí

Scríobh

Freagair na ceisteanna seo a leanas. 1 Cad é teideal an dáin? 2 Cé a scríobh an dán? 3 Cé mhéad duine atá sa dán seo? Cuir tic sa bhosca ceart.

132

beirt

duine

4 5 6 7 8 1

triúr

Cá bhfuil an file ina sheasamh? ina sheasamh = frása staide Cá bhfuil sé ag dul sa dán seo? An mothaíonn tú trua nó brón don fhile? Tabhair fáth le do fhreagra. Ar thaitin an dán seo leat? Tabhair dhá fháth le do fhreagra. Scríobh abairt faoi am nuair a tharla rud cosúil leis sin duitse.

Tá téarmaí filíochta le fáil ar lch 372.

button

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 132

2 bus

arrival time

phone

past

raising

09/03/2022 22:42

Aonad

na l

Téann an file ar an idirlíon le fáil amach cathain a bheidh an bus ag teacht.

Brúnn sé an cnaipe agus féachann sé ar an scáileán beag. Ní fheiceann sé go bhfuil an bus ag teacht síos an bóthar.

at io

Bhí an file ag fanacht ag stad an bhus ach ní fhaca sé an bus ag teacht.

om pa ny

Léigh scéal an dáin a insítear le pictiúir agus abairtí simplí.

Ire la n

Léamh

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Is as Baile Átha Cliath é Marcus Mac Conghail. Is file é agus bíonn sé ag seinm ceoil freisin. Tá sé ina bhall de na grúpaí Bruadar agus Thatchers of the Acropolis. D’fhoilsigh an foilsitheoir1 Coiscéim a chéad chnuasach2 sa bhliain 2014 agus a dara cnuasach sa bhliain 2021.

Nóta faoin bhfile

Ní chuireann sé a ordóg suas agus mar sin ní stopann an tiománaí bus.

D’ardaigh an file a cheann ón scáileán agus ansin chonaic sé an tiománaí ar an mbus.

D’imigh an bus ach ní raibh an file air. Chaill sé an bus mar bhí sé ar an idirlíon.

Obair ealaíne Déan do scéalchlár féin ar storyboardthat.com.

publisher

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 133

2 collection

133

09/03/2022 22:42

Teicnící fileata Na carachtair sa dán Is é an file féin an príomhcharachtar sa dán seo. Is carachtar tacúil é an tiománaí bus. Is focal nua é ‘Stadeolaíocht’. Chruthaigh an file an focal seo. Is comhfhocal1 é atá déanta as dhá fhocal eile: stad + eolaíocht = stadeolaíocht. Is féidir le chomhfhocal an riail ‘caol le caol agus leathan le leathan’ a bhriseadh agus tarlaíonn sin anseo.

Ire la n

An chéad líne

Teideal an dáin

‘Brúim cnaipe na haipe ag ceapadh’. Tá rithim2 láidir sa líne seo agus is é an t-ainm ar an rithim seo ná comhfhuaim.3

Téama

Labhraíonn Marcus Mac Conghail faoin teicneolaíocht sa dán seo agus an tionchar atá ag an bhfón póca ar dhaoine. Léiríonn sé don léitheoir nach bhfuil gach rud ar eolas ag an bhfón póca.

Na mothúcháin

Is é an frustrachas4 an móthúchán is láidre sa dán seo. Tá an file ag magadh faoi féin sa saothar seo.

om pa ny

Suíomh an dáin

Is dán uirbeach5 é agus tá sé suite ag stad bus i lár na cathrach. Is as Baile Átha Cliath é an file agus mar sin is dócha gur tharla an eachtra ghreannmhar seo sa chathair sin.

Picthuiscint

at io

na l

Léigh an dán ‘Stadeolaíocht’ agus cuir abairt chuí (suitable) ón dán le gach pictiúr thíos.

B C

C 1

compound word

rhythm

assonance

frustration

Déan an tasc ar lch 66.

urban

134

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 134

09/03/2022 22:42

Aonad

Léamh

Ire la n

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Cuir na heachtraí seo in ord ceart croineolaíoch. 1 D’ith mé mo bhricfeasta. 2 Chuaigh mé ar aip Bhus Átha Cliath. 3 Shiúil mé chuig stad an bhus. 4 Dhúisigh mé ar a hocht a chlog. 5 D’fhéach mé suas agus chonaic mé an tiománaí. 6 Bhí mé déanach don obair. 7 Chuir mé orm mo chóta sular fhág mé an teach. 8 D’éirigh mé ón leaba.

An comhfhocal sa Ghaeilge

om pa ny

Comhfhocal = focal atá déanta as dhá fhocal eile. Is comhfhocal é ‘Stadeolaíocht’.

Is féidir le comhfhocal an riail ‘caol le caol agus

Cuireann tú séimhiú ar an dara focal

leathan le leathan’ a bhriseadh. Tarlaíonn sin leis an bhfocal ‘Stadeolaíocht’.

Meaitseáil

sa chomhfhocal de ghnáth.

Féach ar na samplaí thíos agus meaitseáil iad leis na mionphictiúir chearta. sean + fear = seanfhear

sean + máthair = seanmháthair

sráid + baile = sráidbhaile

mion + margadh = mionmhargadh

leath + praghas = leathphraghas

téacs + leabhar = téacsleabhar

bun + scoil = bunscoil

leas + príomhoide = leas-phríomhoide

at io

na l

LA G H D Ú C

Déan an tasc ar lch 67.

135

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 135

135

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Séan Ó Ríordáin Léamh

Ire la n © Leabharlann Náisiúnta na hÉireann

om pa ny

Scríobh sé a lán dánta Gaeilge agus thaitin a shaothar go mór le pobal na Gaeilge. Scríobh sé don Irish Times freisin. Uaireanta nuair a bhí sé ag scríobh chruthaigh sé focal nua sa Ghaeilge cosúil leis an bhfocal ‘Stadeolaíocht’ le Marcus Mac Conghail. Mar shampla, sa dán ‘Saoirse’ bhí an focal ‘scillingsmaointe’1 ann.

File ab ea Seán Ó Ríordáin. D’fhás sé aníos sa Ghaeltacht i gContae Chorcaí. Chuaigh sé ar scoil sa chathair. Bhí post aige in oifig sa chathair. Ní raibh sláinte mhaith ag Seán agus chaith sé a lán ama san ospideál. Chuir sin brón air agus ní raibh sé sásta faoi. Rugadh é i Mí na Nollag sa bhliain 1916.

Léigh an t-alt seo faoin bhfile Séan Ó Ríordáin agus déan na tascanna a bhaineann leis.

Thuig an file seo go mbíonn gach teanga ag athrú an t-am ar fad. Leis an bhfocal nua ‘scillingsmaointe’ bhí Ó Ríordáin ag rá go raibh tuairimí móra aige agus go raibh tuairimí beaga ‘scillingsmaointe’ ag daoine eile. Fuair sé bás sa bhliain 1977.

Fíor nó bréagach?

na l

An bhfuil na ráitis seo a leanas fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart. ✔

✘

1 Ba as Luimneach do Sheán Ó Ríordáin.

at io

2 D’oibrigh sé in oifig sa chathair.

3 Scríobh sé an dán ‘Stadeolaíocht’.

4 Fuair sé bás sa bhliain 1977.

Cleachtadh MRB 1

Beathaisnéis

Scríobh beathaisnéis2 ghearr faoin gceoltóir/scríbhneoir/bhfile is fearr leat. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 21) mar chabhair duit. Critéir ratha: Luaigh na pointí eolais seo sa bheathaisnéis: • Cén bhliain inar rugadh é nó í • An bhfuil sé/sí fós beo • Conas a chuala tú faoin duine seo

Labhairt Labhair os comhair an ranga nó mionghrúpa faoin duine seo ar feadh 30 soicind.

136

pennythoughts

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 136

Moladh Déan taifeadadh digiteach de seo agus féach siar air mar chuid den turas foghlama.

biography

09/03/2022 22:42

Aonad

Cór Ban Chúil Aodha agus Peadar Ó Riada

Can í agus mairfidh sí, faoi dhó.

Ire la n

Léigh na hailt seo faoi Cór Ban Chúil Aodha agus Peadar Ó Riada. Freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Léamh

om pa ny

Bhunaigh Peadar Ó Riada Cór Ban Chúil Aodha i 1985. Thosaigh Cór Fear Chúil Aodha sa bhliain 1963. Déanann cór na mban cleachtadh gach Céadaoin. Canann siad i nGaeilge agus labhraíonn siad Gaeilge nuair atá siad le chéile agus ag cleachtadh. Sa cheantar sin deir siad an focal ‘Gaoluinn’ in ionad Gaeilge. Chuir an cór seo ceol leis an dán ‘Caoineadh Airt Uí Laoghaire’ agus le dán eile, ‘Laoi na Laoithe’. Chaith an cór dhá bhliain ag obair ar an dá amhrán seo.

at io

na l

1 Cathain a tháinig Cór Ban Chúil Aodha ar an bhfód? 2 Cén lá sa tseachtain a mbíonn siad ag cleachtadh? 3 Ainmnigh an dá dhán atá luaite san alt thuas.

Is cumadóir ceoil é Peadar Ó Riada agus is beachaire é freisin. Mar aon leis sin, is craoltóir é an fear seo. Creideann sé go láidir i dtábhacht na Gaeilge. Is é an stiúrthóir ar Chór Cúil Aodha agus ar Chór Ban Cúil Aodha é. Seineann sé ceol freisin.

Scríobh

Luaigh an ceithre phost atá ag Peadar Ó Riada. Tá a dtúslitir dóibh tugtha sa liosta thíos. c_________________

b_________________

c_________________

s_________________

Tasc foclóra

Aimsigh na ceithre fhocal thuas san fhoclóir agus cuir in abairtí iad. LG

Déan na tascanna ar lch 68.

137

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 137

137

09/03/2022 22:42

Croí na Gaeilge 2

Sábháilteacht ar líne Agallamh

Léigh an t-agallamh anseo agus labhair le dalta eile faoi na freagraí. Ansin cuir tic in aice le gach freagra bunaithe ar do thuairim féin. Ní aontaím

Ire la n

Aontaím

✔

Cad is sábháilteacht ar líne ann? Ciallaíonn sé go bhfuil an t-eolas agat chun na rioscaí féideartha1 a shainaithint agus go bhfuil tú feasach ar do shlándáil phearsanta fad is atá tú ar líne.

2 Ar chóir dúinn bualadh le duine ar chasamar leis ar an idirlíon?

✘

om pa ny

Níor chóir dúinn bualadh le duine ar chasamar leis ar an idirlíon go brách. 3 Ar chóir dúinn eolas príobháideach a roinnt ar líne?

Ba chóir dúinn eolas atá príobháideach a choinneáil go príobháideach.

4 An bhfuil sé réalaíoch a bheith ag déanamh comparáide idir tú féin agus réaltaí móra sna meáin shóisialta?

Níl sé réalaíoch a bheith ag déanamh comparáide idir tú féin agus na réaltaí móra. Sa saol réalaíoch níl aon duine foirfe.

na l

5 Ar chóir dúinn teachtaireachtaí a chuireann isteach orainn a fhreagairt?

at io

Níor chóir dúinn teachtaireachtaí a chuireann isteach orainn a fhreagairt. Is é sin go díreach a theastaíonn ón seoltóir. 6 Más rud é go bhfuil bulaíocht ar líne á déanamh ort, cad a bheidh uait chun cabhair a fháil?

Má fhaigheann tú teachtaireachtaí a chuireann isteach ort ar bhonn rialta,2 beidh an fhianaise3 ag teastáil uait chun cabhair a fháil.

7 Dá ndéanfaí bulaíocht ar líne ort, cad a dhéanfá?

Labhróinn le duine a bhfuil muinín4 agam as. Chuirfinn bac5 ar an mbulaí nó ar an seoltóir.6

8 Cad a tharlaíonn nuair a uaslódálann tú eolas, grianghraif nó físeáin ar shuíomhanna meán sóisialta? Cailleann tú smacht7 ar an ábhar sin.

Éisteacht

Rian 1.47

Sábháilteacht ar Líne

Éist leis na freagraí ón agallamh anseo agus lean an téacs agus tú ag éisteacht.

138

potential risks

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 138

on a regular basis

the evidence

PASFHOCAL

trust

block

sender

control

09/03/2022 22:43

Aonad

Cibearbhulaíocht

Ire la n

Ba mhaith leis an scoil polasaí frith-chibearbhulaíochta a chur i bhfeidhm. D’iarr an scoil ar na daltaí smaoineamh ar an bpolasaí agus polasaí samplach a chruthú di. Oibrigh i ngrúpa le cúig riail/mholadh a chur ar phóstaer. Critéir ratha: • Bí cinnte go bhfuil 50 focal ar an laghad agaibh. • Úsáid ceithre bhriathar dhifriúla. • Scríobh abairt amháin sa pholasaí faoi na pionóis.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Scríobh

Idirghníomhú cainte

om pa ny

Céard iad na mothúcháin a bhíonn i gceist maidir leis an gcibearbhulaíocht? Déan neál focal díobh ar mentimeter.com. Scríobh isteach sa bhosca thíos iad – mar shampla, uaigneas. Déan plé orthu le duine eile sa rang.

at io

na l

uaigneas

Suirbhé ranga

Cad é an phríomhchúis a n-úsáideann tú an t-idirlíon? Iarr ar gach duine sa rang ceann de na roghanna seo a phiocadh. Bailigh an t-eolas agus scríobh barrachairt i do chóipleabhar. Líon daoine

1 Chun cluichí a imirt

2 Chun labhairt le cairde 3 Chun rudaí nua a fhoghlaim

4 Chun féachaint ar scannán/sraitheanna 5 Chun bualadh le daoine nua

6 Chun éisteacht le ceol 7 Chun siopadóireacht a dhéanamh

139

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 139

139

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Dán: ‘Dán Grá (don Idirlíon)’ Léamh

Ó sea, níl teora le mo ghrá duit, a idirlín dhil.

om pa ny

Ní chreidtear nach raibh oiread is troid amháin eadrainn. What? Sapp níor ghlaoigh tú orm riamh! You Tube ach oiread. Le daoine eile ní raibh ann ach meme meme meme, meme Ach tusa, dúirt tú ‘Conas is féidir liom cabhrú leat?’ Tú an chéad duine a roinnim rudaí leo. Nuair atá rud éigin á chuardach agam, Bíonn a fhios agat go díreach cá bhfuil sé. Críochnaíonn tú mo chuid abairtí fiú.

na l

Is beag rud atá chomh hálainn le do Face Book atá ionat agus léimse thú ó chlúdach go clúdach. Reddit! Reddit Feicim Hailo os do chionn Nuair nach mbíonn tú ann, fágann tú mé gan Focal Focal, gan Téarma fiú. Istoíche cloisim thú ag tweetáil sna crainn. Tweet tweet! tweet Is carachtar thú (280 le bheith beacht).

Ire la n

DÁN GRÁ (DON IDIRLÍON) teideal an dáin ainm an fhile le hEoin P. Ó Murchú

Léigh an dán agus déan na tascanna a bhaineann leis.

at io

Sea, is grá liom tú, a idirlín.

Is deacair stad de bheith ag smaoineamh ort ríomh ríomhphost, ar feadh Insta fiú. Níl Tuairisc ar d’áilleacht aon Lá, Beo. Beo Is tú an Tinder a choiglíonn mo thine. Agus mé leat moillíonn TikTok an chloig.

Sea, is grá liom tú, a idirlín.

Is cuma más bean nó más Gmail thú Nuair a imíonn tú uaim déanann mo chroí Snap Snap. Chat amháin eile, a stór, sula n-imíonn tú.

140

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 140

A idirlín dhil, An bhfuil fonn ort bheith mar mo Wifi Wifi? (agus freagra an idirlín:) 01110100 11000011 10100001

Sin ‘Tá’! Yahoo! DoneDeal Yahoo DoneDeal!

09/03/2022 22:43

Aonad

Nóta faoin dán

Ire la n

Féach ar an bhfile san fhíseán ‘Dán Grá (don Idirlíon)’ ar YouTube agus éist le focail an dáin ag an am céanna.

Físeán Cúinne na gramadaí

Tá briathra ón dán san aimsir láithreach sa ghreille thíos. Athraigh an phearsa agus líon na bearnaí leis an ngreille a chríochnú. Tá an chéad cheann deánta mar chabhair duit. An chéad phearsa uimhir uatha ‘mise’

An dara pearsa uimhir uatha ‘tusa’ Bíonn tú

Bím Cloisim

om pa ny

Imíonn tú

Roinnim

Críochnaíonn tú

An bhfuil fonn ort?

Nóta faoin bhfile

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Is físdán é ‘Dán Grá (don Idirlíon)’ mar sin tá dhá rud i gceist leis an saothar seo: na focail agus an físeán.

Cár rugadh Eoin P. Ó Murchú? Ainmnigh an dá spórt a imríonn sé. Cad is ainm dá chlub? Cén post a bhí aige in Ospidéal Thamhlachta?

1 2 3 4

at io

na l

Léigh an nóta faoin bhfile agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis. Chruthaigh Eoin P. Ó Murchú an físdán seo. Is as Baile Átha Cliath é. Imríonn sé peil agus iománaíocht le club darb ainm Na Gaeil Óga. Is file é freisin sa ghrúpa darb ainm REIC. D’fhreastail sé ar an gColáiste Ollscoile, Baile Átha Cliath. D’oibrigh sé mar dhochtúir in Ospidéal Thamhlachta.

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang agus freagair na ceisteanna céanna don duine sin. 1 An maith leat an t-idirlíon? 2 An maith leat Snapchat? 3 An éisteann tú le ceol ar an idirlíon? 4 Cad é an suíomh idirlín is fearr leat? 5 An fearr leat leabhar a léamh nó rudaí a léamh ar an idirlíon? 6 Cad é an rud is measa faoin idirlíon, i do thuairim?

Scríobh

LG Cleachtadh MRB 1

Déan na tascanna ar lch 69.

Déan léirmheas ar an bhfísdán ‘Dán Grá (don Idirlíon)’. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 23) mar chabhair duit. 141

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 141

141

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Na briathra neamhrialta san aimsir chaite An sé mór

An fhoirm dhiúltach

An fhoirm cheisteach

An cheist dhiúltach

Ire la n

An fhoirm dhearfach

dúirt mé

ní dúirt tú

an ndúirt tú?

nach ndúirt tú?

Bí

bhí sí

ní raibh siad

an raibh tú?

nach raibh tú?

Faigh

fuair siad

ní bhfuair sé

an bhfuair tú?

nach bhfuair tú?

Feic

chonaic sé

ní fhaca sibh

an bhfaca tú?

Téigh

chuaigh tú

ní dheachaigh sí

an ndeachaigh tú? nach ndeachaigh tú?

Déan

rinne sibh

ní dhearna mé

an ndearna tú?

Abair

nach bhfaca tú?

om pa ny

An chéad phearsa, uimhir iolra (muid/sinn)

Ní + séimhiú

nach ndearna tú?

An + urú

Nach + urú

dúramar

ní dúramar

an ndúramar?

nach ndúramar?

Bí

bhíomar

ní rabhamar

an rabhamar?

nach rabhamar?

Faigh

fuaireamar

ní bhfuaireamar

an bhfuaireamar? nach bhfuaireamar?

Feic

chonaiceamar

ní fhacamar

an bhfacamar?

nach bhfacamar?

Téigh

chuamar

ní dheachamar

an ndeachamar?

nach ndeachamar?

Déan

rinneamar

ní dhearnamar

an ndearnamar?

nach ndearnamar?

na l níl aon athrú ann

at io

urú

Abair

séimhiú

Tá aon bhriathar déag neamhrialta sa Ghaeilge. Ach úsáideann sé cinn acu nach, an agus ní san aimsir chaite. In Croí na Gaeilge, tugaimid ‘an sé mór’ ar na briathra speisialta seo.

1 Ní ghlacann an briathar abair séimhiú san

aimsir chaite (ná in aimsir ná foirm ar bith). 2 Cuireann ní urú ar an bhfocal fuair. Ní tharlaíonn

Cleas cuimhne A Big Fluffy Feathery Turkey Dinner

sé le briathar ar bith eile sa teanga go leanann urú ní.

3 Tá dhá fhoirm ag bí, feic, téigh agus déan san aimsir chaite. Ach le gach briathar eile ní tharlaíonn sin – mar shampla, chuir/níor chuir, bhris/níor bhris, rug/níor rug, srl.

Féach ar Léaráid B, Cuid 1 (lch 354).

4 Tá an sé mór thar a bheith coitianta sa Ghaeilge.

Scríobh

142

Scríobh na habairtí seo sa chéad phearsa uimhir iolra. Tá an chéad cheann déanta duit mar chabhair. 1 Bhí mé ag imirt peile sa pháirc le cairde. Bhíomar ag imirt peile sa pháirc le cairde. 2 Chonaic mé Seán ag an bpictiúrlann inné. 3 Rinne mé traenáil sa halla ar feadh uair an chloig. 4 Dúirt mé leis an duine sa bhialann go raibh ocras orm. 5 Fuair mé na ticéid don scannán ón bhfear san oifig. 6 Ní dheachaigh mé chuig an ionad siopadóireachta ar an mbus. 7 An raibh mé ag an dioscó Dé Sathairn seo caite?

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 142

09/03/2022 22:43

Aonad

4 Rian 1.48

Ire la n

Éist leis an gcainteoir agus líon na bearnaí sna habairtí thíos. 1 _______________________ sé go dtí an phictiúrlann ar an mbus. 2 _______________________ m’uncail botún leis an aip. 3 An _______________________ tú an nuacht ar an idirlíon? 4 Ní _______________________ mé go dtí an halla spóirt le Colm. 5 An _______________________ tú an pictiúr sin ar an ríomhaire? 6 _______________________ mé an t-amhrán óna dheirfiúr.

Piarmheasúnú

om pa ny

Déan seiceáil ar na freagraí atá ag duine eile sa rang. Lig dó/di seiceáil a dhéanamh ar do chuid oibre.

Scríobh

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Éisteacht

Scríobh na habairtí seo san fhoirm cheisteach. Tá an chéad cheann déanta duit mar chabhair. 1 Chuaigh Seán chuig an gcluiche inné.

An ndeachaigh Seán chuig an gcluiche inné?

Chonaic Síle mála álainn ar an suíomh idirlín. Fuair Kyle ticéad don chluiche sacair inné. Dúirt an bainisteoir rud éigin léi faoin traenáil. Chuaigh sé ar Snapchat chun an nuacht a léamh.

na l

2 3 4 5

Leid: Tá foirm cheisteach faoi leith ag an mbriathar seo!

Blag

at io

6 Rinne Kate cúpla botún sa chluiche leadóige inné. 7 Bhí Pablo ag caint ar Instagram ar maidin.

Scríobh blag beag anseo faoi cheann de na rudaí thíos: • Cluiche spóirt • Na meáin shóisialta • Lá sna siopaí

Critéir ratha: • Scríobh 40 focal ar a laghad. • Scríobh sa chéad phearsa uimhir uatha (mé/mise). • Úsáid ar a laghad trí cinn den sé mór (san aimsir chaite). • Is féidir briathra eile seachas an sé mór a úsáid. LG

143

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 143

Déan an tasc ar lch 70.

143

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Aipeanna ar na meáin shóisialta Féach ar an liosta focal thíos a bhaineann le haipeanna ar na meáin shóisialta. Cad is brí leo? Bain úsáid as an bhfoclóir.

• • • • • • • •

Twitter

Ire la n

aip ghrianghrafadóireachta aip mhicreabhlagála teachtaireacht dhíreach fotheideal gearrthóga liosta dlúthchairde léarscáileanna Snap dísréad

TikTok

grianghraif shealadacha beolbheachtú beoshruthú aip roinnte físeán giolc GIF beo greamáin snáithe

om pa ny

• • • • • • • •

Instagram

Snapchat

Tá na focail thíos ar fáil san fhoclóir ar lgh 406-09.

Tasc foclóra

Ansin, roghnaigh trí fhocal ón liosta thuas agus cuir in abairtí iad. Déan cinnte brí an fhocail a léiriú san abairt. Sampla: Is aip roinnte físeán é TikTok. Uaslódálann daoine gearrthóga difriúla ar an aip.

Suirbhé ranga

na l

Cad é an aip is fearr le gach dalta sa rang? Bailigh an t-eolas agus scríobh barrachairt i do chóipleabhar.

Léamh

at io

Léigh an nóta gairid a scríobh Sarah faoin aip is fearr léi. Bain úsáid as le trí abairt a scríobh faoin aip is fearr leat.

Is mise Sarah agus is é Instagram an aip is fearr liom. Tá cuntas príobháideach agam ach tá cúig chéad duine do mo leanúint. Is maith liom Instagram mar is féidir liom féiníní gleoite a uaslódáil i rith an lae. Labhraím ar mo scéalta anois is arís ach is fearr liom labhairt le mo liosta dlúthchairde ionas nach féidir le gach duine mé a fheiceáil. Is maith liom scagairí greannmhara a chur ar na féiníní.

Cuntais ar líne Caith súil ar na cuntais Ghaeilge seo a leanas agus scríobh cúig fhocal nua a d’fhoglaim tú uathu. TikTok kerrycowboy bloc_tg4

Instagram muinteoirmurphy Gael_gals clodafoto

Twitter @coistenabhfocalnua @theirishfor

144

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 144

09/03/2022 22:43

Aonad

Seomra taifeadta

Féach ar an bhfearas atá ag teastáil ó thionchairí na laethanta seo. Aimsigh na focail thíos san fhoclóir agus cuir lipéid ar an bpictiúr.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Tasc foclóra

Ire la n

7 8

om pa ny

ceamara, tríchosach, fón póca, gléas cinn, micreafón, scáthán lánfhada, solas fáinneach, ríomhaire glúine

Stór focal

comhoibrigh

cooperate

fógair

announce

cruthaigh

create

dear

design

spreag

inspire

íoslódáil

download

urraigh

sponsor

tacaigh le

support with

taifead

record

pléigh

discuss

cóirigh

style

upload

at io

na l

uaslódáil

Cúinne na gramadaí

Feictear na briathra thíos i bpóstálacha tionchairí go minic. An briathra leathana nó caola iad? Cuir tic sa bhosca ceart.

Briathar

Rialta

Briathar comhoibrigh

fógair

cruthaigh

dear

spreag

íoslódáil

urraigh

tacaigh le

taifead

pléigh

cóirigh

uaslódáil

Th ©

Neamhrialta

Rialta

Neamhrialta

Líon na bearnaí

Cuir an briathar cuí ag tús na habairte. Scríobh an briathar san aimsir chaite. 1 _______________________ mé grianghraif ar Instagram inniu. 2 _______________________ mé le tionchairí eile ar thionscadal1 nua. 3 _______________________ mé TikTok nua. 4 _______________________ mé comhad2 ón idirlíon. 1

project

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 145

file

145

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Saol an tionchaire Iontráil dialainne

om pa ny

15 Aibreán Nuair a dhúisigh mé ar maidin thug mé faoi deara9 go raibh mé dóite10 ag an ngri an. Bhí díomá an domhain orm mar bhí mé ag iarraidh taifead a dhéanamh ar tháirgí nua cúram cnis.11 Beidh orm an ghearrt 12 hóg sin a chur siar go dtí an tseachtain seo chugainn. Shocraigh mé ar bheoshruth13 a dhéanamh ar Instagram ag am lóin. Chuir na leantóirí 14 cúpla ceist éagsúil orm agus bhain mé an-sult as. Tugann siad antacaíocht 15 dom agus táim fíorbhuíoch16 díobh. Chuaigh mé amach i gcomhair dinnéir inniu. Thug an bainisteoir ón mbialann áitiúil cuireadh dom cuairt a thabhairt ar an mbialann chun triail a bhaint as an mbiachlár 17 nua atá acu. Bhí an béile an-bhlasta amach is amach. Thug an bainisteoir cód lascaine18 10 faoin gcéad dom. Beidh orm an cód a roinnt leis na leantóirí Instagram agus TikTok amá rach.

at io

Scríobh

na l

14 Aibreán ach raíúil 1 agam inniu sp h ac nt io lá í Bh go bhfuil mé ancaithfidh mé a rá r. 2 aí oibre faoi láthai ghnóthach le 3cúrs é m maidin agus glac Rinne mé ióga ar ith 4 den bhricfeasta a d’ 5 cúpla grianghraf acht Folláin táirgí hl m co an l eo Sh mé. hraif iarradh orm griang chugam inné agus stagram. Bhí 7 díobh a chur 6ar In hrafadóir ng ia gr le am ag fótaisheisiún í an in. Chuamar go dt ló am ag a nt iú fis proi baint bhí an ghrian ag pháirc áitiúil agus sheol r í an t-adh liom gu na súl asam. Bh am an 8 éaclaí gréine chug branda faisin sp pla . D’uaslódáil mé cú ite ca o se in ta ch tsea éir agus d’éirigh go TikTok tar éis dinn ine tar s is fiche míle du maith leo. Tá brei h. Tá eann amháin díob éis féachaint ar ch níos idh sé feicthe ag súil agam go mbe h. ac mhaidin amár mó daoine roimh

Ire la n

Is tionchaire cailiúil agus gnóthach í Ciara Ní Loinsigh. Léigh an dá iontráil ina dialann phearsanta thíos agus déan na tascanna a bhaineann leo.

Inniu an 16 Aibreán. Lig ort gur tusa Ciara agus scríobh iontráil dialainne faoin lá. Luaigh na rudaí seo a leanas san iontráil: físbhlag YouTube, agallamh, leantóirí, am lóin.

Cúinne na gramadaí

Cuir na briathra seo a leanas sa chéad phearsa uimhir iolra. d’uaslódáil mé

dhúisigh mé

shocraigh mé

chuaigh mé

thug mé

rinne mé

Idirghníomhú cainte

Cuir an cheist seo ar an duine atá in aice leat: ‘Ar mhaith leat a bheith i do thioncaire?’ Cabhróidh an stór focal seo a leanas leat: bheadh sé, ní bheadh sé, suimiúil, dúshlánach, spreagúil, tuirsiúil. LG

2 hectic 3 yoga 4 photograph 5 produce fun 10 11 12 clip I noticed burnt new skincare products 16 very grateful/indebted 17 menu 18 discount code 1

146

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 146

photo session 13 live stream

Déan na tascanna ar lgh 71–72.

photographer followers

fashion brand huge support

8 15

09/03/2022 22:43

Aonad

Láithreoirí TG4 Léigh faoin gceathrar láithreoirí seo le TG4 agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo. Caitlín Nic Aoidh

Is láithreoir aimsire le TG4 é Darren Ó Dubhgáin. Is as Gort an Choirce i bparóiste Chloich Chionnaola i nGaeltacht Dhún na nGall do Darren. Bhí sé ag obair ina chomhordaitheoir meán sóisialta1 le clár leanaí an stáisiúin, Cúla4, ach oibríonn sé os comhair an cheamara anois.

Is láithreoir teilifíse le TG4 í Caitlín Nic Aoidh. Is as Cloich Chionnala i nGaeltacht Dhún na nGall di. D’fhreastail Caitlín ar Ollscoil Mhá Nuad, áit ar bhain sí céim BA agus iarchéim3 MA amach. Ansin chaith Caitlín tamall ag múineadh scoile i gcathair na Gaillimhe. Go gairid ina dhiaidh sin thosaigh sí ag obair mar láithreoir aimsire ar TG4 agus ó am go chéile4 cuireann sí cláir eile i láthair freisin. Bhuail splanc thintrí Caitlín agus í ag tabhairt réamhaisnéis na haimsire mar chleas Oíche Shamhna in 2016.

Ire la n

Darren Ó Dubhgáin

om pa ny

D’fhreastail Darren ar Scoil Náisiúnta Chnoc na Naomh agus ina dhiaidh sin Pobalscoil Chloich Cheannfhaola. Rinne sé staidéar in Ollscoil Náisiúnta na hÉireann, Gaillimh, áit ar bhain sé céim2 BA amach (Gaeilge agus Gearmáinis) agus MA (Cleachtas Gairmiúil sna Meáin).

Donncha Ó Murchú

Síomha Ní Ruairc

Is láithreoir ealaíonta í Síomha Ní Ruairc. Is as Droim Conrach i mBaile Átha Cliath di agus tógadh i dteaghlach dhátheangach í. Thosaigh sí ag obair mar láithreoir ar TG4 in 2018. Tá dhá shraith den chlár, An Ríl Deal, agus sraith6 amháin den chlár, Réalta agus Gaolta, ar TG4 curtha i láthair aici ón mbliain 2018. Tá sí ag obair go lánaimseartha7 le Conradh na Gaeilge mar chomhordaitheoir óige8 faoi láthair. B’aoi9 ar an bpodcraoladh Motherfoclóir í agus labhair sí faoi na deiseanna a thug an Ghaeilge di. ‘Coinín Snámh: Síomha Ní Ruairc Is Keepin’ It Réal' an t-ainm atá ar an eipeasóid.

na l

Is láithreoir aimsire le TG4 é Donncha Ó Murchú. Is as Cill Mochuda i mBaile Átha Cliath dó. D’fhreastail sé ar Choláiste Eoin sula ndeachaigh sé go dtí An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath chun staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge agus an stair. Tá an Ghaeilge go mór i gcroílár gach a bhfuil déanta aige ó d’fhág sé an scoil.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Léamh

at io

Chaith sé cúpla bliain ag múineadh na teanga, sula ndeachaigh sé go Montana, sna Stáit Aontaithe, chun teanga agus cultúr na Gaeilge a chur chun cinn5 in Ollscoil Montana, i gcathair Missoula. Nuair a tháinig sé abhaile, ghlac sé ról mar chomhordaitheoir meán sóisialta le Molscéal, ar TG4.

1 Cad as Darren Ó Dubhgáin? Cuir tic sa bhosca ceart. Baile Átha Cliath

Port Láirge

Dún na nGall

2 Cén post a bhí ag Caitlín tar éis di an ollscoil a fhágáil?

3 Céard iad na hábhair a ndearna Darren agus Donncha staidéar orthu. Cuir tic sa bhosca ceart.

An Ghaeilge An stair An Fhraincis

An Ghaeilge An Béarla An stair

An Ghaeilge An Ghearmáinis An stair

4 Cén post a bhí ag Donncha sula ndeachaigh sé go Montana? 5 Cé mhéad clár atá curtha i láthair ag Síomha? 6 Roghnaigh focal ón ngluais agus cuir in abairt é. Déan cinnte brí an fhocail a léiriú.

Rólimirt Is láithreoir aimsire/spóirt/nuachta tusa. Ullmhaigh óráid 40 soicind bunaithe ar an aimsir/cúrsaí spóirt/nuacht. Cuir an óráid i láthair os comhair an ranga. 1 6

2 degree 3 postgraduate degree social media coordinator 7 8 9 guest series full-time youth coordinator

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 147

147

from time to time

promote

147

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Ceisteanna scrúdaithe samplacha

17:32

26%

Ire la n

Is tusa Niamh. Féach ar na téacsanna a sheol Pól chugat. Ba mhaith leis plean a dhéanamh don oíche. Scríobh téacsannna chuige agus freagair na ceisteanna a chuir sé ort.

Ceist shamplach

Pól

Haigh, a Niamh, an bhfuil aon phlean agat don oíche?

CGL táim sásta féachaint air sin! Tá an ceart agat. Tá obair bhaile le déanamh agam. Feicfidh mé ag 8 i.n. thú.

at io

na l

om pa ny

GRMA as an gcuireadh. Ba bhreá liom féachaint ar Netflix leat. Cén tsraith is fearr leat?

Nathanna cabhracha a lot of plans

níl aon rud ar siúl agam

I’ve nothing going on

tá sé ar intinn agam

I intend to

táim ag iarraidh

I want to

ar mhaith leat?

would you like?

bainim taitneamh as

I enjoy

taitníonn ... go mór liom

I really like...

an bhfuil … le déanamh agat?

do you have to do…?

táim ag tnúth go mór leis

I am really looking forward to it

tabhair leat...

bring ... with you

mórán pleananna

148

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 148

09/03/2022 22:43

Aonad

Ceist shamplach

d Ire la n

Láithreoir Aimsire – TG4 Ainm: Sloinne:

Dáta breithe:

om pa ny

Seoladh baile: Éirchód: Uimhir ghutháin: Seoladh ríomhphoist:

at io

na l

Scileanna pearsanta:

Oideachas:

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Ba mhaith leat cur isteach ar phost le TG4. Líon an fhoirm iarratais thíos.

Taithí láithreoireachta:

Nathanna cabhracha cainteach

chatty

cruthaitheach

creative

oibrí crua

a hard worker

fuinniúil

energetic

cairdiúil

friendly

eagraithe

organised

taithí oibre

work experience

céim

degree

Gaeilge líofa

fluent Irish

scileanna cumarsáide

communicative skills

díograiseach

diligent

comhoibriú

cooperation

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 406.

149

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 149

149

09/03/2022 22:43

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche do bheirt Éisteacht

Rian 1.49

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 163–67.

Ire la n

Mír A Éist leis an gcainteoir agus breac síos na litreacha atá in easnamh. Ansin cuir na focail san ord ceart. Tá cúpla litir i ngach focal tugtha duit mar chúnamh. c_ _ _ _ a_

m_ _ _

C_ _ _ _ _ _

bp_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

l_ _ _

l_ _ _ _ _

I_ b_ _ _

a_ _ _ p_ _ _ .

B_ _ _ _ _ _ _

N_ f_ _ _ _

s_ s_ _ _ _ .

a_ r_ _ _ _ _

a_ a_ bh_ _ _ . C_ _ _ _ _ _ _ _ _

K_ _ _ _

a_ _ n_ _

s_ _ _

g_ d_ _

N_ d_ _ _ _ _ _ _ _ _

om pa ny

a_ c_ _ _ _ _ _.

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin imir an cluiche seo le daoine eile sa rang.

Mír B Scríobh na habairtí seo san fhoirm dhiúltach.

Cé a scríobh ‘Stadeolaíocht’? Cárb as Eoin P. Ó Murchú? Cad é an focal do shoes as Gaeilge? Cén contae inar rugadh Seán Ó Ríordáin? Cén post atá ag Caitlín Nic Aoidh? Cuir Gaeilge ar seo: I did the work. Scríobh seo san aimsir chaite: leanaimid. Cad é an focal do tweet i nGaeilge? Scríobh ‘Ní dheachaigh’ san fhoirm dhearfach.

Liosta 1

1 2 3 4

at io

na l

1 2 3 4 5

5 6 7

8 9

Clár na scór Mír A

Mír B

Mír C

Iomlán

Imreoir A

/20

Imreoir B

/20

150

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 150

09/03/2022 22:43

Aonad

Ire la n

an dán ‘Stadeolaíocht’ a léamh. teachtaireacht Ghaeilge a sheoladh.

om pa ny

plé leis an sé mór agus ‘muid’ san aimsir chaite.

stór focal a bhaineann leis an gcaitheamh aimsire/teicneolaíocht a aithint agus a litriú i gceart. labhairt agus scríobh faoi chaitheamh aimsire/ spóirt éagsúla agus an t-idirlíon.

Teicneolaíocht imsire agus an Caitheamh A

Féinmheasúnú

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh d’abairt féin freisin): Tá go leor uirlisí foghlama ar líne chun an Ghaeilge a chleachtadh.

na l

Is cinnte gur nós maith é blag pearsanta a choimeád sa Ghaeilge.

Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

at io

Trí rud a d’fhoghlaim mé: 1 2 3

Dhá rud atá le cleachtadh agam: 1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

04 Croi 2 Aonad 4 CL.indd 151

09/03/2022 22:43

Torthaí foghlama an aonaid

Ire la n

Dráma Gleann Álainn Is glas iad na cnoic i bhfad uainn.

Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.1, 1.5, 1.9, 1.15, 1.17, 1.19, 1.21, 1.27, 1.28

2.2, 2.3, 2.5, 2.7

3.2, 3.6, 3.7

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

om pa ny

Téacsanna an aonaid Téacs litríochta Dráma: Gleann Álainn le Brian Ó Baoill

Téacsanna tacúla eile

na l

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo: Seiceáil isteach (lch 153)

Léamh

at io

Réamhfhoghlaim

Scríobh

Éisteacht (lgh 157, 159, 161, 163, 165, 167, 169, 169), Físeán (lch 170)

Labhairt

Labhairt (lgh 161, 170, 171)

Idirghníomhú cainte

Idirghníomhú cainte (lgh 154, 159, 161, 175), Machnamh (lch 169), Taispeántas (lch 173), Suíomhanna féideartha (lch 175)

Gramadach

Foclóir

Meaitseáil (lgh 154, 159, 163, 167, 177), Tasc foclóra (lgh 159, 171, 177), Crosfhocal (lch 165)

Cultúr

An t-údar (lch 170)

Leabhar gníomhaíochta

Tascanna (lgh 73–86), Cluastuiscint (lgh 168–170)

Measúnú

Piarmheasúnú (lch 178)

Machnamh

Féinmheasúnú (lch 179), Seiceáil amach (lch 179)

Éisteacht

Th ©

Scríobh (lgh 154, 157, 161, 171, 173, 174, 177), Tasc pictiúr (lch 159), Aistriúchán (lgh 167), Tasc scríofa (lgh 171, 175, 177), Athscríobh (lch 176)

152

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 152

09/03/2022 22:41

d Clár an aonaid

om pa ny

• an dráma Gleann Álainn a léamh agus a thuiscint. • na forainmneacha réamhfhoclacha a úsáid agus mé ag caint faoin litríocht. • cur síos a dhéanamh ar na carachtair sa dráma Gleann Álainn.

Ire la n

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

Súil siar...............................................................................................154

Gleann Álainn, Cuid 1 ...................................................................156

na l

Gleann Álainn, Cuid 2 ...................................................................158

at io

Gleann Álainn, Cuid 3 ...................................................................160 Gleann Álainn, Cuid 4 ...................................................................162

Gleann Álainn, Cuid 5 ...................................................................164 Gleann Álainn, Cuid 6 ...................................................................166

Gleann Álainn, Cuid 7 ...................................................................168 An t-údar ...........................................................................................170

Cnámhfhocail ón dráma ...............................................................171

Achoimre ar an dráma ..................................................................172 Na carachtair sa dráma.................................................................174 Ord na n-eachtraí ...........................................................................176 Na mothúcháin sa dráma.............................................................177 Measúnú an aonaid........................................................................178

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 153

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Vocabulary

Meaitseáil

the end

mioncharachtar

highpoint/climax of the drama

plota

actor

an tús

a scene/section of a play

tréithe

plot

aisteoir

a twist (in the tale)

an t-údar

character

codarsnacht

the title of the drama

an chríoch

genre

teideal an dráma

the main character

buaicphointe

the start

radharc

minor character

casadh

contrast

an príomhcharachtar

trait

Ire la n

carachtar

the author

na l

om pa ny

seánra

Cuir líne idir gach téarma ar chlé agus focal Béarla ar dheis.

Scríobh

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

at io

Féach ar na leideanna thíos agus cuir téarma le gach ceann. 1 Is duine é seo a bhfuil páirt bheag aige/aici sa dráma. 2 Tosaíonn an dráma ag an bpointe seo.

3 Pointe sa dráma nuair a chasann an scéal.

4 An duine a scríobh an dráma. 5 Ainm an dráma. 6 An duine/carachtar is tábhachtaí sa dráma.

7 Críochnaíonn an dráma ag an bpointe seo. 8 An pointe is tábhachtaí sa dráma (tosaíonn an focal le B).

9 Duine sa dráma (tosaíonn an focal le C).

10 Ainmnigh an post atá ag Saoirse Ronan.

Idirghníomhú cainte Léigh amach ceann de na habairtí thuas agus iarr ar an duine atá in aice leat an téarma sin a ainmniú. Tá ar an duine sin na sainmhínithe thuas a chlúdach. Ag obair i mbeirteanna déan gach dara ceann.

Tá tuilleadh téarmaí drámaíochta le fáil ar lch 377.

154

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 154

09/03/2022 22:41

Dráma

Ire la n

Grammar Nuair atá tú ag caint faoi charachtar ar bith in aon scéal nó dán tá sé tábhachtach a bheith in ann plé le haidiachtaí. Féach ar an tseift ghramadaí* seo. • Nuair atá tú ag déanamh cur síos ar dhaoine agus ag úsáid tréithe pearsanta leis sin a dhéanamh, tá rogha idir Tá agus Is le déanamh agat. • Ná déan dearmad ar an riail thábhachtach seo. Féach ar Léaráid A, Cuid 1 (lch 350). A Tá an duine sin cróga. That person is brave. B Is duine cróga é. He is a brave person. * Grammar device/trick

Gleann Álainnn

Na tréithe pearsanta

A = Úsáid Tá nuair a chríochnaíonn an abairt sa Bhéarla ar aidiacht.

B = Úsáid Is nuair a chríochnaíonn an abairt sa Bhéarla ar ainmfhocal.

Cúinne na gramadaí

om pa ny

1 Scar na haidiachtaí diúltacha agus na haidiachtaí dearfacha sa liosta anseo. deas, álainn, macánta, mímhacánta, olc, cliste, leithleach, neirbhíseach, brónach, éirimiúil, bocht, cruálach, dílis, uaigneach, stuama, uafásach, cantalach, foighneach, gealgháireach, ceanndána, cneasta, cineálta, santach, cróga, béasach, leisciúil, flaithiúil, gránna Aidiachtaí diúltacha

at io

na l

Aidiachtaí dearfacha

2 Cuir Gaeilge ar na focail Bhéarla sna lúibíní seo a leanas. Is duine (brave) _______________ é. Ní bean (selfish) _______________ í. Is bean (honest) _______________ í. Leid: Cuir séimhiú ar an aidiacht anseo. Bhí an bhean sin (honest) _______________. Is carachtar (lonely) _______________ é. Tá an buachaill (lonely) _______________. Ba dhuine (lazy) _______________ í. Bhí sí an-(generous) _______________ inné. Leid: Cuireann an- séimhiú ar an aidiacht de ghnáth. Bhí sé (patient) _______________ ag an tús. Ba charachtar (patient) _______________ é.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3 Aistrigh na habairtí thuas (1 go dtí 10) go Béarla. Bí cúramach leis an difríocht idir: • That woman is honest. Tá an bhean sin macánta. • She is an honest woman. Is bean mhacánta í.

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 155

155

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 1 Literature

Ire la n

teideal an dráma GLEANN ÁLAINN ainm an údair le Brian Ó Baoill

Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis.

RADHARC 1 SUÍOMH:

om pa ny

Ar cúl ar clé, radharc tíre, portach, sliabh, coill, nó trá. Sceacha,1 crainn, dumhcha2 nó carraigeacha, de réir mar a fheileann. Ar deis, chun tosaigh, seomra le bord agus le dhá chathaoir. Bainfear feidhm as an seomra seo mar aonaid éagsúla, seomra i dteach, oifig, cúirt. Dhá radharc éagsúla iad seo agus lonróidh an solas ar an gceann a bhíonn in úsáid ag an am. Ar cúl ar clé, rud éigin ar féidir le daoine seasamh air, ba leor bosca nó dhó. Tagann seisear daoine óga ar an stáitse ón taobh clé, iad ag iompar málaí agus ábhar péinteála, go dtí an radharc tíre álainn, loch agus sléibhte. Sceach aitinn agus carraig nó dhó ar an ardán, más féidir.

EILÍS (ag díriú méire ar an radharc): Céard faoin áit seo?

PÁDRAIG: Tá sé go hálainn. Céard a dúirt an múinteoir linn? Áit a thaitníonn linn a roghnú.3

at io

na l

An dtaitníonn an áit seo le gach uile dhuine? GACH DUINE: Taitníonn! PÁDRAIG: Go hiontach! (Osclaíonn daoine a leabhair sceitseála, duine nó beirt ag cur suas tacas agus bord bán. Socraíonn ceathrar acu síos.) SEOSAMH: Sílim go rachaidh mise suas ar an ard,4 beidh radharc níos fearr ar na sléibhte5 ón áit sin. Céard fútsa, a Shinéad? (Breathnaíonn an chuid eile ar Shinéad, iad fiosrach. Tá SINÉAD beagán trína chéile.) PÁDRAIG (ag magadh): Bhuel, a Shinéad? SINÉAD: Ó! (Éiríonn sí, tógann léi a cuid stuif agus leanann Seosamh.) PÁDRAIG: Ahá! Grá don ealaín nó, b’fhéidir, grá don ealaíontóir! (Gáire ón chuid eile. Feictear Seosamh agus Sinéad ag dul as radharc.) EILÍS: Ní cóir bheith ag magadh fúthu.6 PÁDRAIG (le gáire beag): Ó! Nach cuma. Bheadh siad féin sásta bheith ag magadh fúinne, dá mbeadh an seans acu. (Socraíonn siad síos arís agus bíonn siad ag péinteáil agus ag sceitseáil. Feictear SINÉAD ag teacht ar ais go sciobtha.7 Breathnaíonn an chuid eile suas agus iontas orthu.) PÁDRAIG: Ní raibh muid ag súil libhse go fóill. Titim amach idir ealaíontóirí nó ... céard é seo ... ar chaill tú Seosamh? (Briseann SINÉAD isteach ar a chuid cainte.) SINÉAD: Éirigh as an tseafóid,8 a Phádraig, tá rud gránna9 éigin thuas ansin. PÁDRAIG: Ó, céard é féin? Seosamh? (Gáire ón chuid eile) SINÉAD (go feargach): Éirigh as, a dúirt mé! Tá Seosamh thuas ann go fóill. Tá bruscar caite ag amadán éigin thuas ansin! EILÍS: Bruscar. Cén sórt bruscair? SINÉAD: Gabhaigí i leith10 go bhfeicfidh sibh féin. (Bailíonn siad go léir ar an taobh clé ar cúl agus breathnaíonn siad uathu. Casann SEOSAMH leo.) 1

156

bushes quickly

2 8

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 156

dunes nonsense

4 hillock/height 5 mountains to choose 9 something ugly 10 come here

mocking them

09/03/2022 22:41

Dráma

Éisteacht

Rian 1.51

Gleann Álainn

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Foireann

Féach ar fhoireann an dráma agus déan an tasc a bhaineann leis.

Na huimhreacha pearsanta

Ire la n

Séamus Dubh Peadairín Thóin an Bhaile Breitheamh Tadhg Ó Cuill, oifigeach sa Chomhairle Contae Seán Mac an Mháistir, polaiteoir Cléireach na Cúirte Mac Uí Dhroma Mac Uí Ghríofa Doirseoir

om pa ny

Pádraig Eilís Éamonn Beag Pádraigín Seosamh Sinéad Slua ar phicéad

Daoine fásta

Déagóirí óga

Féach ar Léaráid C, Cuid 1 (lch 358).

Freagair na ceisteanna seo agus i ngach cás cuir tic sa bhosca ceart. 1 Cé mhéad déagóir atá ar an bhfoireann, seachas an slua ar picéad? cúigear

seisear

seachtar

Cogar The foireann refers to the cast in the play.

seachtar

ochtar

2 Cé mhéad duine fásta atá ar an bhfoireann?

naonúr

trí dhuine dhéag

na l

3 Cé mhéad duine ar an iomlán atá ar an bhfoireann? dáréag

cúig dhuine dhéag

níl aon duine

at io

4 Cé mhéad déagóir atá ann a dtosaíonn a n-ainm leis an litir E? triúr

beirt

triúr

5 Cé mhéad duine atá ann ón bhfoireann ar fad a dtosaíonn a n-ainm leis an litir S? ceathrar

cúigear

6 An bhfuil aon bhean sa liosta de na daoine ar dheis? tá

níl

Réimniú an bhriathair

Féach ar na briathra sa bhosca focal agus cuir sna boscaí cearta thíos iad.

• An chéad réimniú – na briathra gearra (siolla amháin) • An dara réimniú – na briathra fada • Na briathra neamhrialta

tá, taitníonn, sílim, osclaíonn, socraíonn, tógann, éiríonn, titim amach, briseann An chéad réimniú

An dara réimniú

Na briathra neamhrialta

Scríobh

Pioc cúig bhriathar ón liosta thuas agus cuir in abairtí san aimsir láithreach iad.

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 157

157

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 2 Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis. SEOSAMH: Ansin, in aice an locha. An bhfeiceann sibh? SINÉAD: Go hálainn, nach bhfuil? Málaí móra plaisteacha, cannaí stáin, buidéil, seanleapacha.1

at io

na l

om pa ny

Ire la n

PÁDRAIGÍN (ag bogadh go dtí áit eile): Féach, tá tuilleadh anseo, sna sceacha. Málaí plaisteacha stróicthe.2 An bruscar lofa3 seo ar fad ar fud na háite! Tá sé gránna!4 Milleann sé áilleacht na háite. (Filleann siad ar na tacais.) PÁDRAIG: Tá sé uafásach, ach céard is féidir linne a dhéanamh faoi? SINÉAD: Caithfimid rud éigin a dhéanamh! SEOSAMH (ag machnamh): Bhuel, má tá daoine ag cur stuif amach anseo, bíonn orthu teacht anseo leis. SINÉAD: Sin é! (Go ciúin) Is féidir linn súil a choinneáil5 ar an áit. (Breathnaíonn siad ar a chéile.) EILÍS: Ach ... an mbeadh sé sin dainséarach? SINÉAD: Cén chaoi, dainséarach? EILÍS: Dá bhfeicfidís muid?6 (Sos nóiméid) SINÉAD: Caithfimid dul sa seans. SEOSAMH: An bhfuil gach duine sásta fanacht? GACH DUINE: Tá. (Téann siad i bhfolach taobh thiar de na sceacha in áiteanna éagsúla ón lár go dtí an taobh deas den stáitse. Seosamh agus Sinéad le chéile.) SINÉAD (de chogar, ach an-díograiseach): A Sheosaimh, an mbeifeá sásta bheith páirteach in agóid7 i gcoinne na dumpála seo? SEOSAMH (ag breathnú uirthi, miongháire8 ar a bhéal): An bhfuil tú ag iarraidh an domhan a athrú arís? Ní féidir é a dhéanamh, tá a fhios agat. SINÉAD: Is féidir iarracht a dhéanamh feabhas éigin a chur ar an domhan. SEOSAMH: Tá an ceart agat. Beidh mé leat. (Beireann SEOSAMH greim láimhe ar Shinéad agus suíonn siad síos taobh thiar de sceach. Cloistear fuaim ghluaisteáin9 ag teacht agus ag stopadh. Fanann na gasúir uile taobh thiar de na sceacha, ach iad ag faire go cúramach. Feictear beirt fhear, ar clé, ag iompar stuif ón veain, nach bhfuil le feiceáil, go dtí áit ar clé agus carn de mhálaí plaisteacha, d’adhmad, srl, á dhéanamh acu. Glacann SEOSAMH grianghraf faoi rún, feiceann SINÉAD é á dhéanamh seo. Cuireann SEOSAMH an ceamara síos ar an talamh taobh thiar den sceach. Feiceann SINÉAD na fir agus cuireann sí lámh lena béal.) SEOSAMH (de chogar): Céard tá cearr?10 SINÉAD: Aithním11 na fir sin. SEOSAMH: Aithním féin iad, Séamus Dubh agus Peadairín ó Thóin an Bhaile, céard fúthu? SINÉAD: Dada, ach go mbíonn siad ag tacú le m’athair, is baill den chumann áitiúil12 iad. SEOSAMH (go báúil): An bhfuil tú ag iarraidh éirí as an bhfeachtas,13 mar sin? Bheadh sé andeacair ort, nach mbeadh? SINÉAD: Beidh m’athair ar buile, níl a fhios agam céard a dhéanfaidh sé ... ach caithfimid dul ar aghaidh. (Críochnaíonn SÉAMUS DUBH agus PEADAIRÍN a gcuid oibre agus seasann siad, ag breathnú thart.) 2 tattered old beds 9 smile sound of a car 13 campaign 1

158

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 158

4 ugly rotten 10 what’s wrong?

5 keep 11

an eye I recognise

7 protest what if they saw us 12 members of the local association

09/03/2022 22:41

Dráma

Éisteacht

Rian 1.52

Féach ar an liosta den stór focal ón dráma Gleann Álainn. Meaitseáil an focal ceart ón liosta ar chlé le habairt ón liosta ar dheis. A Nuair atá tú ag smaoineamh faoi rudaí a rinne tú.

2 áilleacht

B Páipéar, plaisteach, cannaí stáin agus araile.

3 machnamh

C Rudaí arda a fhásann sa talamh agus tá duilleoga orthu.

4 sceach gheal

D Nuair atá cuma dheas ar rud éigin.

5 bruscar

E Is é an focal Béarla don rud seo ná hawthorn.

6 málaí plaisteacha

F Nuair atá tú ag caint an-íseal le duine eile.

7 crainn

G Cuireann tú an tsiopadóireacht sna rudaí seo.

om pa ny

Ire la n

1 cogar

Meaitseáil

Gleann Álainn

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Tasc foclóra

Ainmfocal

Béarla

na l

Pioc trí ainmfhocal eile ó leathanach 158 nach bhfuil ar eolas agat agus aistrigh go Béarla iad.

Tasc pictiúr

at io

Scríobh trí abairt faoin dá phictiúr thíos. Critéir ratha:

• Bain úsáid as an stór focal sa mheaitseáil nó ceann de na focail a phioc tú féin i ngach abairt. • Bain úsáid as ceithre bhriathar dhifriúla ar an iomlán sa tasc seo.

Idirghníomhú cainte Léigh amach na habairtí ó phictiúr amháin do dhuine eile sa rang. Roghnóidh an duine sin an pictiúr ceart bunaithe ar na habairtí atá agat. 159

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 159

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 3 Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis. PEADAIRÍN: Meas tú, a Shéamaisín, an bhfuil aon seans go mbéarfar orainn?

SÉAMUS: Go mbéarfar orainn! Céard sa diabhal atá i gceist agat, a mhac?1

PEADAIRÍN: Muise, an fógra sin thoir go gcaithfidh tú 800 euro a íoc má bheirtear ort ag dumpáil.

Ire la n

SÉAMUS: 800 euro, mo thóin. Nach raibh muide ag dumpáil anseo sular rugadh cibé clabhta2 a

at io

na l

om pa ny

chuir an fógra sin in airde? PEADAIRÍN: Bhí muid, ó bhí, tá an ceart agat. Ach tá fógra ann anois agus ... SÉAMUS (ag briseadh isteach air): Dhera, éirigh as mar scéal, cén chaoi3 a mbeadh a fhios acu gur muide a rinne é? PEADAIRÍN (ag casadh chun imeachta): Tá an ceart agat, tá an ceart agat. SÉAMUS: Agus fiú dá mbeadh a fhios acu, nach bhfuil na cairde cearta againne? PEADAIRÍN: Ar ndóigh, tá, Mac an Mháistir, nach Teachta Dála é? Ní féidir dul thairis sin.4 SÉAMUS: Sin é an buachaill a choinneoidh smacht5 ar na hoifigigh sin! (Imíonn an bheirt acu. Breathnaíonn SINÉAD ar Sheosamh, uafás ina súile.6) SINÉAD (de chogar): Mo Dhaide! (Cuireann SEOSAMH a lámh timpeall ar ghualainn Shinéad.) SEOSAMH: Níl tada mícheart déanta ag do Dhaide. Ná bí buartha.7 SINÉAD: Ach ceapann siad sin ... SEOSAMH: Ná bac leo, seans nach bhfuil ann ach bladar, tá a fhios agat an bheirt sin. SINÉAD: Ach tá imní8 orm. SEOSAMH: Céard faoi? SINÉAD (de chogar buartha): Céard a dhéanfas muid mura seasann an chuid eile linn? Leid: dhéanfas muid = déanfaimid SEOSAMH (de chogar): Tuige nach seasfadh? Leid: tuige = cén fáth SINÉAD (de chogar): Uncail le hÉamonn Beag is ea Séamus Dubh. SEOSAMH (de chogar): Tuigim. Ní mór dúinn bheith an-chúramach. (Tagann an chuid eile as na háiteanna ina raibh siad i bhfolach.) Leid: ní mór dúinn = tá orainn PÁDRAIG: An bhfuil an bheirt agaibhse ag teacht nó an bhfuil sé i gceist agaibh an oíche a chaitheamh anseo? PÁDRAIGÍN: Bhuel, tá a fhios againn cé a rinne é. Céard é an chéad chéim eile? EILÍS (go gliondrach): Séamus Dubh agus Peadairín Thóin an Bhaile. SINÉAD: Agóid! Agus an dlí a chur orthu! ÉAMONN BEAG (cuma bhuartha air): Ní bhíonn sé ciallmhar ... sceitheadh ar chomharsana.9 (Caitheann sé cúpla nóiméad ag fústráil anseo agus ansiúd, an chuid eile ag breathnú air. Ansin déanann sé cinneadh.10) Feicfidh mé ar ball sibh. (Imíonn ÉAMONN BEAG ina aonar. Breathnaíonn an chuid eile ina dhiaidh. Breathnaíonn SINÉAD agus SEOSAMH ar a chéile. Imíonn siad uile amach go ciúin, ar clé) (Soilse múchta)

160

what the devil do you mean, son? 7 don’t worry horror in her eyes

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 160

3 how lout 8 worry/anxiety

5 control you can’t do better than that 10 tell on the neighbours decision

09/03/2022 22:41

Dráma Rian 1.53

Scríobh Freagair na ceisteanna seo bunaithe ar an eolas ó leathanach 160. Buntuiscint Ainmnigh an bheirt fhear atá ag dumpáil bruscair in aice leis an locha. Cad é an fhíneáil má bheirtear ort ag dumpáil? Ainmnigh an Teachta Dála (TD) a luann Peadairín. An gcreideann Séamus go mbeidh an TD in ann smacht a choimeád ar na hoifigigh? Cuir tic sa bhosca ceart. ní chreideann

creideann

Ire la n

1 2 3 4

Gleann Álainn

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Éisteacht

níl sé soiléir cad a chreideann sé

om pa ny

5 Dar le Sinéad, cad é an chéad chéim eile? 6 Cé a théann ar aghaidh leis féin ag deireadh an radhairc seo? Léirthuiscint

7 Cad a cheapann tú faoin mbeirt fhear atá ag dumpáil anseo? 8 Conas a mhothaíonn tú nuair a léann tú an leathanach seo?

Picthuiscint

Cé mhéad duine atá sa phictiúr ar chlé? Conas atá an aimsir sa dara pictiúr? Conas a mhothaíonn na daoine sa dara pictiúr? Cé atá le feiceáil sa chúlra sa tríú pictiúr? Ainmnigh an bheirt eile atá sa tríú pictiúr.

1 2 3 4 5

at io

na l

Féach ar an scéalchlár seo bunaithe ar an gcéad radharc ón dráma Gleann Álainn agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Labhairt

Téigh ar líne agus cuardaigh an suíomh idirlín storyboardthat.com. Ansin dear do scéalchlár féin agus labhair faoi os comhair an ranga.

Idirghníomhú cainte Suigh droim le droim le duine eile ón rang. Déan cur síos ar cheann de na pictiúir óna scéalchlár. Roghnóidh an duine eile an pictiúr chomh tapa agus is féidir leis/léi.

161

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 161

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 4 Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis. RADHARC 2

Soilse ag lasadh thaobh na láimhe deise den stáitse.

GUTHANNA: Deireadh le dumpáil! An dlí ar lucht na

dumpála.

A LÁN GUTHANNA LE CHÉILE: Hurú! Hurú! Hurú!

Oifig sa Chomhairle Chontae.1 Fuinneog ar an mballa ar cúl. Oifigeach na Comhairle, TADHG Ó CUILL, ina shuí ag an mbord. Cloistear béicíl taobh amuigh.

Ire la n

SUÍOMH:

at io

na l

om pa ny

Deireadh le truailliú!2 Deireadh le dumpáil, Deireadh le dumpáil, Fíneáil mhór inniu! (Éiríonn TADHG agus breathnaíonn sé an fhuinneog amach. Feiceann sé rud éigin a bhaineann geit as agus léiríonn sé é seo trí chnead beag a ligean agus lámh a chur lena smig. Tagann DOIRSEOIR³ agus fógraíonn go bhfuil cuairteoir aige.) DOIRSEOIR: An tUasal Seán Mac an Mháistir. (Tagann SEÁN MAC AN MHÁISTIR isteach ag baint stuif buí dá aghaidh, é trí chéile agus ar buile.4) SEÁN (fós á ghlanadh féin): An bhfaca tú é sin? Na dailtíní sráide5 sin? Daoscarshlua!6 Ní féidir le comhairleoir siúl isteach ina oifig féin gan bheith faoi ionsaí!7 Céard tá á dhéanamh ag na tuismitheoirí? Easpa smachta! Céard tá ar siúl? TADHG (duine tirim oifigiúil): De réir mar a thuigim, a Sheáin, tá siad ag éileamh go gcuirfí an dlí ar an dream a bhíonn ag dumpáil go mídhleathach. Ní ormsa an locht faoi sin.8 SEÁN: An dlí? Cén meas atá acu siúd ar an dlí? Nach féidir leat fáil réidh leo? TADHG: Tá na Gardaí ag teacht le súil a choinneáil orthu. SEÁN (le drochmheas): Le súil a choinneáil orthu. Dhéanfadh trí mhí i bpríosún maitheas don daoscarshlua sin. TADHG (le miongháire rúnda): Tá mé ag ceapadh go bhfaca mé d’iníon ina measc. SEÁN (preab bainte as): M’iníonsa! Ní féidir. Ag dul thar bráid a bhí sí,9 tá mé cinnte. (Déanann TADHG miongháire ach ní deir sé dada.) SEÁN: Ach ní faoi sin a tháinig mé isteach. De réir mar a thuigim, tá seanchairde liom, Séamus Dubh agus Peadairín Thóin an Bhaile, le bheith os comhair na cúirte gan mhoill.10 Daoine an-mhaithe iad agus … bheinn an-bhuíoch ... um ... á ... dá bhféadfadh an Chomhairle an cás a tharraingt siar ... um ... fianaise bhréige atá á cur ina gcoinne, tá mé cinnte. Tuigim, dár ndóigh, go mbíonn costas ag baint le cás mar seo, obair bhreise, agus mar sin de. (Tógann sé clúdach beag donn as a phóca agus cuireann sé síos ar an mbord os comhair Thaidhg é.) TADHG (ag déanamh neamhshuime den chlúdach agus ag caint go tomhaiste11): Bhuel, a Sheáin, caithfidh an cás dul ar aghaidh ... ach ... b’fhéidir go bhféadfaí pointí ina bhfabhar a lua, nó finné ina bhfabhar a aimsiú. Labhróidh mé lenár ndlíodóir. Ach tá mé cinnte go dtuigeann tú nach í an Chomhairle, ach na daoine óga seo, atá ag cur an dlí orthu. Beidh sé deacair. SEÁN: Fágfaidh mé fút féin é.12 Tá mé cinnte go ndéanfaidh tú an rud ceart, mar a rinne tú riamh,13 a Thaidhg. (Déanann TADHG miongháire.) (Íslítear na soilse.) 2 pollution County Council without coming under attack 11 talking in a measured way

162

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 162

4 in disarray and angry 5 street brats 6 mob porter 9 10 that’s not my fault she was passing by to be before the court soon 12 I’ll leave it to you 13 as you did before 3

09/03/2022 22:41

Dráma

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Meaitseáil visitor

truailliú

ending/end

geit

daughter

fuinneog

pollution

doirseoir

council

cuairteoir

window

iníon

law

dlí

witness

comhairle

porter

finné

shock/jump/startle

COSC AR DHUMPÁIL]

om pa ny

deireadh

Ire la n

Meaitseáil gach ainmfhocal ar chlé leis an bhfocal ceart ón liosta ar dheis.

Rian 1.54

Gleann Álainn

Éisteacht

na l

Aistriúchán

at io

Féach ar na briathra thíos agus ar na hainmfhocal sa mheaitseáil. Ansin cuir Gaeilge ar na habairtí seo. 1 The daughter saw Séan Mac an Mháistir. 2 The witness stood up.

3 The porter opened the door.

4 Tadgh looked through the window.

5 It startled the politician. Leid: polaiteoir 6 He gave advice to his daughter. Leid: dá = to his

7 The two men broke the law.

8 The visitor walked into the office. Leid: san oifig (n- roimh ghuta) 9 The teenagers succeeded in the end.

10 Sinéad does not like pollution. Leid: an chopail: is, ní, an...?, nach...? seas suas, bris, bain + as, siúil, éirigh + le, tabhair (an cúig beag), feic (an sé mór), oscail, féach, ní

163

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 163

10/03/2022 08:40

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 5 Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis.

Ire la n

An chúirt. Bord bogtha isteach sa lár. Spotsolas ar an gcúirt. Séamus Dubh, Peadairín agus Mac Uí Dhroma, a ndlíodóir, ar clé. Mac Uí Ghríofa, dlíodóir na ndaoine óga, ar clé. Níl Seosamh ann. Tá Pádraig, Eilís, agus Pádraigín níos faide ar clé. Níl Éamonn Beag ann. Tá Cléireach na Cúirte ina shuí.

RADHARC 3 SUÍOMH:

SINÉAD (ag breathnú thart, agus ag caint lena dlíodóir1): Níl Seosamh tagtha fós.

at io

na l

om pa ny

(Siúlann sí sall2 le labhairt leis na hógánaigh eile.) SINÉAD: Cá bhfuil Seosamh? PÁDRAIG: Bhí mé ag caint leis ar maidin agus dúirt sé rud éigin faoina cheamara agus rith sé leis. SINÉAD (imní uirthi): An ceamara! Bhí dearmad déanta agam de sin! Tá mé cinnte gur fhág sé ar an bportach é! (Ní thuigeann Pádraig an chaint seo faoi cheamara agus casann sé ar ais chuig na hógánaigh eile le searradh dá ghuaillí.3 Téann SINÉAD ar ais go dtí a dlíodóir agus cuma bhuartha uirthi. Éiríonn CLÉIREACH NA CÚIRTE.) CLÉIREACH: Seasaigí don Bhreitheamh! (Tagann an BREITHEAMH isteach. Seasann sé taobh thiar den bhord ar feadh nóiméid. Suíonn sé. Suíonn na daoine eile a bhfuil suíocháin ann dóibh.) BREITHEAMH: Móra dhaoibh! Cad é an chéad chás ar maidin? CLÉIREACH: Cás dumpála. Is iad Séamus Dubh agus Peadairín Thóin an Bhaile na cosantóirí,4 a Dhuine Uasail. BREITHEAMH: Céard é an cás in aghaidh na ndaoine ainmnithe?5 MAC UÍ GHRÍOFA: Is é an cás, a Dhuine Uasail, gur chaith na daoine ainmnithe bruscar ar an bportach go mídhleathach, agus go bhfaca scata daoine óga6 iad á dhéanamh. BREITHEAMH: An bhfuil na daoine óga sin i láthair? (Breathnaíonn MAC UÍ GHRÍOFA ar Shinéad agus cuireann ceist uirthi os íseal. Freagraíonn sí é os íseal.) MAC UÍ GHRÍOFA: Tá ceathrar den seisear7 a chonaic iad anseo, a Dhuine Uasail. BREITHEAMH: Ceathrar den seisear. Tuigim. Lean ort. MAC UÍ GHRÍOFA: Bhí an seisear ag péintéireacht ar an bportach ar an 20ú lá den mhí agus chonaic siad an bheirt chosantóirí seo ag dumpáil go mídhleathach. BREITHEAMH: Agus aontaíonn an seisear go bhfaca siad an bheirt ainmnithe ag dumpáil? MAC UÍ GHRÍOFA: Aontaíonn an ceathrar atá anseo. BREITHEAMH: Tuigim. Ceathrar. Go raibh maith agat. Anois, an bhfuil aon rud le rá ag an dream atá cúisithe?8 MAC UÍ DHROMA: Ba mhaith liom ceist a chur ar Shinéad Nic an Mháistir. Tuige nach bhfuil an seisear a chonaic na daoine ainmnithe ag dumpáil, mar dhea, anseo? MAC UÍ GHRÍOFA: Tá duine amháin acu, Seosamh Mac Domhnaill, ag cuardach fianaise atá fíorthábhachtach. MAC UÍ DHROMA: Sin cúigear. Céard faoin séú duine? 1

164

2 she walks over lawyer against the named persons

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 164

3 with 6

4 defendants a shrug of his shoulders 7 a crowd of young people four of the six

accused

09/03/2022 22:41

Dráma

Éisteacht

Rian 1.55

Gleann Álainn

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Crosfhocal

Líon an crosfhocal a bhaineann leis an dráma Gleann Álainn.

Trasna

Ire la n

• Féach ar na leideanna in aice leis an gcrosfhocal. • Faigh na freagraí ar fad ar an leathanach ar chlé. • Déan an tasc seo le duine éigin eile sa rang, más maith leat. • Déan é in aghaidh an chloig freisin.

Síos

at io

na l

om pa ny

1 Focal eile do ghrúpa a 2 5 daoine. (7) thosaíonn le S. (5) 3 Duine, b_ _ _ _, triúr. (5) 5 Glacann tú grianghraif leis 4 6 daoine. (7) an rud seo. (7) 6 I gcoinne an dlí. (12) 7 Leagan eile den nath: 8 Leagan eile de ‘cén fáth?’ a thosaíonn le T. (5) Coinnigh ort. (4, 3) 10 An áit as a mbaineann tú móin don tine. (7) 9 Cad é an Ghaeilge ar 13 An briathar aontaigh sa tríú pearsa, aimsir láithreach. (9) question? (5) 1 2 11 4 daoine. (8) 3 12 Cad é an Gaeilge ar judge? (10) 14 An uimhir iolra den aidiacht óg. (3) 15 An fhoirm dhearfach 4 den fhrása ní fhaca. (7) 5 6 7 8 16 Cad is ainm do ‘ceithre seachtaine’? (2) 9

14 15

165

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 165

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 6 Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis. MAC UÍ GHRÍOFA: Tá muid ag súil leis aon nóiméad feasta.1 MAC UÍ DHROMA: Bhuel, b’fhéidir gur féidir liom lámh chúnta2 a thabhairt daoibh. Glaoim ar

at io

na l

om pa ny

Ire la n

Éamonn Beag Ó Murchú. DOIRSEOIR: Éamonn Beag Ó Murchú. (Tagann ÉAMONN BEAG isteach agus seasann taobh le Mac Uí Dhroma. Breathnaíonn NA hÓGÁNAIGH ar a chéile agus uafás orthu.) MAC UÍ GHRÍOFA (de chogar le Sinéad): Ní maith liom é seo. Níl ag éirí go rómhaith le cúrsaí,3 tá faitíos orm. MAC UÍ DHROMA: Is tusa Éamonn Beag Ó Murchú. ÉAMONN BEAG (ag caint os íseal): Is mé. MAC UÍ DHROMA: An raibh tú ar an turas péintéireachta seo leis an gcúigear eile? ÉAMONN BEAG (os íseal): Bhí. MAC UÍ DHROMA: An bhfaca tú daoine agus iad ag dumpáil bruscair? ÉAMONN BEAG (os íseal): Chonaic. MAC UÍ DHROMA: Agus arbh iad seo, na daoine ainmnithe, na daoine a rinne an dumpáil? ÉAMONN BEAG (go neirbhíseach agus go héiginnte4): Ní ... ní féidir liom a bheith cinnte. MAC UÍ DHROMA: Agus tuige nach féidir leat a bheith cinnte? ÉAMONN BEAG (trí chéile): E ... bhí sceach ann ... ní cuimhin ... ní raibh mé ábalta iad a fheiceáil i gceart. MAC UÍ DHROMA: Mar sin, ní féidir leat a rá gurbh iad seo na daoine a rinne an dumpáil? ÉAMONN BEAG: Ní féidir. MAC UÍ DHROMA: Is dóigh liomsa, a Dhuine Uasail, nach féidir na daoine seo a chúiseamh5 gan fianaise6 níos cinnte. SINÉAD (de chogar lena dlíodóir): Iarr sos cúig nóiméad. MAC UÍ GHRÍOFA: A Dhuine Uasail, iarraim ort7 sos cúig nóiméad a cheadú dom le dul i gcomhairle le mo chuid cliant. BREITHEAMH: Tá go maith. Cúig nóiméad. CLÉIREACH NA CÚIRTE: Seasaigí don Bhreitheamh! (Seasann gach duine. Imíonn an BREITHEAMH. Labhraíonn MAC UÍ DHROMA le Séamus Dubh agus le Peadairín Thóin an Bhaile agus tagann cuma an-ríméadach8 orthu, iad ag caint agus ag gáire. Is léir nach bhfuil ÉAMONN BEAG sona, áfach, agus seasann sé ar leataobh uathu.9 Bailíonn NA hÓGÁNAIGH le chéile lena ndlíodóir siúd, iad an-chiúin.) MAC UÍ GHRÍOFA: Tá ár gcosa nite10 murar féidir linn teacht ar fhianaise chinnte.11 PÁDRAIG: An cladhaire12 sin Éamonn Beag, ag cliseadh orainn mar sin! EILÍS: Ach cén rogha a bhí aige,13 is é Séamus Dubh a uncail. PÁDRAIG (feargach): Tá a fhios aige chomh maith is atá a fhios againne gurbh iad a bhí ann! MAC UÍ GHRÍOFA: Is cuma faoi sin anois, mar níl sé sásta é a rá. PÁDRAIGÍN: Ach cá bhfuil Seosamh? SINÉAD: Nuair a bhí muid ar an bportach, ghlac Seosamh cúpla grianghraf de na daoine a bhí ag dumpáil. Ach tá mé ag ceapadh gur fhág sé an ceamara san áit ina raibh muid. Chuir sé síos é, ach ní fhaca mé é á thógáil leis. Rinne muid dearmad. (Cuireann SINÉAD a lámha lena cloigeann go héadóchasach14) PÁDRAIGÍN: Caithfidh sé go ndeachaigh sé suas ansin ar maidin á lorg.15 2 a helping hand 3 things aren’t going too well 4 nervously and hesitantly any minute now 6 7 8 9 10 it’s all over to prosecute evidence I request delighted he stands aside from them 11 conclusive evidence 12 coward 13 what choice did he have 14 hopelessly 15 to look for it

166

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 166

09/03/2022 22:41

Dráma

Éisteacht

Rian 1.56

Gleann Álainn

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Meaitseáil

om pa ny

Ire la n

Meaitseáil na pictiúir (A–F) leis an uimhir cheart ón stór focal le gach ceann. 1 nóiméad 2 bruscar 3 lámh 4 sceach gheal 5 faitíos 6 fianaise

Aistriúchán

Aistrigh na habairtí seo ó Bhéarla go Gaeilge.

