Verpleegtechnisch vaardigheden voor verpleegkunde

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

VERPLEEGTECHNISCHEHANDELINGEN

COLOFON

Boomberoepsonderwijs

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl

Auteur(s):

Titel:Verpleegtechnischehandelingen

ISBN: Eerstedruk/eersteoplage

©2023BoomBeroepsonderwijs|Boom BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmag nietsuitdezeuitgavewordenverveelvoudigd,opgeslagenineen geautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen ofenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvan deuitgever.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgave istoegestaanopgrondvanartikel16hAuteurswetdientmendedaarvoor wettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvaneen(ofmeerdere)gedeelte(n) uitdezeuitgaveinbijvoorbeeldeen(digitale)leeromgevingofeenreaderin hetonderwijs(opgrondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwenden totStichtingUitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130 KBHoofddorp,www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensde wettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtente kunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvan enakkoordtegaanmetdespecifiekeproductvoorwaardenenalgemene voorwaardenvanBoomberoepsonderwijs,tevindenop www.boomberoepsonderwijs.nl.

VOORWOORD

AngerensteinZorg&Welzijniseencompleteserieleermiddelenvoorde volgendekwalificatiedossiers:

• Maatschappelijkezorg

• Pedagogischwerk

• Sociaalwerk

• Verzorgende-IG.

Voordebegeleiderenpersoonlijkbegeleidermaatschappelijkezorgis vakkennisvanuiteenlopendeonderwerpenvangrootbelang.Ditvormtde basisvoorhethandelenindeberoepspraktijk,waarbijdecliëntmetzijn wensenenbehoeftencentraalstaat.DebronnenboekenvanAngerenstein Zorg&Welzijnbevattenallebenodigdetheorievoordebeginnende beroepsbeoefenaar.

DeserieleermiddelenvoorhetkwalificatiedossierMaatschappelijkezorg bestaatuitzesbronnenboekenmetonlineaanvullende verwerkingsopdrachten,kritischeberoepssituatiesentoetsen:

BEROEPSONDERWIJS

Begeleider maatschappelijkezorg (niveau3)

Persoonlijkbegeleider maatschappelijkezorg (niveau4)

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Koppelingkwalificatiedossier2022

Elkthemaheefteenkoppelingmetéénofmeerderewerkprocessenvanhet kwalificatiedossier.Hierondertrefjeperthemaaanmetwelkwerkproces(sen) dezeisgekoppeld:

<Naamboek>

Hetboek'Mensen'bevatinformatieoverdediverseaspectenvandemens, denkhierbijaandegezondeenafwijkendeontwikkeling.Devolgende onderwerpenstaaninditboekcentraal:ontwikkelingspsychologie,gezondheid, veelvoorkomendeziektebeeldenenstoornissen.Ookwordteringegaanop deondersteuningbijhetgevenvanmedicijnenbijdeverschillende aandoeningenenwordteringegaanopdeeerstehulpbijongelukken. Daarnaastbevattendethema'sdiversepraktischebehandelingstipsvoorde begeleiding.

Debeschreventheorieenverwerkingsopdrachtenzijngebaseerdopdevisie waarbijdecliëntcentraalstaatenzoveelmogelijkzijneigenregiebehoudt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Decliëntcentraal

Decliëntenzijnondersteuningsvraagstaantijdensjouwwerkals (persoonlijk)begeleidercentraal.Metbehulpvandeuitgangspuntenvan ‘de PositieveGezondheid’ gajealsbegeleidermetdecliëntingesprekomte achterhalenwelkeondersteuningvoorhembelangrijkis.Uitgangspunthierbij isdatdecliëntzoveelmogelijkderegieblijftbehoudenoverzijneigenleven. Deondersteuningkomtindeeersteplaatsvanuitdeeigenleefomgeving (interprofessioneel)enindetweedeplaatsvanuitdeprofessional(s).

Opbouwtheorie

Eenthemabestaatuitdrieonderdelen:

1.basistheorie

2.kritischeberoepssituatie

3.verdiepingindepraktijk.

Basistheorie

Debasistheoriebevatinformatiedierelevantisvoordebegeleider maatschappelijkezorg.Detheoriewordtverlevendigdmetvoorbeelden. Belangrijkebegrippenwordenuitgelegdindetekstenzijnvetgemaakt.

Wanneerjeindelinkerkantlijnditicoontjeziet,kunjeindebijhorendedigitale leeromgevingeenonlineaanvullingvindenindevormvaneenfilmfragment, verwijzingnaareenwebsiteofeendocument.

Kritischeberoepssituatie(KBS)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

IndeKBSwordjegeconfronteerdmeteenprobleemstellingofdilemmawaarbij jenietkuntterugvallenoproutinematighandelen.ElkeKBSheefteen koppelingmeteenkernwaardeenéénvandeartikelenuitdeberoepscode voordesociaalwerker.Doorallethema'svanalleboekentedoorlopenheb jemetelkeartikelentenminsteéénkeergeoefendenbenjevolledigbekend metdeberoepscode.OnlinevindjebijelkeKBSaanvullendeopdrachten.De structuurvandeopdrachtenvolgtdestappenvanhetethischredeneren.Op diemanieroefenjealsbeginnendberoepsbeoefenaarregelmatigmetdeze maniervanredeneren,leerjediversesituatiesgoedtedoorzienenkunje beredeneerdhandelenendelinkleggenmetdeartikelenuitdeberoepscode voordesociaalwerker.

Verdieping:indepraktijk

Elkthemabevataanheteindehetonderdeel ‘Verdieping:indepraktijk’.Dit onderdeelbeschrijfthetbelangvandeeerderbeschreventheorieenopwelke wijzedebegeleiderdittoepastindepraktijk.

Digitaleleeromgeving

DaarnaastkentAngerensteinZorg&Welzijnenkeleonline-aanvullingendie beschikbaarzijnviawww.boomdl.nl.Hetgaatomdevolgendeaanvullingen:

• verwerkingsopdrachten

• kritischeberoepssituaties

• uitdagingen

• toetsen.

• filmfragmenten.

Voordatjededigitaleleeromgevingkuntgebruiken,moetjejelicentie activeren:

• Overlegmetjedocentwelktypeaccountjegebruikt.

• Ganaarwww.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijkdeinstructiefilmofleeshetstappenplan.

• Volgdestappen.

Daarnakunjeaandeslag!

Verwerkingsopdrachten

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijiederthemahorenenkeleverwerkingsopdrachten.Dezeopdrachtenhelpen jedeinformatieuitdetheorieteverwerkenentoetepassen.

Uitdagingen

Tijdensdeuitdagingwerkjemetmeerderestudentenaaneengroteopdracht opbasisvanverschillendethema'swaarbijeenberoepwordtgedaanopje samenwerkingsvaardighedenenjecreativiteit.Deuitdaginglevertaltijdeen productopdatwordtbeoordeeld.

VeelplezierensuccesmethetwerkenmetAngerensteinZorg&Welzijn!

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA2 MEDICATIE

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inhoudthema

• Medicatieproces

• Soortenmedicatieenmedicatiegroepen

• Toedieningvanmedicijnen

• Werkingvanmedicatieinhetlichaam

• Medicatieveiligheid

• Verdiepingindepraktijk:medicinalecannabis

• Begrippenlijst

2.1Inleiding

Eenmedicijn,ookwelgeneesmiddelofmedicamentgenoemd,iseenstofdie eenbepaaldewerkingophetlichaamheeft.Dezekanwordengebruiktvoor onderanderegenezing,verzachtingofhetvoorkomenvansymptomenof verschijnselen,ziektenofaandoeningen.Alsverpleegkundigeishetbelangrijk omkennistehebbenoverdeverschillendesoortenmedicatie, toedieningswijzen,toedieningsvormenendeverwerkingvanmedicatieinhet lichaam.Verderleerjeoverklaarmakenvanmedicatie,toedienenenregistreren enveiligomgaanmethetmedicatieprocesvoorzoweldezorgvrageralsvoor jezelfalszorgverlener.

2.2Medicatieproces

Erzijnveelverschillendepartijenbetrokkenbijhetgehelemedicatieproces. Betrokkenpartijenzijndezorgvrager(enmantelzorgers),dezorgverlener,de arts,deapotheekenzorgorganisaties.Omhetproceszoveiligmogelijkte latenverlopenishetbelangrijkdatgoedisvastgelegdhoehetprocesdoorlopen dienttewordenenwelkepartijwaarvoorverantwoordelijkis.Hiervoorisdoor eenaantallandelijkecliënten-enberoepsorganisatieshetdocument'Veilige principesindemedicatieketen'(ZorgvoorBeter,2022)opgesteld.Hetgaat hierbijomdesectorverpleging,verzorgingenthuiszorg.Ditdocumentgeeft richtingaanhetveilighandelenvoorzowelzorgvrageralszorgverlenermet betrekkingtotmedicatie.

Veiligeprincipes

Erzijnzesveiligeprincipesopgesteldinditdocument,namelijk:

1.Voorschrijven

2.Terhandstellen(afleveren)

3.Opslagenbeheer

4.Gereedmaken

5.Toedienenenregisteren

6.Evaluatie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voorschrijven

InNederlandzijnmeerderezorgverlenersdieofficieelmedicatiemogen voorschrijven.Hetgaathierbijallereerstomartsenenmedischspecialisten welkegeregistreerdzijninhetBIG-register.Daarnaastmogenverloskundigen entandartsenalleenvoorschrijvenvoordoeleindenopeigenvakgebieden verpleegkundigspecialistenenphysicianassistantsookbinnenheteigen deskundigheidsgebied.Voorafgaandaanhetvoorschrijvenvanmedicatieis

hetvanbelangdatdezorgvrageradequateinformatiegeeftaanartsen apotheekopbasiswaarvaneendiagnosewordtgesteldenzonodigmedicatie wordtvoorgeschreven.Deapotheekverwerktvervolgensdezeinformatie.

