Luis Sendino Pinar ‘Aranatarrak, organo-jotzaile familia’

from Bermeo Jaiak 2022

‘Bermeo, Ortube eta arrantzari lotuta laneko kultura’

ARANATARRAK,

ORGANO-JOTZAILE FAMILIA

XIX. mendea nazioarentzat zorigaiztokoa izan zen. Konbentzio- gerrarekin hasi genuen, Independentzia- gerrarekin jarraitu genuen, hiru gerra Karlistak eta tarteka San Juanen Buruen moduko gertakariak, zeinetan Riego koronelak burua galdu zuen. Koronelari bere ereserkia izateko eta ospea lortzeko balio izan zion.

Lehen Errepublikaren aldarrikapena ere nabarmena da, garai hartan filantropia keinu bat behintzat aurkitu baikenuen: Bertako presidenteak, Nicolas de Salmeronek, dimisioa eman zuen heriotza-zigor bat sinatu behar ez izateko. Errepublika baino urte batzuk lehenago italiar bat inportatu genuen eta Saboiako Amadeo moduan izendatu genuen errege, Reusko konde eta Castillejosko markes zen Prim jeneralaren burugogorkeria bati esker. Hau ere Madrilgo Del Turco kalean hil zuten. Markesa hil zenean, Amadeo gizajoa etorri zen lekutik joan behar izan zen.

Gure aitona-amonek bi gerra zibil bizi izan zituzten, erregetzan zegoen dinastiaren

erorketa bat, hasperen bat iraun zuen Errepublika bat, Pavia jeneralaren graziaz gain, zeina harroa bera Diputatuen Kongresuan sartu baitzen zaldi gainean, eta Borboien itzulera Alfontso XII.aren irudian.

Gure arbasoak bizi gabetasun batean bizi izan ziren; izan ere, aurreko gertaerekin nahikoa izan ez bazuten, Marokoko inperioari gerra aldarrikatzeko umore bizia izan zuten, eta hortik Fortunyren koadro bat geratzen zaigu gogorarazteko, non Prim mairu “panda” bati zaldiz erasotzen ikusten den.

Sozialki, eta kontserbadoreen, liberalen eta gure karlisten arteko eztabaida ideologiko handienak Mendizabalen Desamortizazioa txarto deiturikoarekin gertatzen dira, Madozena, denboran gehiago irauteaz gain, askoz ere gogorragoa izan baitzen.

Azalpen gisa ikus genezakeen Madozek ez zuela arbaso judurik, eta Mendizabalek bai, eta gauza horiek asko markatzen dute herri honetan.

Honezkero, baten batek galdetuko dio bere buruari ea zer den introito hau, ba errazago ulertzeko da Jose Antonio de Aurmenza eliz bikario jaunak Donato Arana organo- jotzaileari dion ezinikusia. Euskal Herriko karkundia eta liberalen arteko borroka horiek neurriz gaineko agerpena dute, eliza protagonista duena.

Bermeon, liskar horien protagonistak bikario versus Donato Arana eta haren hiru seme dira.

Baina esandako guztia ez da nahikoa bikarioak Donato Aranari dion gorrotoa azaltzeko. Artxibo historikoko paperen artean, 1848ko dokumentu bat dago Donato Aranak udalari San Antonioren eskultura bat San Frantzisko komentutik Santa Eufemiara eramaten ari dela ohartarazten diona.

Udalak protesta egin zuen eta bikarioa motorrak berotzen hasi zen esan zuenean: “En contestación al oficio que se ha servido dirigirme en el día de hoy manifestando su sentimiento y extrañeza causada a consecuencia de la traslación de la imagen de San Antonio desde la Yglesia de San Francisco a la Parroquial de Santa Eufemia sin previo conocimiento de la autoridad municipal y de un modo que se dice extraordinario o no visto en ésta de Bermeo, debo decir, que se hace sensible haya sido sorprendido la justificación con informes siniestros y destituidos de toda verdad.”

Ikusten denez, San Antonioren irudiaren lekuz mugitzeari buruz udalak duen jarrera ez zuen batere ondo hartu kabildoak, eta Donato Arana organo- jotzailea erdian harrapatu zuen. Donato Arana honako hauek osatzen zuten organo- jotzaile familia baten aita- lehena izan zen: Donato (1838-1864), Juan de Arana (7 hilabetez baino ez zuen lan egin, gaixotasun larri baten ondorioz hil zen- eta) eta Isidro (bi urtez bitarteko gisa lan egin zuen). Honek Nicolas Ledesmarekin ikasi zuen, musika sakratuko konpositore handia eta Jesus Guridiren birraitona. Azken aranatarra Eusebio izan zen eta honek ere Ledesmarekin ikasi zuen.