He saw the bush. Leid: Féach ar an léaráid don sé mór. I hurt my hand yesterday. Leid: Gortaigh I was scared. Leid: Cuir ‘faitíos’ anseo in ionad an fhocail ‘eagla’. He throws rubbish on the ground. Leid: Úsáid ‘caith’ san aimsir láithreach. We have no evidence. Leid: Tá + ag = have, ag + muid/sinn = ? He stayed for (ar feadh) a minute. Leid: Fan: ‘f’ san aimsir chaite?

at io

na l

1 2 3 4 5 6

Cúinne na gramadaí

Críochnaigh na liostaí forainmneacha réamhfhoclacha sa ghreille thíos. Tá leagan de gach forainm réamhfhoclach ar leathanach 166 ar chlé.

Féach ar an suíomh idirlín daltai.com nó ar lgh 318–324 san Aonad Gramadaí.

Réamhfhocal

mé

orm

liom

faoi

tú

sé

sí

sibh

siad

faoi

ag ó

muid/sinn

againn uaithi

uathu

Tasc gramadaí Aistrigh na habairtí seo ó Ghaeilge go Béarla. Bí an-chúramach leis na forainmneacha réamhfhoclacha. 1 Ní maith liom é seo. 2 Bhí úafás orthu.

3 Ní féidir leat a rá. 4 Tá a fhios aige chomh maith. 167

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 167

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gleann Álainn, Cuid 7 Léigh an chuid seo den dráma Gleann Álainn agus déan na tascanna a ghabhann leis. EILÍS: Má éiríonn leis1... MAC UÍ GHRÍOFA: Beidh linn.2

at io

na l

om pa ny

Ire la n

EILÍS (go mall): Ach ... mura n-éiríonn ... (Breathnaíonn siad ar a chéile gan focal a rá ach iad ag breathnú sall ar an ngrúpa eile.) CLÉIREACH NA CÚIRTE: Seasaigí don Bhreitheamh! (Éiríonn gach duine. Tagann an BREITHEAMH isteach agus suíonn sé síos.) BREITHEAMH: An bhfuil aon rud breise3 le rá ag taobh ar bith sa chás seo? (Breathnaíonn an BREITHEAMH ó ghrúpa go grúpa.) BREITHEAMH: Níl? Bhuel, sa chás ... (Go tobann, cloistear coiscéimeanna agus briseann SEOSAMH isteach ar an gcúirt, cuma fhiáin air, é stróicthe ag driseacha, a chuid gruaige in aimhréidh, a léine stróicthe agus salach, saothar air.) BREITHEAMH (ag glaoch amach): Stop an duine sin! (Léimeann an DOIRSEOIR agus beireann greim ar Sheosamh.) MAC UÍ GHRÍOFA: A Dhuine Uasail, creidim go bhfuil fianaise atá fíorthábhachtach4 ag an duine sin, Seosamh Mac Domhnaill. Iarraim cead í a ghlacadh uaidh. (Tá na PÁISTÍ go léir ar bís. Tá Séamus Dubh agus a bhuíon ag breathnú ar Sheosamh agus iontas5 orthu. Níl a fhios acu céard tá ag tarlú.) Leid: a bhuíon = a ghrúpa; ag breathnú = ag féachaint BREITHEAMH: Tá go maith. Tá súil agam gur fiú é.6 (Faoin am seo tá SEOSAMH ar tí titim ach síneann sé cúpla grianghraf chuig dlíodóir na n-ógánach. Breathnaíonn an DLÍODÓIR orthu, déanann miongháire agus síneann chuig an mBreitheamh iad. Breathnaíonn an BREITHEAMH orthu agus déanann comhartha7 do Mhac Uí Dhroma teacht chuige. Tagann MAC UÍ DHROMA. Taispeánann an BREITHEAMH na grianghraif dó. Baintear preab uafásach as MAC UÍ DHROMA. Leid: preab = geit Téann MAC UÍ DHROMA ar ais chuig a ghrúpa féin, agus deir cúpla focal leo go ciúin. Tagann dreach scanraithe ar Shéamus Dubh agus ar Pheadairín Thóin an Bhaile. Casann MAC UÍ DHROMA i dtreo an Bhreithimh.) MAC UÍ DHROMA: Tá na cosantóirí ag tarraingt a gcáis siar agus ag admháil8 go bhfuil siad ciontach,9 a Dhuine Uasail. BREITHEAMH: Gearraim fíneáil ocht gcéad euro an duine oraibh. (Imíonn MAC UÍ DHROMA, SÉAMUS DUBH agus PEADAIRÍN THÓIN AN BHAILE as an gcúirt. Bualadh bos mór ó na hógánaigh, liú buach,10 agus ardaíonn siad a gcuid bratach. Téann SINÉAD chuig Seosamh agus tugann lámh chúnta dó lena choinneáil ar a chosa agus iad ar an mbealach amach. Breathnaíonn SINÉAD siar ar Éamonn Beag atá ina sheasamh leis féin agus cuma an-uaigneach air. Tugann sí comhartha dó lena cloigeann teacht leo agus ritheann sé chucu go háthasach. Casann na gasúir uile a n-amhrán ar an mbealach amach, bratacha ar crochadh.) Hurú! Hurú! Hurú! Cosc ar thruailliú! Deireadh le dumpáil, Deireadh le dumpáil, Fíneáil mhór inniu! CRÍOCH

168

if he succeeds that it’s worth it

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 168

2 we’ll 7

be fine a sign

anything extra 9 guilty admitting 3

critically important 10 triumphant shout

surprise

09/03/2022 22:41

Dráma

Éisteacht

Rian 1.57

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 168–70.

Na ranna cainte Aidiacht

Briathar

capall

mé, sí

beag, mór

dún, bris

Samplaí

Tasc gramadaí Cuir an stór focal seo ón dráma sna boscaí cearta thíos.

Dobhriathar Réamhfhocal go mall

Ire la n

Forainm

as, ag

Ainmfhocal

Féach ar lch 316.

Seo iad ranna cainte na Gaeilge.

Gleann Álainn

Éist leis an achoimre agus lean na focail i do leabhar.

Forainm (pronoun)

Aidiacht

Briathar

Dobhriathar (adverb)

Réamhfhocal

na l

Ainmfhocal

om pa ny

dubh, bhí, go ciúin, déagóir, ag, súil, labhair, bailigh, le, chuig, go mídhleathach, go tobann, dumpáil, ar, breitheamh, é, muid, go hálainn, doirseoir, imigh

at io

Machnamh

Cuir na ceisteanna seo ar dhalta eile sa rang. Labhair leis an dalta eile faoi na freagraí agus breac síos nótaí ar na freagraí i do bhlag foghlama.

1 Ainmnigh cúpla focal a d’fhoghlaim tú nuair a léigh tú an dráma seo. 2 Ar fhoghlaim tú aon bhriathar nua agus tú ag léamh Gleann Álainn? 3 An bhfuil tuiscint níos fearr agat ar an aimsir chaite anois? 4 An bhfuil tú níos compórdaí anois faoin dá réimniú de na briathra atá sa Ghaeilge? 5 An fearr leat a bheith ag léamh Gaeilge nó a bheith ag éisteacht le Gaeilge? 6 Pioc amach cúpla aidiacht ón dráma a bhfuil séimhiú orthu agus mínigh don duine eile an fáth a bhfuil séimhiú ann.

169

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 169

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

An t-údar Léamh

Léigh na pointí eolais anseo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

om pa ny

Ire la n

Próifíl: Brian Ó Baoill Bliain bhreithe: 1929 Áit bhreithe: Bealach an Doirín, Co. Ros Comáin • Chónaigh sé i Sasana agus in Éirinn nuair a bhí sé óg. • Phós sé Beti Jones in 1964. Bhí triúr páistí acu, Ruairí, Niamh agus Dara. • Scríobh sé a chéad leabhar, An Bealach Rúnda, sa bhliain 1969. • Ar an iomlán tá ceithre leabhar is tríocha scríofa aige. © Portráidí na Scríbhneoirí Gaeilge • I Mí Aibreáin 2021, sheol sé a leabhar is déanaí, Ceann Fhaoladh, agus bhí sé aon bhliain is nócha d’aois an tráth sin! Is maith leis an ealaín freisin agus déanann sé na pictiúir dá chuid leabhar. • Bhuaigh sé duais1 mhór san Oireachtas2 sa bhliain 2011. • D’oibrigh sé le Conradh na Gaeilge i Londain. • Thosaigh sé ag obair le daoine eile in 1985 chun Teilifís na Gaeilge (TG4) a chur chun cinn. • Chaith sé sé lá sa phriosún in 1985 mar nár cheannaigh sé ceadúnas3 dá theilifíseán.

na l

Buntuiscint 1 Cad is ainm dá bhean chéile? Leid: Phós siad in 1964.

at io

2 Ar scríobh sé aon leabhar roimh An Bealach Rúnda? scríobh 3 Cén post a bhí aige i Londain, dar leis an bpróifíl seo? 4 Cad a tharla dó sa bhliain 2011?

níor scríobh

Físeán

Léirthuiscint 5 An bhfuil saol suimiúil ag Brian Ó Baoill? Tabhair dhá chúis le do fhreagra.

Cuardaigh le haghaidh ‘Brian Ó Baoill Welcomed Home’ ar rte.ie/archives. Éist le Brian Ó Baoill ag caint faoin bhfeachtas (campaign) ar son theilifís na Gaeilge.

Labhairt D’oibrigh an t-údar Brian Ó Baoill sna háiteanna ar an liosta seo. Déan taighde ar cheann de na háiteanna agus labhair os comhair an ranga faoin áit. Hibernian Bank, Unilever, Plessey i Londain, Rio Tinto i gCeanada, Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge, Gael Linn, Údarás na Gaeltachta, TG4

Critéir ratha: • Scríobh cúig phointe eolais faoin áit/faoin eagraíocht. • Scríobh 50 focal sa taighde. • Cad é do bharúil féin faoin eagraíocht? 170

prize

gathering (Irish-language festival)

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 170

licence

09/03/2022 22:41

Cnámhfhocail ón dráma

Dráma

Cnámhfhocail ón dráma halla an chontae

seisear déagóirí

an t-oifigeach

an bheirt fhear

an polaiteoir

an fógra

clúdach donn

i bhfolach

iníon

sceach

uncail

om pa ny

portach

Béarla

Ire la n

Béarla

Cnámhfhocail ón dráma

Déan iarracht in aghaidh an chloig na focail thábhachtacha seo ón dráma Gleann Álainn a aistriú. Ansin malartaigh do liosta le duine eile sa rang agus déan seiceáil ar obair a chéile.

Gleann Álainn

Tasc foclóra

an timpeallacht (lch 174)

teach na cúirte

grianghraif

an breitheamh

bruscar/dumpáil

an dlíodóir/na dlíodóirí

agóid

ciontach

/20

Scór =

Nóiméid =

Soicindí =

na l

Labhairt

Líon isteach do scór agus d’am don tasc seo:

Scríobh

at io

Scríobh an liosta thuas ar an gclár bán – focal/frása amháin ag gach duine sa rang.

Cuir an téarma ceart le gach sainmhíniú anseo. 1 An duine atá i gceannas i dteach na cúirte.

2 Deartháir do mháthar nó d’athar. 3 Nuair a théann tú as radharc ó dhaoine eile.

4 Áit a dtéann daoine chun móin (peat/turf) a fháil don tine.

5 Nuair a bhriseann tú na rialacha agus bíonn ort airgead a íoc.

6 Focal eile don chomhshaol a thosaíonn le T.

Tasc scríofa Scríobh trí shainmhíniú eile bunaithe ar théarmaí eile ón liosta ar an leathanach seo. LG

Déan na tascanna ar lgh 79–80.

171

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 171

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Achoimre ar an dráma Léamh

Léigh an achoimre seo ar an dráma Gleann Álainn agus freagair na ceisteanna a ghabhann léi.

Gleann Álainn

Ire la n

An chéad radharc

om pa ny

Tá trí radharc sa dráma Gleann Álainn. Ag an tús chuaigh seisear daoine óga go dtí portach sa ghleann agus bhí siad ag péintéireacht agus ag sceitseáil rudaí difriúla ansin. Chonaic na déagóirí beirt fhear ag dumpáil bruscair in aice leis an loch. Ní raibh na déagóirí sásta faoi seo. Is cairde le hathair Shinéad iad an bheirt fhear. Ghlac Seosamh pictiúr de na fir ag dumpáil an bhruscair.

at io

An dara radharc

na l

Chuala Sinéad agus Seosamh na fir ag caint. Ní raibh aon eagla ar na fir roimh an bhfógra ag rá go raibh cosc ar an dumpáil. Labhair Sinéad agus Seosamh leis na déagóirí eile. Chinn1 an grúpa rud éigin a dhéanamh faoin dumpáil. Ní raibh Éamonn Beag compordach leis an bplean agus d’imigh sé mar bhí a uncail ar dhuine de na fir a bhí ag dumpáil.

Bhí na déagóirí i mbun picéid faoin dumpáil in aice le Halla an Chontae. Shiúil athair Shinéad (Seán Mac an Mháistir) thar an bpicéad. Chaith duine éigin ubh agus bualadh Seán san aghaidh. Bhí an polaiteoir ar buile faoi seo. Thosaigh sé ag caint le fear darbh ainm Tadhg Ó Cuill faoin dumpáil. Níor chreid an polaiteoir go raibh a iníon sa phicéad. Thug sé airgead do Thadhg. Labhair siad faoin dumpáil agus an cás cúirte. Tá Tadhg sásta ansin rudaí a dhéanamh chun a bheith cinnte nach mbeidh aon trioblóid ann do chairde Sheáin.

172

decided

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 172

09/03/2022 22:41

Dráma

om pa ny

Ire la n

Sa tríú radharc tá siad i dteach na cúirte. Chuaigh Seosamh go dtí an gleann mar d’fhág sé a cheamara (leis na pictiúir de na fir) ansin. Níl Éamonn Beag leis an déagóirí eile mar tá sé faoi bhrú ón taobh eile sa chás. Dúirt Éamonn leis an mbreitheamh go raibh sé sa ghleann leis na déagóirí eile ach nach bhfaca sé an bheirt fhear i gceart mar bhí sceacha sa bhealach. Thuig sé féin go raibh sé ag insint bréige anseo. Is cosúil ag an bpointe seo go raibh na fir ag tabhairt a gcosa leo maidir leis an dumpáil. Ach ansin d’iarr an dlíodóir ar an mbreitheamh sos cúig nóimead a thógáil agus tar éis an tsosa rith Seosamh isteach sa chúirt. Bhí na pictiúir (na grianghraif) ina lámh aige. D’fhéach an breitheamh ar na pictiúir agus d’admhaigh an bheirt fhear go raibh siad ag dumpáil ar an bportach sa ghleann. Thosaigh na déagóirí ag canadh ar an mbealach amach as teach na cúirte.

Gleann Álainn

An tríú radharc

Scríobh

Buntuiscint

Déan na tascanna ar lgh 81–82.

na l

1 Cén post a bhí ag Seán Mac an Mháistir?

2 Conas a bhí Séan agus Sinéad gaolta lena chéile? Cuir tic sa bhosca ceart. deartháir agus deirfiúr

máthair agus mac

athair agus iníon

sa ghleann

halla an chontae

teach na cúirte

Léirthuiscint

at io

3 Cá raibh Tadhg Ó Cuill ag obair? Cuir tic sa bhosca ceart.

4 Cad é an radharc is tábhachtaí sa scéal? Tabhair dhá phointe eolais le do fhreagra. 5 Conas a mhothaigh Seán Mac an Mháistir ag an deireadh?

Taispeántas

Cleachtadh MRB 1

Oibrigh i ngrúpa agus pioc ceann de na radhairc ón dráma Gleann Álainn. Scríobh dialóg bheag don radharc a roghnaigh sibh. Déan taispeántas den radharc os comhair an ranga. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 25) mar chabhair duit. Critéir ratha: • Scríobh óchto focal sa dialóg. • Tá ar gach duine sa ghrúpa a n-abairtí féin a fhoghlaim. • Más maith libh, déan taifeadadh digiteach agus roinn é leis na daltaí eile sa rang. 173

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 173

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Na carachtair sa dráma Scríobh Scríobh ainm an charactair is fearr leat thíos. Is é __________________________________ an carachtar is fearr liom. Léigh faoi na carachtair sa dráma Gleann Álainn.

Ire la n

Léamh

Seán Mac an Mháistir

Ceapann Sinéad go bhfuil an timpeallacht1 an-tábhachtach. Sa dráma chonaic Sinéad agus Seosamh na fir ag dumpáil bruscair sa ghleann. Ní raibh sí sásta faoi seo. Bhí sí ar buile.2 Is polaiteoir é a hathair agus bhí a chairde ag dumpáil an bhruscair. Ach fós bhí Sinéad sásta rud a dhéanamh faoi mar is duine láidir í. Rinne sí an rud ceart agus ní raibh eagla uirthi roimh a hathair. Ag an deireadh bhí sí go deas le hÉamonn Beag mar is duine cairdiúil agus dílis í freisin.

Is polaiteoir é Seán Mac an Mháistir ach sa dráma ní duine deas é. Níl sé cosúil lena iníon Sinéad. Briseann sé na rialacha agus bhí sé mímhacánta. Bhí a chairde, Séamus Dubh agus Peadairín Thóin an Bhaile, ag dumpáil bruscair sa ghleann agus bhí a fhios aige faoi seo. Thug an polaiteoir seo breab3 don oifigeach Tadhg Ó Cuill i Halla an Chontae. Rinne sé é seo mar bhí sé ag iarraidh a chairde a chosaint ón dlí. Níor chreid sé go raibh a iníon ar an bpicéad lasmuigh de Halla an Chontae mar is cosúil nach bhfuil aithne mhaith ag an athair ar a iníon. Níl Seán macánta cosúil le Sinéad ach tá sé mímhacánta.

na l

om pa ny

Sinéad

Seosamh

at io

Tá gean4 ag Seosamh ar Shinéad agus tá meas aige uirthi freisin. Thug sé tacaíocht do Shinéad nuair a bhí sí ag iarraidh rud éigin a dhéanamh faoin mbruscar sa ghleann. Tá ról mór aige sa scéal mar ghlac sé grianghraif den bheirt fhear ag dumpáil. Bhain sé úsáid as na grianghraif seo mar fhianaise sa chás cúirte. Sa tríú radharc is cosúil go bhfuil na déagóirí i bponc agus is cosúil nach mbeidh na fir i dtrioblóid faoin mbruscar. Ach tagann Seosamh isteach ag an deireadh agus na pictiúir ina lámh aige. Leis na pictiúir bhuaigh na déagóirí an cás cúirte agus mar sin ba laoch é Seosamh ag an bpointe seo sa dráma.

174

environment

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 174

2 angry

bribe

Séamus Dubh agus Peadairín Thóin an Bhaile Is cairde iad (Séamus agus Peadairín) le Seán Mac an Mháistir. Déanann siad obair don pholaiteoir. Ní raibh siad róchliste sa dráma. Ní dhearna siad aon seiceáil sa ghleann nuair a bhí siad ag dumpáil bruscair ansin. Chuir Séamus brú ar a nia Éamonn bréag a insint don bhreitheamh. Cheap go raibh cead acu na rialacha a bhriseadh mar ba Theachta Dála é Seán Mac an Mháistir agus bhí siad cairdiúil leis. Ag deireadh an dráma bhí siad i dtrioblóid leis an mbreitheamh ach ní raibh a gcara in aon trioblóid.

affection

09/03/2022 22:41

Dráma Pádraig

Déan na tascanna ar lch 75.

d Ire la n

Is duine de na déagóirí é Éamonn Beag agus chuaigh sé chuig an ngleann leo. Ag deireadh an chéad radhairc d’fhág sé an grúpa mar thuig sé go raibh a uncail Séamus Dubh ag dumpáil bruscair go mídhleathach. Sa tríú radharc sheas sé suas sa chúirt agus d’inis sé bréag chun a uncail a chosaint. Rinne sé é seo mar bhí sé faoi bhrú. Tá brón air faoi seo. Ag an deireadh chuaigh sé ar ais go dtí a chairde agus chuir Sinéad fáilte roimhe mar thuig sí a chás.

Idirghníomhú cainte

Éamonn Beag

Is mioncharactar amach is amach í Eilís agus is léir ó na línte atá aici gur duine dáiríre í. Ní maith léi a bheith ag magadh faoi dhaoine agus tá sí néirbhíseach faoi rud a dhéanamh faoin mbruscar. Ceapann sí go bhfuil seans ann go bhfuil sé dainséarach dul in aghaidh na ndaoine a bhí ag dumpáil. Is mioncharactar eile í Pádraigín agus níl a lán línte aici. Is léir nach maith léi áilleacht an ghleanna a mhilleadh.

om pa ny

Eilís agus Pádraigín

Gleann Álainn

Is duine grinn é Pádraig. Sa chéad radharc bhí sé ag magadh faoi Sheosamh agus faoi Shinéad. Ach ag an am céanna bhí sé lándáiríre faoi thábhacht na timpeallachta agus thug sé tacaíocht don agóid.

na l

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang agus freagair na ceisteanna don duine sin freisin.

at io

1 Cén carachtar is fearr leat sa scéal? Tabhair cúis le do fhreagra. 2 An bhfuil aon charachtar sa dráma nach maith leat ar chor ar bith? 3 An bhfuil aon charachtar sa scéal a cheapann tú atá cosúil leatsa?

Tascanna scríofa

Cleachtadh MRB 1

Scríobh an scéal Instagram a bhí ag Sinéad faoin lá sa ghleann álainn. Scríobh an scéal Instagram a bhí ag Seosamh faoi lá an cháis chúirte. Scríobh an ríomhphost a sheol uncail Séamus chuig a nia Éamonn faoi na rudaí a tharla. Scríobh amach na téacsteachtaireachtaí a sheol Sinéad ar a fón póca chuig (a) a hathair, (b) Seosamh, (c) Éamonn Beag. Cuir freagairt ó na carachtair eile le gach téacs. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 27) mar chabhair duit.

1 2 3 4

Déan trí thasc ón roghchlár seo. Tá tascanna aonair agus obair bheirte sa liosta.

Suíomhanna féideartha I mbeirteanna, pioc ceann de na suíomhanna féideartha seo agus déan taispeántas den chomhrá os comhair an ranga. A Scríobh script de chomhrá idir Sinéad agus a hathair an mhaidin tar éis an cháis chúirte. B Scríobh script de chomhrá idir Éamonn Beag agus a uncail an lá tar éis an cháis chúirte.

175

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 175

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Ord na n-eachtraí Athscríobh

Ire la n of

n-aithníonn = nár aithin san aimsir chaite

om pa ny

1 Feiceann Sinéad agus Seosamh beirt fhear ag dumpáil bruscair sa ghleann. 2 Iarrann an dlíodóir Mac Uí Ghríofa ar an mbreitheamh sos cúig nóiméad a cheadú. 3 Ritheann Sinéad agus Seosamh ón ard ar ais chuig na déagóirí eile. 4 Cuireann Sinéad fáilte roimh Éamonn Beag chun teacht anall. 5 Deir Éamonn Beag don bhreitheamh nach n-aithníonn sé an bheirt fhear. Leid: nach

Athscríobh na heachtraí móra ón dráma Gleann Álainn thíos san ord ceart.

at io

na l

6 Tagann Seosamh isteach chuig teach na cúirte leis na grianghraif de na fir sa ghleann. 7 Tugann Seán Mac an Mháistir clúdach airgid don oifigeach i Halla an Chontae. 8 Casann na daoine óga a n-amhrán agus iad ag imeacht ó theach na cúirte ag an deireadh. 9 Tá na déagóirí ag cantaireacht (chanting) lasmuigh den oifig agus an polaiteoir ag dul isteach. 10 Gearrann an breitheamh fíneáil ar an mbeirt fhear. 11 Sroicheann na déagóirí an gleann álainn ag tús an dráma. 12 Beartaíonn na déagóirí agóid a shocrú faoin dumpáil ag deireadh an chéad radhairc. 13 Deir Tadhg Ó Cuill go mbeidh sé in ann na fadhbanna a réiteach don Teachta Dála. 14 Ceapann na déagóirí go bhfuil a gcosa nite sa chás cúirte. Leid: go bhfuil = go raibh san

aimsir chaite

Tasc gramadaí

Pioc trí bhriathar ó na heachtraí thuas atá sa chéad réimniú – briathra gearra, mar shampla, dúnann. Ansin pioc trí bhriathar ó na heachtraí thuas atá sa dara réimniú – briathra fada, mar shampla, ceannaíonn. Briathar sa chéad réimniú

Briathar sa dara réimniú

A B C

Scríobh Scríobh na heachtraí san ord ceart san aimsir chaite. Athraigh na focail sa chló dubh don tasc seo. 176

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 176

09/03/2022 22:41

Na mothúcháin sa dráma

Dráma

fearg

eagla

brón

bród

áthas

Scríobh

Ire la n

Aimsigh na focail ón liosta seo nach bhfuil ar eolas agat.

Gleann Álainn

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 409.

Tasc foclóra

giodamach

Cuir ainm an charachtair a théann le gach ceann de na ráitis thíos. Tá an chéad cheann déanta mar chabhair duit. Réamheolas don tasc seo.

om pa ny

1 Más cailín nó bean atá i gceist, scríobh: Is í [ainm] í. 2 Más buachaill nó fear atá i gceist, scríobh: Is é [ainm] é. 3 Más beirt charactar atá i gceist, scríobh: Is iad [ainm] agus [ainm eile] iad.

at io

na l

1 Mothaíonn an duine seo go maith ag deireadh an scéil nuair a bhí a chairde sásta labhairt leis arís. Is é Éamonn Beag é. 2 Tá fearg ar an duine seo nuair a shiúlann sé isteach chuig an oifig i Halla an Chontae agus bhí ubh spréite ar a aghaidh. Is é _______________ é. 3 Bhí eagla ar an duine seo nuair a bhí sé ina sheasamh i dteach na cúirte. Is cinnte go raibh sé faoi bhrú óna uncail. 4 Mar aon le Séamus Dubh, bhí brón ar an bhfear seo ag deireadh an dráma nuair a ghearr an breitheamh fíneáil air. 5 Is dócha go raibh bród ar an duine seo nuair a rith sé isteach chuig an gcúirt leis an gceamara ina lámh aige. 6 Bhí áthas ar an gcailín seo ag deireadh an dráma cé go raibh a hathair i bponc faoin dumpáil. 7 Bhí na daoine seo giodamach agus ag gáire fad is a bhí siad ag dumpáil bruscair in aice leis an loch sa chéad radharc.

Meaitseáil

Meaitseáil gach nath Gaeilge ar chlé leis an aistriúchán ceart ar dheis. A I can relate to this character because...

2 Is féidir liom ionnanú leis an gcarachtar seo mar...

B I was [emotion] when I read this part of the play.

3 Bhuail an [mothúchán] mé ag an bpointe seo.

C This event/part of the play made me feel [emotion].

4 Bhí [mothúchan] orm nuair a léigh mé an chuid seo den dráma.

D At this point the [emotion] hit me.

1 Chuir an eachtra seo/an chuid seo den dráma [mothúchán] orm.

Tasc scríofa

Cleachtadh MRB 1

Déan na tascanna ar lgh 73–74, 76–78 agus 83–86.

Scríobh alt bunaithe ar cheann de na focail ón dráma sa liosta anseo. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 29) mar chabhair duit. crógacht, dílseacht, eagla, imní, lagmhisneach, mídhílseacht, ríméad

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 177

177

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche Gleann Álainn

1 Roghnaigh cara amháin agus imir an cluiche seo thíos leis nó léi. 2 Úsáid bonn airgid leis an gcéad duine a roghnú. 3 Caith an dísle. Má fhaigheann tú uimhir a trí ar an dísle, mar shampla, caithfidh tú bogadh ar aghaidh trí bhosca. 4 Caithfidh tú an cheist sa bhosca sin a fhreagairt. 5 Is é an chéad duine a bhainfidh an chearnóg dheireanach amach an buaiteoir.

Trealamh

• Dísle nó stiallacha páipéir i gcupán • Clár an chluiche

Nathanna/ Focail don chluiche

• • • •

om pa ny

Mo shealsa! (My turn!) Do shealsa! (Your turn!) Seal s’agamsa! (My turn!) Seal s’agatsa! (Your turn!)

Cad é an briathar ‘I recognise’ as Gaeilge? A __ __ __ __ __ __

Níor phioc tú suas páipéar sa seomra ranga. Téigh siar trí chéim.

Bosca bán Fan anseo.

Ed e

➜ Conas a deir tú judge as Gaeilge?

Conas a deir tú notice/advert as Gaeilge? F__ __ __ __

➜

Bosca bán Fan anseo.

Cad é X anseo? le + é = X

178

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 178

Bosca bán Fan anseo.

Ghlan tú do sheomra. Téigh céim amháin chun cinn.

Cad é an briathar ‘I will leave’ as Gaeilge? F__ __ __ __ __ __ __ mé

Cé a scríobh Gleann Álainn?

Bhí tú ag dumpáil go mídhleathach. Téigh siar ocht gcéim.

➜

Cad é an briathar ‘I think’ as Gaeilge? C__ __ __ __ __ __

Cad é X anseo? ar + mise = X

➜

MAITH THÚ! UMHLAIGH ANOIS OS COMHAIR AN RANGA!

➜

Chuir tú na haraidí amach! Téigh céim chun cinn.

➜

Cad é X anseo? faoi + siad = X

at io

Conas a deir tú solicitor as Gaeilge?

Conas a deir tú illegal as Gaeilge?

Conas a deir tú love as Gaeilge?

Conas a deir tú 6 daoine as Gaeilge? Seisear, seachtar nó ochtar?

➜

Cad é X anseo? ar + siad = X

Cuir chugam an dísle! (Pass the dice!) Caith an dísle! (Throw the dice!) Lean ort! (Go ahead!) Is mise an buaiteoir! (I am the winner!)

➜

• • • •

na l

TÚS AN CHLUICHE

Ire la n

Treoracha

Déan staidéar ar an aonad seo agus, an lá dár gcionn, beidh deis agat an cluiche cláir seo a imirt le daoine eile sa rang.

Conas a deir tú witness as Gaeilge?

➜ 09/03/2022 22:41

Dráma

Ire la n

om pa ny

an téarmaíocht a bhaineann leis an seánra seo a aithint agus a litriú go cruinn. anailís a dhéanamh ar gach gné den dráma.

an dráma Gleann Álainn a léamh agus a thuiscint. na forainmneacha réamhfhoclacha a úsáid agus mé ag caint faoin litríocht. cur síos a dhéanamh ar na carachtair sa dráma Gleann Álainn.

Gleann Álainn

Féinmheasúnú

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

patrúin na Gaeilge a aithint in ábhar dílis.

foclóirí agus acmhainní eile a úsáid i gceart.

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh d’abairt féin freisin):

Is fiú a bheith ag éisteacht le rud as Gaeilge agus a bheith ag léamh an téacs sin ag an am céanna.

na l

Ba chóir dom níos mó aistriúcháin a dhéanamh le mo chuid Gaeilge a fheabhsú. Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

at io

Trí rud a d’fhoghlaim mé:

1 2 3

Dhá rud atá le cleachtadh agam: 1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach

Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Agallamh: Cuir ceisteanna ar dhuine eile faoi charachtar ón CBA 2 dráma Gleann Álainn (is obair bheirte í seo). • Comhrá: Labhair os comhair an ranga faoin dráma Gleann Álainn. • Taispeántas: I ngrúpa, cuir deireadh difriúil leis an dráma Gleann Álainn agus déan dráma de os comhair an ranga.

04B Croi 2 Aonad Drama CLALT.indd 179

179

09/03/2022 22:41

Aonad

Poist agus Cúrsaí Oibre

Ire la n

Tús maith leath na hoibre.

Torthaí foghlama an aonaid Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.6, 1.11, 1.15, 1.19, 1.20, 1.24, 1.25, 1.26, 1.27, 1.29

2.2, 2.4

3.4, 3.5, 3.6

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

om pa ny

Téacsanna an aonaid Téacs litríochta Gearrscannán: Asal

Téacsanna tacúla eile

na l

Téacs litríochta (rogha eile): Iníon an Fhiaclóra (gearrscannán) Téacsanna eile: Saol an mhúinteora, Poist éagsúla i saol na Gaeilge Acmhainní eile: focloir.ie, teanglann.ie, peig.ie, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘Poist agus Cúrsaí Oibre’. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla agus iad ag tús an tríú bliain. Cuirfear béim ar fheasacht teanga, ach go háirithe ag díriú isteach ar theanga na Gaeilge mar chóras. Spreagfar na daltaí chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt.

at io

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo: Seiceáil isteach (lch 181) Saol an mhúinteora (lch 185), Próifíl Abdul Anand (lch 186), Ceist ilrogha (lch 186), An post is ansa liom ar domhan (lch 188), Gearrscannán: Asal (lch 192), Alex Hijmans (lch 193), Poist pháirtaimseartha do dhéagóirí (lch 196), Nuacht Mhall arís (lch 197), Poist éagsúla i saol na Gaeilge (lch 199) Scríobh (lgh 182, 187, 198), Iontráil dialainne (lch 185), Cur síos (lch 189), Scéal nuachta (lch 191), Taighde (lgh 193, 198, 199), Blag (lch 195), Ceist shamplach (lgh 200, 201) Éisteacht (lgh 183, 186, 189, 190, 194, 196), Podchraoladh (lch 191)

Réamhfhoghlaim Léamh

Scríobh

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Foclóir

180

Cultúr Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 180

Cur i láthair (lch 187), Lá na maidine cainte (lch 187), Labhairt (lch 191) Idirghníomhú cainte (lgh 187, 192) Airde (lch 182), Scríobh (lgh 183, 190, 195), Tasc gramadaí (lgh 186, 197), Na briathra neamhrialta san aimsir chaite (lch 190), Na briathra rialta san aimsir fháistineach (lgh 194, 195), Cúinne na gramadaí (lch 194), Ceist shamplach (lch 201) Meaitseáil (lch 183), Tasc foclóra (lgh 183, 186, 189, 192, 193), Líon na bearnaí (lgh 184, 189) Alex Hijmans (lch 193), Poist éagsúla i saol na Gaeilge (lch 199) Tascanna (lgh 87–101), Cluastuiscint (lgh 171–175) Piarmheasúnú (lch 202) Féinmheasúnú (lch 203), Seiceáil amach (lch 203)

09/03/2022 22:40

d Clár an aonaid

• plé leis an gcúig beag agus ‘muid’ san aimsir fháistineach. • an gearrscannán Asal a phlé. • Curriculum Vitae Gaeilge a ullmhú.

om pa ny

• stór focal a bhaineann le poist agus cúrsaí oibre a aithint agus a litriú i gceart. • labhairt agus scríobh faoi phoist agus cúrsaí oibre.

Ire la n

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

Súil siar.........................................................................................182

Poist dhifriúla .............................................................................184

na l

Saol an mhúinteora..................................................................185 Ag obair sa chistin in óstán...................................................186

at io

Maidin chaife sa seomra ranga............................................187 An post is ansa liom ar domhan..........................................188

Na briathra neamhrialta san aimsir chaite .......................190 Nuacht Mhall..............................................................................191

Gearrscannán: Asal..................................................................192 Alex Hijmans ..............................................................................193

Na briathra rialta san aimsir fháistineach.........................194

Poist pháirtaimseartha do dhéagóirí .................................196

Nuacht Mhall arís......................................................................197 Mná ag obair i bpobal na Gaeilge .......................................198 Poist éagsúla i saol na Gaeilge.............................................199

Ceisteanna scrúdaithe samplacha......................................200 Measúnú an aonaid..................................................................202

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 181

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Scríobh

Ire la n

Is é seo an chéad leathanach ó fhoirm iarratais do phost i do cheantar. Freagair na ceisteanna anseo san fhoirm le habairtí iomlána agus le sonraí bunaithe ar do chás féin.

Son r a í pea r s a n t a 1 Cad is ainm duit?

om pa ny

2 Cén aois thú? 3 Cad é do dháta breithe?

4 An raibh post samhraidh agat roimhe seo? Ní raibh post agam Bhí post agam Son r a í t ea g m há l a

7 Seoladh poist:

na l

6 Seoladh ríomhphoist:

5 Uimhir ghutháin:

F ú t féi n

at io

8 Cén dath gruaige atá ort? 9 Cén dath súl atá agat?

1 0 Cén airde thú? Táim __________________ (féach ar an ngreille thíos).

1 1 Cad é an t-ábhar scoile is fearr leat?

1 2 Cén sórt ceoil is fearr leat? 1 3 Cad é an spórt is fearr leat? Déan na tascanna ar lgh 87–89.

Rialacha

* Is é sin an riail don h roimh ghuta

Troigh (foot)

Orlach (inch)

troigh amháin

orlach amháin

2 (rialta)

dhá throigh

dhá orlach

3–6 (iolra + h roimh ghuta)*

trí troithe

ceithre horlaí

7–10 (iolra le hurú) ocht dtroithe

leis na hainmfhocail atá neamhrialta le bunuimhreacha.

naoi n-orlaí

182

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 182

09/03/2022 22:41

Aonad

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

Cuir na focail seo a bhaineann le cúrsaí oibre in áiteanna éagsúla sna boscaí cearta thíos.

Vocabulary

scuab

scriosán

sluasaid

cóipleabhar

folúsghlantóir

miasniteoir

sconna

bioróir

píopa uisce

tuáille gréithe

na soithí

ráca

rialóir

peann luaidhe

lomaire

bara rotha

bothán

aibhsitheoir

Obair sa ghairdín

Obair tí

om pa ny

Obair scoile

Ire la n

Leid: Tá sé cinn i ngach bosca.

Poist agus Cúrsaí Oibre

Meaitseáil

na l

Tasc foclóra

Cleachtadh ar an gcopail: Féach ar Léaráid A, Cuid 1 (lch 350).

Cuir an focal ceart in ionad gach mionsamhla (thumbnail). _______________________ é.

at io

1 Is

_______________________ mór é. _______________________ é?

3 An

2 Ní

_______________________ é.

5 Ní

_______________________ é.

6 An

_______________________ é?

Rian 2.03

Éisteacht

4 Ní

Éist leis na freagraí cearta agus déan seiceáil ar na freagraí atá agat.

Scríobh Scríobh alt beag faoin obair a dhéanann tú ar scoil gach lá agus ceann faoin obair a dhéanann tú sa bhaile nó sa ghairdín ag an deireadh seachtaine. LG Déan an tasc ar lch 90. Critéir ratha: • Scríobh 25–35 focal ar a laghad. • Scríobh na hailt san aimsir láithreach. • Úsáid na briathra sa chéad phearsa uimhir uatha agus san aimsir láithreach – mar shampla: scuabaim, scríobhaim, glanaim, cuirim, osclaím, tosaím, críochnaím, leagaim, dearaim, déanaim, éistim le, féachaim ar, faighim, breacaim síos, ním, lomaim, dúnaim, téim.

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 183

183

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Poist dhifriúla Líon na bearnaí

Déan na tascanna ar lch 91.

Féach ar na bainc focal thíos agus líon na bearnaí. Tá an chéad cheann déanta mar chabhair duit.

Is ______________ í.

Is ______________ é.

Ire la n

Is ______________ í.

Bíonn sí ____________ Bíonn sí ____________ Bíonn sé ___________ ____________________. ____________________. ____________________. Is ______________ é.

Bíonn sé ag obair le daoine tinne.

Is ______________ í.

Is ______________ é.

om pa ny

Is dochtúir é.

Bíonn sí ____________ Bíonn sé ___________ Bíonn sí ____________ Bíonn sé ___________ ____________________. ____________________. ____________________. ____________________. Is ______________ é.

Is ______________ é.

Is ______________ í.

at io

na l

Is ______________ í.

Is ______________ é.

Is ______________ í.

Bíonn sí ____________ Bíonn sé ___________ Bíonn sé ___________ Bíonn sí ____________ ____________________. ____________________. ____________________. ____________________. Poist feirmeoir, cuntasóir, láithreoir, leabharlannaí, cóitseálaí spóirt, freastalaí siopa, altra, tréidlia, báicéir, múinteoir, tógálaí, cócaire, iriseoir, tiománaí bus, blagálaí

Gníomhaíochtaí ag obair ar an bhfeirm, ag scríobh scéalta ar an ríomhaire, ag tiomáint bus, ag obair sa stiúideo, ag déanamh cácaí, ag coinneáil cuntas, ag obair le hothair, ag obair san ollmhargadh, ag obair le foirne difriúla, ag cócaireacht, ag obair sa leabharlann, ag tógáil tithe, ag obair le hainmhithe, ag obair le daltaí scoile, ag bailiú eolais don nuacht 184

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 184

09/03/2022 22:41

Aonad

Is maith le hIníon Ní Ghríofa an tseachtain a phleanáil ina pleanálaí seachtainiúil (weekly planner). Léigh an pleanálaí agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis. An Mháirt

8.00 1ú bliain – Gaeilge

RANG SAOR (déan ceartúcháin)

2ú bliain – Stair 2ú bliain – Stair

11.00

3ú bliain – Gaeilge

1ú bliain – Gaeilge

12.00

Lón

13.00

5ú bliain – Gaeilge

3ú bliain – Gaeilge

14.00

6ú bliain – Gaeilge

5ú bliain – Gaeilge

15.00

RANG SAOR (cuir scrúdú le chéile)

6ú bliain – Gaeilge

2ú bliain – Stair 3ú bliain – Gaeilge 5ú bliain – Gaeilge Leathlá

Cleachtadh leis an gcór

Foireann díospóireachta

18.00

Ionad aclaíochta

19.00

Déan cáca don díolachán cácaí

Scríobh na torthaí ón scrúdú ranga san fhillteán

Ranganna breise

20.00– 23.00

Lig do scíth roimh leaba

na l

17.00

16.00

at io

Ionad aclaíochta

RANG SAOR (cruinniú)

6ú bliain – Gaeilge

2ú bliain – Stair 1ú bliain – Gaeilge

Lón

3ú bliain – Gaeilge

6ú bliain – Gaeilge

5ú bliain – Gaeilge

RANG SAOR (fotachóipeáil)

RANG SAOR (déan ceartúcháin)

5ú bliain – Gaeilge

Foireann díospóireachta Ionad aclaíochta Lean ort leis na ceartúcháin Lig do scíth roimh leaba

Dinnéar he hAoife sa chathair

Lig do scíth roimh leaba

1ú bliain – Gaeilge

Céard iad na hábhair a mhúineann Iníon Ní Ghríofa? Cé mhéad rang a mhúineann Iníon Ní Ghríofa in aghaidh na seachtaine? An nglacann sí páirt i ngníomhaíochtaí seach-churaclaim? Ainmnigh dhá rud a dhéanann Iníon Ní Ghríofa nuair a bhíonn rang saor aici. An mbíonn Iníon Ní Ghríofa ag obair sa bhaile? Cad a dhéanann Iníon Ní Ghríofa ón a hocht a chlog go dtí a haon déag a chlog? Cad a bheidh ar siúl ag a seacht a chlog Dé hAoine? An bhfuil saol gnóthach ag Iníon Ní Ghríofa? Cuir fáth amháin le do fhreagra.

1 2 3 4 5 6 7 8

Ionad aclaíochta

An Aoine

10.00

An Déardaoin

om pa ny

9.00

An Chéadaoin

Ire la n

An Luan

Poist agus Cúrsaí Oibre

Léamh

Saol an mhúinteora

Iontráil dialainne Scríobh iontráil dialainne bunaithe ar an eolas sa chlár ama thuas. Critéir ratha: • Scríobh san aimsir chaite. • Scríobh 70 focal agus ainmnigh trí lá dhifriúla san iontráil.

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 185

185

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Ag obair sa chistin in óstán Léamh Léigh próifíl athair Darpan agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Ainm: Abdul Anand

Ire la n

Aois: 48 Post: Is cócaire mé. Áit oibre: Oibrím in óstán beag in aice na farraige.

1 Cén sloinne atá ar an teaghlach seo? 2 Scríobh aois an athar i bhfocail: Tá sé _______________________ . fíor

bréagach

4 Téann sé ag snámh san fharraige. Cuir tic sa bhosca ceart. fíor

bréagach

om pa ny

3 Oibríonn sé in oifig. Cuir tic sa bhosca ceart.

Fíric fhánach: Níl snámh agam.

5 Cén dath atá ar an naprún atá ag Darpan sa phictiúr? dearg

Éisteacht

Rian 2.04

buí

gorm

Is bréa le Darpan an bhácáil agus fuair sé oideas ar líne. Éist le duine ag dul tríd an oideas agus lean na focail thíos ag an am céanna.

Comhábhair Im – 275g

Modh Réamhthéigh an t-oigheann go 160°C. Bealaigh agus líneáil an tráidire bácála. Cuir an t-im, an siúcra, na huibheacha, an plúr éiritheach agus an púdar cócó isteach i mbabhla agus measc iad. Cuir isteach na sceallaí seacláide agus measc iad tríd. Doirt an meascán isteach sa tráidire bácála agus leath amach é. Bácáil go ceann 40–45 nóiméad iad.

at io

Siúcra mín – 300g

na l

Donnóga seacláide*

Uibheacha – 4 cinn

Púdar cócó – 75g

Plúr éiritheach – 100g

Sceallaí seacláide – 100g

Bain sult astu!

* ábhar dílis

Ceist ilrogha

Cén fhad a mbeidh na donnóga san oigheann? uair an chloig

leathuair an chloig

daichead a cúig nóiméad

Tasc foclóra Aimsigh na hainmfhocail seo ar focloir.ie.

tráidire babhla meascán

Tasc gramadaí 186

Aistrigh go Gaeilge na briathra seo a leanas atá sa mhodh ordaitheach: put, preheat, line, bake, pour.

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 186

09/03/2022 22:41

Aonad

Cleachtadh MRB 1

om pa ny

Ire la n

Téigh ar líne agus faigh oideas deas a thaitníonn leat. Tá go leor ar fáil ar RTÉ Player. Cuardaigh le haghaidh ‘Ár mBia Ár Slí’. Samplaí: • Pavlóva • Borróga calóga arbhair seacláide • Popanna brioscán ríse • Greimíní banana • Arán banana Ansin, déan cur i láthair agus físeán díot féin ag bácáil sa bhaile le tusa ag caint faoin oideas agus faoin obair. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 37) mar chabhair duit.

Poist agus Cúrsaí Oibre

Cur i láthair

Maidin chaife sa seomra ranga

Moladh Téigh go dtí an siopa agus ceannaigh rudaí le haghaidh bácála. Ansin déan cáca milis nó rud éigin eile sa bhaile agus glan an chistin ag an deireadh!

Lá na maidine caife

Déan tae nó caife nó seacláid the sa scoil (le cead ón múinteoir, dar ndóigh). Tabhair isteach donnóga nó cáca milis don mhaidin chaife. Suígí i mionghrúpaí don chaint agus comhrá.

na l

Idirghníomhú cainte

at io

Cuirigí na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang. Téigh síos trí na ceisteanna go tapa leis an duine eile le bheith cinnte go dtuigeann tú iad sula dtosaíonn sibh ag comhrá. 1 Ar cheannaigh tú cáca? 2 Cad a rinne tú? 3 Cén fhad a bhí tú sa chistin? 4 An bhfuil seacláid i do cháca? 5 An nglacann tú siúcra i do chuid tae/caife? 6 An ólann tú bainne? is fearr leat?

7 Cén sórt brioscaí

8 An níonn tú na plátaí agus na cúpáin sa bhaile go minic? 9 An ólann tú deoch the le do bhricfeasta? 10 Cad é an cáca milis is fearr leat?

Scríobh Scríobh alt machnaimh faoin maidin chaife. Critéir ratha: • Céard iad na focail nua a d’fhoghlaim tú? • An bhfuil tú ag éirí níos fearr ag caint Gaeilge? • An fiú rud mar seo a dhéanamh chun an Ghaeilge a fhoghlaim?

Moladh Ná déan dearmad an seomra ranga a ghlanadh ag an deireadh!

187

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 187

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

An post is ansa liom ar domhan Léamh Léigh na hailt seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

Ire la n

om pa ny

Ba bhreá liom a bheith i mo mhúinteoir meánscoile. Is múinteoir Gaeilge í mo mháthair agus tá sí ag obair sa mheánscoil áitiúil. Tá an-suim1 agam sa stair agus ba bhreá liom gach lá a chaitheamh ar scoil. Taitníonn an stair go mór liom mar is maith liom a bheith ag foghlaim faoinár sinsir.2

Niamh

Jake

na l

Is imreoir rugbaí3 mé agus ba bhreá liom dul leis an spórt go gairmiúil.4 Tá an-suim agam i gcúrsaí spóirt agus is duine an-spórtúil agus sláintiúil mé. Ba mhaith liom gach lá a chaitheamh ar an bpáirc imeartha5 leis na daoine eile ón bhfoireann.

Katie

at io

Ba bhreá liom a bheith i mo vlagálaí6 YouTube. Tá an-suim agam i gcúrsaí faisin agus smididh. Is duine bríomhar agus beomhar7 mé agus is maith liom a bheith ag labhairt faoi chúrsaí an tsaoil8 ar na meáin shóisialta. Ba mhaith liom mo shaol a chaitheamh ag obair le brandaí9 éagsúla agus ag cruthú vlaganna10 difriúla do YouTube.

Buntuiscint

1 Cá bhfuil máthair Néimhe ag obair? Cuir tic sa bhosca ceart. sa naíonra áitiúil

sa mheánscoil áitiúil

sa bhunscoil áitiúil

2 Cén fáth a dtaitníonn an stair le Niamh? 3 Cén post ab fhearr le Jake? Cuir tic sa bhosca ceart. imreoir peile

imreoir rugbaí

imreoir leadóige

4 Ainmnigh an dá aidiacht a d’úsáid Katie le cur síos a dhéanamh uirthi féin. _______________________ _______________________ 5 Cén aip is fearr le Katie, dar leat? LG

Déan na tascanna ar lgh 94–96.

Léirthuiscint 6 An bhfuil tusa cosúil le Niamh, Jake nó Katie? Tabhair dhá fháth le do fhreagra. 188

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 188

09/03/2022 22:41

Aonad

Tasc foclóra Béarla

Gaeilge

great interest

an-suim

Ire la n

om pa ny

Bain úsáid as na focail ar leathanach 188 chun na bearnaí a líonadh. 1 Tá ___-_______ agam sa cheol. Ba bhreá liom a bheith i mo cheoltóir. 2 Is múinteoir staire é m’athair. Tá sé an-bhródúil as ár _____________. 3 Is _____________ _____________ é Bundee Aki. 4 Imríonn sé rugbaí _____ _____________. 5 Déanann siad a gcuid traenála ar an _____________ _____________ . 6 Is _____________ í Layla. Uaslódálann sí vlaganna ar YouTube. 7 Bíonn fuinneamh ag Seán i gcónaí. Is duine _____________ é. 8 Bíonn Bríd i gcónaí ag gearán faoi _____________ ______ _____________. 9 Is stílealaí faisin í Sadhbh. Bíonn sí ag obair le _____________ difriúla.

Líon na bearnaí

Poist agus Cúrsaí Oibre

Féach ar na hailt ar leathanach 188 arís. I do Uimhir chóipleabhar, cuir Béarla ar gach focal a bhfuil uimhir 1 in aice leis. Tá sampla déanta duit sa ghreille thíos.

Leid: stílealaí faisin = fashion stylist

10 Féachaim ar _____________ ar YouTube ar m’fhón póca.

Éisteacht

Rianta 2.05–07

leis an dochtúir áitiúil

na l

leis an raidió áitiúil

Éist leis na cainteoirí seo a leanas agus freagair na ceisteanna. Cuir tic leis an bhfreagra ceart. Ciara Cá háit a ndearna Ciara taithí oibre? san ollmhargadh áitiúil

Cén post ab fhearr le Ciara?

láithreoir raidió

láithreoir aimsire

at io

láithreoir nuachta

Cén saghas ceoil is fearr léi? Ryan

ceol clasaiceach

popcheol

an bhitheolaíocht

Cén post atá ag athair Ryan?

dochtúir

Cén t-ábhar is fearr le Ryan?

Cé mhéad peata atá acu sa bhaile?

an cheimic

eolaí

seacht bpeata

rac-cheol an eolaíocht

tréidlia trí pheata

deich bpeata

Eimear

Cathain a bhí cruinniu aici leis an ngairmthreoraí?

an bhliain seo caite

an mhí seo caite

An bhfuil Eimear go maith le huimhreacha? B’fhearr léi a bheith ina múinteoir bunscoile.

Cur síos

an tseachtain seo caite tá fíor

níl

ní deirtear

bréagach

Cleachtadh MRB 1

Scríobh cur síos fút féin. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 39) mar chabhair duit. Critéir ratha: • Déan seiceáil ar an gcéad dréacht in éineacht le dalta eile. • Déan taifeadadh digiteach den dara dréacht. • Roinn an obair dhigiteach le dalta eile sa rang. 189

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 189

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Na briathra neamhrialta san aimsir chaite An cúig beag An fhoirm dhiúltach

An fhoirm cheisteach

An cheist dhiúltach

An fhoirm dhearfach

Ire la n

Briathar

Féach ar Léaráid B, Cuid 2 (lch 356).

mé, tú, sé/sí, sibh, siad chuala mé

níor chuala siad

ar chuala tú?

nár chuala tú?

Ith

d’ith mé

níor ith Seán

ar ith sé?

nár ith sé?

Tar

tháinig sé

níor tháinig éinne ar tháinig sí?

nár tháinig sí?

Tabhair

thug sí

níor thug sí

ar thug sibh?

nár thug sibh?

Beir

rug sibh

níor rug mé

ar rug siad?

Clois

nár rug siad?

om pa ny

muid/sinn Séimhiú/d’

Níor + séimhiú

Ar + séimhiú

Nár + séimhiú

chualamar

níor chualamar

ar chualamar?

nár chualamar?

Ith

d’itheamar

níor itheamar

ar itheamar?

nár itheamar?

Tar

thángamar

níor thángamar

ar thángamar?

nár thángamar?

Tabhair

thugamar

níor thugamar

ar thugamar?

nár thugamar?

Beir

rugamar

níor rugamar

ar rugamar?

nár rugamar?

níl aon athrú ann

na l

Scríobh

d’ roimh ghuta

Grammar

at io

séimhiú

Clois

Scríobh na habairtí seo sa chéad phearsa uimhir iolra (muid). Tá ceann amháin déanta mar shampla duit. Sampla: Abairt: Níor chuala Seán an cloigín dorais nuair a bhí an ceol ar siúl sa chistin.

Freagra: Níor chualamar an cloigín dorais nuair a bhí an ceol ar siúl sa chistin.

Nár ith Ciarán ag a dheasc ar maidin? Cogar The we part of the verb Níor tháinig Síle chuig an oifig Dé Luain seo caite. in the past tense ends in -mar. Ar thug tú do ríomhaire don bhean sin inné? Chuala siad nuacht faoin gconradh arú inné. Leid: conradh = contract Rug sé ar na málaí thuas staighre aréir.

1 2 3 4 5

Éisteacht

Rian 2.08

Éist leis an deachtú seo agus líon na bearnaí sna habairtí thíos. 1 _______________________ sí chuig an oifig ar an mbus inné. 2 _______________________ san óstán tar éis an chruinnithe ar an gCéadaoin. 3 _______________________ na sonraí faoi sin arú inné. 4 _______________________ Kyle ar na boscaí ar an Aoine. 5 _______________________ siad an t-airgead don mhúinteoir ar maidin.

190

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 190

09/03/2022 22:41

Aonad

Nuacht Mhall

Poist agus Cúrsaí Oibre

Podchraoladh

Téigh ar líne agus aimsigh an podchraoladh Nuacht Mhall le haghaidh 28 Samhain 2020. Maireann an feasachán nuachta (news bulletin) seo sé nóiméad. Tá trí chuid san fheasachán. Éist leis an nuacht agus freagair na ceisteanna thíos. Cuir tic sa bhosca ceart i ngach cuid. 1 Cad is ainm don léitheoir? Liam 2 Cad is ainm don scannán seo? An Fharraige

Arracht

Iain

Ire la n

Cuid 1: Scannán faoi iascaire óg ó Chonamara Cian

Tabhair Aire Duit

3 Cén bhliain a luaitear le linn an scéil nuachta seo? 1945

1845

4 Cathain a bheidh an scannán á léiriú sna pictiúrlanna? sa samhradh

san earrach

om pa ny

sa gheimhridh

1855

Cuid 2: An peileadóir gairmiúil le lámh Dé 1 Cén aois a bhí Diego Maradona nuair a fuair sé bás? 50

2 Cá raibh taom chroí aige? i siopa

sa bhaile

in ospidéal

1982

1986

na l

1984

3 Cathain a bhuaigh an Airgintín Corn an Domhain agus Maradona ina chaptaen orthu?

4 Cé mhéad lá caointe a bhí ann san Airgintín nuair a fuair Maradona bás? dhá lá

trí lá

ceithre lá

at io

Cuid 3: Daoine ag obair leis an móin (peat) 1 Cén áit sa tír a bhfuil an tionscadal seo suite? i lár na tíre

san iarthar

timpeall na tíre

250

150

2 Cé mhéad oibrí atá ag baint móna sa cheantar sin? 350

3 Dar leis an bhfeasachán seo, cathain a thosóidh an obair seo? Eanáir 2021

Aibreán 2021

Féach ar Léaráid A agus Léaráid B ar lgh 350, 352, 354 agus 356.

Scéal nuachta

Feabhra 2021

Tá tú ag obair i seomra nuachta. Bain úsáid as an bpodchraoladh thuas chun scéal nuachta a scríobh faoi rud a tharla i do scoil, i do cheantar/chlub nó sa tír. Critéir ratha: • Scríobh 50 focal ar a laghad. • Úsáid na briathra seo ón bhfeasachán mar thúsphointe, más mian leat: bí, roghnaigh, bain, aontaigh, tabhair, cuir, déan, buaigh, scóráil, dearbhaigh, caith. • Úsáid trí bhriathar dhifriúla san aimsir chaite.

Labhairt

Cleachtadh MRB 1

Déan taifeadadh digiteach díot féin ag léamh do scéil nuachta. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 41) mar chabhair duit.

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 191

191

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Gearrscannán: Asal Léamh Féach ar an ngearrscannán Asal agus léigh an achoimre seo air. Ansin freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Asal

Ire la n of

om pa ny

Cloiseann tú canúint Chonamara sa scannán seo. Feiceann tú Fionn ag tabhairt aire d’asal. Tugann Fionn faoi deara fuil ón asal ar a lámha. Cuireann seo brón ar an mbuachaill. Tugann an t-úinéir rabhadh d’Fhionn agus cuireann sé seo eagla air gan amhras. Imíonn Fionn leis agus feiceann tú é ar an mbád ag obair leis an iasc. Cuireann an fhuil an t-asal i gcuimhne dó. Filleann sé ansin agus sábhálann sé an t-asal.

ASAL

1 Ainmnigh an Ghaeltacht atá luaite sa chéad abairt den achoimre. 2 Cad a tharlaíonn don ainmfhocal tar éis ‘ar an’? Cuir tic sa bhosca ceart. séimhiú

Cuireann tú urú

h roimh ghuta

Literature

ar an ainmfhocal.

Tasc foclóra

na l

3 Conas a mhothaíonn Fionn nuair a labhraíonn an t-úinéir leis? 4 Conas a mhothaigh tú féin ag deireadh an scannáin? Tabhair fáth le do fhreagra.

Meaitseáil na hainmfhocail ón scannán leis na pictiúir chearta thíos.

at io

bád, ceart, pota, ronnach, muir, ocras, asal, lucht

192

Idirghníomhú cainte Labhair le mionghrúpa daltaí ón rang. Pléigh na ceisteanna seo sa ghrúpa. 1 An duine deas é Fionn, i do thuairim/i do bharúil? 2 Cad é an mothúchán is láidre sa scéal seo? 3 Ar thaitin deireadh an scéil leat? LG Déan an tasc ar lch 97. 4 An bhfuil aon rud nár thaitin leat faoin scannán? 5 Cad a tharla tar éis an scannáin, i do thuairim/i do bharúil?

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 192

09/03/2022 22:41

Aonad

Alex Hijmans

Ire la n

Léigh an phróifíl thíos faoin bhfear ón Ísiltír a oibríonn leis an nGaeilge gach lá agus déan na tascanna a ghabhann leis.

Poist agus Cúrsaí Oibre

Léamh

at io

na l

Cén sloinne atá ar an bhfear seo? Cár rugadh é? An bhfuil sé fós ina chónaí in Éirinn? Cén áit atá níos mó, Bahia nó Salvador? Cén áit atá níos lú, Salvador nó an Bhrasaíl? Cén contae ina bhfuil an Cheathrú Rua? Ainmnigh an dara leabhar a scríobh sé. Ainmnigh an séú leabhar sa liosta céanna.

1 2 3 4 5 6 7 8

om pa ny

Ainm: Alex Hijmans Tír dhúchais: An Ísiltír Bliain bhreithe: 1975 Obair: Scríbhneoir, aistritheoir, iriseoir, colúnaí, úrscéalaí Áit chónaithe faoi láthair: Cathair: Salvador Cúige: Bahia Tír: An Bhrasaíl Ag foghlaim Gaeilge: D’fhoghlaim Alex Gaeilge in Éirinn sna nóchaidí (90s) in © Portráidí na áiteanna difriúla: Gleann Cholm Cille i dTír Chonaill; Scríbhneoirí Gaeilge An Cheathrú Rua i gConamara; Cathair na Gaillimhe Leabhair a scríobh sé: Ficsean: Aiséirí (2011), Gonta (2012), An Tearmann (2016), Idir Dhá Thír (2017) Neamhfhicsean: Favela (2009), Splancanna Ó Shaol Eile (2013)

Tasc foclóra

Déanann Alex cúig rud dhifriúla lena chuid Gaeilge. Aimsigh ar teanglann.ie iad. aistritheoir

iriseoir

colúnaí

úrscéalaí

scríbhneoir

Taighde Luaigh duine amháin eile a dhéanann na rudaí seo. • Is scríbhneoir é/í: • Is aistritheoir é/í: • Is iriseoir é/í: • Is colúnaí é/í: • Is úrscéalaí é/í: 193

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 193

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Na briathra rialta san aimsir fháistineach Rialacha

Féach ar leathanach 334.

Tá dhá ghrúpa (réimniú) briathra sa Ghaeilge.

An dara réimniú (briathra fada) freagair, suimigh, ullmhaigh, réitigh, oscail

Dhá cheist faoin mbriathar rialta

• An bhfuil an fhréamh caol nó leathan? – seo ceist faoi na gutaí sa bhriathar • An bhfuil an briathar gearr nó fada? – seo ceist faoi na siollaí

i e

Caol Leathan

a o u

Na siollaí

Ire la n

scuab, tiomáin, pléigh, clogáil, cuir

An chéad réimniú (briathra gearra)

Fada ar an siolla ag an deireadh

om pa ny

• Bíonn siolla amháin ag briathar gearr (mar shampla, glan agus éist) sa chéad réimniú. • Bíonn dhá shiolla ag briathar fada (mar shampla, bailigh agus tosaigh) sa dara réimniú. 1 Tiomáin (gearr agus caol): fréamh = tiomáin 2 Scuab (gearr agus leathan): fréamh = scuab LG Déan na tascanna 3 Réitigh (fada agus caol): fréamh = réit ar lgh 97–98. 4 Freagair (fada agus leathan): fréamh = freagr

na l

• Tá na briathra seo sa chéad réimniú: tiomáin, clogáil, taispeáin, sabháil. An fáth leis seo ná an fada ar an siolla ag an deireadh. Coinnigh súil amach do na briathra seo. • Tá trí chuid den bhriathar le meas agat: 1 an fhréamh + 2 an lár + 3 an chlib (le gach briathar)

at io

An fhréamh Briathar gearr

Briathar fada

Tá fréamh dhifriúil ag gach briathar.

Caol

An lár

An chlib (le gach briathar)

Leathan fa

idh (mé, tú, sé/sí, sibh, siad)

imid (muid/sinn)

I ngach aimsir tá ceann de dhá fhuaim sa lár – fuaim ghearr nó fuaim fhada. Tá dhá litriú ar na fuaimeanna sin.

Cúinne na gramadaí

Téigh ar líne agus féach ar an bhfíseán ‘An Aimsir Fháistineach – Rang Gaeilge’ ar YouTube.

194

Éisteacht

Rian 2.09

Éist leis an deachtú seo agus líon na bearnaí i ngach abairt le briathar atá san aimsir fháistineach. 1 ___________________ mé an siopa amárach ag a hocht a chlog. 2 ___________________ m’athair go dtí an t-agallamh. 3 ___________________ Seán an t-urlár ag deireadh na hoíche. 4 ___________________ isteach ag a naoi agus amach ag a cúig. 5 ___________________ na seilfeanna don lá dar gcionn. 6 ___________________ an bainisteoir an stór faoi ghlas ag deireadh an lae.

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 194

09/03/2022 22:41

Aonad

Déan na tascanna ar lch 99.

Seo iad na briathra rialta a bhaineann le cúrsaí oibre. An briathar san aimsir láithreach

An modh ordaitheach

muid/sinn

An chéad réimniú Clogálfaidh Dermot amach ag a cúig. Clogálfaimid isteach.

Ire la n

Clogáil isteach/amach

mé, tú, sé/sí, sibh, siad

An briathar

Poist agus Cúrsaí Oibre

Rialacha

Scuabfaidh sé an chistin.

Scuabfaimid an t-úrlár.

Tiomáin*

Tiomáinfidh m’athair an bus scoile.

Tiomáinfimid an tacsaí abhaile.

Cuir

Cuirfidh sí an áit faoi ghlas ag a cúig.

Cuirfimid an siopa faoi ghlas.

Pléigh

Pléifidh Fatima leis an duine sin níos déanaí.

Pléifimid leis an bhfadhb ansin.

Scuab

om pa ny

An dara réimniú Suimeoidh Ciarán an stoc amárach.

Suimeoimid an t-airgead anocht.

Freagair

Freagróidh mé an guthán ar feadh an lae.

Freagróimid an ríomhphost sin anois.

Ullmhaigh

Ullmhóidh mé na glasraí sa chistin.

Ullmhóimid na boird sa bhialann.

Réitigh

Réiteoidh siad na leapacha don oíche.

Réiteoimid an seomra don chruinniú.

Oscail

Osclóidh sí an oifig ag a naoi.

Osclóimid an áit amárach.

Suimigh

na l

* Nuair atá síneadh fada ar an dara siolla (tiomáin, taispeáin, sábháil, srl.), tá an briathar sa chéad réimniú.

at io

An fhoirm dhiúltach: Ní + séimhiú – mar shampla: Ní thiomáinfidh mé amárach. An fhoirm cheisteach: An + urú – mar shampla: An gcuirfidh tú an doras faoi ghlas anocht? An cheist dhiúltach: Nach + urú (n- roimh ghuta) – mar shampla: Nach n-osclóidh sibh an bhialann ar an Luan?

Scríobh

Scríobh na habairtí seo san aimsir fháistineach.

1 D’oscail mé an doras go moch ar maidin. 2 Níor thiomáin sé leis an mbáisteach throm. 3 Ar ullmhaigh siad na boird sa bhialann?

4 Réitíomar go han-mhaith lena chéile. 5 D’fhreagair sé an doras. 6 Phléigh Ana an post leis an mbainisteoir.

Leid: Ní chuireann ‘An…?’ n- roimh ghuta.

Blag Scríobh blag faoin obair a dhéanfaidh tú ag an deireadh seachtaine. Critéir ratha: • Cuir cúig bhriathar éagsúla sa bhlag. • Luaigh obair a dhéanfaidh tú sa bhaile. • Luaigh obair a dhéanfaidh tú le daoine eile, b’fhéidir i gclub éigin nó sa cheantar. 195

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 195

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Poist pháirtaimseartha do dhéagóirí LG Déan an tasc ar lgh 100–101.

Léamh

Léigh faoi na poist pháirtaimseartha atá ag na déagóirí seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo. Cuir tic leis an bhfreagra ceart más gá. Is mise Keith agus is cúntóir siopa5 mé. Bím ag obair go páirtaimseartha6 san ollmhargadh áitiúil. Bím ag obair ag an deireadh seachtaine óna naoi a chlog go dtí a leathuair tar éis a haon. Caithim an lá oibre ag cur earraí7 ar na seilfeanna. Tugtar €10.20 dom in aghaidh na huaire. Is é an rud is fearr liom faoin bpost atá agam ná an spórt a bhíonn agam leis na baill foirne8 eile.

Aimee is ainm dom agus is freastalaí10 mé. Táim ag obair sa bhialann áitiúil le cúpla mí anuas. Is bialann Iodálach í agus tá cúigear freastalaithe, beirt chócairí agus fáilteoir11 amháin ag obair sa bhialann. Bím ag obair gach oíche Aoine agus gach tráthnóna Sathairn. Tugtar €11 dom in aghaidh na huaire agus cuirim gach cent de i dtaisce12 sa bhanc. Is é an rud is fearr liom faoin bpost atá agam ná go dtugann na cócairí cead dom bia a thabhairt abhaile liom ag deireadh an lae!

ní bhíonn

at io

An mbíonn Rachel ag obair gach lá sa tseachtain? bíonn Cé mhéad airgid a thugtar di in aghaidh na huaire? Cad é an rud is fearr léi faoin bpost atá aici? An mbíonn Keith ag obair ag an deireadh seachtaine? bíonn Cé mhéad airgid a thugtar dó in aghaidh na huaire? An dtaitníonn a phost leis? Cuir fáth amháin le do fhreagra. An mbíonn Peadar ag obair gach seachtain? bíonn Cathain a d’fhill Peadar ar Spleodar? Cén saghas bia atá ar fáil sa bhialann ina bhfuil Aimee ag obair? Cad é an rud is fearr léi faoin bpost atá aici?

ní bhíonn

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

na l

Peadar is ainm dom agus is cinnire mé. Bím ag obair sa choláiste samhraidh Spleodar gach samhradh. D’fhreastail mé ar Spleodar sa chéad bhliain agus sa dara bliain ar scoil. Bhain mé ansult as na cúrsaí agus d’fhill mé mar chinnire an bhliain seo caite. Tugtar €300 dom in aghaidh an chúrsa.9 Is é an rud is fearr liom faoin bpost atá agam ná na céilithe a eagrú. Bíonn téama difriúil ag gach aon cheann díobh!

om pa ny

Ire la n

Is mise Rachel agus is feighlí leanaí1 mé. Bím ag obair ag an deireadh seachtaine. Tugaim aire do leanaí chun airgead póca2 a shaothrú. Tugtar €10 dom in aghaidh na huaire.3 Is é an rud is fearr liom faoin bpost atá agam ná go mbíonn deaspion4 orm ag deireadh gach oíche agus mé ag obair.

ní bhíonn

Éisteacht

Rianta 2.10–13

Éist leis na déagóirí ag caint agus líon na bearnaí sa ghreille thíos. Cainteoir 1 Ainm Post Laethanta oibre Pá 1

196

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 171–75.

garda tarrthála

2 pocket money babysitter 8 goods team members

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 196

Cainteoir 2

per hour for the course 3

An Satharn 4

Cainteoir 3

Cainteoir 4

siúlóir madraí

5 shop assistant good mood 10 waitress/server 11 greeter

€00.00 6

part-time deposit

09/03/2022 22:41

Aonad

Nuacht Mhall arís

Seo an script ón bpodchraoladh ar chas tú air ar leathanach 191. Léigh an script agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Poist agus Cúrsaí Oibre

Léamh

Ire la n

NUACHT MHALL*

Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall. Inniu an t-ochtú lá is fiche de mhí na Samhna. Is mise Liam Ó Brádaigh. SCÉAL A: Beidh scannán Gaeilge ag dul chun cinn mar iarrthóir1 don scannán

om pa ny

idirnáisiúnta is fearr ag gradaim na nOscar an bhliain seo chugainn. Roghnaíodh an scannán, Arracht, atá suite i gConamara i rith an Ghorta Mhóir, ag Gradaim Scannán agus Teilifíse na hÉireann. Baineann an scéal le hiascaire (an t-aisteoir Dónall Ó Héalaí) a aontaíonn foscadh2 a thabhairt do iar-shaighdiúir i gCogaí Napoleon sa bhliain 1845. ‘Tugann feidhmíocht3 lárnach den scoth agus mhothúchánach Dhónall Ó Héalaí daonnacht4 ghotach don scéalaíocht a chuirfidh fonn ar lucht féachana i dteanga ar bith,’ dar le Áine Moriarity, CEO na nIFTAs. Táthar ag súil go mbeidh Arracht á léiriú i bpictiúrlanna san earrach. SCÉAL B: Tá domhan na peile ag caoineadh5 faoi bhás duine de na himreoirí is íocónaí

na l

riamh, Diego Maradona, ag seasca bliain d’aois. Dé Céadaoin bhí taom croí6 ag imreoir lárpáirce na hAirgintíne sa bhaile i mBuenos Aires. Coicís roimhe sin, cuireadh obráid ar an bpeileadóir cáiliúil le haghaidh téachtán inchinne.7 Bhí Maradona mar chaptaen nuair a bhuaigh an Airgintín Corn an Domhain in 1986, ag scóráil an chúil cháiliúil ‘Lámh Dé’ i gcoinne Shasana sna babhtaí ceathrú ceannais. Dhearbhaigh uachtarán na hAirgintíne, Alberto Fernandez, trí lá caoineadh, ag rá: ‘Thug tú sinn go barr an domhain. Chuir tú áthas mór orainn. Ba thusa an duine ba mhó acu ar fad.’ © Conradh na Gaeilge i Londain

at io

* ábhar dílis

1 Cén áit in Éirinn ina bhfuil an scannán Arracht suite? 2 Cén aimsir ina bhfuil an briathar ‘cuirfidh’? Cuir tic sa bhosca ceart. aimsir láithreach

aimsir chaite

aimsir fháistineach

3 Cár rugadh Diego Maradona? 4 Cathain a bhuaigh an Airgintín Corn an Domhain agus Maradona mar chaptaen acu?

Tasc gramadaí beidh, scannán, idirnáisiúnta, aisteoir, baineann, lárnach, bliain, aontaíonn, tugann, earrach, íocónach, cáiliúil, mór, bhí, áthas, duine

Feach ar an liosta focal seo ón Nuacht Mhall agus líon na boscaí thíos leis na focail chearta.

Briathra

candidate

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 197

shelter

Ainmfhocail

performance

humanity

mourning

Aidiachtaí

heart attack

blood clot in the brain

197

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Mná ag obair i bpobal na Gaeilge Taighde

Deirdre Ní Choistín: TG4

Siún Nic Gearailt: RTÉ

Doireann Ní Ghlacáin: Láithreoir

Áine Ní Bhreasláin: Raidió na Gaeltachta

om pa ny

Ire la n

Loretta Ní Ghabháin: Lorg Media

Roghnaigh beirt bhan ón liosta thíos atá ag obair i bpobal na Gaeilge. Téigh ar líne chun taighde a dhéanamh orthu agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

Cén post atá aici nó cé leis a mbíonn sí ag obair? Cár rugadh í? Cá bhfuil sí ina cónaí anois? Cá bhfuair sí a cuid Gaeilge? Cén chéim atá aici? An bhfuil próifíl ar aon ardán sóisialta aici?

1 2 3 4 5 6

at io

na l

Máire Treasa Ní Cheallaigh: Iriseoir, láithreoir, síceolaí spóirt

Scríobh Aimsigh gearrthóg di ag labhairt agus déan cur síos uirthi. Déan tagairt do na rudaí seo a leanas: • Gruaig, súile, dath éadaí • An chanúint a labhraíonn sí • Áit ina bhfuil an ghearrthóg suite

198

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 198

09/03/2022 22:41

Aonad

Poist éagsúla i saol na Gaeilge

Ire la n

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 409.

Chuir an fhoireann ag Peig.ie cúpla duine gairmiúil faoi agallamh chun níos mó eolais a fháil ar an gcineál oibre a bhíonn ar siúl acu. Léigh na hailt thíos.

Poist agus Cúrsaí Oibre

Léamh

Oibríonn Eoin leis an teicneolaíocht ina phost mar theicneolaí oideachais.1 Lucht labhartha na Gaeilge a thug spreagadh dó a bheith ag obair trí Ghaeilge.

om pa ny

Bíonn sé ag tacú2 leis an bhfoireann acadúil3 i Scoil na Gaeilge, an Léinn Cheiltigh agus an Bhéaloidis, UCD, chun cabhrú leo úsáid a bhaint as an teicneolaíocht agus iad ag teagasc.4 Cruthaíonn sé áiseanna foghlama5 agus measúnaithe do na mic léinn freisin. Bíonn na háiseanna sin ar fáil ar líne. Molann Eoin do dhaoine aithne a chur ar a bpobal agus taitneamh a bhaint as a bheith i gcomhluadar6 lucht labhartha na Gaeilge.

at io

na l

Roghnaigh Caoimhe a bheith ag obair sna meáin chumarsáide Ghaeilge lena thaispeáint gur féidir éachtaí a bhaint amach i nGaeilge freisin! Is físiriseoir7 í Caoimhe. Ciallaíonn sin go mbíonn uirthi teacht ar scéalta, iad a thaifeadadh agus iad a chur in eagar.8 Is tuairisceoir9 í le Nuacht TG4 i mBaile Átha Cliath agus i nGaillimh freisin. Is minic a chloistear ar Raidió na Gaeltachta, ar Raidió Fáilte agus ar BBC Blas í. Is léir go dtaitníonn sé léi a bheith gnóthach! Molann Caoimhe do dhaoine gan drogall10 a bheith orthu ceist a chur, dul ar lorg taithí agus leas a bhaint as gach deis a bhíonn acu.

Taighde

Tá feachtas (campaign) ag Foras na Gaeilge darbh ainm ‘Do Ghairm le Gaeilge’. Téigh go dtí Peig.ie/Nuacht/ do-ghairm-le-gaeilge/ agus léigh na hagallaimh le Eoin agus Caoimhe. Scríobh síos trí phíosa eolais faoin gcineál oibre a bhíonn ar siúl acu.

1 6

Déan na tascanna ar lgh 92–93.

2 supporting education technologist 7 in the company of video journalist

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 199

3 8

academic team 9 reporter edit

5 learning facilities teaching 10 reluctance

199

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Ceisteanna scrúdaithe samplacha Ceist shamplach Líon an Curriculum Vitae leis an eolas thíos.

Ire la n

Ainm

Curriculum Vitae

Sloinne

om pa ny

Seoladh baile

Seoladh ríomhphoist Uimhir ghutháin Dáta breithe

Oideachas

at io

Taithí oibre

na l

Cáilíochtaí

Tréithe pearsanta

Meánscoil: Scoil an Croí Naofa, Caisleán an Bharraigh Ollscoil: Coláiste na Tríonóide 081 444 333 finndebrun@gmail.com eagraithe, oibrí crua, cairdiúil, fuinniúil 11 Lúnasa 1990 De Brún 11 Páirc na Mara, Droichead Átha Dhá bhliain ag obair mar mhúinteoir meánscoile i Scoil Phádraig Cailíní Máistreacht san Oideachas Finn Céim sa mhata agus sa Fhraincis

200

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 200

09/03/2022 22:41

Aonad

Poist agus Cúrsaí Oibre

Ceist shamplach Cuir na focail sna habairtí thíos san ord ceart.