Terhandstellen(afleveren)

Deapotheekzorgtvooreenactueelmedicatieoverzichtenzorgtvoor verwerkingvanmedicatiewijzigingen.Deapotheeklevertmedicatiezonodig ineen geïndividualiseerdedistributievorm(GDV) aan.EenGDViseen distributie-ofverpakkingsvorm,zoalszakjesofeencontainermetvakjes, waarmeegezorgdwordtvooroverzichtenorderingvangeneesmiddelenvoor dezorgvrager.Deapotheekzorgtzonodigvoorbezorgingvanmedicatieen toedieningslijstbijdezorgvragerofbijdezorgorganisatie.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/pharmacy-black-man-woman-healthcare-medicine-2266048073

Terhandstellenmedicatieapothekeraanzorgvrager

Opslagenbeheer

Indethuissituatieisdezorgvragerzelfverantwoordelijkvoorhetbewaren vanmedicatievolgenshetbewaaradviesvandeapotheek.Wanneer zorgverlenershierinproblemensignaleren,zorgenzijerechterwelvoordat ditbesprokenwordtmetdezorgvrager.Intramuraalisdezorgorganisatie

verantwoordelijkvooreenbeleidenfaciliteitendiezorgenvoorjuisteopslag enbeheervanmedicatie.Denkhierbijaaneenafgeslotenruimteofkasten koelkastmetjuistetemperatuur.Daarnaastwordtbeleidgemaaktvoorde werkvoorraadmetmedicijnendieniet-op-naamvaneenzorgvragerstaan, maarwelvoorhandendienentezijnopeenafdeling.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Opiatenbeleid

Opiatenvallenonderde opiumwet,hierinstaatvastgelegddathetbezit,de bereiding,deverkoopenexportvandrugsopdelijstvandeopiumwet verbodenzijn.Dezemiddelenzijnweltoegestaanvoormedischeen wetenschappelijkedoelen,maardienendaarvooraanextravereistente voldoen.Deopiatenmoetenineenzorgorganisatieinprincipeopnaamstaan (tenzijereenwerkvoorraadistoegestaanopdeafdeling)enwordenachter slotengrendelbewaard.Hetisbelangrijkdatalleenbevoegdentoegang mogenhebbentotdeopiaten.Daarnaastiseenzorgvuldigeregistratievan deopiateneenvereiste.Hoeveelvoorraadiseraanwezig,hoeveeliseruit voorraadgegaan,wanneerendoorwie.Dezeregelgevingisbelangrijkvoor eenveiligewerkomgeving,gezienernaastrisicovoordezorgvragerookrisico isopmisbruikdoorzorgverlenersbijdergelijkemedicatie.

Opiatenindepraktijk

Jebentalsverpleegkundigewerkzaamineenintramuralezorginstelling.Jouw patiëntgebruiktvanwegeernstigpijnklachtenhetmiddelOxycodon,zowel eenkortwerkendealseenlangwerkendevormzijnvoorgeschreven.De kortwerkendetablettenzijnalszonodigmedicatievoordoorbraakpijn voorgeschrevenenwordenapartgeleverd.Deinterneapothekerkomtdeze medicatieopdeafdelingbrengen.Jijneemtdeleveringaan.Jecontroleert degegevensvandepatiënt,hetgeleverdemedicament,dedoseringenhet aantalgeleverdetablettenendeontvangstwordtgeregistreerd.Erissprake vaneengezamenlijkeverantwoordelijkheid.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/medicines-fridge-close-opened-refrigerator-1489407146

Koelkastvoormedicatie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gereedmaken

Inelkeinstellingiseenbeleidbeschikbaar 'Voortoedieninggereedmaken', afgekortVTGM,gemaaktdoorzorgorganisatie,artsenapotheker.De zorgverlenerzorgtervoordatmedicatievoortoedieninggereedgemaaktwordt volgensdegeldendevoorschriften.Dezorgorganisatiezorgtervoordat zorgverlenershiertoebekwaamenbevoegdzijn,zijdragenhierzelfook verantwoordelijkheidvoor.Eristevenseendocument'handreikingVoor ToedieningGereedMaken(VTGM)'beschikbaardatinstructiesbevatvooralle zorgverlenersmetbetrekkingtotuitvoeringvanVTGM.

Toedienenenregistreren

Dezorgverlenercontroleert,legtvastendienttoeopbasisvanhetactuele medicatieoverzicht.Dezorgorganisatielegtmetdeapotheekvastwelke medicatieeendubbelecontrolevergt.Bijlossemedicatiecontroleertde zorgverleneropjuistemedicijn,juistedosis,juistetijdstipvaninname,juiste wijze,juistecliënt,dezogenoemderegelvan5.BijeenGDVcontroleertde zorgmedewerkerofdetekst(medicatie)vanhetetiketovereenmetdetekst opdetoedienlijstenofhetaantalmedicijnenovereenkomt.

Evaluatie

Dezorgvragerisalertopwerkingenbijwerkingenvanmedicatieen communiceertditzonodigmetzorgverleners.Apotheker,arts,zorgverlener enzorgorganisatiesignaleren,registrerenenondernemenactiebijproblemen. Zijzorgenookvoorregelmatigemedicatiebeoordelingbijdezorgvrager.

Informatiemedicijngebruik

Hetisbelangrijkombijmedicijngebruikopdehoogtetezijnvandemedicatie dieeenzorgvragerinneemtoftoegediendkrijgt.Erzijneenaantalplaatsen waarinformatieoverdemedicijnentevindenis.Demeestvoordehand liggendezijnhetmedicijnetiketopdeverpakkingendebijbehorendebijsluiter.

Etiket

Wettelijkisvastgelegdwaarmedicijnetikettenenbijsluitersaanmoetvoldoen. Ophetmedicijnetiketstaatdevolgendeinformatie:

• naamengeboortedatumvandezorgvrager

• naamvandemedicatieennaamwerkzamestof

• naamvandeapotheek

• datumvanaflevering

(ZONDERBEELD-EN

• dewijzevangebruikendetoedieningswijze

• toedieningsfrequentie

• dosering

• bewaarvoorschriften

• uiterstegebruiksdatum

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

• waarschuwingen(raadpleegvoorgebruikdebijsluiter,buitenbereikvan kinderenbewaren,nietgebruikenindienzwanger,nietgebruikenwanneer jeborstvoedinggeeft,nietbijbesturenmotorischevoertuigen).

Bijsluiter

Debijsluiteriseenindemedicijnverpakkingbijgevoegdepapierenbeschrijving vaneenmedicijn.Indebijsluiterstaatdebelangrijksteinformatieovereen medicijn.Debijsluitervindjebijlossemedicatieinhetdoosjevanhetmedicijn. Ineenbijsluitervindjeinformatieover:

• watdewerkingvanhetmedicijnisenwaarvoorhetmedicijnwordtgebruikt

• hoejehetmedicijngebruikt

• mogelijkebijwerkingenvanhetmedicijn

• bewaaradviezen

• wanneerjehetmedicijnnietinmagnemenofhiervoorzichtigmeemoet zijn

• welkestoffenerinhetmedicijnzitten

Naastdeofficiëlebijsluiterisersinds2020ookeenaanvullinghierop ontwikkeld,namelijk'Medicijninhetkort'.Hetiseenverkorte(ongeveereen pagina)enmeervisuelevormvandebijsluiter.Inéénoogopslagisde belangrijksteinformatieovergebruikvanhetmedicijntezien:stof,indicatie, toedieningsvorm,wathetmedicijnvoorjedoet,meestvoorkomende bijwerkingenenlevensbedreigendebijwerkingen.Eengoedleesbarebijsluiter kanbijdragenaanhetjuistegebruikvaneenmedicijn.

Informatiebronnenmedicatie

Overigeinformatiebronnenwaarinformatietevindenisovermedicijnenen hunwerking,bijwerkingenenhetgebruikhiervanzijn:apotheek.nl,het FarmacotherapeutischeKompas(FK)endeGeneesmiddeleninformatiebank.

2.3Soortenmedicatieenmedicatiegroepen

Soortenmedicatie

Erzijnverschillendesoortengeneesmiddelen,namelijk:

• regulieregeneesmiddelen

• homeopathischegeneesmiddelen

• fytotherapeutischegeneesmiddelen.

Regulieregeneesmiddelen

Regulieregeneesmiddelen zijnmedicijnendiebestaanuitnatuurlijkeof (half)synthetischestoffen,waarvandewerkingbijeenbepaaldeaandoening ofziektegeregistreerdisalswetenschappelijkbewezen.Zijvallenonderde Geneesmiddelenwet enwordendoorhetCollegeterBeoordelingvan

Geneesmiddelen(CBG)gecontroleerdopkwaliteitenveiligheid.Reguliere geneesmiddelenwordenverdeeldineengroepgeneesmiddelendiealleenop receptvanartsverkrijgbaarisviadeapotheekengeneesmiddelendieook zonderreceptverkrijgbaar(vrijverkrijgbaar)zijnviaapotheekendrogist.