1848tik (San Antonioren irudiarekin arazoa izan zenetik) 1862ra arte, arazoak leuntzeko denbora nahikoa egon zen, baina

ez, bikarioak ez zuen ahaztu ezta barkatu eta udalari egindako idatzi baten honako hau dio: “Distraer a los oyentes que dirigen sus Preces al Altísimo, y producen un efecto, que la pluma se resiste a describir… .”Las sonatas irrisorias ajenas al templo del Señor, que acostumbra el indicado organista durante el sacrificio de la Misa y aparato estrepitoso, que usa con todo estruendo, que impide oír en confesión”. Bikarioaren idazki zorrotzek jarraitzen dute eta horietariko batean dio: “Cuando no haya un alto desprecio, en vista de la respuesta rutinaria que ha tenido el mismo organista reducida a que no depende nada del Cabildo.”

Hor dago koska! Donato udalaren langilea da, bere lana fabrikaren aldekoa baita (elizaren egitura fisikoa) eta fabrika udalaren menpe baitago. Aldi berean, bere lana elizkizunetan egiten du, eta komunikazioa eta adiskidetasuna egon behar ziren lekuan, belaunaldiz belaunaldi pasatzen diren eztabaida, diatriba eta irain bihurtzen da.

1864ko idatzi baten udalak zera esaten dio gobernadoreari: “De D. Donato es su suficiencia, y buen celo en el desempeño de su cargo. “Eta hortik ondorioztatzen da bikarioak organo- jotzailearen atzetik jarraitu zuela hil zen egunera arte.

Udalak gobernadoreari bidaltzen dion oroitidazki baten, kasuaren lehen planteamendua egiten da, gauzak argi gera daitezen:

“El Ayuntamiento de esta Villa de Bermeo enterado del precedente memorial y cumpliendo con lo ordenado por V. S. en su oficio de 5 de agosto próximo pasado dice que: Extraña sobre manera su contenido basado en fundamentos inciertos cuando atendido el carácter Sacerdotal de que están revestidos sus autores solo debía resplandecer la verdad pura y sencilla y entera sin “atabios” ni disfraces que la hagan oscurecer y dar a las cosas distinto colorido del que realmente tienen para pretender un derecho que nunca ha tenido este Venerable Cabildo Eclesiástico despojando al Ayuntamiento de las atribuciones que siempre le han correspondido”.

Azken batean, udalak argi utzi nahi du organo-jotzailea langilea dela, nahiz eta garairen batean organo-jotzaile izatea sakristau izaterekin bat zetorren eta hori elizgizonen nominakoa zen.

Oroitidazki berean irakur daiteke Donato hiltzean bere seme Juan de Aranak ordezkatu zuela, Nicolas Ledesmaren ikasleak. Eliz- kabildoak elizkizun pribatuetan jotzea debekatu zion eta udalak honela erantzun zuen:

“Si el Cabildo no hubiera privado al organista de estos emolumentos el sueldo de D. Juan de Arana hubiera sido menor pero con esta privación no hubo más remedio que hacer esta asignación atendidos sus antecedentes y grandes conocimientos musicales que al fin no ha podido negarlos enteramente el Cabildo a pesar de la odiosidad que por todas partes respira la

precedente exposición contra el finado D. Donato Arana y a toda su desgraciada familia.”

Hitz hauen aurrean Aurmenza apaizak zezen baten moduan erantzun zuen: “Hoy me limito a participarle que no conozco de ordinario, que un chico de tierna “Hedad” que por afición toca el órgano de la Yglesia Parroquial de mi cargo (apaizak ez zuen esan nire kortijoan, mirariaz) y que soy un digno ejecutor del Prelado quien me tiene encargado no permita en los días de precepto se toque el órgano en las misas matutinas por cuanto en sus horas es sabido que los sacerdotes están en sus confesionarios a oír en confesión a los fieles que se presentan a sus pies, cuyos actos se han visto varias veces a suspender con motivo que no se oyen el confesor y el penitente por el ruido y bullicio del órgano, de aquí experimenten sus consecuencias los ancianos achacosos penitentes que esperan horas en las misas privadas intempestivas para su confesión y comunión…. y cuan estrechísimo mi deber, de que el Culto Divino no se sienta lastimado ni directa ni indirectamente por causa ni motivo alguno, y menos por influencias de intereses temporales.” Bikarioak “intereses temporales” dioena, organo- jotzaileak jasotzen zituen eskupekoak ziren.

Gorago esan dugun bezala, aranatarrak honako hauek ziren:

Donato Arana, 1832tik 1864ra lan egin zuen. Juan de Arana, 7 hilabetez jo zuen 1864tik 1865era. Isidoro de Arana 1865- 1867? Urte biz egon zen bitarteko. Eusebio Arana Donatoren hiru semeek Nicolas Ledesmarekin ikasi zuten. Nicolasek erlijiomusika, moteteak, mezak, Aste Santuko emanaldietarako musika eta abar ugari idatzi zituen. Baten batek interesik badu, artxibo historikoan organo- jotzaile oposizioetako batean erabilitako partitura bat dago. Eta hau da guztia. Musika- jai ederrak izan ditzazuela!!!!