1 ar isteach seacht Clogálfaidh haltraí chlog a maidin ar na a 3 an chlog freastalaí an Osclóidh a bhialann cúig a ar 4 amárach an siopa an bainisteoir ghlas faoi Cuirfidh tráthnóna 5 Scuabfaidh t-urlár an gruagaire an 6 an Freagróidh rúnaí fón an 7 an na hothair dochtúir leis Pléifidh

8 bus an Tiomáinfidh tiománaí an bus

11 nua an Scríobhfaidh leabhar t-údar 12 an an bhaile Ceartóidh múinteoir obair

1 2

na l

7 8

at io

4 5

om pa ny

9 tithe na Tógfaidh na tógálaithe 10 an cácaí Déanfaidh báicéir blasta

Ire la n

2 sa Ullmhóidh an chistin cócaire na béilí

201

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 201

09/03/2022 22:41

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche do bheirt

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin imir an cluiche seo le daoine eile sa rang.

Ceisteanna B

Ceisteanna C

1 Cuir Gaeilge ar an bhfocal seo: eraser

1 Cuir Gaeilge ar an bhfocal seo: shovel

1 Cuir Gaeilge ar an bhfocal seo: wheelbarrow

1 Cuir Gaeilge ar an bhfocal seo: lawnmower

2 Conas a deir tú blogger i nGaeilge?

2 Conas a deir tú vet i nGaeilge?

2 Conas a deir tú farmer i nGaeilge?

2 Conas a deir tú librarian i nGaeilge?

3 Cuir an abairt seo san aimsir chaite: Rugaim ar an leabhar.

3 Cuir an abairt seo san aimsir chaite: Ithim sa chistin.

3 Cuir an abairt seo san aimsir chaite: Tugaim na nótaí dó.

4 Cuir an abairt seo san fhoirm dhiúltach: Rug mé ar an rud.

4 Cuir an abairt seo san fhoirm dhiúltach: Chuala mé an torann.

4 Cuir an abairt seo san fhoirm dhiúltach: Tháinig sé déanach.

4 Cuir an abairt seo san fhoirm dhiúltach: D’ith sé an ubh.

5 Cén bhliain inar rugadh Alex Hijmans?

5 Ainmnigh leabhar a scríobh Alex Hijmans.

5 Cén tír ina bhfuil Alex Hijmans ina chónaí anois?

6 Scríobh seo san aimsir fháistineach: dún + muid

6 Scríobh seo san aimsir fháistineach: glan + muid

6 Scríobh seo san aimsir fháistineach: oscail + muid

7 Cad is brí leis an bhfocal ocras?

7 Cad is brí leis an bhfocal asal?

at io

na l

3 Cuir an abairt seo san aimsir chaite: Cloisim an múinteoir.

6 Scríobh seo san aimsir fháistineach: tiomáin + muid

7 Cad is brí leis an bhfocal muir?

7 Cad is brí leis an bhfocal ronnach?

8 Cá bhfuil Loretta Ní Ghabháin ag obair?

8 Cá bhfuil Siún Nic Gearailt ag obair?

8 Cá bhfuil Deirdre Ní Choistín ag obair?

8 Cá bhfuil Áine Ní Bhreasláin ag obair?

9 Scríobh seo i bhfocal gan na lúibíní: 7 (troigh)

9 Scríobh seo i bhfocal gan na lúibíní: 2 (orlach)

9 Scríobh seo i bhfocal gan na lúibíní: 4 (troigh)

9 Scríobh seo i bhfocal gan na lúibíní: 9 (orlach)

10 Tóg amach na lúibíní: An (pléifimid) sin?

10 Tóg amach na lúibíní: An (ullmhóidh) tú é?

10 Tóg amach na lúibíní: An (tiomáinfidh) sé?

10 Tóg amach na lúibíní: An (cuirfidh) sí?

Th ©

Ceisteanna D

om pa ny

Ceisteanna A

5 Cár rugadh Alex Hijmans?

202

Ire la n

1 Scríobh na litreacha A, B, C agus D ar phíosaí páipéir. Cuir béal faoi ar an mbord iad. 2 Piocann gach duine dhá litir. 3 Féach ar an liosta ceisteanna thíos. Tá deich gceist faoi gach litir. Scríobh amach na ceisteanna agus freagair i do chóipleabhar iad. Tá 25 nóiméad agat le haghaidh an taisc seo (20 ceist an duine). Is féidir é seo a imirt leis an leabhar ar oscailt nó leis an leabhar dúnta. 4 Déan é seo in aghaidh an chloig. Má tá an scór céanna agaibh, beidh an bua ag an duine a chríochnaíonn an tasc níos tapúla. 5 Déan seiceáil ar na freagraí atá ag an duine eile sa chluiche. Déan taifead ar an scór.

Rialacha an chluiche

Scór d’Imreoir A =

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 202

Scór d’Imreoir B =

09/03/2022 22:41

Aonad

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

Ire la n

Anois táim in ann . . . stór focal a bhaineann le poist agus cúrsaí oibre a aithint agus a litriú i gceart.

labhairt agus scríobh faoi phoist agus cúrsaí oibre.

Curriculum Vitae Gaeilge a ullmhú.

om pa ny

plé leis an gcúig beag agus ‘muid’ san aimsir fháistineach. an gearrscannán Asal a phlé.

Poist agus Cúrsaí Oibre

Féinmheasúnú

Déanfaidh mé machnamh ar an abairt seo a leanas (scríobh dhá abairt de do chuid féin freisin):

Éistfidh mé leis an Nuacht Mhall go minic chun mo stór focal agus mo chumas tuisceana a fheabhsú.

na l

Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos. Trí rud a d’fhoghlaim mé:

at io

1 2 3 Dhá rud atá le cleachtadh agam:

1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Taispeántas: Déan leagan gearr den ghearrscannán Asal os CBA 2 comhair an ranga. • Agallamh: I mbeirteanna, cuir agallamh ar dhalta eile faoi scéal ón nuacht. • Comhrá: Labhair os comhair an ranga faoin bhfreagairt phearsanta a bhí agat maidir leis an ngearrscannán Asal.

05 Croi 2 Aonad 5 CL.indd 203

203

09/03/2022 22:41

Torthaí foghlama an aonaid

Ire la n

Laethanta Saoire agus Taisteal

Aonad

Is cuma leis an óige cá gcroithfidh sí a cos.

Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.3, 1.5, 1.8, 1.9, 1.16, 1.17, 1.23, 1.24, 1.25, 1.28

2.1, 2.3, 2.5, 2.7

3.1, 3.3, 3.6

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

Téacs litríochta Dán: ‘An Ghealach’ le Caitríona Ní Chléirchín

Téacsanna tacúla eile

om pa ny

Téacsanna an aonaid

Téacs litríochta (rogha eile): ‘Sámhchodladh’ (dán) le Colm Breathnach Téacsanna eile: Lá in Barcelona, An Blascaod Mór Acmhainní eile: teanglann.ie, focloir.ie, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘Laethanta Saoire agus Taisteal’. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla. Cuirfear béim ar fheasacht teanga agus chultúrtha, ach go háirithe ag díriú isteach ar theanga na Gaeilge mar chóras agus ag cothú feasachta i leith chultúr na teanga. Spreagfar na daltaí chun féintuiscint a chothú mar fhoghlaimeoirí teanga agus chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt.

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

na l

Scríobh

Seiceáil isteach (lch 205) Ag ullmhú don aerfort (lch 208), Málaí earraí folctha (lch 209), Feistis aerfoirt (lch 210), Léamh (lgh 215, 216, 219, 220, 221), Meaitseáil (lch 217), Dán: ‘An Ghealach’ (lch 218), Nóta faoin bhfile (lch 218), Fíor nó bréagach? (lch 218), An traein faoi thalamh (lch 224), Lá in Barcelona (lch 225), Slí an Atlantaigh Fhiáin (lch 228), Turas go dtí Caisleán Bhun Raite agus an Daonpháirc (lch 229), An Blascaod Mór (lch 230), Daoine cáiliúla an Bhlascaoid Mhóir (lch 231), Ceistiúchán (lch 233), Wild Irish Retreat – Díseart (lch 235) Fíor nó bréagach? (lch 208), Scríobh (lgh 210, 214, 215, 219, 224, 228, 229), Obair ealaíne (lgh 210, 234), Cur síos (lch 210), Blag (lch 216), Tasc pictiúr (lgh 217, 227), Scéalchlár (lch 217), Taighde (lgh 229, 230, 231, 232, 235), Ceist shamplach (lgh 236, 237) Éisteacht (lgh 206, 209, 211, 213, 217, 218, 224, 225, 227) Labhairt (lch 221) 20 ceist (lch 208), Idirghníomhú cainte (lgh 209, 210, 212, 214, 221, 225, 232), Rólimirt (lch 211)

at io

Réamhfhoghlaim Léamh

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Foclóir Cultúr

204

Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 204

An chopail (lch 206), Scríobh (lgh 206, 212, 213, 222, 225, 226, 227, 234), Cúinne na gramadaí (lgh 208, 219, 234), Na briathra neamhrialta san aimsir fháistineach (lgh 212, 213), Aistriúchán (lgh 213, 223, 232), Tasc gramadaí (lgh 215, 222, 223), Na céimeanna comparáide (lgh 222, 223), An réamhfhocal ar (lch 234) Stór focal (lgh 206, 211, 236, 237), Meaitseáil (lgh 207, 214), Tasc foclóra (lgh 209, 216, 217, 222, 224, 226) Slí an Atlantaigh Fhiáin (lch 228), Turas go dtí Caisleán Bhun Raite agus an Daonpháirc (lch 229), An Blascaod Mór (lch 230), Logainm (lch 230), Daoine cáiliúla an Bhlascaoid Mhóir (lch 231), Wild Irish Retreat – Díseart (lch 235) Tascanna (lgh 102–115), Cluastuiscint (lgh 176–180) Piarmheasúnú (lch 238) Féinmheasúnú (lch 239), Seiceáil amach (lch 239)

09/03/2022 22:37

d Clár an aonaid

• tíortha na hEorpa a litriú i gceart. • ceistfhocail a thuiscint níos fearr. • taighde bunúsach a dhéanamh i nGaeilge.

om pa ny

• labhairt faoi chúrsaí ag an aerfort. • na briathra neamhrialta a úsáid san aimsir fháistineach. • na céimeanna comparáide a aithint agus a scríobh go cruinn.

Ire la n

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

at io

na l

Súil siar........................................................................................... 206 Na treoracha agus na huimhreacha móra ......................... 207 Ag ullmhú don aerfort ............................................................. 208 Málaí earraí folctha .................................................................... 209 Feistis aerfoirt ............................................................................. 210 An gníomhaire taistil ................................................................ 211 Na briathra neamhrialta san aimsir fháistineach ............ 212 Turas ar eitleán ........................................................................... 214 Cleachtadh ar na huimhreacha ............................................. 215 An pháirc shiamsaíochta ......................................................... 216 Na ceisteanna ............................................................................. 217 Dán: ‘An Ghealach’ .................................................................... 218 Na céimeanna comparáide ..................................................... 222 An traein faoi thalamh ............................................................. 224 Lá in Barcelona ........................................................................... 225 Lá ar an trá ................................................................................... 226 Slí an Atlantaigh Fhiáin ............................................................ 228 Turas go dtí Caisleán Bhun Raite agus an Daonpháirc ....229 An Blascaod Mór ....................................................................... 230 Daoine cáiliúla an Bhlascaoid Mhóir ................................... 231 Léarscáil na hEorpa ................................................................... 232 Turas san Eoraip ........................................................................ 233 An réamhfhocal ar ..................................................................... 234 Wild Irish Retreat – Díseart ................................................... 235 Ceisteanna scrúdaithe samplacha ....................................... 236 Measúnú an aonaid ................................................................... 238

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 205

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

Súil siar An chopail

Féach ar Léaráid A, Cuid 1 (lch 350).

An aimsir chaite Roimh chonsan

Roimh ghuta

Ba sheomra deas é.

B’óstán mór é.

Ní seomra deas é.

Níor sheomra deas é.

Níorbh óstán mór é.

An seomra deas é.

Ar sheomra deas é?

Arbh óstán mór é?

Nach seomra deas é?

Nár sheomra deas é?

Nárbh óstán mór é?

níl aon athrú ann

séimhiú

Ire la n

Is seomra deas é.

An aimsir láithreach

Cleas cuimhne

om pa ny

Seo cleas cuimhne chun na foirmeacha eile den chopail a chur de ghlanmheabhair.

Bí cúramach leis an litir f: Samplaí: B’fhear deas é; Níorbh fhear deas é.

Nach An Your Ní =

Knock on your knee!

Pléigh le f + consan cosúil le haon chonsan eile. Sampla: Ba fhleasc gorm é.

Stór focal

ciseán

giaranna solas

diallait

iomprán

roth

slabhra

trasnán

troitheán

spócaí

at io

Scríobh

coscáin

na l

bonn rotha

Seo an stór focal a bhaineann leis an rothar ó Aonad 3.

Scríobh na habairtí seo san aimsir chaite. Bain úsáid as an stór focal thuas.

2 Ar

3 Níorbh

Éisteacht

4 Ba

ghorm í.

1 Ba

Leid: Ná déan dearmad – cuireann ba, níor, ar agus nár séimhiú ar an ainmfhocal.

5 An

costasach é?

6 Nár

mór é.

maithe iad. maith é? deas é?

Rian 2.15

Éist leis na habairtí seo agus líon na bearnaí iontu. 1 2 3 4 5 6 7

Ba _______________ dearg é. _______________ chiseán mór é. Ba dhiallait _______________ í. _______________ throitheán gorm é? Ar _______________ láidir é? Ba choscáin _______________ iad. B’iomprán beag _______________.

Déan na tascanna ar lgh 102–03.

206

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 206

09/03/2022 22:37

Aonad

Vocabulary

Meaitseáil na treoracha seo agus na pictiúir. Cuir an uimhir cheart faoi gach pictiúr. 7 Is limistéar 30 ciliméadar é seo.

2 Ná cas ar chlé.

8 Bíonn páistí scoile ag trasnú anseo.

3 Is limistéar 50 ciliméadar é seo.

9 Bí cúramach faoi chapaill sa cheantar seo.

5 Is limistéar 80 ciliméadar é seo.

11 Níl cead teacht isteach.

6 Cas ar dheis.

12 Tá daoine ag obair romhat.

om pa ny

10 Tá timpeallán romhat.

at io

4 Téigh ar aghaidh.

Ire la n

1 Cas ar chlé.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Meaitseáil

Na treoracha agus na huimhreacha móra

na l

Déan na tascanna ar lgh 103–04.

207

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 207

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

Ag ullmhú don aerfort Léamh

Fíor nó bréagach?

Ire la n of

na l

om pa ny

Bhí Muintir Uí Cheallaigh ag ullmhú le dul ar turas. D’eagraigh Mamaí turas thar lear mar bhronntanas gan choinne1 do lá breithe Liam. Bhí rudaí beaga le déanamh ag gach duine sa teaghlach an oíche sula ndeachaigh siad go dtí an t-aerfort. Chuir Mamaí an raca bagáiste ar an gcarr. D’aimsigh Síle na málaí taistil agus thug sí mála do gach duine. Thóg Daidí na héadaí samhraidh agus na cultacha snámha as na tarraiceáin. Bhí roinnt iarnála le déanamh aige agus ba léir gur chuir sé sin leadrán air.2 D’fhill Síle agus David a gcuid éadaí go néata agus chuir siad sna málaí taistil iad. Thóg Daidí na cásanna anuas ón áiléar. D’iarr sé ar gach duine a gcuid éadaí a phacáil. Bhí ar Shíle agus David mála Liam a phacáil ionas nach dtabharfadh sé aon rud faoi deara. Chuir siad dhá phéire bróg, cuaráin, culaith oíche, brístí gearra agus cúpla T-léine isteach ann. Leag Mamaí na málaí taistil agus na cásanna ar an raca bagáiste. Chlúdaigh sí le canbhás iad. Ní dhearna sí dearmad ar na spáda ná na buicéid! D’éirigh go maith leis an teaghlach3 an dallamullóg a chur ar Liam.4 Ní raibh gíog ná míog as5 an oíche ar fad!

Léigh an t-alt thíos agus déan na tascanna a bhaineann leis.

at io

An bhfuil na habairtí seo fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart. ✔

✘

1 D’eagraigh Liam turas thar lear mar bhronntanas gan choinne do lá breithe Mamaí. 2 Thóg Daidí éadaí geimhridh agus buataisí báistí as na tarraiceáin.

3 Ní raibh Daidí an-sásta an iarnáil a dhéanamh. 4 Thóg Daidí na cásanna aníos ón íoslach.

5 Rinne Mamaí dearmad ar na spáda agus na buicéid.

Cúinne na gramadaí

Aimsigh na rudaí seo a leanas sa sliocht thuas: 1 trí bhriathar rialta

2 dhá bhriathar neamhrialta

20 ceist Seasann duine amháin os comhair an ranga. Scríobhann sé/sí síos áit éigin ar phíosa páipéir. Cuireann na daoine eile ceisteanna ar an duine agus déanann siad iarracht a fháil amach cén áit a roghnaigh an duine. 1

208

2 that annoyed him 3 the family succeeded as a surprise present 5 pulling the wool over Liam’s eyes there wasn’t a peep out of him

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 208

09/03/2022 22:37

Aonad

Málaí earraí folctha

Tá Saeed agus Nadia ag ullmhú le dul ar turas ar maidin. Tá orthu beirt mála earraí folctha a phacáil. Léigh an píosa thíos agus cuir lipéad ar na táirgí thíos. Bain úsáid as an bhfoclóir don tasc seo, más gá.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Léamh

Ire la n

Scuabfaidh Saeed a chuid fiacla ag tús agus ag deireadh gach lae leis an scuab fiacla agus an taos fiacla. Bainfidh sé úsáid as glóthach chithfholctha sa chith toisc go bhfuil craiceann anbhog air. Spraeálfaidh Saeed éarthach muiscíte air chun na muiscítí a sheachaint!

om pa ny

Cuirfidh Nadia maothóir ar a haghaidh tar éis di í a ghlanadh ar maidin. Cuirfidh an bheirt acu uachtar gréine orthu sula dtéann siad amach faoin ngrian. Beidh orthu uachtar iarghréine a chur orthu tar éis dóibh teacht isteach ón ngrian. Triomóidh Nadia a cuid gruaige leis an triomadóir gruaige. Díreoidh Nadia a cuid gruaige leis an díritheoir gruaige.

na l

Mála Nadia

Rianta 2.16–17

Éisteacht

at io

Mála Saeed

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

Éist le Saeed agus Nadia agus ceartaigh do chuid oibre.

Tasc foclóra

Cad is brí leis na focail a bhfuil cló trom orthu san alt thuas? Bain úsáid as foclóir le cabhrú leat.

Idirghníomhú cainte

Lig ort go mbeidh tú ag dul ar turas maidin amárach agus go bhfuil ort mála earraí folctha a phacáil. Déan liosta de na rudaí a chuirfidh tú ann. Bain úsáid as tearma.ie le cabhrú leat. Ansin, fiafraigh den duine atá in aice leat cad atá ar a liosta. An bhfuil aon rud ar a liosta nach bhfuil ar do cheannsa?

209

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 209

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

Feistis aerfoirt Léigh na hailt seo agus déan na tascanna a bhaineann leo.

Craig is ainm dom agus beidh mé ag taisteal6 chun na Fraince tráthnóna. Is maith liom éadaí móra compordacha a chaitheamh agus mé ag taisteal. Cheannaigh mé bróga reatha nua don turas seo. Tá an-suim agam i stíl sráide7 agus is breá liom na bróga reatha is faiseanta a bheith orm. Chaith mé culaith reatha inniu mar bhí mé ag iarraidh a bheith compordach ar an eitleán. Táim ag imeacht ar shaoire an mhála droma8 agus mar sin tá mála ollmhór ar mo dhroim.

om pa ny

na l

Freagair na ceisteanna seo a leanas.

Scríobh

at io

Cá bhfuil Aoife ag dul inniu? Cén fáth a dtaitníonn luiteoga go mór le hAoife? Cá gcuirfidh sí a pas agus a ticéad? Cá mbeidh Craig ag dul tráthnóna? Cad a cheannaigh sé le haghaidh an turais? Cén fáth a bhfuil mála mór ar a dhroim?

Nuair a bhíonn duine/daoine ag dul ar turas, deirtear leo: • Go n-éirí an turas leat/libh! • Go n-éirí an bóthar leat/libh! • Go dté tú/sibh slán! • Nára fada go bhfeice mé arís tú/sibh!

1 2 3 4 5 6

Déan na tascanna ar lch 105.

Ire la n

Is mise Aoife agus táim ag dul ar turas chun na hIodáile inniu. Tá luiteoga1 liatha orm. Taitníonn luiteoga go mór liom toisc go bhfuil siad an-sínteach.2 Chuir mé T-léine chadáis3 orm agus geansaí timpeall mo ghuaillí. Ní maith liom mála trom a iompar ar mo dhroim agus mé ag siúl timpeall an aerfoirt – tá an mála beilte4 seo an-áisiúil agus tá go leor áite ann don phas agus don ticéad. Ní rachainn ar an eitleán gan mo spéaclaí gréine orm. Tá a fhios agam go mbeidh mé dallta ag5 an ngrian nuair a bhainfidh mé an Iodáil amach.

Léamh

Idirghníomhú cainte

Cad a chaitheann tú chun an aerfoirt de ghnáth? Labhair faoi leis an duine atá in aice leat.

Obair ealaíne

Tarraing pictiúr díot féin agus tú ag dul go dtí an t-aerfort. Cuir lipéid ar na baill éadaigh.

Cur síos

Déan cur síos ar an obair ealaíne atá déanta agat. Critéir ratha: Luaigh na rudaí seo sa chur síos: • Conas atá do shúile? • Cad iad na dathanna atá ar do chuid éadaí? • Conas atá do chuid gruaige? • Cén fáth ar roghnaigh tú na héadaí éagsúla? • Cén siopa ina bhfuair tú na héadaí? 1

210

2 stretchy leggings backpacking holiday

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 210

cotton

bumbag

blinded by

6 travelling

street style

09/03/2022 22:37

Aonad

An gníomhaire taistil LG

Rian 2.18

Déan an tasc ar lch 107.

Is gníomhaire taistil í Irena. Buaileann Adam agus Caitlín isteach chuici lá amháin chun eolas faoi thuras thar lear a fháil. Éist leis an gcomhrá agus cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt. San Diego.

Ire la n

1 Ba mhaith le Caitlín agus Adam dul go San Antonio.

San Francisco.

2 Tá eolas faoi _______________ ag teastáil uathu. na heitiltí

na hóstáin

an traein

3 Ba mhaith leo dul ar laethanta saoire i mí Iúil nó mí Lúnasa.

4 Tá an turas níos saoire i mí Feabhra.

mí an Mhárta.

om pa ny

mí Aibreáin.

5 Tá an turas níos daoire i mí Iúil.

mí Iúil nó mí Aibreáin.

mí an Mheithimh nó mí Iúil.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Éisteacht

mí an Mhárta.

mí Lúnasa.

6 Is féidir le Caitlín agus Adam féachaint ar na táillí sa pháipéar nuachta.

ar an suíomh gréasáin.

Dia duit!

Hello!

Ba mhaith linn dul go . . .

We’d like to go to . . .

Hello!

Ba mhaith linn fanacht in . . .

We’d like to stay in . . .

Ba mhaith linn coicís a chaitheamh ann.

We’d like to spend Fadhb ar bith. a fortnight there.

No problem.

Tá an eitilt an-fhada.

The flight is very long.

Is é . . . an costas.

It costs . . .

Níl sé anchostasach.

It isn’t too expensive.

Tá sé róchostasach.

It’s too expensive.

Tá tú an-chabhrach.

You’re very helpful.

Smaoineoidh mé air.

I’ll think about it.

An seolfaidh tú níos mó eolais chugainn?

Will you send us more information?

bróisiúr

brochure

an turas

the trip

na heitiltí

the flights

at io

Ed e

Rólimirt

na l

Dia is Muire duit!

Th ©

Stór focal

sa bhróisiúr.

Cleachtadh MRB 2

Oibrigh i ngrúpa de thriúr. Beidh duine amháin mar ghníomhaire taistil agus beidh beirt eile mar chustaiméirí. Tá eolas faoi thuras go Nua-Eabhrac ag teastáil ón mbeirt chustaiméirí. Is féidir úsáid a bhaint as teimpléad bán san acmhainn punainne (lgh 65–70) más maith leat. Critéir ratha: Moladh

Is féidir an taifeadadh a chur • Scríobhaigí an comhrá a bheadh eadraibh. isteach i do phunann. • Bain úsáid as an stór focal thuas. • Déan taifeadadh digiteach den chomhrá agus éist leis cúpla uair.

211

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 211

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

Na briathra neamhrialta san aimsir fháistineach An sé mór

Féach ar Léaráid B, Cuid 1 (354).

An fhoirm cheisteach

An cheist dhiúltach

mé, tú, sé/sí, sibh, siad Abair

déarfaidh siad

ní déarfaidh sibh an ndéarfaidh tú? nach ndéarfaidh tú?

Bí

beidh tú

ní bheidh siad

an mbeidh tú?

Faigh

gheobhaidh sí

ní bhfaighidh tú

an bhfaighidh tú? nach bhfaighidh tú?

Feic

feicfidh sé

ní fheicfidh sí

an bhfeicfidh tú?

Téigh

rachaidh sibh

ní rachaidh mé

an rachaidh tú?

Déan

déanfaidh mé

ní dhéanfaidh sé an ndéanfaidh tú? nach ndéanfaidh tú? muid/sinn

Abair

déarfaimid

ní déarfaimid

an ndéarfaimid?

nach ndéarfaimid?

Bí

beimid

ní bheimid

an mbeimid?

nach mbeimid?

Faigh

gheobhaimid

ní bhfaighimid

an bhfaighimid?

nach bhfaighimid?

Feic

feicfimid

ní fheicfimid

an bhfeicfimid?

nach bhfeicfimid?

Téigh

rachaimid

ní rachaimid

an rachaimid?

nach rachaimid?

Déan

déanfaimid

ní dhéanfaimid

an ndéanfaimid?

nach ndéanfaimid?

urú

nach mbeidh tú?

nach bhfeicfidh tú?

om pa ny

nach rachaidh tú?

níl aon athrú ann

na l

séimhiú

An fhoirm dhiúltach

Ire la n

An fhoirm dhearfach

Grammar

at io

• Tá feic agus déan go hiomlán rialta san aimsir fháistineach. • Gheobhaidh: seo an t-aon bhriathar a ghlacann séimhiú san fhoirm dhearfach san aimsir fháistineach. • Ní bhfaighidh: seo an t-aon uair a fheictear urú san fhoirm dhiúltach san aimsir fháistineach.

• Ní déarfaidh: ní ghlacann an briathar abair séimhiú in aon aimsir ná in aon fhoirm riamh.

Scríobh

Scríobh na habairtí seo san fhoirm dhiúltach. Tá ceann déanta anseo duit mar shampla. 1 Beidh siad ag dul go dtí an Spáinn Dé Sathairn.

Ní bheidh siad ag dul go dtí an Spáinn Dé Sathairn. Feicfidh tú Túr Eiffel agus tú i bPáras. Déanfaidh Pablo a lán rudaí suimiúla nuair a bheidh sé in Washington. Rachaimid timpeall na cathrach ar bhus gan díon. Gheobhaidh tú na ticéid traenach ón oifig in aice leis an siopa beag. Déarfaidh mé gach rud leis an mbainisteoir faoi seo.

2 3 4 5 6

Idirghníomhú cainte Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang agus ansin freagair iad dó/di.

212

• • • •

An mbeidh tú ag dul go tír eile sa samhradh? Cá rachaidh tú ar saoire sa samhradh? An ndéanfaidh tú cúrsa sa Ghaeltacht sa samhradh? An bhfaighidh tú sos ó na leabhair ag an deireadh seachtaine?

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 212

09/03/2022 22:37

Aonad

An fhoirm dhiúltach

An fhoirm cheisteach

An cheist dhiúltach

mé, tú, sé/sí, sibh, siad cloisfidh sé

ní chloisfidh sibh an gcloisfidh tú?

nach gcloisfidh tú?

Ith

íosfaidh siad

ní íosfaidh sí

an íosfaidh tú?

nach n-íosfaidh tú?

Tar

tiocfaidh sí

ní thiocfaidh mé

an dtiocfaidh tú?

nach dtiocfaidh tú?

Ire la n

Clois

ní thabharfaidh siad an dtabharfaidh tú? nach dtabharfaidh tú?

Beir

béarfaidh mé

ní bhéarfaidh tú an mbéarfaidh tú? nach mbéarfaidh tú? muid/sinn

Clois

cloisfimid

ní chloisfimid

an gcloisfimid?

Ith

íosfaimid

ní íosfaimid

an íosfaimid?

Tar

tiocfaimid

ní thiocfaimid

an dtiocfaimid?

Tabhair tabharfaimid

ní thabharfaimid

an dtabharfaimid? nach dtabharfaimid?

Beir

ní bhéarfaimid

an mbéarfaimid? nach mbéarfaimid?

níl aon athrú ann

nach n-íosfaimid?

nach dtiocfaimid?

Déan an tasc ar lch 108.

Scríobh

nach gcloisfimid?

om pa ny

urú/n- roimh ghuta

séimhiú

Tabhair tabharfaidh sibh

béarfaimid

An fhoirm dhearfach

Féach ar Léaráid B, Cuid 2 (lch 356).

isteal Laethanta Saoire agus Ta

An cúig beag san aimsir fháistineach

na l

Scríobh na habairtí seo san fhoirm cheisteach. Tá ceann déanta anseo duit mar shampla. 1 Íosfaimid san árasán oíche amárach. Leid: Ní bhíonn n- roimh ghuta tar éis an.

at io

An íosfaimid san árasán amárach?

2 Tabharfaidh sí dhá mhála mhóra léi ar a cuid laethanta saoire. 3 Béarfaidh Jorge ar na málaí ón timpeallán bagáiste.

Leid: timpeallán = roundabout/carousel

4 Tiocfaidh an traein ó Ghaillimh isteach ag a cúig a chlog. 5 Cloisfimid na scéalta ar fad faoin turas ó Lily.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo. I will eat dinner later. Wilma will come to the match on the bus. We will give them the tickets in the airport. Will you grab the bags in the car? Leid: beir + ar

1 2 3 4

Éisteacht

Rian 2.19

Éist leis na habairtí seo agus líon na bearnaí le briathra. 1 _______________ abhaile ar an mbus. 2 _______________ sé i lár na cathrach. 3 An _______________ Fionn tar éis an scannáin?

4 _______________ déanach don eitilt. 5 _______________ mé abhaile Dé Sathairn. 6 Ní _______________ Barbara ag an mbialann ag a seacht a chlog. 213

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 213

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

Turas ar eitleán Meaitseáil Féach ar an stór focal seo agus cuir an uimhir cheart faoi gach pictiúr. Bain úsáid as foclóir, más gá. cró an phíolóta idirchum smailc bolg an eitleáin rialtáin

6 7 8 9 10

Ire la n

píolóta aeróstach pasáiste cliatháin tuirlingt

1 2 3 4 5

na l

om pa ny

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhuine eile sa rang. An raibh tú riamh ar eitleán? An fearr leat a bheith ag taisteal i gcarr nó ar thraein? An fearr leat an bia ar thraein nó ar eitleán? Cá ndeachaigh tú ar laethanta saoire an samhradh seo caite? 5 An raibh tú riamh ar bhád? 6 An bhfuil rothar agat? 7 An mbaineann tú sult as an aerfort?

at io

1 2 3 4

Scríobh

Cleachtadh MRB 1

Scríobh iontráil dialainne faoi thuras a rinne tú le déanaí (turas thar lear/turas scoile/turas le do theaghlach, srl.). Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 43) mar chabhair duit. Critéir ratha: • • • • • •

Cén t-am ar éirigh tú an mhaidin sin? Cá raibh tú ag dul? An raibh daoine eile ag taisteal leat? An raibh ort pacáil a dhéanamh? Ar tharla aon rud suimiúil an lá sin? Cén t-am ar bhain tú an áit amach?

Déan an tasc ar lch 108.

214

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 214

09/03/2022 22:37

Aonad

Cleachtadh ar na huimhreacha Léigh na habairtí seo agus cuir na huimhreacha sna boscaí cearta. Tá an chéad cheann déanta duit mar chabhair.

Ire la n

D’éirigh mé ar a dó a chlog ar maidin chun dul chuig an aerfort. Fuair mé tacsaí le beirt eile. D’íoc mé dhá euro as buidéal uisce ón meaisín. Chaith mé daichead nóiméad ag ól cupán tae sa seomra feithimh. Chonaic mé go raibh an dara geata faoi ghlas. Sheiceáil mé ceithre mhála isteach don eitilt. Bhí ceathrar ag obair ar an deasc an lá sin. Cheannaigh mé bronntanais sna siopaí ar an tríú hurlár. Chuala mé m’ainm ar an idirchum ag a cúig a chlog. Maoluimhir

Bunuimhir

a dó

Léamh

Uimhir phearsanta

om pa ny

1 2 3 4 5 6 7 8 9

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Tasc gramadaí

Orduimhir

Léigh na habairtí thíos agus líon na sonraí ar an gclár ama bunaithe ar an eolas atá iontu.

07:55

Geata

at io

na l

1 Tá eitilt ag teacht isteach ó Londain ag Geata a Dó ag cúig chun a hocht. 2 Beidh eitilt ag dul go Barcelona ó Gheata a Cúig ag ceathrú tar éis a naoi. 3 Ag fiche tar éis a deich beidh eitilt ag dul go Páras ó Gheata a Trí. 4 Tá eitilt ag teacht isteach ó Chicago ag ceathrú chun a haon déag ag Geata a hOcht.

Eitiltí isteach

Eitiltí amach Barcelona

10:45

Scríobh Freagair na ceisteanna seo a ghabhann leis an gclár ama thuas. 1 Cé mhéad eitilt atá ar an gclár ama san iomlán? 2 Cén t-am a bheidh eitilt ag dul go dtí an Spáinn? 3 Cad é an t-am is luaithe ar an gclár ama thuas? Cuir tic leis an bhfreagra ceart.

215

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 215

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

An pháirc shiamsaíochta 2

Ire la n

om pa ny

Tascanna foclóra

1 Cuir an lipéad ceart le gach siamsaíocht.

an sleamhnán uisce an roithleagán ró

an rollchóstóir an preabchaisleán roth Ferris

Leid: timpeall agus timpeall na luascáin Leid: suas agus síos

halla na scáthán traein na dtaibhsí na tuairteáin Leid: gluaisteáin an bhean feasa

Gaeilge

Béarla

2 3

Béarla

rollercoaster

bouncy castle

carousel

bumper cars

swings

hall of mirrors

water slide

ghost train

Ferris wheel

Gaeilge

fortune teller

at io

na l

2 Cuir an focal Gaeilge ceart le gach focal Béarla.

Léamh

Léigh an t-alt thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

George Washington Gale Ferris Óg (14 Feabhra 1859–22 Samhain 1896).

B’innealtóir é. Rugadh in Illinois sna Stáit Aontaithe é. Sa bhliain 1893 chruthaigh sé an chéad roth Ferris do thionól a bhí ar siúl i gCathair Chicago. Bhí deartháir níos sine aige darbh ainm Frederick.

1 Cén bhliain a fuair George Washington Gale Ferris Óg bás? 2 Cár rugadh é? 3 Cén t-ainm a bhí ar a dheartháir?

Blag

Cleachtadh MRB 1

Déan na tascanna ar lch 109.

Scríobh blag san aimsir fháistineach faoi lá a chaithfidh tú i bpáirc shiamsaíochta. Bain úsáid as an liosta briathra seo agus as an acmhainn punainne (lch 45) mar chabhair duit.

216

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 216

bain + sult, buail + le, caith, ceannaigh, críochnaigh, cuir, fág, feic, gortaigh, imir, íoc + as, ith, labhair + le, léim, ól, rith, siúil, sroich, téigh, tosaigh

09/03/2022 22:37

Aonad

Meaitseáil na ceisteanna seo leis na freagraí cearta.

A Cathain/Cén t-am a bheidh an bus ag imeacht? B Cá mbeidh tú ag fanacht? Leid: Cá + urú C Cé eile a bheidh ag taisteal leat? D Cad a íosfaidh tú san óstán anocht? E Conas a rachaidh sibh chuig an gcaisleán? F Cén fáth nach rachaidh tú ar ais ansin? C

Tasc foclóra Líon an ghreille seo. An ceistfhocal

Cá?

Cé?

Éisteacht

Ire la n

Cathain?

Cén fáth?

How?

What?

An Béarla

Mar ní raibh an trá go deas. Beidh sé ag imeacht ag a cúig. Tiocfaidh Peadar liom. Rachaimid ar mhionbhus. Beidh seomra againn in óstán sa cheantar. 6 Beidh sicín agus sceallóga agam.

om pa ny

1 2 3 4 5

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Meaitseáil

Na ceisteanna

Rian 2.20

at io

_______________ bhfuair tú an pictiúr sin? _______________ ndeachaigh tú Dé Sathairn? _______________ _______________ a bhfuil tú sa Ghaeltacht inniu? _______________ a chonaic tú an Mona Lisa? _______________ a chuaigh go dtí an trá ar maidin? _______________ a bheidh an aimsir amárach? / _______________ _______________ a mbeidh an aimsir amárach?

1 2 3 4 5 6

na l

Éist leis an taifeadadh agus cuir an ceistfhocal ceart isteach i ngach ceist sa liosta seo.

Tasc pictiúr

Cuir ceist le gach pictiúr thíos. Tá an chéad fhocal tugtha duit i ngach cás.

1 Cathain...?

2 Cá...?

3 Cén fáth...?

4 Cé...?

5 Conas...?

6 Cad...?

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 217

217

09/03/2022 22:37

Croí na Gaeilge 2

Dán: ‘An Ghealach’ Tá téarmaí filíochta le fáil ar lch 372. Rian 2.21

Literature

Éist leis an dán agus lean na focail i do leabhar ag an am céanna. teideal an dáin AN GHEALACH le Caitríona Ní Chléirchín

Ire la n

ainm an fhile

faoi cheilt3

áilleacht na hoíche

i gceo

réalt rúnda2

thar pháirc is chrainn

a ritheann romham

a eitlíonn sí,

om pa ny

Sí banríon na spéartha1 í

mo chara ar an bhóthar*

Éisteacht agus léamh

ag scaipeadh4 scáileanna. baclainn.5 Tá an tír ina baclainn

ar turas

Mo spéirbhean. spéirbhean 6

sa dorchadas

Mo chroí rúnda.

a haghaidh anois

* canúint Uladh

na l

Nóta faoin bhfile

at io

Is file, criticeoir7 agus léachtóir8 le Gaeilge in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath í Caitríona Ní Chléirchín. Is as Contae Mhuineacháin ó dhúchas di. Bhuaigh a céad chnuasach filíochta, Crithloinnir (2010), an chéad duais san Oireachtas i gComórtas na Scríbhneoirí Úra 2010. Bhuaigh a dara cnuasach, An Bhrídeach Sí (2014), Duais Mhichíl Uí Airtnéide sa bhliain 2015. Chríochnaigh sí a dochtúireacht9 ar fhilíocht Nuala Ní Dhomhnaill agus Biddy Jenkinson in 2014. Foilsíodh dánta dá cuid in Comhar, Irish Pages, Cyphers, An tUltach, An Guth agus foilseacháin eile.

Fíor nó bréagach?

Léigh an dán arís. An bhfuil na habairtí thíos fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

Déan na tascanna ar lgh 110–11.

✔

✘

1 Tá an file ag labhairt faoin ngrian.

2 Is í an ghealach banríon na spéartha. 3 Tá an file ar turas san oíche. 4 Tá an oíche ceomhar. 5 Níl grá ag an bhfile don ghealach. 6 Tá an ghealach cosúil le spéirbhean. 1

218

of the skies

6 goddess

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 218

secret critic 2

3 hidden 8 lecturer

casting doctorate 4

in her arms

09/03/2022 22:37

Aonad

Scríobh

3 Ainmnigh duais amháin a bhuaigh sí.

Scéalchlár

Ire la n

Féach ar an scéalchlár seo agus dear do chuid féin le cur síos a dhéanamh ar an dán. Labhair os comhair an ranga faoi.

1 Cén post atá ag Caitríona Ní Chléirchín? 2 Cad as di?

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Freagair na ceisteanna seo a leanas.

om pa ny

Téann an file ar turas Níl eagla uirthi roimh Is spéirbhean í an san oíche. an dorchadas mar tá ghealach, dar leis an bhfile. a gealach féin aici.

Cúinne na gramadaí Déan na tascanna seo.

Tá áthas ar an bhfile agus leanfaidh sí solas na gealaí go deo.

at io

Léamh

na l

1 Aimsigh dhá shampla den aidiacht shealbhach sa dán. Leid: mo, do, a, ár, bhur 2 Aimsigh na réamhfhocail shimplí seo (on, in the, under, in, over) sa dán. Tá ceann amháin déanta duit mar chabhair. Sampla: on = ar 3 Aimsigh deich n-ainmfhocal (duine/rud/áit) atá sa dán. ‘An Ghealach’

Léigh an dán arís (féach ar lch 218). Bain úsáid as na frásaí sa bhosca focal thíos le teideal a chur ar gach íomhá. Scríobh ord na n-íomhánna faoi na pictiúir. ________________________

________________________ ________________________

________________________

Bosca focal Ar Turas, Mo Spéirbhean, Banríon na Spéartha, an chéad íomhá, an dara híomhá, an tríú híomhá

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 219

219

09/03/2022 22:38

Léamh

Cén íomhá ón tasc ag bun leathanaigh 219 atá á plé sna habairtí thíos? 1 Cruthaíonn an file íomhá ghléineach1 de dhuine ar turas i solas na gealaí. _______________ _______________ 2 Tá an ghealach cosúil le banríon, dar leis an bhfile. Faigheann an duine seo sólás2 ón

ngealach agus tugann an ghealach fuinneamh3 agus cosaint4 di. Is í banríon na spéartha

Ire la n

í an ghealach. _______________ _______________ _______________

3 Déanann an file cur síos ar bhean atá fíorálainn agus tugann sí ‘mo spéirbhean’ uirthi. Is comhfhocal5 é ‘spéirbhean’. Ciallaíonn sé gur bean álainn í an duine seo agus gur bean

ón spéir í. _______________ _______________

Téamaí an dáin

om pa ny

Is iad turas saoil an duine agus áilleacht na hoíche na téamaí is láidre sa dán seo. Pléann an file an caidreamh6 idir an ghealach agus an duine agus an ról ata ag an gcaidreamh seo i dturas saoil an duine. Tá an ghealach cumhachtach7 agus faigheann an léitheoir fuinneamh uaithi, dár leis an bhfile. Is réalta eolais8 í an ghealach. Cuireann sí comhairle9 ar dhaoine.

na l

Chomh maith le turas saoil an duine, déanann an file cur síos ar áilleacht na hoíche. Is léir go dtéann an file amach ar shiúlóid istoíche. Tá an file ar a suaimhneas10 sa dorchadas11 toisc go dtugann an ghealach cosaint di.

at io

Mothúcháin an dáin

Is é an t-áthas an mothúchán is láidre sa dán. Tá an file ar turas agus tá solas na gealaí ag lonrú anuas uirthi. Tá áthas uirthi agus tá sí ar a suaimhneas mar tá sí ag leanúint a turais féin.

Teideal an dáin

‘An Ghealach’ is ea teideal an dáin seo. Is teideal gearr é – tá a fhios ag an léitheoir ón teideal go bhfuil an dán dírithe ar12 an ngealach. Thaitin teideal an dáin seo go mór leis an léitheoir. Bhí sé an-éasca le tuiscint agus thug sé píosa eolais don léitheoir faoin dán.

220

vivid image

7 powerful

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 220

comfort guiding light 2

energy 9 guidance

5 compound word protection 10 comfortable 11 darkness

relationship focused on

09/03/2022 22:38

Aonad

Léamh

at io

na l

om pa ny

Ire la n

1 uaim 2 meafar 3 pearsantú

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Caith súil ar an dán arís (lch 218) agus aimsigh sampla de na rudaí thíosluaite.

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar dhuine eile sa rang.

Cé acu is fearr leat, an mhaidin nó an oíche? Cé hí nó cad í do ‘réalta eolais’? Cé a chuireann comhairle ort? An mbíonn eagla ort roimh an dorchadas? Ar mhaith leat dul amach ag siúl istoíche?

1 2 3 4 5

Cleachtadh MRB 2

Labhairt

Tarraing pictiúr díot féin ar turas a ndeachaigh tú air le déanaí. Labhair os comhair an ranga faoi. Is féidir é sin a dhéanamh le grianghraf, más maith leat. Is féidir úsáid a bhaint as teimpléad bán san acmhainn punainne (lgh 65–70) más maith leat. Critéir ratha: • • • • •

Cá raibh tú? Cé a bhí leat? Cad iad na rudaí ab fhearr leat faoin turas? An raibh aon rud ann nár thaitin leat? Conas a bhí an aimsir? 221

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 221

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

Na céimeanna comparáide Aidiachtaí rialta -úil dathúil

guta

eile

tábhachtach

cliste

gorm

An bhreischéim níos dathúla

níos tábhachtaí

níos cliste

níos goirme

An tsárchéim

is tábhachtaí

is cliste

is dathúla

is goirme

Scríobh

1 costasach

Líon na bearnaí sa ghreille seo bunaithe ar an eolas thuas. Tá cúpla ceann déanta duit mar shamplaí. An aidiacht

An bhreischéim

An tsárchéim

om pa ny

níos costasaí

An aidiacht

-ach

Ire la n

An chríoch

2 gorm 3 fliuch 4 meirbh

is meirbhe

5 scamallach 6 stairiúil

is stairiúla

níos tapúla

8 uaigneach

níos uaigní Leid: caol le caol

na l

7 tapúil

Tasc foclóra

at io

Cuir an uimhir cheart ón tasc thuas faoi gach focal Béarla. Déan miontaighde san fhoclóir, más gá. B quick

C blue

D humid

E costly

F cloudy

G lonely

H historical

A wet

Tasc gramadaí

Faigh réidh leis na lúibíní sna habairtí seo agus athraigh na haidiachtaí.

1 Tá an spéir níos (gorm) inniu ná mar a bhí inné. 2 Is cinnte go raibh an aimsir níos (meirbh) inné. 3 Beidh an t-óstán níos (costasach) ná an brú óige.1

4 Is é inniu an lá is (fliuch) go dtí seo. 5 Ceapaim go mbeidh an traein níos (tapúil) ná an bus. 6 Tá Londain níos (stairiúil) ná Las Vegas.

Tá níos mó aidiachtaí rialta san amhrán ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’ de chuid Kíla in Aonad 7. Féach ar lch 250.

222

youth hostel

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 222

09/03/2022 22:38

Aonad

An bhreischéim

An tsárchéim

big

níos mó

is mó

beag

small

níos lú

is lú

fada

long

níos faide

is faide

sean

old

níos sine

is sine

maith

good

níos fearr

is fearr

dona

bad

níos measa

is measa

álainn

beautiful

níos áille

is áille

warm

níos teo

is teo

om pa ny

mór

Ire la n

An Béarla

An aidiacht

Féach ar an ngreille seo. Seo iad na céimeanna comparáide neamhrialta is coitianta sa Ghaeilge.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Aidiachtaí neamhrialta

Tasc gramadaí

Faigh réidh leis na lúibíní sna habairtí seo agus athraigh na haidiachtaí.

na l

Ceapaim go bhfuil Éire ar an tír is (álainn) ar domhan. Tá Nua-Eabhrac níos (mór) ná Baile Átha Cliath. Tá Baile Átha Cliath níos (sean) ná Nua-Eabhrac. Tá an Danóib níos (fada) ná abhainn na Sionainne. Is cinnte go raibh an dara lá níos (maith) ná an chéad lá. Beidh na seomraí san óstán eile níos (beag) ná na cinn atá anseo. Is é sin an trá is (fada) ón óstán. An bhfuil aon rud níos (dona) ná an bháisteach agus tú ag sú na gréine?

Aistriúchán

at io

1 2 3 4 5 6 7 8

England is bigger than Ireland. Today is warmer than yesterday. The water is bluer today. The castle is older than our house. This place is more beautiful. This hotel is better.

Déan an tasc ar lch 112.

Tá eolas faoin mbreischéim agus faoin tsárchéim ar teanglann.ie.

1 2 3 4 5 6

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas.

223

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 223

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

An traein faoi thalamh Léamh

Scríobh Freagair na ceisteanna seo. Cuir tic leis na freagraí cearta. 1 Cé mhéad líne atá sa ghréasán1 seo? dhá ceann

cúig cinn

om pa ny

ceithre cinn

Ire la n

Féach ar an léarscáil seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann léi.

2 Cén líne atá níos faide, an ceann dubh nó an ceann glas? an ceann dubh

an ceann glas

Foinse: MetroMapMaker.com

3 An bhfuil An Leabharlann agus An Trá ar an líne chéanna? tá

níl

Éisteacht

Rian 2.22

Éist leis an taifeadadh seo agus lean an téacs sa leabhar sula ndéanann tú an tasc a ghabhann leis.

at io

na l

Shiúil mé chuig an stáisiún agus d’fhéach mé ar an gclár eolais. Chonaic mé go raibh traein ag imeacht ó Ardán 4 i gceann sé nóiméad. Labhair mé le duine in oifig na dticéad. Cheannaigh mé ticéad singil mar ní raibh go leor airgid agam do thicéad fillte. Ansin rith mé chuig an ngeata casta. Is ar éigean gur éirigh liom an traein a fháil.

Tasc foclóra

Aimsigh na focail seo ar tearma.ie.

1 clár eolais 2 ardán

3 oifig na dticéad 4 ticéad singil

5 ticéad fillte 6 geata casta

Scríobh

Roghnaigh ceann de na tascanna seo.

A Téigh ar an suíomh idirlín metromapmaker.com nó a mhacasamhail agus dear gréasán traenacha faoi thalamh bunaithe ar na háiteanna i do cheantar féin. B Tarraing pictiúr de thraein faoi thalamh le roinnt línte sa ghréasán.

Critéir ratha: • Cuir do theach ar líne amháin. • Cuir ar a laghad trí líne sa ghréasán. • Cuir ar a laghad seacht stáisiún sa ghréasán. • Scríobh cúig cheist a ghabhann leis an léarscáil.

Moladh Thig leat machnamh a dhéanamh ar an tasc seo agus an obair thaighde a chur i do phunann.

Is féidir logainmneacha éagsúla a aimsiú ar logainm.ie.

224

network

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 224

09/03/2022 22:38

Aonad

Lá in Barcelona

Sorcha Nic Mhathúna An 15 Bealtaine 2022 An Ghaeilge

om pa ny

Dhá bhliana ó shin chuaigh mé agus mo theaghlach ar laethanta saoire chuig an Spáinn. D’fhaneamar in óstán in Barcelona. An chéad oíche ní chaigh mé amach mar bhí tuirse an domhan orm. An maidin dar gcionn, d’éiríomar go luath agus chuamar go dtí an phairc uisce. Bhí orainn traein faoin talamh a fháil chuig an áit. Bhí an traein ar an dara ardán. Shiúlamar istigh sa pháirc ag a deich a clog. Níos déanach sa lá, bhí picnic againn sa pháirc uisce.

Ceartúcháin: Nótaí an mhúinteora 1 bí cúramach leis an ainmfhocal bliain 2 leathan le leathan 3 an sé mór (an fhoirm dhiúltach) 4 an tuiseal ginideach 5 cuireann an séimhiú ar ainmfhocal baininscneach 6 ná déan dearmad ar an bhfada 7 cuireann na horduimhreacha (seachas an chéad) chéad h roimh ghuta 8 suíomh nó gníomh? 9 an clog/a trí a chlog/dhá uair an chloig 10 an bhreischéim

Teideal an Ailt: Laethanta saoire thar lear (an chéad dréacht)

Ire la n

Mar chuid dá punann, bhí ar Shorcha alt a scríobh faoin lá a chaith sí ar saoire thar lear. Tá naoi mbotún déanta aici ina céad dréacht. Féach ar nótaí an mhúinteora. Ansin déan na ceisteanna ilroghnacha.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Léamh

na l

Scríobh

at io

Roghnaigh an ceartúchán cuí le haghaidh gach botúin. A

blianta

bhliain

2 D’fhanamar

Fanamar

D’fhan siad

3 rachaidh

dheachaigh

ndeachaigh

4 ndomhain

dhomhan

domhain

5 mhaidin

maidine

maidineacha

6 páirceanna

páirce

pháirc

hardán

hardáin

8 amach

isteach

amuigh

9 chlog

cloig

chloig

dhéanach

déanta

1 bliain

7 ardáin

10 déanaí

Idirghníomhú cainte Déan seiceáil ar obair duine éigin eile sa rang agus lig dó/di seiceáil a dhéanamh ar na freagraí atá agatsa. Labhair faoin bhfáth atá agat le haghaidh gach freagra.

Éisteacht

Rian 2.23

Éist leis an duine ag litriú na bhfreagraí anseo agus ceartaigh na freagraí atá agat. 225

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 225

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

Lá ar an trá Tasc foclóra Nod Déan na cinn is éasca ar dtús.

om pa ny

at io

na l

Ire la n

buicéad, deilf, feamainn, gaineamh, gliomach, murlach, portán, siorc, sliogán, smugairle róin, spád, spallaí

Féach ar an mbosca focal seo a bhaineann leis an trá agus cuir an focal ceart faoi gach pictiúr. Gheobhaidh tú gach focal anseo i d’fhoclóir nó ar teanglann.ie.

Scríobh

Féach ar Léaráid D, Cuid 1 (lch 362).

Cuir focail in ionad na bpictiúr sna habairtí seo. Athraigh na focail más gá.

Th ©

2 Chonaic Jackson

1 Chaith Philomena na

ar an

3 Bhí dath donn ar an

4 Léim an

as an

5 Chonaic mé

faoin

6 Rinne siad gallúnach leis an

Cogar Some words take an urú!

. LG

Déan na tascanna ar lch 113.

226

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 226

09/03/2022 22:38

Aonad

Éisteacht

Rian 2.24

Cár chuir an duine seo an gaineamh? Cad a bhí ar an trá? Céard a chaith an duine seo san uisce? Cá raibh Felicia ina luí? Cá raibh Mamó ina suí? Cé a shiúil chuig an trá le hÁine? Cad a d’ól an cailín lena ceapaire? Cad a bhí in aice leis an bportán?

Ire la n

Scríobh

Féach ar Léaráid B, lgh 354 agus 356.

om pa ny

Féach ar na habairtí thíos agus athscríobh san aimsir fháistineach iad. Athraigh na briathra sa chló trom.

Chonaic mé a lán daoine ar an trá. Ní raibh scamall sa spéir. D’itheamar ceapairí ag a trí a chlog. Leid: muid/sinn Chuala Kim na faoileáin ag canadh. An ndeachaigh tú ag snámh? An bhfuair tú uachtar reoite ón veain?

Tasc pictiúir

na l

1 2 3 4 5 6

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 176–80.

1 2 3 4 5 6 7 8

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Éist leis an taifeadadh seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

at io

Scríobh cúpla abairt faoin bpictiúr thíos. Critéir ratha:

Luaigh na rudaí seo a leanas: • An aimsir • Líon na ndaoine • Na dathanna • Na héadaí

227

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 227

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

Slí an Atlantaigh Fhiáin Léamh

Contae

Fíric fhánach

Ire la n

Áit

Is bealach turasóireachta é Slí an Atlantaigh Fhiáin. Téann sé ó Inis Eoghain i gContae Dhún na nGall sa tuaisceart chomh fada le Cionn tSáile i gContae Chorcaí i ndeisceart na tíre. Osclaíodh an bealach seo go hoifigiúil sa bhliain 2014. Léigh na sonraí seo thíos. Contae Dhún na nGall

Is é seo an pointe is faide ó thuaidh1 in Éirinn.

An Mullach Mór

Contae Shligigh

Téann daoine ag surfáil sa cheantar seo.

An Tulachán

Contae Liatroma

Is é seo an tsráidbhaile is faide ó thuaidh i Liatroim.

Acaill

Contae Mhaigh Eo

Is oileán é seo a bhfuil droichead chuig an mórthír2 aige.

An Clochán

Contae na Gaillimhe

Is é seo an baile is mó i gConamara.

Boireann

Contae an Chláir

Cuan an Daingin

Contae Chiarraí

Na Blascaodaí

Contae Chiarraí

Cionn tSáile

Contae Chiarraí

om pa ny

Contae Luimnigh

Tá na haillte3 seo 214 mhéadar ar airde. Thosaigh daoine ag eitilt ó Fhaing thar an Atlantach go Meiriceá in 1937.

Is féidir bád a fháil ón gcuan4 seo chuig na Blascaodaí agus oileáin eile.

Bhí Peig Sayers agus scríbhneoirí eile ina gcónaí anseo.

Tharla Cath5 Chionn tSáile sa bhliain 1601.

at io

na l

Faing

Is ceantar é seo atá lán le bláthanna speisialta.

Aillte an Mhothair Contae an Chláir

Cionn Mhálanna

Seo bád aeir i bhFaing in 1937. © Foynes Flying Boat & Maritime Museum

Seo an Fear Marbh, ceann de na Blascaodaí. Tá cruth an oileáin ar nós fear mór atá ina luí ar an uisce san fharraige.

Tá an duine sa phictiúr seo ag marcaíocht na dtonnta ar an Mullach Mór i gContae Shligigh.

Scríobh

228

Féach ar an eolas thuas agus freagair na ceisteanna seo. 1 2 3 4 5 6 1

Cén contae ina bhfuil Cuan an Daingin? Ainmnigh ceithre chontae atá ar Shlí an Atlantaigh Fhiáin. Cad é an pointe is faide ó thuaidh in Éirinn? Cé mhéad bliain ó shin a d’oscail Slí an Atlantaigh Fhiáin? Conas is féidir leat dul ó Acaill go dtí an mhórthír? Cén contae ina bhfuil an Fear Marbh? most northerly

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 228

mainland

cliffs

4 bay

battle

09/03/2022 22:38

Aonad

Turas go dtí Caisleán Bhun Raite agus an Daonpháirc

Ire la n

Logan is ainm dom agus is scoláire mé sa mheánscoil Ag Foghlaim le Chéile i gCathair Luimnigh. Chuaigh mé ar turas in éineacht le mo rang chuig an gcaisleán i mBun Raite. Lá fliuch a bhí ann agus bhí go leor scamall sa spéir. Bhuaileamar le chéile ag an scoil ag fiche chun a naoi. Thaistealaíomar ar bhus chuig an áit. Bhí sceitimíní ar gach daoine agus muid ag caint ar an mbealach go dtí Bun Raite. Níor ghlac sé ach thart ar 30 nóiméad le dul ann.

Léigh an t-alt seo agus déan na tascanna a bhaineann leis.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Léamh

om pa ny

Shroich an bus an áit ag leathuair tar éis a naoi. Bhuail treoraí1 linn. Thug an treoraí go leor eolais dúinn faoi stair an chaisleáin. Bhain mé an-sult as sin mar cuirim suim mhór sa stair. Chuamar go dtí barr an chaisleáin agus bhí an radharc go hiontach. Ansin shiúlamar ón gcaisleán chuig an sráidbhaile (an daonpháirc2). Bhí bunscoil ann agus siopa ina raibh seanmhilseáin ar fáil. Chonaic mé ainmhithe ón bhfeirm ag rith timpeall. Mar aon leis an méid sin, bhí teach tábhairne agus siopa poitigéara sa sráidbhaile. Bhí na foirgnimh3 go léir lán le seantroscán agus uirlisí éagsúla ón ochtú haois déag.

at io

Scríobh

na l

Tar éis cúpla uair an chloig bhí ocras orainn ar fad agus chuamar go dtí bialann in aice leis an gcaisleán. Bhí ceapairí agus anraith4 againn ag deich tar éis a dó. D’ól mé buidéal uisce freisin mar bhí tart orm mar aon leis an ocras. Ansin d’fhilleamar chuig an mbus agus thugamar aghaidh ar an scoil arís. Bhaineamar an scoil amach ag leathuair tar éis a trí. Bhain mé an-taitneamh as an lá. Ag an deireadh is cinnte go raibh tuirse orm. © Caisleán Bhun Raite

Déan na tascanna seo. Buntuiscint 1 Pioc amach trí mhothúchán ón léamhthuiscint. 2 Cuir an uimhir cheart faoi gach clog.

1 Bhí ceapairí acu. 2 D’fhill siad ar an scoil ag deireadh an lae. B

3 Bhain siad an caisleán amach. 4 Bhuail siad le chéile ag an scoil ag tús an lae.

3 Cén fáth a ndeachaigh siad chuig an mbialann? Léirthuiscint 4 Ar mhaith leat dul go dtí an caisleán seo? Tabhair dhá fháth le do fhreagra.

Taighde

Aimsigh an contae ina bhfuil Caisleán Bhun Raite. Is féidir an t-eolas a fháil ar logainm.ie.

guide

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 229

folk park

buildings

soup

229

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

An Blascaod Mór Léamh

Ire la n

Léigh an t-alt seo faoin mBlascaod Mór.

Tá An Blascaod Mór suite1 thart ar cheithre chiliméadar2 amach ó Chorca Dhuibhne i gContae Chiarraí. Is ceann den ghrúpa oileán darbh ainm Na Blascaodaí é. Tá sé oileán ann in iomlán3 – An Blascaod Mór, Beiginis, Inis Tuaisceart, Inis na Bró, Inis Mhic Aoibhleáin, agus An Tiaracht.

Tá a fhios againn go raibh daoine ina gcónaí ar an oileán ar feadh ar a laghad trí chéad bliain, ach d’fhág na daoine deireanacha i 1953. Faoin am sin, ní raibh ach oifig an phoist fágtha ar an oileán. Bhí scoil ann ar feadh roinnt mhaith blianta, ach dhún sé i 1941.

na l

om pa ny

Ní chónaíonn daoine ar an oileán anois, ach tagann daoine ar cuairt le linn an tsamhraidh chun foghlaim faoin oileán. Bhí an-saibhreas cultúrtha4 ag baint le muintir na n-oileán, agus tháinig scoláirí acadúla ar cuairt ann ó dheireadh an naoú haois déag go dtí tús an fichiú haois déag. Rinne siad staidéar ar na hoileánaigh, agus spreag siad roinnt daoine ón oileán chun leabhair a scríobh. I measc na leabhar seo bhí An tOileánach le Tomás Ó Criomhthain, Peig le Peig Sayers agus Fiche Bliain ag Fás le Muiris Ó Súilleabháin.

at io

Bíonn seirbhís báid go dtí an t-oileán i rith an tsamhraidh má bhíonn sé sábháilte,5 ach ní bhíonn an aimsir maith go leor uaireanta. Níl áiseanna6 ar an mBlascaod Mór, ach tá caifé agus brú7 i gceann de na seantithe a bhíonn ar oscailt sa samhradh roinnt blianta.

Ionad an Bhlascaoid

Tá Ionad an Bhlascaoid lonnaithe8 i nDún Chaoin, i gContae Chiarraí. Is féidir foghlaim ansin faoi scéal an oileáin. Tá taispeántais ann faoi ghnáthshaol na ndaoine. Bhíodh muintir an oileáin ag feirmeoireacht agus ag iascaireacht mar shlí bheatha. De ghnáth bíonn an t-ionad ar oscailt ó mhí an Mhárta go mí Dheireadh Fómhair. Is féidir turas fíorúil9 a dhéanamh tríd an suíomh idirlín.

Taighde Téigh ar turas ar líne chuig Ionad an Bhlascaoid (blasket.ie/ga/turas-ar-line). Roghnaigh ceann de na teidil agus scríobh síos dhá fhíric a d’fhoghlaim tú faoin mBlascaod Mór.

Logainm

Bain úsáid as logainm.ie le níos mó eolais a aimsiú faoin logainm an Blascaod Mór. 1

230

situated facilities

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 230

2 7

kilometres hostel

in total located 3

great cultural richness virtual 4

safe

09/03/2022 22:38

Aonad

Léigh an t-alt seo. Caith súil ar an gclár faisnéise PEIG ar sheinnteoir TG4.

Ire la n

Is iad Tomás Ó Criomhthain, Peig Sayers agus Muiris Ó Súilleabháin na daoine is mó clú1 ón oileán. Is minic a dhéanann daoine tagairt2 do Pheig agus iad ag labhairt faoin teanga. Bhí leabhar dá cuid ar shiollabas na hArdteistiméireachta3 thart ar 25 bliain ó shin. Is minic a chuireann daoine áirithe an milleán ar Pheig nuair a bhíonn drochdhearcadh4 ag daoine i leith na teanga.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Léamh

Daoine cáiliúla an Bhlascaoid Mhóir

om pa ny

Chuir Sinéad Ní Uallacháin clár TG4 i láthair faoi oidhreacht5 Pheig sa bhliain 2021. D’fhéach Sinéad ar shaol agus oidhreacht na mná Gaeltachta. Chuaigh sí ‘ar aistear’ chun scéal Pheig © Cathal Mac an Bheatha i gcomhthéacs6 an lae inniu a fhiosrú agus í ag iarraidh a fháil amach ‘an bhfuil meon7 na tíre athraithe blianta fada tar éis dá leabhar a bheith ar shiollabas na hArdteiste?’

Cleachtadh MRB 1

Taighde

at io

na l

Bhuail Sinéad le réimse leathan daoine8 ar an gclár, idir shaineolaithe ar bhéaloideas na hÉireann, dhaoine as ceantar dúchais Pheig féin, agus fiú daoine ar nós Sharon Granahan a bhfuil tatú de Pheig ar a lámh. Chum an file iomráiteach9 Nuala Ní Dhomhnaill dán nua faoi Pheig Sayers le haghaidh an chláir. © TG4

Bain úsáid as an idirlíon le heolas a bhailiú faoi Thomás Ó Criomhthain nó faoi Mhuiris Ó Súilleabháin. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 47) mar chabhair duit. Critéir ratha:

Bailigh an t-eolas seo a leanas: • Áit bhreithe • Dáta breithe • Dhá fhíric faoina shaol pearsanta • Dhá fhíric faoina shaol oibre • Bás © Cnuasach Bhéaloideas Éireann

1 6

2 reference most famous 7 context perspective

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 231

Leaving Cert syllabus range of people

8 wide

bad attitude renowned 4

heritage

231

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

om pa ny

Ire la n

Léarscáil na hEorpa

Is sampla den tuiseal ginideach é

léarscáil na hEorpa.

Idirghníomhú cainte

at io

Cad is ainm don tír in aice leis an bPortaingéil? Cén tír atá idir an Iorua agus an Fhionlainn? Cad is ainm don ríocht in aice le hÉirinn? Cén tír atá idir an Bhealarúis agus an Ghearmáin? Ainmnigh tír ar an léarscáil a thosaíonn le P. Ainmnigh tír ar an léarscáil a thosaíonn le I.

1 2 3 4 5 6

na l

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang agus freagair don duine sin freisin iad.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar an dá cheist seo agus freagair iad.

1 What is the biggest country on the map? 2 What is the smallest country on the map?

Taighde Déan taighde faoi cheann de na tíortha san Eoraip. Coinnigh an cháipéis i do phunann nuair atá sí déanta agat. Critéir ratha: • Cad é daonáireamh1 na tíre sin? • Cad is ainm don phríomhchathair2? (as Gaeilge, dar ndóigh) • Cad iad na dathanna atá ar an mbrat náisiúnta3?

232

population

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 232

capital city

3 national

flag

09/03/2022 22:38

Aonad

Turas san Eoraip

Ceisteanna

Freagraí Is maith.

2 An dtaitníonn aimsir fhuar leat?

Taitníonn. Ní thaitníonn.

3 An mbíonn eagla ort roimh eitleán?

Bíonn.

4 An dtagann tinneas farraige ort?

Tagann.

5 An dtéann tú ag snámh go minic?

Téim.

Ní théim.

6 An dtugann tú cuairt ar na hiontais agus tú thar lear?

Tugaim.

Ní thugaim.

Ire la n

1 An maith leat an ghrian?

Ní bhíonn.

Ní thagann.

om pa ny

7 An maith leat bia nua a thriail?

Ní maith.

Bhuaigh tú an crannchur náisiúnta le déanaí agus ba mhaith leat dul ar turas san Eoraip. Freagair na ceisteanna thíos le fáil amach cá mbeidh tú ag dul!

Is maith.

Ní maith.

Tá.

Níl.

Tugaim.

Ní thugaim.

10 An léann tú leabhair agus tú ar do chuid laethanta saoire?

Léim.

Ní léim.

11 An dtaitníonn an trá leat?

Taitníonn. Ní thaitníonn.

8 An bhfuil aon teanga eile agat?

9 An dtugann tú cuairt ar iarsmalanna agus tú thar lear?

Téim.

Ní théim.

13 An maith leat dul ag siopadóireacht?

Is maith.

Ní maith.

na l

12 An dtéann tú ag rothaíocht agus tú thar lear?

Ní éirím.

at io

14 An éiríonn tú go moch agus tú ar do chuid laethanta saoire? Éirím.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Ceistiúchán

Níos mó ná seacht bhfreagra dhearfacha Ba chóir duit dul ar saoire chuig an Algarve. Is iomaí trá álainn atá sa cheantar seo i ndeisceart na Portaingéile agus beidh tú in ann an lá ar fad a chaitheamh i do luí ar an trá, ag léamh agus ag snámh. Ceantar mór turasóireachta atá ann, mar sin tiocfaidh tú ar neart bialann a fhreastalaíonn ar lucht na hÉireann, ach é sin ráite, is fiú go mór triail a bhaint as bia speisialta na háite – pastel de nata.

Níos mó ná seacht bhfreagra dhiúltacha Ba chóir duit dul ar cuairt chuig Páras. Is cathair an-fhaiseanta í Páras agus spreagann sé ealaín sna cuairteoirí. Tá siopaí faisin de gach saghas i bPáras. D’fhéadfá feisteas nua a cheannach duit féin nó dul ag siopadóireacht fuinneoige! Is maith leis na Francaigh nuair atá Fraincis agat. Beidh ort cúpla focal a chleachtadh roimh an turas!

233

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 233

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

An réamhfhocal ar + +

muid/sinn forainm

= =

orainn forainm réamhfhoclach

orm

ar an + urú

ar orm Sheán

Sampla: ar an mbord

orm ort

ar = on

tú

mé

air = on it/on him

im sé

air

sé

orainn

Ar gan séimhiú Staid nó mothúchán ar bís ar bord ar buile ar cíos ar iasacht ar meisce

Scríobh

ar bhord = on a table ar bord = on board

at io

na l

Ar + séimhiú (más féidir) Áit nó suíomh ar bhalla ar bhord ar chapall ar chathaoir ar mhadra ar rothar

om pa ny

uirthi

oraibh

ar sí

siad

muid/sinn

orthu

Féach ar lch 320.

ar réamhfhocal

Ire la n

Rialacha

Bain amach na lúibíní agus athscríobh na habairtí seo. Cuir isteach an leagan ceart den fhorainm réamhfhoclach. 1 Ní raibh áthas (ar + muid/sinn) mar thosaigh sé ag cur báistí ar an trá. 2 Bhí brón (ar + mé) ar an lá deireanach de na laethanta saoire. 3 Bhí eagla (ar + sí) nuair a thosaigh an t-eitleán ag teacht anuas. 4 Tháinig sceitimíní (ar + sé) nuair a chuala sé go raibh siad ag dul go Disneyland. 5 Is cinnte go raibh tuirse (ar + siad) mar chaith siad an lá ag siúl sna sléibhte. 6 An raibh imní (ar + tú) nuair a theip ar an leictreachas san óstán?

Tasc ealaíne

Féach ar na focail i gcló trom sa tasc thuas. Tarraing emoji le haghaidh gach mothúcháin. Úsáid an foclóir mar chabhair duit.

Cúinne na gramadaí

234

Scríobh amach na habairtí seo agus tóg amach na lúibíní. Cuir isteach an leagan ceart den ainmfhocal. 4 Thit mé i mo chodladh ar an (leaba). 1 Chuir mé mo mhála ar an (cathaoir). 5 Chaill sé a sparán ar an (bus). 2 D’fhág sí a spúnóg ar an (pláta). 6 Chroch Shannon a cóta ar an (geata). 3 D’imríomar abhaile ar an (traein).

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 234

09/03/2022 22:38

Aonad

Wild Irish Retreat – Díseart Léigh an t-alt thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Ire la n of

om pa ny

Bíonn imeachtaí éagsúla2 á reáchtáil acu do gach aon díseart. Bíonn díseart trí lá le ióga,3 machnamh,4 iománaíocht, sealgaireacht5 bia fiáin agus mionchíoradh6 ar an teanga ar siúl i mí Aibreáin. Grianstad is ainm don díseart a bhíonn ar siúl sa samhradh. Déanann siad ceiliúradh7 ar an tseanfhéile Cheilteach inár dteanga ársa ag suíomh naofa8 in iarthar Chiarraí. Dar le Diarmuid, bíonn na luibheanna9 leighis níos cumhachtaí tráth an ghrianstaid ná ag am ar bith eile den bhliain. Mar sin de, déanann siad cógas luibheanna.10 Téann siad ag dreapadh, ag iománaíocht agus ag snámh ina dtimpeallacht fhíorálainn.

Bhunaigh Diarmuid Lyng agus a pháirtí, Siobhán de Paor, an comhlacht Wild Irish Retreat. Cuireann siad dísirt1 dhifriúla le haghaidh gach séasúir ar siúl in iarthar Chiarraí.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Léamh

Labhair beirt aíonna faoin díseart: ‘Fuair mé amach go raibh mé níos láidir ná mar a cheap mé’; ‘Bhí an bia dochreidte ... is an lóistín an-chompordach. Déanfaidh mé an deireadh seachtaine seo arís go deimhin is mholfainn é do gach éinne.’

na l

1 Cé a bhunaigh an comhlacht? 2 Cá mbíonn na dísirt ar siúl? Cuir tic leis an bhfreagra ceart. i mBaile Átha Cliath

i nGaillimh

i gCiarraí

at io

3 Cé mhéad díseart a bhíonn ar siúl in aghaidh na bliana? ceithre dhíseart

dhá dhíseart

trí dhíseart

4 Ainmnigh imeacht amháin a bhíonn ar siúl ag an díseart i mí Aibreáin. 5 Ainmnigh imeacht amháin a bhíonn ar siúl ag an díseart sa samhradh. 6 Ar thaitin na dísirt leis na haíonna? Cuir fáth amháin le do fhreagra.

Taighde Téigh ar líne agus faigh suíomh gréasáin a chuireann saoire as Gaeilge ar fáil. Critéir ratha: • Cá bhfuil an tsaoire/cúrsa Gaeilge ar siúl? • Cathain a bhíonn an cúrsa ar siúl? LG

Déan na tascanna ar lgh 114–15.

1 retreats 7 celebrate

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 235

3 yoga different activities 9 sacred herbs

4 reflection 10 herbal

medicine

5 foraging

6 detailed

discussion

235

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

Ceisteanna scrúdaithe samplacha Stór focal Bhí an turas...

The trip was...

The sun was splitting the stones.

caisleán gainimh

sandcastle

uachtar reoite

ice cream

ag snámh san fharraige

swimming in the sea

ag sú na gréine

sunbathing

Chuir ... isteach orm.

... annoyed me.

Níor thaitin ... liom.

I didn’t like...

Bhí sé róthe.

It was too hot.

fadálach

tiresome

na muiscítí

the mosquitoes

muintir na háite

the locals

Ire la n

Bhí an ghrian ag scoilteadh na gcloch.

comfortable

om pa ny

compordach

Bhain mé sult/taitneamh as... I enjoyed...

Ceist shamplach

Déan na tascanna ar lch 106.

na l

Tá tú ar saoire sa Fhrainc le do theaghlach. Scríobh cárta poist chuig cara leat ag insint dó/di faoin turas. Critéir ratha:

at io

Luaigh na pointí seo sa chárta poist: • An turas go dtí an Fhrainc • An aimsir • Dhá phointe eolais faoi lá a chaith sibh ar an trá • Rud amháin nach dtaitníonn leat

236

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 236

09/03/2022 22:38

Aonad

6 Tá an áit seo andraíochtúil.

This place is very magical.

Táim ag tnúth go mór le...

I am really looking forward to...

Chuireamar turas in áirithe.

We booked a trip.

Rachaimid go dtí an trá.

We will go to the beach.

Níl mórán pleananna agam.

I don’t have many plans.

Feicfidh mé go luath thú.

See you soon.

Ceist shamplach

at io

na l

Is tusa Ali. Tá tú ar sos abhus in Éirinn. Freagair na téacsanna a chuir cara leat ort. Scríobh trí abairt ghearra i ngach téacs.

I am really enjoying...

Ire la n

Táim ag baint an-sult as...

I am getting on well.

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 411.

om pa ny

Tá ag éirí go maith liom.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Stór focal

Maria Ali, a chara, conas atá ag éirí leat i nGaillimh? 17.30 ✔✔

17:45 Tá sé sin ar fheabhas ar fad! Ní raibh a fhios agam gur thóg sibh an madra libh! An bhfuil aon phlean agaibh don lá amárach? 17.52 ✔✔

18:05 Chuala mé go raibh an trá sin go hálainn. Táim in éad leat. Cathain a fhillfidh tú abhaile? Ar mhaith leat bualadh le chéile i gcomhair caife ag an deireadh seachtaine? 18.22 ✔✔

18:35

237

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 237

09/03/2022 22:38

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Tráth na gceist Treoracha

Ire la n

1 Imríonn duine in aghaidh duine. 2 Déanann gach bord 30 stiall (strips) páipéir. Cuir uimhreacha orthu agus cuir i gcupán nó bunoscionn ar an mbord iad. 3 Piocann duine amháin 15 stiall. 4 Freagraíonn duine amháin na ceisteanna sin ón liosta thíos. 5 Freagraíonn an duine eile na ceisteanna eile. 6 Déanaigí seiceáil ar an scór ag an deireadh.