Daarnaastiserookeengroepmiddelendieookbijsupermarkten benzinestationverkrijgbaaris.Alsdevrijverkrijgbaremedicijnengoedgebruikt worden,zijnzemeestalveiligenbrengenzeweinigrisico'smetzichmee.

Homeopatischegeneesmiddelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Homeopathischemiddelen wordenbereiduitplantaardigeofdierlijke grondstoffen.Dezewordentijdenshetbereidingsprocesstapjevoorstapje verdundmetalcoholofwaterenkrachtiggeschud.Zewordenuiteindelijkin druppel,korreloftabletvormuitgegeven.Homeopathischemiddelenvallen ookonderdeGeneesmiddelenwetenwordendoorhetCollegeterBeoordeling

vanGeneesmiddelen(CBG)gecontroleerdopkwaliteitenveiligheid.Hetis belangrijkdatzorgvragershetgebruikhiervanaltijdmeldenbijapotheeken arts,omdatsommigehomeopathischegeneesmiddelennamelijkinvloed kunnenhebbenopdewerkingvaneenreguliergeneesmiddel.Homeopatische middelenzijnvrijverkrijgbaarbijdrogisten,natuurvoedingswinkelsofviaeen homeopaat.

Fytotherapeutischemiddelen

Fytotherapeutischegeneesmiddelen behorentotdealternatieve geneesmiddelen.ZijvallennietonderdeGeneesmiddelenwet.

Fytotherapeutischegeneesmiddelenbestaanuitextractenvanwerkzame stoffenuitplantenenwordendaaromookwelkruidengeneesmiddelen genoemd.Hetisbelangrijkdatzorgvragershetgebruikhiervanaltijdmelden bijapotheekenarts,omdatsommigefytotherapeutischegeneesmiddelen namelijkinvloedkunnenhebbenopdewerkingvaneenreguliergeneesmiddel.

Fytotherapeutischemiddelenzijnvrijverkrijgbaarbijdrogistenof natuurvoedingswinkels.

Medicatiegroepen

Eenaantalvandemeestgebruiktemedicatiegroepenwelkeuitgewerktzullen wordeninditthemazijn:

• analgetica

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• antibiotica

• hart-envaatmiddelen

• anti-epileptica

• antidiabetica

• inhalatiemedicatie

• psychofarmaca

• anti-allergica

• corticosteroiden

• laxantia

• maagmiddelen

Analgetica

Analgetica zijnpijnstillendemiddelen.Bijhetgebruikvanpijnstillerswordt vaakgebruikgemaaktvandepijnladdervandeWereldgezondheidsorganisatie (WHO).Dezezorgtvooreenstapsgewijzeaanpak.Hetisbelangrijkomtestarten metdeminstzwaremedicatieendezezonodigoptebouwen,tevervangen ofaantevullenmetanderemiddelen.Deeerstestapbestaatvaakuithet gebruikvanParacetamol.Wanneerditonvoldoendewerkt,wordtingestoken ophetgebruikvaneennon-steroïdeontstekingsremmendemiddel(NSAID) welkeooknogeenontstekingsremmendewerkingheeft.Denkhierbijaan Diclofenac,IbuprofenenNaproxen.Wanneernogsteedsonvoldoendeeffect kangestartwordenmeteenzwakkeopioïdezoalsTramadolofCodeïneofeen sterkeopioïdezoalsMorfine,OxycodonenFentanyloftotsloteenopioïde middelsinjectie.Hetgrotenadeelvanopioïdenisdehoeveelheidbijwerkingen engewenningenmedicijnafhankelijkheid.Erwordtsteedsmeergesproken vaneenopioïdenepidemie.Opioidenwordensomstemakkelijk voorgeschrevenentelangdoorgebruikt,waarbijonvoldoenderekening gehoudenwordtmetdegevaarlijkebijwerkingenendeverslavingen vergiftigingenbijoverdosering.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/top-view-flat-lay-bottle-pain-1721419378

'Schreeuwomhulp'binnendeopioïdenepidemie

Antibiotica

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Antibioticazijnmedicijnendiewerkentegenbacteriën.Deartsschrijftalleen antibioticavooralshetechtnodigis,wanneeralshetlichaamdeziekmakende bacteriënnietzelfkandoden.Erzijntweebelangrijkegroepenantibiotica:de bacteriedodendeenbacterieremmende.Bacteriënwordengedoodofdegroei wordtervangeremd.Hetlichaamruimtdeverzwakteofgedodebacteriën danop.Daarnaastisereenonderverdelingin smal-enbreedspectrum antibiotica.Smalspectrumantibioticazijnspecifiekgeschiktvoorinfecties dooreenbepaaldegroepbacteriën.Debreedspectrumantibioticawerkenop meersoortenbacteriëntegelijk.Devoorkeurgaatuitnaarsmalspectrum middelen.Hetisbelangrijkomeenkuuraltijdaftemakenomtevoorkomen datbacteriënachterblijvenen resistent worden.Dithoudtindatzijweerstand kunnenbiedenenhiermeeongevoeligzijnofwordenvoorbehandeling.Enkele voorbeeldenvanantibioticaklassenzijnPenicilline(bijv.Amoxicilline), Tetracycline(bijv.Doxycycline),Cefalosporines(bijv.Ceftriaxon)en Carbapenem(bijv.Meropenem).

Hart-envaatmiddelen

Hart-envaatmiddelenzijnonderteverdelenindevolgendemedicijngroepen:

• Antihypertensiva:Bètablokkers,Calciumantagonisten,RAS-remmers, Diuretica

• Nitraten

• Antiaritmica

• Middelenbij(dreigend)hartfalen

• Anticoagulantia

• Cholesterolverlagendemiddelen

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/human-heart-blood-circulation-system-3d-1427506907

Hetcardiovasculairesysteem

Bètablokker

Bètablokkerswordenvoorgeschrevenomhethartteontlasten.Dezemiddelen verlagendehartslag,zorgenvoorrustigerrondpompenvanhetbloeden verlagenookdebloeddruk.Dezemedicijnenwordenvoorgeschrevenbijdiverse aandoeningen,bijvoorbeeld:naeenhartinfarctbijanginapectoris,bijhoge bloeddrukofbijsommigehartritmestoornissen.Voorbeeldenhiervanzijn: MetoprololenAtenolol.

Calciumantagonisten

Calciumantagonisten,ookwelcalciumblokkers,wordenvoorgeschrevenbij hartkramp(anginapectoris),hartritmestoornissenenhogebloeddruk.Calcium isnodigomspierentelatensamentrekken.Calciumblokkersverslappende spierenenverwijdendebloedvatenzodathetbloedgoedkanstromen.Effecten vancalciumblokkerskunnenzijn:dalingvandebloeddruk,deverlagingvan dehartslagenverwijdingvandekransslagaders.Voorbeeldenvan calciumantagonistenzijn:Amlodipine,Nifedipine,Verapamil,Diltiazem.

RAS-Remmers

RAS-Remmerszijnmedicijnendieinwerkenophet

Renine-Angiotensine-Systeem(RAS).Ditsysteemzorgtmiddelsinformatie vansensoreninhetlichaamwelkedebloeddrukregistrerenvoorsignalen naardenieren.RAS-remmerszijnonderteverdelenin:ACE-remmers, Angiotensine-receptor-blokkers(ARB's)enrenine-remmers.Doorgebruikvan RAS-remmersverwijdendevaten,waardoordebloeddrukdaalt.Voorbeelden vanRAS-Remmerszijn:Losartan,LisinoprilenEnalapril.

Diuretica

Diuretica,ookwelplastablettengenoemd,werkenvochtafdrijvendenverhogen deuitscheidingviadenieren.Dezemedicijnenwordenvaakvoorgeschreven bijeenhogebloeddrukenhartfalen.Doordezemedicijnenkomterminder drukopdebloedvatentestaan.VoorbeeldenzijnHydrochloorthiazide, Indapamide,Furosemide,BumetanideenSpironolacton.Ditlaatstemiddel iskaliumbesparend,bijgebruikvansommigeanderemiddelenisereenrisico opeentelaagkalium,waardoorereenverhoogdekansisoponderandere hartritmestoornissen.

Nitraten

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nitratenwordengebruiktbijpijnopdeborstklachtendooraginapectorisof hartinfarct.Dezemedicijnenzorgenvooreenverwijdingvandekransslagaders enverwijdingvandeveneuzebloedvatenwaardoordetoevoervanbloednaar hethartminderwordtenhethartminderhardhoefttewerken.Nitraten kunneninacutesituatiesgegevenwordenalssprayoftabletjeonderdetong. Oflangwerkendbijstabieleaginapectorisklachtendoormiddelvaneenpleister. Voorbeeldenhiervanzijn:IsosorbidedinitraatenNitroglycerine.