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin déan an tráth na gceist seo.

at io

na l

Cuir an abairt seo san fhoirm dhiúltach: Ba shlabhra gorm é. Cuir an abairt seo san fhoirm cheisteach: Ba rothar maith é. Cuir ‘téigh + mé’ san aimsir fháistineach (foirm dhearfach). Cuir ‘faigh + sé’ san aimsir fháistineach (foirm dhearfach). Cad is brí leis an téarma filíochta ‘uaim’? Cad is brí leis an téarma filíochta ‘meafar’? Cad é an focal Gaeilge ar ‘toothpaste’? Cad é an focal Gaeilge ar ‘toothbrush’? Cad is ainm don duine atá i gceannas ar eitleán? Leid: Tosaíonn an focal le p. Cad is ainm don duine a thugann aire do na paisinéirí ar eitleán? Leid: Tosaíonn an focal le a. Ainmnigh an file a scríobh an dán ‘An Ghealach’. Cárb as an file a scríobh ‘An Ghealach’, Luimneach nó Muineachán? An gcuireann tú séimhiú nó urú ar an ainmfhocal tar éis ‘sa’? An gcuireann tú séimhiú nó urú ar an ainmfhocal tar éis ‘ar an’? Cad é an t-urú a chuireann tú ar an litir b? Cad é an t-urú a chuireann tú ar an litir c? Conas a deir tú ‘lobster’ as Gaeilge? Conas a deir tú ‘jellyfish’ as Gaeilge? Cad é an focal Gaeilge ar ‘seaweed’? Cad é an focal Gaeilge ar ‘seashell’? An gcuireann tú séimhiú ar bhriathra rialta (foirm dhearfach) san aimsir fháistineach? An gcuireann tú d’ roimh ghuta san aimsir fháistineach?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

om pa ny

Na ceisteanna

23 Líon an bhearna: ‘Bhí an seomra sin mór ach bhí an seomra eile níos _______________.’

24 25 26 27 28 29 30

Líon an bhearna: ‘Bhí an leaba sin beag ach bhí an ceann eile níos _______________.’ Aistrigh an abairt seo go Gaeilge: ‘I was happy.’ Aistrigh an abairt seo go Gaeilge: ‘I was not scared.’ Cuir an dá fhocal seo le chéile: ‘ar + muid/sinn’. Cuir an dá fhocal seo le chéile: ‘ar + tú’. Cén fhad atá an Blascaod Mór amach ón gcósta? Cén contae ina bhfuil an Blascaod Mór?

Scór d’Imreoir A =

/15

Scór d’Imreoir B =

/15

238

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 238

09/03/2022 22:38

Aonad

Ire la n

ceistfhocail a thuiscint níos fearr.

om pa ny

tíortha na hEorpa a litriú i gceart.

na briathra neamhrialta a úsáid san aimsir fháistineach. na céimeanna comparáide a aithint agus a scríobh go cruinn.

isteal Laethanta Saoire agus Ta

Féinmheasúnú

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

taighde bunúsach a dhéanamh i nGaeilge.

Déanfaidh mé machnamh ar an abairt seo a leanas (scríobh dhá abairt de do chuid féin freisin):

Is cinnte go bhfuil na treoracha antábhachtach don chumarsáid sa Ghaeilge.

na l

Anois, comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos. Trí rud a d’fhoghlaim mé:

at io

1 2 3 Dhá rud atá le cleachtadh agam:

1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Rólimirt: Ba mhaith leat dul ar saoire. I mbeirteanna, déan rólimirt CBA 2 ar an gcomhrá idir tusa agus an gníomhaire taistil. • Cur i láthair: Labhair os comhair an ranga faoin tsaoire is fearr a bhí agat riamh. • Taispeántas: Déan dráma beag os comhair an ranga faoi rud a tharla i bpáirc shiamsaíochta.

06 Croi 2 Aonad 6 CL.indd 239

239

09/03/2022 22:38

Torthaí foghlama an aonaid Cumas cumarsáide

Níor bhris focal maith fiacail riamh.

Feasacht teanga agus chultúrtha

2.1, 2.2, 2.4, 2.6

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

3.3, 3.4, 3.6

1.1, 1.2, 1.4, 1.7, 1.8, 1.13, 1.14, 1.18, 1.23, 1.24, 1.28, 1.29

Ire la n

An Ghaeilge agus Cultúir Eile (MRB 2)

Aonad

Achoimre ar an aonad seo

Téacs litríochta Dán: ‘Croí na Gaeilge’ le Ava Ní Loingsigh Amhrán: ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’ le Kíla

Téacsanna tacúla eile

om pa ny

Téacsanna an aonaid

na l

Téacs litríochta (rogha eile): ‘Amhrán an Ghaeilgeora Mhóir’ (amhrán) le Tadhg Mac Dhonnagáin Téacsanna eile: Scéal ó Ghaeilgeoir i Meiriceá, Píosa filíochta ó bhéal: ‘Siúcra’ Acmhainní eile: focloir.ie, teanglann.ie, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘An Ghaeilge agus Cultúir Eile’. Leanfaidh na daltaí ar aghaidh ag cur lena gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla agus iad ag ullmhú don Tasc Cumarsáideach (MRB 2). Cuirfear béim ar fheasacht teanga agus chultúrtha, ach go háirithe ag díriú isteach ar theanga na Gaeilge mar chóras agus ag cothú feasachta i leith chultúr na teanga. Spreagfar na daltaí chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt.

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

at io

Réamhfhoghlaim Seiceáil isteach (lch 241) Leidchártaí Aoife (lch 243), Dán: ‘Croí na Gaeilge’ (lch 244), Scéal ó Ghaeilgeoir i Léamh

Meiriceá (lch 246), Fíor nó bréagach? (lch 247), Píosa filíochta ó bhéal: ‘Siúcra’ (lch 256), Clár ama sa Ghaeltacht (lch 258), Líon na bearnaí (lch 258), Léamh (lgh 259, 261), An pobal aiteach (lch 263), Féiríní Gaelacha 2.0 (lch 265), BLOC TG4 (lch 267), An béaloideas sa Ghaeilge (lch 270), Ord ceart (lch 270), Mionteangacha (lch 272), Cárta poist ón gcoláiste samhraidh (lch 275) Scríobh (lgh 243, 245, 247, 258, 262, 264, 266, 268, 273, 275), Ceisteanna (lgh 243, 245), Taighde (lgh 243, 247, 256, 260, 264, 266, 269, 272, 273), Tasc scríofa (lch 249), Aistriúchán (lch 253), Ceist shamplach (lch 255), Obair ealaíne (lch 258) MRB samplach (lch 242), Físeán (lgh 247, 271), Amhrán: ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’ (lch 250), Siúcra (lch 256), Nuacht Mhall (lch 259), Taighde (lch 259), Éisteacht (lgh 264, 266) Cur i láthair (lch 247), Labhairt (lch 247)

Scríobh

Éisteacht

Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach Foclóir Cultúr

240

Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 240

Idirghníomhú cainte (lgh 242, 251, 261, 262, 264, 274), Tasc pictiúr (lch 257) Cúinne na gramadaí (lgh 245, 260), An chéad phearsa sna trí aimsir shimplí (lgh 248, 249), Scríobh (lgh 249, 252, 254, 263, 271), Líon na bearnaí (lch 249), Aistriúchán (lgh 249, 254), Na briathra san amhrán (lch 254) Tasc foclóra (lgh 252, 269), Meaitseáil (lgh 253, 257), Stór focal (lgh 271, 274, 275), Líon na bearnaí (lch 273) Dán: ‘Croí na Gaeilge’ (lch 244), Scéal ó Ghaeilgeoir i Meiriceá (lch 246), Píosa filíochta ó bhéal: ‘Siúcra’ (lch 256), Nuacht Mhall (lch 259), Idirghníomhú cainte (lch 261), An pobal aiteach (lch 263), Féiríní Gaelacha 2.0 (lch 265), BLOC TG4 (lch 267), An béaloideas sa Ghaeilge (lch 270), Mionteangacha (lch 272) Tascanna (lgh 116–133), Cluastuiscint (lgh 181–183) Piarmheasúnú (lch 276) Féinmheasúnú (lch 277), Seiceáil amach (lch 277)

09/03/2022 22:35

Ire la n

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

• labhairt os comhair an ranga faoi • cur i láthair a dhéanamh faoin ábhar spreagthach. ilchultúrachas nó faoi thraidisiúin in Éirinn. • plé leis an gcéad phearsa sna • beannú níos fearr do dhaoine i nGaeilge. trí aimsir shimplí. • físghlaoch a dhéanamh i nGaeilge. • píosa beag drámaíochta a dhéanamh i nGaeilge.

om pa ny

B 2)

Clár an aonaid

Intreoir ar an aonad..................................................................242

Leidchártaí Aoife.......................................................................243

na l

Dán: ‘Croí na Gaeilge’ ..............................................................244 Scéal ó Ghaeilgeoir i Meiriceá...............................................246

at io

An chéad phearsa sna trí aimsir shimplí...........................248 Amhrán: ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’...........................................250

Píosa filíochta ó bhéal: ‘Siúcra’.............................................256 Clár ama sa Ghaeltacht ..........................................................258

Féile Eid al-Adha i bPáirc an Chrócaigh............................259 Cúrsaí samhraidh......................................................................261 An pobal aiteach.......................................................................263

Seiceáil isteach

BLOC TG4 ...................................................................................267

Mar réamhfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil isteach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Féiríní Gaelacha 2.0 .................................................................265 Beannachtaí agus mallachtaí................................................269 An béaloideas sa Ghaeilge....................................................270 Mionteangacha..........................................................................272 Físghlaoch ón gcoláiste samhraidh....................................274 Cárta poist ón gcoláiste samhraidh....................................275 Measúnú an aonaid..................................................................276

Téigh go dtí www.edco.ie/ croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí. 241

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 241

09/03/2022 22:35

Croí na Gaeilge 2

Intreoir ar an aonad

Ire la n

San aonad seo beidh obair agus tascanna a bhaineann leis an tasc cumarsáideach – sin MRB 2. Tá go leor smaointe/moltaí le haghaidh MRB san aonad seo. Pioc duine eile sa rang mar pháirtí le haghaidh an aonaid seo agus déan obair leis/léi ar na tascanna éagsúla a bhaineann leis an MRB. Níl ort ach timpeall 30 soicind a dhéanamh le haghaidh na gcleachtaí ach beidh ort trí nóiméad a dhéanamh le haghaidh an MRB féin. Beidh ort Gaeilge a labhairt os comhair an ranga ar MRB = measúnú rangbhunaithe ábhar a roghnaíonn tú féin agus faoi rud ina gcuireann MRB 2 = an tasc cumarsáideach tú féin suim.

MRB 2: an tasc cumarsáideach

om pa ny

• Taispeántas: Dán, amhrán, dráma, srl. a scríobh tú féin atá i gceist anseo. • Cur i láthair: Labhraíonn tú faoi rud suimiúil – mar shampla, club nó caisleán. • Agallamh: Oibríonn beirt nó triúr le chéile. Cuireann duine amháin ceisteanna ar dhalta(í) eile. • Comhrá: Labhraíonn tú le duine/daoine eile faoi amhrán nó dráma nó clár teilifíse is maith libh. • Rólimirt: Oibríonn beirt nó triúr le chéile le haghaidh an taisc seo. Gléasann tú suas agus déanann tú rudaí ón saol mór – mar shampla, ag seiceáil isteach in óstán.

na l

• Beidh idir dhá sheachtain agus trí seachtaine agat le haghaidh an ullmhúcháin. • Labhróidh tú ar feadh trí nóiméid os comhair an ranga. • Níl sé go maith an rud ar fad a léamh. Tá sé níos fearr a bheith ag labhairt go nádúrtha. • Má dhéanann tú an tasc le duine eile beidh oraibh níos mó ná trí nóiméad a dhéanamh. • Beidh ceisteanna ag an deireadh ó do mhúinteoir nó ó dhaltaí eile.

Rogha don tasc

Achoimre ar MRB 2

Feiceann beirt rud nach bhfeiceann duine amháin.

at io

Is iomaí smaoineamh le haghaidh an MRB atá san aonad seo. Is féidir triail a bhaint as cúpla ceann acu. Thig leat cúpla taifeadadh digiteach (30–60 soicind) a mhalartú le dalta eile sa rang agus ansin is féidir libh aiseolas a mhalartú. Má dhéanann tú an piarmheasúnú sin beidh do thasc cumarsáideach níos fearr ag an deireadh gan amhras.

Thig leat = Is féidir leat (tá an dá nath seo comhchiallach)

Tá tuilleadh eolais faoin measúnú le fáil ar lch 392.

Idirghníomhú cainte

Pléigh an rogha atá le déanamh agat sa tasc cumarsáideach.

Sample CBA 2

• Cén fhoirm ab fhearr leat? (Is féidir do thuairim a athrú níos déanaí, dar ndóigh.) • Arbh fhearr leat é a dhéanamh i d’aonar nó le daoine eile? • An ritheann aon ábhar faoi leith leat ar an toirt?

MRB samplach

Cuardaigh ‘Roy Keane MRB 2 Sampla’ ar YouTube agus éist leis an MRB samplach seo. 242

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 242

09/03/2022 22:35

Aonad

Leidchártaí Aoife

MRB faoi Chumann na bPiarsach i Luimneach atá déanta ag Aoife. Féach ar na leidchártaí1 seo a bhí aici agus déan na tascanna a ghabhann leo.

An Chéad Chárta: Tús an Chlub Bunaíodh an club in 1968 An chéad chruinniú: Óstán Ardhú, 16 Eanáir 1968 (oíche Mháirt) Ní raibh aon chailíní sa chlub ag an tús Uachtarán: an tAthair J. Browne Cisteoir2: Mossy O’Grady

om pa ny

An Ceathrú Cárta: Seaimpíní na hÉireann 2016: Cluiche Ceannais na hÉireann 2-14 CLG Ruairí Óg, Contae Aontroma 2-25 Na Piarsaigh Páirc an Chrócaigh (17 Márta) Moltóir: Diarmuid Kirwan Bainisteoir (na Piarsaigh): Shane O’Neill

1 2 3 4 5 6

na l

3 4 5 6

2 3 4

B 2)

1 2

An Tríú Cárta: Seaimpíní na Mumhan Mí na Samhna 2015 Bhuaigh siad Corn na Mumhan (iománaíocht) den tríú huair Moltóir: Diarmuid Kirwan Captaen: Cathal King Foireann eile: Baile Gunnair Láthair: Staid Semple, Durlas (Contae Thiobraid Árann)

An Dara Cárta: An Club Anois Imríonn siad iománaíocht, peil agus camógaíocht sa chlub anois Uachtarán: Frank Kavanagh Cathaoirleach3: Risteard O’Flaherty Geansaí: spéirghorm agus bán

3 4 5

Ire la n

1 2

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Léamh

Scríobh

Freagair na ceisteanna seo. taispeántas

at io

1 Cén cinéal MRB a rinne Aoife? Cuir tic leis an bhfreagra ceart. cur i láthair

agallamh

comhrá

rólimirt

2 Tabhair fáth leis an rogha a rinne tú i gCeist 1. 3 Cén post a bhí ag an gcéad uachtarán ar an gclub?

4 Céard a rinne Mossy O’Grady sa chlub in 1968? 5 Cén lá a d’imir siad Cluiche Ceannais na hÉireann in 2016? Cuir tic leis an bhfreagra ceart. Oíche Shamhna

Lá Fhéile Bríde

Lá Nollag

Lá Fhéile Pádraig

6 Cén contae ina bhfuil an club CLG Ruairí Óg?

Ceisteanna

Labhair Aoife os comhair an ranga dá MRB 2. Scríobh dhá cheist le cur uirthi ag deireadh an chuir i láthair.

Taighde

Déan taighde ar cheann de na rudaí seo. Dear ceithre leidchárta faoi. • Do scoil • Club i do cheantar

cue cards

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 243

treasurer

• An club is fearr leat • Duine cailiúil i do cheantar 3

chairperson

243

09/03/2022 22:35

Croí na Gaeilge 2

Dán: ‘Croí na Gaeilge’ Léamh

An cheist mhór

le Ava Ní Loingsigh

teideal an dáin

Ire la n

CROÍ NA GAEILGE

Léigh an dán seo agus déan na tascanna a bhaineann leis.

ainm an fhile

om pa ny

Tugann sí nasc álainn dúinn, rud iontach agóide fúinn, Fanann sí linn inár n-intinn, inár bhfáinne infheicthe mar rún, Sise ag luascadh faoi chumhacht na gaoithe anseo, i ngach nóta ceoil, i ngach aon chéim, Tá’n ceart ag Tommy Tiernan, ní oireann aon teanga ár n-anamacha ach amháin ár dteanga féin, Ceanglaíonn sí muid uilig, na hÉireannaigh idir sean agus óg, gach aon chuma ’s inscne Fiú fanann na Gaeil ó fadó linn go deo i leabhair chrua, stampáilte le stampaí dúigh Ghaelaigh leabharlainne,

at io

na l

Leanann muid ár sinsear léi, sise ar na comharthaí go léir, cuireadh i gcuimhne dúinn uilig cá bhfuilimid (go díreach) faoin spéir, Mistéireach, neamhtheoranta ina cód rúnda idir bhunmhúinteoirí, Tugann sí cabhair dúinne agus muid ag iarraidh a bheith níos Éireannaí gan scileanna CLG,

N’fhéadfainn mo shaol a shamhlú inniu gan í, ’s an grá, ’s an gáire, ’s an dóchas a chruthaíonn sí don todhchaí, Is muidne croí na Gaeilge le Gaeilge inár gcroíthe.

Téarmaí litríochta

244

Tá téarmaí filíochta le fáil ar lch 372.

Focail ón dán

Nóta faoi na focail sin

Ava Ní Loingsigh

an file: sin an duine a scríobh an dán

Croí na Gaeilge

an teideal: ainm an dáin

An cheist mhór

fotheideal1 an dáin

ach amháin ár

uaim: tosaíonn na focail leis an litir chéanna

sean agus óg

codarsnacht: rudaí atá contráilte

go léir / faoin spéir

rím: nuair a réitionn dhá abairt sa dán le chéile ag an deireadh

cód rúnda

meafar a sheasann don Ghaeilge féin

subtitle

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 244

09/03/2022 22:35

Aonad

Ceisteanna

Cad é teideal an dáin seo? Cé a scríobh an dán seo? Cé mhéad véarsa atá sa dán seo? Ainmnigh teicníc fhileata amháin a úsáideann an file.

Ire la n

1 2 3 4

Cúinne na gramadaí

om pa ny

Cleachtadh MRB 1

Smaointe MRB 2

Moladh Is féidir úsáid a bhaint as teimpléid bhána san acmhainn punainne (lgh 65–70) chun tascanna Cleachtadh MRB 2 a dhéanamh, más maith leat.

na l

Cad a chiallaíonn ‘Croí na Gaeilge’ duit? Scríobh alt gairid ar an ábhar. Déan tagairt don tábhacht a bhaineann leis an teanga, dar leat. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 49) mar chabhair duit.

B 2)

Scríobh

Tá an dán seo scríofa san aimsir láithreach. Aimsigh na ranna cainte seo a leanas sa dán. • Trí bhriathar rialta • Briathar neamhrialta amháin • Trí réamhfhocal shimplí

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Freagair na ceisteanna seo bunaithe ar an dán.

Cleachtadh MRB 2

at io

Comhrá mar fhreagairt ar ábhar spreagthach

Roghnaíonn tú ábhar spreagthach – íomhá, téacs scríofa, píosa físe gairid, cluastéacs – a spreagann thú chun dul i mbun cainte faoi.

• Tá an rud seo cosúil le freagairt phearsanta nach bhfuil scríofa ach atá déanta ó bhéal/os ard. • Is féidir cur síos a dhéanamh ar dhán nó amhrán a thaitníonn go mór leat. • Labhair faoi na teicnicí sa dán/san amhrán.

• Cén fáth a dtaitníonn an dán/amhrán go mór leat?

• An féidir leat ionannú leis1 an saothar?

• Bain úsáid as cúpla pictiúr mar fhrapaí agus tú ag cur síos ar an saothar a roghnaigh tú.

Sa tasc MRB 2, beidh ort glacadh le ceisteanna ag an deireadh.

LG 1

relate to

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 245

Déan na tascanna ar lgh 118–19.

245

09/03/2022 22:35

Croí na Gaeilge 2

Scéal ó Ghaeilgeoir i Meiriceá Léamh

Céad ainm: Marie Sloinne: Young Áit dhúchais: Baile Átha Cliath Áit chónaithe: Baile Phitt (Pittsburgh) Post: múinteoir Gaeilge in Ollscoil Bhaile Phitt Fear céile: John (is as Contae an Dúin dó) Clann: triúr mac Duine is sine sa chlann: Jack

om pa ny

Fíric fhánach

Ire la n

Léigh an phróifíl agus an t-alt thíos agus déan na tascanna a ghabhann leo.

burgh = borough = baile

Duine i lár na clainne: Ronan

Feiceann tú é seo i mBaile Átha Cliath: Phibsborough nó, as Gaeilge, Baile Phib.

Duine is óige: Tiernan

An Ghaeilge in Ollscoil Bhaile Phitt

at io

na l

Múineann Marie ranganna Gaeilge i bhfoirgneamh darbh ainm Ardeaglais na Foghlama.1 Tá an post sin aici san ollscoil le 15 bliana anuas. Creid é nó ná creid, freastalaíonn thart ar 60 duine san ollscoil ar ranganna Gaeilge gach bliain. Tagann siad as a stuaim féin chun sin a dhéanamh mar tá suim acu sa teanga. Deir Marie linn go dtagann daoine ó chathracha eile le freastal ar na ranganna. Mar shampla, tagann siad ó Philadelphia, ó Chicago agus ó Ohio. Tá an Ghaeilge láidir i mBaile Phitt mar bhog daoine as Conamara go dtí an taobh sin ó Bhostún thar na blianta. Is breá leis na daltaí sna ranganna seo ceol Niall Horan agus Dermot Kennedy. Mar aon leis sin, féachann siad ar Ros na Rún lena gcuid Gaeilge a chleachtadh agus a fheabhsú. Baineann na daltaí úsáid as na meáin shóisialta freisin chun Gaeilge a léamh ar Instagram agus Twitter nó chun físeáin bheaga Ghaeilge a fháil ar TikTok. Tá neart cuntas Gaeilge ann agus is nósanna iontacha iad seo chun an Ghaeilge nuaaoiseach a thuiscint. An chathair Tá go leor daoine de bhunadh na hÉireann inti. Imríonn daoine peil Ghaelach sa chathair agus iománaíocht: – peil na mban (na Pittsburgh Banshees) – peil na bhfear (na Celtics) Tá plean ag muintir Chumann Lúthchleas Gael foireann a bhunú do dhaoine óga go luath. Tá compántas rinceoirí Gaelacha sa chathair freisin. Acadamh Shovlin an t-ainm atá ar an scoil sin. Bíonn mórshiúl i mBaile Phitt le haghaidh Lá Fhéile Pádraig gach bliain. Is breá le muintir na cathrach seo an pheil Mheiriceánach. Is é na Pittsburgh Steelers an t-ainm atá ar an bhfoireann. Is é na Pittsburgh Penguins an fhoireann haca oighir atá acu.

• •

246

• • • • •

Cathedral of Learning

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 246

09/03/2022 22:35

Aonad

Scríobh

• a teaghlach

• cúrsaí oibre

Fíor nó bréagach? An bhfuil na habairtí seo fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

✔

1 Múineann Maire Young i mbunscoil i mBaile Phitt.

✘

2 Múineann sí Béarla san ollscoil.

• a háit chónaithe

Ire la n

• a hainm iomlán

3 Tagann daoine ó Chicago le dul chuig na ranganna.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Scríobh alt faoi Marie sa tríú pearsa (sí, í) bunaithe ar an eolas sa phróifíl ar leathanach 246. Critéir ratha: Luaigh na sonraí seo san alt:

om pa ny

5 Féachann a cuid daltaí ar TG4 uaireanta.

B 2)

4 Tá Marie ag obair san ollscoil le cúig bliana anois.

6 Is deacair an Ghaeilge a aimsiú ar na meáin shóisialta.

Taighde

Cleachtadh MRB 1

na l

Cur i láthair

Déan taighde ar cheann de na foirne spóirt atá luaite sa chur síos ar an gcathair. Scríobh trí fhíric faoin bhfoireann sin. (Scríobh abairtí iomlána anseo.)

at io

Téigh ar líne agus bailigh eolas faoin nGaeilge i gcathair éigin eile i Meiriceá. Scríobh alt gairid faoi. Ansin, déan cur i láthair ilmhódach (le focail agus pictiúir ann) ar cheann de na rudaí seo ón alt ar leathanach 246:

• Ollscoil i Meiriceá • Foireann haca oighir • Lá Fhéile Pádraig in áit éigin i Meiriceá • Heinz nó comhlacht eile • Foireann peile • Rós na Rún/TG4 Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 51) mar chabhair duit.

Físeán

Is mac léinn í Maggie Gralinski agus freastalaíonn sí ar ranganna le Marie Young. Féach ar an bhfíseán de Maggie i mBaile Phitt. Is físeán é seo a rinne Maggie di féin ag caint fúithi féin. Níl Gaeilge líofa aici, ach tá iarracht mhaith á déanamh aici ar a turas foghlama.

Labhairt

Cleachtadh MRB 2

Ag obair le duine eile, déan físeán díot féin ag siúl faoin spéir. Critéir ratha: LG

Déan na tascanna ar lgh 120–21.

• Labhair faoi na háiteanna atá le feiceáil san fhíseán. • Is féidir an chaint a dhéanamh beo agus tú ag siúl, nó is féidir taifeadadh a dhéanamh uirthi sa bhaile. • Bain úsáid as bogearraí (software) – mar shampla, Movavi – leis an bhfuaim a chomhcheangal leis an bhfíseán.

247

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 247

09/03/2022 22:35

Croí na Gaeilge 2

An chéad phearsa sna trí aimsir shimplí

An aimsir chaite Uimhir uatha

Ire la n

Grammar Seo iad na briathra rialta a bhí againn in Aonad 1 (an aimsir láithreach), Aonad 4 (an aimsir chaite) agus Aonad 5 (an aimsir fháistineach). Anseo tá siad leagtha Cogar To change a verb from I to we in the present tense, just add id. amach le chéile sna trí glanaimid (we clean) For example: glanaim (I clean) aimsir shimplí. An aimsir láithreach

Uimhir iolra

Uimhir uatha

Rialacha

An aimsir fháistineach

Uimhir iolra

Uimhir uatha

Briathra caola ón gcéad réimniú

Uimhir iolra

chuireamar

cuirim

cuirimid

cuirfidh mé

cuirfimid

d’éist mé

d’éisteamar

éistim

éistimid

éistfidh mé

éistfimid

phléigh mé

phléamar

pléim

pléimid

pléifidh mé

pléfimid

rith mé

ritheamar

rithim

rithimid

rithfidh mé

rithfimid

sheinn mé

sheinneamar

seinnim

seinnimid

seinnfidh mé

seinnfimid

shroich mé

shroicheamar

sroichim

sroichimid

sroichfidh mé

sroichfimid

thiomáin mé

thiomáineamar tiomáinim

tiomáinimid

tiomáinfidh mé tiomáinfimid

om pa ny

chuir mé

Briathra leathana ón gcéad réimniú chlogálamar

clogálaim

clogálaimid

clogálfaidh mé clogálfaimid

d’fhéach mé

d’fhéachamar

féachaim

féachaimid

féachfaidh mé

féachfaimid

ghlan mé

ghlanamar

glanaim

glanaimid

glanfaidh mé

glanfaimid

scríobh mé

scríobhamar

scríobhaim

scríobhaimid

scríobhfaidh mé scríobhfaimid

scuab mé

scuabamar

scuabaim

scuabaimid

scuabfaidh mé scuabfaimid

na l

chlogáil mé

at io

Briathra caola ón dara réimniú foghlaimímid

d’imríomar

imrím

imrímid

imreoidh mé

imreoimid

réitíomar

réitím

réitímid

réiteoidh mé

réiteoimid

shuimíomar

suimím

suimímid

suimeoidh mé

suimeoimid

d’fhoghlaim mé d’fhoghlaimíomar foghlaimím

foghlaimeoidh mé foghlaimeoimid

d’imir mé

réitigh mé

shuimigh mé

Briathra leathana ón dara réimniú críochnaímid

críochnóidh mé críochnóimid

d’fhreagair mé

d’fhreagraíomar freagraím

freagraímid

freagróidh mé

freagróimid

d’oscail mé

d’osclaíomar

osclaím

osclaímid

osclóidh mé

osclóimid

thosaigh mé

thosaíomar

tosaím

tosaímid

tosóidh mé

tosóimid

ullmhaím

ullmhaímid

ullmhóidh mé

ullmhóimid

chríochnaigh mé chríochnaíomar críochnaím

d’ullmhaigh mé d’ullmhaíomar

Nótaí éagsúla Ní athraíonn Críochnaíonn aon rud ag an gach ceann le deireadh anseo. mar. séimhiú/d’ roimh ghuta/f

Má tá an briathar fada, cuireann Críochnaíonn tú síneadh fada ar an i – mar gach ceann le shampla, imrímid. idh.

níl aon athrú ann

Críochnaíonn gach ceann le imid.

Féach ar Léaráid A, Cuid 2 (lch 352).

248

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 248

09/03/2022 22:35

Aonad

clogáil), tá an briathar sa chéad réimniú. Tógann tú

an fhoirm dhiúltach = níor + séimhiú

an i amach ó áil nuair ata tú ag athrú an bhriathair –

an fhoirm cheisteach = ar + seimhiú

mar shampla, clogálaimid.

An aimsir láithreach/an aimsir fháistineach

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Nuair atá síneadh fada ar an dara siolla (taispeáin,

An aimsir chaite

an fhoirm dhiúltach = ní + seimhiú

Scríobh

B 2)

om pa ny

Ire la n

an fhoirm cheisteach = an + urú

Cuir na habairtí seo san aimsir fháistineach.

Líon na bearnaí

na l

Líon na bearnaí sna focail seo.

4 Seinnimid ceol gach oíche sa bhothán. 5 Éistim leis an raidió i mo sheomra leapa. 6 Imrímid peil sa pháirc gach Aoine.

1 Osclaím an doras ag a hocht a chlog. 2 Críochnaímid na ranganna ag a cúig a chlog. 3 Thosaigh mé ag obair sa chistin.

at io

1 __’fhág mé an seomra ansin. 2 Bail__ __idh mé na cóipleabhair amárach. 3 N__ __r fhreagair mé an cheist inné. 4 An __déan__im__d aon rud faoi sin? 5 Imr__m__d cluichí sa seomra ranga gach Luan. 6 An __cuir__ __dh mé an bruscar isteach sa b__osca seo?

Tasc scríofa

Critéir ratha:

• Laethanta saoire i Nua-Eabhrac • Seachtain ar saoire in aice leis an trá • Oíche campála leis na gasóga1

• Scríobh trí alt. • Scríobh san aimsir chaite iad. • Bain úsáid as an gcéad phearsa, uimhir iolra.

Scríobh faoi cheann de na rudaí seo.

Aistriúchán Cuir Gaeilge ar na habairtí seo. 1 2 3 4 1

I played the fiddle. We will drive home tomorrow. We learn more Irish every day. I left the house at seven o’clock. scouts

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 249

Tá tuilleadh tascanna ar fáil don aimsir chaite ar lch 331.

Déan na tascanna ar lgh 122–23.

249

09/03/2022 22:35

Croí na Gaeilge 2

Amhrán: ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’ Amhrán Cuardaigh ar YouTube le haghaidh ‘Kíla – ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’. Éist leis an amhrán ansin agus lean na focail i do leabhar.

om pa ny

No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo bhróga No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo chóta No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo threo Leanfaidh mé, leanfaidh mé Leanfaidh mé, leanfaidh mé Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé, mar go bhfuil mo shaol le caitheamh agam Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé, mar go bhfuil sé ar mo chumas agam Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé, mar gurb shin an modh ab fhearr a oireann dom Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé le pé rud é atá le déanamh agam Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé, mar gur b’shin an treo a bhraithim ionam Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé, mar a leanann mo chroí ag buaileadh liom Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé ar an luas a ritheann liom ag an am Leanfaidh mé, mar go bhfuil mé fós beo Leanfaidh mé, fiú más rud é nach mbíonn fhios mo shlí agam

at io

na l

Bí ann, bí liom Bí gasta, bí cróga Bí cliste, bí cinnte Bí casta, bí glic Bí grámhar, gealgáireach Bí socair laistigh Is bí doimhin ach bí éadrom Gan teannas ar bith I do chorp, i do chroí I do cheann, ins an tslí Ina chuireann tú tú féin i láthair I pé comhluadar ina bhfuil tú Bí ann liom Bí láidir, ildána Nuair a chasann an domhan Bí ann dom Agus buailfimid le chéile Nuair a thagann an t-am

teideal an amhráin

Ire la n

BÍ ANN/LEANFAIDH MÉ ainm an chumadóra le Kíla

Kíla

So, fiú má chothaítear fadhb Ó, leanfaidh mé ar aghaidh, now Fiú má chothaítear fadhb Ó, leigheasófar é Ó, fiú má chothaítear fadhb Ó, leanfaidh mé ar aghaidh, now Fiú má chothaítear fadhb Ó, no, ní deireadh an domhain é Fiú má chothaítear fadhb Ó, leanfaidh mé ar aghaidh, now Fiú má chothaítear fadhb

Literature

Tá téarmaí amhránaíochta le fáil ar lch 379.

250

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 250

09/03/2022 22:35

Aonad

om pa ny

na l

B 2)

So, fiú má chothaítear fadhb Ó, leanfaidh mé ar aghaidh, now Fiú má chothaítear fadhb (abair é) Ó, leigheasófar é Ó, fiú má chothaítear fadhb Ó, leanfaidh mé ar aghaidh, now Fiú má chothaítear fadhb Ó, no, no, ní deireadh an domhain é Fiú má chothaítear fadhb Ó, leanfaidh mé ar aghaidh, now Fiú má chothaítear fadhb Ó, leigheasófar é Ó, fiú má chothaítear fadhb

Ire la n

saol agam, tá súil agam rogha agam, tá rún agam bád agam, tá cuan agam tonn ar an trá scéal agam, tá siúl agam deis agam, tá duais agam cás agam, tá cúis agam fonn ar mo ghrá

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Tá Tá Tá Tá Tá Tá Tá Tá

at io

No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo anam

Idirghníomhú cainte

Cad a cheapann tú faoin gceol seo? An ceol Éireannach é seo? Cén sórt ceoil é? An maith leat na liricí? An dtuigeann tú na focail ar fad? An féidir sult a bhaint as amhrán mura dtuigeann tú na focail ar fad?

1 2 3 4 5 6

Pléigh na ceisteanna seo le duine nó daoine eile sa rang.

Anois, cruthaigh do cheist féin agus cuir ar dhuine éigin eile sa rang í.

251

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 251

09/03/2022 22:35

Tasc foclóra Cuir Gaeilge ar na hainmfhocail thíos. Tá na focail ar fad san amhrán. 5 boat 6 harbour 11 prize 12 tune

7 wave

Ire la n

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400. Féach ar an iontráil foclóra seo ó teanglann.ie.

bád, m. (gs. & npl. báid, gpl. ~). Foinse: teanglann.ie

Scríobh

om pa ny

m. = firinscneach (masculine) f. = baininscneach (feminine) npl. = uimhir iolra (plural)

1 life 2 eye 3 choice 4 secret 8 beach 9 story 10 opportunity

Líon sonraí na n-ainmfhocal sa ghreille anois. Bain úsáid as teanglann.ie más gá. Tá ceann amháin déanta duit mar shampla. An Béarla life

An inscne

na l

eye

An uimhir iolra

An t-ainmfhocal

choice

bád

at io

secret boat

báid

firinscneach

harbour

wave story

opportunity prize tune

beach

252

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 252

09/03/2022 22:35

Aonad

Meaitseáil

om pa ny

B 2)

Ire la n

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Vocabulary

Cuir an aidiacht fheiliúnach1 le gach pictiúr. Tá siad uilig ar fáil sa bhosca focal thíos.

Bosca focal gasta, grámhar, casta, socair, gealgháireach, éadrom An aidiacht

An bhreischéim

An tsárchéim

níos cróga

is cróga

domhain*

níos doimhne

is doimhne

na l

cróga éadrom glic grámhar

is éadroime

níos gasta

is gasta

níos glice

is glice

níos grámhaire

is grámhaire

at io

gasta

níos éadroime

* Úsáidtear an leagan neamhchaighdeánach doimhin san amhrán.

Aistriúchán

This box is lighter. Fabrizio is the fastest boy in the class. You are not braver. He is a loving person. Leid: Is duine... That person will be slyer. This water is the deepest. This book is not lighter. Is this person the bravest?

1 2 3 4 5 6 7 8

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo. Bain úsáid as na haidiachtaí sa ghreille thuas mar chúnamh duit.

Leid: An é seo an duine...? LG

suitable

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 253

Déan na tascanna ar lch 124.

253

09/03/2022 22:35

Na briathra san amhrán An briathar

bí

cuir

cas

buail

tar

lean

cothaigh

déan

An réimniú

Ire la n

1 = an chéad réimniú Is iad seo na briathra gearra atá rialta, agus na briathra ilsiollacha a bhfuil síneadh fada ar an siolla deiridh. 2 = an dara réimniú Is iad seo na briathra rialta a bhfuil níos mó ná siolla amháin acu. 3 = neamhrialta Tá níos mó eolais le fáil ar lgh 354 agus 356.. Briseann na briathra seo na rialacha.

Seo roinnt briathra ón amhrán ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’.

Scríobh

An Béarla

cuir

put

cas

turn

buail + le

meet

tar

come

lean

cothaigh

stir up

déan

An aimsir fháistineach

bhí sé/sí

cuireann sé/sí

casfaidh sé/sí

bhuail sé/sí le

make/do

tiocfaidh sé/sí leanann sé/sí cothaíonn sé/sí

rinne sé/sí

Aistriúchán

An aimsir láithreach

at io

bí

An aimsir chaite

na l

An briathar

om pa ny

Líon na bearnaí sa ghreille thíos leis an bhfoirm dhearfach de na briathra sa tríú pearsa, uimhir uatha (sé/sí).

Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos.

I put the computer on the table yesterday. He will make the dinner. She will be in the shop. Ola followed the other car. I meet Gregory at the school at eight o’clock every day. 6 She came for dinner yesterday.

1 2 3 4 5

Tá tuilleadh tascanna ar fáil don sé mór ar lch 355.

254

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 254

09/03/2022 22:36

Aonad

Téama an amhráin

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

San amhrán seo tá an cumadóir1 ag féachaint siar ar rudaí agus ag caint faoi go leor mothúchán. Deir an t-amhrán go bhfuil sé tábhachtach2 a bheith ag smaoineamh faoi na mothúcháin agus go bhfuil sé tábhachtach a bheith macánta3 leis/léi féin.

Ire la n

Na meafair agus na híomhánna sa dán

om pa ny

Structúr an amhráin agus an mantra

B 2)

Tá trí mheafar sa tríú cuid: No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo bhróga No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo chóta No, ní dhéanfaidh siad riamh cosc a chur ar mo threo Baineann na bróga leis an taisteal a dhéanann daoine sa saol seo. Baineann na héadaí leis an bpearsantacht atá ag an gcumadóir. Leis an meafar ‘mo threo’ tá an t-amhránaí ag rá nach bhfuil ar an éisteoir daoine eile a shásamh ach ba chóir dó/di a bheith macánta leis/léi féin. Feiceann an t-éisteoir íomhá den chlog san abairt ‘nuair a chasann an domhan’. Níl aon smacht4 aige/aici ar an gclog agus ba chóir dó/di sin a thuiscint le bheith sásta sa saol seo.

Sa chéad chuid den amhrán, labhraíonn an t-amhránaí leis an éisteoir: ‘bí cróga/ Bí cliste, bí cinnte’. Is féidir leis an éisteoir machnamh a dhéanamh ar na focail seo. Tá an ceol sa chuid seo den amhrán suaimhneach5 go leor. Éiríonn an ceol níos beomhaire tar éis an fhrása, ‘Nuair a thagann an t-am’. Tá an chuid eile den amhrán bunaithe ar mhantra (sin rud a deir duine arís agus arís eile). Cloiseann an t-éisteoir an dá fhocal ‘Leanfaidh mé’ arís agus arís eile. Ceapann sé/sí go bhfuil an cumadóir ag labhairt leis/léi féin anseo. Níl an ceol don chuid seo suaimhneach.

Ceist shamplach

na l

Scríobh freagairt phearsanta ar an amhrán seo.

at io

Is maith liom an t-amhrán seo. Níor chuala mé riamh amhrán Gaeilge le ceol cosúil leis seo. Is léir nach amhrán traidisiúnta é. Ceapaim gur rud iontach é sin. Cuireann an liosta aidiachtaí – ‘cróga’, ‘cliste’, ‘grámhar’, ‘glic’, srl. ag smaoineamh mé faoi na tréithe pearsanta is tábhachtaí sa saol. Tá an dara leath den amhrán an-dáiríre agus déanann an cumadóir gealltanais6 láidre anseo faoi na rudaí a dhéanfaidh siad ‘mar go bhfuil [sé] fós beo’. Nílim cinnte an bhfuil sé ag labhairt le duine éigin eile nó leis féin. Is cosúil go bhfuil sé faoi bhrú ach fós deir sé go minic, ‘Leanfaidh mé’. Is léir gur duine láidir machnamhach é an duine a chum an t-amhrán seo agus is maith liom an rud sin faoi go mór mór.

Smaointe MRB 2

Cleachtadh MRB 2

Taispeántas

Roghnaíonn tú ábhar spreagthach – íomhá, téacs scríofa, píosa físe gairid, cluastéacs – a spreagann thú chun dul i mbun cainte faoi. • Labhair os comhair an ranga faoi na tuairimí atá agat faoin amhrán ‘Bí Ann/ Leanfaidh Mé’. • Is féidir labhairt faoin gceol agus faoi na liricí. • Is féidir cúlbhrat7 a chruthú ar Prezi nó PowerPoint nó a macasamhail. • Is féidir póstaer a dhearadh.

Léiríonn tú píosa gairid a chum tú féin, dán, amhrán, píosa drámaíochta, scéal san áireamh. • Scríobh amhrán simplí Gaeilge agus can don rang é. • Labhair faoin amhrán mar chuid den taispeántas. • Mínigh na focail (as Gaeilge). • Mínigh an fáth ar scríobh tú an t-amhrán.

Comhrá mar fhreagairt ar ábhar spreagthach

composer

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 255

important

honest

control

tranquil

promises

backdrop

255

09/03/2022 22:36

Croí na Gaeilge 2

Píosa filíochta ó bhéal: ‘Siúcra’ Léamh Léigh an t-alt seo faoin bpíosa filíochta ó bhéal1 ‘Siúcra’ agus líon isteach na sonraí (abairtí iomlána) i bpróifíl an fhile a ghabhann leis.

Ire la n

‘Siúcra’: dán dealraitheach dátheangach* Éanna Ó Caollaí

* ábhar dílis

at io

na l

om pa ny

Saothar lán le bród agus le dóchas eisithe mar chuid de Scríobh 21, féile digiteach axis Bhaile Munna Roxanna Nic Liam, aisteoir agus file as tuaisceart chathair Bhaile Átha Cliath, a chum ‘Siúcra’. Bliain ó shin, mar chuid de Scríobh 2021, féile dhrámaíocht Ghaeilge de chuid axis Bhaile Munna (amharclann an bhaile sin), iarradh ar Roxanna dán a chumadh. Agus le tacaíocht airgid ó Fhoras na Gaeilge taifeadadh an físeán a bhfuil éileamh an-mhór anois air ar na meáin shóisialta agus níos faide i gcéin. ‘Bhí a fhios ag Niamh (Niamh Ní Chonchubhair – bainisteoir cláir in axis Bhaile Munna) go raibh Gaeilge agam. Ní raibh sé foirfe, níl mé líofa, ach mhol sí dom rud éigin a dhéanamh faoin teanga agus na deacrachtaí a thagann leis an teanga, go háirithe agus mé i mBaile Átha Cliath,’ a dúirt Nic Liam le Tuarascáil. Is as an bPort Thoir i dtuaisceart Bhaile Átha Cliath do Roxanna. D’fhreastail sí ar Scoil Chaoimhín, bunscoil bheag lán-Ghaeilge ar Shráid Mhaoilbhríde, i lár na cathrach. I ndiaidh sin is ar Choláiste Mhuire ar Chearnóg Pharnell a d’fhreastail sí. Ach mar is eol do go leor a labhraíonn Gaeilge, is tearc iad na deiseanna úsáide sa saol iarscoile. ‘Nuair a d’fhág mé an scoil – áit ina raibh mé á labhairt gach lá ar feadh 12 bliain – bhí an Ghaeilge in easnamh i mo shaol. ‘Nuair a théinn abhaile ón scoil, ní raibh aon duine ann a bhí in ann í a labhairt liom. Agus sa bPort Thoir, ní raibh aithne agam ar aon duine le Gaeilge. Tá sé sin aisteach, nuair a smaoiním ar ais air sin.’ Ach níor chaill sí suim sa teanga agus chuir sí fáilte roimhe nuair a d’iarr axis Bhaile Munna uirthi an dán a chumadh. ‘Nuair atá tú i d’aisteoir bíonn a lán ama agat nuair nach bhfuil aon obair agat. Téann tú as do mheabhair ag fanacht sa bhaile ar ghlaonna teileafóin.’

Céad ainm (an fhile)

Sloinne

Áit dhúchais Bunscoil

Meánscoil

Post

Na teangacha atá aici

Taighde

Déan taighde ar líne faoin axis i mBaile Munna nó bhfaoin bhféile Scríobh 2021. Aimsigh trí fhíric faoi cheann acu.

Siúcra

Cuardaigh le haghaidh an phíosa filíochta ó bhéal ‘Siúcra’ le Roxanna Nic Liam ar YouTube agus éist leis. 256

Déan an tasc ar lch 125.

spoken-word poetry

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 256

09/03/2022 22:36

Aonad

Meaitseáil B

Is comhfhocal (sin focal atá déanta as dhá fhocal eile) é físdán. Ní bhíonn an riail ‘caol le caol,

Tasc pictiúir

Cleachtadh MRB 1

B 2)

Sampla eile: sráid + baile = sráidbhaile

om pa ny

leathan le leathan’ i gceist le comhfhocail i gcónaí.

Ire la n

1 Nuair a bhíonn an cat amuigh bíonn an luch ag rince. 2 Ólann an cat ciúin bainne leis. 3 Is maith an t-anlann an t-ocras. 4 Níl aon tinteán mar do thinteán féin. 5 Aithníonn ciaróg ciaróg eile. 6 Ní neart go cur le chéile.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Meaitseáil na seanfhocail éagsúla ón bhfísdán ‘Siúcra’ leis na pictiúir chearta.

Tarraing pictiúr a réitíonn le ceann de na seanfhocail thuas. Labhair le duine eile faoin bpictiúr. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 53) mar chabhair duit. Critéir ratha:

at io

na l

• Labhair faoi na dathanna. • Labhair faoi na codanna éagsúla den phictiúr (ar chlé, ar dheis, sa chúlra, srl.). • Labhair faoi na daoine sa phictiúr. Cad atá á dhéanamh acu? • Labhair faoin teachtaireacht atá sa seanfhocal.

Smaointe MRB 2

Cleachtadh MRB 2

Taispeántas

Roghnaíonn tú réimse spéise/topaic/ saincheist agus déanann tú cur i láthair faoi ag úsáid do rogha meán agus frapaí. • Dear cúpla pictiúr ag léiriú seanfhocail éagsúla. Níl tú teoranta do na cinn ó ‘Siúcra’. • Labhair leis an rang faoi na pictiúir agus faoin bpróiseas. • Labhair faoi na fáthanna ar roghnaigh tú na seanfhocail siúd. • Cuir scéal ó do shaol féin le ceann de na seanfhocail.

Léiríonn tú píosa gairid a chum tú féin, dán, amhrán, píosa drámaíochta, scéal san áireamh. • Ag obair le duine nó beirt eile sa rang, scríobh dráma beag bunaithe ar sheanfhocal. Níl tú teoranta do na cinn ó ‘Siúcra’. • Faigh na héadaí cearta don dráma agus cúpla frapa don seit. • Léirigh an dráma beo os comhair an ranga. • Déan cinnte go bhfuil neart le rá ag gach duine sa dráma.

Cur i láthair

Déan na tascanna ar lch 116 agus ar lgh 125–26.

257

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 257

09/03/2022 22:36

Croí na Gaeilge 2

Clár ama sa Ghaeltacht Léamh

An Mháirt

An Chéadaoin

An Déardaoin

An Aoine

An Satharn

An Domhnach

7.45

Bricfeasta

Codail amach

8.50

Bus

Bricfeasta

9.30

Ranganna

Bus

10.50

Sos

11.10

Ranganna

12.40

Bus

1.00

Lón

2.30

Bus

3.00

Sraith peile

Sraith sacair

(1) _________ _________

Biongó faoin spéir

(2) _________ _________ _________

5.30

Bus

6.00

Dinnéar

7.35

Bus

8.00

Céilí

Seó tallainne

Céilí

Am saor

om pa ny

Daltaí ag dul amach lena dteaghlaigh nó lena gcairde

na l

Comórtas amhránaíochta

Céilí ‘Dubh agus Bán’

Aifreann ag 11.00

(3) _________ _________ _________ _________ _________ _________ Comórtas na dtithe

(4) _________ _________ Lá cois trá agus picnic

Bus Dinnéar Bus Ceolchoirm

at io

Líon na bearnaí

Ire la n

An Luan

Féach ar an gclár ama seo agus déan na tascanna a ghabhann leis.

Léigh na habairtí seo agus líon na bearnaí sa chlár ama. Tá na freagraí sa bhosca focal thíos.

Beidh daltaí ag imirt cispheile san iarnóin ar an gCéadaoin. Beidh duaiseanna ar fáil má fhreagraíonn daltaí na ceisteanna ar fad Dé hAoine. Beidh na daltaí ag síniú isteach ar ais san oifig ar an Satharn. Beidh daltaí ag siúl abhaile tar éis an Aifrinn ar an Domhnach.

• • • •

Bosca focal Daltaí ag filleadh ón turas lae, Siúlóid abhaile, Sraith cispheile, Tráth na gceist

Scríobh

Freagair na ceisteanna seo. 1 Cén t-am a thagann an bus ar an Satharn? 2 Cén fhad a mhaireann an sos? Cuir tic leis an bhfreagra ceart.

ceathrú uair an chloig 20 nóiméad 10 nóiméad 3 Cén t-am a thosaíonn an seó tallainne? 4 Cathain a itheann na daltaí an bricfeasta ar an Domhnach? 5 Ainmnigh na ceithre lá sa tseachtain nach bhfuil céilí ar siúl.

Obair ealaíne

258

Dear do chlár ama féin (le heachtraí éagsúla) agus scríobh sé cheist leis an gclár ama. Malartaigh do chlár ama le duine eile sa rang agus freagair na ceisteanna ar an gclár ama eile.

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 258

09/03/2022 22:36

Aonad

Féile Eid al-Adha i bPáirc an Chrócaigh Eid al-Adha = féile a cheiliúrann Moslamaigh ag deireadh Ramadan.

om pa ny

I gcanúint Uladh deirtear ar an fhéile. Deirtear ar an bhféile sna canúintí eile.

na l

B 2)

Inniu an chéad lá de mhí Lúnasa. Is mise Niall Ó Siadhail. Tháinig níos mó ná dhá chéad daoine** le chéile ag Páirc an Chrócaigh inné chun ceiliúradh a dhéanamh ar an fhéile Mhoslamach Eid. Cuireadh Páirc an Chrócaigh ar fáil ionas go mbeadh scaradh sóisialta1 i bhfeidhm le linn na seirbhíse urnaí. I mbliana tagann Eid ag aimsir seanfhéile Gaelaí, Lúnasa. In ómós na hócáide sin, tá Camino Mhacha ar siúl i gContae Ard Mhacha. Tá daoine ag siúl ó Thí Chulainn sa Mhullach Bán go dtí Eamhain Mhacha, mar a shiúil Cú Chulainn é féin fadó fadó. Tá súil ag na siúlóirí go mbaileoidh siad airgead ar son Aonach Mhacha, lárionad Gaelach nua i gCathair Ard Mhacha. * ábhar dílis

Ire la n

Cuardaigh le haghaidh Nuacht Mhall ó 1 Lúnasa 2020 ar líne. Éist leis an bpodchraoladh seo* agus lean an téacs sa leabhar ag an am céanna.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Nuacht Mhall

at io

* * Ní sheasann seo leis an gcaighdeán.

Léamh

Freagair na ceisteanna seo.

1 Cé a léigh an nuacht anseo?

2 Cé mhéad duine a bhí i bPáirc an Chrócaigh le haghaidh fhéile Eid? 3 Cá dtosaíonn Camino Mhacha?

4 Ainmnigh an chéad duine a shiúil Camino Mhacha, dar leis an seanchas.

5 Roghnaigh an focal atá comhchiallach le camino. Cuir tic sa bhosca ceart. snámh

siúlóid

féile

Taighde

Déan iarracht foinsí éisteachta eile mar Nuacht Mhall a fháil.

social distancing

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 259

259

09/03/2022 22:36

Taighde

Déan taighde ar líne ar Aonach Mhacha agus scríobh trí phointe eolais faoi.

Cúinne na gramadaí

Ainmfhocal

Aidiacht

om pa ny

tháinig

Ire la n

Briathar

Líon na boscaí anseo le ranna cainte ón scéal nuachta ar lch 259. Is féidir úsáid a bhaint as an mbosca focal.

Bosca focal baileoidh, ceiliúradh, Gaelach, Lúnasa, nua, sóisialta, tá, tháinig, urnaí

Smaoineamh MRB 2

Cleachtadh MRB 2

Cur i láthair

at io

na l

Roghnaíonn tú réimse spéise/topaic/saincheist agus déanann tú cur i láthair faoi, ag úsáid do rogha meán agus frapaí. • Déan cur i láthair faoi laochra ó ghrúpa mionlaigh1 in Éirinn nó thar lear. • Déan cur i láthair ar fhéile a bhaineann le grúpa mionlaigh nó ar fhéile ó do cheantar féin. • Déan cur i láthair ar an ilchultúrachas in Éirinn sa lá atá inniu ann. • Déan cur i láthair ar na traidisiúin a bhí in Éirinn céad bliain ó shin.

260

minority group

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 260

09/03/2022 22:36

Aonad

Cúrsaí samhraidh

An Ghaeltacht

Léamh

Is maith le daltaí scoile freastal ar chúrsaí samhraidh atá lonnaithe i gceantair Ghaeltachta le snas a chur ar a gcuid Gaeilge. Is i nGaillimh agus i nDún na nGall atá formhór na gcoláistí samhraidh ach tá cúrsaí freisin i gCiarraí, i gCorcaigh, i Maigh Eo, i bPort Láirge agus sa Mhí. Caitheann daltaí trí seachtaine ag fanacht le teaghlach áitiúil agus ag freastal ar ranganna agus imeachtaí a eagraíonn an coláiste.

B 2)

om pa ny

Léigh na hailt seo agus freagair na ceisteanna a bhaineann leo.

Ire la n

Cúrsaí samhraidh

Is minic a bhíonn míthuiscint ag daoine faoin difear atá ann idir cúrsaí samhraidh agus an Ghaeltacht. Déan plé leis an rang faoin difear eatarthu agus líon na boscaí thíos le míniú gairid.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Idirghníomhú cainte

na l

Tá réimse leathan cúrsaí ar fáil ag coláistí éagsúla. Seo daoibh samplaí de na coláistí is mó in Éirinn.

at io

Tá Coláiste Laighean lonnaithe ar champas díreach taobh amuigh de Ros Mhic Thriúin i gContae Loch Garman. Is ‘Gaeltacht’ ann féin é ina bhfuil lóistín,1 bialann, banc, siopa, giomnáisiam agus saoráidí spóirt,2 chomh maith leis na seomraí ranga. Rud difriúil faoi Choláiste Laighean ná go mbíonn na daltaí ag fanacht ar an gcampas, seachas le teaghlaigh. Tugann siad faoi raon leathan3 imeachtaí, mar shampla boghdóireacht,4 cispheil, snámh, ealaín agus ceol, chomh maith le freastal ar ranganna Gaeilge. Bíonn céilí ann gach oíche, ar ndóigh, agus téann na daltaí ar thuras lae chuig ionad fóillíochta chun babhláil5 a imirt.

Tá Coláiste UISCE lonnaithe in áit iontach cois farraige le bratach ghorm i gCuan Eilí, Contae Mhaigh Eo. Bíonn foireann UISCE ag comhoibriú6 le chéile chun atmaisféar sábháilte, dearfach, taitneamhach, oideachasúil7 a chruthú agus gach rud trí Ghaeilge. Bogann UISCE an Ghaeilge amach as an seomra ranga agus cuireann siad an fhoghlaim ar siúl trí mheán na heachtraíochta,8 le seoltóireacht, clársheoladh,9 tonnmharcaíocht,10 treodóireacht,11 boghdóireacht agus cadhcáil.12 Tugann an fhoghlaim spraíúil deis do na daltaí an Ghaeilge a fheiceáil mar theanga bheo.

2 sports facilities 3 wide range accommodation 8 educational through the medium of adventuring 12 kayaking

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 261

archery windsurfing

4 9

bowling 10 surfing

cooperating with 11 orienteering

261

09/03/2022 22:36

Ire la n

Tá cúrsaí Spleodar ar fad lonnaithe i nGaeltacht Chonamara, agus tá sé ionad dhifriúla acu faoi láthair. Bíonn na cúrsaí ar siúl i mí an Mheithimh, mí Iúil agus mí Lúnasa. Bíonn na daltaí a fhreastalaíonn ar Spleodar breá gnóthach ó dhubh go dubh.1 Bíonn go leor ar bun acu – ranganna teanga, ealaín, drámaíocht, spórt, céilí, comórtais idir na tithe, turais go dtí an trá agus neart eile.2 Is maith le Spleodar cúpla rún3 a choinneáil chun iontas a chur ar dhaltaí nua. Fanann na daltaí le mná tí agus le cinnirí. Tugann sé sin deis do na scoláirí éisteacht le cainteoirí dúchais4 agus cleachtadh a dhéanamh leo. Cinntíonn sé freisin go bhfuil timpeallacht thumthach5 i gceist.

Scríobh 1 Cá bhfuil Coláiste Laighean lonnaithe?

om pa ny

Freagair na ceisteanna seo.

Moladh Cuardaigh le haghaidh Choláiste Laighean ar líne chomh maith, más mian leat.

2 Cén rud atá difriúil faoi Choláiste Laighean? 3 Ní bhíonn céilí ar siúl i gColáiste Laighean. Cuir tic leis an bhfreagra ceart. fíor

bréagach

4 Cá bhfuil Coláiste UISCE lonnaithe?

5 Ainmnigh trí spórt a dhéanann na daltaí i gColáiste UISCE.

6 Cé mhéad ionad atá ag Spleodar anois? Cuir tic leis an bhfreagra ceart. naoi gcinn

dhá cheann

na l

sé cinn

7 Ainmnigh trí rud a bhíonn ar bun ag na daltaí in Spleodar.

at io

8 Cé leis a bhfanann na daltaí in Spleodar?

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar an duine in aice leat.

1 Ar fhreastail tú ar chúrsa samhraidh sa Ghaeltacht riamh? 2 Cá raibh an cúrsa ar siúl? 3 Cé mhéad duine a d’fhan sa teach leat? 4 Ainmnigh trí rud a rinne tú gach lá. 5 Ar bhain tú sult as an gcúrsa? 6 An mbeidh tú ag filleadh ar an gcoláiste arís? LG

262

Déan na tascanna ar lgh 126–27.

from dawn to dusk

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 262

and much more

secret

native speakers

immersive

09/03/2022 22:36

Aonad

An pobal aiteach

Léigh an t-alt thíos agus déan na tascanna a ghabhann leis.

Ire la n

Is ócáid dhátheangach1 labhartha é REIC a bhunaigh Ciara Ní É sa bhliain 2015. Bíonn filíocht, rap, ceol, scéalaíocht2 agus go leor eile le cloisteáil ag ócáidí REIC. Bíonn na hócáidí de chuid REIC ar siúl i mBaile Átha Cliath agus bíonn sé le feiceáil ag féilte mar Electric Picnic, Body & Soul agus IMRAM.

om pa ny

Is comhbhunaitheoir4 í Ciara ar an gcomharghrúpa5 AerachAiteachGaelach chomh maith.

B 2)

Is minic a léann Ciara a dánta féin ag ócáidí REIC. Rugadh Ciara i mBaile Átha Cliath agus tógadh le Béarla í. Thit sí i ngrá leis an teanga nuair a chaith sí tréimhse i nGaeltacht Chonamara agus í óg. Ceapadh ina scríbhneoir cónaithe3 in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath don bhliain 2020 í. Tá cainéal YouTube ag Ciara agus d’éirigh go han-mhaith lena sraith ‘What the Focal?’

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Léamh

at io

na l

Spreag an ócáid Pride í féin agus Eoin McEvoy an grúpa a bhunú. Grúpa cainteoirí Gaeilge LADTA+6 atá in AerachAiteachGaelach. Glacann Eoin páirt in imeachtaí REIC chomh maith agus scríobh sé rap faoin nGaeilge a chuir sé le fuaimrian7 de chuid Doja Cat.

Le roinnt blianta anuas tá fás mór tagtha ar imeachtaí agus eagraíochtaí a thugann tacaíocht8 don phobal aiteach Gaelach. Foilsíodh An Foclóir Aiteach tamall de bhlianta ó shin le stór focal atá oiriúnach9 don phobal sin a fhorbairt.

Scríobh Aimsigh na ranna cainte seo a leanas san alt thuas. 1 2 3 4

briathar neamhrialta san aimsir láithreach briathar rialta san aimsir láithreach an chopail aidiacht

2 storytelling 3 writer in residence bilingual 7 soundtrack déghnéasach, trasinscneach, aiteach+)

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 263

cofounder 8 support

collective 9 suitable

LGBTQ+ (leispiach, aerach,

263

09/03/2022 22:36

Scríobh Freagair na ceisteanna seo. Cuir tic leis an bhfreagra ceart más gá. 1 Cathain a bunaíodh REIC? dhá mhíle agus a dó

dhá mhíle agus a cúig

dhá mhíle agus a cúig déag

2 Cad as do Chiara? Baile Átha Cliath

3 Ainmnigh an tsraith atá le feiceáil ar YouTube Chiara. 4 Cé a chuir tús le AerachAiteachGaelach? Eoin McEvoy

Ciara Ní É

an bheirt acu

5 Cé a chan an t-amhrán ar chuir Eoin rap leis? Olivia Rodrigo

Taylor Swift

Doja Cat

om pa ny

Taighde Roghnaigh ceann de na tascanna thíos.

Ire la n

Gaeltacht Chonamara

Idirghníomhú cainte

1 Téigh ar líne (usi.ie/focloir-aiteach) agus aimsigh trí fhocal ón Foclóir Aiteach nach raibh ar eolas agat cheana. 2 Téigh ar YouTube agus féach ar vlag Chiara Ní É. 3 An ndéantar ceiliúradh ar an bhféile Bród i do cheantar gach bliain? Ainmnigh imeacht amháin a eagraíodh anuraidh.

na l

Téigh timpeall an ranga agus fiafraigh de dhaoine céard iad na forainmneacha a úsáideann siad.

at io

Forainmneacha/Pronouns Siad/Iad

They/Them

Sí/Í

She/Her He/Him

Sé/É

Rian 2.26

Éisteacht

Éist leis an bhfógra agus freagair na ceisteanna. 1 Cathain a bheidh an ócáid ar siúl?

Dé Sathairn

Dé Domhnaigh

Dé Luain

2 Cá mbeidh an ócáid ar siúl? i gClub Chonradh na Gaeilge i gclub leadóige i gclub cócaireachta 3 Cén costas a bheidh ar an doras?

264

Déan na tascanna ar lch 128.

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 264

09/03/2022 22:36

Aonad

Féiríní Gaelacha 2.0 Léigh na hailt thíos agus déan na tascanna a ghabhann leo.

Ire la n

Bhunaigh Clodagh Nic Fhionnlaoich an cuntas Instagram clodafoto sa bhliain 2019 toisc gur theastaigh uaithi grianghraif a raibh fotheidil dhátheangacha scríofa fúthu a roinnt. Chruthaigh sí teimpléid éagsúla a úsáidtear ar scéalta Instagram agus thosaigh sí ag postáil grafaicí difriúla sa bhliain 2020. Tá an-tóir ar phriontaí a bhfuil dearbhuithe dearfacha scríofa orthu le déanaí agus ba í Clodagh an chéad duine a rinne a leithéid sa Ghaeilge. Tá réimse leathan táirgí ar fáil uaithi ar a siopa Etsy. Tá cuid dá táirgí ar fáil sa Siopa Leabhar ar Shráid Fhearcháir chomh maith.

CLODAFOTO

BAILE CLOTHING

om pa ny

na l

Is as Contae an Chláir é Greg agus bhunaigh sé an comhlacht Execute Exist sa bhliain 2017. Thosaigh sé ag cur píosa Gaeilge ar tháirgí mar taitníonn an teanga go mór leis agus tá anspraoi ag baint léi, dar leis. Cheap sé go raibh bearna sa mhargadh do tháirgí Gaeilge atá faiseanta agus nach bhfuil róthraidisiúnta. Tá réimse leathan táirgí ar fáil ar an suíomh gréasáin executeexist.com. Thosaigh sé ag déanamh coinnle ar nós an tseanfhóin Nokia sa bhliain 2021.

B 2)

EXECUTE EXIST

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Léamh

at io

Bunaíodh Baile Clothing i nDroichead Átha i mí Lúnasa 2020 le linn na paindéime. Chaith na bunaitheoirí tréimhse i Londain agus ba í an aidhm a bhí acu ná cuimhneamh ar a n-oidhreacht agus blaiseadh de chultúr na hÉireann a thabairt do mhuintir na hÉireann atá thar lear. Theastaigh ó Elsie agus Dean ceiliúradh a dhéanamh ar chultúr na tíre. Níl Gaeilge líofa acu ach bhí siad ag iarraidh an teanga a chur chun cinn agus an comhlacht á bhunú acu.

NINE ARROW

Is maisitheoir í Catherine Geaney a bhunaigh an comhlacht Nine Arrow sa bhliain 2017. Rinne sí staidéar ar an nGaeilge ar scoil ach rinne sí dearmad ar gach rud a d’fhoghlaim sí de ghlanmheabhair tar éis di an scoil a fhágáil. Chónaigh sí sa tSeapáin ar feadh tamaill agus tháinig náire uirthi nuair a d’iarr daoine uirthi rud éigin a rá i nGaeilge mar ní raibh sí in ann freagra a thabhairt dóibh. Spreag an podchraoladh Motherfoclóir í le léaráidí a dhéanamh i nGaeilge. Dearann sí léaráidí éagsúla bunaithe ar na focail nua a fhoghlaimíonn sí. Tá réimse leathan táirgí ar fáil aici anois, priontaí, cártaí, éadaí, oiriúintí tí agus suaitheantais ina measc.

265

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 265

09/03/2022 22:36

Thug an moladh óna teaghlach agus ó chairde dá cuid misneach di a léaráidí a chur ar an margadh. Is breá léi go mbíonn sí ag plé leis an teanga ar bhonn laethúil. Déan na tascanna ar lgh 129–30.

Ire la n

Mura bhfuil na focail i gcló trom ar eolas agat, féach ar an bhfoclóir ar lch 414.

Scríobh Freagair na ceisteanna seo.

om pa ny

1 Cé mhéad teanga a úsáideann Clodagh Nic Fhionnlaoich ar na meáin shóisialta? 2 Cá bhfuil na táirgí de chuid clodafoto ar fáil? 3 Roghnaigh aidiacht ón sliocht le cur síos a dhéanamh ar na héadaí de chuid Execute Exist. 4 Ainmnigh táirge amháin seachas éadaí atá ar fáil ó Execute Exist. 5 Cathain a bunaíodh Baile Clothing? 6 Scríobh fáth amháin a raibh Elsie agus Dean ag iarraidh an comhlacht a bhunú. 7 Luaigh an áit ina raibh Catherine Geaney ina cónaí ar feadh tamaill. 8 Cad a spreag Catherine le léaráidí a dhéanamh i nGaeilge?

Taighde

na l

Caith súil ar na suíomhanna gréasáin thíos agus roghnaigh táirge amháin a thaitníonn leat. Cuir dhá fháth le do rogha do gach ceann. Etsy.com/shop/clodafoto Executeexist.com Baileclothing.com Ninearrow.com

Éisteacht

at io

• • • •

Rian 2.27

Éist leis an gcomhrá agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis. Cuir tic leis an bhfreagra ceart más gá. 1 Cén lá a bheidh an chóisir ar siúl?

oíche Luain

oíche Aoine

oíche Shathairn

2 Cén uair a chuirfear tús leis an gcóisir?

thart ar 7.00 i.n.

ar bhuille 6.00 i.n.

thart ar 6.00 i.n.

3 Cén teanga a thaitníonn le deartháir Ghearóid? Gaeilge na hAlban

an Ghearmáinis

an Ghaeilge

4 Cén dath atá ar na húdaithe de chuid Execute Exist? bán

liath

dearg

5 Cén saghas éadaí a thaitníonn le deartháir Ghearóid? LG

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 181–83.

266

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 266

09/03/2022 22:36

Aonad

Léigh an t-alt thíos agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

om pa ny

B 2)

Craolfar sraith nua faoi scéal grá, Le Ceangal, ar BLOC, ardán meán sóisialta TG4 do dhaoine óga. Maireann gach clár cúig nóiméad agus tá ocht gclár sa tsraith nua seo a scríobh Oisín Mistéil. Baineann an scéal le beirt charachtar, Aoife (Eva-Jane Gaffney) agus Declan (Eoin Ó Dubhghaill) a bhfuil cónaí orthu in dhá chathair éagsúla, agus a chuireann tús le caidreamh ar Tinder i rith phaindéim Covid-19. Tá siad ar tí stádas oifigiúil an chaidrimh a phlé nuair a chuirtear an tír faoi dhianghlasáil.

Le Ceangal

Ire la n

Is mol meán sóisialta nua é BLOC le haghaidh daoine ocht mbliana déag d’aois agus os a chionn sin. Is iomaí rud atá le fáil ar BLOC, amhail ábhar grinn, dánta, ceol, míreanna pobail agus gearrfhíseáin faisnéise. Tá BLOC ar fáil ar na hardáin mhóra ar fad: Twitch, YouTube, Twitter, Instagram agus Facebook.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Léamh

BLOC TG4

Canbhás Uí Chiaraidh

na l

Sa tsraith Canbhás Uí Chiaraidh, bíonn láithreoir Mícheál Ó Ciaraidh ag caint le haíonna éagsúla agus iad beirt ag péinteáil.

at io

I measc na n-aíonna go dtí seo bhí an ceoltóir/láithreoir Doireann Ní Ghlacáin, an mainicín PetrolRose agus an réalta YouTube Clisare. Bhí an láithreoir Síomha Ní Ruairc sa chlár ag caint faoi chúrsaí faisin agus teilifíse agus faoina stíl mhaireachtála.

San ochtú clár sa tsraith, labhraíonn Míchéal le hiriseoir agus eagarthóir na hirise NÓS, Maitiú Ó Coimín.

267

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 267

09/03/2022 22:36

Caint na Sráide sa Ghaeltacht

om pa ny

Ire la n

Is iomaí duine a bhíonn ag streachailt leis na canúintí sa Ghaeilge. Theastaigh ó BLOC TG4 píosa spraoi a chur ar fáil d’fhoghlaimeoirí. Labhair foireann BLOC le roinnt cainteoirí dúchais chun caint sráide a chur ar fáil dá lucht féachana. Craoladh ceithre eipeasóid den tsraith seo agus bhí cainteoirí dúchais le cloisteáil ar gach ceann díobh. Rinne Étáin agus Máire, na deirfiúracha ó ‘an chéad ghlúin eile’, plé ar roinnt de na focail a úsáidtear i gcaint na sráide i gceantar Ráth Chairn.

Scríobh Freagair na ceisteanna thíos.

1 Cén clár a dhéanann cur síos ar fhocail éagsúla a chloistear sna ceantair Ghaeltachta? Le Ceangal

na l

Canbhás Uí Chiaraidh

Caint na Sráide sa Ghaeltacht

2 Cén clár atá bunaithe ar chúrsaí grá?

Canbhás Uí Chiaraidh

at io

Le Ceangal

Caint na Sráide sa Ghaeltacht

3 Cé hé láithreoir an chláir Canbhás Uí Chiaraidh? Mícheál

Eva-Jane

Oisín

4 Cé mhéad eipeasóid den chlár Le Ceangal a craoladh? Scríobh an freagra i bhfoirm focal. 5 Ainmnigh duine amháin a bhí mar aoi ar Canbhás Uí Chiaraidh.

6 Cén saghas Gaeilge atá ag na daoine a bhíonn ar Caint na Sráide sa Ghaeltacht? Gaeilge réasúnta mhaith

Gaeilge líofa

Gaeilge mhaith

268

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 268

09/03/2022 22:36

Aonad

Beannachtaí agus mallachtaí

2 Go mbeire an diabhal leis thú!

3 Go hifreann leat!

4 5

5 Go n-éirí an bóthar leat!

6 Fáinne óir ort!

7 Go ndalla an diabhal thú!

8 Mo cheol thú!

om pa ny

4 Go mbrise an diabhal do chnámha!

B 2)

Ire la n

1 Sonas ort!

Féach ar na beannachtaí agus na mallachtaí thíos. Cuir B nó M sa cholún ar chlé má cheapann tú gur beannacht nó mallacht é agus déan meaitseáil leis an emoji cuí. Tá cúpla ceann déanta duit mar shampla.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Tasc foclóra

at io

na l

9 Damnú ort!

10 Go gcuire Dia an t-ádh ort!

Taighde Bain úsáid as an idirlíon le brí na bhfrásaí thuas a aimsiú. 269

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 269

09/03/2022 22:36

Croí na Gaeilge 2

An béaloideas sa Ghaeilge Léamh

Ire la n

Bhailigh Caitlín Ní hÉil an scéal seo ó dhalta i gCárán i gContae Mhaigh Eo mar chuid de Bhailiúchan na Scol sna tríocháidí. Gheobhaidh tú an scéal seo agus go leor ceann eile ar duchas.ie. Tá scéalta ar an suíomh seo ó gach contae in Éirinn. Léigh an t-alt thíos i nGaeilge chaighdeánaithe agus déan na tascanna a ghabhann leis.

Fionn agus na Fianna sa cheantar seo 1 Fadó fadó, nuair a bhí Fionn agus na Fianna in Éirinn, tháinig

om pa ny

An mhaidin seo bhí Fionn ina shuí go moch lena ghairdín cabáiste a fheiceáil. Nuair a chuaigh sé taobh amuigh den bhothán thug sé a chéad súil ar an ngairdín (mar bhí sé in ann an gairdín a fheiceáil ón mbothán) agus céard a chonaic sé ach cúpla gabhar6 as Bun Dhá Abhainn istigh ina ghairdín cabáiste. Tháinig buile air agus thóg sé suas carraig an-mhór agus chaith sé leis na gabhair í. Thit an charraig taobh amuigh den ghairdín agus chuir sí scanradh ar na gabhair. Tá an charraig le feiceáil ansin inniu agus tugtar méaróg Fhinn uirthi go dtí an lá atá inniu ann.

at io

Nuair a shroich sé an áit, fuair sé píosa talaimh ó fhear ansin. Nuair a chonaic Fionn an píosa talaimh, gairdín a thug sé air agus dúirt sé go mbeadh sé feiliúnach3 i gcomhair cabáiste agus ar an bpointe4 chuir sé cabáiste ann. Thit an oíche air go tapa5 agus d’fhill sé abhaile agus d’inis sé an scéal do na Fianna. Chuaigh an aimsir thart go tapa agus ag an am céanna bhí an cabáiste ag fás.

na l

siad chomh fada le Néifinn. Chuaigh siad ar a bharr agus rinne siad bothán ann. D’fhan siad ansin ar feadh i bhfad agus sa deireadh rinne siad beagán curadóireachta.1 Maidin amháin bhí Fionn ina shuí go moch agus as go brách leis2 go Bun Dhá Abhainn – sin baile beag atá míle ó thuaidh ón scoil seo.

Ord ceart

Cuir na habairtí seo san ord ceart de réir an scéil thuas. Fuair Fionn páirc ó fhear sa cheantar. Chonaic Fionn cúpla ainmhí sa ghort. Bhog Fionn go ceantar nua. Chuir Fionn eagla ar na hainmhithe agus rith siad amach as an ngort.

1 2 3 4

270

sowing

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 270

he took off

suitable

immediately

quickly

goats

09/03/2022 22:36

Aonad

Scríobh

Stór focal

Seo roinnt téarmaí a bhaineann leis an mbéaloideas.

Ire la n

shroich, fuair, chonaic, thug, dúirt, go mbeadh, chuir, thit, d’fhill, d’inis, chuaigh, bhí

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Athscríobh an dara halt ón scéal ar lch 270 san aimsir fháistineach. Seo liosta de na briathra atá le hathrú agat.

leigheasanna traidisiúnta piseoga síscéalta toibreacha beannaithe

traditional medicines superstitions fairy stories holy wells

om pa ny

Físeán

the Fenian Cycle (Fionn and the Fianna) the Ulster Cycle

B 2)

an Fhiannaíocht (Fionn agus na Fianna) an Rúraíocht

Smaointe MRB 2

Cleachtadh MRB 2

Cur i láthair

Cuardaigh le haghaidh ‘Lá Pátrún Naomh Gobnait i nDún Chaoin’ ar molsceal.ie. Féach ar an bhfíseán seo ag cur síos ar lá pátrúin.

Glacann tú ról an agallóra agus/nó ról an fhreagróra. • Ullmhaigh agallamh faoi ghné éigin de stair do cheantair, mar shampla: – béaloideas/seanchas i do cheantar – daoine cáiliúla ón gceantar – seanfhoirgneamh sa cheantar – lá pátrúin i do cheantar – naomh áitiúil – an Ghaeilge i do cheantar

at io

na l

Roghnaíonn tú réimse spéise/topaic/ saincheist agus déanann tú cur i láthair faoi ag úsáid do rogha meán agus frapaí. • Déan cur i láthair ar ghné éigin de stair na Gaeilge, mar shampla: – litríocht na Gaeilge – filí na Gaeilge – an Rúraíocht – an Fhiannaíocht – seanscéalta (bain úsáid as storyboardthat.com nó a mhacasamhail chun scéalchlár a chruthú bunaithe ar sheanscéal) – Conradh na Gaeilge – TG4

Agallamh

Déan na tascanna ar lgh 131–32.

271

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 271

09/03/2022 22:36

Croí na Gaeilge 2

Mionteangacha Taighde

@múinteoirmeg @gael_gals @gingeripod @gaeilgevibes

Séamus Lehane hughcarr That Irish Gay

YouTube

Ire la n

TikTok

Gaeilge i mo chroí Gaeilge le Eímear Ciara Ní É

Léamh

om pa ny

Léigh na hailt thíos faoi mhionteangacha eile ar na meáin shóisialta.