Antiaritmica

Antiaritmicazijnmedicijnendiegebruiktwordenomhartritmestoornissente behandelen.Dezezorgenervoordatderitmestoornissenminderfrequent optredenenookminderheftigzijn.Hethartiseenspierdiesamentrektmet behulpvaneenelektrischsignaal.Dezemiddelenzorgenvoorvertragingvan deverspreidingvanditsignaalofmakendecellenmindergevoeligvoorde prikkel.Zezorgenvoorhetverlagenvandehartslageneenmeerregelmatige hartslag.Meestalkrijgjedezemedicijnenindevormvantablettenofcapsules. Bètablokkersencalciumblokkerswordensomsgebruiktalsantaritmica,maar ookmiddelenzoalsFlecaïnide,AmiodaronofDigoxine.Alsderitmestoornis nietovergaat,ishetsomsnodigomhethartritmeinhetziekenhuisteherstellen ofhethartteondersteunenmiddelsplaatsingvanelektronischeapparatuur zoalseenpacemakerofimplanteerbarecardioverterdefibrillator(ICD)

Anticoagulantia(antitrombotica)

Anticoagulantia zijnmedicijnendiedestollingvanhetbloedverminderenof vertragenenhiermeebloedproppen(trombussen)voorkomen. Antistollingsmedicijnenherstellendebalans:hetbloedmagnietteveelstollen enooknietteweinig.Zewordenvoorgeschrevenbij(instabiele)angina pectoris,naeenhartinfarct,naeenTIAofeenherseninfarctbij boezemfibrilleren,bijtrombose(been)ofetalagebenen,bijlongemboliena hetplaatsenvaneenkunstklepofbijbedlegerigemensen.Erzijnverschillende aangrijpingspuntenwaaropdezemedicijnenkunneninwerkeninhet stollingsprocesinhetlichaam.Enkelevoorbeeldenvananticoagulantiazijn: Acenocoumarol,Dabigatran,Apixaban,Acetylsalicylzuur,Carbasalaatcalcium.

Cholesterolverlagendemiddelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Cholesteroliseenvetachtigestofdiekangaanophopenindebloedvaten waardoordezekunnenvernauwenofdichtkunnenslibbenmetallegevolgen vandien.Debehandelingvanhoogcholesterolbestaatuitadviezenvooreen gezondeleefstijl.Somswordenerookmedicijnenvoorgeschreven. Cholesterolverlagerswordeningezetbijeenverhoogdcholesterolofbijhartenvaatziekten.Zehebbeneencholesterolverlagendewerking,maar beschermendaarnaastookdewandvandebloedvaten.Voorbeeldenvan cholesterolverlagerszijnStatinen(zoalsSimvastatine,Atorvastatineof Rosuvastatine),Alirocumab,Ezetimibe.

Anti-epileptica

Anti-epilepticawordenvoorverschillendeaandoeningenvoorgeschreven:

• regelmatigvoorkomenvanepileptischeaanvallen

• acuteepileptischeaanvallen

• neuropathischepijnen(bijvoorbeeldtumoren)

• migraine

• bipolairestoornissen

• angststoornissen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Depreciezewerkingvananti-epilepticaisniethelemaalbekend,maarze zorgenerwelvoordathersencellenmindergevoeligwordenvoorprikkels (neuronalegevoeligheid)endeepileptischeaanvallenonderdruktwordendit doenzeopmeerdereaangrijpingspunten.Ditmaaktookdatanti-epileptica ookandereindicatiesheeftdanalleenepilepsie.Demedicijnenzijnte verkrijgenintabletvorm,zowelvoororaalgebruikalsrectaalgebruik.

Voorbeeldenvananti-epilepticazijn:Clonazepam,Carbamazepine, Gabapentine,Levetiracetam,ValproïnezuurofTopiramaat.Bijeenepileptische aanvalwordtindeacutefaseeenrectiolediazepamofneusspraymidazolam gebruikt.

Antidiabetica

Antidiabeticawordenookwelbloedsuikerverlagendemiddelengenoemd.De meestvoorkomendetypenDiabetesMellituszijntypeIentypeII.BijtypeI vallenheteigenafweersysteemdecellenaandieinsulinemaken,waardoor ervrijwelgééninsulinegeproduceerdwordt.BijtypeIIisersprakevante weiniginsulineinhetlichaamenreagerendaarooknietmeergoedop,de cellenzijnongevoeligergeworden.DiabetestypeIIkanzowelmetorale medicatiealsinsulinewordenbehandeld.BijtypeIisdezorgvrageraltijd afhankelijkvaninsuline.Deoraleantidiabeticakanervoorzorgendatde gevoeligheidvoorinsulineverbetert,bevorderthetvrijgevenvaninsuline, zorgenvoorbetereopnamevanglucose,bevorderendeafgiftevaninsuline wanneerdebloedglucosetehoogisofzorgenvoormeeruitscheidingvan overtolligesuikers.VoorbeeldenvanveelgebruiktemedicatiezijnMetformine, Gliclazide,Tolbutamide.Totslotiserooknogmedicatieineeninjectievorm beschikbaar,denkhierbijaanSemaglutide.BijtypeIwordtaltijdinsuline gebruikt,hetkanhiergaanomverschillendesoorteninsulinewaarvande snelheidwaarmeedebloedglucoseverlaagdwordtkanverschillen. VoorbeeldenvansoortnamenzijnAspart,GlargineenDegludec.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/plantain-husk-jar-inscription-psyllium-glass-2075761642

Diabetesbehandeling

Inhalatiemedicatie

TAALREDACTIE)

Inhalatiemedicatiekanwordeningezetbijdebehandelingvanbijvoorbeeld astmaenCOPD(chronischebronchitisenlongemfyseem).Erzijnverschillende soortenmedicatiebeschikbaar.Hetverschilkanzittenindewerkingende snelheidvandewerking(kort-enlangwerkend).Degebruiktemedicijnenzijn onderteverdelenin:luchtwegverwijders,ontstekingsremmersofeen combinatievanbeide.DenkhierbijaanSalbutamol,Ipratropium,Formoterol, Salmeterol.Dezemedicijnenwordengeïnhaleerd,oftewelingeademd.Inhalatie zorgtervoordathetmedicijndirectindeluchtwegenkomtendaardooreen snellerelokalewerkingheeft.Bijinhalatievanmedicijnen,bestaatdekans datereenschimmelinfectieontstaatindemond-enkeelholte,daaromwordt meeraandachtvoordemondverzorgingaangeraden.

Indepraktijk:inhalatietechniek

Jezojuistinzorggekomenzorgvragerheeftvoorzijnastmaaljarenlang medicatievoorgeschrevenstaan.Hijmaaktgebruikvaneeninhalatormeteen voorzetkamer.Jehoorteenfluitendgeluidwanneerdezedeinhalatieuitvoert. Jeweetdatditgeluidaangeeftdatdeinhalatienietopdejuistemaniergebeurt. Wanneeriemandnietdejuisteinhalatietechniekheeft,komtersomsniet voldoendemedicijnindelongenterecht.Jegeeftjezorgvragerdetipiets rustigerinteademen.Wanneerdezeditdoethoorjegéénfluitendgeluidmeer. Dezorgvragergeeftlateraandathijditdanwaarschijnlijkaltijdalverkeerd heeftgedaanendathijeropgaatlettennu.

Psychofarmaca

Psychofarmacazijnmedicijnendieinwerkenophetcentralezenuwstelseldie ingezetwordenbijpsychischeproblemen.Psychofarmacagevenoverhet algemeenveelbijwerkingenenhebbeneenaantalwekennodigomeffect ervantemerken.Hetisnamelijkvoorsommigemiddelennodigomeenspiegel inhetbloedervanoptebouwen,ditgeldtnietvoorslaapmedicatieen angstremmers.Hiervoorishetbelangrijkdatdezemedicatieregelmatig ingenomenwordtopvastetijdstippen.Psychofarmacazijnonderteverdelen inverschillendemedicijngroepen:

• slaapmedicatie

• rustgevendemedicatie

• angstremmers

• antipsychotica

• antidepressiva

• medicijnenbijeenbipolairestoornis

• medicijnenbijADHDennarcolepsie

Slaapmedicatie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Slaapmedicatie(hypnotica)wordtingezetvooreenbeterekwaliteitvanslaap. Voordatovergegaanwordtopslaapmedicatieishetgewenstdatdeandere factorenoptimaalzijn.Hetisdanookvanbelangdatergoeduitgevraagd wordtwelkeklachteneenzorgvragerervaarteninwelkematedezeaanwezig zijn.Onderwerpenzijndeopvattingenoverslapeloosheid,hetaanhoudenvan eengoeddag-ennachtritme,tijdsbestedingvoorhetslapengaan,gebruik vananderemedicatie,gebruikvanalcoholofdrugsenstress.Slaapmedicatie isalleengeïndiceerdwanneersprakeisvanhogelijdensdrukenernstig

disfunctionerengedurendededag.Erzijnkortwerkende(in)slaapmiddelen endoorslaapmidden.Voorbeeldenvanslaapmedicatiezijn:Temazepam, Zopiclon,ZolpidemendaarnaastlangwerkendDiazepam,Lorazepam, Oxazepam.Langduriggebruikwordtafgeraden,omdateranderssprakekan zijnvanbeperkteeffectiviteitoptermijn.Naastmedicatiewordensoms ontspanningsoefeningenencognitievetherapieingezetbijslapeloosheid.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Rustgevendemedicatie

Rustgevendemedicijnenwordenookwelsedativagenoemd.Zewordenveel gebruiktbijangstenennervositeitenhebbeneenrustgevendeenkalmerende werking..Voorbeeldenvansedativazijn:Diazepam,OxazepamenLorazepam.

Angstremmers

Angstremmers(anxiolytica)wordengebruiktbijangsten,spanningoffobieën. Ookdezemedicatieismeestalintabletvorm.Angstremmerskunnen bijwerkingenhebben,zoalsslaperigheid,vermoeidheideneenverminderde motorischecoördinatie.Eenvoorbeeldvaneenanxiolyticumis:Diazepam

Antipsychotica

Antipsychoticawordenvoorgeschrevenwanneeriemandlastheeftvan psychosen,bipolairestoornissenensomsbijdepressie.Bijeenpsychose behorensymptomenalshallucinaties,wanenenwaanideeënofmanie.Deze middelenkunnendeuiteindelijkeoorzaakvandepsychosenietwegnemen, maarzorgenwelvoordempenvansommigeklachten.Antipsychotische medicijnenbestaanindevormvantabletten,smelttabletten,capsules,siroop, druppelsofalseeninjectie(depot).Antipsychoticakunnenergebijwerkingen geven,zoalstraagheid,verkrampingvanspierenenspeekselvloed.Voorbeelden vanantipsychoticazijnHaloperidol,OlanzapineenQuetiapine.

Antidepressiva

Antidepressivawordtgebruiktbijdepressieveklachtenenangsten.Deze wordenpasingezetalseerstisingezetopdagstructurering,activiteitenplanning ensomspsychologischebehandeling.Demedicijnenzorgenervoordatde somberestemmingvandezorgvragerafneemt.Zepakkennietdeoorzaak vandedepressieveklachtenaan.Antidepressivawordtzowelintabletvorm, capsulealsinvloeibarevormvoorgeschreven.Demedicatieheefteffectop deneurotransmittersserotonineennoradrenaline(ensomseengedeelte dopamine),welkebetrokkenzijnbijderegulatievanstemmingenemoties. Voorbeeldenhiervanzijn:Paroxetine,MirtazapineenAmitriptyline.Hetkan

enigetijddurenvoordatdemedicatiegaatwerkenenereffectmerkbaaris. Dedoseringbegintlaagenwordtsteedsietsopgehoogd.Pasbijgebruikvan minimaalzestotnegenmaandeniseenoptimaalresultaatbereikt.

Medicatiebijeenbipolairestoornis

Een bipolairestoornis iseenchronischepsychischestoornis,diegekenmerkt wordtdoorsterkwisselendestemmingen.Periodesvandrukteenvrolijkheid (manischeperiode)wisselenzichafmetperiodesvanneerslachtigheid (depressieveperiode),gemengdeepisodenofsymptoomvrijeepisoden.Bij eenbipolairestoorniswordtvaakeenstemmingsstabilisatorvoorgeschreven omdestemmingswisselingentegentegaan.Voorbeeldenhiervanzijn:Lithium, ValproinezuurenCarbamazepine.Alsonderhoudsbehandelingwordtvaak gekozenvoorLithiumditvermindertdekansoprecidievenvanmanieen depressieenookdekansopsuïcide.HetisbelangrijkdatLithiumineengoede doseringvoorgeschrevenwordt.Vooreenoptimalewerkingmoetde hoeveelheidLithiuminhetbloedpreciesgoedzijn.Ookkunjebijeentehoge dosiseenlithiumvergiftigingkrijgen.DaaromwordtdeconcentratieLithium inhetbloedregelmatiggecontroleerdaandehandvanbloedonderzoek. NaastLithiumkaneenbipolairestoornisookbehandeldwordenmetspecifieke medicatiebijeenmanie(antipsychotica)ofdepressie(antidepressiva).

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/man-bipolar-disorder-mirror-affective-person-2063092850

Deverschillendegezichtenbijeenbipolairestoornis

MedicijnenbijADHDenslaapzucht

MedicijnenbijADHDenslaapzucht(narcolepsie)wordenvoorgeschrevenbij zorgvragersbijwiebepaaldegebiedenindehersenenondergestimuleerdzijn. Dezemiddelenwordenookwelpsychostimulantiagenoemd.Impulsenvanuit dehersenenwordennamelijkvoortgeleidviadezenuwcellen.Dezemiddelen zorgenervoordatdegeleidingverbeterdwordtendeimpulsenbeter aankomen.Eriseenstimulerendewerkingophetzenuwstelsel.Voorbeelden vanmedicatiezijnMethylfenidaatenDexamfetamine.

Anti-allergica

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anti-allergicawordeningezetbijeenallergie.Bijeenallergieishetlichaam overgevoeligvoorbepaaldestoffen(allergenen).Dereactiediedanvolgtis eenoverdrevenafweerreactievanhetlichaamopeenstofdienormaal gesprokenonschuldigis.Wanneereen'indringer'hetlichaambinnendringt, komthistaminevrijwelkezorgtvooreenreactieomdeindringerteverwijderen. Voorbeeldenvananti-allergicazijnantihistaminicaofcorticosteroïdenwelke indevormvantabletten,drank,druppelsenneusspraytoegediendkunnen worden.Demiddelenkunnenhelpenallergieklachtenteverminderen.

VoorbeeldenvanantihistaminicazijnCetirizine,LoratadineenPromethazine enLevocabastine.Inacutespoedsituatiesbijeenanafylactischeshockkan eenadrenalineinjectie(Epipen)gebruiktwordenworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indepraktijk:anti-histaminicabijhooikoorts

Hetpollenseizoenisweerbegonnen,ditbetekentdatveelgrassen,bomen, plantenenbloemeninhunbloeiperiodenpollenofstuifmeelafgeven.Klachten vanhooikoortsontstaanalsdezeallergeneninjeogen,neus,mond,keelof luchtpijpkomen.Veelvoorkomendeklachtendieeendergelijkeallergiekan gevenzijn:veelniezen,eenverstopteneus,jeukendeogen,traanogen, benauwdheidenvermoeidheid.Hoeweldezeklachtennietgevaarlijkzijn, kunnendezeklachtenwelvervelendenbelemmerendzijn.Wanneerjehier veellasthebtkunjebijvoorbeeldeenanti-histaminicumneussprayoftabletten gebruikenomdezeklachtentijdelijkteverminderenofonderdrukken.

Corticosteroïden

Corticosteroïden wordeningezetbijvanwegehunanti-allergischeen ontstekingsremmendewerking.Corticosteroïdenzijndekunstmatige (synthetische)vormvandehormonendienormaalwordengeproduceerddoor debijnierschors.Zewordeningezetbijdebehandelingvanontstekingenbij chronischeaandoeningen,maarkunnenookeenaanhoudendechronische allergischeontstekingstoppen.Voorbeeldenvancorticosteroïdendiekunnen wordengebruiktzijnDexamethason,Prednis(ol)on.

Laxantia

Laxantiazijnmedicijnendiemiddelsverschillendewerkingenwordeningezet omdestoelgangsoepelertelatenverlopenofobstipatieteverminderen.Deze hebbenverschillendewerkingen:

• Volumevergrotendelaxantia:dezemengenzichmetdedarminhoudwaar zewateropnemenendefeceszachtermakenendehoeveelheidvolume doentoenemen.EenvoorbeeldhiervanisPsylliumzaad(pysilliumvezels).

• Osmotischwerkendelaxantia:dezezorgenvoorhetvasthoudenvanmeer waterenbevorderingvandedarmperistaltiekenstoelgang.Voorbeelden vanoralemiddelenzijnLactuloseenMacrogol.Daarnaastiservoorrectale toedieninghetNatriumFosfaatklysma.

• Contactlaxantia:dezeprikkelenopeenchemischemanierdedarmwand, waardoordedarmperistaltiekbevorderdwordtenhetwatergehaltevan defeceswordtvergroot.Dezemiddelenzijnnietgeschiktvoorlangdurig gebruikvanwegevervelendebijwerkingenenhetrisicoophetontwikkelen van'eenluiedarm'waarbijdestoelgangzondermiddelennietgoedmeer opgangkomt.Voorbeeldenvandarmprikkelendelaxeermiddelenzijn bisodacyl,natriumpicosulfaatensennosiden.

• Eencombinatievanverschillendevormen,denkhierbijbijvoorbeeldaan eenNatriumlaurylsulfoacetaat/natriumcitraat/sorbitolklysma.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/plantain-husk-jar-inscription-psyllium-glass-2075761642 Psylliumvezels(zaad)

Maagmiddelen

Maagmiddelenkunnenwordengebruiktbijmaagklachtenzoalspijnbovenin debuik,brandendmaagzuurenopboeren.Daarnaastkunnendezeook gebruiktwordenomdemaagtebeschermen.Deklachtenkunnenuitdemaag zelfkomen.Maarookuitdeslokdarmofdetwaalfvingerigedarm.Erzijn verschillendemedicijnendieelkhuneigenspecifiekewerkinghebben:

• ErzijnAntacida,stoffendiehetmaagzuurbindenenneutraliseren.Hierdoor neemtdeovermaataanmaagzuurafendepijnzalsnelverminderendenk hierbijaanCalciumcarbonaatofMagnesiumoxide.

• Maagwandbeschermersvormeneenbeschermendelaagophetslijmvlies vanmaagendarmenbijvoorbeeldSucralfaat.

• Protonpompremmersverminderendeaanmaakvanmaagzuur.Hierdoor verminderenklachtenalsmaagpijnen/ofzuurbranden.Voorbeeldenzijn Esomeprazol,OmeprazolenPantoprazol.