Instagram

Is iomaí duine a bhfuil Gaeilge acu a bhaineann úsáid as na meáin shóisialta chun an teanga a chur chun cinn. Seo duit cúpla sampla de na cuntais éagsúla a mbíonn an Ghaeilge le feiceáil orthu. Téigh ar líne agus aimsigh iad.

at io

na l

Is ‘Instagrammer’ as Albain í Kaitlin MacPherson a bhfuil an-tóir1 uirthi ar na meáin shóisialta. Deir sí go dtugann Gàidhlig2 deis di dáimh a bheith aici le daoine ar bhealach difriúil. Is mian le Kaitlin go mbeidh daoine toilteanach3 Gàidhlig a chleachtadh nó a athfhoghlaim4 go nádúrtha. Mar sin cuireann sí teidil dhátheangacha ar a grianghraif faoi chúrsaí faisin, smididh, srl.

Is Cornach é an t-aisteoir Edward Rowe agus tá Coirnis ó dhúchas aige. Sa lá atá inniu ann, tá meánleibhéal Coirnise ag thart ar 3,500 duine agus tá Coirnis líofa5 ag tuairim is 300–400 duine. Baineann sé úsáid as aip6 Instagram chun an Choirnis a scaipeadh ar na meáin shóisialta.

272

Is as Albain é Eòghan Stiùbhart. Tá beagnach 5,000 leantóir7 ag Eòghan ar a leathanach Instagram, Gàidhlig Gu Leòr, ‘an cainéal Gàidhlige is mó tóir air nach mbaineann le cúrsaí scéimhe.8’ Postálann sé físeáin 60-soicind i nGàidhlig atá thar a bheith greannmhar, agus iad oiriúnach d’fhoghlaimeoirí na Gàidhlige mara dhara teanga9 agus do chainteoirí dúchais10 araon. Faigheann sé go leor tráchtaireachtaí11 dearfacha ar a chuid físeán.

2 Gaeilge (litriú i nGaeilge na hAlban) great appeal 7 8 beauty 9 second language app followers

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 272

4 relearn willing native speakers

Gàidhlig Gu Leòr

5 fluent 11

comments

09/03/2022 22:36

Aonad

Scríobh 1 Cad as do Kaitlin? Corn na Breataine

Muineachán

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Freagair na ceisteanna seo bunaithe ar na hailt ar lch 272. Albain

2 Cén teanga atá ag Kaitlin? 4 Cé mhéad leantóir atá ag Eòghan? cúig chéad cúig mhíle

caoga míle

5 Cén post atá ag Edward Rowe? aistritheoir aisteoir

altra

om pa ny

at io

Líon na bearnaí

na l

Bain úsáid as an idirlíon le liosta de theangacha mionlaigh a scríobh. Aimsigh na háiteanna ina labhraítear iad ar léarscáil sa seomra ranga.

B 2)

Taighde

6 Cén teanga atá ag Edward ó dhúchas?

Ire la n

3 Cad as d’Eòghan?

Bain úsáid as na focail sa bhosca focal leis na bearnaí sna habairtí seo a líonadh.

scéimhe, athfhoghlaim, dara teanga, aip, leantóir, an-tóir, toilteanach, líofa, cainteoirí dúchais

Déan an tasc ar lch 133.

1 Tá brón ar mo sheanmháthair nach bhfuil mórán Gaeilge aici. Ba mhaith léi an teanga a _________________. 2 Is é TikTok an _________________ is fearr liom.

3 Is as Conamara é Feidhlim agus tá Gaeilge _________________ aige.

4 Níl Gaeilge líofa agamsa, áfach. Foghlaimím an Ghaeilge ar scoil mar _________________ _________________. 5 Freastalóidh mé ar chúrsa samhraidh i mbliana agus beidh an deis agam labhairt le _________________ _________________.

6 Tá an-suim ag mo dheirfiúr i gcúrsaí smididh agus is maith léi a cuid airgid a chaitheamh ar tháirgí _________________. 7 Tá _________________ ag turasóirí ar na hOileáin Árann. 8 Tá Victoria _________________ an teanga a fhoghlaim, cé gur as Sasana í. 9 Tá breis agus céad míle _________________ ag roinnt blagálaithe. 273

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 273

09/03/2022 22:36

Croí na Gaeilge 2

Físghlaoch ón gcoláiste samhraidh

An áit a bhfuil an coláiste lonnaithe Na cinéalacha daoine atá ag freastal ar an gcoláiste Amchlár an choláiste Na himeachtaí éagsúla a bhíonn ar siúl go laethúil Na ranganna An teach ina bhfuil tú ag fanacht Na múinteoirí Muintir na háite

om pa ny

• • • • • • • •

Ire la n

Lig ort go bhfuil tú ag freastal ar choláiste samhraidh agus go bhfuil tú ag cur glaoch abhaile ar dhuine de do chairde. Critéir ratha: Labhair faoi na rudaí seo a leanas:

Idirghníomhú cainte

Stór focal

Ó, tá brón orm!

Oh, I’m sorry!

Níl an ceangal idirlín The internet an-mhaith. connection isn’t too good.

Chlis ar an gceangal The internet idirlín. connection dropped.

Ní féidir liom thú a chloisteáil!

I can’t hear you!

Cuir an ceamara ar siúl!

Turn the camera on!

Tusa ar dtús.

You first.

Lean ort!

Go ahead! That background is lovely.

at io

na l

Fan nóiméad – tá tú One minute – you balbhaithe! are muted!

What were you saying?

Tá an cúlra sin go hálainn.

Caithfidh mé an ríomhaire glúine a luchtú.

I have to charge the laptop.

Beidh orm imeacht i I will have to leave in a few minutes. gceann cúpla nóiméad.

Céard a bhí á rá agat?

Bhí sé go haoibhinn It was lovely to talk labhairt leat. to you.

I miss you.

I am looking forward Feicfidh mé i gceann I will see you in a to coming home. coicíse thú. fortnight.

Táim ag tnúth le filleadh abhaile.

Airím uaim thú.

274

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 274

09/03/2022 22:37

Aonad

Cárta poist ón gcoláiste samhraidh

Ire la n

123 Bóthar na Trá

An Charraig Dhubh

at io

Scríobh

na l

om pa ny

Baile Átha Cliath

B 2)

A Anna, a chara, Conas atá cúrsaí leat? Tá ag éirí go han-mhaith liom anseo in Spleodar. Bhí sé deacair an Ghaeilge a labhairt le daoine ar dtús ach chabhraigh na múinteoirí agus na cinnirí go mór liom. Bíonn trí rang agam gach lá. Tar éis lóin imrímid spórt ar an trá. Tá an aimsir go haoibhinn le cúpla lá anuas. Dódh sa ghrian inné mé. Ní bheidh mo mháthair róshásta é sin a chloisteáil! Bíonn céilí ar siúl gach oíche agus bíonn an-spraoi againn ann. Rinne mé cúpla cara nua go dtí seo. Is as áiteanna difriúla dóibh. Scríobhfaidh mé chugat go luath. Do chara, Nick

Ní bhíonn cead ag daltaí scoile a bhfóin póca a thabhairt leo agus iad ag freastal ar chúrsa i gcoláiste samhraidh. Cuireann siad glaoch ar a muintir nó seolann siad litir nó cárta poist chucu le fanacht i dteagmháil leo. Féach ar an gcárta poist a sheol Nick chuig cara leis.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Léamh

Lig ort gur tusa Anna agus scríobh cárta poist chuig Nick. Cabhróidh na frásaí seo a leanas leat.

Stór focal

It was wonderful to hear from you.

Níl mórán ar siúl sa bhaile.

There isn’t a lot going on at home.

Áirím uaim thú.

I miss you.

Táim in éad leat.

I am jealous of you.

An bhfuil tú ag baint sult as?

Are you enjoying it?

Inis dom faoi...

Tell me about...

Bhí sé go hiontach cloisteáil uait.

Cad iad na spóirt a imríonn sibh?

Which sports do you An réitíonn tú go play? maith le...?

Do you get along well with...?

Ba chóir duit...

You should...

Abair haigh le...

Say hi to....

Táim ag tnúth leis.

I am looking forward to it.

Feicfidh mé go luath I’ll see you soon. thú.

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 413.

Déan an tasc ar lch 117.

275

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 275

09/03/2022 22:37

Book title Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid

CHLUICHE

Cá bhfuil Marie Young ina cónaí?

Téigh siar dhá bhosca.

Bosca bán Fan anseo.

Téigh siar go tús an chluiche.

Ainmnigh aidiacht amháin ón amhrán ‘Bí Ann/ Leanfaidh Mé’.

Cuir an briathar seo san aimsir chaite: ceannaigh + muid/sinn

Cé a scríobh an píosa filíochta ó bhéal ‘Siúcra’?

Ainmnigh coláiste samhraidh i Maigh Eo.

Luaigh sraith amháin a chraol BLOC TG4.

Cé leis an comhlacht clodafoto?

‘Ní neart go cur le ___________.’

e Th ©

AN CHLUICHE

➜ Cé a chuireann Canbhás Uí Chiaraidh i láthair?

Cad í an bhreischéim den aidiacht ‘gasta’?

Ainmnigh táirge amháin atá ag Nine Arrow.

➜

Bosca bán Fan anseo.

Cén teanga atá ag Kaitlin MacPherson?

Ainmnigh coláiste samhraidh i gConamara.

Téigh siar trí bhosca.

Críochnaigh an seanfhocal. ‘Níl aon tinteán mar do thinteán ___________.’

Bosca bán Fan anseo.

➜

DEIREADH

Bog ar aghaidh trí bhosca.

Conas a deirtear ‘LGBTQ+’ i nGaeilge?

➜

Bog ar aghaidh dhá bhosca.

at io

Críochnaigh an seanfhocal.

➜

na l

Cuir an briathar seo san aimsir fháistineach: ól + muid/ sinn

➜ Cad í an bhreischéim den aidiacht ‘glic’?

Téigh siar dhá bhosca.

Ainmnigh Cuir an ainmfhocal briathar seo amháin ón san aimsir amhrán láithreach: ‘Bí Ann/ cuir + muid/ sinn ➜ Leanfaidh Mé’.

➜ Cén bhliain ar bunaíodh REIC?

Bosca bán Fan anseo.

➜

Ainmnigh teicníc fhileata amháin atá le feiceáil sa dán ‘Croí na Gaeilge’.

➜

Bosca bán Fan anseo.

Cad é an Ghaeilge atá ar poet?

Cé a scríobh an dán ‘Croí na Gaeilge’?

om pa ny

TÚS

Ní neart go cur le chéile.

Déan staidéar ar an aonad seo agus imir an cluiche cláir seo le daoine eile sa rang. Féach ar na rialacha ar lch 114 sula n-imríonn tú an cluiche cláir.

Ire la n

Piarmheasúnú: Cluiche na Gaeltachta

➜

276

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 276

09/03/2022 22:37

Aonad

Ire la n

om pa ny

cur i láthair a dhéanamh faoin ilchultúrachas nó faoi thraidisiúin in Éirinn.

B 2)

píosa beag drámaíochta a dhéanamh i nGaeilge.

labhairt os comhair an ranga faoi ábhar spreagthach. plé leis an gcéad phearsa sna trí aimsir shimplí.

(MR gus Cultúir Eile An Ghaeilge a

Féinmheasúnú

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

beannú níos fearr do dhaoine i nGaeilge. físghlaoch a dhéanamh i nGaeilge.

na l

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh trí abairt):

at io

Anois, comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos. Trí rud a d’fhoghlaim mé:

1 2 3 Dhá rud atá le cleachtadh agam:

1 2

Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat? 277

07 Croi 2 Aonad 7 CL.indd 277

09/03/2022 22:37

Spórt agus Cúrsaí Folláine

Aonad

Ire la n

Is fearr an tsláinte ná na táinte.

Torthaí foghlama an aonaid

Feasacht teanga agus chultúrtha

Féinfheasacht an fhoghlaimeora

1.1, 1.2, 1.9, 1.12, 1.14, 1.15, 1.17, 1.21, 1.22, 1.25, 1.29

2.1, 2.3, 2.6, 2.9

3.3, 3.4, 3.8

Cumas cumarsáide

Achoimre ar an aonad seo

Téacsanna an aonaid

om pa ny

Téacs litríochta

Gearrscéal: ‘An Cluiche Mór’ le hÓgie Ó Céilleachair

Téacsanna tacúla eile

Téacs litríochta (rogha eile): ‘Deirdre an Bhróin’ (gearrscéal) le Máirtín Mac Grianna Téacsanna eile: Réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu, Seachtain na Sláinte ar scoil Acmhainní eile: focloir.ie, teanglann.ie, Nuacht Mhall, léaráidí gramadaí, acmhainn punainne, acmhainní digiteacha ag edco.ie/croinagaeilge2

Tá an t-aonad seo bunaithe ar an téama ‘Spórt agus Cúrsaí Folláine’. Is aonad dul siar é, ina dhaingneoidh na daltaí a gcumas cumarsáide sna scileanna teanga difriúla agus iad ag deireadh an tríú bliain. Cuirfear béim ar fheasacht teanga agus chultúrtha, ach go háirithe ag díriú isteach ar theanga na Gaeilge mar chóras agus ag cothú feasachta i leith chultúr na teanga agus i leith an dátheangachais. Spreagfar na daltaí chun foghlaim fhéinriartha a fhorbairt agus chun tuiscint a fhorbairt ar spreagadh pearsanta i leith na teanga.

Seiceáil isteach (lch 279)

Gearrscéal: ‘An Cluiche Mór’ (lgh 282, 284, 286, 288), Líon na bearnaí (lgh 283, 285, 287, 301), Fíor nó bréagach? (lch 285), Guth an údair (lch 289), Picthuiscint (lch 293), Próifílí (lch 294), Próifíl Malcolm (lch 294), Haca agus rugbaí (lch 295), Réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu (lch 296), Seachtain na Sláinte ar scoil (lch 301), Oideas sláintiúil (lch 302), Sláinte Emma, Aindriú agus Thaidhg (lch 304), Óga Yoga (lch 306) Scríobh (lgh 283, 287, 294, 297, 300, 302, 303, 306, 309), Tráchtaireacht (lch 288), Líon na bearnaí (lch 292), Obair ealaíne (lch 293), Taighde (lgh 293, 309), Tasc pictiúr (lch 299), Dialann meabhairshláinte (lch 303), Ceisteanna (lch 303), Seachtain na Sláinte (lch 303), Aistriúchán (lch 305), Tasc ar líne (lch 306), Ceist shamplach (lgh 312, 313) Éisteacht (lgh 281, 288, 291, 297, 305, 309), Nuacht Mhall (lch 300), Físeán (lch 308)

at io

Réamhfhoghlaim Léamh

na l

San aonad seo foghlaimeoidh an dalta na scileanna seo:

Scríobh

Éisteacht Labhairt Idirghníomhú cainte Gramadach

Foclóir Cultúr Leabhar gníomhaíochta Measúnú Machnamh

Labhairt (lch 297) Idirghníomhú cainte (lgh 280, 285, 287, 303) Súil siar ar an gcopail agus roghanna (lch 281), An forainm réamhfhoclach: le + forainm (lch 281), Cúinne na gramadaí (lgh 283, 292, 300, 302, 306, 308, 311), Tasc gramadaí (lgh 285, 299), Na briathra (lch 298), Scríobh (lch 298), Súil siar ar ar (lch 304) Crosfhocal (lgh 280, 310), Tasc foclóra (lgh 283, 287, 292, 308, 311), Meaitseáil (lgh 283, 285, 287, 292, 304), Nathanna cabhracha (lgh 303, 313), Stór focal (lch 307) Réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu (lch 296), Óga Yoga (lch 306) Tascanna (lgh 134–150), Cluastuiscint (lgh 184–186) Piarmheasúnú (lgh 281, 314) Féinmheasúnú (lch 315), Seiceáil amach (lch 315)

278

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 278

09/03/2022 22:33

d Clár an aonaid

• briathra a aistriú idir na haimsirí. • an gearrscéal ‘An Cluiche Mór’ a phlé. • amchlár a líonadh isteach agus comhrá a chríochnú.

om pa ny

• stór focal a bhaineann le spórt agus cúrsaí folláine a aithint agus a litriú i gceart. • labhairt agus scríobh faoin spórt agus cúrsaí folláine. • cur síos níos fearr a dhéanamh ar an nádúr i mo mhórthimpeall.

Ire la n

Ag deireadh an aonaid seo beidh mé in ann:

Súil siar.......................................................................................280

na l

Gearrscéal: ‘An Cluiche Mór’...............................................282 An tasc measúnaithe.............................................................290 Trealamh spóirt........................................................................292

at io

Éadaí spóirt...............................................................................293 Próifíl déagóirí..........................................................................294

Haca agus rugbaí....................................................................295 Réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu ....................................296

Cleachtadh ar na haimsirí ....................................................298 Naomi Osaka............................................................................300 Seachtain na Sláinte ar scoil ...............................................301

Oideas sláintiúil .......................................................................302

An mheabhairshláinte...........................................................303

Mo shláinte................................................................................304

Óga Yoga ...................................................................................306

Bithéagsúlacht.........................................................................307 Scoileanna Glasa.....................................................................309

Seiceáil isteach Mar réamhfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil isteach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Baill an choirp...........................................................................310 Ceisteanna scrúdaithe samplacha....................................312 Measúnú an aonaid................................................................314

Téigh go dtí www.edco.ie/ croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí. 279

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 279

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Súil siar Crosfhocal

Vocabulary

Líon an crosfhocal a bhaineann leis an spórt thíos. Bain úsáid as na pictiúir de gach focal mar threoir. Tá bosca focal anseo mar chúnamh duit freisin.

Tá na freagraí anseo in ord randamach agus tá na focail iad féin measctha suas. Trasna

leip casra ígubra mánhctoiaío leiphisc dóirhctaeroet

Ire la n

Síos

om pa ny

torochatíh hieltpie eilcuch cror ámsnh dóisúil ógcaímaohct

at io

na l

4 trasna

5 trasna

7 trasna

10 trasna

11 trasna

3 síos

6 síos

8 síos

9 síos

11 síos

2 trasna

1 síos

Idirghníomhú cainte

Cuir na ceisteanna seo ar dhuine eile sa rang. Déan iarracht comhrá a fhorbairt as na freagraí.

280

1 2 3 4

An maith leat spórt nó an fearr leat ceol? Cén spórt is fearr leat? Cén t-imreoir is fearr leat sa spórt sin? An bhfuil rothar agat?

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 280

5 An bhféachann tú ar spórt ar an teilifís? 6 An ndeachaigh tú riamh chuig aon staid cháiliúil (famous stadium)?

09/03/2022 22:33

Aonad

Súil siar ar an gcopail agus roghanna

Ní maith liom peil.

Is gráin liom peil.

Ire la n

Is aoibhinn liom peil.

Is fuath liom peil.

Is breá liom peil. Ní miste liom peil.*

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Is maith liom peil.

Is fearr liom peil.

* Is rogha neodrach é sin. This is a neutral preference. Ní miste liom. I don’t mind. Rogha le hainm briathartha

Is maith liom (ainmfhocal).

Is maith liom a bheith ag (ainm briathartha + ainmfhocal).

Sampla: Is maith liom peil.

Sampla: Is maith liom a bheith ag imirt peile.

om pa ny

Rogha le hainmfhocal

An forainm réamhfhoclach: le + forainm Réamhfhocal

Forainm

mé

tú

sé

sí

muid/sinn sibh

siad

Forainm + réamhfhocal

liom

leat

leis

léi

linn

leo

ach

Is maith liom a bheith ag léamh leabhar.

Ní maith leis rugbaí.

ach

Ní maith leis a bheith ag imirt rugbaí.

Is aoibhinn linn prátaí.

ach

Ní maith linn a bheith ag piocadh prátaí.

na l

Is maith liom leabhair.

at io

Grammar

Tá tuilleadh eolais le fáil ar lch 350.

Rian 2.29

Éisteacht

libh

Scríobh na habairtí seo i do chóipleabhar. Ansin cuir focal in áit gach mionphictiúir. Éist leis an rian agus líon na bearnaí sna habairtí. 1 Is maith liom _______________

2 Is maith _______________ a bheith ag imirt leadóige. .

3 ____ maith liom _______________

4 Is breá/aoibhinn leis a bheith ag _______________ torthaí. 5 Is maith linn ____ _______________ 6 Is fearr liom _______________

7 Is _____________ leo peil Ghaelach. 8 ____ maith leo a bheith ag féachaint ar pheil.

Piarmheasúnú

Déan na tascanna ar lgh 134–36.

Malartaigh na freagraí atá agat le duine eile sa rang agus déan seiceáil ar na freagraí sin. 281

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 281

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Gearrscéal: ‘An Cluiche Mór’ Léamh

Léigh an chéad chuid den scéal ‘An Cluiche Mór’ le hÓgie Ó Céilleachair.

Literature

Ire la n

Isteach sa seomra feistis5 linn. I mo shuí ar an mbinse agus an óráid6 ar siúl. An bhfuil aon rud atá á rá aige ag dul isteach i m’aigne7? Táim ag crith. Amach tríd an doras. Camáin á lascadh8 i gcoinne an fhalla. Beireann sé greim orm.

Bratacha3 ag eitilt, bandaí timpeall riostaí nó ag ceangal siar ghruaig na gcailíní. Os mo chomhair tá staid ollmhór Pháirc an Chrócaigh. Aréir chuir mo thraenálaí glaoch orm go déanach ag insint dom go raibh áit faighte agam ar an bhfoireann ag an nóiméad deireanach. Lánchúlaí4 ar chlé.

An bhfuilim ag taibhreamh1? Naoi mbliana déag d’aois. An uair seo an tseachtain seo caite bhí mé ag sochraid2 m’athar. Anois táim suite anseo ar an mbus foirne leis na sluaite taobh amuigh.

om pa ny

‘Ná tóg aon cheann9 don Súilleabhánach nuair atá sé ag labhairt leat, ok? Tá cáil air a bheith ag iarraidh leaideanna a chur as10 trí raiméis a rá leo i rith cluichí. Ná tóg aon cheann do na rudaí atá á rá aige. Tá’s11 agam gur am deacair é seo duit agus maith thú as fanacht leis. Bheadh d’athair an-bhródúil inniu dá mbeadh sé anseo.’ Lámh ar mo dhroim agus amach go dtí an pháirc chatha.12

❖ ❖ ❖

Ochtó míle duine ag screadaíl. Tá mo chosa imithe i laige.13 Cúpla poc den sliotar. Anall leis an gcaptaen chugam.

na l

‘An traenáil ar fad atá déanta againne an bhliain ar fad ní fiú ach leath de inniu. Mar sin caithfimid céad caoga faoin gcéad a thabhairt. Tá gach leaid ar an bhfoireann seo ag tabhairt aire dá chéile agus seasfaidh gach duine acu sa bhearna bhaoil14 duit. Socróimid síos chomh luath is atá an sliotar caite isteach. Ardfhear. Ar aghaidh leat!’

at io

Suas go dtí an cairpéad dearg liom. An dtosnóidh an cluiche seo go deo15? Ní cuimhin liom ainm an uachtaráin fiú. An pharáid anois. Buaileann na gártha mé ag siúl timpeall na páirce. Scaipeann an dream eile roimh dheireadh na paráide. Dímheas.16 Seasaimid go léir le chéile. Aontaithe.17 Nóiméad ciúnais do m’athair. An tAmhrán Náisiúnta.

Gáir an tslua.18 Síos chuig mo chéile comhraic:19 an Súilleabhánach. ‘Hé, tusa. Féach suas ansin sa slua. Tá m’athair thuas ann ag féachaint ormsa inniu. Cá bhfuil d’athairse? Caithfidh go raibh aistear uaigneach agat aníos go Baile Átha Cliath ar an traein!’

Réitíonn an réiteoir do chaitheamh isteach na liathróide. Faigheann an Súilleabhánach sonc20 de lámh mo chamáin isteach sna heasnacha21 agus titeann sé chun talún. ‘An bhfuil tú ceart go leor? Ar bhuail an traein tú?’

Suas leis agus dorn i m’aghaidh. M’ascaill22 timpeall a mhuinéil.23 Slua fear isteach. Go leor soncanna isteach, amach, i ngach aon áit. Feadóg an réiteora á séideadh. Anall leis chugainn. Cárta buí an duine. Tá an sliotar caite isteach agus tá sé faighte acu sin. Lasctar é isteach os comhair an tSúilleabhánaigh. Amach leis os mo chomhair. Preabann sé go hálainn dó agus isteach ina bhos. Ar chlé, ar dheis. Sleamhnaím. Ardaím mo cheann. Tá sé i mbéal an bháide.24 Raspar de phoc. Cúl! Pléascann Páirc an Chrócaigh. Amach leis chugam.

2 funeral 3 flags 4 full-back 5 dressing room 6 speech 7 mind 8 lashed dreaming 10 put off 11 I know (Tá fios agam – Cainúint Chonnacht) 12 the field of battle pay no attention 13 gone weak 14 in the gap of danger 15 forever 16 disrespect 17 united 18 the roar of the crowd 19 opponent/adversary 20 poke 21 ribs 22 armpit 23 neck 24 the goalmouth 1

282

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 282

09/03/2022 22:33

Aonad

4 Cé mhéad duine atá sa slua? 5 Cad a dhéanann an príomhcharachtar leis an Súilleabhánach? 6 Cé a fhaigheann an cúl?

Líon na bearnaí

Ire la n

1 Cén aois atá ag an bhfear óg? 2 Cá bhfuil an cluiche ar siúl? 3 Cén t-imreoir ar an bhfoireann eile a bhfuil sé ag caint faoi?

Críochnaigh na haistriúcháin seo leis an bhfreagra ceart ón rogha ar dheis. 1 Am I dreaming?

An bhfuilim ag ________?

féachaint

taibhreamh

2 I’m seated

i mo ________

chodladh

shuí

aird

cheann

nod

síos

suas

anall

chúil

bháide

ainmhí

Across came the ________ leis an gcaptaen chugam captain to me

It is in the goalmouth

Tá sé i mbéal an ________

Tasc foclóra

titim

sheasamh

Pay no attention Ná tóg aon ______ to those things do na rudaí sin

om pa ny

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Freagair na ceisteanna a bhaineann leis an scéal.

Scríobh

Chun níos mó eolais a fháil faoi conas foclóir a úsáid, féach ar lch 400.

Béarla

bí preab

Béarla

Briathar

lasc

tabhair

féach

réitigh

at io

seas

Briathar

na l

Briathar

Aimsigh na briathra seo sa téacs agus ansin cuir Béarla orthu.

pléasc

Meaitseáil

Béarla

tosaigh

Meaitseáil na hainmneacha briathartha seo.

ag taibhreamh

walking looking

ag crith

dreaming

ag siúl

shaking

ag féachaint

telling

ag insint

Cúinne na gramadaí

Athraigh an aimsir sna briathra thíos. Tá an chéad cheann déanta duit mar chabhair. Aimsir láithreach an bhfuilim? táim beireann sé buaileann faigheann ardaím

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 283

Aimsir chaite

an raibh mé?

283

09/03/2022 22:33

Léamh

Léigh an dara cuid den scéal. Ardaíonn sé a mhuinchille.1 Cad é? Uimhir Áine atá ann. M’Áine. Racht feirge.2 Caithfidh mé ciúnú. Tabharfaidh mé freagra dó le linn na himeartha. An poc amach tógtha. Isteach i lapa3 an fhreasúra. Sliotar ard isteach.

‘An aithníonn tú an uimhir seo?’

Ire la n

Suas le mo lámh san aer. Dorchadas. Tá an clip bainte de mo chlogad. Cúl agus cúilín anois ag an Súilleabhánach. Poc amach eile dúinne. Ceann mór ard fada i dtreo ár líne leathchúil.4 Tá sé faighte ag an leatosaí láir againne. Tosaíonn sé ar ruathar. Tá sé imithe thar an líne daichead slat, tríocha slat ón gcúl anois, tá sé ag dul i dtreo na líne 21. Buaileann sé raspar. Tá an líontán ag crochadh. Tá an taobh eile de Pháirc an Chrócaigh ag pléascadh.

om pa ny

Tagann sliotar íseal isteach os ár gcomhair. É ag preabadh in ainm an diail5 ar an talamh. Rithim amach. Isteach i mo lapa. Sracfhéachaint taobh thiar díom. Poc mór fada síos an taobhlíne? Tá sé faighte againn. Pas láimhe trasna na páirce. Tá fear againn ann leis féin. Thar an trasnán leis an sliotar. Tá an sliotar ag eitilt isteach arís chugainn i dtreo na taobhlíne. Amach leis an Súilleabhánach ar cosa in airde.6 An rachaidh an sliotar amach thar an taobhlíne. An sroichfidh sé é in am? Sroichfidh. Tá sé ina sheilbh aige. Gualainn. Tá an Súilleabhánach ina chnap thar an taobhlíne. Impíonn sé ar an réiteoir. Croitheann sé a cheann.

na l

Poc taobhlíne7 dúinne. Tógtha agamsa. Tá an tseilbh fós againn. Pas trasna na páirce. Iarracht ar phoc. Tá sé blocáilte. Poc taobhlíne eile dúinn. Tógtar é – féach air sin! Tá an sliotar imithe caol díreach thar an spota dubh ar an trasnán agus tá an slua ag béiceach. Cad é mar chúilín!

at io

Séideann an réiteoir an fheadóg agus tá leatham sroichte.8 An bhfuil sé i ndáiríre? Féachaim suas in airde ar an scáileán.9 Seacht nóiméad is tríocha atá air. Tá an ceart ag an réiteoir mar sin. Níor bhraith mé an t-am ag imeacht in aon chor.10

Ar ais isteach linn faoi Ardán Uí Ógáin. Féachann mo thraenálaí díreach idir mo dhá súil.11

‘Tá an Súilleabhánach tar éis cúl agus ceithre chúilín a fháil ón imirt. Sin fear atá faoi do chúramsa.12 Má leanann tú ar aghaidh mar sin beidh tú i do shuí ar an mbinse laistigh den chéad deich nóiméad. An dtuigeann tú mé?’

❖ ❖ ❖

Tá an dara leath tosaithe. Sliotar ard isteach i dtreo an tSúilleabhánaigh. Beidh mé os comhair m’fhir an uair seo. Gheobhaidh mé an chéad cheann. Sleamhnaíonn sé os mo chomhair go tapa, áfach. Uillinn13 im bholg. An ghaoth imithe óm sheolta. Preabaim san aer pé scéal é. Tá sé ina lapa aige. Ritheann sé caol díreach i dtreo na cearnóige bige. Mise ag caitheamh scátha air.14 Sracfhéachaint taobh thiar dá ghualainn ar chlé. Táimse ar an ngualainn ar dheis. Iarracht ar raspar. Húcáil déanta. Sliotar agamsa. Buille mór ard amach i dtreo lár na páirce agus béiceann an slua.

2 fit of anger his arm/sleeve 8 sideline puck reached 13 elbow 14 shadowing him

284

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 284

lap screen 3

5 like the devil 6 at a gallop half-back line 11 12 at all into my eyes your responsibility

09/03/2022 22:33

Aonad

Idirghníomhú cainte

Cén uimhir atá scríofa ar lámh an tSúilleabhánaigh? Cén fáth a bhfuil an Súilleabhánach ina chnap? Cé a thógann an poc taobhlíne? Cé mhéad nóiméad atá imithe ag deireadh an chéad leatha? Cén t-árdán a ritheann siad isteach faoi? Cén fáth nach bhfaigheann an Súilleabhánach cúl sa dara leath?

Ire la n

1 2 3 4 5 6

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Cuir trí cheist ón liosta ar dhuine eile ón rang agus ansin freagair na trí cheist eile don duine sin.

Tasc gramadaí

Aimsigh na hainmfhocail seo sa scéal agus san fhoclóir.

uimhir, freasúra, líontán, fear, gualainn, spota, traenálaí, cearnóg

om pa ny

Pioc dhá fhocal ón liosta thuas agus cuir in abairtí san aimsir chaite iad. Pioc dhá fhocal eile agus cuir in abairtí san aimsir láithreach iad. Ansin pioc dhá fhocal eile agus cuir in abairtí san aimsir fháistineach iad. Critéir ratha: • Úsáid briathar nua i ngach abairt.

• Níl tú teoranta don spórt sa tasc seo.

Fíor nó bréagach? Cuir tic sa cholún ceart.

✔

✘

na l

2 Aimsíonn an Súilleabhánach cúl.

1 Uimhir Mháire atá scríofa ar lámh an tSúilleabhánaigh. 3 Ní thógann an príomhcharachtar poc taobhlíne. 4 Naoi nóiméad is tríocha atá imithe sa chéad leath.

at io

5 Faigheann an Súilleabhánach ceithre chúl agus cúilín amháin.

Líon na bearnaí

Críochnaigh na haistriúcháin seo. Cuir tic leis an bhfreagra ceart ón rogha.

2 Ceann mór íseal

fada

3 Isteach i mo lapa

e Th

ard

lámh

4 Impíonn sé ar an imreoir

fada i dtreo ár líne leathchúil.

aghaidh réiteoir

5 Séideann an réiteoir an fheadóg

chlogad

geansaí

1 Tá an clip bainte de mo bhróg

adharc

. bainisteoir

píb

Meaitseáil

Meaitseáil na briathra seo. tabharfaidh mé

he runs

tosaíonn sé

he blows

croitheann sé

I will be

séideann sé

I will give

beidh mé

he shakes

ritheann sé

he starts 285

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 285

09/03/2022 22:33

Léamh

Léigh an tríú cuid den scéal.

Ire la n

An sliotar ar ais isteach sa chúinne eile trasna uaim. Tá ár lánchúlaí ar dheis á chlúdú go maith. Tá sé ag an lántosaí ar dheis go fóill. Buaileann sé poc ón taobhlíne. Ar fóraoil. Poc amach gearr chugam. Ní raibh siad ag súil leis sin. Lascadh ard, álainn suas i dtreo na líne leatosach.1 An bhfuil? Níl. Tá sé imithe níos faide ag preabadh os comhair na líne lántosach.2 Tá sé inár seilbh. Ritheann sé i dtreo an chúil. Tá sé i mbéal an bháide. Cúl! Faigheann an Súilleabhánach an comhartha ón taobhlíne. Imíonn sé suas i dtreo lár na páirce. Tá an lámh in uachtar faighte agam. Féachaim i dtreo mo dhream ar an taobhlíne. Ordóg3 suas. Comhartha tugtha dom fanacht socair san áit ina bhfuilim.

Tá an poc amach tógtha. Tá clibirt4 i lár na páirce. An sliotar faighte acu. Tá an Súilleabhánach ag dul ar ruathar aonair isteach thar an líne lánchúil. Rithim amach chun bualadh leis. Gualainn.

om pa ny

An Súilleabhánach caite ina scraith ar an talamh. An ghaoth bainte amach as a sheolta agam. Feicim súile an réiteora. Níl sé sásta. Caithfidh mé rud éigin a thosú chun an aird a tharraingt uaim. Stánaim ar uimhir a 11 le miongháire.5 Cuirim amach mo lámh chuige. Lámh i m’aghaidh. Slua mór istigh anois. Doirn á gcaitheamh, camáin san aer. Cúpla nóiméad troda agus tá cúrsaí ciúnaithe arís. Níl dearmad déanta ag an réiteoir. ‘Bú!’ ón slua. ‘Rud amháin eile anois agus gheobhaidh tú an taobhlíne.’

Seasann an Súilleabhánach os cionn an tsliotair. Seo ceann éasca dó. Ardaíonn sé é agus cuireann sé caol díreach é idir na cuaillí6 thar an trasnán. Amach leis arís go lár na páirce. Tá orduithe faighte agam m’fhód féin a sheasamh agus fanacht taobh istigh.

at io

na l

An poc amach gearr chugam. Lascáilte go hard sa spéir agam suas an pháirc. Cé a chuireann a lámh in airde chun é a fháil ach mac Uí Shúilleabháin. Pas trasna na páirce go dtí an líne leatosach. Coimeádaim leathshúil air agus leathshúil ar an sliotar. Imíonn uimhir 12 ar ruathar aonair. Feicim an Súilleabhánach ag rith isteach cliathánach.7 Níl aon duine tar éis é a phiocadh suas. Screadaim amach chucu. Ní chloiseann siad mé. An Súilleabhánach fós ag rith. Screadaim arís. Dada. Ó Súilleabháin feicthe ag uimhir 12. Pas trasna chuige. Amach liom chun bualadh leis. Casann sé ar dheis. Casann sé ar chlé. Tá sé buailte aige. Tá sé blocáilte agam. Isteach i mo ghlac. Lascáilte arís suas an pháirc agam. Gáir8 ón slua. Dorn san aer i dtreo an tSúilleabhánaigh. Dhá mhéar i mo threosa.

Laistigh de dheich nóiméad fágtha sa dara leath. Tá na foirne ar comhscór. Isteach leis an Súilleabhánach chuig an líne leatosach arís. Súile an réiteora iompaithe an treo eile. Lámh a chamáin isteach im easnacha.9 Táim i mo chnap ar an talamh. Isteach leis an physio leis an mbuidéal draíochta. Tá draíocht ann go deimhin. Éirím i mo sheasamh. Féachaim sa tsúil air. Caochaim mo shúil leis. Féachann sé an treo eile. Bogaim i ngaireacht dó. Tugaim póigín dó mar ó dhea.

‘Stop é sin.’ Póigín eile. ‘Táim á rá leat é sin a stopadh.’

Póigín eile agus beirim greim láimhe air10 go bog. Bos an chamáin san aghaidh. Táim ar an talamh arís. Tá sé feicthe ag an réiteoir. Cárta dearg. Adiós, a mhic Uí Shúilleabháin, tá súil agam go bhfuil d’athair bródúil asat!

286

2 full-forward line 3 thumb 4 scrum 5 smile half-forward line 7 8 9 10 goalposts side-on roar ribs I grasped his hand

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 286

09/03/2022 22:34

Aonad

Idirghníomhú cainte

4 Cé dó a dtugann uimhir 12 pas? 5 Cad atá ag an physio? 6 Cén fáth a bhfaigheann an Súilleabhánach cárta dearg?

Ire la n

1 Cad a fhaigheann an Súilleabhánach ón taobhlíne? 2 Cén t-imreoir a stánann an príomhcharachtar air? 3 Cén t-imreoir a théann ar ruathar aonair?

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Cuir trí cheist ón liosta ar dhuine eile ón rang agus ansin freagair na trí cheist eile don duine sin.

Scríobh

Aimsigh na haidiachtaí seo sa scéal agus san fhoclóir. Déan cur síos beag ar thrí rud i do sheomra ranga bunaithe ar na haidiachtaí thíos.

Tasc foclóra Cad is brí leis na nathanna seo? Nath

om pa ny

gearr, ard, sásta, éasca, cliathánach, draíochta, dearg, bródúil

Béarla

an lámh in uachtar ina scraith dorn san aer i ngaireacht

mar ó dhea

na l

Meaitseáil

Meaitseáil na hainmfhocail seo.

clibirt gáir

solo run scrum/bunch sign

póigín

little kiss/peck

ruathar aonair

roar

at io

comhartha

Líon na bearnaí

Críochnaigh na haistriúcháin seo leis an bhfreagra ceart ón rogha ar dheis. Towards the middle of the field

Th 1

i dtreo lár na ________

páirce

sráide

scoile

He was thrown in a caite ina ________ ar heap on the ground an talamh

chnap

carn

scraith

Between the posts idir na cuaillí agus and over the bar thar an ________

cúl

trasnán

cuaille

He turns right. He turns left

Casann sé ar _______. Casann sé ar chlé

timpeall

chlé

dheis

I throw him a pretend kiss

Tugaim ________ dó mar ó dhea

bronntanas

póigín

féirín 287

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 287

09/03/2022 22:34

Léamh

Léigh an chuid dheireanach den scéal agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

Ire la n

Tá an t-am geall le1 bheith caite. Táimid in am cúitimh ghortaithe.2 Na foirne uair amháin eile ar comhtharrac. Tá teannas san aer. An poc gearr amach chugam. Tá an t-am agam duine a phiocadh amach. Pas deas suas go dtí mo chaptaen. Táim traochta. Tá na cosa imithe uaim. Tá duine éigin ag cogarnaíl liom.3 Deir sé liom leanacht ar aghaidh ag rith suas an pháirc. Táim rólag. Go tobann tagann fuadar ó ait éigin fúm. Iompaíonn sé mé suas an pháirc.

om pa ny

Tá mo shúile dírithe ar ár gcaptaen agam. Tugann sé pas ar aghaidh. Ritheann sé chun cinn. Glacann sé le pas ar ais. Tá beirt timpeall air. Tá triúr timpeall air. Tá sé á bhrú sall i dtreo na taobhlíne acu. Níl aon duine tar éis mise a fheiceáil go fóill. Ligim liú4 amach. Cloiseann sé mé. Pas faighte agam. Lascadh amháin deireanach ar an sliotar. Tá sé go hard. Tá sé go cruinn. Tá sé ann. Tá an t-am istigh. An poc amach tógtha. An fheadóg séidte. Tá Craobh na hÉireann buaite againn! Féachaim i dtreo na spéire. Tá na deora ag titim. Go raibh maith agat, Daid. Bhí tú ann ag féachaint orm.

1 Cé a fhaigheann an pointe deireanach? 2 Conas a mhothaíonn an príomhcharachtar ag an deireadh?

Éisteacht

Rianta 2.30–31

na l

Éist le hÓgie Ó Céilleachair ag léamh a ghearrscéil ‘An Cluiche Mór’.

Tráchtaireacht

at io

Scríobh tráchtaireacht (commentary) bheag faoin gcluiche seo. Féach ar an eolas faoin gcluiche sa scéal mar bhunús leis an tráchtaireacht.

‘An Cluiche Mór’

Déan na tascanna ar lgh 137–38.

Moladh Déan taifeadadh digiteach de seo agus féach siar air mar chuid den turas foghlama.

Téamaí

Tá téarmaí gearrscéalaíochta le fáil ar lch 375.

Baineann na téamaí go léir sa scéal seo leis an spórt.

An spórt

Is é an spórt an téama is mó atá sa ghearrscéal seo. Tá cluiche iomána ar siúl sa scéal: Cluiche Ceannais na hÉireann.

An feall

Déanann an Súilleabhánach feall ar an bhfear óg sa scéal seo. Déanann an fear óg feall ar an Súilleabhánach. Faigheann an fear óg cárta buí. Faigheann an Súilleabhánach cárta deag.

An bás Fuair athair an fhir óig bás seachtain roimh an gcluiche mór.

An óige Tá an príomhcharachtar óg sa scéal seo – 19 mbliana d’aois. Tá an Súilleabhánach óg freisin.

An chlabaireacht Bíonn an Súilleabhánach ag clabaireacht i rith an chluiche. Bíonn sé ag caint agus ag rá rudaí gránna leis an bhfear óg.

288

almost

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 288

injury time

whispering to me

I yell

09/03/2022 22:34

Aonad

Glic – an Súilleabhánach agus an fear óg

Seasmhach – an fear óg

Tá an fear óg seasmhach mar fanann sé sa chluiche an t-am ar fad.

Crua – an fear óg

Tá an fear óg crua mar tá sé in ann seasamh in aghaidh na n-imreoirí eile.

Diongbháilte – an fear óg

Ire la n

Tá an Súilleabhánach glic mar éiríonn leis feall a dhéanamh ar an bhfear óg cúpla uair gan cárta buí ná dearg a fháil. Tá an fear óg glic mar éiríonn leis fearg a chur ar an Súilleabhánach agus cárta dearg a fháil dó.

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Sleamhain – an Súilleabhánach

Tá an Súilleabhánach sleamhain mar baineann sé an clip de chlogad an fhir óig. Ní fheiceann an réiteoir é.

Tréithe na gcarachtar

Gránna – an Súilleabhánach

om pa ny

Tá an fear óg diongbháilte mar éiríonn leis a aidhm a bhaint amach agus ní stopann sé. Tá an Súilleabhánach gránna mar deir sé rudaí gránna faoi athair an fhir óig.

Mothúcháin Fearg

Tagann fearg ar an bhfear óg nuair a deir an Súilleabhánach rudaí gránna faoina athair.

Sceitimíní/neirbhís

Tá sceitimíní ar an bhfear óg roimh an gcluiche. Tá sé neirbhíseach.

na l

Frustrachas

Brón

at io

Tagann frustrachas ar an bhfear óg nuair a fhaigheann an Súilleabhánach an lámh in uachtar air. Tagann brón ar an bhfear óg nuair a smaoiníonn sé ar a athair atá marbh.

Gliondar

Tá gliondar ar an bhfear óg mar d’éirigh leis an lámh in uachtar a fháil ar an Súilleabhánach.

Áthas

Tá áthas ar an bhfear óg gur bhuaigh sé Cluiche Ceannais na hÉireann.

Guth an údair

Is mise Ógie Ó Céilleachair. Is as Gaeltacht na Rinne i bPort Láirge mé. Bhí suim agam i scéalta agus leabhair i rith mo shaoil ach níor thosaigh mé ag scríobh i gceart go dtí go raibh mé ag freastal ar Choláiste na hOllscoile Corcaigh. D’fhoilsigh mé úrscéal, Cúpla, sa bhliain 2011. Tá go leor daltaí timpeall na tíre ag déanamh staidéir ar an leabhar sin don tSraith Shóisearach. Tá an gearrscéal ‘An Cluiche Mór’ sa leabhar Katfish agus Scéalta Eile (2017). Is breá liomsa cúrsaí spóirt – iomanaíocht, peil agus dornálaíocht ach go háirithe. Bhí deis agam mo shuim sa spórt agus mo shuim sa scríbhneoireacht a chur le chéile sa ghearrscéal ‘An Cluiche Mór’.

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 289

289

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Machnamh

Ire la n

Sa tasc measúnaithe déanann tú machnamh ar an tasc cumarsáideach (MRB 2) agus scríobhann tú amach na tuairimí atá agat faoi MRB 2. Déanfaidh tú an tasc measúnaithe sa seomra ranga agus beidh do mhúinteoir ag maoirseacht.1 Cuirfidh an scoil na tascanna meaúnaithe ar fad sa phost agus ceartóidh daoine ó Choimisiún na Scrúduithe Stáit (CSS) do chuid oibre.

An tasc measúnaithe

Cleachtadh MRB 2

Giorrúcháin MRB = Measúnú Rangbhunaithe (Classroom-Based Assessment (CBA)) CSS = Coimisiún na Scrúduithe Stáit (State Examinations Commission (SEC))

Mar chleachtadh don Tasc Measúnaithe, líon isteach an teimpléad atá ar fáil san acmhainn punainne (lch 61).

om pa ny

PGSS = Próifíl Ghnóthachtála na Sraithe Sóisearaí (Junior Cycle Profile of Achievement (JCPA))

na l

Ná cuir an carr roimh an gcapall.

An nasc idir an tasc cumarsáideach agus an tasc measúnaithe

Tá an tasc measúnaithe iomlán comónta idir an dá leibhéal.

at io

An tasc cumarsáideach (MRB 2) Labhraíonn tú os comhair an ranga nó os comhair daltaí eile faoi thopaic a roghnaíonn tú féin. Beidh tuairiscín2 ar do Phróifíl Ghnóthachtála le haghaidh na Sraithe Sóisearaí (PGSS) mar thoradh ar an obair seo. Tasc measúnaithe na Sraithe Sóisearaí Beidh tú ag scríobh faoin bpróiseas a bhaineann le do MRB 2. Bí ar an eolas gurb ionann an tasc measúnaithe agus deich faoin gcéad den ghrád a fhaigheann tú ón CSS ar do PGSS.

Tasc dhá chéim

290

Céim 1 (40 nóiméad) Déanfaidh an rang cleachtadh agus ullmhúchán don tasc measúnaithe lá amháin le chéile mar ghrúpa. Céim 2 (40 nóiméad) Déanfaidh gach dalta obair ina (h)aonar agus é/í ag líonadh foirme a fhaigheann an scoil ón CSS.

supervising

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 290

descriptor

09/03/2022 22:34

Aonad

Seancheisteanna Roinn A

Machnamh ar an Tasc Cumarsáideach (8 marc)

Teideal: An Caisleán i Mo Cheantar Formáid: Cur i láthair

Teideal:

Ire la n

(a) Scríobh síos teideal agus formáid an Taisc Chumarsáidigh a rinne tú. Sampla:

Ceist 1

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Tá trí chuid sa tasc scríofa (Céim 2). Seo iad na ceisteanna ón tasc measúnaithe don bhliain 2020.

om pa ny

Formáid:

(b) Cén fáth ar roghnaigh tú an Tasc Cumarsáideach áirithe seo? Ceist 2

(10 marc)

(a) Mínigh bealach amháin inar chabhraigh an Tasc Cumarsáideach seo le d’fhoghlaim teanga.

Roinn B

(b) Mínigh cad a dhéanfá ar bhealach difriúil an chéad uair eile duit Tasc Cumarsáideach a chruthú. Ag machnamh ar an bhfoghlaim teanga a rinne mé

Leid 1

Freagra

Freagra Leid 2

(12 mharc)

at io

na l

Ceist 3 Smaoinigh ar an bpróiseas a bhain le cruthú an Tasc Chumarsáidigh agus scríobh alt gearr mar fhreagra ar dhá leid ón liosta leideanna atá leagtha síos.

Liosta leideanna

(a) An chaoi ar úsáid mé cumarsáid éifeachtach a bhí oiriúnach don spriocghrúpa.

(b) An chaoi ar chabhraigh píosa aiseolas áirithe le m’fhoghlaim teanga.

(c) An chaoi ar tháinig forbairt ar mo chruinneas i bhfuaimniú focail Ghaeilge. (d) An chaoi ar chabhraigh idirghníomhaíocht le húsáideoirí teanga eile le © Coimisiún na Scrúduithe Stáit m’fhoghlaim teanga.

Éisteacht

Rian 2.32

Éist leis an tasc measúnaithe anseo agus lean an script i do leabhar. Tá tuilleadh eolais faoin measúnú le fáil ar lch 392.

291

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 291

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Trealamh spóirt Meaitseáil C

Ire la n

om pa ny

at io

na l

1 slacán 2 rothar 3 clogad 4 culaith shnámha 5 stopuaireadóir 6 meáchain (iolra) 7 camán 8 cosaint fiacla 9 bríste gearr 10 geansaí 11 bróga reatha 12 liathróid chispheile 13 feadóg 14 an corn 15 lámhainní dornálaíochta 16 sliotar

Meaitseáil na téarmaí anseo leis na pictiúir thíos.

Líon na bearnaí

Bain úsáid as na focail thuas chun na bearnaí a líonadh.

Bhí _______________ ag an múinteoir don bhlípthástáil. D’fhág mé mo _______________ sa seomra feistis tar éis an chluiche iomána. Chuir mé mo _______________ _______________ orm don rás mór. Leid: mo + séimhiú Bhí _______________ _______________ gorma ar an dornálaí. Thosaigh sé ag obair leis na _______________ throma Dé Sathairn. Ní raibh cead an cluiche iomána a imirt gan do _______________. Leid: do + séimhiú Bhuail sí an liathróid leis an _______________ sa chluiche corr. Tharraing sé an _______________ os cionn a chinn agus gháir sé in ard a ghutha.

1 2 3 4 5 6 7 8

Cúinne na gramadaí Scríobh na habairtí thuas san aimsir fháistineach agus athraigh na briathra sa chló trom.

Tasc foclóra Téigh ar an suíomh idirlín puzzlemaker.discoveryeducation.com LG agus dear crosfhocal ansin a bhfuil deich dtéarma spóirt ann. Scríobh leid shimplí le haghaidh gach téarma. Ansin seol an crosfhocal chuig dhuine eile sa rang agus ceartaigh é ag an deireadh.

Déan na tascanna ar lch 139.

292

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 292

09/03/2022 22:34

Aonad

Éadaí spóirt

léatar bróga pointe banda cinn slipéir bhailé riteoga, tútú

clogad triús marcaíochta buataisí lámhainní veist/bástchóta

léine phóló bríste gearr bríste bróga gailf miotóga

Ire la n

culaith shnámha caipín snámha spéaclaí snámha stocaí snámha flip fleapanna

Féach ar na priosanna difriúla seo agus líon na bearnaí thíos.

2 3

om pa ny

Prios éadaigh Hannah

Prios éadaigh Chiara

at io

Prios éadaigh Alan

1 Imríonn Mark _______________. 2 Is maith le Hannah _______________.

na l

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Picthuiscint

Prios éadaigh Mark 3 Téann Alan ag _______________. 4 Taitníonn _______________ le Ciara.

Obair ealaíne Tarraing pictiúr de na héadaí a bheadh i do phrios éadaigh agus tú ag imirt spóirt áirithe.

Taighde Roghnaigh dhá cheann de na spóirt thíos agus déan taighde ar an gcineál éadaí a chaitheann imreoirí an spóirt sin. Scríobh liosta i do chóipleabhar.

Déan na tascanna ar lch 140.

rothaíocht, rugbaí, leadóg, lúthchleasaíocht, gleacaíocht 293

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 293

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Próifíl déagóirí Próifílí

Malcolm

Simon

Aois: 15 Contae: Loch Garman Airde: 5’ 5”

Aois: 16 Contae: Ceatharlach Airde: 5’ 8”

Aois: 14 Contae: Port Láirge Airde: 5’ 4”

Pippa

Clem

Sadhbh

Aois: 17 Contae: Gaillimh Airde: 5’ 8”

Aois: 15 Contae: An Clár Airde: 5’ 10”

om pa ny

Ire la n

Aoife

Féach ar na próifílí thíos a bhaineann le déagóirí difriúla a imríonn spóirt éagsúla. Ansin freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

Aois: 18 Contae: Corcaigh Airde: 6’ 1”

seisear

cúigear

ceathrar

Ainmnigh an duine atá sa bhosca thuas ar dheis. Cé hé/hí an duine is airde sa ghrúpa seo? Cárb as Clem? Cé hé/hí an duine is sine sa Duine Troigh ghrúpa? 1 troigh amháin 6 Cén dath atá ar an ngeansaí 2 dhá throigh atá ar Aoife sa phictiúr anseo?

Duine

Troigh

3–6

trí–sé troithe

7–10

seacht–deich dtroithe

Léamh

at io

na l

2 3 4 5

seachtar

1 Cé mhéad duine atá sa ghreille thuas? Cuir tic sa bhosca ceart.

Léigh próifíl Malcolm thíos.

Malcolm is ainm dom agus is as Ceatharlach mé. Táim sé bliana déag d’aois. Is aoibhinn liom galf agus imrím sa chlub áitiúil gach cúpla lá sa samhradh. Táim cúig troithe agus ocht n-orlaí ar airde. Tá ghruaig dhonn orm agus súile gorma agam. Imrím galf de ghnáth le cara liom darb ainm Jake.

Baineann na focail sa chló trom leis an gcéad phearsa uimhir uatha.

Scríobh Déan trí thasc as an roghchlár seo.

A Scríobh próifíl Malcolm sa tríú pearsa. Tá an chéad cheann déanta duit mar chabhair.

Malcolm is ainm dó…

294

B Scríobh próifíl duine éigin eile sa ghrúpa. C Scríobh alt (60 focal) faoin spórt is fearr leat.

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 294

D Déan cur síos ar an laoch spóirt is mó atá agat. E Scríobh do phróifíl féin agus luaigh an spórt is fearr leat.

09/03/2022 22:34

Aonad

Haca agus rugbaí

om pa ny

Ire la n

Haigh, is mise Ailbhe agus táim sa tríú bliain ar scoil. Taitníonn na gníomhaíochtaí seach-churaclaim1 atá ar fáil go mór liom agus táim i mo bhall de roinnt clubanna éagsúla. Is é an spórt is mó a thaitníonn liom ná an haca. Bíonn cluiche againn gach coicís2 agus imríonn aon imreoir déag ar an bpáirc. Bíonn ceathrar cúlaithe (scuabadóir,3 ar chlé, ar dheis, sa lár), triúr imreoirí lár páirce (ar chlé, ar dheis, sa lár), triúr tosaithe (ar chlé, ar dheis, tosaí láir) agus an cúl báire ann. Bíonn dhá leath de thríocha nóimead sa chluiche agus imrímid ar pháirc shintéiseach.4 Caithimid bróga, loirgneán,5 stocaí, scórta, geansaí, cosaint fiacla,6 masc don chúinne gearr agus bíonn maide haca7 sa lámh ag gach aon duine. Bhí cluiche againn an tseachtain seo caite agus d’fhreastail daltaí na scoile air. Bhí anatmaisféar timpeall na scoile an lá sin agus chuaigh an slua le craobhacha8 nuair a bhí an cluiche thart. Tá an t-adh orm go bhfuil cailíní cairdiúla tacúla ar an bhfoireann liom. Is dlúthchairde muid i ndairíre. Ní dhéanfaidh mé dearmad ar an lá sin go deo!

Léigh faoi na spóirt a imríonn Ailbhe and Seán agus freagair na ceisteanna a ghabhann leo.

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Léamh

at io

na l

Dia daoibh, Seán is ainm dom agus táim san idirbhliain ar scoil. Táim an-sásta go bhfuil an deis agam sos a ghlacadh ón staidéar i mbliana. Is féidir liom díriú ar chúrsaí spóirt anois. Taitníonn an rugbaí go mór liom agus is imreoir sciliúil9 mé. Bíonn an fhoireann scoile ag traenáil gach lá den tseachtain agus is minic a imrímid cluichí leis na scoileanna áitiúla. Bíonn dhá fhoireann ag imirt in aghaidh a chéile agus faigheann foireann pointe nuair a scórálann sí úd nó pionós. Bíonn cúig imreoir déag ag gach foireann ar an bpáirc ag aon am amháin. Caithimid bróga rugbaí, stocaí, bríste gearr, geansaí agus cosaint fiacla. D’imríomar cluiche leathcheannais10 an tseachtain seo caite agus níor éirigh go han-mhaith linn. Bhí díomá ar an mbainisteoir foirne agus beidh orainn traenáil go dian as seo amach.

Buntuiscint 1 Cé chomh minic is a bhíonn cluiche ag Ailbhe? Cuir tic sa bhosca ceart. gach lá uair sa tseachtain gach coicís

2 Ainmnigh dhá rud a chaitheann imreoirí haca. (alt 2) 3 (a) Bhain na daltaí sult as an gcluiche haca an tseachtain seo caite. Cuir tic sa bhosca ceart. fíor bréagach

(b) Tabhair fáth amháin le do fhreagra thuas.

4 Scríobh síos aidiacht amháin a úsáideann Seán le cur síos a dhéanamh air féin. 5 Cé mhéad imreoir rugbaí a bhíonn ag imirt ar an bpáirc? Cuir tic sa bhosca ceart. 15 5 30

6 Ar éirigh go maith leis an bhfoireann rugbaí sa chluiche leathcheannais? Léirthuiscint 7 An gceapann tú go réitíonn Ailbhe go maith leis na himreoirí eile ar an bhfoireann? Cuir dhá phíosa eolais le do fhreagra. 8 An bhfuil Seán ag staidéar go dian i mbliana? Cuir abairt ón téacs le do fhreagra mar thacaíocht. 1 6

2 fortnight 3 sweepers extracurricular activities 7 8 gumshield hockey stick the crowd went mad

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 295

5 shin guard synthetic pitch 9 skilful 10 semi-final match

295

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu Léamh

Léigh faoi na réaltaí spóirt a bhfuil Gaeilge acu and déan na tascanna a bhaineann leis.

Ire la n

Ainm: Donnacha Ryan Dáta breithe: 11/12/1983 Áit bhreithe: An tAonach, Tiobraid Árann Spórt: Rugbaí Fíric fhánach: Is iad sneachta agus cabáiste na focail Ghaeilge is fearr leis!

om pa ny

Ainm: Éamon Ó Donnchadha Dáta breithe: 29/01/1997 Áit bhreithe: Ráth Cairn, An Mhí Spórt: Iománaíocht Fíric fhánach: Seinneann sé an phíb uilleann.

na l

Ainm: Sinéad Goldrick Dáta breithe: 2/5/1990 Áit bhreithe: Baile Átha Cliath

at io

Spórt: Peil na mban Fíric fhánach: Tá céim sna heolaíochtaí sóisialta agus máistreacht sa mhargaíocht aici.

Ainm: Rena Buckley Dáta breithe: 1/1/1987 Áit bhreithe: Inis Cara, Corcaigh Spórt: Peil na mban/ Camógaíocht Fíric fhánach: Tá clinic fisiteiripe aici i Maigh Chromtha.

Ainm: Declan Hannon Dáta breithe: 25/11/1992 Áit bhreithe: Cróch, Luimneach Spórt: Iománaíocht Fíric fhánach: Is breá leis an seanfhocal ‘An rud is annamh is iontach!’

Ainm: Síofra Cléirigh Büttner Dáta breithe: 21/7/1995 Áit bhreithe: Baile Átha Cliath Spórt: Reathaíocht mheánraoin Fíric fhánach: D’fhreastail sí ar ollscoil Villanova in Pennsylvania.

296

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 296

09/03/2022 22:34

Aonad

Scríobh

Labhair os comhair an ranga faoin imreoir spóirt is fearr leat. Critéir ratha: • Cén aois é/í? • Cad as dó/di? • Cén spórt a imríonn sé/sí?

Déan na tascanna ar lgh 141–42.

Rian 2.33

Éisteacht

Ire la n

Labhairt

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Scríobh dáta breithe agus aois gach imreora i bhfocail. Ansin roghnaigh duine amháin atá luaite ar leathanach 296 agus bain úsáid as an eolas atá sa phróifíl le halt gairid a scríobh faoi/fuithi.

Éist leis na habairtí seo agus líon na bearnaí leis an stór focal ón mbosca focal.

om pa ny

chluiche, rothair, cic éirice, liathróid, canadh, bháisteach, bainisteoir, dhinnéar, fheadóg, isteach, cárta dearg, cluiche 1 D’íosfainn mo _______________ ag a sé a chlog. 2 An dtabharfadh sí an ____ _______________?

3 Ní chloisfeadh Drew an _______________ leis an slua ag _______________.

4 Thiocfadh Monica _______________ ag leath-am. 5 Ní íosfadh sé a bhia roimh _______________.

na l

6 Ní thabharfadh Ciarán cic éirice sa _______________. 7 Bhéarfadh an réiteor ar an g_______________ _______________.

at io

8 An mbéarfadh sí ar an _______________ ón gclibirt? 9 Chloisfimis an _______________ ag screadaíl ar an taobhlíne.

10 Thiocfadh sibh chuig an g_______________ ar bhur _______________.

297

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 297

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Cleachtadh ar na haimsirí Na briathra Déan cleachtadh ar na briathra agus freagair na ceisteanna seo. 1 Cad a tharlaíonn don túslitir san aimsir chaite san fhoirm dhearfach? Sampla

Athrú

guta f LNR na consan eile 2 Líon an ghreille seo leis an sé mór + mé san aimsir láithreach.

Abair Bí Faigh

An fhoirm cheisteach

Feic

An fhoirm dhiúltach

om pa ny

An fhoirm dhearfach

Ire la n

Túslitir

na l

Téigh

Scríobh

at io

Déan

Scríobh na habairtí seo san aimsir fháistineach agus athraigh na focail sa chló trom.

1 Chuaigh mé chuig an gcluiche ar an mbus. 2 D’ítheamar sailéad gach lá le linn Sheachtain na Sláinte. 3 Glacaim sos má bhíonn brú orm. 4 Cheannaigh sé rothar nua. 5 Imrímid cluiche peile i bpáirc an phobail. 6 Níor chuala Seán torthaí an chomórtais. Cogar Remember that regular and irregular verbs have different endings!

298

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 298

09/03/2022 22:34

Aonad

Tasc gramadaí imir, ith, cic, bailigh, preab, tabhair, ól, ceannaigh, oscail, géill, dún, foghlaim, tiomáin, faigh, téigh Briathra neamhrialta (4 cinn)

An dara réimniú (5 cinn)

om pa ny

Ire la n

An chéad réimniú (6 cinn)

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Cuir na briathra seo sna boscaí cearta thíos.

Tasc pictiúr

Scríobh (a) faoi cheann de na pictiúir thíos san aimsir láithreach agus (b) faoi cheann eile san aimsir chaite. Bain úsáid as an mbosca focal ar dheis mar chabhair duit. Critéir ratha:

Cluiche peile

at io

na l

• Scríobh 100 focal ar a laghad. • Déan cinnte go bhfuil briathar ón gcéad réimniú agus ón dara réimniú sa dá chur síos. • Is féidir leat scríobh faoi rud ar bith a bhaineann le téama an phictiúir. • Níl tú teoranta do na briathra ón tasc ag barr an leathanaigh.

ag imirt, faoin spéir, tinneas, aimsir mhaith, gach Satharn, cairde, oifig, ag feitheamh, liathróid, ar an bhféar, ag an deireadh, ag caint, leigheas, ar dtús, spraoi, teocht, go tobann, cúl

Páirc an phobail

Seomra an dochtúra 299

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 299

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Naomi Osaka Nuacht Mhall

Ire la n

Téigh ar líne agus cuardaigh an podchraoladh Nuacht Mhall le haghaidh an 5 Meitheamh 2021. Éist leis an scéal nuachta seo (an tríú scéal san fheasachán) agus léigh an scéal anseo ag an am céanna.

om pa ny

D’éirigh Naomi Osaka, an dara himreoir leadóige is fearr ar domhan, as Craobhchomórtas Oscailte na Fraince an tseachtain seo. Bhuaigh sí a céad chluiche in aghaidh Patricia Maria Tig. Dúirt sí ar Twitter nach raibh sí sásta labhairt leis na meáin i ndiaidh a cluichí mar gheall ar1 an tionchar a raibh acu ar a meabhairshláinte. Gearradh fíneáil $15,000 uirthi toisc nach raibh sí sásta labhairt leo agus bhí sé i gcoinne2 na rialacha. Dar leis an imreoir, d’fhulaing sí ó ‘bhabhtaí fada dúlagair3’ ó bhuail sí Serena Williams i gcluiche ceannais Chraobhchomórtas Oscailte na Stát Aontaithe sa bhliain 2018. Dúirt Uachtarán Chónaidhm4 Leadóige na Fraince go raibh a haistarraingt5 ‘mí-ámharach’.

Freagair na ceisteanna seo a leanas.

Scríobh

1 Is í Naomi Osaka an t-imreoir leadóige is fearr ar domhan. Cuir tic sa bhosca ceart. fíor

na l

bréagach

2 Cén tír ina raibh sí ag imirt leadóige an tseachtain seo? Cuir tic sa bhosca ceart. in Éirinn

at io

sna Stáit Aontaithe

Is orduimhir í an focail dara. Litrigh na horduimhreacha seo: 3ú, 5ú agus 8ú. Cé a bhí ag imirt in aghaidh Naomi sa chéad chluiche? Cén fíneáil a gearradh uirthi as an rud a rinne sí? Seachas Naomi agus Patricia, cé hí an t-imreoir eile atá luaite sa bhlúire nuachta seo? An gcuireann an réamhfhocal ‘i’ séimhiú nó urú ar an ainmfhocal? Cuir tic sa bhosca ceart.

3 4 5 6 7

sa Fhrainc

urú

séimhiú

Cúinne na gramadaí

Cuir na focail éagsúla ón liosta anseo ar an taobh ceart sa ghreille thíos: briathar nó ainmfhocal.

éirigh, Naomi, imreoir, domhan, cluiche, abair, labhair, fulaing, buail, dúlagar, riail, bí

300

Briathar

because of

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 300

against

depression

Ainmfhocal

federation

withdrawal

09/03/2022 22:34

Aonad

Seachtain na Sláinte ar scoil

An Luan

An Mháirt

An Chéadaoin

An Déardaoin

An Aoine

9.00

Rang ióga An chéad bhliain

Rang ióga An idirbhliain

Rang ióga An dara bliain

Rang ióga An tríú bliain

10:15

Machnamh sa leabharlann An cúigiú bliain

Machnamh sa leabharlann An chéad bhliain

Machnamh sa leabharlann An idirbhliain

Machnamh sa leabharlann An dara bliain

11:00

Sos

11:20

Ceardlann damsha An tríú bliain

Ceardlann damhsa An idirbhliain

Ceardlann damhsa An chéad bhliain

Ceardlann damhsa An cúigiú bliain

13.00

Lón Beár sailéad sa cheaintín

Lón Píotsa baile déanta

Lón Pancóga le sméara

Lón Fillteoga sicín

13:45

Rang cócaireachta An chéad bhliain

Rang cócaireachta An dara bliain

Rang cócaireachta An tríú bliain

Rang cócaireachta An cúigiú bliain

14:30– 15:30

Siúlóid urraithe An chéad bhliain

Siúlóid urraithe An dara bliain

Siúlóid urraithe An idirbhliain

Siúlóid urraithe An cúigiú bliain

Ire la n

An t-am

Rang ióga An cúigiú bliain

Machnamh sa leabharlann An cúigiú bliain

om pa ny Leathlá

na l

Reáchtálfar Seachtain na Sláinte an tseachtain seo chugainn. Léigh amchlár na seachtaine agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Léamh

1 Cad é an tríú himeacht a bheidh ar siúl Dé Luain? Cuir tic sa bhosca ceart. sos

lón

at io

ceardlann damhsa

2 Beidh an séú bliain ag glacadh páirt in imeachtaí na seachtaine. Cuir tic sa bhosca ceart. fíor

bréagach

3 Ainmnigh imeacht amháin a bheidh á dhéanamh ag na daltaí sa chéad bhliain. 4 Ainmnigh béile amháin a bheidh ar fáil sa cheaintín. 5 Cén fáth nach mbeidh imeachtaí ar siúl tráthnóna Dé Céadaoin? 6 An dtaitníonn na béilí atá ar fáil leat? Cuir fáth amháin le do fhreagra. LG

Líon na bearnaí

Déan na tascanna ar lch 143.

Bain úsáid as an amchlár thuas chun na bearnaí a líonadh. An bhliain

An chéad bhliain

An áit an seomra cócaireachta

An dara bliain An tríú bliain

a ceathrú tar éis a deich lasmuigh

An idirbhliain An cúigiú bliain An séú bliain

An t-am

ag a naoi a chlog an leabharlann a haon a chlog 301

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 301

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Oideas sláintiúil Léamh

Banana reoite Iógart nádúrtha 250ml bainne – bainne almóinne nó bainne soighe nó bainne cnó cócó

Modh

om pa ny

2 thaespúnóg de mhil/agáibhe/mhilseoir

Ire la n

250g sméara

Caoineog Chothaitheach

Léigh an t-oideas caoineoige atá ag an múinteoir corpoideachais agus déan na tascanna a bhaineann leis.

1 Déan cinnte go bhfuil an chistin glan.

2 Úsáid cumascóir chun na sméara, an banana, an t-iógart agus an bainne a chumasc le chéile.

na l

3 Cuir an mhil/an t-agáibhe/an milseoir sa chumascóir agus cumaisc na comhábhair arís. 4 Doirt an chaoineog isteach in dhá ghloine.

at io

5 Bain sult astu!

Cúinne na gramadaí

Scríobh amach na huimhreacha atá luaite sa chéad bhosca i bhfocail. Ansin cuir líne faoi na briathra atá luaite sa dara bosca.

Scríobh

Cleachtadh MRB 1

Líon dialann bhia ar feadh seachtaine. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 55) mar chabhair duit. LG

Déan na tascanna ar lgh 145–46.

302

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 302

09/03/2022 22:34

Aonad

An mheabhairshláinte

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Scríobh

Ire la n

Féach ar an ‘gcrann taca’ seo agus líon isteach ainmneacha ar an stoc (trunk) agus ar na géaga (branches) ar dheis ag taispeáint cé hiad na daoine a bhíonn ann duitse nuair a bhíonn cabhair ag teastáil uait.

Idirghníomhú cainte Maidir le mothúcháin agus meabhairshláinte, déan plé ar na ceisteanna thíos leis an rang.

om pa ny

Dialann mheabhairshláinte

1 Cad iad mothúcháin,* meas tú? Bain úsáid as mentimeter.com le bhur bhfreagraí a bhailiú. 2 Déan néal focal de na mothúcháin dhearfacha ar mentimeter.com. 3 Déan néal focal de na mothúcháin dhiúltacha ar mentimeter.com. * Tá gach mothúchán nádúrtha, normálta agus tábhachtach.

Bain úsáid as na mothúcháin a luaigh sibh sna néalta focal le cur síos a dhéanamh ar na mothúcháin a mhothaigh tú an tseachtain seo. Scríobh abairt amháin fúthu in aghaidh an lae.

at io

Ceisteanna

na l

Sampla: An Luan: Bhí bród orm inniu. D’éirigh go maith liom ar scoil.

Cum ceisteanna a mbeadh na freagraí thíos oiriúnach orthu.

Beidh siúlóid urraithe ar siúl. Is é an chéad imeacht a bheidh ar siúl gach maidin ná rang ióga. Ní fhreastalóidh na daltaí san idirbhliain ar rang cócaireachta mar beidh leathlá acu. Bíonn sos beag ag na daltaí ag a haon déag a chlog gach lá.

1 2 3 4

Seachtain na Sláinte

Samhlaigh gur ghlac tú páirt in imeachtaí Sheachtain na Sláinte. Scríobh alt gairid faoin tseachtain. LG

Nathanna cabhracha taitneamhach

enjoyable

Déan an tasc ar lch 147.

dúshlánach

challenging

deiseanna iontacha wonderful opportunities

spraíúil

fun

bhain mé sult as

I enjoyed

bhí an-chraic agam/ I/we had a lot of fun againn

thaitin ... liom

I liked…

ní raibh mé antógtha le

I wasn’t too mad about 303

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 303

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Mo shláinte Súil siar ar ar

Féach ar lch 320.

Úsáideann tú an réamhfhocal ar nuair atá tú ag caint faoi do shláinte as Gaeilge. ar

Forainm

mé

tú

sé

sí

muid/sinn sibh

siad

Forainm + réamhfhocal

orm

ort

air

uirthi

orainn

orthu

Meaitseáil

Meaitseáil na focail Ghaeilge leis na focail Bhéarla sa ghreille thíos.

Ire la n

oraibh

Réamhfhocal

om pa ny

ailse, slaghdán, asma/plúchadh, buairt, ailléirgí, diaibéiteas, céislíníteas, eachma, tinneas cinn, tinneas fiacaile, strus, fiabhras eczema

toothache

anxiety

allergies

diabetes

stress

cancer

headache

cold

fever

tonsilitis

asthma

Léamh

at io

na l

Léigh faoi shláinte Emma, Aindriú agus Thaidhg.

Is mise Emma agus táim ceithre bliana déag d’aois. Tá an tsláinte go measartha faoi láthair, buíochas mór le Dia. Cuireann an plúchadh isteach orm anois is arís, áfach. Bíonn sé deacair dom anáil a tharraingt uaireanta ach tá análóir agam agus cabhraíonn sé go mór liom!

Aindriú is ainm dom agus táim sa tríú bliain ar scoil. Tá an tsláinte go maith le déanaí. Is minic a thagann eachma orm, áfach. Bíonn sé antochasach agus pianmhar. Thug an dochtúir uachtar stéaróidigh dom agus is féidir liom é a chur orm nuair a éiríonn mo chraiceann an-tirim.

Is mise Tadhg agus níl an tsláinte go han-mhaith faoi láthair. Tá buairt orm toisc go bhfuil na scrúduithe ag druidim liom. Beidh mé ag tabhairt faoin tSraith Shóisearach ag deireadh na bliana agus tá an-imní orm fúithi. Déanaim iarracht labhairt le mo thuismitheoirí nó le cairde liom nuair a bhím in ísle brí. An moladh is tábhachtaí a bheadh agam d’aon duine nach bhfuil ar fónamh ná labhairt le duine tuisceanach.

304

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 304

09/03/2022 22:34

Aonad

Rianta 2.34–36

Éist leis na cainteoirí éagsúla ag déanamh cur síos ar a sláinte agus freagair na ceisteanna. Cuir tic leis an bhfreagra ceart más gá. 40

2 Is cuma léi faoin bplúchadh. Cuir tic sa bhosca ceart. bréagach

fíor

Ire la n

1 Cén aois atá Emma? Cuir tic sa bhosca ceart.

om pa ny

Aistriúchán

3 An gceapann tú gur fíor go bhfuil Aindriú níos sine ná Emma? Tabhair fáth le do fhreagra. 4 An gcuireann na scrúduithe scoile buairt ort ar nós Thaidhg?

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Éisteacht

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo. Tá an chéad cheann déanta mar chabhair duit. 1 I have a cold. Tá slaghdán orm. 2 He had a fever. 3 You will have a headache.

4 They will be under stress.

at io

na l

5 She has allergies.

305

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 305

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Óga Yoga Léamh

om pa ny

Cuireann Óga Yoga cúrsaí ióga ar fáil atá cruthaitheach, praiticiúil agus spraíúil, agus atá bunaithe ar an gcuraclam. Cuireann siad cúrsaí ióga ar fáil do scoileanna, do lúthchleasaithe agus d’fhoirne spóirt chomh maith.

Ire la n

Bunaíodh Óga Yoga in 2012. Tá breis agus 40,000 dalta scoile tar éis páirt a ghlacadh sna ceardlanna agus sna cúrsaí ióga a chuireann siad ar fáil. Tá sé mar aidhm acu timpeallacht foghlama a chruthú, a spreagann daltaí scoile chun ióga, gluaiseachtaí coirp agus aireachas a chleachtadh go rialta.

Léigh an t-alt seo faoi Óga Yoga agus déan na tascanna a bhaineann leis.

Bíonn Óga Yoga le feiceáil ar an teilifís go minic ag múineadh ióga as Gaeilge ar RTÉjr, TG4 ar Cúla4 ar Scoil, agus cláir theilifíse eile ar nós Seal le Daithí agus Underdogs.

na l

Tasc ar líne

at io

Téigh ar líne agus cuardaigh an suíomh idirlín ogayoga.ie. Féach ar ghearrthóga de na cláir seo: ‘Óga Yoga ar an Teilifís’.

Cúinne na gramadaí

Aimsigh sampla de na rudaí seo a leanas san alt thuas.

• Briathar neamhrialta san aimsir láithreach • Briathar rialta san aimsir láithreach • Briathar rialta san aimsir chaite

• Aidiacht • Forainm • Réamhfhocal

Scríobh

Freagair na ceisteanna seo a leanas.

1 Cathain a bunaíodh Óga Yoga? Scríobh an freagra i bhfoirm focal. 2 Cé mhéad dalta a ghlac páirt i ranganna Óga Yoga? Scríobh an freagra i bhfoirm focal. 3 Ainmnigh aidiacht amháin a úsáidtear le cur síos a dhéanamh ar chúrsaí Óga Yoga.

Ná déan dearmad ar an bhfoirm dhearfach ná ar an bhfoirm dhiúltach dén abairt. Ba mhaith liom…

✔

Níor mhaith liom…

✗

4 Scríobh amach an abairt a léiríonn go bhfreastalaíonn Óga Yoga ar dhaltaí agus ar dhaoine fásta. 5 Ainmnigh clár amháin a raibh Óga Yoga le feiceáil air. 6 Ar mhaith leat féin freastal ar rang ióga? Cuir dhá fháth le do fhreagra. 306

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 306

09/03/2022 22:34

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 307

TOSACH Rinne tú dearmad de do bhuidéal uisce in-athúsáidte — lig do sheal tharat

Beathaíonn tú na héin sa gheimhreadh — bog spás amháin chun tosaigh

na l of

Téann tú chun na scoile ar rothar seachas i gcarr — caith arís

Rinne tú dearmad solas a chur as — téigh ar ais trí spás

Ligeann tú d’ainmhí coimhthíoch dul isteach san fhiántas — téigh ar ais go 28

om pa ny

Is féidir leat óstán feithidí a thógáil — bog 2 spás ar aghaidh

Chaith tú roinnt ama ag amharc ar dhamhán alla ag déanamh a líontáin — caith arís

D’eagraigh tú glanadh suas sa chomharsanacht — caith arís

Cheannaigh tú bia foinsithe — bog 2 spás ar aghaidh

at io

D’fhás tú roinnt sailéid i mbosca fuinneoige — an-bhlasta. Tabhair leat cuid de go cearnóg 30

Tugann tú cuairt ar an láithreán Natura 2000 is gaire duit — caith arís

Briseann tú ithir suas le cuidiú leis na péisteanna talún — sleamhnaigh spás amháin chun tosaigh

Th Cluiche

Imir an cluiche cláir seo le duine nó beirt eile sa rang. Féach ar an ngluais nuair atá na bolgáin chainte (speech bubbles) á léamh agat. Caith an dílse in ord aibítre (sin Áine roimh Bharra, srl.).

in-athúsáidte dramhaíl

reusable rubbish

óstán feithidí aicearra

insect hotel shortcut

bia foinsithe damhán alla coimhthíoch

source food spider exotic

ithir líontáin an fiántas

soil web wild/wilderness

Ire la n

Scar tú do dhramhaíl — tóg an t-aicearra go dtí an t-ionad athchúrsála

CRÍOCH

Bithéagsúlacht

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Aonad

Stór focal

307

09/03/2022 22:34

Tasc foclóra Aimsigh na focail seo san fhoclóir nó ar líne sula bhféachann tú ar an bhfiseán thíos. Gaeilge

sraitheanna

breoslaí iontaise

giniúint

gual

téamh

gal

scaoil

gabhann

teas

athrú aeráide

laghdú

inbhuanaithe

Físeán

Béarla

Ire la n

Gaeilge

om pa ny

Téigh ar líne agus féach ar an bhfíseán ‘Scéal an Fhuinnimh’ ar YouTube nuair atá an réamhobair déanta agat.

Cúinne na gramadaí

Léigh an chomhairle seo le haghaidh scoileanna agus scríobh na habairtí arís leis na briathra (sa chló trom) san aimsir chaite (an chéad phearsa uimhir uatha más gá). Tá an chéad cheann déanta duit mar chabhair. 1 Dún na fuinneoga ag deireadh an lae ar scoil. Dhún mé na fuinneoga ag deireadh an

lae ar scoil.

na l

2 Tarraing cuirtíní agus ísligh dallóga sa gheimhreadh ag deireadh gach lae chun cabhrú le teas a choimeád istigh. 3 Socraigh teirmeastat ranga ag 18°C.

at io

4 Múch soilse nuair a bhíonn dóthain de sholas an lae ann, nó nuair a bhíonn an seomra folamh. Tá beagnach trí cheathrú den fhuinneamh i scoil in úsáid chun na téitheoirí agus an t-uisce a théamh. 5 Múch an monatóir nuair nach mbíonn ríomhaire á úsáid, fiú ar feadh tréimhse ghearr.

6 Roghnaigh trealamh don seomra foirne a bhfuil rátáil A aige ar an lipéad fuinnimh.

7 Cinntigh go mbíonn miasniteoirí lán sula gcuirtear ar siúl iad.

308

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 308

09/03/2022 22:34

Aonad

Scoileanna Glasa Cleachtadh MRB 1

Scríobh Freagair na ceisteanna seo a leanas faoi Scoileanna Glasa.

Éisteacht

Rian 2.37

om pa ny

Céard iad na dathanna atá le feiceáil ar an lógó? Céard iad na scoileanna ar féidir leo páirt a ghlacadh? Cén costas atá ar an gclár? Cén tomhas1 é an bhratach? Conas is féidir le scoileanna lámhleabhar2 nua a fháil? Céard iad na téamaí3 atá ar fáil acu? Bain úsáid as téarma.ie le cabhrú leat. Bain úsáid as logainm.ie le seoladh4 na n-oifigí a aistriú go Gaeilge. Céard iad na hardáin shóisialta5 atá acu? An bhfuil Coiste Glas i do scoil? An bhfuil tú i do bhall6 den choiste?

na l

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ire la n

• An Scoil Ghlas í do scoil? • An bhfuil Coiste Glas i do scoil? Cé mhéad ball atá air? • Cé mhéad Scoil Ghlas atá i do cheantar?

Déan taighde ar Chlár na Scoileanna Glasa in Éirinn. Seo cúpla nod duit don tasc seo. Bain úsáid as an acmhainn punainne (lch 57) mar chabhair duit.

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

Taighde

Éist leis an bhfógra agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis. Cuir tic sa bhosca ceart. múinteoir

rúnaí

at io

1 Cé atá ag caint?

príomhoide

2 Cé mhéad bratach atá ag an scoil anois?

seacht mbratach

seachtó bratach

seacht mbratach déag

3 Cad a reáchtálfar do bhaill an choiste?

cruinniú

cóisir

dioscó

4 Cén t-am a bhuailfidh siad le chéile? ag am lóin

tar éis scoile

ag am sosa

Tá cluastuiscintí don aonad seo le fáil ar lgh 184–86.

1 4

size address

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 309

3 themes handbook 5 social platforms

member

309

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Baill an choirp Crosfhocal

neacn rsnó ámlh riguga alanguin iúsl úlgni éram lbgo

1 3 4 5

8 10

at io

na l

13 14

ceann súil aghaidh béal muineál

uc Ed e

Cogar The word lámh can refer to both hand and arm, while the word cos can refer to both leg and foot. The word géag is another word for arm.

gruaig mala cluas srón fiacla smig

méar

Ire la n

sco rcomná ahhaidg inlunli gmis túníri ébal bnno

Síos

om pa ny

Trasna

Feach ar bhaill choirp an duine sa léaráid agus ar an mbosca leis na focal measctha suas. Ansin líon an crosfhocal.

gualainn

lámh

géag uillinn bolg

cliabh

cromán/ corróg glúin cos barraicín rúitín

310

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 310

bonn

09/03/2022 22:34

Aonad

Tasc foclóra

ball corp + ar = an taobh amuigh

gruaig ingne ae

béal súile bolg

ceann

muineál

scornach

teanga

An taobh istigh 1

om pa ny

An taobh amuigh

croí scamhóga cosa

Ire la n

fiacla intinn cluasa

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

ball corp + ag = an taobh istigh

Cuir na focail ón liosta seo ar an taobh ceart sa ghreille thíos.

Cúinne na gramadaí

Féach ar na léaráidí thíos agus déan na tascanna a ghabhann leo.

tú

at io

orm agat mé

na l

ag Seán agorm Máire ag Órla

sé

mé

orm ort

agam orm

tú

ar orm Sheán

orm

Leid: lom = gan athrú

muid/sinn

bh si

agaibh

uirthi

orainn

siad

acu

air

sé

aige

aici

againn

oraibh

sé

sí

siad

muid/sinn

orthu

1 Faigh réidh leis na lúibíní agus líon na bearnaí. 1 2 3 4 5

Tá súile donna (ag + sí) _______________. Bhí gruaig dhubh (ar + mise) _______________. Tá béal mór (ag + tú) _______________. Tá cluasa beaga (ar + an madra) _______________. Tá goile mór (ar + muid) _______________.

Leid: goile = appetite

6 Bhí croí mór (ag + siad) _______________. LG

2 Aistrigh na habairtí seo a leanas. 1 Seán has a big heart. 2 He has good lungs. Leid: maithe

3 4 5 6

Síle has blonde hair. My teacher has long nails. Ciara has small ears. Tony has a big brain.

Déan na tascanna ar lgh 148–50.

311

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 311

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Ceisteanna scrúdaithe samplacha Ceist shamplach

Ire la n

Beidh Lá Spóirt ar siúl i Scoil Eoin an tseachtain seo chugainn. Leigh na treoracha thíos agus cabhraigh leis an bpríomhoide an t-amchlár a chríochnú.

Scoil Eoin – Lá Spóirt

9.00

Cluiche peile

Cluiche corr Rang damhsa

10:15 11:05

Sos

11:30

Cluiche corr

14:40

Rang damhsa

15:00

An idirbhliain

Tarraingt na téide

Cluiche peile

Sos

Sacrás

Cluiche corr

Sacrás

Cluiche peile

An léim ard

Cluiche corr

Rang damhsa

Tarraingt na téide

An cúigiú bliain

An séú bliain

Tarraingt na téide

Cluiche peile

Cluiche corr

na l

13:30

An tríú bliain

om pa ny

An chéad bhliain

An t-am

Tugaigí libh:

Sos

An léim ard

Cluiche corr

Cluiche corr Tarraingt na téide

at io

Cuirfear críoch leis na himeachtaí ag:

Treoracha don Lá Spóirt

1 Beidh ar na daltaí bríste gearr, geansaí, bróga reatha agus uachtar gréine a thabhairt leo. 2 Imeoidh na daltaí abhaile ag a leathuair tar éis a trí. 3 Íosfaidh na daltaí lón ag a leathuair tar éis a dó dhéag. 4 Is é bronnadh duaiseanna an rud deireanach a bheidh ar siúl ar an lá. 5 Imreoidh na daltaí sa dara bliain cluiche corr ag a naoi a chlog ar maidin. 6 Freastalóidh na daltaí san idirbhliain ar rang damhsa roimh an sos beag. 7 Glacfaidh na daltaí sa chéad bhliain páirt sa léim ard tar éis lóin. 8 Beidh sacrás ar siúl le haghaidh na ndaltaí sa chéad bhliain, sa tríú bliain agus sa séú bliain ag an am céanna. 9 Freastalóidh na daltaí sa chúigiú bliain ar rang damhsa roimh bhronnadh na nduaiseanna. 10 Beidh sacrás ar siúl le haghaidh na ndaltaí sa chúigiú bliain roimh lón.

312

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 312

09/03/2022 22:34

Aonad

Ceist shamplach

Bhuel, a chara, aon scéal leat?

Ciarán

D’imir mé…

Liam

Mí-ádh! Beidh an bua agaibh an chéad uair eile, táim cinnte de. Cá raibh an cluiche ar siúl? Ar fhreastail mórán daoine air?

Ire la n

Liam

e SpnóSrct oaigl us Cúrsaí Folláin A

D’imir tú cluiche peile an tseachtain seo caite. Scríobh an comhrá a bhí agat le cara leat faoin gcluiche. Déan cinnte na ceisteanna a chuir sé ort a fhreagairt agus ceisteanna nua a chur air.

om pa ny

Ciarán

Liam

Ní chreidim gur fhreastail Síofra air. Is dócha nach raibh tú ar do shuaimhneas mar sin. Ar thug an réiteoir aon aiseolas1 daoibh?

Ciarán

Liam

na l

Beidh sibh ag traenáil go dian as seo amach mar sin. Beidh mé ag dul isteach sa chathair ag am lóin. Ar mhaith leat teacht liom?

Ciarán

Liam

at io

Feicfidh mé ansin thú!

Ciarán

níor bhuamar

we did not win

bhí mé trí chéile

I was distraught

slua mór

a big crowd

ag canadh

chanting

bhí díomá ar…

…was disappointed

ní raibh mórán le rá aige

he didn’t have much to say

ar ball

in a while

ba bhreá liom

I would love

Nathanna cabhracha

Tá stór focal an aonaid seo le fáil ar lch 414. 1

feedback

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 313

Déan na tascanna ar lch 144.

313

09/03/2022 22:34

Croí na Gaeilge 2

Measúnú an aonaid Piarmheasúnú: Cluiche do bheirt

Déan staidéar ar an aonad seo agus ansin imir an cluiche seo le daoine eile sa rang.

Ire la n

1 Duine i gcoinne duine atá i gceist (Imreoir A agus Imreoir B). 2 Roghnóidh Imreoir A ceann ar bith de na boscaí 1–20 d’Imreoir B.

Rialacha an chluiche

3 Caithfidh Imreoir B an cheist sa bhosca a fhreagairt. Is fiú pointe amháin gach bosca.

4 Roghnóidh Imreoir B bosca ansin d’Imreoir A agus caithfidh sé an rud céanna a dhéanamh a luaitear i bpointe 3 thuas. 5 Má dhéanann imreoir botún, beidh seans ag an imreoir eile é a cheartú agus an pointe a fháil. 6 Ba cheart do na himreoirí gach scór a scríobh isteach sna boscaí.

Imreoir A: _____________ ______________

2 Aistrigh an abairt: He likes playing volleyball.

na l

Cad é an Ghaeilge ar

3 Cé a scríobh an gearrscéal ‘An Cluiche Mór’?

at io

5 Luaigh dhá rud a chaitheann imreoirí rugbaí.

Imreoir B: ______________ ______________

1 Cuir na litreacha san ord ceart: (a) íbruga (b) leip

om pa ny

7 Beidh an bua ag an imreoir is mó a mbeidh pointí aige/aici ag deireadh an chluiche.

9 Cathain a bunaíodh Óga Yoga?

Cad é an Ghaeilge ar

17 Aistrigh an abairt: She has a headache.

Scór d’Imreoir A =

7 Cuir na litreacha san ord ceart: (a) hsmná (b) rasca

4 Cé hé príomhcharachtar an ghearrscéil ‘An Cluiche Mór’?

8 Aistrigh an abairt: He hates football.

10 Luaigh dhá rud a chaitheann imreoirí haca.

11 Aistrigh an abairt: They don’t like playing tennis.

12 Ainmnigh dhá ainmfhocal a bhaineann leis an timpeallacht.

14 Ainmnigh dhá mhothúchán atá sa ghearrscéal ‘An Cluiche Mór’.

15 Cén spórt a imríonn Naomi Osaka?

16 Ainmnigh dhá théama atá sa ghearrscéal ‘An Cluiche Mór’.

18 Cuir an briathar san aimsir chaite: déan + sinn?

19 Aistrigh an abairt: He has diabetes.

Cad é an Ghaeilge ar

Scór d’Imreoir B =

314

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 314

09/03/2022 22:35

Aonad Aonad

Téigh go dtí www.edco.ie/croinagaeilge2 agus bain triail as na hidirghníomhaíochtaí.

inee láin SSppóórrttaagguussCCúúrrssaaííFFoollá

Féinmheasúnú

Ire la n

Anois táim in ann . . . stór focal a bhaineann le spórt agus cúrsaí folláine a aithint agus a litriú i gceart.

briathra a aistriú idir na haimsirí. an gearrscéal ‘An Cluiche Mór’ a phlé.

om pa ny

cur síos níos fearr a dhéanamh ar an nádúr i mo mhórthimpeall.

labhairt agus scríobh faoin spórt agus cúrsaí folláine.

amchlár a líonadh isteach agus comhrá a chríochnú.

na l

Déanfaidh mé machnamh ar na habairtí seo a leanas (scríobh trí abairt):

Anois comhlánaigh an plean feabhsúcháin seo thíos.

at io

Trí rud a d’fhoghlaim mé: 1 2 3 Dhá rud atá le cleachtadh agam: 1 2 Rud a dhéanfaidh mé chun feabhas a chur ar mo chuid Gaeilge:

Seiceáil amach Mar iarfhoghlaim don aonad seo, déan an ghníomhaíocht ‘Seiceáil amach’ ag www.edco.ie/croinagaeilge2. Conas a d’éirigh leat?

Smaointe MRB 2

Sample • Cur i láthair: Labhair os comhair an ranga faoin spórt is fearr leat. CBA 2 • Taispeántas: I ngrúpa, déan dráma beag os comhair an ranga bunaithe ar an ngearrscéal ‘An Cluiche Mór’. • Agallamh: Cuir ceisteanna ar dhuine faoi Sheachtain na Sláinte (is obair bheirte í seo). 315

08 Croi 2 Aonad 8 CL.indd 315

09/03/2022 22:35

Gramadach

Ag cáiliú an bhriathair ................................................... 344 Achoimre ar an séimhiú................................................ 346 Achoimre ar an urú......................................................... 348 Léaráid A, Cuid 1: An briathar bí agus an chopail, is......................................................................... 350 Léaráid A, Cuid 2: Na briathra rialta ........................ 352 Léaráid B, Cuid 1: Na briathra neamhrialta........... 354 Léaráid B, Cuid 2: Na briathra neamhrialta........... 356 Léaráid C, Cuid 1: Na huimhreacha sa Ghaeilge ..................................................................... 358 Léaráid C, Cuid 2: Na bunuimhreacha agus na hainmfhocail neamhrialta.......................................... 360 Léaráid D, Cuid 1: Teach na réamhfhocal.............. 362 Léaráid D, Cuid 2: Caint indíreach ............................ 364 Briathra + le....................................................................... 366 Briathra + ar ...................................................................... 368 Briathra + do..................................................................... 370

om pa ny

Súil siar ar na ranna cainte.......................................... 316 An réamhfhocal ag ......................................................... 318 An réamhfhocal ar .......................................................... 320 An réamhfhocal le........................................................... 322 An réamhfhocal do......................................................... 324 Treoracha agus suíomhanna as Gaeilge ................ 326 Suíomh, gluaiseacht agus gaireacht........................ 328 Na briathra rialta: achoimre ar an aimsir chaite .. 330 Na briathra rialta: achoimre ar an aimsir láithreach ......................................................................... 332 Na briathra rialta: achoimre ar an aimsir fháistineach .................................................................... 334 Na briathra: achoimre ar an bhfoirm dhiúltach.... 336 Na briathra: achoimre ar an bhfoirm cheisteach agus ar an gceist dhiúltach....................................... 338 An aidiacht shealbhach ................................................ 340 Na hainmfhocail: uatha agus iolra ............................ 342

Ire la n

Clár

na l

Súil siar ar na ranna cainte

at io

Seo iad na sainmhínithe ar na ranna cainte ó An Foclóir Beag (1991).

1 ainmfhocal1 fir1 (sa ghramadach) ainm duine nó ruda (mar shampla, is ainmfhocail iad buachaill, Seán, capall, áit) 2 forainm2 fir4 ainm, sloinne; leasainm; focal ar nós mé, tú, é, í, iad, etc., a úsáidtear in ionad ainmfhocail 3 aidiacht3 bain3 focal a chuirtear le hainmfhocal chun ciall bhreise a chur leis, ar nós arán donn 4 briathar4 fir1 focal (briathar béil); (gramadach) focal a insíonn cad a dhéantar nó a tharlaíonn (tar, imeoidh, shuigh, seasann etc.) 5 dobhriathar5 fir1 focal a chuirtear le briathar, aidiacht nó dobhriathar eile mar bhreis eolais air agus a léiríonn conas, cá mhéad, cathain etc. (rud a dhéanamh go mall, go hiontach mall, go han-mhall ar fad) 6 réamhfhocal6 fir1 focal beag a chuirtear roimh ainmfhocal lena thaispeáint cén bhaint atá aige le focal eile (mar shampla; ar, as, ag, do, de, i, ó etc.) 7 cónasc7 fir1 ceangal, nasc, focal a cheanglaíonn dhá abairt nó dhá fhocal le chéile (ach agus agus, mar shampla)

316

noun

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 316

pronoun

adjective

verb

adverb

preposition

conjunction

09/03/2022 22:32

Torthaí foghlama ón tsonraíocht don tSraith Shóisearach

Súil siar ar na ranna cainte

om pa ny

Ire la n

Ag díriú ar theanga na Gaeilge mar chóras Ba chóir go mbeadh sé ar chumas an scoláire 2.1 difríochtaí suntasacha ó thaobh gramadaí agus comhréire idir an Ghaeilge, Béarla agus teangacha eile a thabhairt faoi deara chun míchruinneas a sheachaint 2.2 earráidí pearsanta i labhairt agus i scríobh na teanga a thabhairt faoi deara agus na cúiseanna leo a thuiscint 2.3 patrúin teanga mar chomhréir, bhriathra, ainmfhocail, srl., a aithint agus a úsáid 2.4 litriú agus poncaíocht cheart a aithint agus a úsáid 2.5 taifead a choinneáil ar dhúshláin phearsanta a bhaineann le cruinnúsáid na teanga trí bhlag foghlama pearsanta a chruthú

Gramadach

Is iad seo na torthaí foghlama a bhaineann le tábhacht an fhoclóra. Tá béim faoi leith ar an bhfoclóir sa tsonraíocht nua.

Cuir na focail seo sna boscaí cearta thíos. Tá cúpla ceann curtha sa ghreille duit mar chúnamh. glas

9 mór

cóta

10 thar

18 mé

dúnaim

11 ar

19 carr

25 íseal

ach

12 Baile Átha Cliath

20 i

26 le

sibh

13 déanfaidh sé

21 thugamar

27 inniu

capall

14 spórtlann

22 d’eitlíomar

28 cairdiúil

seanfhear

15 go luath

23 an Fhraincis

29 teanga

16 táim

24 agus

30 faoi

at io

na l

óg

Forainm

seanfhear

Aidiacht

Briathar

cairdiúil

Ainmfhocal

17 í

Dobhriathar

Réamhfhocal

Cónasc

317

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 317

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

An réamhfhocal ag Rialacha ag Seán agorm Máire ag Órla

agam orm

mé

Ire la n

orm agat

tú

ag muid/sinn

aici

om pa ny

aige

sí

agaibh

sé

siad

acu

againn

+ +

mé/mise forainm

Réamhfhocal mé

tú

Forainm + réamhfhocal

agam

agat

agam/agamsa forainm réamhfhoclach

sé

sí

muid/sinn sibh

siad

aige

aici

againn

acu

na l

Forainm

= =

ag réamhfhocal

agaibh

at io

Feidhmeanna an fhocail

Suíomh: Tá mé ag an siopa Leid: Tá seo cosúil leis an bhfocal ‘at’ sa Bhéarla. Seilbh: Bhí an liathróid aici. Níl an leabhar agam. Tá an fón póca aige. An clog: Chuaigh mé ag a sé a chlog. Bhíomar ag rith. Leid: Tá seo cosúil leis an bhfocal ‘ing’ sa Bhéarla. Úinéireacht (ownership): An teach seo againn = ár dteach.

318

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 318

09/03/2022 22:32

Scríobh 1 Tá aithne (ag + mé) ar an duine sin.

Tá aithne agam ar an duine sin.

Níl aon liathróid (ag + sinn) chun peil a imirt. An raibh súile gorma (ag + sé)? Ní raibh aon ticéad (ag + sí) le dul ar an traein. Mura bhfuil cótaí (ag + siad) ní féidir leo dul amach inniu. 6 An bhfuil aon obair bhaile le déanamh (ag + tú) anocht? 7 Bhí geansaí dubh agus léine ghorm (ag + sibh) sa scoil sin. 8 Tá ardmheas (ag + mé) ar an bpríomhoide.

Ire la n of

om pa ny

Forainm réamhfhoclach

2 3 4 5

Gramadach

Tóg amach na lúibíní agus cuir forainm réamhfhoclach in ionad an dá fhocal atá ann. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh.

Cuir an forainm réamhfhoclach ceart le gach ceann sa liosta seo. ag + muid/sinn =

ag + tú =

ag + sé =

ag + sí =

ag + sibh =

ag + siad =

Líon na bearnaí

na l

ag + mé =

Líon na bearnaí leis an bhforainm réamhfhoclach is oiriúnaí.

at io

Ní raibh James ag an gcluiche mar ní raibh aon ticéad _________________. Tá áthas orm mar níl aon obair bhaile le déanamh _________________ anocht. Bhí gruaig fhionn uirthi agus bhí súile gorma _________________. Táimid faoi bhrú inniu mar tá cluiche mór _________________ . Shiúil siad chuig an áit mar bhí go leor ama _________________. An bhfuil aon tuairim _________________ cá bhfuair sibh na cártaí imeartha? Bhuail sé lena chara ar an trá agus bhí lá iontach _________________. Tá tart ort anois ach an bhfuil buidéal uisce nó deoch eile _________________?

1 2 3 4 5 6 7 8

Aistriúchán Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. Leid: Bí cúramach leis na haimsirí. 1 I have blue eyes. 2 She had a red bike. 3 Do you have a pen? 4 He does not have any money. 5 We will have a test tomorrow. 319

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 319

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

An réamhfhocal ar Rialacha ar orm Sheán

orm

uirthi

om pa ny

sí

oraibh

air

sé

muid/sinn

siad

orthu

Ire la n

tú

hi m

i sé

mé

orm ort

orainn

+ +

tú/tusa forainm

Réamhfhocal mé

tú

Forainm + réamhfhocal

orm

ort

ort/ortsa forainm réamhfhoclach

sé

sí

muid/sinn sibh

siad

air

uirthi

orainn

orthu

na l

Forainm

= =

ar réamhfhocal

oraibh

at io

Feidhmeanna an fhocail

Suíomh: Bhí an cupán ar an mbord. Leid: Tá seo cosúil leis an bhfocal ‘on’ sa Bhéarla.

Oibleagáid: Tá orainn an seomra a ghlanadh. Leid: Tá orainn = we must/have to Mothúcháin: Bhí (ocras/tart/áthas/brón/eagla) orm/ort/air/uirthi.

Éadaí agus gruaig: Tá geansaí gorm air. Tá gruaig fhionn uirthi. Treoracha: Chas Máire ar chlé agus chas Seán ar dheis.

Toise: Tá an balla cúig troithe ar airde. Bhí an bóthar seacht dtroithe ar leithead.

320

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 320

09/03/2022 22:32

Scríobh Gramadach

Tóg amach na lúibíní agus cuir forainm réamhfhoclach in ionad an dá fhocal atá ann. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh. 1 Ní raibh aon eagla (ar + sí) roimh an madra.

Forainm réamhfhoclach

Ire la n of

Cén dath a bhí (ar + sé)? D’ith mé dhá cheapaire mar bhí ocras (ar + mé). Chuireamar ár gcótaí (ar + sinn) mar bhí sé ag cur báistí. An raibh eagla (ar + siad) nuair a thosaigh an tarbh ag búiríl? Bhí (ar + mé) an áit a ghlanadh ó bhun go barr. Beidh (ar + tú) bia a thabhairt do na héisc gach maidin. Ní raibh na héadaí cearta (ar + sibh) don aimsir a bhí againn.

om pa ny

2 3 4 5 6 7 8

Ní raibh aon eagla uirthi roimh an madra.

Cuir an forainm réamhfhoclach ceart le gach ceann sa liosta seo. ar + sé =

ar + siad =

ar + muid/sinn =

ar + mé =

ar + sibh =

ar + sí =

Líon na bearnaí

ar + tú =

na l

Líon na bearnaí leis an bhforainm réamhfhoclach is oiriúnaí. 1 Bhuamar an cluiche ag an deireadh agus bhí áthas an domhain _________________. 2 Ní raibh mé sásta faoin scrúdú mar theip _________________.

at io

3 Cheannaigh Pól buidéal uisce mar bhí tart _________________. 4 Chaill siad an t-airgead agus bhí díomá _________________ faoi sin. 5 Beidh _________________ imeacht anois nó beidh sí déanach don chluiche.

6 Tá súile donna ag Stiofán agus tá gruaig dhonn _________________.

7 Níl cead ag Muhammad bainne a ól mar tá ailléirge _________________ le bainne. 8 Tá _________________ d’obair bhaile a chríochnú sula dtéann tú amach anocht.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. 1 I put the bag on the chair. 2 Síle had to go home Leid: Is oibleagáid é seo (bí + ar).

3 We are hungry. 4 They are not happy. Leid: áthas 5 You (pl.) will turn left at the shop.

321

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 321

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

An réamhfhocal le Rialacha

leis

muid/sinn

om pa ny

si b

sé

sí

libh

tú

h im a ro ut h gh

siad

leo

mé

orm leat

Ire la n

le orm hÁine

liom orm

léi

linn

Réamhfhocal Forainm

mé

= =

linn forainm réamhfhoclach

tú

sé

sí

muid/sinn sibh

siad

leat

leis

léi

linn

leo

libh

at io

Forainm liom réamhfhoclach

muid/sinn forainm

+ +

na l

le réamhfhocal

Feidhmeanna an fhocail

Ag éisteacht le ceol/raidió: D’éist mé leis an gcluiche ar an raidió sa charr. Nuair atá rud cosúil le rud eile: Tá sé chomh hard le crann. Tá sé chomh bán le sneachta.

Nuair a chasann tú ar dhuine eile: Bhuail mé leis an bpríomhoide.

Úinéireacht: Is liomsa an mála seo. Cé leis é seo?

Rudaí atá le déanamh agat: Tá aiste le scríobh agam. Bhí cluiche le himirt aige.

Roghanna (preferences): Is maith liom an Ghaeilge. Ní maith liom Chelsea. An maith leat ceol?

322

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 322

09/03/2022 22:32

Scríobh 1 Is maith (le + mé) uachtar reoite.

Forainm réamhfhoclach

Ire la n

om pa ny

2 Chuir mé glaoch ar Kim sular bhuail mé (le + sí) i dteach an tae. 3 Ní raibh mo mhúinteoir sásta mar ní raibh mé ag éisteacht (le + é) i gceart. 4 D’éirigh (le + sinn) an obair bhaile a chríochnú roimh an rang. 5 An raibh Éile (le + tú) ag an gceolchoirm aréir? 6 Labhair mo thuismitheoirí (le + mé) faoi mo thorthaí scrúdaithe. 7 Chuidigh mé (le + sí) leis an tionscadal. 8 Bhuail mé (le + sibh) ag an gcóisir an deireadh seachtaine seo caite.

Is maith liom uachtar reoite.

Gramadach

Tóg amach na lúibíní agus cuir forainm réamhfhoclach in ionad an dá fhocal atá ann. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh.

Cuir an forainm réamhfhoclach ceart le gach ceann sa liosta seo. le + sé =

le + sibh =

le + muid/sinn =

le + sí =

le + siad =

le + tú =

Líon na bearnaí

na l

le + mé =

at io

Líon na bearnaí leis an bhforainm réamhfhoclach is oiriúnaí. 1 Bhuaigh mé an cluiche agus thaitin sin _________________. 2 Bhí sé sásta faoin scrúdú mar d’éirigh _________________.

3 Réitíonn an bainisteoir go maith (le + sinn) _________________. 4 Rinne sí machnamh air agus rith an freagra _________________.

5 Bhí na múinteoirí ag caint agus na daltaí ag éisteacht _________________. 6 Bhí a mhála ar oscailt agus dúirt mé sin _________________. 7 Conas atá tú inniu? Ar mhaith _________________ cupán tae?

8 Tá sibh déanach agus tá muidne ag fanacht _________________.

Aistriúchán Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. 1 2 3 4 5

She likes history. I own the dog. He does not like football. I do not like football. She is going with us tomorrow. 323

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 323

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

An réamhfhocal do Rialacha

do + an = don

dom orm

tú

mé

hi im sé

Ire la n

orm duit

om pa ny

daoibh

dó

sé

sí

si b

siad

muid/sinn

dóibh

dúinn

+ +

siad forainm

Réamhfhocal mé

sé

sí

muid/sinn sibh

siad

duit

dó

dúinne

dóibh

daoibh

at io

Forainm dom réamhfhoclach

dóibh forainm réamhfhoclach

tú

na l

Forainm

= =

do réamhfhocal

Feidhmeanna an fhocail

Beannú (hello): Dia duit (uatha). Dia daoibh (iolra). Áit dúchais: Is as Cill Chainnigh dom.

Beannachtaí: Lá breithe sona duit. Ádh mór duit. Bheannaigh sé dom. Ag tabhairt rudaí do dhaoine: Seo duit an ticéad. Thug mé mo chóipleabhar don mhúinteoir.

Turas/taisteal: Ag dul don Spáinn, ag dul don siopa.

Ag moladh rud do dhaoine: Mholfainn duit féachaint ar an scannán nua. Mhol sí dom an leabhar a léamh.

324

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 324

09/03/2022 22:32

Scríobh Gramadach

Tóg amach na lúibíní agus cuir forainm réamhfhoclach in ionad an dá fhocal atá ann. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh. 1 Dia (do + tú), a Liadh.

Dia duit, a Liadh.

Ire la n

Tabhair (do + mé) do chóipleabhar. Is as an Mhí (do + sinn). Seo (do + sibh) bhur ndinnéar. Mhol sé (do + í) dul abhaile go luath. Tabharfaimid cúnamh (do + siad). Bheannaigh an fear (do + sinn). Thug Jakub síob abhaile (do + mé).

Forainm réamhfhoclach

om pa ny

Cuir an forainm réamhfhoclach ceart le gach ceann sa liosta seo. do + mé =

do + sé =

do + sibh =

do + muid/sinn =

do + sí =

do + siad =

Líon na bearnaí

2 3 4 5 6 7 8

do + tú =

Líon na bearnaí leis an bhforainm réamhfhoclach is oiriúnaí.

na l

1 Bhí áthas an domhain orm nuair a thug mo thuismitheoirí brontannas _________________. 2 Ní raibh aon airgead ag Seán ach cheannaigh mé a thicéad _________________. 3 Chasamar le hAoife ag an siopa agus bheannaigh sí _________________.

at io

4 Bhí brón uirthi mar níor thug a deirfiúr aon chabhair _________________. 5 Theip ar roinnt daoine sa scrúdú Gaeilge agus mhol an múinteoir _________________ staidéar a dhéanamh.

6 Síofra agus Lucas is ainm do mo thuismitheoirí. Is as Sasana _________________.

7 Bhí ocras orm agus d’ullmhaigh mo dhaid sneaic _________________. 8 Bhí orthu aire a thabhairt do na páistí agus d’inis siad scéal _________________.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar an habairtí seo a leanas. 1 2 3 4 5

I gave the copybooks to her. We are from Ireland. Happy birthday to him. We greeted them. My father gave out to me.

Leid: tabhair amach do

325

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 325

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Treoracha agus suíomhanna as Gaeilge

Moving towards

Ag dul chuig áit éigin*

Suite in áit éigin**

Moving away from

above

anuas

descending

heading up

síos

heading down thíos

below

aníos

siar

heading west

thiar

in the west

aniar

soir

heading east

thoir

in the east

anoir

sall

heading over

thall

over yonder

anall

ó thuaidh

heading north

thuaidh

in the north

aduaidh

coming back from the north

ó dheas

heading south theas

in the south

aneas

coming back from the south

Ire la n

suas

coming back from the west coming back from the east

om pa ny

** Tosaíonn gach ceann le t.

ascending

coming across

*** Tosaíonn gach ceann le a.

at io

na l

* Tosaíonn an móchuid le s.

thuas

Ag teacht ar ais ó áit éigin***

Located in a place

Rialacha

326

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 326

09/03/2022 22:32

Scríobh Gramadach

Cuir focal amháin in ionad an fhocail Bhéarla chun an abairt a chríochnú.

Ire la n of om pa ny

Líon na bearnaí

1 Shiúil Saoirse (up) an staighre. 2 Shuíomar (upstairs) staighre ar an mbus. 3 Chuaigh siad (westward) go Gaillimh ar an Aoine. 4 Tháinig siad (back from the west) ó Ghaillimh ar an Domhnach. 5 Imríonn siad cluichí sa chistin (downstairs) staighre. 6 Tháinig siad (a _ _ _ _ ) ó bharr an chnoic.

A Tá Aisling agus Alan ag tosú an turais ó Áth Luain. Líon na bearnaí leis an bhfocal is oiriúnaí. siar, soir, ó thuaidh, ó dheas 1 Chuaigh siad _________________ go Conamara.

2 Thiomáin siad _________________ go dtí na Cealla Beaga.

3 Thaistil siad ar an mbus a bhí ag dul _________________ chuig an Rinn i bPort Láirge.

na l

4 Thóg siad an traein a bhí ag dul _________________ go dtí Baile Átha Cliath. B Tá Alan agus Aisling ag teacht ar ais go dtí Áth Luain ó áiteanna eile. Líon na bearnaí leis an bhfocal is oiriúnaí – bunaithe ar dhuine atá ina sheasamh in Áth Luain.

at io

aniar, anoir, aduaidh, aneas

1 Beidh siad ag teacht _________________ ó Chorcaigh amárach.

2 Tiocfaidh siad _________________ ó Ghaillimh arú amárach. 3 Gheobhaidh siad an bus _________________ ó Bhaile Átha Cliath.

4 Tiocfaidh an carr _________________ ó Bhéal Feirste.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas.

1 Máire is over in England. 2 He is coming down from the attic.

Leid: áiléar

3 They are coming up from the basement. Leid: íoslach 4 Cheng ran up the stairs.

327

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 327

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Suíomh, gluaiseacht agus gaireacht

Ire la n

Rialacha

amuigh

om pa ny

istigh

ag teacht isteach

ag dul amach

Laistigh (gaireacht/proximity)

Istigh (suíomh/location)

Tá an mála laistigh den doras. The bag is just inside the door.

at io

na l

Tá an mála istigh sa teach. The bag is inside in the house.

Gluaisteacht

Gaireacht

location

motion

proximity

Focal Gaeilge

isteach

istigh

laistigh

Míniú Béarla

motion inwards

inside

just inside

Sampla

Rith sé isteach san uisce.

Bhí an fear istigh sa chistin.

Bhí an mála laistigh den doras.

Focal Gaeilge

amach

amuigh

lasmuigh

Míniú Béarla

motion outwards

outside

just outside

Sampla

Rith sé amach an doras.

Bhí sé amuigh faoin spéir.

Bhí sé lasmuigh den bhanc.

Míniú Béarla

Th ©

Suíomh

328

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 328

09/03/2022 22:32

Líon na bearnaí Gramadach

Líon na bearnaí leis an bhfocal is oiriúnaí. amach, amuigh, isteach, istigh 1 Tá Kyle _________________ sa ghairdín. Leid: outside

4 Caitheann siad an Satharn _________________ faoin spéir. 5 Tógaimid na leabhair _________________ as ár málaí scoile. 6 Chonaic Avril na prátaí _________________ sa phota.

Scríobh

Ire la n

3 Bhíomar inár suí _________________ sa chistin.

2 Chonaic mé Sarah ag dul _________________ san uisce. Leid: going in

Pictiúr B

at io

Pictiúr A

na l

om pa ny

Cuir abairt le gach ceann de na pictiúir seo. Úsáid amach, isteach, amuigh nó istigh i ngach abairt.

Pictiúr D

Pictiúr C

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. Tá na focail sa chló trom ar fáil sa ghreille ar lch 328. 1 The bag was inside in the kitchen. 2 The bag was just outside the door. 3 She drove into the field. 4 They walked out of the room. Leid: Tá gluaiseacht i gceist anseo. 5 He fell just inside the gate. 6 The principal was out in the yard. 329

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 329

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Na briathra rialta: achoimre ar an aimsir chaite Rialacha

An chéad réimniú = briathra gearra go hiondúil

Athrú ar an túslitir

(glan, caith, ól, fág, srl.). An dara réimniú = briathra fada (ceannaigh, tosaigh, oscail, srl.).

Níl aon difríocht idir an chéad agus an dara réimniú anseo. An túslitir

An t-athrú

Samplaí

níl aon athrú

léigh sé, nigh sí, rothaigh mé

sc, sm, sp, st

níl aon athrú

scríobh sí, smaoinigh mé ar an áit

b, c, d, g, m, p, t, s

séimhiú

chas, dhíol, thosaigh, shroich

d’fh

d’fhilleamar, d’fhreagair sé

a, e, i, o, u

d’

d’ordaigh siad, d’imir sí

Muid/sinn san aimsir chaite

om pa ny

l, n, r

Ire la n

Cogar Use this sentence to help you remember the initials that don’t take a séimhiú: Eleanor stopped smiling in Spanish school.

1 Athraíonn an túslitir san aimsir chaite. 2 Tá críoch speisialta ag an gcéad phearsa iolra san aimsir chaite.

Nuair atá muid/sinn i gceist, tá an t-athrú ar an túslitir mar an gcéanna, ach athraíonn críoch an bhriathair. Tabhair faoi deara go gcríochnaíonn an chéad phearsa uimhir iolra san aimsir chaite le -mar.

Ed e ©

• •

gearr éist diúlt beart caith oscl freagr ord fág ins sroich rith ullmh

Briathar + muid/sinn

An fhréamh

at io

an chéad an chéad an dara an dara an chéad an dara an dara an dara an chéad an dara an chéad an chéad an dara

gearr éist diúltaigh beartaigh caith oscail freagair ordaigh fág inis sroich rith ullmhaigh

Réimniú

ghearramar d’éisteamar dhiúltaíomar bheartaíomar chaitheamar d’osclaíomar d’fhreagraíomar d’ordaíomar d’fhágamar d’insíomar shroicheamar ritheamar d’ullmhaíomar

na l

An briathar

Briathar + gach pearsa eile ghearr sí d’éist mé dhiúltaigh siad bheartaigh sé chaith Eimear d’oscail tú d’fhreagair sibh d’ordaigh sí d’fhág siad d’inis Fionn shroich sibh rith mé d’ullmhaigh tú

Nuair atá an briathar gearr (an chéad réimniú), tá an fhuaim (sound) sa lár gearr (a/ea). Nuair atá an briathar fada (an dara réimniú), tá an fhuaim sa lár fada (ío/aío).

Nótaí eile •

• •

An fhoirm dhiúltach : cuireann tú níor roimh an mbriathar agus níl aon d’ roimh ghuta ná roimh an túslitir f. Samplaí: níor tharla sé, níor inis sí, níor fhan siad, níor bheartaíomar fós. An fhoirm cheisteach ? : cuireann tú ar roimh an mbriathar agus níl aon d’ roimh ghuta ná roimh an túslitir f. Samplaí: Ar rith sé? Ar shiúil tú? Ar admhaigh siad é? Ar imríomar fós? An cheist dhiúltach ✕ : cuireann tú nár roimh an mbriathar, níl aon d’ roimh ghuta ná roimh an túslitir f agus fágann tú gach rud eile mar atá sé. Samplaí: Nár ól sí? Nár fhan tú? Nár ghortaigh siad?

330

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 330

09/03/2022 22:32

Scríobh

3 Cén focal a chuireann tú roimh an mbriathar i gceist dhiúltach san aimsir chaite? Cuir tic sa bhosca ceart. ar

nár

Ire la n

1 An athraíonn túslitir an bhriathair san aimsir chaite? 2 An dtógann l, n, r séimhiú san aimsir chaite?

Gramadach

Freagair na ceisteanna seo a bhaineann leis an aimsir chaite.

4 Cad a chuireann tú roimh an sé mór san aimsir chaite san fhoirm dhiúltach? Cuir tic sa bhosca ceart. ní

níor

5 Cad a tharlaíonn don túslitir san aimsir chaite más guta é? Cuir tic sa bhosca ceart.

cuireann tú séimhiú ar an nguta

om pa ny

cuireann tú urú ar an nguta cuireann tú d’ roimh an nguta

An fhoirm dhiúltach

1 Ghearr Mike an rópa lena scian.

Cuireann tú -mar ag deireadh gach briathair san aimsir chaite nuair atá muid/sinn i gceist.

Cuir na briathra i glcó trom san fhoirm dhiúltach . Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

Níor ghearr Mike an rópa lena scian.

na l

2 D’oscail sí an doras ag a seacht a chlog

3 Bheartaíomar rud a dhéanamh faoin uisce sa ghairdín.

at io

4 D’fhág siad an teach tar éis an dinnéir.

5 Shroich siad an áit sular thosaigh an cluiche.

An chéad phearsa san uimhir iolra Cuir na habairtí seo sa chéad phearsa san uimhir iolra. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

1 D’éist mé leis an nuacht ar an raidió.

D’éisteamar leis an nuacht ar an raidió.

2 D’fhreagair mé an cheist.

3 Ar inis mé an scéal don gharda?

4 Rith mé abhaile ar nós na gaoithe. 5 Níor ullmhaigh mé an bricfeasta inné. 6 D’ordaigh mé an t-uachtar reoite.

331

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 331

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Na briathra rialta: achoimre ar an aimsir láithreach

Mé agus muid/sinn san aimsir láithreach

at io

Briathar + gach pearsa eile gearrann sí éisteann sibh diúltaíonn siad beartaíonn sé caitheann Eimear osclaíonn tú freagraíonn sibh ordaíonn sí fágann siad insíonn Fionn sroicheann sibh ritheann sé ullmhaíonn tú

Críochnaíonn gach briathar le -m san aimsir láithreach nuair atá mé i gceist. Críochnaíonn gach briathar le -nn san aimsir láithreach nuair atá tú, sé, sí, sibh nó siad i gceist. Críochnaíonn gach briathar le -mid san aimsir láithreach nuair atá muid/sinn i gceist. Nuair atá an briathar gearr (an chéad réimniú), níl aon fhada ar an i sa lár (-im/-aim/imid/-aimid). Nuair atá an briathar fada (an dara réimniú), tá fada ar an i sa lár (-ím/-aím/-ímid/aímid/-(a)íonn).

• •

an chéad an chéad an dara an dara an chéad an dara an dara an dara an chéad an dara an chéad an chéad an dara

Briathar + muid/sinn gearraimid éistimid diúltaímid beartaímid caithaimid osclaímid freagraímid ordaímid fágaimid insímid sroichimid rithimid ullmhaímid

gearr éist diúltaigh beartaigh caith oscail freagair ordaigh fág inis sroich rith ullmhaigh

An fhréamh Briathar + mé gearr gearraim éist éistim diúlt diúltaím beart beartaím caith caithaim oscl osclaím freagr freagraím ord ordaím fág fágaim ins insím sroich sroichim rith rithim ullmh ullmhaím

na l

An briathar Réimniú

Cogar To change I to we in the present tense, just add -id.

om pa ny

Tá críoch speisialta ag an bhforainm mé agus ag an bhforainm muid/sinn leis an mbriathar san aimsir láithreach.

Ire la n

Níl aon difríocht idir an chéad agus an dara réimniú anseo. • An fhoirm dhearfach : ní athraíonn an túslitir san aimsir láithreach. Samplaí: Ceannaím, ólaimid, fágann sé • An fhoirm dhiúltach : cuireann ní séimhiú ar an túschonsan, seachas ar l, n, r, sc, sm, sp agus st. Samplaí: Ní cheannaíonn tú, ní fhágann sé • An fhoirm cheisteach ? : cuireann an urú ar an túschonsan. Sampla: An dtuigeann tú? • An cheist dhiúltach ✕ : cuireann nach urú Cogar Eleanor stopped smiling in Spanish ar thúschonsan agus ar thúsghuta. school (the initials that do not take a séimhiú). Sampla: Nach n-ólann tú?

Féach ar Léaráid B do na briathra neamhrialta ar lgh 354 agus 356.

Athrú ar an túslitir

• •

•

Nótaí eile •

•

: cuireann tú ní roimh an mbriathar agus séimhiú ar an An fhoirm dhiúltach túschonsan más féidir. Samplaí: ní fhreagraím an cheist, ní osclaíonn sé an doras, ní shroichimid an áit, ní ritheann siad go tapaidh. An fhoirm cheisteach ? : cuireann tú an roimh an mbriathar agus urú ar an túschonsan más féidir. Samplaí: An bhfreagraíonn? An ngearrann tú an cáca milis? An ritheann sé? An insíonn sí an scéal? An cheist dhiúltach ✕ : cuireann tú nach roimh an mbriathar agus urú ar an túschonsan nó roimh ghuta. Sampla: An osclaíonn tú an bronntanas? Nach n-osclaíonn tú an bronntanas?

332

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 332

09/03/2022 22:32

Freagair na ceisteanna seo a bhaineann leis an aimsir láithreach. 1 An athraíonn túslitir an bhriathair (san fhoirm dhearfach) san aimsir láithreach? 2 Cad a tharlaíonn do thúslitir an bhriathair leis an gceistfhocal an? Cuir tic sa bhosca ceart.

cuireann tú urú ar an túslitir

Gramadach

Scríobh

Ire la n

cuireann tú séimhiú ar an túslitir ní tharlaíonn aon rud don túslitir

3 Cén focal a chuireann tú roimh an mbriathar i gceist dhiúltach san aimsir láithreach? Cuir tic sa bhosca ceart. an

nach/nár

om pa ny

4 Fíor nó bréagach: cuireann tú n- roimh an ghuta leis an gceistfhocal an san aimsir láithreach. 5 Conas a chríochnaíonn gach briathar san aimsir láithreach nuair atá muid/sinn i gceist? Leid: Tá trí litir i gceist _ _ _.

An fhoirm cheisteach

Cuir na briathra i gcló trom san fhoirm cheisteach ? . Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

1 Caitheann Meg brístí reatha ag an deireadh seachtaine.

An gcaitheann Meg brístí reatha ag an deireadh seachtaine?

na l

2 Dúnann siad an doras ag a cúig a chlog.

3 Éistimid leis an múinteoir nuair atá sí ag caint. 4 Ní fhágaim an teach róluath. Leid: Is ceist dhiúltach í seo.

at io

5 Cuireann siad an bruscar sa bhosca glas ag deireadh an lae.

6 Tosaíonn siad leis an gceol.

An tríú pearsa

Cuir na habairtí seo san aimsir láithreach. Tá gach ceann sa tríú pearsa agus tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

Cuireann tú -nn ag deireadh gach briathair san aimsir láithreach nuair atá an tríú pearsa i gceist.

1 D’fhéach sé ar an leadóg ar an teilifíseán.

Féachann sé ar an leadóg ar an teilifíseán.

2 D’oscail Jemila an bosca agus thóg sí amach an peann.

3 Chríochnaigh siad leis an obair ag a seacht a chlog. 4 Rith siad go dtí an bus agus iad faoi dheifir. 5 Níor ordaigh Joe aon deoch lena dhinnéar. 6 Shroich sí an teach scoile go luath.

333

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 333

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Na briathra rialta: achoimre ar an aimsir fháistineach Rialacha

Ire la n

Athrú ar an túslitir

Féach ar Léaráid B do na briathra

neamhrialta ar lgh 354 agus 356. 1 Tá críoch speisialta sa chéad phearsa iolra san aimsir fháistineach. 2 Níl ach críoch amháin eile ann, atá ag gach pearsa, seachas muid/sinn.

om pa ny

Níl aon difríocht idir an chéad agus an dara réimniú anseo. • An fhoirm dhearfach : ní athraíonn an túslitir san aimsir fháistineach. Samplaí: Ólfaimid, fágfaimid, brisfimid • An fhoirm dhiúltach : cuireann ní séimhiú ar an túschonsan, seachas ar l, n, r, sc, sm, sp agus st. Samplaí: Ní cheannóidh tú, ní fhágfaidh sé • An fhoirm cheisteach ? : cuireann an urú ar an túschonsan. Sampla: An dtosóimid anois? • An cheist dhiúltach ✕ : cuireann nach urú ar an Cogar Eleanor stopped smiling túschonsan agus ar an túsghuta. in Spanish school (the initials Sampla: Nach n-ólann tú? that do not take a séimhiú).

Muid/sinn san aimsir fháistineach

Ed •

gearrfaimid éistfimid diúlteoimid beartóimid caithfaimid osclóimid freagróimid ordóimid fágfaimid inseoimid sroichfaimid rithfimid ullmhóimid

gearr éist diúlt beart caith oscl freagr ord fág ins sroich rith ullmh

Briathar + muid/sinn

Briathar + gach pearsa eile gearrfaidh sí éistfidh mé diúlteoidh siad beartóidh sé caithfidh Eimear osclóidh tú freagróidh sibh ordóidh sí fágfaidh siad inseoidh Fionn sroichfidh sibh rithfidh mé ullmhóidh tú

Críochnaíonn gach briathar le -idh san aimsir fháistineach nuair atá mé, tú, sé, sí, sibh nó siad i gceist. Críochnaíonn gach briathar le -imid san aimsir fháistineach nuair atá muid/sinn i gceist. Nuair atá an briathar gearr (an chéad réimniú), tá an fhuaim sa lár gearr (f/fa). Nuair atá an briathar fada (an dara réimniú), tá an fhuaim sa lár fada (ó/eo).

• • •

An fhréamh

at io

an chéad an chéad an dara an dara an chéad an dara an dara an dara an chéad an dara an chéad an chéad an dara

gearr éist diúltaigh beartaigh caith oscail freagair ordaigh fág inis sroich rith ullmhaigh

Réimniú

na l

An briathar

Nótaí eile •

•

• 334

An fhoirm dhiúltach : cuireann tú ní roimh an mbriathar agus séimhiú ar an túschonsan más féidir. Samplaí: ní rithfidh mé sa rás, ní bheartóidh sé, ní chaithfimid éide scoile, ní ullmhóimid an dinnéar. An fhoirm cheisteach ? : cuireann tú an roimh an mbriathar agus urú ar an túschonsan más féidir. Samplaí: An bhfreagróidh siad? An ndiúltóimid an cuireadh? An rothóidh sé? An bhfágfaidh sí an teach? An cheist dhiúltach ✕ : cuireann tú nach roimh an mbriathar agus urú ar an túschonsan nó roimh ghuta. Samplaí: An éistfidh tú leis an gceol amárach? Nach n-éistfidh tú leis an gceol amárach?

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 334

09/03/2022 22:32

Scríobh Gramadach

Freagair na ceisteanna seo a bhaineann leis an aimsir fháistineach. 1 An athraíonn túslitir an bhriathair (san fhoirm dhiúltach) san aimsir fháistineach? 2 Cad a tharlaíonn do thúslitir an bhriathair leis an gceistfhocal nach? Cuir tic sa bhosca ceart.

cuireann tú urú ar an túslitir

Ire la n

cuireann tú séimhiú ar an túslitir ní tharlaíonn aon rud don túslitir 3 Conas a chríochnaíonn gach briathar san aimsir fháistineach nuair atá muid/sinn i gceist? Leid: Tá ceithre litir i gceist _ _ _ _.

om pa ny

Leid: Tá trí litir i gceist _ _ _.

4 Conas a chríochnaíonn gach briathar san aimsir fháistineach le gach pearsa eile, seachas muid/linn?

5 Fíor nó bréagach: cuireann tú n- roimh an nguta leis an gceistfhocal nach san aimsir fháistineach. 6 An briathar caol nó leathan é an briathar fág?

An chéad phearsa san uimhir uatha

Cuir na habairtí seo sa chéad phearsa uimhir uatha. Tá gach ceann sa chéad phearsa uimhir iolra. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

mé/mise = an chéad phearsa uimhir uatha

1 Críochnóimid leis an obair chrua amárach.

na l

Críochnóidh mé leis an obair chrua amárach.

2 Scríobhfaimid faoin ábhar sin sa stair an tseachtain seo chugainn.

at io

Cuireann tú -idh ag deireadh gach briathair san

3 Ní ghearrfaimid an ribín go dtí an t-am ceart.

aimsir fháistineach nuair atá mé/mise i gceist.

4 Caithfimid dul abhaile ar an mbus anocht.

5 Ní ghlanfaimid an bothán inniu ach déanfaimid amárach é.

6 An bhfreagróimid na ceisteanna sin am éigin eile?

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas.

Tá gach briathar ón tasc seo ar fáil sa liosta ar lch 334.

1 We will listen to the match on the radio tomorrow.

2 I will arrive at the gate at eight o’clock. 3 They will leave on the train on Tuesday. 4 He will not wear a blue jumper. 5 Will you tell that story again, please? 6 Ana will prepare the food.

335

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 335

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Na briathra: achoimre ar an bhfoirm dhiúltach

om pa ny

Ire la n

• San aimsir chaite, leis an bhfoirm dhiúltach, cuireann tú an focal níor roimh an mbriathar. • Glacann an túslitir séimhiú san fhoirm dhiúltach i ngach aimsir. Samplaí: Níor chríochnaigh siad an obair fós. Níor athraigh sí a cóta. • San aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach, cuireann tú an focal ní roimh an mbriathar agus cuireann tú séimhiú ar an mbriathar. Samplaí: Ní bhailíonn sé an t-airgead gach lá. (aimsir láithreach) Ní ghlanfaidh siad an seomra sin amárach. (aimsir fháistineach) Ní imríonn Tina sacar.

Tacar A – na briathra rialta agus an cúig beag

Is ionann an fhoirm dhearfach agus an fhoirm dhiúltach (seachas an séimhiú) de gach briathar

Tacar B – cás faoi leith (an sé mór)

rialta mar aon leis an gcúig beag.

An aimsir láithreach

An aimsir fháistineach

Abair (níl aon séimhiú) ní dúirt

ní deir

ní déarfaidh

Bí

na l

• San aimsir chaite, san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach, cuireann tú an focal ní roimh na briathra seo. An aimsir chaite

níl

ní bheidh

ní bhfuair

ní fhaigheann

ní bhfaighidh

ní fhaca

ní fheiceann

ní fheicfidh

ní dheachaigh

ní théann

ní rachaidh

ní dhearna

ní dhéanann

ní dhéanfaidh

Téigh Déan

at io

Feic

Faigh

ní raibh

Ná déan dearmad:

1 Tá foirm dhiúltach faoi leith i gceist sna boscaí bándearga.

2 Ní ghlacann an briathar abair séimhiú riamh i bhfoirm ar bith (de réir an chaighdeáin).

3 Cuireann tú urú ar an bhfoirm dhiúltach den bhriathar faigh san aimsir chaite agus san aimsir fháistineach.

Pointe eolais: Níl = Ní + fhuil (tá an fh iomlán ciúin sa Ghaeilge agus tá í níos láirde ná iu)

336

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 336

09/03/2022 22:32

Cuir na habairtí seo san fhoirm dhiúltach. Tá foirm faoi leith ag bí, feic, téigh agus déan san aimsir chaite agus ag an mbriathar faigh san aimsir fháistineach. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh. 1 Chuaigh sí abhaile ar an mbus tar éis an chluiche.

Ní dheachaigh sí abhaile ar an mbus tar éis an chluiche.

Ire la n

2 Gheobhaidh tú an t-airgead sin amárach. 3 Chuala mé daoine ag caint sa chistin. 4 Tosaíonn na ranganna ag a naoi a chlog gach maidin. 5 Fuair mé litir ón mbanc inné.

6 Déanfaimid an dinnéar anois.

om pa ny

7 Itheann sé feoil beagnach gach lá.

An fhoirm dhiúltach

Gramadach

Scríobh

Cuir na habairtí seo san fhoirm dhiúltach déanta duit mar chúnamh.

. Tá an chéad cheann

1 D’oscail Mags an fhuinneog ina seomra leapa.

Níor oscail Mags an fhuinneog ina seomra leapa.

2 Ólann Mícheál uisce lena dhinnéar gach lá.

na l

3 Cuirfimid sin sa phost amárach.

4 D’fhág sé an dioscó ag a hocht a chlog.

at io

5 Ceannaíonn siad an nuachtán gach Domhnach. 6 Tosóidh an scannán ag a cúig.

7 Phioc sé an uimhir cheart sa chomórtas.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí diúltacha seo a leanas. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 He did not do his homework.

Ní dhearna sé a obair bhaile.

2 Nollaig did not eat her dinner. 3 We will not buy that today.

4 They do not drink milk.

337

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 337

09/03/2022 22:32

Croí na Gaeilge 2

Na briathra: achoimre ar an bhfoirm cheisteach agus ar an gceist dhiúltach ? ✕

Is ionann an fhoirm dhearfach agus an fhoirm cheisteach (seachas an t-urú) de gach briathar ó bhuíon A.

at io

na l

om pa ny

Ire la n

• San aimsir chaite, cuireann tú an focal ar roimh an mbriathar agus cuireann tú séimhiú ar an mbriathar. • San cheist dhiúltach, cuireann tú nár roimh an mbriathar. Samplaí: Ar tháinig an dochtúir fós? Nár ghlan siad an seomra? Ar ith siad an cáca milis? Nár ith siad an cáca milis? • San aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach, cuireann tú an focal an roimh an mbriathar agus cuireann tú úrú ar thúschonsan an bhriathair. • San cheist dhiúltach, cuireann tú nach An fhoirm cheisteach = an dtuigeann tú? roimh an mbriathar. An cheist dhiúltach = nach dtuigeann tú? Samplaí: An dtuigeann tú an cheist anois? (aimsir láithreach) An bhfágfaimid an t-óstán amárach? (aimsir fháistineach) An ólann sibh tae? (ní chuireann an urú ar ghuta riamh) Nach n-ólann sibh tae? (cuireann nach urú ar ghuta)

Tacar A – na briathra rialta agus an cúig beag

Tacar B – cás faoi leith (an sé mór) San aimsir chaite, san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach, cuireann tú an focal an/nach roimh na briathra seo chun an fhoirm cheisteach a dhéanamh. An aimsir fháistineach

Abair (níl aon séimhiú)

an ndúirt

an ndeir

an ndéarfaidh

Bí

an raibh

an bhfuil

an mbeidh

Faigh

an bhfuair

an bhfaigheann

an bhfaighidh

Feic

an bhfaca

an bhfeiceann

an bhfeicfidh

Téigh

an ndeachaigh an dtéann

an rachaidh

Déan

an ndearna

an ndéanfaidh

An aimsir chaite An aimsir láithreach

an ndéanann

Ná déan dearmad: 1 Tá foirm cheisteach faoi leith i gceist sna boscaí bándearga. 2 Cuireann tú urú ar gach ceann i ngach aimsir, seachas an raibh agus an rachaidh (ní ghlacann l, n ná r urú riamh). 338

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 338

09/03/2022 22:33

Scríobh Gramadach

Cuir na cúig abairt dhearfacha seo san fhoirm cheisteach. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 Téann sé ag rith ar an Satharn.

An dtéann sé ag rith ar an Satharn?

Ire la n

Scuab Sam an t-urlár tar éis an dinnéir. Rinne mé an dinnéar inné. Labhróidh siad faoin rud sin amárach. Brisimid cúpla pláta gach oíche sa bhialann.

An cheist dhiúltach 1 Níor chuir sé aon im ar na prátaí.

Nár chuir sé aon im ar na prátaí?

Ní ímríonn siad leadóg le linn an gheimhridh. Ní fhaigeann siad a lán obair bhaile ar an Aoine. Ní raibh aon duine sa linn snámha roimh a hocht a chlog. Ní sheinnfidh siad ceol ag an Aifreann amárach.

2 3 4 5

om pa ny

Déan ceist dhiúltach de habairtí diúltacha seo ✕ . Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

2 3 4 5

Líon na bearnaí

na l

Líon na bearnaí sa ghreille seo.

at io

An fhoirm cheisteach

An cheist dhiúltach

Nach n-itheann sé feoil?

An gcreideann tú an scéal?

An raibh sé ina shuí ar an mballa?

Nach mbeidh cruinniú ag an gcoiste faoi seo?

An imríonn siad i lár na páirce?

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na ceisteanna seo a leanas.

1 Did you buy a new car? 2 Will you stay in Galway? 3 Do you (pl.) not walk to school? 4 Will you (pl.) not watch the match tonight?

339

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 339

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

An aidiacht shealbhach Mír A: an aidiacht shealbhach Túslitir

Na consain eile

f + consan

f + guta

Guta

séimhiú

mo rothar

mo fhreagra

mo theach

m’, d’, a + séimhiú m’fhiacla

do rothar

do fhreagra

do theach

d’fhiacla

a rothar

a fhreagra

a theach

a fhiacla

a(2)

gan athrú

Samplaí

a leabhar

a fleasc

a siopa

a feirm

ár, bhur, a(3)

gan athrú

bhf

ár liathróid

ár bhfreagra

b, c, d, g, p, t + urú ár mbord

ár bhfocal

ár n-asal

bhur nia

bhur bhfleasc

bhur gcarr

bhur bhfáinne

bhur n-uisce

a raicéad

a bhfleasc

a gcarr

a bhfáinne

a n-eilifint

Cogar Remember: a(1) = his a(2) = her a(3) = their

m’, d’, a

gan athrú

Ire la n

m’úll

d’úll

a úll

h roimh ghuta

a horáiste

n- roimh ghuta

om pa ny

mo, do, a(1) Samplaí

l, n, r

Nóta faoin urú

g–c = gc

n–d = nd

d–t = dt

n–g = ng

b–p = bp

bh–f = bhf

n- – gutaí = n-a/n-e/n-i/n-o/n-u

m–b = mb

na l

Mír B: na frásaí staide + na haidiachtaí sealbhacha

at io

1 An briathar bí: Cuireann tú an abairt san aimsir láithreach, san aimsir chaite nó san aimsir fháistineach leis seo. 2 An duine/an t-ainmní: mé, tú, sé, sí, muid/sinn, sibh, siad nó Máire, Tomás, an múinteoir, srl. 3 An réamhfhocal: i 4 Aidiachtaí sealbhacha: mo, do, a(1), a(2), ár, bhur, a(3) 5 An frása staide: luí, suí, codladh, cónaí, dúiseacht, seasamh, tost (agus cúpla ceann eile)

An aimsir

An duine/an t-ainmní

An aidiacht shealbhach

An frása staide

Tá

Níl Bhí Ní raibh Beidh Ní bheidh

mé tú sé

i i i

sí

muid/sinn sibh siad

i in i

(séimhiú) mo do a a (urú) ár bhur a

i + a = ina

i + ár = inár

i + a = ina

chodladh shuí dhúiseacht luí/seasamh seasamh gcónaí ndúiseacht dtost

340

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 340

09/03/2022 22:33

Tasc gramadaí Gramadach

Tóg amach na lúibíní agus athraigh an focal más gá.

Ire la n of

Scríobh

1 Thosaigh a(1) (madra) ag tafann i lár na hoíche. 2 Thit mo (úll) ar an urlár. 3 Tabharfaidh mé an litir chuig do (máthair) amárach. 4 Bhí ár (bean tí) ag labhairt linn ag an am. 5 Thug Tony mo (leabhar) ar ais dom. 6 An bhfuil bhur (bainisteoir) sásta leis an gcinneadh sin?

Freagair na ceisteanna seo a bhaineann leis an aidiacht shealbhach. roimh ghuta roimh chonsan roimh l, n, r

om pa ny

1 Cathain a scríobhann tú m’ in ionad mo? Cuir tic sa bhosca ceart.

nuair a chiallaíonn sé his

na l

nuair a chiallaíonn sé her

2 Cad é an t-urú a chuireann tú roimh b? 3 Cathain a chuireann a h roimh ghuta? Cuir tic sa bhosca ceart.

Aistriúchán

at io

nuair a chiallaíonn sé their

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas, bunaithe ar na frásaí staide agus na haidiachtaí sealbhacha. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

Síle is seated in the garden. Tá Síle ina suí sa ghairdín. I was asleep before eight o’clock. Was he awake on the bus? Do you live in Limerick? The farmers were standing in the field.

1 2 3 4 5

341

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 341

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Na hainmfhocail: uatha agus iolra Rialacha Uimhir uatha

Uimhir iolra

Uimhir uatha

Uimhir iolra atá caol

carranna

fear

fir

cluas

cluasa

bád

báid

cailín

cailíní

leabhar

leabhair

leaba

leapacha

taoiseach

taoisigh

páirc

páirceanna

éadach

éadaí

teach

tithe

bord

boird

duilleog

duilleoga

doras

doirse

fuinneog

fuinneoga

pictiúr

beach

beacha

clár

cláir

siopa

siopaí

coirpeach

coirpigh

balla

ballaí

ceann

cinn

múinteoir

múinteoirí

páipéar

páipéir

imreoir

imreoirí

ábhar

ábhair

dochtúir

dochtúirí

teaghlach

teaghlaigh

geansaí

geansaithe

milseán

milseáin

tógálaí

tógálaithe

marcach

marcaigh

scrúdú

scrúduithe

fillteán

fillteáin

Ire la n

carr

na l

om pa ny

pictiúir

at io

An uimhir agus an aidiacht

Nuair a bhíonn an t-ainmfhocal san uimhir uatha, tá an aidiacht san uimhir uatha. Samplaí: cailín beag, fear mór, bád dearg, leaba deas, teach glas

An uimhir iolra agus an aidiacht

Nuair a bhíonn an t-ainmfhocal san uimhir iolra, tá an aidiacht san uimhir iolra freisin. Samplaí: cailíní beaga, leapacha deasa, tithe glasa, páirceanna móra, múinteoirí maithe

An uimhir iolra (caol) agus an aidiacht Nuair a bhíonn uimhir iolra an ainmfhocail caol (m.sh. sa cholún ar thaobh na láimhe deise den tábla thuas), bíonn séimhiú ar an aidiacht agus bíonn an aidiacht sin san uimhir iolra cosúil leis an ainmfhocal. Samplaí: fir mhóra, báid bheaga, pictiúir mhaithe

342

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 342

09/03/2022 22:33

Scríobh Gramadach

Cuir ciorcal timpeall an fhreagra chirt. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. Uimhir iolra

Uimhir uatha

Uimhir iolra

cóipleabhair

cóipleabhairí

canna

cannannaí

cannaí

mála

málaithe

málaí

gluaisteán

gluaisteáiní

gluaisteáin

pióg

pióigí

pióga

páiste

paisti

páistí

fón

fónnaí

fóin

leabhar

leabhairí

dlíodóir

dlíodóra

dlíodóirí

bláth

blátha

duilleog

duilleoigí

duilleoga

rang

ranga

Ire la n

cóipleabhar

Uimhir uatha

leabhair

bláthanna

ranganna

Uimhir uatha nó uimhir iolra?

Ainmfhocal leabhar

Uatha/Iolra

om pa ny

An bhfuil na hainmfhocal thíos san uimhir uatha nó san uimhir iolra? Líon an dara colún le U/I chun do thuairim a léiriú. Ansin cuir aidiacht tar éis na n-ainmfhocal. Tá cúpla ceann déanta duit mar shampla. Aidiacht suimiúil cliste

deartháir

trioblóideach

príomhoide

fáilteach

óstán

dian

páirceanna

deacair

rang deacair

glas

fairsing mór

báid

páistí beaga

breá

rang

teach

beag

at io

múinteoir

na l

páistí

leabhar suimiúil

daltaí

Ainmfhocal + aidiacht

343

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 343

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Ag cáiliú an bhriathair

Aimsir chaite

Na haimsirí eile

Ire la n

Seo liosta de na mionfhocail a cháilíonn nó a athraíonn miniú an bhriathair. Tá liosta amháin ann don aimsir chaite agus liosta amháin eile do na haimsirí/modhanna eile (aimsir láithreach, aimsir fháistineach agus modh coinníollach). Glacann an sé mór na mionfhocail an, nach, ní, go agus araile san aimsir chaite.

Feidhm (function)

séimhiú

urú

question word

nár

séimhiú

nach

urú + n roimh ghuta

negative question

níor

séimhiú

ní

séimhiú

negative

sular

séimhiú

sula

urú + n roimh ghuta

before (chronology)

cár

séimhiú

cá

urú + n roimh ghuta

where? (locative)

urú = an gceapaim? n- = nach n-ólaim?

om pa ny

séimhiú = bhris

Mionfhocail a cháilíonn nó a athraíonn miniú an bhriathair

Samplaí:

An gceannaíonn tú an nuachtán gach lá?

Chonaic mé an scannán sular léigh mé an leabhar.

Glanaim mo lámha sula n-ithim mo dhinnéar.

Cár chuir tú do charr ar maidin?

Cá gcuireann tú do charr gach maidin?

na l

Ar cheannaigh tú an nuachtán inné?

Níor dheisigh mé an rothar. Ní dheisím mo rothar féin.

at io

An chopail

Tá leaganacha difriúla den chopail ann (ní/an/nach/níor/ar/nár) agus úsáideann tú na focail bheaga seo leis na briathra a cháiliú nó a athrú. Briathra cáilithe (qualified verbs)

Is fear é. Ní altra thú. An sagart é? Nach noun í?

Glanann sé an teach. Ní ithim feoil. An olann tú bainne? Nach ritheann siad abhaile?

An chopail (the copula) is

An aimsir chaite

Ba nhoun* muid/sinn. Níor nhoun sibh. Ar nhoun iad? Nár gharda é Seán?

Bhí Liam ag caint. Níor ith sé an caca. Ar labhair tú leis? Nár bhris sí an fhuinneog?

An aimsir chaite

Cogar Add a séimhiú.

* nhoun: Ciallaíonn seo go gcuireann tú séimhiú ar an ainmfhocal leis an gcopail san aimsir chaite. Cogar Ní is the negative form of is and we use it to make other verbs negative; an is the question form and again we use this to make other verbs into questions.

344

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 344

09/03/2022 22:33

An chopail

An fhoirm dhiúltach, an fhoirm cheisteach agus an cheist dhiúltach Féach ar an sampla seo mar chúnamh. An fhoirm dhearfach

: Tosaíonn na ranganna ag a naoi a chlog.

om pa ny

An fhoirm dhiúltach

Ire la n

Is bean dheas í. Ba bhean dheas í. An rothar gorm é? Ní áit chiúin í. Nach bord do sheisear é? An peileadóir maith é? Ní duine macánta é.

1 2 3 4 5 6

Gramadach

Cuir na habairtí seo san aimsir chaite (an chopail). Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh.

: Ní thosaíonn na ranganna ag a naoi a chlog.

An fhoirm cheisteach ? : An dtosaíonn na ranganna ag a naoi a chlog?

An cheist dhiúltach ✕ : Nach dtosaíonn na ranganna ag a naoi a chlog?

Scríobh

at io

Imríonn sé peil gach Satharn. Íosfaimid amárach ag a cúig. Glanann Séamas a sheomra ag an deireadh seachtaine. Chuir mé an t-airgead sa chrúiscín. Labhróidh Ciara leis an bpríomhoide amárach. Bhí mé leis an dochtúir inné. Leid: An sé mór

1 2 3 4 5 6

na l

Cuir na habairtí seo san fhoirm dhiúltach, san fhoirm cheisteach agus san fhoirm cheist dhiúltach.

Na mionfhocail go ginearálta Cuir na habairtí seo san aimsir láithreach. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh. 1 Chuir sé glaoch orm sular tháinig sé go dtí an teach.

Cuireann sé glaoch orm sula dtagann sé go dtí an teach.

2 3 4 5 6

Níor cheannaigh sé an nuachtán. Ar ith siad an cabáiste? Cár imir sé ar an bpáirc imeartha? Nár oscail tú an doras? Ghlan sí a cuid fiacla sular thit sí ina codladh.

345

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 345

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Achoimre ar an séimhiú

Grúpa A an briathar san aimsir caite Thosaigh sé, Chuireamar, D’fhan mé.

an chopail san aimsir caite

Ire la n

Cuireann tú séimhiú ar na túschonsain b, c, d, f, g, m, p, s agus t sna cásanna seo.

Tugtar séimhiú ar an h sna focail thíos. Samplaí: mo mhadra, chuaigh sé abhaile, ní ghlanaim, don mhúinteoir, sa bhosca

an fhoirm dhiúltach i ngach aimsir

om pa ny

Ba mhadra mór é. Níor chupán bán é. Ar mhúinteoir í? Nárbh imreoir maith í Síle?

b, c, d, f, g, m, p, s, t

na réamhfhocail ar, de, do, trí, roimh, thar, ó, mar

trí thimpiste, ar bhóthar, ó dhochtúir

na l

na réimíreanna ró, mí, fíor, neamh, srl.

Níor dhún sé an doras. Ní thuigim. Ní bhrisfidh siad é.

na bunuimhreacha 2–6 dhá theach, ceithre mhadra

Scríobh

at io

rómhaith, mícheart, neamhfhoirmiúil

Freagair na ceisteanna seo a bhaineann leis an damhánmhapa (spider map) thuas. 1 Cad is brí leis an bhfocal réamhfhocal?

2 An gcuireann an bhunuimhir 4 séimhiú ar an ainmfhocal ina dhiaidh?

3 Cad a tharlaíonn don túslitir f san aimsir chaite leis an gcopail? 4 An gcuireann tú séimhiú ar an mbriathar san fhoirm dhiúltach san aimsir fháistineach? 5 Cad is brí leis an abairt ‘Ba mhadra mór é’? 6 Scríobh an abairt ó cheist a cúig san fhoirm cheisteach.

346

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 346

09/03/2022 22:33

om pa ny

an bheirt chailíní ach an bheirt daltaí

beirt

Ire la n

Cuireann tú séimhiú ar na túslitreacha b, c, f, g, m agus p sna cásanna seo. • an- = very • aon = 1 (bunuimhir/cardinal number) • beirt = 2 (uimhir phearsanta/personal number) • céad = 1ú/1st (orduimhir/ordinal) • de + an = den • do + an = don i = in ach sa = in the • i + an = sa

Gramadach

Grúpa B

b, c, f, g, m, p, t

an réimír anan-mhaith, an-fhada ach an-deas, an-te, an-sásta

an chéad

an chéad cheann ach an chéad teach

aon

den, don, sa

aon chapall déag ach aon teach déag

Scríobh

at io

na l

Thug sí an leabhar don phríomhoide/ mhúinteoir/fhear/bhean. ach Thug sé an t-airgead don siopadóir/Taoiseach/dochtúir.

Scríobh na habairtí seo arís agus athraigh na focail sna lúibíní más gá. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 Chuir mé cúig (cupán) ar an mbord.

Chuir mé cúig chupán ar an mbord.

2 Chuir Paola ceithre (práta) sa (doirteal). 3 Thug mé an ticéad don (tiománaí).

4 Cheap mé go raibh an scannán an-(maith).

5 Bhí beirt (buachaillí) san oifig.

6 Ba (teach) iontach é. 7 Chonaic mé go raibh an bosca trí (tine). 8 Ní (ceannóidh) sé aon (rud) sa (siopa) sin mar tá an áit ró(costasach).

347

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 347

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Achoimre ar an urú Rialacha

Guta

b ➜ mb

a ➜ n-a

c ➜ gc

e ➜ n-e

d ➜ nd

i ➜ n-i

t ➜ dt

o ➜ n-o

g ➜ ng

u ➜ n-u

Cogar My Brother Got Caught Not Doing Dishes Tonight. Nobody Gets Blueberry Pie Before He Finishes.