2.4Toedieningvanmedicijnen

Toedieningswijzen

Erbestaanverschillendetoedieningswijzenvanmedicatie.Geneesmiddelen kunnenopverschillendemanierenhetlichaambinnenkomen.Inhetalgemeen wordendezesamengevatindetermen enteraal en parenteraal.Bijenterale toedieninggaathetomallemedicatiewelkedoorhetmaag-darmkanaalgaat, bijparenteraletoedieninggaattoedieningbuitenhetmaag-darmkanaalom. Daarnaastkanditopgesplitstwordeninlokaletoediening(plaatselijke)waarbij hetmedicijndirectopplekvanwerkingtoegediendwordtversus systemische toediening waarbijeenmedicijnviadebloedsomloopnaardeplaatsvan werkingwordtgebrachtnaopnameinhetbloed.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Toedieningswijze

Viademond

Indewangzak(slijmvliesvande mond)

Onderdetong

Viadeneus

Opdehuid

Via(door)dehuid

Onderdehuid

Viadeogen

Medischeterm

Oraal (ofperos)

Buccaal

Sublinguaal

Nasaal

CutaanofDermaal

Transdermaal

Subcutaan

Oculair

- Viadegehoorgang

Directindebloedbaan

Viadelongen

Intraveneus

Pulmonaal (inhalatie)

Toedieningswijze

Viadeanus

Viadevagina

Oraal

Medischeterm

Rectaal

Vaginaal

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Demeestgebruiktemanierommedicijnentoetedienenisviademond,ook weloraletoedieninggenoemd.Ditiseenrelatiefgemakkelijkeenveiligemanier vantoedienen.Viademaagendedunnedarmwordtdewerkzamestof opgenomeninhetbloed.Sommigemedicijnendieoraalwordeningenomen, kunnenhetslijmvliesvandemaagendedunnedarmaantasten.Voorbeelden zijnontstekingsremmers(NSAIDS)enAspirine.Alsdezemedicijnenvoorlangere tijdgesliktmoetenworden,schrijftdeartsookvaakeenmaagbeschermer voor.Ditiseenmedicijndathetmaagslijmvliesbeschermt.

Buccaal

Alternatievetoedieningswijzealsoraletoedieningnietmogelijkis.Medicatie wordtindewangzakgeplaatstendaardoordirectopgenomeninde slijmvliezen.Opnameviahetspijsverteringsstelselwordthiermeevermeden.

Sublinguaal

Sommigemedicijnenwordenonderdetong(sublinguaaloforomucosaal) toegediend.Dezemiddelenkunnenviaeentabletonderdetongopgelost wordeninhetspeekselofonderdetonggespotenwordenalseenspray. Hierdoorkunnenzeonmiddellijkwordenopgenomendoordekleine bloedvatenonderdetong.Demedicijnenkomendirectindebloedbaanterecht enbeginnenooksneltewerken.Demeestemedicijnenkunnennietviade sublingualewijzetoegediendworden,omdatdeopnamedanvaakonvolledig enonregelmatigplaatsvindt.Eenvoorbeeldvaneenmedicijndatop sublingualewijzewordttoegediendisNitroglycerine.Ditmedicijnheeftals doelpijnopdeborstteverminderenbijonvoldoendetoevoervanbloednaar hethart.

Nasaal

Bijeennasaletoedieningwordthetmedicijnviadeneustoegediend.Denk hierbijaanneusdruppelsofneusspray.Hettoedienenviadeneuskanook gemakkelijkwordenuitgevoerdwanneereenzorgvragerditbijvoorbeeldniet zelfmeerkandoen,maarooknietmeerinstaatisomdezeoraalintenemen.

Cutaanofdermaal

Dermalemedicijnenhebbeneenplaatselijkewerking.Ditkanindevormvan eenzalf,lotion,crème,poeder,gel.

Transdermaal

Bijtransdermalemedicijnengaathetommedicijnendiegeleidelijkviadehuid wordenopgenomen.Hetgaathiervaakompleistersmeteenreservoirvan medicijnenwelkeviadehuidwordenopgenomenindebloedbaan.Hetis belangrijkomalszorgvragernietinaanrakingtekomenmethetmedicijn, draagbijtoedieningofverwijderingvandezepleistershandschoenen.

Oculair

Bijeenoculairetoedieningwordthetmedicijntoegediendviadeogen.Hetis bijoogdruppelsenoogzalfbelangrijkdathetoognietaangeraaktwordt.Het oogisgevoeligvoorinfectie.

Viadegehoorgang

Oordruppelsdienjetoeviadegehoorgang.Dezorgvragermoetnahet toedienenervanvijftottienminutenhethoofdschuinhouden,zodatde druppelsgoedachterindegehoorgangterechtkomen.

Intraveneus

COPYRIGHTBOOM

Bijeenintraveneuzetoedieningkomendegeneesmiddelenviaeeninfuusof injectierechtstreeksindebloedbaan.Hetgaathierbijomeenparenterale toediening.

Pulmonaal

Pulmonaalbetekentopnameviadeluchtwegen.Hetgaatomstoffendiein delongenterechtmoetenkomen.Dezekunnenwordengeïnhaleerdtijdens eeninademingenhebbenvaakeenlokalewerking.Pulmonalemedicijnen wordengegevenbijlongaandoeningenzoalsCOPDofastmaofbijacute benauwdheidsklachten.

Rectaal

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetgaathierbijomtoedieningvanmedicijnenviadeanus.Bijdezetoediening wordtdemaagvermedenenkomthetmedicijndirectbijhetlaatstedeelvan dedikkedarm(rectumofendeldarm)terecht.Daarnaastisheteen toedieningsvormdiegebruiktkanwordenwanneeroraletoediening

bijvoorbeeldnietmogelijkis.Bijrectaletoedieningishetnadeeldeonzekere enonregelmatigeopnamevanhetgeneesmiddeldoorhetslijmvliesvanhet rectum.Rectalemedicatiekaneenzetpilofklysmazijn.

Vaginaal

Bijvaginaletoedieningvanmedicatiegaathetomtabletten,welkequavorm aangepastzijnopdetoedieningsweg.Daarnaastkanerooksprakezijnvan detoedieningvaneenzalfofcrèmewelkemiddelseenapplicatorviadevagina toegediendkanworden.

Toedieningsvormen

• Tablet

• Dragee

• Capsule

• Drankje(suspensieofoplossing)

• Emulsie

• Druppels

• Spray

• Klysma

• Crème

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zalf

• Pasta

• Pleister

• Poeders

• Kauwgom

• Zetpil

• Infuus

• Injectie

Tablet

Eentabletbestaatuiteensamengeperstevormvaneenpoedermet hulpstoffen.Erzijnverschillendesoortentabletten:

• Bruistabletten: Dezelosjeopinwater.Dezevallenondergasontwikkeling uiteeninwater.

• Zuigtabletten: Dezetablettenhebbenvaakeenplaatselijkewerking.Ze wordeningezetbijaandoeningenindekeelofdemond.

• Smelttabletten: Ditzijntablettendiejeindemonddoetenvanzelfinde mondlaatsmelten.

• Kauwtabletten: Kauwtablettenmogennietheeldoorgesliktworden.Deze dienenfijngekauwdtewordenendaarnadoorgesliktteworden.

• Dispertabletten: Dezetablettenlosjeopinwater.

• Maagsapresistentetabletten: Omdezetablettenziteenlaagje.Ditlaagje voorkomtdathetmaagsaperdoorheenkandringen.Dezetablettenmoeten inzijngeheelwordeningenomenenmogennietwordenfijngemaakt.

• Tabletmetgereguleerdeafgifte:Dezetablettenmoeteninzijngeheel wordentoegediendenzorgenvooreenvertraagdeengelijkmatigeafgifte vanhetmedicijn.

• Dragee: Ditiseentabletmetmeerderelaagjes.Eendrageemoetjealtijd heeldoorslikkenenmagnooitvermalenworden.Delaagjeszorgenervoor dat:

– hetmedicijneenkleurheeft

TAALREDACTIE)

– desmaakvanhetmedicijnniettesterkis

– hetmedicijngoedzijnwerkkandoen – deafgiftevanhetmedicijnvertraagdwordt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagnamaken.Alleenondersteafbeeldingweglaten.Dusalleendebeeldenmethetnummerlatenstaan.Deze afbeeldingwordtookingezetbijVerzorgende-IGthemamedicatie.

1:bruistablet,2:zuigtablet,3:smelttablet,4:kauwtablet,5:dispertablet

Tablet

Tablettenzijnbeschikbaarinveelverschillende vormen,matenenkleuren.Erzijnverschillende soortentablettenmeteenverschillende gebruikswijzen.Hetgeheelbestaatuiteenaantal samengeperstestoffen.

Capsules

Eencapsulezieteruitalseenovaalomhulsel.Deze zijngemaaktvangelatineofeenveganistisch alternatief.Dezeovalecapsulebevateenmedicijnin poedervorm.Eencapsulemoetheeldoorgeslikt worden.Somszijneruitzonderingenenmageen capsulewelwordenopengemaakt.Bijvoorbeeldals eenzorgvragersondevoedingkrijgt.Jemagdanhet poedervermengenmetwaterviaeensonde.Doedit alleenopvoorschriftvaneenarts.

Suspensieenoplossing(drankjes)

Eenmedicijndrankjeiseenmedicijninvloeibarevorm. Dedoseringvindtplaatsmetbehulpvaneen maatbekertjeofmaatlepel.Dezewordtindemeeste gevallenbijhetmedicijngeleverd.Jehebttwee verschillendesoortendranken:desuspensieende oplossing.

Eensuspensiemoetvoorinnamegoedgeschud worden.Alsjenietschudtvoorgebruik,wordtde werkzamestofnietgoedverdeeldindefles.Zodoende doseerjeteveelofteweinigvanhetmedicijn.Opde flesstaatdaaromaltijdeenwaarschuwingssticker.

Emulsie

https://www.shutterstock.com/image-photo/pharmacy-medicine-healthy-close-capsules-different-536253394

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Eenemulsieisookeenvormvanvloeibaremedicatie. Dezebestaatuittweebestanddelendienormaalniet mengen,maardoorhulpstoffentocheenstabiel mengselkunnenvormen.Ditkaneendrankzijn,maar ookeensmeersel.

https://www.shutterstock.com/image-photo/bottle-yellow-cosmetic-oil-emulsion-wave-389571904

Druppels

Medicijndruppelskunnenzowelvoorogen,oren,neus alsvoororaletoedieninggebruiktworden.Erziteen medicijnineengeconcentreerdevormin.Telde druppelsaltijdeerstopeenlepeluitomoverdosering tevoorkomen.

Spray

Viaeenspraykomenfijnverdeeldedruppelsvloeistof opdejuisteplekterecht.Dedoseerspraykopis makkelijkeringebruikdandedruppelaar.Wordtvaak gebruiktvoortoedieningvianeus,orenofmond.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inhalatieenverneveling

Erzijnverschillendevormenbeschikbaarvoor inhalatieenverneveling.Drieveelvoorkomende vormenzijndepoederinhalator,deverstuiverende vernevelaar.

• Bijdepoederinhalatorwordteenpoeder ingeademdwaardoordewerkzamestofinde longenterechtkomt.

• Bijdeverstuiver(aerosol)komtdewerkzamestof ineensprayvrijdiedirectingeademddientte worden.Gebruikvaneenvoorzetkamerkande innamevergemakkelijken.

• Devernevelaariseenapparaatdatvloeibare medicijnenomzetineenfijnverstovenvloeistof (nevel)diedezorgvragerkaninhaleren,dezewerkt snellerdandeanderevormen.

Poeders

Eenpoedervermengjemetwater.Vervolgensneemt dezorgvragerhetoraal(viademond)in.Vaakzijn poedersinzakjesverpakt.Ditnoemjeookwel sachets.

Kauwgom

Kauwgomwordtgebruiktvoormedicatiedie langzaamviahetmondslijmvliesopgenomenmoet worden.Doortekauwenkomtdewerkzamestof langzaamvrij.Dezetoedieningsvormwordtweinig gebruikt.

Zetpil

Eenzetpiliseenpildieviahetrectum(rectaal)wordt ingebracht.Dezesmeltbijlichaamstemperatuur.De werkzamestofvanhetmedicijnwordtgevormddoor eencombinatiemeteenvetteofwateroplosbarestof.

Klysma

Eenklysmaiseenvloeistofmeteenwerkzamestof waarmeededarmengespoeldwordenende ontlastingopganggebrachtwordt.Hetwordtviahet rectum(rectaal)ingebracht.

Crème,zalfofpasta

Crèmes,zalvenofpasta'sbestaanuiteenwerkzame stofdieviadehuidofhetslijmvliesopgenomenwordt.

COPYRIGHTBOOM

Pleister

Eengeneesmiddelpleisterwordtopdehuidvande zorgvragergeplakt.Dezegeeftgedurendelangeretijd kleinebeetjesvaneenwerkzamestofafdiedoorde huid(transdermaal)wordtopgenomeninde bloedbaan.

Poedervoorinjectieofintraveneuzetoediening

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ditpoederdienteerstopgelosttewordenenvaak toegevoegdtewordenaaneeninfuuszakmet zoutoplossingofeenanderevloeistof.Daarnaastkan ditinsommigegevallenookgebruiktwordenvoor injectie.Toedieninggaatdirectindebloedbaan.

https://www.shutterstock.com/image-photo/gloved-medics-hand-powder-vaccine-vial-1766533109

Vloeistofvoorinjectie

Erkangekozenwordenvoorinjectievanvloeistoffen wanneereenmedicijnsnelindienttewerkenofhet medicijnnietviahetmaag-darmkanaaltoegediend kanwordenendusparenteraletoedieningvereistis. Injectiekaninhetbloedvat(intraveneus),indespier (intramusculair),onderdehuid(subcutaan),inde huid(intracutaan).

Specifiekezorgsituatiestoedienenmedicijnen

https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-holding-syringe-single-bottle-vial-1882709662

Hetisbelangrijkomalszorgverlenerinzichttehebbenineenaantalspecfieke zorgsituatiesdiezichkunnenvoordoen,zodatjeweethoejehiermeekunt omgaanenwaarjealertopdienttezijn.Denkhierbijaanslikproblemen, weigerenvanmedicatie,misselijkheidenbrakennamedicatieinname, zelfzorgmedicijnen,zonodigmedicijnenen polyfarmacie.Erissprakevan polyfarmaciewanneereenzorgvragerlangeretijdvijfofmeerverschillende medicijnennaastelkaargebruikt.

Slikproblemenensonde

Sommigezorgvragerskunnenmoeitehebbenmethetslikkenvanmedicijnen. Delogopedistofapothekerkantipsgevenomhetslikkentevergemakkelijk, denkaanhoudingtijdenshetslikken,medicijneninnemenmetvoedsel(let opinteracties)ofaanpassingvandeintenemenmedicijnvorm.Hetisbelangrijk omgoeddebijsluiterofhetreceptvandeartstelezen.Sommige medicamentenmogenbijvoorbeeldookgedeeldwordenofgemalenworden. Overlegditzonodigmetdeapothekerofartsenlaatditinhetdossierzetten. Ditisechternietbijallemedicijnenmogelijk.Denkhierbijaanomhulde tablettenoftablettenmeteengereguleerdeafgifte.Dewerkingwordthiermee versterktofhetmedicijnwordtonwerkzaam.Wanneereenzorgvrager slikproblemenheefteneensondebekijkdanookofdemedicatiegeschiktis omdooreensondesysteemtegaan.Beperkmalenzoveelmogelijk,vraagde artsofapothekernaareenalternatiefmiddeloftoedieningsvorm.Bijmalen gaataltijdeendeelvanhetmedicijnonbedoeldverloren.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indepraktijk:sonde

Jehebtalsverpleegkundigetemakenmeteenzorgvragerwelkenaeen herseninfarctopde'strokeafdeling'ligt.Jehebtvolgensprotocoleerderde watersliktest(slikproef)afgenomenwaarbijjemeteenlepelwaterheb geprobeerdtoetedienen.Ditisverplichtvoordatjeanderdrinkenofvoedsel aangaatbiedenombijvoorbeeldeenaspiratiepneumonietevoorkomen.De zorgvragerversliktzichhierbijalzeerernstig.Erwordtbeslotendatdepatiënt niksoraaltoegediendmagkrijgenendathijeenneusmaagsondekrijgt.De thuismedicatievandezorgvragerwelkedoorgebruiktdientteworden,wordt omgezetnaarmedicatiewelkeookgeschiktisvoordesonde.Jebekijktper medicamenthoedezeviadesondetoegedienddientteworden.Tijdensde toedieningennatoedieningzorgjevoorvoldoendedoorspuitenvandesonde omverstoppingdoormedicatierestentevoorkomen.

Weigerenvanmedicatie

InNederlandheefteenzorgvragerhetrechtomzelftebeslissenover behandelingofzorg,maarerzijnweluitzonderingenwaarbijmengedwongen kanwordenbehandeldonderstriktevoorwaardenviadeWetopde geneeskundigebehandelingsovereenkomst(WGBO),Wetverplichtegeestelijke gezondheidszorg(Wvggz)ofWetZorgenDwang.Denkhierbijaan wilsonbekwaamheid bijeendelier,psychiatrischestoornis,eenverstandelijke beperking,eenpsychogeriatrischeaandoeningofbijeencomateuzetoestand vandezorgvrager.Ditkanalleenalsdeeigengezondheidingevaarisofer sprakeisvaneenernstigebedreigingvoordevolksgezondheidofdeomgeving. Wanneerergéénsprakeisvaneenvandezeuitzonderingenisdezorgvrager zelfverantwoordelijk.Eenzorgvragermoetwelwilsbekwaamzijnenadequaat zijnvoorgelichtoverderisico'svanmedicatieweigering.Dezorgprofessionals hebbenhierineensignalerendeenadviserenderol.Hetisbelangrijk medicatieweigeringtenotereninhetdossier.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/no-medicine-patient-refusing-use-medication-1198665823

Medicatieweigering

Misselijkheidenbrakennamedicatieinname

Zorgvragerskunnenlasthebbenvanmisselijkheidenbraken.Wanneerhet brakenplaatsvindtbinnenvieruurnadeinnamevandemedicatiekan overwogenwordeninoverlegmetdeartsdemedicatieopnieuwintenemen, omdatersprakekanzijnvanonvolledigeabsorptie.Ditisafhankelijkvanhet typemedicatieenvandeinnamemetofzondervoedsel.