Ire la n

Urú

Is litir é seo a chuireann tú ag tús an fhocail. Samplaí: seacht bpráta, an gceapann tú, i mbosca, ár dteach

p ➜ bp

om pa ny

f ➜ bhf

an fhoirm cheisteach san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach

na bunuimhreacha (7–10)

mb, gc, nd, bhf, ng, bp, dt

at io

na l

seacht mbord, ocht ndorn, naoi bhfáinne, deich dteach

An dtuigeann tú? Nach gceapann sé? Nach bhfaca sí é?

an réamhfhocal i

i gcupán, i ngairdín, i dteach beag, in uisce (roimh ghuta)

na réamhfhocail + an

ar an, ag an, ón, as an, leis on, faoin, tríd an, thar an, mar an, chuig an, roimh an: ar an mbus, thar an ngeata ach ar an trá, thar an droichead

ár dteach, bhur gcarr, a bpríomhoide

na haidiachtaí sealbhacha (an uimhir iolra)

urú = eclipse sa Bhéarla Nuair atá urú ar fhocal tá an dara litir iomlán ciúin ansin. Ní chuireann tú urú ar d nó t tar éis an fhocail an (mar atá le feiceáil sa bhosca gorm thuas).

348

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 348

09/03/2022 22:33

Seo iad na rialacha a chuireann n- riamh ghuta mar aon le hurú ar na consain éagsúla.

Ceisteanna diúltacha

n- roimh ghuta

seacht n-uibhe, deich n-eitleán

Ire la n

na bunuimhreacha 7–10

Nach n-ólann tú bainne? ach An ólann tú bainne?

Gramadach

n- roimh ghuta

na haidiachtaí sealbhacha (an uimhir iolra)

Scríobh

om pa ny

ár n-uncail, bhur n-othar, a n-áit

Scríobh na habairtí seo arís agus athraigh na focail sna lúibíní más gá. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 Tháinig éan tríd an (fuinneog).

Tháinig éan tríd an bhfuinneog.

2 Nach (tá) tú ag dul amach le do chairde anocht?

3 Cuirimid na prátaí (i uisce) ag an tús.

na l

4 Bhí seacht (ubh) agus seacht (pláta) ar an (bord). 5 Tháinig ár (bainisteoir) isteach agus bhí ocht (geansaí) aige.

at io

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. Bí cúramach leis an urú! 1 Did you see the movie?

2 The dog was under the table.

3 I saw eight planes in the sky.

4 Our car was on the footpath.

5 The book was in a bag on the counter.

349

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 349

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid A, Cuid 1: An briathar bí agus an chopail, is

An aimsir láithreach

Is [ainmfhocal (noun)] é.

Tá sé [aidiacht (adjective)].

Ire la n

Croí na Gaeilge

Tá

(rud sealadach1)

om pa ny

An briathar bí (to be)

(rud buan2)

Feidhmeanna3 aois

2 Tá mé ar scoil.

suíomh4

3 Tá fearg orm.

mothúcháin

4 Tá an liathróid agam. seilbh6

ainm

b Is múinteoir é.

post

c Is maith liom an Ghaeilge.

roghanna5

d Is liomsa an liathróid. úinéireacht7

na l

breischéim (mar shampla, older)

at io

5 Tá an scoil níos sine ná mise.

a Taylor is ainm dom.

1 Tá mé dhá bhliain déag d’aois.

Baineann tá le rudaí sealadacha (de ghnáth) – mar shampla, aois, am agus áit.

e Is mise an duine is sine sa scoil.

sárchéim (mar shampla, oldest)

Tábhacht an dá fhocal seo

Is é an briathar bí an dara focal is coitianta sa Ghaeilge (foinse: potafocal.com).

Sampla: Tá mé san oifig.

Is í an chopail, is, an cúigiú focal is coitianta

Baineann is le rudaí seasta, nó buan, den chuid is mó.

sa Ghaeilge (foinse: potafocal.com). Is é croí na Gaeilge an difear idir an dá fhocal!

Sampla: Is dalta mé.

350

Tá sé sásta.

Is múinteoir í.

Níl sé sásta.

Ní múinteoir í.

An bhfuil sé sásta?

An múinteoir í?

Nach bhfuil sé sásta?

Nach múinteoir í?

temporary

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 350

Tá

permanent

functions

location

preferences

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 71).

possession

ownership

09/03/2022 22:33

Gramadach

Scríobh Scríobh an fhoirm dhiúltach de na habairtí seo. Tá an chéad cheann deánta duit mar shampla. 1 Is dochtúir é.

Ní dochtúir é.

3 An múinteoir í? 4 An bhfuil sí ag dul abhaile? Leid: Scríobh an cheist dhiúltach anseo.

5 Is maith le Pablo peil.

6 Tá na torthaí ag an múinteoir.

Ire la n

2 Tá sí sa ghairdín.

7 Is foireann mhaith muid.

om pa ny

8 An tusa an duine is sine sa chlann?

An fhoirm cheisteach

Scríobh an fhoirm cheisteach de na habairtí seo. Scríobh ceist dhiúltach má tá an abairt diúltach. 2 Is bord mór é. 4 Ní peann dearg é. 5 Tá ocras orthu.

Is duine deas í = An duine deas í? Níl siad déanach = Nach bhfuil siad déanach?

na l

3 Níl an madra sa chiseán.

1 Tá siad sna siopaí faoi láthair.

at io

6 Is í an duine is óige sa rang í.

7 Tá ticéad aige don chluiche mór.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. It is in the kitchen. I have the bag. Isn’t she a nurse? Her name is Melinda. He is fourteen years old. What is your name? Do you (pl.) own this ball? It is a green apple.

1 2 3 4 5 6 7 8

351

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 351

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid A, Cuid 2: Na briathra rialta Na briathra rialta sna trí aimsir shimplí

mise (muid/sinn (+ id))

mise

muid/sinn

d’fhéachamar ar féachaim(id) ar

féachfaidh mé ar féachfaimid ar

ghlan mé

ghlanamar

glanaim(id)

glanfaidh mé

glanfaimid

d’ól mé

d’ólamar

ólaim(id)

ólfaidh mé

ólfaimid

phioc mé

phiocamar

piocaim(id)

piocfaidh mé

piocfaimid

chaith mé

chaitheamar

caithim(id)

caithfidh mé

caithfimid

chuir mé

chuireamar

cuirim(id)

cuirfidh mé

cuirfimid

d’éist mé le

d’éisteamar le

éistim(id) le

éistfidh mé le

éistfimid le

sheinn mé

sheinneamar

seinnim(id)

seinnfidh mé

seinnfimid

labhair mé

labhraíomar

labhraím(id)

labhróidh mé

labhróimid

rothaigh mé

rothaíomar

rothaím(id)*

rothóidh mé

rothóimid

thosaigh mé

thosaíomar

tosaím(id)

tosóidh mé

tosóimid

d’ullmhaigh mé d’ullmhaíomar

ullmhaím(id)

ullmhóidh mé

ullmhóimid

bhailigh mé

bhailíomar

bailím(id)**

baileoidh mé

baileoimid

d’éirigh mé

d’éiríomar

éirím(id)

éireoidh mé

éireoimid

om pa ny

na l

at io

d’fhéach mé ar

d’fhreagair mé

d’fhreagraíomar freagraím(id)

freagróidh mé

freagróimid

d’imir mé

d’imríomar

imreoidh mé

imreoimid

muid/sinn

An aimsir fháistineach

mise

An aimsir láithreach

Ire la n

An aimsir chaite

imrím(id)***

* fréamh = roth (leathan)

** fréamh = bail (caol)

*** fréamh = imr (caol) Cogar To change a verb from I to we in the present tense, just add -id. For example: glanaim (I clean) ➜ glanaimid (we clean).

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 72).

352

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 352

09/03/2022 22:33

Scríobh

Caol nó leathan

aimsir chaite

leathan

Ire la n

2 Imreoimid in aghaidh Luimnigh Dé Domhnaigh 3 Caithimid éide scoile inár scoil 4 Labhair mé leis an siopadóir faoi phost samhraidh 5 Bailímid smeara dubha i Mí Lúnasa

Aistriúchán

1 D’ól mé cupán tae i seomra na foirne

An aimsir

Gramadach

Líon isteach an aimsir cheart do gach abairt sa ghreille thíos. Ansin líon isteach cé acu (an briathar/fréamh caol nó leathan) é (bris = caol; ceannaigh = leathan). Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

1 Rothaím chuig an traenáil

3 4

(1) Rothaigh mé chuig an traenáil. (2) Shroich mé an pháirc imeartha ag a cúig a chlog. (3) Bhuaileamar leis an mbainisteoir ag an tús. (4) Labhair sí faoin bplean don oíche. (5) D’éisteamar go géar léi. (6) Thosaigh an traenáil i gceart ag ceathrú tar éis a cúig. (7) Chríochnaigh an seisiún ag leathuair tar éis a sé. (8) Chuir mé allas go trom ag an deireadh. (9) D’ól mé cúpla gloine uisce i dteach an chlub. Ansin (10) phioc mé suas mo mhála agus (11) rothaíomar ar fad abhaile ag an am céanna.

om pa ny

Aistrigh an t-alt thíos ón aimsir chaite go dtí an aimsir láithreach. Athraigh na briathra atá sa chló trom. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

at io

na l

6 7 8 9

10 11

Cúinne na gramadaí Líon na bearnaí sa ghreille thíos. mise

muid/sinn

An aimsir láithreach mise (muid/sinn (+ id))

An aimsir fháistineach mise

muid/sinn

iarrfaidh mé

An aimsir chaite

fill(im)id bheartaigh mé chríochnaíomar Cogar To change I to we in the present tense, just add -id.

353

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 353

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid B, Cuid 1: Na briathra neamhrialta Cleas cuimhne

An sé mór

An fhoirm dhearfach An fhoirm dhiúltach

Ire la n

An aimsir chaite (go, ní, an, nach) dúirt mé ní dúirt tú an/nach ndúirt tú? bhí sí ní raibh siad an/nach raibh tú? fuair siad ní bhfuair sé an/nach bhfuair tú? chonaic sé ní fhaca sibh an/nach bhfaca tú? an/nach ndeachaigh tú? chuaigh tú ní dheachaigh sí rinne sibh ní dhearna mé an/nach ndearna tú? An chéad phearsa, Ní + séimhiú An/Nach + urú uimhir iolra (muid/sinn) dúramar ní dúramar an/nach ndúramar? bhíomar ní rabhamar an/nach rabhamar? fuaireamar ní bhfuaireamar an/nach bhfuaireamar? chonaiceamar ní fhacamar an/nach bhfacamar? chuamar ní dheachamar an/nach ndeachamar? rinneamar ní dhearnamar an/nach ndearnamar? An aimsir láithreach (go, ní, an, nach) deir tú ní deir tú an/nach ndeir tú? tá/bíonn sé níl/ní bhíonn sé an/nach bhfuil/mbíonn tú? faigheann sí ní fhaigheann sí an/nach bhfaigheann tú? feiceann sibh ní fheiceann sibh an/nach bhfeiceann tú? téann siad ní théann siad an/nach dtéann tú? déanann tú ní dhéanann tú an/nach ndéanann tú? An chéad phearsa, Ní + séimhiú An/Nach + urú (mé agus muid/sinn) deirim(id) ní deirim(id) an/nach ndeirim(id)? táim(id)/bím(id) nílim(id)/ní bhím(id) an/nach bhfuilim(id)/mbím(id)? faighim(id) ní fhaighim(id) an/nach bhfaighim(id)? feicim(id) ní fheicim(id) an/nach bhfeicim(id)? téim(id) ní théim(id) an/nach dtéim(id)? déanaim(id) ní dhéanaim(id) an/nach ndéanaim(id)? An aimsir fháistineach (go, ní, an, nach) déarfaidh mé ní déarfaidh tú an/nach ndéarfaidh tú? beidh sí ní bheidh siad an/nach mbeidh tú? gheobhaidh sibh ní bhfaighidh sí an/nach bhfaighidh tú? feicfidh siad ní fheicfidh sé an/nach bhfeicfidh tú? rachaidh sé ní rachaidh mé an/nach rachaidh tú? an/nach ndéanfaidh tú? déanfaidh tú ní dhéanfaidh sé An chéad phearsa, Ní + séimhiú An/Nach + urú uimhir iolra (muid/sinn) déarfaimid ní déarfaimid an/nach ndéarfaimid? beimid ní bheimid an/nach mbeimid? gheobhaimid ní bhfaighimid an/nach bhfaighimid? feicfimid ní fheicfimid an/nach bhfeicfimid? rachaimid ní rachaimid an/nach rachaimid? déanfaimid ní dhéanfaimid an/nach ndéanfaimid?

Abair Bí Faigh Feic Téigh Déan

om pa ny

Abair Bí Faigh Feic Téigh Déan

at io

na l

Abair Bí Faigh Feic Téigh Déan Abair Bí Faigh Feic Téigh Déan

An fhoirm cheisteach ?/✕

A Big Fluffy Feathery Turkey Dinner

Abair Bí Faigh Feic Téigh Déan

Abair Bí Faigh Feic Téigh Déan séimhiú

urú

níl aon athrú ann

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 73).

354

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 354

09/03/2022 22:33

Scríobh Gramadach

Scríobh gheobhaidh san fhoirm dhiúltach. Cén aimsir ina bhfuil an focal rinne? Scríobh rinne san fhoirm cheisteach. An nglacann an briathar feic séimhiú san aimsir chaite? Cuir tic sa bhosca ceart. ní ghlacann

glacann

Ire la n

1 2 3 4

Freagair na ceisteanna seo a bhaineann leis an sé mór.

5 An nglacann an briathar abair séimhiú san aimsir chaite? Cuir tic sa bhosca ceart. glacann

ní ghlacann

6 An gcuireann tú urú ar an bhfoirm cheisteach den sé mór san aimsir fháistineach?

Líon na bearnaí Aimsir chaite

Bhí sé ann

om pa ny

Líon na bearnaí sa ghreille thíos. Tá an briathar, an phearsa agus an fhoirm tábhachtach anseo. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. Aimsir láithreach Tá sé ann

Ní bhfuair siad an mála

Aimsir fháistineach

Ní bheidh sé ann

Déanaimid rud faoi

Rachaidh mé abhaile Gheobhaimid é Ní bhfaighidh tú é

at io

Aistriúchán

na l

An bhfeiceann tú Maja?

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas.

1 He saw the house. 2 I did not see the cat. 3 We will go to the sea tomorrow. Leid: an fharraige

4 Pat will make the dinner today. 5 Ciara did not say anything/Ciara said nothing. 6 We are not tired. 7 Did you (pl.) do your homework today?

355

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 355

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid B, Cuid 2: Na briathra neamhrialta An cúig beag

Cleas cuimhne

An fhoirm cheisteach ?/✕

An aimsir chaite (gur, níor, ar, nár) chuala siad d’ith mé tháinig sibh thug sé rug tú An chéad phearsa, uimhir iolra (muid/sinn)

Clois Ith Tar Tabhair Beir

chualamar d’itheamar thángamar thugamar rugamar

na l

om pa ny

níor chualamar ar/nár chualamar? níor itheamar ar/nár itheamar? níor thángamar ar/nár thángamar? níor thugamar ar/nár thugamar? níor rugamar ar/nár rugamar? An aimsir láithreach (go, ní, an, nach) cloiseann tú ní chloiseann tú an/nach gcloiseann tú? an itheann tú? nach n-itheann tú? itheann sí ní itheann sí tagann sibh ní thagann sibh an/nach dtagann tú? tugann sé ní thugann sé an/nach dtugann tú? beireann siad ní bheireann siad an/nach mbeireann tú? An chéad phearsa, Ní + séimhiú An/Nach + urú/n- roimh ghuta (mé agus muid/sinn) cloisim(id) ithim(id) tagaim(id) tugaim(id) beirim(id)

ní chloisim(id) an/nach gcloisim(id)? ní ithim(id) an ithim(id)? nach n-ithim(id)? ní thagaim(id) an/nach dtagaim(id)? ní thugaim(id) an/nach dtugaim(id)? ní bheirim(id) an/nach mbeirim(id)? An aimsir fháistineach (go, ní, an, nach) cloisfidh sé ní chloisfidh siad an/nach gcloisfidh tú? an íosfaidh tú? nach n-íosfaidh tú? íosfaidh sibh ní íosfaidh tú tiocfaidh siad ní thiocfaidh sibh an/nach dtiocfaidh tú? tabharfaidh sí ní thabharfaidh sí an/nach dtabharfaidh tú? béarfaidh tú ní bhéarfaidh mé an/nach mbéarfaidh tú? An chéad phearsa, Ní + séimhiú An/Nach + urú/n- roimh ghuta uimhir iolra (muid/sinn)

Clois Ith Tar Tabhair Beir

ar/nár chuala tú? ar/nár ith tú? ar/nár tháinig tú? ar/nár thug tú? ar/nár rug tú? Ar/Nár + urú

at io

Clois Ith Tar Tabhair Beir

níor chuala sí níor ith sibh níor tháinig sé níor thug tú níor rug siad Níor + séimhiú

Clois Ith Tar Tabhair Beir

Ire la n

An fhoirm dhearfach An fhoirm dhiúltach

Can I Take The Bus?

Clois Ith Tar Tabhair Beir

Clois Ith Tar Tabhair Beir séimhiú

356

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 356

cloisfimid íosfaimid tiocfaimid tabharfaimid béarfaimid urú

ní chloisfimid ní íosfaimid ní thiocfaimid ní thabharfaimid ní bhéarfaimid d’ roimh ghuta

níl aon athrú ann

an/nach gcloisfimid? an íosfaimid? nach n-íosfaimid? an/nach dtiocfaimid? an/nach dtabharfaimid? an/nach mbéarfaimid? Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 74).

09/03/2022 22:33

Gramadach

Scríobh 1 Athscríobh na habairtí seo san aimsir fháistineach.

Ire la n

1 Chuala mé faoi sin ar an raidió. 2 An mbeirimid ar na rothair sa bhothán? 3 Níor ith sé aon rud. 2 Athscríobh na habairtí seo san aimsir láithreach.

1 Níor thug siad aon aird orm. 2 An dtiocfaidh an bia go gasta? 3 Rug sé ar an sliotar i lár na páirce.

om pa ny

Líon na bearnaí

Líon na bearnaí sa ghreille thíos. Tá an briathar, an phearsa agus an fhoirm tábhachtach anseo. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. Aimsir chaite

Aimsir láithreach

Cloiseann sé an torann

Chuala sé an torann Tháinig fear an phoist

Aimsir fháistineach

Cloisfidh sé an torann

Ní thagann siad in am

Béarfaidh Kylie ar a rothar Ní chloisfimid an scéal

at io

na l

An itheann tú calóga arbhair?

Níor thug sí an leabhar dom

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas. 1 He gave me the book. 2 We did not hear the news.

3 The postman comes at eight o’clock.

4 We will eat our meal at half six. Leid: béile = meal

5 I heard the news yesterday. 6 Will you (pl.) eat your dinner in the garden? 7 He grabbed the bag in the kitchen.

357

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 357

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid C, Cuid 1: Na huimhreacha sa Ghaeilge

seomra a haon déag seomra a dó dhéag seomra fiche seomra tríocha a trí seomra daichead a seacht

an chéad cheacht/áit an dara háit an tríú háit an ceathrú háit an cúigiú háit an séú háit an seachtú háit an t-ochtú háit an naoú háit an deichiú háit

Orduimhreacha

Ire la n

Uimhreacha pearsanta 1–10 teach amháin cara dhá theach beirt chairde trí theach triúr cairde ceithre theach ceathrar cairde cúig theach cúigear cairde sé theach seisear cairde seacht dteach seachtar cairde ocht dteach ochtar cairde naoi dteach naonúr cairde deich dteach deichniúr cairde 11–12 aon cheacht/teach déag aon chara dhéag** dhá theach déag dháréag cairde 13+ fiche teach fiche duine trí theach is* tríocha trí dhuine is tríocha seacht dteach is seacht nduine is daichead daichead

seomra a haon seomra a dó seomra a trí seomra a ceathair seomra a cúig seomra a sé seomra a seacht seomra a hocht seomra a naoi seomra a deich

Bunuimhreacha

an t-aonú háit déag an dara háit déag

om pa ny

Maoluimhreacha

an fichiú háit an tríú háit is tríocha an seachtú háit is daichead

na l

* Go minic cuireann tú is in áit agus nuair atá tú ag comhaireamh. ** Má tá guta ag deireadh an níl aon athrú urú/n- roimh h roimh ghuta séimhiú fhocail, is gá séimhiú a chur ar ann ghuta déag sna bunuimhreacha agus sna huimhreacha pearsanta – mar shampla, aon teach déag ach aon chara dhéag.

Nótaí

•

at io

•

DNTLS: Ní chuireann tú séimhiú ar ainmfhocal a thosaíonn le d, t, s, n ná l leis na huimhreacha aon, beirt ná an chéad – mar shampla, aon seomra is fiche, beirt daltaí, an chéad teach, aon nia, beirt leabharlannaithe. Na bunuimhreacha 2–6: Cuireann tú séimhiú ar b, c, f, g, m agus p. Cuireann tú séimhiú ar d, t agus s freisin – mar shampla, dhá charr, ceithre fhuinneog, sé dhoras. Na bunuimhreacha 7–10: Cuireann tú urú ar chonsan más féidir nó n- roimh ghuta de ghnáth. Na bunuimhreacha: Níl aon séimhiú ná urú ar fiche, tríocha, daichead, caoga, srl. – mar shampla, fiche teach, tríocha capall. Úsáideann tú an uimhir uatha den ainmfhocal (de ghnáth) leis na huimhreacha seo. Féach ar Léaráid C, Cuid 2 (lch 360). Na huimhreacha pearsanta 1–12: Úsáideann tú an uimhir iolra den ainmfhocal (de ghnáth) leis na huimhreacha seo – mar shampla, triúr altraí, naonúr páistí. Na huimhreacha pearsanta ó 13 ar aghaidh: Úsáideann tú bunuimhreacha anseo – mar shampla, ceithre bhean is tríocha, ocht rinceoir is seasca. Na horduimhreacha: Cuireann na horduimhreacha (seachas an chéad) ar fad h roimh ghuta – mar shampla, an seachtú húll, an t-ochtú hainmhí is fiche. Níl aon athrú ann má thosaíonn an focal le consan (seachas an chéad) – mar shampla, an chéad cheacht, an dara ceacht, an ceathrú ceacht.

•

Cuir na samplaí seo de ghlanmheabhair mar threoir ar na huimhreacha éagsúla. Uimhir 2: Chonaic mé beirt chairde ar dhá bhus ag a dó a chlog don dara huair inné. Uimhir 4: Chonaic mé ceathrar cairde ar cheithre bhus ag a ceathair a chlog don cheathrú huair inné.

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 75).

358

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 358

09/03/2022 22:33

Gramadach

Meaitseáil Meaitseáil na huimhreacha leis na habairtí thíos. Na habairtí

Na huimhreacha A Beirt

2 Is uimhir phearsanta í seo agus cuireann sí séimhiú ar an ainmfhocal.

B Dhá

3 Is bunuimhir í seo agus cuireann sí séimhiú ar an ainmfhocal (ach ní chuireann sí séimhiú ar d, t, s).

C Aon

4 Is bunuimhir í seo agus cuireann sí urú ar an ainmfhocal.

D Seacht

5 Is orduimhir í seo agus cuireann sí séimhiú ar an ainmfhocal.

E An chéad

6 Is bunuimhir í seo agus cuireann sí séimhiú ar an ainmfhocal.

F An dara

Scríobh

Ire la n

om pa ny

1 Is orduimhir í seo agus cuireann sí h roimh ghuta.

1 Chonaic mé 4 daltaí ar an mbus.

Athscríobh na habairtí seo agus cuir focail in áit na bhfigiúirí. Tá an chéad cheann déanta duit mar chúnamh.

Chonaic mé ceathrar daltaí ar an mbus.

na l

2 Thosaigh an clár ag 5 a chlog. Leid: a X a chlog 3 Tháinig 4 bhus ag an am céanna.

at io

4 Chríochnaigh mé sa 4ú háit sa rás. 5 Tá 3 deartháireacha agam.

6 Chonaic mé 2 ag 2 a chlog ina aice leis an 2 mhála.

Líon na bearnaí

Líon na bearnaí sa ghreille thíos. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. Figiúr 4

Maoluimhir

a ceathair

Bunuimhir

ceithre

Uimhir phearsanta

ceathrar

Orduimhir

an ceathrú

cúig seisear a seacht an t-ochtú Moladh Tá an léaráid ar chlé le fáil san acmhainn punainne (lch 75).

359

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 359

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid C, Cuid 2: Na bunuimhreacha agus na hainmfhocail neamhrialta

ceann amháin

bliain amháin

dhá cheann dhá bhliain

Seachtain (week)

Uair (time)

Troigh (foot)

Orlach (inch)

seachtain amháin

uair amháin troigh amháin

dhá sheachtain

dhá uair

dhá throigh dhá orlach

3–6 cinn

bliana

seachtaine

huaire

troithe

7–10 gcinn

mbliana

seachtaine

n-uaire

dtroithe

orlach amháin

horlaí

n-orlaí

aon cheann aon bhliain déag déag

aon seachtain déag

aon uair déag

aon troigh déag

ceann

seachtain

uair

troigh

cúig cinn is cúig bliana tríocha is tríocha

cúig seachtaine is tríocha

cúig huaire is tríocha

cúig troithe cúig horlaí is tríocha is tríocha

seacht gcinn is caoga

seacht mbliana is caoga

seacht seachtaine is caoga

seacht n-uaire is caoga

seacht dtroithe is caoga

seacht n-orlaí is caoga

h roimh ghuta

níl aon athrú ann

na l

Nótaí

om pa ny

urú/n- roimh ghuta

orlach

séimhiú

aon orlach déag

bliain

Bliain (year)

Ire la n

Ceann (item)

at io

• Ceann agus uair: Ceann amháin = one item agus uair amháin = one time (ní deir tú aon uair sa chás sin). • An bhunuimhir 2: Ní bhriseann dhá aon riail riamh, fiú leis na hainmfhocail neamhrialta (dhá + séimhiú i gcónaí). • Na bunuimhreacha 3–6: Cuireann tú h roimh ghuta leis na hainmfhocail neamhrialta – mar shampla, trí huaire agus cúig horlaí. • Na bunuimhreacha 7–10: Cuireann tú urú nó n- roimh ghuta más féidir, mar is gnách leis na hainmfhocail rialta. • Na bunuimhreacha 11–19: Ní chuireann tú séimhiú ar an bhfocal déag leis na hainmfhocail neamhrialta – mar shampla, trí bliana déag ach trí bhó dhéag. An focal uair a haon a chlog = one o’clock uair an chloig = one hour uair amháin = once

An focal uair trí huaire (le séimhiú roimh an ghuta) = three times Leis an gclog, deir tú trí uair (gan h roimh guta) an chloig = three o’clock

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 76).

360

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 360

09/03/2022 22:33

Líon na bearnaí Ainmfhocal

bliain

ceann

orlach

bliain

seachtain

uair

troigh

Focail

Ire la n

trí bliana

om pa ny

Figiúr

Gramadach

Cuir focal in ionad an fhigiúir agus athraigh an t-ainmfhocal más gá. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

Scríobh

Athscríobh na habairtí seo agus athraigh na focail sna lúibíní más gá.

na l

Sampla: Tá mo dheartháir trí horlaí níos airde ná mise. 1 Chuaigh mé go dtí an Ghaeltacht trí (uair).

at io

2 Chaith mé dhá (seachtain) ag léamh an leabhair. 3 Chonaic mé ocht (ceann) sa bhosca faoin staighre. 4 Tá an fear sin cúig (troith) agus naoi (orlach) ar airde.

5 Bhuail mé leis ceithre (uair) le linn an chúrsa. 6 Tá an scoil ar oscailt le trí (bliain) agus fiche.

7 Ceapaim go bhfuil sí dhá (bliain) déag d’aois.

Aistriúchán

Cuir Gaeilge ar na habairtí seo a leanas.

1 My brother is 15 years old.

2 I was in Monaghan three years ago.

3 The house is 9 foot tall. 4 I went to the doctor three times. 5 He will spend two weeks in France in two months’ time. 6 He will buy seven of them. Leid: ceann

361

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 361

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Léaráid D, Cuid 1: Teach na réamhfhocal

Ire la n

réamhfhocal fir1 focal beag a chuirtear roimh ainmfhocal lena thaispeáint cén bhaint atá aige le focal eile (mar shampla; ar, as, ag, do, de, i, ó etc.)

Réamhfhocail

Foinse: An Foclóir Beag An réamhfhocal

An réamhfhocal + an

An réamhfhocal + na

Ainmfhocal cinnte, Ainmfhocal cinnte, uimhir iolra uimhir uatha (mar shampla, sa bhosca) (mar shampla, sna boscaí)

Séimhiú

Urú (DT)

ar an

as an

chuig an

faoi

roimh an

thar an

roimh

ón (ó + an)

chuig na

thar

faoin (faoi + an)

faoi na

trí

leis an (le + an)

ó na

Gan athrú

tríd an (trí + an)

leis na (le + na)

Ainmfhocal éiginnte (mar shampla, i mbosca(í))

om pa ny trí na

roimh na

Séimhiú (DTS)

at io

h roimh ghuta

na l

ag, as, chuig le

den (de + an)

thar na ar na

as na

de na do na sna (i + na)

don (do + an)

Urú

h roimh ghuta

i (ach in roimh ghuta)

sa (i + an)

Nótaí

• Urú: Ní chuireann tú urú ar d ná t san ainmfhocal tar éis na litreach n – mar shampla, ar an trá. • Séimhiú: Ní chuireann tú séimhiú ar d, t ná s tar éis na litreach n – mar shampla, don dochtúir ach don mhúinteoir. • i + an = ins an, ach scríobhann tú sa de ghnáth. Mar sin, níl aon séimhiú ar d, t ná s tar éis sa – mar shampla, sa teach. • ar an, leis an, as an, chuig an, ón, faoin, srl.: Ní chuireann tú n- roimh ghuta – mar shampla, ar an urlár. Cleas cuimhne My Brother Got Caught Not Doing Dishes Tonight. Nobody Gets Blueberry Pie Before He Finishes.

Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 77).

362

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 362

09/03/2022 22:33

An réamhfhocal do

chuig

2 Thug mé bronntanas _________________ Cháit.

3 Bhuail mé _________________ na daltaí eile.

faoi

4 D’fhág mé an teach _________________ chóta.

gan

5 D’inis mé an scéal _________________ na páistí.

6 Thit Samira _________________ bhalla.

den

7 Bhí an múinteoir bródúil _________________ na daltaí.

thar

8 Tá eagla uirthi _________________ mhadraí.

roimh

9 Bím ag staidéar _________________ dhubh _________________ dubh.

trí

om pa ny

10 Tá siad ina gcónaí _________________ Éirinn.

Scríobh

Ire la n

1 Chuir mé na ticéid _________________ bhosca.

Gramadach

Freagair na ceisteanna ilrogha seo.

gan

roimh

Athscríobh na habairtí seo agus athraigh na focail idir lúibíní más gá.

at io

na l

Thug m’athair síob abhaile do na (páistí). Bhí mé i (trioblóid) inné. Tá brón ar (Pádraig). Bhain sé an hata de (Saoirse). Beannóidh mé don (múinteoir). Tá na málaí faoin (bord). Fuair mé cártaí ó (cairde) liom. Beidh eagla air roimh an (fear grinn). Léim an madra thar (geata). Chuaigh an teach trí (tine). Is as (Amstardam) dom. Rachaimid chuig (ceolchoirm). Chuaigh mé ag siopadóireacht le (Úna) agus le (Pól). Tá siad ina gcónaí i (Droichead Átha). D’fhág mé na heochracha ar an (bord). Léim Ciarán thar an (claí). Tá uncail liom ina chónaí sna (Stáit Aontaithe).

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Aistriúchán

Aistrigh na habairtí seo a leanas. 1 2 3 4 5

The students were disappointed. The dog sleeps in a basket in the kitchen. I put a plate on the table. I will go on the train tomorrow. He attended a concert. Leid: attend = freastal ar 363

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 363

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

An aimsir chaite

Gach aimsir eile

An fhoirm dhearfach

gur

An fhoirm dhiúltach

nár

nach

Ire la n

urú/n- roimh ghuta

séimhiú

Dúirt duine liom go ndúirt duine leo gur chuala siad é ó dhuine eile.

Leis an sé mór, baineann tú úsáid as go agus nach san aimsir chaite, mar aon le gach aimsir eile. Go nach an your ní!

Dúirt sí go bhfuil ocras uirthi.

om pa ny

Tá ocras orm!

Caint indíreach

Dúirt Kyle gur sheinn Jade an giotár.

na l

Abairt dhíreach

Samplaí

Imríonn Megan cispheil.

Cleas cuimhne

Sheinn Jade an giotár.

Léaráid D, Cuid 2: Caint indíreach

Ceapaim go n-imríonn Megan cispheil.

Dúirt sé gur chríochnaigh sé a obair bhaile ag a trí.

Níor thosaigh an cluiche roimh a cúig.

Chuala mé nár thosaigh an cluiche roimh a cúig.

Ní ólann Olga bainne.

Ceapaim nach n-ólann Olga bainne.

Caithimid éide scoile.

Dúirt sé go gcaitheann siad éide scoile.

D’fhreagair an múinteoir an cheist.

Chuala mé gur fhreagair an múinteoir an cheist.

at io

Chríochnaigh mé m’obair bhaile ag a trí.

An sé mór (go/nach san aimsir chaite/láithreach/fháistineach) Is cinnte go ndúirt sé rud suimiúil.

Ní raibh mé tinn.

Dúirt sé nach raibh sé tinn.

Chuaigh an cailín abhaile.

Ceapaim go ndeachaigh an cailín abhaile.

Gheobhaidh tú H2.

Dúirt an múinteoir go bhfaighidh mé H2.

Ní fhaca mé an gadaí.

Dúirt sí nach bhfaca sí an gadaí.

Dúirt sé rud suimiúil.

Rinne mé m’obair bhaile inné.

Dúirt sé go ndearna sé a obair bhaile inné.

An cúig beag (gur/nár san aimsir chaite; go/nach sna haimsirí eile)

Chuala mé an torann.

Dúirt sí gur chuala sí an torann.

Itheann Pablo feoil gach lá.

Ceapaim go n-itheann Pablo feoil gach lá.

Ní thiocfaidh an litir amárach.

Ceapaim nach dtiocfaidh an litir amárach.

Níor thugamar an leabhar don mhúinteoir. Dúirt sí nár thug siad an leabhar don mhúinteoir. Beirim ar an liathróid gach lá.

Ceapaim go mbeireann sé ar an liathróid gach lá. Moladh Tá an léaráid seo le fáil san acmhainn punainne (lch 78).

364

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 364

09/03/2022 22:33

An chaint indíreach Gramadach

Freagair na ceisteanna ilrogha seo. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

Ire la n

1 Ní itheann Máire mórán glasraí. go n-itheann itheann nach n-itheann Chuala mé nach n-itheann Máire mórán glasraí. 2 Thaitin an seó leo. gur thaitin nár thaitin níor thaitin Dúirt sé linn ____________________________ an seó leo. 3 Ólann a sheanmháthair an iomarca tae. nach n-ólann ní ólann go n-ólann

D’admhaigh Séamas ____________________________ a sheanmháthair an iomarca tae. 4 Níor éirigh go maith liom sa scrúdú. gur éirigh d’éirigh nár éirigh

om pa ny

Bhí díoma orm ____________________________ go maith liom sa scrúdú. 5 Thug sí dea-chomhairle dúinn. nár thug níor thug gur thug Ceapaim ____________________________ sí dea-chomhairle dúinn.

Scríobh 1 Rachaimid go dtí an trá amárach.

Athscríobh na habairtí thíos san fhoirm dhearfach agus san fhoirm dhiúltach. Bain úsáid as an gcaint indíreach. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

na l

Dúirt mo mham go rachaimid go dtí an trá amárach. Dúirt mo mham nach rachaimid go dtí an trá amárach.

at io

2 D’fhéach siad ar an scannán nua aréir.

Chuala mé ____________________________________________________________________.

Chuala mé ____________________________________________________________________. Caitheann na daltaí éadaí spóirt uair sa tseachtain.

Mhínigh an príomhoide ________________________________________________________. Mhínigh an príomhoide ________________________________________________________.

Déanfaidh mo dheartháir cáca don chéiliúradh.

Gheall m’athair ________________________________________________________________.

3 Chonaic na gardaí an gadaí. Chualamar ____________________________________________________________________. Chualamar ____________________________________________________________________.

365

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 365

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Briathra + le Má chuireann tú briathar agus réamhfhocal le chéile, beidh brí nua leis. Seo roinnt briathra leis an réamhfhocal le.

glac

pléigh

éirigh

An Béarla

cuidigh

buail

taitin

cuir

om pa ny

easaontaigh

rith

Sampla

aontaigh

An Béarla

tell

Dúirt mé leis go raibh mé tinn. I told him I was sick.

aontaigh le

agree with

D’aontaigh mé leis an mbean.

I agreed with the woman.

buail le

meet with

Bhuail mé leis.

I met him.

cabhraigh le

help

Cabhraím leo anois is arís.

I help them now and again.

comhoibrigh le cooperate with

Chomhoibrigh sé leis na gardaí.

He cooperated with the gardaí.

cuidigh le

Cuidigh liom!

Help me!

add to

Chuir sé leis an atmaisféar.

It added to the atmosphere.

disagree with

D’easaontaigh mé leis an mbean.

I disagreed with the woman.

éirigh le

succeed

Éireoidh leat.

You will succeed.

éist le

listen to

D’éist mé leis an bpodchraoladh. I listened to the podcast.

fan le

wait for

Fan liomsa!

Wait for me!

glac le

Ghlac mé leis an gcuireadh.

I accepted the invitation.

labhair le

speak to

Labhair mé léi.

I spoke to her.

pléigh le

deal with

Bím ag plé leis an airgead.

I deal with the money.

réitigh le

get along with

Réitím go maith leo.

I get along well with them.

rith le

occur to

Rith sé linn.

It occurred to us.

tabhair le

bring with

Tabhair leat do leabhar!

Bring your book with you!

tacaigh le

support

Thacaigh mé leo.

I supported them.

taitin le

Thaitin sé liom.

I liked it.

na l

at io

help

easaontaigh le

abair le

cuir le

tacaigh

@muinteoirmeg

cabhraigh

abair

éist

tabhair

labhair

réitigh

Féach ar an réamhfhocal le ar lch 322.

An briathar + le

fan

comhoibrigh

Ire la n

Rialacha

366

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 366

09/03/2022 22:33

Scríobh Úsáideann tú ar san aimsir chaite. Úsáideann tú an san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach agus leis an sé mór i ngach aimsir.

1 D’éirigh go maith leo sa scrúdú.

Ar éirigh go maith leo sa scrúdú?

Gramadach

Scríobh an fhoirm cheisteach de na habairtí seo. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

Ire la n

2 D’éist mé leis an gceolchoirm ar an raidió. 3 Labhróidh sí leis an gcoiste amárach. 4 Glacann sé leis an scéal atá agat. 5 Tabharfaidh sí an dinnéar sin leat.

6 Dúirt sé léi nach raibh sé sásta.

om pa ny

Tasc gramadaí

Cuir na focail san ord ceart. Bí ag faire amach don lánstad nó don chomhartha ceiste mar aon leis na litreacha móra. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 sé rith rud leis a faoi. dhéanamh Ansin,

Ansin, rith sé leis rud a dhéanamh faoi.

2 An sacar léi dtaitníonn? 3 liom sa D’éirigh scrúdú. 5 chuidigh Níor sé liom.

at io

6 rud liom. sé Dúirt

na l

4 Labhair liom. an príomhoide

7 leis mé inné. Bhuail

Meaitseáil

Meaitseáil na habairtí. Cuir an litir cheart faoi gach uimhir. A We succeeded on Tuesday.

2 Taitníonn anlann taco liom.

B I tell them that every morning.

3 Tabharfaidh sé an ríomhaire leis.

C He didn’t get any ideas.

1 Níor rith aon tuairim leis.

D I totally agree with you.

5 Deirim an rud sin leo gach maidin.

E I like taco sauce.

6 D’éirigh linn ar an Máirt.

F He will bring the computer with him.

4 Aontaím leat go huile.

367

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 367

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Briathra + ar

Féach ar an réamhfhocal ar ar lch 320.

An briathar + ar

fan iarr scairt amharc cuimhnigh bí smaoinigh lig breathnaigh féach stán @muinteoirmeg cas tabhair feall ceil braith beir freastail caith tar teip

An Béarla

Sampla

An Béarla

Rug sí orm.

She grabbed me.

bí ar

have to

Tá orm aiste a scríobh.

I have to write an essay.

braith ar

depend on

Braitheann sé orm mar chara.

He depends on me as a friend.

breathnaigh ar

look at

Bhreathnaigh sé orm.

He looked at me.

caith ar

throw on

Chaith mé cóta orm.

I threw on a coat.

caith ar

spend on

Chaith sí €50 orthu.

She spent €50 on them.

cas ar

run into

Chas mé ar Dhaire ag an bpictiúrlann. I ran into Daire at the cinema.

ceil ar

deprive of

Ceileadh uisce orthu.

They were deprived of water.

cuimhnigh ar

remember

Cuimhneoidh sibh air.

You will remember it.

cuir ar

put on

Cuir ort do chóta!

Put on your coat!

cuir ar

cause to feel

Chuir sé brón orm.

It made me sad.

fan ar

wait for

D’fhanamar ortsa.

We waited for you.

féach ar

watch

D’fhéach siad ar scannán aréir.

They watched a movie last night.

feall ar

betray

D’fheall sé orm.

He betrayed me.

at io

na l

om pa ny

grab

attend

Freastalaíonn siad ar scoil do chailíní. They attend a school for girls.

call

Ghlaoigh mé ar na gardaí.

I called the police.

affect

Ghoill a scéal go mór uirthi.

His story really affected her.

ask

D’iarr sé orm an teach a ghlanadh.

He asked me to clean the house.

continue

Lean sé air ag siopadóireacht.

He continued shopping.

lig ar

pretend

Lig mé orm nach raibh eagla orm.

I pretended that I wasn’t scared.

scairt ar

call

Scairt tú air.

You called him.

smaoinigh ar

think about

Smaoinigh mé ar mo theaghlach.

I thought about my family.

stán ar

stare at

Stán siad oraibh.

They stared at you.

tabhair ar

call/name

Tugadh Megan orm.

I was named Megan.

tar ar

come across

Tháinig sí orthu sa siopa.

She came across them in the shop.

téigh ar

go on

Chuaigh mé ar cuairt.

I went on a visit.

teip ar

fail

Theip ort sa scrúdú.

You failed the exam.

tosaigh ar

begin

Thosaigh mé ar an dinnéar a ullmhú. I began preparing dinner.

goill ar iarr ar

lean ar

glaoigh ar

lean

beir ar

freastail ar

cuir goill tosaigh téigh glaoigh

Ire la n

Má chuireann tú briathar agus réamhfhocal le chéile, bíonn brí eile leis. Seo roinnt briathra leis an réamhfhocal ar.

Rialacha

368

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 368

09/03/2022 22:33

Scríobh Gramadach

Scríobh foirm cheisteach na n-abairtí seo. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 Smaoinigh siad ar an scrúdú.

Ar smaoinigh siad ar an scrúdú?

D’fhéach mé ar an scáileán. Theip orm sa deireadh. Casaim ar mo chairde sa chlub gach Satharn. Chuaigh Sinéad ar cuairt go dtí Ciarraí. Iarrfaidh mé orthu rud a dhéanamh faoi.

Ire la n

2 3 4 5 6

Forainm réamhfhoclach

om pa ny

Tóg amach na lúibíní agus cuir forainm réamhfhoclach in ionad an dá fhocal atá ann. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

ar + mé = orm

ar + tú = ort

ar + sé = air

ar + muid/sinn = orainn

ar + sibh = oraibh

ar + siad = orthu

ar + sí = uirthi

1 D’iarr an múinteoir (ar mise) an clár a ghlanadh.

D’iarr an múinteoir orm an clár a ghlanadh.

na l

D’fhéach sé (ar + sé). Theip (ar + sí) sa scrúdú. Leanfaimid (ar + muid/sinn) ag obair. Braithim go mór mór (ar + siad). Níor fhan siad (ar + mé). Lig tú (ar + tú) go raibh tú tinn.

Meaitseáil

at io

2 3 4 5 6 7

1 Chas mé air sa ghairdín.

A They did not think of that.

2 D’fhreastail sí ar an mbord.

B I put on my coat every morning.

3 Níor smaoinigh siad air sin.

C I met him in the garden.

4 Theip ar Órla.

D She attended to the table.

5 Cuirim mo chóta orm gach maidin.

E I will ring the doctor.

6 Glaofaidh mé ar an dochtúir.

F Órla failed.

Meaitseáil na habairtí. Cuir an litir cheart faoi gach uimhir.

369

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 369

09/03/2022 22:33

Croí na Gaeilge 2

Féach ar an réamhfhocal do ar lch 324.

An briathar + do

An Béarla

Sampla

An Béarla

greet

Bheannaigh mé di.

ceadaigh do

allow

Cheadaigh siad dó imeacht.

They allowed him to go.

cuir do

send to (a place)

Cuireadh don ospidéal é.

He was sent to the hospital.

déan do

make/do for

Rinne sé áit dom.

He made space for me.

diúltaigh do

reject

Dhiúltaigh sí don achomharc.

She rejected the appeal.

feil do

suit

D’fheil an sórt oibre sin dom.

That type of work suited me.

fógair do

announce to

Fógraíodh an nuacht don scoil.

The news was announced to the school.

geall do

promise to

Gheall mé dóibh go ndéanfainn an I promised them that I’d make lón. the lunch.

géill do

give in to

inis do

tell to

na l

D’inis sé an scannal dom.

He told me the gossip.

Léim scéal dóibh gach oíche.

I read a story to them every night.

portray to

Léiríonn an file dúinn . . .

The poet portrays to us . . .

allow

Níor ligeadh dom dul abhaile go luath.

I wasn’t allowed to go home early.

forgive

Maith dom bheith déanach.

Forgive me for being late.

maith do

They gave in to temptation.

at io

lig do

Ghéill siad don chathú.

read to

léirigh do

I greeted her.

om pa ny

beannaigh do

léigh do

explain to

Mhínigh an múinteoir an riail dúinn.

The teacher explained the rule to us.

mol do

recommend

Moladh an leabhar seo dom.

This book was recommended to me.

múin do

teach to

Mhúin sí Gaeilge dom.

She taught me Irish.

oibrigh do

work for

D’oibrigh mé do m’uncail sa siopa. I worked for my uncle in the shop.

oir do

suit/fit

Ní oireann an gúna go maith dom. The dress doesn’t suit me well.

seas do

stand for

Seasann an meafar do . . .

The metaphor stands for . . .

tabhair do

give to

Thug sé bronntanas dom.

He gave me a present.

tagair do

refer to

Thagair sí dá hóige.

She referred to her youth.

taispeáin do

show to

Thaispeáin sí a cóta nua dom.

She showed me her new coat.

ullmhaigh do

prepare for

D’ullmhaigh mé béile blasta di.

I prepared a tasty meal for her.

mínigh do

Th ©

Ire la n

Má chuireann tú briathar agus réamhfhocal le chéile, bíonn brí eile leis. Seo roinnt briathra leis an réamhfhocal do.

oibrigh geall géill inis tabhair léirigh ullmhaigh taispeáin diúltaigh mínigh léigh seas mol lig múin feil @muinteoirmeg ceadaigh cuir beannaigh fógair maith oir tagair déan

Rialacha

Briathra + do

370

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 370

09/03/2022 22:33

Scríobh Gramadach

Úsáideann tú níor san aimsir chaite.

Scríobh an fhoirm dhiúltach de na habairtí seo. Tá an chéad cheann deánta duit mar shampla.

Úsáideann tú ní san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach agus leis an sé mór i ngach aimsir.

1 Thug sé an t-airgead don siopadóir.

om pa ny

Forainm réamhfhoclach

Ire la n

Gheall sé an méid sin dom. Ceadóidh an múinteoir dúinn dul go dtí an halla. Beannaím don mhúinteoir gach maidin. Mhúin an múinteoir go leor rudaí dom. Inseoidh an bhean sin an scéal duit. Sheas Seán sa chúl do Chiarán. Míníonn sé na ceisteanna dom.

2 3 4 5 6 7 8

Níor thug sé an t-airgead don siopadóir.

Tóg amach na lúibíní agus cuir forainm réamhfhoclach in ionad an dá fhocal atá ann. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla. 1 Thug sé na bláthanna (do + sí).

Thug sé na bláthanna di.

Meaitseáil

at io

na l

2 Léirigh sé (do + sinn) an fhadhb a bhí acu. 3 Thagair an bainisteoir (do + tú) nuair a bhí sí ag caint. 4 Oibríonn an duine sin (do + mé) san óstán. 5 Ullmhóidh mé béile blasta (dó + siad). 6 Maith (do + sé) an botún a rinne sé inné. 7 Feileann sé (do + sinn) sin a dhéanamh amárach.

Meaitseáil na habairtí. Cuir an litir cheart faoi gach uimhir. A Lig mo thuismitheoirí dó fanacht le haghaidh an dinnéir.

1 I will teach her Irish.

B Níor mhínigh an moltóir an cinneadh dúinn.

3 My parents allowed him to stay for dinner.

C Mhol sé an leabhar dom.

2 He recommended the book to me.

4 We will prepare for the match properly. D Múinfidh mé an Ghaeilge di. 5 The refereee did not explain the decision to us.

E Déanann siad spás dúinn.

6 They make room for us.

F Ullmhóimid i gceart don chluiche.

371

09 Croi 2 Aonad 9 CL.indd 371

09/03/2022 22:33

Litríocht Filíocht ................................................................................. 372 Gearrscéal .......................................................................... 375 Drámaíocht ........................................................................ 377

Ire la n

Clár

Amhránaíocht ................................................................... 379 Úrscéal................................................................................. 381

Téarmaí litríochta

rím (bain)

rhyme

dánta (iol)

poems

athrá (fir)

repetition

file (fir)

poet

príomhthéama (fir)

a main theme

filí (iol)

poets

pearsantú (fir)

personification

téama (fir)

a theme

rann (fir)

a stanza

téamaí (iol)

themes

véarsa (fir)

a verse

téama an dáin*

the theme of the poem

véarsaí (iol)

verses

atmaisféar (fir)

atmosphere

líne (bain)

a line

línte (iol)

lines

an image

friotal (fir)

language

images

fileata (aid)

poetic

a poem

na l

dán (fir)

om pa ny

Filíocht

íomhá (bain) íomhánna (iol)

at io

atmaisféar an dáin* the atmosphere of the poem

the images of the poem ceolmhar (aid)

musical

meafar (fir)

a metaphor

suaimhneach (aid)

peaceful

meafair (iol)

metaphors

príomh-mhothúchán (fir)

a main emotion

íomhánna an dáin*

fir = firinscneach; bain = baininscneach; iol = iolra; aid = aidiacht

* Is sampla den tuiseal ginideach é seo. Foghlaimeoidh tú níos mó faoi seo an bhliain seo chugainn.

372

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 372

10/03/2022 08:32

(adjective),

agus (adjective)

and

. (adjective).

funny

taitneamhach

enjoyable

suimiúil

interesting

réalaíoch

realistic

tarraingteach

inviting

draíochtúil

magical

rómánsúil

romantic

iontach

(adjective),

tuirsiúil

dull

gruama

bleak

seafóideach

nonsensical

(adjective)

and

. (adjective).

leamh

bland

duairc

depressing

uafásach

terrifying

boring

agus

na l

leadránach

wonderful

om pa ny

I didn’t enjoy this poem because it was

greannmhar

Níor bhain mé sult as an dán seo mar bhí sé

I enjoyed this poem because it was

Ire la n

Bhain mé sult as an dán seo mar bhí sé

Litríocht

Frásaí úsáideacha

scanrúil

scary

sadness

áthas

happiness

anger

mearbhall

confusion

tiredness

gliondar

delight

disgust

cumha

homesickness

at io

Chuir an dán _______________________ orm.

brón fearg

tuirse

The poem made me (emotion).

déistin

Spreag an dán seo mo shamhlaíocht.

This poem inspired my imagination.

Is file cumhachtach é/í _______________________.

He/she is a powerful poet (ainm an fhile/name of poet).

373

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 373

10/03/2022 08:32

Tá atmaisféar _______________________ sa dán. There is a (adjective) atmosphere in the poem. romantic

iontach

wonderful

suaimhneach

peaceful

spleodrach

fun

taitneamhach

convivial

réchúiseach

chilled/easy-going

ceiliúrtha

festive

croíúil

glowing

There are strong/powerful emotions in the poem.

The poet uses (poetical technique). athrá

repetition

meafair

metaphors

codarsnacht

contrast

Ire la n

uaim

alliteration

íomhánna

images

pearsantú

personification

Feictear íomhánna tuairisciúla sa dán.

om pa ny

Baineann an file úsáid as _______________________.

Tá mothúcháin láidre/chumhachtacha sa dán.

rómánsúil

Descriptive images can be seen in the poem.

na l

Is duine _______________, _______________ agus _______________ é/í an file.

uaigneach

at io

The poet is a (adjective), (adjective) and (adjective) person. lonely

cróga

brave

loving

gealgháireach

cheerful

powerful

soineanta

innocent

muiníneach

confident

brónach

sad

áthasach

happy

gránna

nasty

grámhar

cumhachtach

374

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 374

10/03/2022 08:32

Gearrscéal Litríocht

Téarmaí litríochta a short story

gearrscéalta (iol)

short stories

gearrscéalaí (fir)

a short story writer

údar (fir)

an author

scríbhneoir (fir)

a writer

téama (fir)

a theme

téama an ghearrscéil*

the theme of the short story

carachtar (fir)

a character

carachtair (iol)

characters

an príomhcharachtar (fir)

the main character

ról lárnach

a central role

ról tánaisteach

a minor role

scéalaí (fir)

a narrator

reacaireacht (bain)

narration

plota (fir)

a plot

plota an ghearrscéil*

the plot of the short story

cnuasach gearrscéalta*

Ire la n

a collection of short stories

at io

scríbhneoireacht (bain)

writing

alt (fir)

a paragraph

an chéad alt

om pa ny

the end of the short story a setting

suíomh (fir)

the first paragraph the last paragraph

buaicphointe (fir)

climax/high point

dialóg (bain)

dialogue

comhrá (fir)

conversation/dialogue

codarsnacht (bain)

contrast

coimhlint (bain)

conflict

forbairt (bain)

development

cór sa scéal

a twist in the tale

iardhearcadh (fir)

a flashback

an t-alt deireanach

Th ©

the beginning of the short story

na l

tús an ghearrscéil* críoch an ghearrscéil*

gearrscéal (fir)

* Is sampla den tuiseal ginideach é seo. Foghlaimeoidh tú níos mó faoi seo an bhliain seo chugainn.

375

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 375

10/03/2022 08:32

Frásaí úsáideacha Bhí mé an-tógtha leis an ngearrscéal seo mar bhí sé ______________ agus ______________.

amusing

dochreidte

astonishing

iontach

brilliant

tarraingteach

captivating

spéisiúil

interesting

sólásach

comforting

I wasn’t too impressed with this short story because it was (adjective) and (adjective). tragic

aisteach

strange

uaigneach

haunting

dorcha

dark

om pa ny

tragóideach

Níl raibh mé róthógtha leis an ngearrscéal seo mar bhí sé ______________ agus ______________.

Ire la n

barrúil

I was very impressed with this short story because it was (adjective) and (adjective).

seafóideach

nonsensical

leadránach

boring

Is údar an-chumasach é/í _______________.

(Ainm an údair/name of author) is a very talented author.

Thaitin príomhcharachtar an ghearrscéil liom mar bhí sé/sí _______________ agus _______________.

na l

I liked the main charachter of the short story because he/ she was (adjective) and (adjective).

fonnmhar misniúil

mealltach

charming

enthusiastic

fuinniúil

energetic

generous

macánta

sincere/honest

courageous

neamheaglach

fearless

fial

bright

at io

éirimiúil

Chuir an gearrscéal mearbhall orm. The short story confused me.

Chuaigh an gearrscéal go mór i gcion orm.

The short story had a profound effect on me.

Taitníonn an scríbhneoireacht chruthaitheach liom agus mar sin bhain mé an-sult as an ngearrscéal. I like creative writing therefore I really enjoyed the short story. Is féidir liom ionannú le príomhcharachtar an ghearrscéil. I can relate to the main character of the short story. Táim ag súil go mór le gearrscéal eile a léamh. I’m really looking forward to reading another short story.

376

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 376

10/03/2022 08:32

Drámaíocht Litríocht

Téarmaí litríochta a character

an carachtar

the character

carachtair (iol)

characters

na carachtair

the characters

príomhcharachtar (fir)

a main character

an príomhcharachtar

the main character

mioncharachtar (fir)

a minor character

an mioncharachtar

the minor character

foireann (bain)

a cast

suíomh (fir)

a setting

radharc (fir)

a scene

an radharc

the scene

acht (fir)

an act

ról (fir)

a role

an radharc tosaigh

the opening scene

an radharc deiridh

monalóg (bain)

monologue

dialóg (bain)

dialogue

prólóg (bain)

prologue

lucht féachana (fir)

audience

drámadóir (fir)

a playwright

an drámadóir

the playwright

aisteoir (fir)

an actor

an t-aisteoir

the actor

feisteas (fir)

a costume

plota (fir)

a plot

script (bain)

a script

íoróin dhrámata

dramatic irony

léiriúchán (fir)

a production

tragóid (bain)

tragedy

feisteas stáitse (fir)

scenery

Ire la n

carachtar (fir)

teannas (fir)

tension

coiméide (bain)

comedy

seit stáitse (fir)

a stage set

at io

na l

om pa ny

the closing scene

377

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 377

10/03/2022 08:32

Frásaí úsáideacha Thaitin an dráma go mór liom. I really liked the play. I didn’t like the play.

Ire la n

Is maith liom freastal ar léiriúcháin éagsúla agus ba bhreá liom an dráma seo a fheiceáil ar stáitse.

Níor thaitin an dráma liom.

I like to go to different productions and I would love to see this play on stage. Is maith liom an teannas drámata. I like the tension in the play.

Ní maith liom plota an dráma. Bhí sé deacair an dráma seo a thuiscint. It was hard to understand this play. Is dráma

é.

It is a

(adjective)

compelling

tarraingteach

inviting

gruama

bleak

(adjective)

drama.

na l

thar a bheith suimiúil

cliste

sophisticated enjoyable

at io

taitneamhach tuirsiúil

uninspiring invigorating

leamh

boring depressing

a spreagann an mheabhair duairc

om pa ny

I don’t like the plot of the play.

Ba bhreá liom na feistis a roghnú do na carachtair.

I would love to choose the costumes for the characters.

Ní raibh críoch an dráma róshásúil, dar liom.

The end of the play was not too satisfying, according to me. Tá an chéad chuid/dara cuid/tríú cuid den dráma suite _______________. The first/second/third part of the play is situated _______________. Is _______________ buaicphointe an dráma. The climax/high point of the play is _______________.

378

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 378

10/03/2022 08:32

Amhránaíocht Litríocht

Téarmaí litríochta a song

amhráin (iol)

songs

amhránaí (fir)

a singer

amhránaithe (iol)

singers

cumadóir (fir)

a composer

cumadóirí (iol)

composers

véarsa (fir)

a verse

véarsaí (iol)

verses

curfá (fir)

a chorus

ceol (fir)

music

ceoltóir (fir)

a musician

ceoltóirí (iol)

musicians

liricí (iol)

lyrics

liricí an amhráin*

the song lyrics

teideal an amhráin*

the song title

albam (fir)

an album

albaim (iol)

albums

luas an cheoil*

Ire la n of om pa ny

beat

musical instruments the speed of the music

genre

amhrán traidisiúnta

a traditional song

ceol breá croíúil

groovy music

ceol timpeallach

ambient music

seánra (fir)

ceol beomhar

at io

uirlisí ceoil*

a message rhythm

rithim (bain) buille (fir)

na l

teachtaireacht (bain)

amhrán (fir)

lively music

geantraí (bain)

fun-filled music

suantraí (bain)

a lullaby

goltraí (bain)

slow sad music

dísréad (fir)

a duet

tuin an ceoil*

the tone of the music

* Is sampla den tuiseal ginideach é seo. Foghlaimeoidh tú níos mó faoi seo an bhliain chugainn. 379

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 379

10/03/2022 08:32

Frásaí úsáideacha Taitníonn an t-amhrán seo go mór liom. I really like this song. Nílim róthógtha leis an amhrán seo.

I’m not too mad about this song.

Ire la n

Tógadh le ceol mé agus taitníonn gach seánra ceoil liom mar sin. I was raised with music therefore I like every genre. Seinnim ceol tíre agus mar sin cuirim suim san amhrán seo. I play folk music so therefore I have an interest in this song. Feileann an ceol go maith don téama.

The music suits the theme well.

Is sampla den gheantraí é seo agus cuireann an ceol spion maith orm.

om pa ny

This is an example of upbeat music and it puts me in a good mood.

Is sampla den suantraí é seo agus cuireann an ceol mé ar mo shuaimhneas. This is an example of a lullaby and it makes me feel calm.

Is sampla den gholtraí é seo agus cuireann an t-amhrán brón orm. This is an example of a slow sad song that makes me feel sad. Chuir an ceol ______________________ i gcuimhne dom.

The music reminded me of ______________________. The music blew my mind.

na l

Bhain an ceol anáil díom.

Mhúscail an t-amhrán seo rud éigin ionam.

at io

This song roused something in me.

380

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 380

10/03/2022 08:32

Úrscéal Litríocht

novels

úrscéalaí (fir)

a novelist

údar (fir)

an author

scríbhneoireacht (bain)

writing

stíl scríbhneoireachta*

writing style

scríbhneoir (fir)

a writer

stíl an údair*

the author’s style

tús an úrscéil*

the beginning of the novel

críoch an úrscéil*

the end of the novel

croí an úrscéil*

the heart of the novel

caibidil (bain)

a chapter

an chaibidil

the chapter

an chéad chaibidil

the first chapter

ag tús na caibidle*

at the start of the chapter

i lár na caibidle*

in the middle of the chapter

ag deireadh na caibidle*

at the end of the chapter

sliocht (fir)

at io

leathanaigh (iol)

the final chapter

characters

carachtair (iol) leathanach (fir)

na l

an chaibidil dheireanach

Ire la n

úrscéalta (iol)

a novel

om pa ny

úrscéal (fir)

Téarmaí litríochta

a page pages

an excerpt the structure of the novel

teachaireacht an úrscéil*

the message of the novel

deireadh oscailte

an open ending

deireadh malartach

an alternative ending

struchtúr an úrscéil*

* Is sampla den tuiseal ginideach é seo. Foghlaimeoidh tú níos mó faoi seo an bhliain seo chugainn.

381

10 Croi 2 Aonad 10 Litríocht CL.indd 381

10/03/2022 08:32

Scríbhneoireacht An ríomhphost.................................................................. 386 An téacsteachtaireacht.................................................. 388 Alt d’irisleabhar na scoile .............................................. 390

Céard í an scríbhneoireacht?

om pa ny

Seánraí scríbhneoireachta

Seánraí scríbhneoireachta ............................................ 382 Briathra úsáideacha........................................................ 383 Abairtí samplacha ........................................................... 384 Aidiachtaí éagsúla ........................................................... 385

Ire la n

Clár

scríbhneoireacht, f. (gs. ~a). (Act of) writing. 1. Handwriting, penmanship. ~ chomhchruinn, reatha, round, running, hand. Tá ~ mhaith aige, he writes a good hand. 2. Literary work. Ceird, gairm, na ~a, the art, profession, of writing.

Foinse: teanglann.ie

Is iomaí seánra scríbhneoireachta atá ann.

na l

Meaitseáil

1 Meaitseáil na focail Ghaeilge leis na focail Bhéarla. Bain úsáid as an bhfoclóir más gá. A

B Social writing

C Narrative/storytelling

4 Tuairisc

D Procedural writing

5 Scríbhneoireacht mhínithe

E Reporting

2 Athinsint

at io

A Persuasive writing

1 Insint

3 Scríbhneoireacht ghnásúil

6 Scríbhneoireacht áititheach F Explanatory writing

7 Scríbhneoireacht shóisialta G Recount writing

Na seánraí scríbhneoireachta

• Scríbhneoireacht áititheach – rud a scríobhtar le hargóint/díospóireacht a léiriú • Tuairisc – rud a chuireann eolas fíor in iúl • Scríbhneoireacht mhínithe – míniú ar an gcaoi a n-oibríonn rud nó an próiseas a bhaineann leis • Insint – scéal ón tsamhlaíocht • Athinsint – cur síos ar rud pearsanta/rud fíriciúil/a tharla • Scríbhneoireacht ghnásúil – céimeanna a leantar le rud a dhéanamh • Scríbhneoireacht shóisialta – rud foirmiúil nó neamhfhoirmiúil a chuidíonn le scríbhneoirí a bheith i dteagmháil lena chéile

382

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 382

09/03/2022 08:58

Seánra

Samplaí

1 Insint

Ire la n

Cinnín Óir agus na Trí Bhéar, scéal uafáis

argóint, cuireadh, Cinnín Óir agus na Trí Bhéar, giolc, Balla Mór na Síne, cuairt a thug mé ar fheirm, An Turas Scoile, laethanta saoire, oideas císte, díospóireacht, treoracha eolaíochta, nóta buíochais, scéal uafáis, téacs

Scríbhneoireacht

2 Sa ghreille, meaitseáil na samplaí sa bhosca thíos leis an seánra is oiriúnaí. Tá an chéad cheann déanta duit mar shampla.

2 Athinsint 3 Scríbhneoireacht ghnásúil 4 Tuairisc

5 Scríbhneoireacht mhínithe 6 Scríbhneoireacht áititheach

Briathra úsáideacha

om pa ny

7 Scríbhneoireacht shóisialta

Seo liosta de bhriathra úsáideacha. Bain úsáid astu agus tú i mbun pinn (writing). Fréamh

Aimsir chaite

Aimsir láithreach

Aimsir fháistineach

Briathra neamhrialta táim

beidh mé

Téigh

chuaigh mé

téim

rachaidh mé

Faigh

fuair mé

faighim

gheobhaidh mé

Feic

chonaic mé

feicim

feicfidh mé

Déan

rinne mé

déanaim

déanfaidh mé

d’ith mé

ithim

íosfaidh mé

chuala mé

cloisim

cloisfidh mé

thug mé

tugaim

tabharfaidh mé

tháinig mé

tagaim

tiocfaidh mé

at io

Ith

Tar

Clois Tabhair

Briathra rialta

bhuail mé le

buailim le

buailfidh mé le

Féach ar

d’fhéach mé ar

féachaim ar

féachfaidh mé ar

Ceannaigh

cheannaigh mé

ceannaím

ceannóidh mé

Caith

chaith mé

caithim

caithfidh mé

Seol

sheol mé

seolaim

seolfaidh mé

Buaigh

bhuaigh mé

buaim

buafaidh mé

Labhair le

labhair mé le

labhraím le

labhróidh mé le

Cuir

chuir mé

cuirim

cuirfidh mé

Fan

d’fhan mé

fanaim

fanfaidh mé

Scríobh

scríobh mé

scríobhaim

scríobhfaidh mé

Imir

d’imir mé

imrím

imreoidh mé

Tóg

thóg mé

tógaim

tabharfaidh mé

Buail le

Th ©

bhí mé

na l

Bí

383

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 383

09/03/2022 08:58

Abairtí samplacha Abairtí samplacha a bhfuil na briathra ar leathanach 383 iontu: Fréamh

Abairt shamplach

Béarla

Bhí mé ar mhuin na muice nuair a chuala mé an scéal.

I was on top of the world when I heard the news.

Téigh

Tháinig deireadh tobann leis.

It came to an abrupt end.

Faigh

Fuair mé do litir ar maidin.

I got your letter this morning.

Feic

Feicfidh mé i gceann tamaill thú.

I’ll see you in a while.

Déan

Déan teagmháil liom!

Get in contact with me!

Ith

D’itheamar béile blasta sa bhialann áitiúil.

We ate a tasty meal in the local restaurant.

Clois

Chualamar an dea-scéala.

We heard the good news.

Tabhair

Tabharfaidh m’athair síob dom.

My father will give me a lift.

Tar

Tháinig slaghdán orm.

I got a cold.

om pa ny

Ire la n

Bí

Briathra neamhrialta

Briathra rialta Buailim le cairde liom gach lá tar éis na scoile.

I meet with friends of mine everyday after school.

Féach ar

Féachfaidh mé ar scannán anocht.

I will watch a movie tonight.

Ceannaigh

Ceannóimid na ticéid.

We will buy the tickets.

Caith

Caithfidh mé staidéar a dhéanamh inniu.

I have to study today.

Seol

Seol téacs chugam nuair a bheidh tú ann.

Send me a text when you are there.

Buaigh

Bhuaigh an fhoireann an comórtas.

The team won the competition.

Labhair le

Labhróidh mé le mo mháthair nuair a I’ll speak to my mother when I return fhillfidh mé abhaile ón scoil. home from school.

na l

at io

Cuir ar an eolas mé!

Cuir

Buail le

Fill me in!

D’fhanamar in óstán cúig réalta.

We stayed in a five star hotel.

Scríobh

Scríobh chugam go luath!

Write to me soon!

Imir

Imreoimid cluiche peile ar an bpáirc imeartha amárach.

We will play a football match on the pitch tomorrow.

Tóg go bog é!

Take it easy!

Fan

Tóg

384

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 384

09/03/2022 08:58

Is iomaí aidiacht éagsúil atá againn ach bíonn sé de nós ag daoine na cinn chéanna a úsáid i gconaí. Bain úsáid as an liosta thíos agus tú i mbun pinn.

breá

ar dóigh

dúshlánach

álainn

ar fheabhas

casta

galánta

den chéad scoth crua

gleoite

thar barr

doiligh

aoibhinn

fónta

duaisiúil

Focail eile in áit ‘te’

Focail eile in áit ‘leadránach’

Focail eile in áit ‘deacair’

Ire la n

Focail eile in áit ‘maith’

Focail eile in áit ‘tuirseach’ spíonta

deargthe

fadálach

traochta

scallta

mall

scriosta

meirbh

tuirsiúil

tugtha

trom

marbhánta

seangaithe

om pa ny

an-bhrothallach leamh

Focail eile in áit ‘deas’

Scríbhneoireacht

Aidiachtaí éagsúla

Seo samplaí de na haidiachtaí thuas in abairtí.

Bhí an t-óstán thar a bheith galánta.

The hotel was very stylish.

gleoite

Chaitheamar coicís i mbaile beag gleoite.

We spent a week in a small picturesque village.

na l

galánta

at io

ar Bhí an cheolchoirm ar fheabhas amach The concert was absolutely brilliant. fheabhas is amach. Tá ag éirí thar barr linn anseo.

We are getting on really well here.

casta

Ní maith liom a bheith ag déanamh staidéar ar an mBéarla mar tá sé anchasta.

I don’t like studying English because it’s really hard.

Imreoidh an fhoireann go crua.

The team will play hard.

crua

thar barr

It is scorching hot here in Spain.

trom

Aimsir throm atá ann inniu.

The weather is sultry today.

leamh

Chuamar go dtí an phictiúrlann aréir agus is oth liom a rá go raibh an scannán an-leamh.

We went to the cinema last night and I regret to say that the movie was very boring.

tuirsiúil

Lá an-tuirsiúil a bhí ann.

It was a very tiring day.

spíonta

Bhíomar spíonta ag an teas.

We were exhausted by the heat.

traochta

D’fhág an cluiche traochta mé.

The match left me tired.

deargthe Tá sé deargthe anseo sa Spáinn.

385

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 385

09/03/2022 08:58

An ríomhphost Seo sampla den ríomhphost.

Ó: maireryan@gmail.com

Ire la n

Chuig: runai@colaisteuichadhain.net Ábhar: Lá saor An Mháirt 07.03.2023 ag 10.30 i.n.

Stór focal computer

turscar

spam

ríomhphost

liosta seoltaí

mailing list

seoladh

address

faighteoir

recipient

seoladh ríomhphoist email address

as an oifig

out of office

ábhar

subject

teachtaireacht

message

líne an ábhair

the subject line

bosca isteach

inbox

seoltóir

sender

freagra uathoibríoch auto-reply

sonraí teagmhála éigeandála

emergency contact details

teachtaireacht phreabtha

bounced-back message

botún cló

typo

le gach dea-ghuí

kind regards

at io

na l

ríomhaire

om pa ny

A Bhean Uasal, Is mise máthair Johnny Ryan atá sa chéad bhliain i gColáiste Uí Chadhain. Tháinig tinneas air aréir agus thugamar cuairt ar an dochtúir ar maidin. Ní bheidh sé ar scoil inniu ná amárach. Bheadh sé go hiontach dá mbeifeá in ann an t-eolas seo a roinnt leis na múinteoirí. Déanfaidh Johnny teagmháil leo ar Microsoft Teams. Tá súil agam go dtiocfaidh biseach air go luath agus go mbeidh sé ag filleadh ar scoil an tseachtain seo chugainn. Le meas, Máire Ryan

Nathanna úsáideacha

Maith dom as ucht na moille leis an bhfreagra. Please forgive the lateness of my reply.

Ní fhaca mé do ríomhphost go dtí anois beag. I only saw your email now.

Theip ar an ríomhphost.

The email failed to send.

Tá an clúdach sa cheantar seo go dona.

The coverage in this area is poor.

Seolfaidh mé freagra níos déanaí.

I will send a reply later.

Féach ar an eolas sa cheangaltán.

Look at the information in the attachment.

386

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 386

09/03/2022 08:58

Leagan amach an ríomhphoist • Beannú • Tús • Corp an ríomhphoist • Críoch

Ire la n

• Beannú scoir

Scríbhneoireacht

Cuimhnigh ar leagan amach an ríomhphoist:

Is annamh a úsáidtear caint neamhfhoirmeálta agus ríomhphost á scríobh ag duine. Chomh maith leis sin moltar an comhartha uaillbhreasa (exclamation marks) agus straoiseoga (smileys) a sheachaint. Ba chóir go mbeadh an ríomhphost achomair (brief) agus eolasach (informative). Beannú Neamhfhoirmeálta

Foirmeálta A Dhuine Uasail (fir) A Bhean Uasal (mná) Don té lena mbaineann

om pa ny

A Chara/A (ainm an duine)

Tús

D’fhéadfá ceann de na habairtí thíos a scríobh le tús a chur leis an ríomhphost. • Go raibh míle maith agat as an ríomhphost. • Go raibh míle maith agat as teagmháil a dhéanamh liom. • Tá súil agam go bhfuil cúrsaí go maith leat/libh. • Maith dom an mhoill, bhí mé thar a bheith gnóthach. Críoch

at io

na l

D’fhéadfá ceann de na habairtí thíos a scríobh le críoch a chur leis an ríomhphost. • Níl aon scéala eile agam duit anois. • Sin an méid atá le rá agam faoi láthair. • Sin a bhfuil uaim. • Scríobh chugam go luath. • Táim ag tnúth le cloisteáil uait. • Táim ag tnúth le freagra uait. • Idir an dá linn, tabhair aire duit féin. • Ná déan dearmad a rá le Liam go raibh mé ag cur a thuairisce.

Beannú scoir

Neamhfhoirmeálta

Foirmeálta

Sonas ort!

Le meas

Beir bua!

Le gach dea-ghuí

Beannachtaí

Le gach dea-mhéin

387

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 387

09/03/2022 08:58

An téacsteachtaireacht Seo téacsteachtaireacht bunaithe ar fhógra.

Ire la n

om pa ny

Na Trí Mhuicín

Ceoldráma

le feiceáil in Amharclann na Mainistreach Dé Sathairn 8ú Nollaig Ag tosú: 6 i.n. Cead isteach: €8.00

at io

na l

Bígí ann!

Aon scéal, a Phóil? Beidh mo thuismitheoirí as baile oíche amárach agus caithfidh mé aire a thabhairt do mo dheirfiúr óg . Nílim ag iarraidh fanacht sa bhaile mar tá a fhios agam go rachaidh mé as mo mheabhair ag éisteacht le gnúsacht Peppa Pig . Chonaic mé fógra sa chathair inniu agus beidh an ceoldráma Na Trí Mhuicín ar siúl in Amharclann na Mainistreach ag a sé a chlog. Tá a fhios agam go bhfuil an-spéis agat sa cheol. Ar mhaith leat teacht linn? Beidh píosa spraoi againn. Tá mo thuismitheoirí sásta an t-airgead le haghaidh na dticéad a thabhairt dom chomh maith. Ní bheidh ort do lámh a chur i do phóca! GRMA xxx

18:03 ✔✔

388

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 388

09/03/2022 08:58

Seo frásaí úsáideacha le téacsteachtaireacht a scríobh.

Cén chaoi a bhfuil tú? How are you?

Cad atá ar bun agat?

What have you got going on?

An bhfuil tú ar fáil faoi Are you free at the láthair? minute?

Éist leis an nglórtheachtaireacht.

Listen to the voice clip.

Sin dea-scéal!

That’s good news!

Tá drochscéala agam. I’ve bad news.

Cathain?

At what time?

Feicfidh mé go luath thú.

I’ll see you soon.

Buailfidh mé leat ag… I’ll meet you at…

Fadhb ar bith!

No problem!

Go breá!

Great!

Táim ag tnúth leis.

I’m looking forward to it.

Buíochas le Dia!

Thank God!

Ná bí buartha!

Tá tú thar cionn!

You’re a star!

Scríobh ar ais go luath.

Write back soon.

An dóigh leat?

Do you think?

Lá breithe sona duit!

Happy birthday to you!

Nár laga Dia thú!

Good for you!

Ceart go leor.

Okay.

Is pian sa tóin cheart é sin!

of Don’t worry!

A amadáin!

You fool!

Táim ag súil le cloisteáil uait.

I’m looking forward to hearing from you.

Ar mhaith leat…?

Would you like…?

Comhghairdeas leat!

Congratulations to you!

Tapaigh an deis!

Go for it! I get you.

That’s a right pain!

Caint san aer atá agat!

You’re talking rubbish!

Cén saghas seafóide é seo?

What kind of rubbish is this?

Éirigh as an amaidí sin!

Give up that nonsense!

Mo laoch thú!

You’re a legend!

Is aingeal thú!

You’re an angel!

na l

Tuigim do chás.

at io

How are you?

Ire la n

Conas atá tú?

om pa ny

What’s up?

Aon scéal?

Scríbhneoireacht

Stór focal

389

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 389

09/03/2022 08:58

Alt d’irisleabhar na scoile

Áit: 3Arena Praghas ticéid: G30

Banna: Lennie agus na Leaids

Ire la n

CEOLCHOIRM NA MÍOSA

Seo alt d’irisleabhar na scoile faoi ceolchoirm.

at io

na l

om pa ny

’fhreastail mé féin agus grúpa Tháinig an banna amach ar an daltaí eile ón tríú bliain ar stáitse go gairid ina dhiaidh sin cheolchoirm de chuid Lenn ie agus bhí an áit ina tine bhrui te. Ba agus na Leaids le déanaí. Bhí an léir go raibh gach aon du ine ancheolchoirm ar siúl sa 3Aren a tógtha le Lennie agus na Le aid s. agus bhí scuaine ollmhór tao bh Chanamar liricí na n-amh rán in amuigh den cheoláras nuair a ard ár gcinn agus ár nguth a. Bhí bhaineamar an áit amach. Bhí na liricí de ghlanmheab hai r ag cuma ar an lucht leanúna go gach aon duine agus bhíom ar ar raibh siad ag tnúth go mór leis an fad faoi dhraíocht ag an mb anna. gceolchoirm. Thug mé faoi dea ra Bhuail siad cúpla port agus tháinig go raibh t-léinte a raibh pictiú ir an cheolchoirm chun críche ag a den bhanna orthu ar roi nnt deich a chlog. acu. Cheannaíomar bratacha ó Bhí an-oíche ag các h agus ní fhear a raibh seastán aige agu s dhéanfaidh mé dea rmad ar an chrochamar thart ar ár muine ál gceolchoirm go deo . Mar fhocal iad. Ligeadh isteach muid tha rt scoir, mholfainn dao ibh freastal ar a seacht a chlog. Bhí an áit ar ceolchoirm de chuid Lennie dubh le daoine agus atmaisféa r agus na Leaids amach anseo! corraitheach san aer.

390

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 390

09/03/2022 08:58

Seo téarmaíocht le halt irisleabhair a scríobh.

I visited…

Tháinig ceiliúrán ar cuairt chugainn.

A celebrity visited us. Lá iontach a bhí ann.

It was a great day.

Ní gach lá a fheiceann tú…

It’s not everyday that Bhí craic iontach you see... againn.

We had great fun.

Spraoi gan dochar a bhí ann.

It was good-hearted fun.

Bhí mé an-tógtha leis.

I was very impressed by it.

D’éirigh thar barr linn.

We did well.

Níor éirigh go rómhaith linn.

We didn’t do too well.

Teip thubaisteach a bhí ann.

It was a massive failure.

Teip iomlán a bhí ann. It was a total failure.

Chuamar ar turas.

We went on a trip.

Bhaineamar anWe really enjoyed taitneamh as an turas. the trip.

Tá cuimhní geala agam ar an turas.

I have fond memories Bhí turas uafásach of the trip. againn.

We had a terrible journey/trip.

Cheannaíomar ticéid le haghaidh ceolchoirme.

We bought tickets for Bhí an cheolchoirm a concert. róphlódaithe.

The concert was too packed.

om pa ny

Thug mé cuairt ar…

I was so lucky.

Bhí an-spórt againn. We had a great time. Bhí an t-ádh dearg orm. Bhain mé an-sult as. I really enjoyed it.

Níor bhain mé sult as. I didn’t enjoy it.

We learned a lesson. Tá ceacht foghlamtha We’ve learned a againn. lesson.

B’fhiú é a thriail.

It was worth giving it B’fhiú go mór é. a go.

at io

na l

D’fhoghlaimíomar ceacht.

Níorbh fhiú é.

It wasn’t worth it.

It was well worth it.

Ní fiú uisce na gcos é. It’s absolutely worthless.

I highly recommend it. Ní mholaim é.

I don’t recommend it.

Ní mholfainn duit…

I wouldn’t recommend you…

Mholfainn duit…

I’d recommend you…

Finally

Mar fhocal scoir

To conclude

Molaim go láidir é.

Mar bhuille scoir

I attended...

Ire la n

D’fhreastail mé ar…

Scríbhneoireacht

Stór focal

391

11 Croi 2 Aonad 11 Scríbhneoireacht CL.indd 391

09/03/2022 08:58

Measúnú

Ire la n

Clár

An chluastuiscint............................................................. 396 Cúrsaí gramadaí sa scrúdú deiridh .......................... 397 Léamhthuiscint ................................................................ 398 Scríbhneoireacht ............................................................. 399

Achoimre ar an gclár ama sa tríú bliain.................. 392 MRB 1: an phunann teanga........................................ 393 MRB 2: an tasc cumarsáideach ................................. 394 Stór focal don MRB........................................................ 394

MRB 1 (tuairiscín)

MRB 2 (tuairiscín)

An phunann

An tasc cumarsáideach

om pa ny

Achoimre ar an gclár ama sa tríú bliain Tasc measúnaithe (10%)

Scór bunaithe ar an dá rud seo

Déanta sa chéad Déanta sa dara Déanta tar éis téarma den tríú bliain téarma den tríú bliain MRB 2

Dhá uair an chloig

Mír A (30 marc) Cluastuiscint Mír B (240 marc) Léamhthuiscint Picthuiscint Freagairt ar phictiúir Cúrsaí gramadaí Blag Cárta poist Ríomhphoist agus araile

Ullmhaíonn an rang an tasc seo le chéile. Sa dara cuid den tasc scríobhann tú faoi MRB 2 i d’aonar.

na l

Labhraíonn tú os comhair an ranga ar feadh trí nóiméad. Freagraíonn tú cúpla ceist ó na daoine atá ag éisteacht.

at io

1 Píosa faoin litríocht ón gcúrsa 2 Píosa fuaime nó físe agus fuaime 3 Píosa oibre eile

Scrúdú deiridh (90%)

392

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 392

09/03/2022 09:01

d Ire la n of

om pa ny

MRB 1: an phunann teanga

Measúnú

• Athróidh na ceisteanna agus stíl na gceisteanna ó bhliain go bliain. Tá an páipéar inathraitheach.1 • Níl líon na gceisteanna seasta. • Tabhair faoi deara an nath ‘cumarsáid phearsanta idirghníomhach’. Pearsanta • Bí cinnte go bhfuil tú compordach ag labhairt fút féin. • Beidh na focail seo tábhachtach: mise, dom, agam, liom, mo, táim. • Beidh ort labhairt faoi do mhuintir/chairde freisin. Mar sin, beidh na focail seo tábhachtach don scrúdú: sinn, muid, dúinn, againn, linn, ár, táimid. Idirghníomhach • Beidh ort rudaí a scríobh sa scrúdú bunaithe ar phictiúir, ar mhéimeanna nó ar bharrachairteacha simplí. • Tá sé thar a bheith tábhachtach go bhfuil tú in ann abairtí iomlána a scríobh i nGaeilge as do stuaim féin.

na l

Tosaíonn an phunann i gceart sa dara bliain. Ba chóir duit machnamh a dhéanamh ar gach píosa oibre sa phunann. Má dhéanann tú seo le linn an dara bliain agus an tríú bliain beidh an tasc seo thar a bheith éasca. Ba chóir duit an chéad agus an dara dréacht den obair a choimeád le chéile sa phunann. Tugann sé seo deis duit do chuid earráidí pearsanta a aithint (toradh foghlama 2.2). Don tasc seo beidh ort trí rud a roghnú ón bpunann don MRB (toradh foghlama 3.3). Ba chóir nóta machnamhach Is iad seo na trí phíosa oibre atá de dhíth don MRB 1: a chur le gach píosa a úsáideann tú do 1 Rud scríofa faoi théacs litríochta ón gcúrsa MRB 1.

at io

Leideanna don tasc seo

2 Píosa fuaime (leFoinse: do ghuthNCCA féin) nó píosa

físe le fuaim (agus tusa ag labhairt ar an bhfíseán) 3 Píosa amháin eile (tá glanrogha agat maidir leis

• Mar aon le gach ábhar eile tá sé an tríú rud) tábhachtach sa Ghaeilge cleachtadh a dhéanamh. Má dhéanann tú seo tiocfaidh feabhas ar do chuid Gaeilge agus beidh níos lú botún agat. • Ón dara bliain ar aghaidh, ba chóir duit nótaí machnamhacha a choimeád leis an obair sa phunann. (Ná cuir an obair seo ar an méar fhada.) • Déan taifeadadh digiteach díot féin ag labhairt as Gaeilge chomh minic agus is féidir leat. • Is féidir d’obair bhaile a léamh amach os ard agus taifeadadh a dhéanamh de sin. • Coinnigh taifead (blag pearsanta) ar na botúin a dhéanann tú go minic agus déan iarracht iad a sheachaint. Tá gach seans ann go mbeidh ort botúin a cheartú mar cheist sa scrúdú. 1

variable

393

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 393

09/03/2022 09:01

Roghanna don tasc cumarsáideach Ní liosta cuimsitheach é seo ach tugann sé túsphointe duit.

Ire la n

Don tasc seo beidh tú ag caint os comhair do chomhdhaltaí agus do mhúinteora. Tá dhá scil i gceist sa tasc seo: • labhairt • idirghníomhú Is fút atá sé ábhar nó topaic a roghnú don tasc cumarsáideach. Ba chóir go mbeadh suim mhór agat san ábhar a roghnaíonn tú. Déanfar an taighde agus an t-ullmhúchán don tasc seo sa seomra ranga agus gheobhaidh tú tacaíocht agus treoracha ón múinteoir.

MRB 2: an tasc cumarsáideach

om pa ny

Taispeántas Más ceoltóir thú, is féidir leat d’amhrán féin a chanadh anseo agus ansin labhairt faoi. Má tá tú go maith leis na focail fhileata, is féidir dán a scríobh. Cur i láthair Is féidir labhairt anseo faoi stair do cheantair, stair na scoile nó ábhar eile ina gcuireann tú suim. Beidh an taighde an-tábhachtach don rogha seo. Agallamh nó rólimirt (obair bheirte) Beidh an tasc seo níos faide ná trí nóiméad le bheith cinnte go bhfuil seans ag gach dalta labhairt i gceart os comhair an ranga. Is féidir leat gléasadh suas don cheann seo agus ligean ort gur duine cáiliúil thú.

na l

Comhrá Is féidir anailís bheo ón mbéal a dhéanamh ar scannán, dán nó leabhar anseo. Níl tú teoranta do shaothair Ghaeilge. Ní leor achoimre a dhéanamh ar an saothar. Caithfidh an anailís seo a bheith pearsanta.

at io

Leideanna don tasc seo

Roghnaigh ábhar nach bhfuil ródheacair. Labhair i nGaeilge le daoine eile sa rang i rith na bliana. Déan cleachtadh ag caint os ard agus daoine eile ag éisteacht duit. Éist le daoine eile nuair atá siad ag cleachtadh agus tabhair aiseolas dóibh. Ba chóir go mbeadh cúlbhrat agat don chur i láthair (cúpla sleamhnán ar an ríomhaire nó cúpla frapa). Cuireann sé seo leis an gcumarsáid ilmhódach. • Ná bí ag léamh gach rud ó do nótaí don tasc seo, ach bí ag labhairt amach. • Déan iarracht a bheith ag féachaint ar an lucht éisteachta agus tú ag labhairt leo.

• • • • •

Stór focal don MRB

Nathanna machnamhacha

Féach ar lch 240–77 (Aonad 7) le tuilleadh cabhair leis an MRB 2 a fháil.

D’fhoghlaim mé go leor ó na ceartúcháin.

I learned a lot from the corrections.

Le gach tasc tá an dara dréacht antábhachtach.

With every task the second draft is important.

Ní maith liom/Is maith liom a bheith ag caint os comhair an ranga.

I do not like/I like talking in front of the class.

Don tasc cumarsáide rinne mé go leor cleachtaidh sa bhaile.

For the communicative task I did a lot of practice at home.

394

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 394

09/03/2022 09:01

You must practise with other people to improve your ability to speak.

Is féidir cumarsáid mhaith a dhéanamh gan na mionrialacha gramadaí.

You can communicate well without the small/minor grammar rules.

Aontaím anois go huile leis an seanfhocal ‘Cleachtadh a dhéanann máistreacht’.

I now totally agree with the proverb ‘Practice makes perfect’.

Ní féidir obair mhaith a dhéanamh agus tú faoi dheifir.

You cannot do good work if you are rushing.

Táim níos fearr ag caint os comhair an ranga má bhogaim timpeall.

I speak better in front of the class if I move about.

Caithfidh tú plean a dhéanamh agus tá ort dul trí na céimeanna difriúla sa phlean do MRB 2.

You must make a plan and go through the steps of the plan for CBA 2.

Caithfidh tú cleachtadh a dhéanamh le daoine eile chun feabhsú leis an teanga labhartha.

om pa ny

Ire la n

The think the library is better than the internet for research.

Measúnú

Ceapaim go bhfuil an leabharlann níos fearr ná an t-idirlíon le haghaidh an taighde.

Tá an fhoghlaim chéimneach i gceist nuair atá tú ag foghlaim teanga.

You learn a language bit by bit.

Measaim/Sílim/Ceapaim...

Nathanna chun do thuairim phearsanta a nochtadh

My opinion about it is that...

Mar sin féin...

But with that said...

at io

na l

Is é mo thuairim/bharúil faoi ná go bhfuil... Agus os a choinne sin...

And on the other hand... I know that...

Ach ar feadh m’eolais...

But as far as I know...

Deirtear go bhfuil...

It is said that...

Déarfainn féin...

I would say myself...

Mholfainn duit...

I would recommend to you...

Bheinn amhrasach faoi.

I would be doubtful about it.

Ghlacfainn leis sin.

I would accept that.

Tá a fhios agam go bhfuil...

D’fhanfainn go hiomlán amach as sin.

I think...

I would stay completely away from it.

Táim idir dhá chomhairle faoi.

I’m in two minds about it.

Ní raibh an dara rogha agam.

I didn’t have a second option.

Is iomaí cúis a bhaineann leis sin.

There are many reasons for that.

Aontaím leis sin go huile is go hiomlán.

I totally agree with that.

Mar aon leis sin/Anuas air sin...

As well as that...

Ach fós féin...

But still...

Caithfear a rá/a admháil...

One has to say/admit...

Mar is eol do chách...

As everybody knows... 395

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 395

09/03/2022 09:01

An chluastuiscint

Súil siar ar na ceistfhocail Tá./Níl. Bhí./Ní raibh. Chonaic./Ní fhaca. Cheannaigh./Níor cheannaigh. Ba mhaith./Níor mhaith.

Luaigh... Ainmnigh... Breac síos... Scríobh síos... Roghnaigh...

Ba chóir na ceisteanna Go minic is féidir na cinn seo a fhreagairt seo a fhreagairt le le cúpla focal. habairt iomlán.

na l

Freagair na ceisteanna seo leis an mbriathar san aimsir cheart.

Cathain? Cén fáth? Conas? Cén chaoi? Cad/Céard? Cé mhéad? Cá raibh?

Treoracha

An bhfuil? An raibh? An bhfaca? Ar cheannaigh? Ar mhaith?

Ceisteanna oscailte

om pa ny

Ceisteanna dúnta

Ire la n

Ná freagair na ceisteanna sa chéad phearsa sa chluastuiscint. Bí cúramach agus tú ag litriú logainmneacha. Seachain na litreacha k, v, x agus z den chuid is mó maidir leis an litriú. Níl ort na huimhreacha a litriú sa chluastuiscint. Is féidir na figiúirí a úsáid. Thar aon rud eile, bí cinnte go bhfuil na ceistfhocail ar eolas agat. Tá seans ann go mbeidh ort do thuairim a nochtadh faoi rud éigin sa chluastuiscint.

• • • • • •

Leideanna ginearálta

Seicliosta don chluastuiscint

at io

An bhfuil na rudaí seo ar eolas agat?

• Laethanta na seachtaine (Dé Luain, Dé Máirt, srl.) • Míonna na bliana (Eanáir, Feabhra, Márta, srl.) • Na ceithre shéasúr (an samhradh, an geimhreadh, an t-earrach, an fómhar) • Baill an teaghlaigh (máthair, deartháir, iníon, daideo, srl.) • Seomra an tí (an chistin, an leithreas, an seomra leapa, an seomra suí, srl.) • Na hábhair scoile (an Ghaeilge, an stair, an eolaíocht, an Fhraincis, srl.) • Na ceithre chúige in Éirinn (Cúige Chonnacht, Cúige Mumhan, Cúige Laighean, Cúige Uladh) • Tíortha móra timpeall an domhain (an Fhrainc, an Astráil, Meiriceá, srl.) • Contaetha na hÉireann (An Clár, Maigh Eo, Port Láirge, Loch Garman, srl.) • An clog (ceathrú chun, leathuair tar éis, srl.) Leid: Scríobh na figiúirí sa chás seo. • Na huimhreacha pearsanta (duine amháin, beirt, triúr, ceathrar, srl.) • Na horduimhreacha ar an bhféilire (an 21ú lá de mhí Feabhra, srl.) • Gairmeacha beatha (múinteoir, dochtúir, cuntasóir, meicneoir, feirmeoir, srl.) • Stór focal a bhaineann leis an teicneolaíocht (ríomhaire, fón póca, scáileán, srl.)

396

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 396

09/03/2022 09:01

Na briathra

cheannaigh

d’ól

d’fhág

Aimsir chaite (muid/sinn)

cheannaíomar

d’ólamar

d’fhágamar

Aimsir láithreach

imrím

imrímid

imríonn Seán bailíonn siad

brisfidh

tosóidh

brisfimid

tosóimid

Aimsir fháistineach (muid/sinn)

glanfaimid ní/níor an/ar nach/nár

baileoidh Leid: an chlib = idh. baileoimid

An fhoirm dhiúltach An fhoirm cheisteach ? ✕ An cheist dhiúltach

bhailíomar

Aimsir fháistineach glanfaidh

om pa ny

Cogar From I to we, add -id.

bhailigh

Ire la n

Aimsir chaite (an túslitir)

Bí cinnte go bhfuil tú compordach leis na briathra Gaeilge sna haimsirí éagsúla, san fhoirm dhiúltach agus san fhoirm cheisteach. Is iad an sé mór na briathra is deacra. Caithfear am faoi leith a chaitheamh orthu le bheith cinnte go bhfuil siad ar eolas agat.

Measúnú

Cúrsaí gramadaí sa scrúdú deiridh

na l

Na huimhreacha sa Ghaeilge

at io

Ná déan dearmad go bhfuil uimhreacha pearsanta faoi leith sa Ghaeilge (duine, beirt, triúr, srl.). Bí cinnte freisin go bhfuil na hainmfhocail a bhíonn neamhrialta le huimhreacha (bliain, ceann, uair, seachtain, srl.) ar eolas agat. Caithfidh tú tionchar na n-uimhreacha ar an ainmfhocal a thuiscint freisin: • aon, an chéad agus beirt – séimhiú ar b, c, f, g, m, p • dhá, trí, ceithre, cúig, sé – séimhiú ar b, c, d, f, g, m, p, s, t • seacht, ocht, naoi, deich – urú: mb, gc, nd, bhf, ng, bp, dt nó n- roimh ghuta • gach orduimhir seachas an chéad – h roimh ghuta (an dara huair, an tríú háit, srl.) Achoimre bheag ar na huimhreacha le foghlaim de ghlanmheabhar: • Ar an dara lá, chonaic mé beirt chairde ar dhá bhus dhifriúla ag a dó a chlog. • An an gceathrú lá, chonaic mé ceathrar cairde ar cheithre bhus dhifriúla ag a ceathair a chlog.

Na réamhfhocail Ní féidir Gaeilge chruinn a scríobh mura bhfuil smacht agat ar na réamhfhocail. • Cuireann an chuid is mó de na réamhfhocail séimhiú ar an ainmfhocal. • Réamhfhocal + an = urú (ar an mbord, as an gcófra, tríd an bhfuinneog, thar an ngeata, chuig an bpictiúrlann) • Réamhfhocal + na = h roimh ghuta (trí na háiseanna, srl.) 397

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 397

09/03/2022 09:01

Léamhthuiscint

Ire la n

Beidh an téacs ar an bpáipéar nua bunaithe ar théacs ilmhódach (multimodal texts). Mar sin, is féidir go mbeidh ceisteanna bunaithe ar phictiúir nó ar chairteacha mar aon leis an léamhthuiscint traidisiúnta. Mar gheall air sin, tá seans ann go mbeidh ceisteanna mar seo le déanamh agat ar an bpáipéar.

Sainmhíniú ar an téacs ilmhódach

Leideanna ginearálta

Léigh an cheist ar fad agus aibhsigh na focail is tábhachtaí inti. Téigh siar ar na ceistfhocail (cathain, cén fáth, conas, cad, cé mhéad, srl.). Freagair na ceisteanna le habairtí iomlána, ach amháin mar deir siad ainmnigh, luaigh nó breac síos. Má tá dhá phointe eolais ag teastáil, tabhair dhá phointe agus ná tabhair trí phointe.

at io

• • • •

na l

om pa ny

• Bí cinnte go bhfuil tú in ann na rudaí seo a aithint sa Ghaeilge: — briathra (san aimsir chaite, san aimsir láithreach, san aimsir fháistineach, sa mhodh coinníollach) — an saorbhriathar — na huimhreacha éagsúla (bunuimhreacha, orduimhreacha, uimhreacha pearsanta) — na réamhfhocail (go, ar an, leis an, sa, de na, ó na, srl.) — an aidiacht shealbhach (mo, do, a, ár, bhur) • Seans go mbeidh ort abairtí a scríobh faoi phictiúr de sheomra ranga, de sheomra leapa, de pháirc an phobail, srl. Mar sin, déan cinnte go bhfuil an stór focal le haghaidh na rudaí seo ar eolas agat. (Bain úsáid as an bhfoclóir ar lch 400 mar threoir anseo.) • Tá seans ann go mbeidh ort ceisteanna (cad, conas, cathain, srl.) a chruthú bunaithe ar an eolas ón téacs freisin. • Tá seans ann go mbeidh ort freagairt a scríobh bunaithe ar ábhar dílis (is é sin alt a scríobh duine éigin sa Ghaeilge – ní aistriúchán é) ar an bpáipéar. Ba chóir duit an fhreagairt (response) seo a scríobh sa chéad phearsa (mé/mise).

• Scríobh na freagraí sa tríú pearsa (sé, sí, siad).

• Má tá bosca ann don ransú smaointe, breac síos tuairimí ansin sula dtosaíonn tú ar na freagraí.

398

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 398

09/03/2022 09:01

Ire la n

• Bí cinnte go bhfuil tú in ann blag nó cuntas faoi phictiúr a scríobh nó cur síos a dhéanamh san aimsir chaite ar eachtraí. • Tá gach seans ann go mbeidh ort píosa scríofa a cheartú. Beidh botúin sa chéad dréacht den script ar an bpáipéar agus beidh ort an dara dréacht a scríobh. • Seans go mbeidh ort do thuairimí a nochtadh faoi phictiúr nó faoi ábhar éigin ón nuacht. Déan cinnte go bhfuil tú an-láidir ag scríobh sa chéad phearsa (mé, dom, liom, orm, uaim, srl.).

Leideanna ginearálta

Measúnú

Scríbhneoireacht

Is féidir tús ginearálta a scríobh go minic sa ríomhphost. Mar aon leis an tús, is féidir críoch ghinearálta a scríobh sa ríomhphost. Déan cinnte go bhfuil na focail a bhaineann leis na mothúcháin ar eolas agat (brón, áthas, fearg, srl.). Bí cinnte go bhfuil go leor briathra ar eolas agat sna haimsirí éagsúla (chuaigh mé/téim/rachaidh mé, srl.). Téigh trí na haonaid éagsúla sa téacsleabhar agus tríd an bhfoclóir le bheith cinnte go bhfuil an stór focal a bhaineann leis na háiteanna difriúla (an scoil, an ceantar, an teach, srl.) ar eolas agat. Sampla: Is mise mé féin, cé thusa? • Tá sé an-tábhachtach go bhfuil tú féin i gcroílár na bhfreagraí agus tú ag scríobh. 1 Bhain mé an-sult as an lá sin. 2 Chuir an eachtra sin áthas/brón/fearg orm. Féach ar lgh 382–91 agus gheobhaidh tú 3 Ní raibh aon fhreagra agam ag an am. cur síos iomlán ar an scríbhneoireacht. 4 Thug siad an t-airgead/an ticéad dom. 5 Táim/Bhí mé i mo chodladh/shuí/luí/sheasamh/chónaí. 6 D’éirigh liom/Theip orm. 7 Is maith liom/Taitníonn X liom/Réitíonn an t-ábhar sin liom. 8 Cheap mé go raibh siad ag caint/ag magadh fúm. 9 Baineadh geit asam/Baineadh tuisle asam. 10 Tá orm/Caithfidh mé/B’éigean dom imeacht anois. 11 Theastaigh uaim/Teastaíonn uaim.

at io

na l

om pa ny

• • • • •

399

12 Croi 2 Aonad Measunu 12 CL.indd 399

09/03/2022 09:01

Ire la n

Foclóir Gaeilge–Béarla Conas foclóir a úsáid

Tá an chomhairle seo bunaithe ar an bhfoclóir ar teanglann.ie.

at io

na l

om pa ny

book1, s. 1 a Leabhar m. F: He talks like a book, cuireann sé culaith ghaisce ar a chuid cainte. To speak by the book, urra a chur le do chuid cainte. Class book, leabhar scoile. Reward book, duaisleabhar. S.a. TOKEN 2 (c). b (Of opera) Leabhróg f. c (Bible) He swore on the book, thug sé mionn an leabhair. d Adm: Blue book, Tuarascáil f Parlaiminte. 2 a Account book, leabhar cuntais. Bank-book, leabhar bainc. S.a. DAY-BOOK, NOTE-BOOK, PASS-BOOK. To keep the books of a shop, cuntais siopa a choinneáil. I am in his good books, tá dáimh aige liom, tá sé mór liom. I am in his bad books, tá fiamh aige liom, tá an cat crochta romham aige. He was brought to book for it, tugadh air cuntas a thabhairt ann. b Ship’s books, irisleabhair loinge. c Exercise-book, leabhar cleachta. d (Turf) Leabhar geall. To make a book, leabhar geall a dhéanamh. F: That just suits my book, sin go díreach an rud a oireann dom. e Savingsbank book, leabhar taiscbhainc. Book of tickets, leabhar ticéad. Mil: (Soldier’s) small book, leabhairín m. f The telephone book, an leabhar teileafóin. 3 Book of needles, cás m snáthaidí.

Foinse: teanglann.ie

Feicfidh tú roinnt giorrúchán (abbreviations) san fhoclóir. Seo duit míniú ar chuid de na giorrúcháin. masculine noun

n.pl. nó g.pl.

plural noun

adjective

f.**

feminine noun

verb

comp.

comparative

m.*

* Is ionann m. agus (fir) san fhoclóir seo. ** Is ionann f. agus (bain) san fhoclóir seo. Masculine

book1, s. 1 a Leabhar m. F: He talks

Bíonn dath glas ar na noda ar teanglann.ie agus is féidir míniú na nod a fheiceáil má chuireann tú an luchóg orthu.

400

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 400

09/03/2022 22:46

Ire la n

Foclóir Gaeilge–Béarla

leabhar1, m. (gs. & npl. -air, gpl. ~). Book. 1. (a)~amhrán, scéalta, staire, song, story-, history-, book. ~ léitheoireachta, scoile, ranga, reading-, school-, class-, book. An chéad, an dara, ~, the first, second, (reading-)book. Tá sé sa tríú ~ ar scoil, he is doing the third book, in the third class, at school. ~ pictiúr, picture-book. ~ tagartha, reference book. ~ don aos óg, juvenile book. Bheith os cionn na ~, to be poring over books, studying. Tá (léann agus) leabhair air, one could write volumes about it; it is a remarkable thing. ~ Aifrinn, Mass-book, missal. ~ iomann, urnaí, hymn-, prayer-, book. L~ na dTráthanna, the Book of Hours. ~ comharthaí, signalbook. ~ foirmlí, formulary. ~ ginealaigh, (i) book of genealogies, (i) stud-book. ~ teileafóin, telephone book. L~ Cheanannais, the Book of Kells. An L~ Gabhála, the Book of Invasions. L~ na hUidhre, the Book of the Dun Cow. S.a. EOIN1. (b) (Of main division of literary work) An chéad ~ den Íliad, the first book of the Iliad. (c) (Of Bible, oath) An ~ a thabhairt (i rud), to swear by the book (to sth.). Tabhair an ~ ann, (you may) take your oath on it. Thug sé lán an leabhair (go), he swore volubly (that). An ~ a chur ar dhuine, to put s.o. on his oath. Tá an ~ orm (gan labhairt air),

om pa ny

Foinse: teanglann.ie

Déan iarracht éisteacht leis an bhfocal i ngach canúint. Ar teanglann.ie, brúigh ar ‘Foghraíocht’. Is féidir na focail a chloisteáil sna trí mhórchanúint.

éist . . .

Cúige Chonnacht

éist . . .

at io

na l

Mura bhfuil tú róchinnte faoi fhoghraíocht an fhocail, is féidir leat canúint a roghnú agus éisteacht leis an bhfoghraíocht.

Cúige Uladh

Cúige Mumhan

Foclóir Gaeilge–Béarla

éist . . .

Aonad 1: An Scoil agus Cúrsaí Oideachais

Nathanna cabhracha (lch 5)

Bhuail mé le Chaith mé Chonaic mé

I met with I spent I saw

Chuaigh mé go dtí D’fhreastail mé ar

I went to I attended

Na hábhair scoile (lch 8) an adhmadóireacht (bain) an Béarla (fir) an ceol (fir) an corpoideachas (fir) an creideamh (fir)/an reiligiún (fir) an ealaín (bain) an eolaíocht (bain) an Fhraincis (bain) an Ghaeilge (bain)

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 401

woodwork English music physical education religion

an Ghearmáinis (bain) an Iodáilis (bain) an mhata(maitic) (bain) an ríomheolaíocht (bain) an Spáinnis (bain)

German Italian math(ematic)s computer science Spanish

art science French Irish

an stair (bain) an teicneolaíocht (bain) an tíos (fir)/eacnamaíocht (bain) bhaile an tíreolaíocht (bain)/an tíreolas (fir)

history technology home economics geography

401

09/03/2022 22:46

Pointí ama a bhaineann leis an lá scoile (lch 10)

corcra dearg donn dubh dúghorm

Éide scoile (lch 15) blús (fir) bríste (fir) bróg (bain) bróga (iol) carbhat (fir) casóg (bain)/bléasar (fir) cóta (fir)

blouse trousers shoe shoes tie blazer coat

glas gorm liath liathchorcra oráiste

geansaí (fir) léine (bain) scairf (bain) sciorta (fir) seaicéad (fir) stoca (fir) stocaí (iol)

Nathanna cabhracha (lch 17) An mbeidh tú ar fáil? Aontaím leis an riail nua Ba mhaith liom bualadh leat

purple red brown black navy

green blue grey mauve orange

white cream pink yellow burgundy

end of the day in the afternoon start of the day

Ire la n

bán bánbhuí bándearg buí burgúnach

deireadh an lae sa tráthnóna/san iarnóin tús an lae

jumper shirt scarf skirt jacket sock socks

Dathanna (lch 14)

lunchtime break time in the morning

om pa ny

am lóin am sosa/an sos ar maidin

Will you be available? Go raibh maith agat as... Thank you for... I agree with the new rule Ní bheidh … róshásta …won’t be too happy I would like to meet you Níl ann ach seafóid! It’s all nonsense!

Codanna den phictiúr (lch 19)

top left top middle top right centre left very centre of the picture

beoshruth (fir) cluasáin (iol) cruinniú (fir) fón (fir) póca forsheomra (fir) fuaim (bain)

livestream headphones meeting mobile phone lobby sound

sa lár ar dheis thíos ar chlé thíos sa lár thíos ar dheis

centre right bottom left bottom centre bottom right

micreafón (fir) óstach (fir) ríomhaire (fir) scáileán (fir) taobh-bharra (fir) teachtaireacht (bain)

microphone host computer screen sidebar message

thuas ar chlé thuas sa lár thuas ar dheis sa lár ar chlé croílár an phictiúir

at io

na l

An scoil ar an néal (lch 24)

Gaelbhratach (lch 26)

to advance/better change karaoke party various activities

is mór an trua é muintir (bain) na háite spriocanna (iol) tionól (fir)

it’s a great pity local people targets assembly

aidhm (bain) an dúshláin banda (fir) láimhe cárta (fir) urraíochta ceann (fir) bliana comórtas (fir) grianghrafadóireachta

aim of the challenge wristband sponsorship card year head photography competition

foirm (bain) iarratais pacáistí (iol) teastas (fir) teastas (fir) óir spleodrach

application form packages certificate gold certificate lively

a chur chun cinn athrú (fir) cóisir (bain) cháirióice imeachtaí (iol) éagsúla

Gaeilge24 (lch 27)

402

Dán: ‘Jeaic ar Scoil’ (lgh 32, 33) anlann (fir) boladh (fir) ceobhrán (fir) brothallach crógacht fás (fir) aon oíche fiosracht (bain) thartmhar gaineamh (fir) gan teorainn

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 402

sauce smell humid mist bravery growth spurt thirsty enquiry sand without limit

muintir (bain) prioc sála (iol) seal (fir) seanchríonna slog uaibhreacht

family prick heels period of time wise swallow pride

09/03/2022 22:46

Aonad 2: Mé Féin, Mo Theaghlach agus Mo Chairde máthair (bain) seanathair (fir) seanmháthair (bain) seantuismitheoir (fir) tuismitheoir (fir) uncail (fir)

mother grandfather grandmother grandparent parent uncle

Míonna na bliana (lch 40) January February March April May June July

Lúnasa (fir)/Mí Lúnasa Meán (fir) Fómhair/ Mí Mheán Fómhair Deireadh (fir) Fómhair/ Mí Dheireadh Fómhair Samhain (bain)/Mí na Samhna Nollaig (bain)/Mí na Nollag

August September October

November December

Eanáir (fir)/Mí Eanáir Feabhra (bain)/Mí Feabhra Márta (fir)/Mí an Mhárta Aibreán (fir)/Mí Aibreáin Bealtaine (bain)/Mí na Bealtaine Meitheamh (fir)/Mí an Mheithimh Iúil (fir)/Mí Iúil

aunt father granddad brother sister granny

Ire la n

aintín (bain) athair (fir) daideo (fir) deartháir (fir) deirfiúr (bain) mamó (bain)

Foclóir Gaeilge–Béarla

Baill an teaghlaigh (lch 40)

one person three people five people seven people nine people eleven people

Gruaig (lch 43) curly straight

Aghaidh Alex (lch 44)

freckles ear forehead eyelashes teeth cheek

at io

bricíní (iol) cluas (bain) éadan (fir) fabhraí (iol) fiacla (iol) leiceann (fir)

na l

catach díreach

beirt (bain) ceathrar (fir) seisear (fir) ochtar (fir) deichniúr (fir) dháréag (fir)

two people four people six people eight people ten people twelve people

maol scothóga (bain)

bald ponytail

liopa (fir) mala (bain) poll (fir) sróine smig (bain) súil (bain) úll (fir) na scornaí

lip eyebrow nostril chin eye Adam’s apple

féasóg (bain) miongháire (fir) spéaclaí (iol)

beard a smile spectacles

duine (fir) amháin triúr (fir) cúigear (fir) seachtar (fir) naonúr (fir) aon duine (fir) dhéag

om pa ny

Na huimhreacha pearsanta (lch 40)

Tomhais cé atá ann (lch 45)

béaldath (fir) croiméal (fir) fáinní (iol) cluasa

lipstick moustache earrings

Gearrscéal: ‘Spás’, Nathanna cabhracha (lgh 52, 54)

ag cur isteach ná amach uirthi ina chíor thuathail ar a s(h)áimhín só ba chóir duit cuireadh iachall uirthi faoi bhois an chait faoi chuing na daoirse faoi ghlas gach rud in ord is in eagar i ndeireadh na feide ní fhéadfadh sí dearmad a dhéanamh rún daingean teacht agus imeacht tháinig na deora léi

annoying her topsy turvy/in chaos content you should she was made/told to under the thumb to be trapped locked all in order out of patience she could not forget firm promise come and go she started to cry

403

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 403

09/03/2022 22:46

Mo chara in Éirinn (lch 60) an-uaigneach ardú (fir) meanman grianghraf (fir) luí (fir) na gréine

very lonely morale booster photograph sunset

mothaím uaim go mór í post (fir) nua seanscoil (bain) suim (bain)

I miss her terribly new job old school interest

go lúcháireach i dteagmháil pacáiste (fir) cúraim

gleefully in contact care package

coinnle (bain) comhartha (fir) cumhacht (bain) na gaoithe d’éalaigh mé dorchadas (fir)

candle coverage/signal power of the wind

Ire la n

ag scairteadh howling físvlag (fir) video blog/vlog glórtheachtaireachtaí (iol) voice messages however attic by the minute

I escaped darkness

om pa ny

got a terrible fright I was lucky things got worse

Oíche stoirme (lch 70) áfach áiléar (fir) aon nóiméad dá ndeachaigh thart baineadh geit uafásach as bhí an t-ádh liom chuaigh cúrsaí in olcas

Mo chara i Nua-Eabhrac (lch 61)

Aonad 3: M’Áit Chónaithe agus Mo Cheantar

na l

garden gnome attic balcony table shed the horizon flowerbed kitchen path tree roof door leaves butterfly garage hall basement

at io

abhaicín (fir) gairdín áiléar (fir) balcóin (bain) bord (fir) bothán (fir) bun (fir) na spéire ceapach (bain) bláthanna cistin (bain) cosán (fir) crann (fir) díon (fir) doras (fir) duilleoga (iol) féileacán (fir) garáiste (fir) halla (fir) íoslach (fir)

lacha (bain) leithreas (fir) lochán (fir) oifig (bain) paitió (fir) pictiúr (fir) plásóg (bain) scamall (fir) seomra (fir) bia seomra folctha seomra leapa seomra suí/suite simléar (fir) an spéir (bain) staighre (fir) taisceadán (fir)

duck toilet pond office patio picture lawn cloud dining room bathroom bedroom sitting room chimney the sky stairs locker

teach (fir) scoite teach leathscoite teach sraithe

detached house semi-detached house terraced house

Teach agus gairdín (lch 78)

Tithe éagsúla (lch 79) árasán (fir) bungaló (fir) carbhán (fir)

apartment bungalow caravan

Troscán an tí (lch 84) bord (fir) caife bord (fir) cois leapa bord (fir) seomra bia caibinéid (iol) comhad cathaoir (bain) sclóine cathaoir (fir) uillinne cófra (fir) cógas cuisneoir (fir) deasc (bain) folcadán (fir) lampa (fir)

coffee table bedside locker dining room table filing cabinets swivel chair armchair medicine cabinet fridge desk bath lamp

leabhragán (fir) leapa (fir) ráille (fir) tuáillí reoiteoir (fir) ruga (fir) scáthán (fir) sconna (fir) cithfholcadáin sorn (fir) teilifíseán (fir) tolg (fir) vardrús (fir)

bookcase bed towel rail freezer rug mirror shower head oven/stove television sofa wardrobe

404

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 404

09/03/2022 22:46

Níl Aon Tinteán Mar Do Thinteán Féin (lch 86) fear dejectedly decorated one wish/longing there is no other choice landed/stepped off high salary

fréamh (bain) péist (bain) péist cabáiste (bain) scamall (fir) sciathán leathair (fir) síol (fir) spideog (bain)

root worm caterpillar cloud bat seed robin

faitíos (fir) faoi ghruaim maisithe mian (bain) amháin níl an dara rogha agat thuirling tuarastal (fir) ard

Ire la n

thinking very welcoming she felt airport she missed after the tears falling faithful/true

Áiseanna an cheantair (lch 91) theatre bicycle route trekking route restaurants cafés youth club sports clubs fitness centre

Dán: ‘Maith Dhom’ (lch 92)

na l

seaside shape fondly faded spark sea

at io

cois mara cumraíocht (bain) go ceanúil in éag loinnir (bain) muir (bain)

leabharlann (bain) linn (bain) snámha páirc (bain) páirc (bain) scátála pictiúrlann (bain) séipéal (fir) tréidlia (fir)

amharclann (bain) bealach (fir) rothar bealach (fir) siúlóireachta bialanna (iol) caiféanna (iol) club (fir) óige clubanna (iol) spóirt ionad (fir) aclaíochta

om pa ny

flowers ladybird bumble bee tree beetle grass butterfly

Rudaí ón aer agus ón talún (lch 87) bláthanna (iol) bóín Dé (bain) bumbóg (bain) crann (fir) cuileog (bain) an féar (fir) féileacán (fir)

Foclóir Gaeilge–Béarla

ag smaoineamh an-fháiltiúil bhraith sí críochfort (fir) d’airigh sí uaithi dár gcionn deora ag sileadh dílis

library swimming pool park skatepark cinema church/chapel vet

néal (fir) scáil (bain) scáileán (fir) scread (bain) scáfar tír (bain) uaigneach

cloud shadow screen frightful shriek land lonely

lonnaithe mana (fir) oidhreacht (bain) reáchtálann Seoirseach

situated motto heritage runs/organises Georgian

forbair lánaimseartha togra (fir) trasteorainn

develop full-time project cross-border

drong (bain) de chúigear scátálaithe ealaín (bain) uirbeach lanna (bain) rollála scátálaí (fir) ag titim

a gang of five skateboarders urban art rollerblades skateboarder falling

Áras Chrónáin, Ionad Cultúir (lch 96) live crib welcome with open arms west cultural centre fluent

beithilín (fir) beo fáilte agus fiche iarthar (fir) ionad cultúir (fir) líofa

An raon rothar (lch 99)

ag eascairt aistear (fir) ciliméadar (fir) cruthaigh

arising journey kilometre create

An pháirc scátála (lch 104) bróga (bain) reatha clár (fir) scátála ar díol clogad (fir) dearg faighte cosc (fir) ar chlárscátáil

trainers/runners skateboards for sale red helmet acquired no skateboarding

405

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 405

09/03/2022 22:46

Codanna an rothair (lch 106) bonn (fir) rotha ciseán (fir) coscán (fir)/na coscáin (iol) diallait (bain) giaranna (iol) iomprán (fir)

tyre basket brake/brakes saddle gears carrier

roth (fir) slabhra (fir) solas (fir) spóca (fir)/spócaí (iol) trasnán (fir) troitheán (fir)

wheel chain lamp/light spoke/spokes crossbar pedal

stable beehive park/field stable pen coop or yard burrow mountains pond kennel pigsty park/field

Ire la n

stábla (fir) coirceog (bain) páirc (bain)/gort (fir) stábla (fir) pionna (fir) cúb (bain) nó clós (fir) poll (fir) coinín sléibhte (iol) lochán (bain) cró (fir) madra cró (fir) muice páirc (bain)/gort (fir)

ag grágaíl ag dordán ag géimneach ag seitreach ag méileach ag fógairt an lae ag díoscán ag méileach ag vácarnach ag tafann ag gnúsachtach ag búireach

braying buzzing mooing neighing bleating crowing squeaking bleating quacking barking grunting bellowing

donkey bee cow horse sheep cock rabbit goat duck dog pig bull

om pa ny

asal (fir) beach (bain) bó (bain) capall (fir) caora (bain) coileach (fir) coinín (fir) gabhar (fir) lacha (bain) madra (fir) muc (bain) tarbh (fir)

Ainmhithe na feirme (lch 110)

Ceisteanna scrúdaithe samplacha (lgh 112, 113)

go luath Nach bhfuil an t-ádh ort! Rachaidh mé Scrios mé an aip Seol téacs chugam Sin an scéala is fearr a chuala mé le seachtain! Tá/Níl aithne agam air Tá sé ar intinn agam … a cheannach Tá sé ar intinn agam dul chuig...

Will you come? Would you like…? I would like I will be leaving at... I will be available I was busy with school affairs I will meet you I will buy

na l

An dtiocfaidh tú? Ar mhaith leat…? Ba mhaith liom Beidh mé ag fágail ag... Beidh mé ar fáil Bhí mé gafa le cúrsaí scoile Buailfidh mé leat Ceannóidh mé

I intend on going to...

at io

Go raibh míle maith agat Thanks a thousand for as an ríomhphost the email

early Aren’t you lucky! I will go I deleted the app Send me a text That’s the best news I have heard all week! I do/don’t know him I intend on buying...

Aonad 4: Caitheamh Aimsire agus an Teicneolaíocht

An fón póca (lch 118)

aimsir (bain) aipmhargadh (fir) baile (fir) ceamara (fir) ceol (fir) clog (fir) féilire (fir) féinín (fir) físeán (fir) glórphost (fir) grianghraif (iol) idirlíon (fir) leabhair (iol)

weather app store home camera music clock calendar selfie video voicemail photos internet books

léarscáileanna (iol) nótaí (iol) nuacht (bain) podchraoltaí (iol) ríomhphost (fir) scáileán (fir) sláinte (bain) socruithe (iol) sparán (fir) téacsteachtaireachtaí (iol) teagmhálaithe (iol) teilifís (fir)

maps notes news podcasts email screen health settings wallet text messages contacts television

406

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 406

09/03/2022 22:46

(lch 120)

fitness centre/gym boxing gloves tennis leotard tennis ball swimming pool shin guards golf sticks/clubs riding playing pitch/sports ground rugby pitch Gaelic football tennis racquet dancing tights rugby swimming sunglasses stable studio tees weightlifting towel suncream

Ire la n

ionad (fir) aclaíochta lámhainní (iol) dornálaíochta leadóg (bain) léatar (fir) liathróid (bain) leadóige linn (bain) snámha loirgneáin (iol) maidí (iol) gailf marcaíocht (bain) páirc (bain) imeartha páirc (bain) rugbaí peil (bain) Ghaelach raicéad (fir) leadóige rince (fir) riteoga (bain) rugbaí (fir) snámh (fir) spéaclaí (iol) gréine stábla (fir) stiúideo (fir) tíonna (iol) tógáil mheáchan (fir) tuáille (fir) uachtar (fir) gréine

hair bobble basketball shorts shorts jodhpurs/riding breeches tennis shoes football boots runners/trainers cap swimming cap basketball helmet gum shield boxing ring basketball court tennis court swimsuit golf course saddle boxing hand wraps riding whip/crop golf football jersey sports jersey goggles

Foclóir Gaeilge–Béarla

baibín (fir) bríste (fir) cispheile bríste (fir) gearr bríste (fir) marcaíochta bróga (iol) leadóige bróga (iol) peile bróga (iol) reatha caipín (fir) caipín (fir) snámha cispheil (bain) clogad (fir) cosaint (fir) fiacla cró (fir) dornálaíochta cúirt (bain) chispheile cúirt (bain) leadóige culaith (bain) shnámha cúrsa (fir) gailf diallait (bain) dornálaíocht (bain) fáisceáin (iol) láimhe fuip (fir) mharcaíochta galf (fir) geansaí (fir) peile geansaí (fir) spóirt gloiní (iol) snámha

om pa ny

Spóirt éagsúla

Ag traenáil san ionad aclaíochta (lch 122)

mata (fir) aclaíochta suí (fir) aniar téad (bain) scipeála tromán (fir) lúith

bench press barbell squat punch bag

na l

ardú (fir) ó bhinse barra (fir) meáchan gróigeadh (fir) mála (fir) dórnála

gym mat sit-up skipping rope dumb-bell

Club Leabhar (lch 125)

aim a lot of emphasis huge twist both sides translated the difficulties challenge

at io

aidhm (bain) an-bhéim (bain) casadh (fir) ollmhór an dá thaobh d’aistrigh na deacrachtaí (iol) dúshlán (fir)

namhaid (fir) rún (fir) shocraigh mé ar spáslong (bain) lastais uair (bain) sa mhí úrscéal (fir) úrscéal (fir) ficsin eolaíochta

enemy secret I decided cargo spaceship once a month novel science fiction novel

Cúrsaí faisin agus smididh (lch 128)

ábhar (fir) ag brabhsáil ar an drochuair ardú (fir) fabhraí ball (fir) éadaigh balsam (fir) béil barra (fir) giortacha béaldath (fir) buataisí (iol) troma téagartha deis (bain) ealaíontóirí (fir) smididh

material browsing unfortunately lash lift item of clothing lip balm cropped tops lipstick sturdy heavy boots chance make-up artists

feistis (iol) gléasta suas ionraic lánfhada léirmheasanna (iol) rialta neodrach réaltaí (iol) móra spreagadh (fir) táirge (fir) smididh t-léine (bain) bheag

outfits dressed up honest full-length regular reviews neutral big stars inspiration make-up product small t-shirt

407

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 407

09/03/2022 22:46

(lch 130) classical music dance music disco music hip hop music indie music heavy metal music soul music techno music folk music I adore I am not that mad about

ceol (fir) traidisiúnta ceol (fir) tuaithe fuaimrianta (iol) na gormacha (iol) popcheol (fir) comhaimseartha punc-cheol (fir) rac-cheol (fir) rapcheol (fir) snagcheol (fir) táim an-tógtha le níl suim dá laghad agam i/in/sna

traditional music country music soundtracks the blues modern pop music punk rock music rap music jazz I am mad about I’ve no interest at all in

Féile na Gealaí (lch 131) díolta amach nualaíoch ticéid (iol) lae príomhaidhm (bain)

Dán: ‘Stadeolaíocht’ (lch 132) am theacht an bhus ar ardú cnaipe (fir)

bus arrival time raising button

bunscoil (bain) leas-phríomhoide (fir) leathphraghas (fir) mionmhargadh (fir)

primary school deputy principal half price mini-mart

ar bhonn (fir) rialta bac (fir) an fhianaise (bain) muinín (bain)

on a regular basis block the evidence trust

sold out innovative day tickets main aim

great demand on the scene modern gradually

om pa ny

an-tóir (bain) ar an bhfód comhaimseartha de réir a chéile

ceol (fir) clasaiceach ceol (fir) damhsa ceol (fir) dioscó ceol (fir) hip-hap ceol (fir) indie ceol (fir) miotal trom ceol (fir) soul ceol (fir) teicneo ceol (fir) tíre is aoibhinn liom nílim róthógtha le

Ire la n

Ceol

guthán (fir) thar bráid

phone past

seanfhear (fir) seanmháthair (bain) sráidbhaile (fir) téacsleabhar (fir)

old man grandmother village textbook

rioscaí (iol) féideartha seoltóir (fir) smacht (fir)

potential risks sender control

at io

na l

Sábháilteacht ar líne (lch 138)

An comhfhocal sa Ghaeilge (lch 135)

Aipeanna ar na meáin shóisialta (lch 144)

aip (bain) ghrianghrafadóireachta aip (bain) mhicreabhlagála aip (bain) roinnte físeán beolbheachtú (bain) beoshruthú dísréad (fir) fotheideal (fir) gearrthóga (iol)

photo app microblog app video sharing app lip-synching live streaming duet caption/subtitle clips

Seomra taifeadta (lch 145)

ceamara (fir) cóirigh comhoibrigh cruthaigh dear fógair fón (fir) póca gléas (fir) cinn íoslódáil micreafón (fir)

camera style cooperate create design announce mobile phone headset download microphone

GIF beo giolc (fir) greamáin (iol) grianghraif (iol) shealadacha léarscáileanna (iol) Snap liosta (fir) dlúthchairde snáithe (fir) teachtaireacht (bain) dhíreach pléigh ríomhaire (fir) glúine scáthán (fir) lánfhada solas (fir) fáinneach spreag tacaigh le taifead tríchosach (fir) uaslódáil urraigh

animated GIF tweet stickers expiring photos Snap maps buddy list thread direct message

discuss laptop full-length mirror ring light inspire support record tripod upload sponsor

408

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 408

09/03/2022 22:46

Saol an tionchaire (lch 146) gearrthóg (bain) grianghraf (fir) grianghrafadóir (fir) ióga (fir) leantóirí (iol) spraíúil táirgí (iol) táirgí (iol) nua cúram cnis thug mé faoi deara

clip photograph photographer yoga followers fun produce new skincare products I noticed

a chur chun cinn aoi (fir) céim (bain) comhordaitheoir (fir) meán sóisialta comhordaitheoir (fir) óige

promote guest degree social media coordinator youth coordinator

go lánaimseartha iarchéim (bain) ó am go chéile sraith (bain)

full-time postgraduate degree from time to time series

Gaeilge (bain) líofa mórán pleananna níl aon rud ar siúl agam oibrí (fir) crua scileanna (iol) cumarsáide tabhair leat... táim ag iarraidh táim ag tnúth go mór leis taithí (bain) oibre taitníonn ... go mór liom tá sé ar intinn agam

do you have to do…? would you like? I enjoy chatty friendly degree cooperation creative diligent organised energetic

na l

an bhfuil … le déanamh agat? ar mhaith leat? bainim taitneamh as cainteach cairdiúil céim (bain) comhoibriú (fir) cruthaitheach díograiseach eagraithe fuinniúil

Ire la n

om pa ny

Ceisteanna scrúdaithe samplacha (lgh 148, 149)

Láithreoirí TG4 (lch 147)

hectic huge support menu live stream fashion brand discount code burnt very grateful/indebted photo shoot

Foclóir Gaeilge–Béarla

an-ghnóthach an-tacaíocht (fir) biachlár (fir) beoshruth (fir) branda (fir) faisin cód (fir) lascaine dóite fíorbhuíoch fótaisheisiún (fir)

fluent Irish a lot of plans I’ve nothing going on a hard worker communicative skills bring ... with you I want to I am really looking forward to it work experience I really like... I intend to

Dráma: Gleann Álainn

at io

Na mothúcháin sa dráma (lch 177)

áthas (fir) gladness bród (fir) pride brón (fir) sadness Bhí [mothúchan] orm nuair a léigh mé an chuid seo den dráma. Bhuail an [mothúchán] mé ag an bpointe seo. Chuir an eachtra seo/cuid seo den dráma [mothúchán] orm. Is féidir liom ionnanú leis an gcarachtar seo mar...

eagla (bain) fear fearg (bain) anger giodamach giddy I was [emotion] when I read this part of the play. At this point the [emotion] hit me. This event/part of the play made me feel [emotion]. I can relate to this character because...

Aonad 5: Poist agus Cúrsaí Oibre

Obair in áiteanna éagsúla (lch 183) aibhsitheoir (fir) bara (fir) rotha bioróir (fir) bothán (fir) cóipleabhar (fir) folúsghlantóir (fir) lomaire (fir) miasniteoir (fir) peann (fir) luaidhe

highlighter wheelbarrow pencil sharpener/parer shed copybook hoover/vacuum cleaner mower dishwasher pencil

píopa (fir) uisce ráca (fir) rialóir (fir) sconna (fir) scriosán (fir) scuab (bain) sluasaid (bain) na soithí (iol) tuáille (fir) gréithe

water pipe rake ruler tap eraser brush shovel the dishes tea towel

409

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 409

09/03/2022 22:46

Poist dhifriúla (lch 184) nurse baker blogger cook sports coach accountant farmer shop assistant

iriseoir (fir) leabharlannaí (fir) láithreoir (fir) múinteoir (fir) tiománaí (fir) bus tógálaí (fir) tréidlia (fir)

journalist librarian presenter teacher bus driver builder vet

ag coinneáil cuntas ag cócaireacht ag bailiú eolais don nuacht ag déanamh cácaí ag obair ar an bhfeirm ag obair le daltaí scoile

keeping accounts cooking collecting information for the news baking cakes working on the farm working with school pupils working with different teams

ag obair le hainmhithe ag obair le hothair ag obair sa leabharlann ag obair san ollmhargadh ag obair sa stiúideo ag scríobh scéalta ar an ríomhaire ag tiomáint bus ag tógáil tithe

working with animals working with patients working in a library working in a supermarket working in a studio writing stories on the computer driving a bus building houses

Ire la n

om pa ny

ag obair le foirne difriúla

altra (fir) báicéir (fir) blagálaí (fir) cócaire (fir) cóitseálaí (fir) spóirt cuntasóir (fir) feirmeoir (fir) freastalaí (fir) siopa

An post is ansa liom ar domhan (lch 188) great interest lively brands affairs of life professional

Gearrscannán: Asal (lch 192) donkey boat right people

na l

asal (fir) bád (fir) ceart lucht (fir)

imreoir (fir) rugbaí páirc (bain) imeartha sinsir (iol) vlagálaí (fir) vlaganna (iol)

an-suim (bain) beomhar brandaí (iol) cúrsaí (iol) an tsaoil go gairmiúil

mara (muir) (bain) ocras (fir) pota (fir) ronnach (fir)

rugby player playing field/pitch ancestors vlogger vlogs sea hunger pot mackerel

pocket money team/staff members shop assistant good mood goods waitress/server

airgead (fir) póca na baill (iol) foirne cúntóir (fir) siopa dea-spion (fir) earraí (iol) freastalaí (fir)

at io

Poist pháirtaimseartha do dhéagóirí (lch 196) fáilteoir (fir) feighlí (fir) leanaí go páirtaimseartha i dtaisce in aghaidh na huaire in aghaidh an chúrsa

greeter babysitter part-time deposit per hour for the course

iarrthóir (fir) taom (fir) croí téachtán (fir) inchinne

candidate heart attack blood clot in the brain

Nuacht Mhall arís (lch 197)

ag caoineadh daonnacht (bain) feidhmíocht (bain) foscadh (fir)

mourning humanity performance shelter

Poist éagsúla i saol na Gaeilge (lch 199) ag tacú le ag teagasc áiseanna (iol) foghlama drogall (fir) físiriseoir (fir)

supporting teaching learning facilities reluctance video journalist

foireann (bain) acadúil i gcomhluadar in eagar teicneolaí (fir) oideachais tuairisceoir (fir)

academic team in the company of edit education technologist reporter

410

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 410

09/03/2022 22:46

Aonad 6: Laethanta Saoire agus Taisteal

Ag ullmhú don aerfort (lch 208)

pulling the wool over Liam’s eyes that annoyed him the family succeeded as a surprise present there wasn’t a peep out of him

Feistis aerfoirt (lch 210) travelling cotton blinded by street style

luiteoga (iol) mála (fir) beilte saoire (bain) an mhála droma sínteach

An gníomhaire taistil (lch 211)

na l

will you send us more information? the trip we’d like to spend a fortnight there we’d like to go to… we’d like to stay in… brochure hello!

at io

an seolfaidh tú níos mó eolais chugainn? an turas (fir) ba mhaith linn coicís a chaitheamh ann ba mhaith linn dul go… ba mhaith linn fanacht… bróisiúr (fir) Dia duit!

om pa ny

an dallamullóg a chur ar Liam chuir sé sin leadrán air d’éirigh go maith leis an teaghlach mar bhronntanas gan choinne ní raibh gíog ná míog as ag taisteal cadás (fir) dallta ag i stíl sráide

Be careful of horses in this area Schoolchildren are crossing here Turn left Turn right There is a 30-kilometre speed limit here There is a 50-kilometre speed limit here There is a 80-kilometre speed limit here No left turn No entry Roadworks ahead Roundabout ahead Go straight ahead

Ire la n

Bí cúramach faoi chapaill sa cheantar seo Bíonn páistí scoile ag trasnú anseo Cas ar chlé Cas ar dheis Is limistéar 30 ciliméadar é seo Is limistéar 50 ciliméadar é seo Is limistéar 80 ciliméadar é seo Ná cas ar chlé Níl cead teacht isteach Tá daoine ag obair romhat Tá timpeallán romhat Téigh ar aghaidh

Foclóir Gaeilge–Béarla

Na treoracha agus na huimhreacha móra (lch 207)

Dia is Muire duit! fadhb ar bith is é … an costas na heitiltí (iol) níl sé an-chostasach smaoineoidh mé air tá an eitilt an-fhada tá sé róchostasach tá tú an-chabhrach

leggings bumbag backpacking holiday stretchy

hello! no problem it costs… the flights it isn’t too expensive I’ll think about it the flight is very long it’s too expensive you’re very helpful

Turas ar eitleán (lch 214)

aeróstach (fir) bolg (fir) an eitleáin cliatháin (iol) cró (fir) an phíolóta idirchum (fir)

flight attendant body of the plane/fuselage wings cockpit intercom

píolóta (fir) pasáiste (fir) rialtáin (iol) smailc (bain) tuirlingt (bain)

pilot passage controls snack landing

An pháirc shiamsaíochta (lch 216) bean (bain) feasa halla (fir) na scáthán na luascáin (iol) na tuairteáin (iol) preabchaisleán (fir)

fortune teller hall of mirrors the swings bumper cars bouncy castle

roithleagán (fir) ró rollchóstóir (fir) roth (fir) Ferris sleamhnán (fir) uisce traein (bain) na dtaibhsí

carousel/merry-go-round rollercoaster Ferris wheel water slide ghost train

Na ceisteanna (lch 217) Cathain/Cén t-am a bheidh an bus ag imeacht? Cá mbeidh tú ag fanacht? Cé eile a bheidh ag taisteal leat? Cad a íosfaidh tú san óstán anocht? Conas a rachaidh sibh chuig an gcaisleán? Cén fáth nach rachaidh tú ar ais ansin?

When will the bus be leaving? Where will you be staying? Who else will be travelling with you? What will you eat at the hotel tonight? When will you (pl.) go to the castle? Why will you not be returning there? 411

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 411

09/03/2022 22:46

Dán: ‘An Ghealach’ (lch 218) ag scaipeadh faoi cheilt ina baclainn (iol)

casting hidden in her arms

rúnda na spéartha spéirbhean (bain)

secret the skies goddess

portán (fir) siorc (fir) sliogán (fir) smugairle (fir) róin spád (bain) spallaí (iol)

crab shark shell jellyfish spade stones

bucket dolphin seaweed sand lobster lagoon

Ire la n

buicéad (fir) deilf (bain) feamainn (bain) gaineamh (fir) gliomach (fir) murlach (fir)

facilities great cultural richness hostel kilometre virtual

in iomlán (fir) lonnaithe sábháilte suite

in total located safe situated

An Blascaod Mór (lch 230) áiseanna (iol) an-saibhreas (fir) cultúrtha brú (fir) ciliméadar (fir) fíorúil

Lá ar an trá (lch 226)

comhthéacs (fir) drochdhearcadh (fir) iomráiteach is mó clú meon (fir)

context bad attitude renowned most famous perspective

om pa ny

Daoine cáiliúla an Bhlascaoid Mhóir (lch 231)

oidhreacht (bain) réimse (fir) leathan daoine siollabas (fir) na hArdteistiméireachta tagairt (bain)

Léarscáil na hEorpa (lch 232)

North Macedonia Moldova Austria Poland

an Phortaingéil (bain) an Ríocht Aontaithe (bain) an Rúis (bain) an Rómáin (bain) an tSeirbia (bain) an tSlóivéin (bain) an tSlóvaic (bain) an Spáinn (bain) an tSualainn (bain) an Úcráin (bain) an Ungáir (bain) Éire (bain) Lucsamburg (bain) Poblacht na Seice (bain)/an tSeicia (bain)

Portugal the United Kingdom Russia Romania Serbia Slovenia Slovakia Spain Sweden Ukraine Hungary Ireland Luxembourg Czech Republic/Czechia

an Mhacadóin (bain) Thuaidh an Mholdóiv (bain) an Ostair (bain) an Pholainn (bain)

na l

Albania Belarus Belgium Bosnia and Herzegovina Bulgaria Croatia Denmark Estonia Switzerland Finland France Germany Greece Italy Norway the Netherlands Latvia Lithuania

at io

An Albáin (bain) an Bhealarúis (bain) an Bheilg (bain) an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin (bain) an Bhulgáir (bain) an Chróit (bain) an Danmhairg (bain) an Eastóin (bain) an Eilvéis (bain) an Fhionlainn (bain) an Fhrainc (bain) an Ghearmáin (bain) an Ghréig (bain) an Iodáil (bain) an Iorua (bain) an Ísiltír (bain) an Laitvia (bain) an Liotuáin (bain)

heritage wide range of people Leaving Cert syllabus reference

Wild Irish Retreat – Díseart (lch 235) ceiliúradh (fir) cógas (fir) luibheanna dísirt (iol) imeachtaí (iol) éagsúla ióga (fir)

celebration herbal medicine retreats different activities yoga

luibheanna (iol) machnamh (fir) mionchíoradh (fir) naofa sealgaireacht (bain)

herbs reflection detailed discussion sacred foraging

412

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 412

09/03/2022 22:46

Ceisteanna scrúdaithe samplacha (lgh 236, 237) the locals the mosquitoes I don’t have many plans I didn’t like... we will go to the beach I am getting on well this place is very magical I am really enjoying... I am really looking forward to... ice cream

muintir (bain) na háite na muiscítí (iol) níl mórán pleananna agam níor thaitin ... liom rachaimid go dtí an trá tá ag éirí go maith liom tá an áit seo andraíochtúil táim ag baint an-sult as... táim ag tnúth go mór le... uachtar (fir) reoite

Ire la n

swimming in the sea sunbathing I enjoyed... the sun was splitting the stones the trip was... it was too hot sandcastle ... annoyed me we booked a trip comfortable tiresome I will see you soon

Foclóir Gaeilge–Béarla

ag snámh san fharraige ag sú na gréine bhain mé sult/taitneamh as... bhí an ghrian ag scoilteadh na gcloch bhí an turas... bhí sé róthe caisleán (fir) gainimh chuir ... isteach orm chuireamar turas in áirithe compordach fadálach feicfidh mé go luath thú

boat hard/complex harbour opportunity prize light tune fast bubbly

grámhar rogha (bain) rún (fir) saol (fir) scéal (fir) socair súil (bain) tonn (bain) trá (fir)

bád (fir) casta cuan (fir) deis (bain) duais (bain) éadrom fonn (fir) gasta gealgháireach

om pa ny

Amhrán: ‘Bí Ann/Leanfaidh Mé’ (lgh 250, 251)

Aonad 7: An Ghaeilge agus Cultúir Eile (MRB 2) loving choice secret life story calm eye wave beach

Na céimeanna comparáide (lch 253)

na l

An bhreischéim níos cróga níos doimhne níos éadroime níos gasta níos glice níos grámhaire

at io

An aidiacht cróga domhain éadrom gasta glic grámhar

Cúrsaí samhraidh (lch 261)

babhláil (bain) boghdóireacht (bain) cadhcáil (bain) cainteoirí (iol) dúchais clársheoladh (fem) comhoibriú lóistín (fir) ó dhubh go dubh oideachasúil

bowling archery kayaking native speakers windsurfing cooperation accommodation from dawn to dusk educational

An tsárchéim is cróga is doimhne is éadroime is gasta is glice is grámhaire neart (fir) eile raon (fir) leathan rún (fir) saoráidí (iol) spóirt tumthach tonnmharcaíocht (bain) treodóireacht (bain) trí mheán (fir) na heachtraíochta

and much more wide range secret sports facilities immersive surfing orienteering through the medium of adventuring

An pobal aiteach (lch 263) comharghrúpa (fir) comhbhunaitheoir (fir) dátheangach fuaimrian (fir) LADTA+

collective cofounder bilingual soundtrack

oiriúnach suitable scéalaíocht (bain) storytelling scríbhneoir (fir) cónaithe writer in residence tacaíocht (bain) support LGBTQ+ (leispiach, aerach, déghnéasach, trasinscneach, aiteach+)

413

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 413

09/03/2022 22:46

Féiríní Gaelacha 2.0 (lch 265) léaráidí (iol) líofa maisitheoir (fir) moladh (fir) náire (bain) oiriúintí (iol) tí réimse (fir) leathan táirgí róthraidisiúnta sa tSeapáin (bain) suaitheantais (iol)

An béaloideas sa Ghaeilge (lch 270) immediately he took off sowing/tillage

go tapa feiliúnach gabhar (fir)

quickly suitable goat

ar an bpointe as go brách leis curadóireacht (bain)

Mionteangacha (lch 272) app great appeal relearn native speakers second language Gaeilge (litriú i nGaeilge na hAlban)

leantóir (fir) líofa scéimh (bain) toilteanach tráchtaireachtaí (iol)

om pa ny

aip (bain) an-tóir (bain) athfhoghlaim cainteoirí (iol) dúchais dara teanga Gàidhlig (bain)

illustrations fluent illustrator encouragement shame homewares wide range of products too traditional in Japan badges

aim on a daily basis gap in the market a taste of celebration consider/remember she designs affirmations memorise bilingual captions

Ire la n

aidhm (bain) ar bhonn (fir) laethúil bearna (bain) sa mhargadh blaiseadh de ceiliúradh (fir) cuimhneamh ar dearann sí dearbhuithe (iol) de ghlanmheabhair fotheidil (iol) dhátheangacha

follower fluent beauty willing comments

Cárta poist ón gcoláiste samhraidh (lch 275)

Cad iad na spóirt a imríonn sibh? Feicfidh mé go luath thú Inis dom faoi... Níl mórán ar siúl sa bhaile Táim ag tnúth leis Táim in éad leat

na l

Say hi to... I miss you Are you enjoying it? Do you get along well with...? You should... It was wonderful to hear from you

at io

Abair haigh le... Áirím uaim thú An bhfuil tú ag baint sult as? An réitíonn tú go maith le...? Ba chóir duit... Bhí sé go hiontach cloisteáil uait

Which sports do you play? I’ll see you soon Tell me about... There isn’t a lot going on at home I am looking forward to it I am jealous of you

Aonad 8: Spórt agus Cúrsaí Folláine Spóirt (lch 280)

camogie basketball rounders volleyball hurling football

camógaíocht (bain) cispheil (bain) cluiche (fir) corr eitpheil (bain) iománaíocht (bain) peil (bain)

Trealamh spóirt (lch 292)

bríste (fir) gearr bróga (bain) reatha camán (fir) clogad (fir) an corn (fir) cosaint (fir) fiacla culaith (bain) shnámha feadóg (bain)

shorts runners/trainers hurley/hurl helmet the cup gumshield swimsuit whistle

rothaíocht (bain) rugbaí (fir) sacar (fir) siúlóid (bain) snámh (fir) treodóireacht (bain) geansaí (fir) liathróid (bain) chispheile meáchain (iol) lámhainní (iol) dornálaíochta rothar (fir) slacán (fir) sliotar (fir) stopuaireadóir (fir)

cycling rugby soccer walking swimming orienteering jersey basketball ball weights boxing gloves bicycle bat sliotar stopwatch

414

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 414

09/03/2022 22:46

Éadaí spóirt (lch 293)

Haca agus rugbaí (lch 295) the crowd went mad semi-final match fortnight gumshield extracurricular activities

Mo shláinte (lch 304) allergies cancer asthma anxiety tonsilitis diabetes

shortcut source food exotic spider rubbish

an fiántas (fir) in-athúsáidte ithir (bain) líontáin (fir) óstán (fir) feithidí

wild/wilderness reusable soil web insect hotel

liver face toe mouth stomach sole of foot head chest ear/ears foot/leg / feet/legs heart hip teeth arm knee hair

gualainn (bain) ingne (iol) intinn (bain) lámh (bain) mala (bain) méar (bain) muineál (fir) rúitín (fir) scamhóga (iol) scornach (bain) smig (bain) srón (bain) súil (bain)/súile (iol) teanga (bain) uillinn (bain)

shoulder fingernails mind hand/arm eyebrow finger neck ankle lungs throat chin nose eye/eyes tongue elbow

na l

at io

Baill an choirp (lch 310)

ae (fir) aghaidh (bain) barraicín (fir) béal (fir) bolg (fir) bonn (fir) ceann (fir) cliabh (fir) cluas (bain)/cluasa (iol) cos (bain)/cosa (iol) croí (fir) cromán (fir)/corróg (bain) fiacla (iol) géag (bain) glúin (bain) gruaig (bain)

eczema fever cold stress headache toothache

Bithéagsúlacht (lch 307) aicearra (fir) bia (fir) foinsithe coimhthíoch damhán (fir) alla dramhaíl (bain)

shin guard hockey stick synthetic pitch skilful sweeper

eachma (bain) fiabhras (fir) slaghdán (fir) strus (fir) tinneas (fir) cinn tinneas (fir) fiacaile

ailléirgí (iol) ailse (bain) asma (fir)/plúchadh (fir) buairt (bain) céislíníteas (fir) diaibéiteas (fir)

loirgneán (fir) maide (fir) haca páirc (bain) shintéiseach sciliúil scuabadóir (fir)

om pa ny

chuaigh an slua le craobhacha cluiche (fir) leathcheannais coicís (bain) cosaint (fir) fiacla gníomhaíochtaí (iol) seachchuraclaim

polo shirt leotard golf gloves tights goggles swim/pool socks ballet slippers riding trousers/breeches tutu vest/waistcoat

Ire la n

léine (bain) phóló léatar (fir) miotóga (bain) riteoga (bain) spéaclaí (iol) snámha stocaí (iol) snámha slipéir (iol) bhailé triús (fir) marcaíochta tútú (fir) veist (bain)/bástchóta (fir)

headband shorts trousers golf shoes pointe shoes boots swim cap helmet swimsuit flip-flops gloves

Foclóir Gaeilge–Béarla

banda (fir) cinn bríste (fir) gearr bríste (fir) bróga (iol) gailf bróga (iol) phointe buataisí (iol) caipín (fir) snámha clogad (fir) culaith (bain) shnámha flip fleapanna (iol) lámhainní (iol)

Ceisteanna scrúdaithe samplacha (lch 313) ag canadh ar ball ba bhreá liom bhí díomá ar…

chanting in a while I would love …was disappointed

bhí mé trí chéile níor bhuamar ní raibh mórán le rá aige slua mór

I was distraught we did not win he didn’t have much to say a big crowd 415

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 415

09/03/2022 22:46

Creidiúintí Cóipcheart

Ire la n

Gabhaimid buíochas leo seo a leanas a thug cead dúinn ábhar dá gcuid a úsáid sa leabhar seo: Abood Abdullah Aljumaili (leasainm Bonnar Ó Loingsigh); Áine Ní Bhreisleáin; An Taisce; An tAontas Eorpach; Aonach Mhacha; Antóin Beag Ó Colla; Áras Chrónáin, Ionad Cultúir; Áras Inis Gluaire; Ava Ní Loingsigh; Baile Clothing; Beo ar Éigean; Brian Killeen; Brian Ó Baoill; Brian Mulligan Photography; Caoimhe Ní Chathail; Caitríona Ní Chléirchín; Caroline Seoighe; Cathal Mac an Bheatha; Cian Ó Gríofa (Gaylgeoirí); Ciara Ní Éanacháin; Cló Iar-Chonnacht; Clodafoto; Clover Rua; Coláiste UISCE; Coláiste Laighean; Cnuasach Bhéaloideas Éireann: M001.18.00304, Peig Sayers, 1873–1958, Photographer: Caoimhín Ó Danachair, 1913–2002; Comhar; ComharÓg; Connect the Dots Design; Conradh na Gaeilge; Dairena Ní Chinnéide; Declan Breen; Deirdre Ní Choistín; Edward Rowe; Éimear Thornbury; Emma Ní Chearúil; Eòghan Stiùbhart; Eoin McEvoy; Eoin P. Ó Murchú; Erin Hehir; Execute Exist; Féile na Gealaí; Fís Éireann; Focus Ireland; Foras na Gaeilge; Foynes Flying Boat & Maritime Museum; Gael Linn; Gaelgals; Gaelscoil na nDéise; Hugh Farley; Ionad an Bhlascaoid Mhóir; Irish Traditional Music Archive; Isabelle Egan; Kaitlin MacPherson; Kíla; Kitty Ní Houlihan; Leabhar Breac; Leabharlann Chontae an Chláir; Loretta Ní Ghabháin; Magamedia; Maggie Gralinski; Máire Ní Bhraonáin; Máirtín Ó Direáin; Marcus Mac Conghail; Marie Young; Martina Genockey, USI; Mícheál Ó Ruairc; Míde Nic Fhionnlaoich; Moya - Environmental Éadaí; Mywaste.ie; Na Gaeil Óga; National Folklore Collection; National Library of Ireland; Na Piarsaigh GAA Club; Nine Arrow; Nordzucker Ireland; NÓS; Nuacht Mhall; Óga Yoga; Ógie Ó Céilleachair; Ola Majekodunmi; Peadar Ó Riada; Peig.ie; Portráidí na Scríbhneoirí Gaeilge; Philip Healy; Potafocal.com; Roxanna Nic Liam; RTÉ Archives; Seamus Ó Suilleabháin photography; Scoil Samhraidh Willie Clancy; SEAI; Seán T. Ó Meallaigh; Taisce Cheol, Dúchais Éireann; Spleodar; Tearmai.ie; TG4; The Gallery Press: ‘An Ghealach’ by Caitríona Ní Chléirchín, by kind permission of the author; Three Little Birds; Tuairisc.ie; University College Dublin National Folklore Collection ‘Oíche Shamhna’ in ‘The Schools’ Manuscript Collection’; Wexford Tidy Towns; Wild Irish Retreat

om pa ny

Íomhánna

na l

Alamy: Aflo Co. Ltd, Alan Bozac, Alexander Mitrofanov, Allstar Picture Library Ltd, Amana Images Inc., Andriy Blokhin, B. O’Kane, Ben Ryan Photography, Bigred, Cavan Images, Chris Howes/Wild Places Photograph Agency/Alamy Live News, Christian Mueringer, Culture Creative RF, Dalibor Brlek, Daniel Howe, Dario, David Driscoll, David Hunter, David Ribeiro, Design Pics Inc, DGL Images, Edhar Yuralaits, Enigma, Eric Nathan, Eye Ubiquitous, Fabrice Jolivet Photography, Gareth McCormack, Garry Cornes, George Munday, George Sweeney, Gregg Vignal, Greg Wright, Guerilla, Ian Hinchliffe, Images by Itani, Independent Photo, J. Orr, Jim Lane, Katy Blackwood, Keith Morris, Kerry Elsworth, Landmark Media, Leon Stewart, Michael Cullen, Maurice Savage, MBI, Myrleen Pearson, Neil McAllister, PA Images, Patrick Eden, Pictorial Press Ltd, Pixel-Shot, Prostock-studio, Republic of Ireland, Raul Mellado, Reuters, Rick Rudnicki, Sergii Gnatiuk, Scott Bairstow, Silverback, Sportpoint, Stephen Barnes, Stephen Power, Steve Skjold, Tetra Images, Thomas Lenne, T.M.O. Pictures, Tony Tallec, Tom Carter, Valemtom Valkov, Wavebreakmedia Ltd, Westend61 GmbH, YAY Media AS, Yuen Man Chang, Yulia Ryaboko Getty Images: Adie Bush, Amir Mukhtar, Eamonn McCormack – UEFA, Cliff Hawkins INPHO Photography: Máire Treasa Ní Cheallaigh © INPHO/Ken Sutton; Mags D’Arcy © INPHO/Ken Sutton; Donnacha Ryan © INPHO/Dave Winter; Sinead Goldrick © INPHO/James Crombie; Rena Buckley © INPHO/James Crombie; Declan Hannon © INPHO /Ryan Byrne; Síofra Cléirigh Büttner © INPHO/Tommy Dickson Shutterstock Sportsfile: Brendan Moran, David Fitzgerald, Matt Browne

at io

Rinne na foilsitheoirí a ndícheall teacht ar úinéirí cóipchirt; beidh siad sásta na gnáthshocruithe a dhéanamh le haon duine eile a dhéanann teagmháil leo.

13 Croi 2 Focloir no tablesREV2.indd 416

09/03/2022 22:46

Croí na Gaeilge 2

Articles inside

Scríbhneoireacht

Dráma Gleann Álainn

Litríocht

Measúnú