Zelfzorgmedicijnen

Zorgvragersgebruikensomsnaastvoorgeschrevenmedicatieook zelfzorgmedicatie,middelendiezezelfbijapotheekofdrogistkunnenhalen. Jehelptalleencliëntenmetzelfzorgmedicatiealsdeartshiermeeakkoordis enalsdezelfzorgmiddelenopde(elektronische)toedienlijststaan.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zelfzorgmedicatiewordtveelgebruiktnaastvoorgeschrevenmedicatie.Het risicovanhetgebruikverschiltpermedicijnenperzorgvrager.Interne protocollenoverhoeomtegaanmetzelfzorgmedicatiekunnenverschillen tussenzorgorganisaties.

Zonodigmedicijnen

Bijzonodigmedicijnenmoethetreceptvandeartseenduidelijkvoorschrift bevatten.Deartsvermeldthoehet'zonodig'medicijngebruiktdientteworden. Dithoudtinbijwelkeklacht,hoeveelperdag,hoevaakperdagenopwelke plek.Dezorgverlenermoetduidelijkkunnenzienwaarvoordemedicatie bedoeldisvoordatzijdezetoedienenenregistreren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Polyfarmacie

Erisvaaksprakevanpolyfarmaciebijouderezorgvragersofbijzorgvragers wanneersprakeisvanmeerderegezondheidsprobleemtegelijkertijd,oftewel multimorbiditeit.Erkansprakezijnvanmeerrisicoopinteractiesen verminderdeeffectiviteit,meerkansopbijwerkingen,verwarringover medicijngebruik,verminderdetherapietrouw.Hetisbelangrijkeengoed overzichttehoudenvanallemedicatiediedezorgvragergebruiktenzonodig een Periodiekemedicatiebeoordeling(PMB) tedoenwaarbijdoorartsen apothekertezamenmetzorgvragerkritischwordtgekekennaarhet medicatiegebruik.

2.5Werkingvanmedicatieinhetlichaam

Werkinggeneesmiddelenophetlichaam

Demeestegeneesmiddelenwerkenopcelniveau.Cellenzijnkleinestructuren welkedebouwstenenvormenvandeweefselsenorganen.Vanuitditcelniveau isuiteindelijkeeneffectbovencelniveaumerkbaaropdeorganenen orgaansystemenendaarmeeophetlichaam.Demeestemedicatiebindtzich aaneiwittenengaanhiermeeeenwisselwerkingaan.Demeesteeiwitten bevindenzichinenopdecellen.Eiwittenzijngroepenbiologischemoleculen. Deviercategorieëneiwittendiebijmedicatievanbelangzijn,zijnreceptoren, ionkanalen,enzymen,transporteiwitten.Eiwittenzijngeschikte aangrijpingspuntenvoormedicatie,omdaterheelveelverschillendeeiwitten zijn,omdatdezeeenbelangrijkerolspeleninfysiologischeprocesseninhet lichaamenelkorgaanenweefseleenkenmerkendeiwitheeft.

Watdoethetlichaammetgeneesmiddelen

Hetprocesoverwathetlichaammetgeneesmiddelendoet,wordtookwel farmacokinetiek genoemd.Wathetlichaammethetmedicijndoet,kanin driefasenwordenonderverdeeld:

1.Hetopnemenvandemedicatie(absorptie)

Deopnameisafhankelijkvandetoedieningsvorm.Detoedieningsvorm iseenhulpmiddelomdewerkzamestofopdejuisteplaatsinhetlichaam tekrijgen(distributie).Hetisbelangrijkdatdemedicatieopdejuiste manierwordttoegediend,omdatdedoseringhieropaangepastis.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.Dewerkingvandemedicatie

Dewerkingvanmedicatieisafhankelijkvandemetabolisatieinhet lichaam. Metaboliseren ishetveranderenvanstoffendooreen biochemischereactie.

Wanneermedicatieviahetmaag-darmkanaalwordtopgenomen,iser sprakevanmetabolisatiedoorenzymenindedarmwanden/oflever.Dit wordtookwelhetfirst-passeffectgenoemd.Demedicatiediena metabolisatieoverblijftenindebloedsomloopterechtkomtkanzorgen vooreentherapeutischeffect.

3.Heteliminerenenuitscheidenvanhetgeneesmiddel(excretie)

Dezefasebestaatuithetmetabolismeendeverwijderingvandestofuit hetlichaam.Deleverendenierenzijndebelangrijksteorganeninde afbraakvangeneesmiddelen.Uiteindelijkwordtmedicatieinhetlichaam afgebrokenenwordtdezeuitgescheidenmetbehulpvandenierenvia deurineofmiddelsdeleverengalvormingviahetdarmkanaalmetde ontlasting.Voorhetberekenenvandejuistedoseringvanmedicatieisde eliminatiesnelheidvanbelang.Endaarbijhoortookdelever-en nierfunctie.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/diagram-showing-pharmacokinetic-parameters-adme-absorption-2400274247Bewerking: Ondertitelverwijderen,EngelsetermeninenondergekleurdetekstvakkenvervangendoorNederlandsetermen

Medicatieproces

Therapeutischebreedte

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dedoseringdientvoldoendetezijnomeentherapeutischeffecttehebben, maardientookniettehoogtezijndathettoxischeeffectengaatgeven.Om zosnelmogelijkeenjuisteconcentratieindebloedbaanteverkrijgenishet vansommigemedicatienodigomeen oplaaddosis tegeven.Dithoudtindat deaanvangdoseringtijdelijkhogeris.Daarnaastishetinsluipenvansommige medicatienodig.Dithoudtindatdedoseringgeleidelijkwordtopgehoogdin deloopvandagenofweken.Detussenruimtetussendeminimaaleffectieve concentratieendemaximaaltoelaatbareconcentratiewordtde

therapeutischebreedte genoemd.Naastdezewaardenisde halfwaardetijd vanbelang.Ditgeeftdesnelheidaanwaarmeemedicatiewordtgeëlimineerd inhetlichaam.Detijdsduurwaarindespiegelvanhetmedicijnhalveert.Des tehogerdehalfwaardetijddestelangerhetgeneesmiddelinhetbloed aanwezigblijft.Wanneerdegrensvandemaximaaltoelaatbareconcentratie telangetijdwordtoverschredenkanditzorgenvooreentoxischeffect. Wanneerditgaatovereenlangzaamontwikkelendetoxischewerkingdoor herhaaldeblootstellingwordtdit chronischetoxiciteit genoemd.Daarnaast kanersprakezijnvaneen acutetoxiciteit.Hierbijisersprakevanoverdosering waardooriemandvaakinkortetijdaangrotehoeveelhedenofconcentraties vaneenmedicijnwordtblootgesteld.Eenmiddelmeteensmalle therapeutischebreedteisbijvoorbeeldhetanti-psychoticumLithium.Erkan hierbijsprakezijnvanperongeluk(accidentele)vormenvanintoxicatie,maar wanneerditmetopzetgebeurtishierbijsprakevanopzettelijke(intentionele) vergiftiging.

Bijwerkingen

Allemedicijnenkunnenbijwerkingenveroorzaken.Medicijnengrijpenaanop specifiekeeiwittendiebijdiebijiederezorgvragernetietsanderskunnen reagerenopdemedicatie.Dedoeleiwittenwaarophetmedicijngepland ingrijpt,bevindenzichvaakookopandereplekkeninhetlichaamwaardoor onbedoeldklachtenkunnenontstaan.Naastdewerkingzijnerdusook bijwerkingen.Elkmedicijnisandersenelkeafzonderlijkezorgvragerzalhier andersopreageren.Nietiedereenkrijgtlastvanbijwerkingenenooknietvan dezelfdehoeveelheidbijwerkingen.Dehoeveelheidbijwerkingenkanzeer uiteenlopendzijnpermedicijnenkandaarnaastookverschillenperzorgvrager. Hetishierbijvanbelangomtebekijkenofhettherapeutischeffectmeer voordelenmetzichmeebrengtdandebijwerkingenvoornadelenkunnen zorgen.Bijwerkingenbijgebruikvaneenmedicijnkunnengemeldwordenbij BijwerkingencentrumLareb.InopdrachtvanhetCollegeterBeoordelingvan Geneesmiddelen(CBG)bekijken,analyserenenbeoordelenzedaaralle meldingenennemenzonodigmaatregelen.Hetkanhierbijbijvoorbeeldgaan omhetaanpassenvandebijsluiter,hetversturenvaneenwaarschuwingnaar artsenenapothekersofeenmedicijnvandemarktafhalen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Allergischereactie

Naastdebijwerkingenkanerooksprakezijnvaneenallergischereactie,dit isandersdaneengewonebijwerking.Hetisniethetmedicijnzelf,maarhet eigenimmuunsysteemvandezorgvragerdatzorgtvoorklachten.Hetlichaam ziethetmedicijnalsindringerenzeteenafweerreactievanhetlichaamin

gangwaardoorallergischeklachtenkunnenontstaan.Enkeleklachtenkunnen zijn:jeuk,huiduitslag,galbulten,zwellingen,ademnood,sneldalende bloeddrukenonregelmatigehartslag.Erkanhierbijookeen anafylactische shock ontstaan.Eencombinatievandesymptomenkanvariëren,maarkan inhetmeesternstigegevalzelfsdodelijkzijn.Medicijnenwaarvanbekendis datdezevaakallergischereactiesuitlokkenzijn:

• antibiotica(zoalspenicillineenamoxicilline)

• pijnstillers(zoalsibuprofen,naproxen,diclofenacenaspirine)

• narcosemiddelen

• oog-enoordruppels

• synthetischeinsuline

Interactie

Alstweedingeneenwisselwerkinghebbenenelkaarwederzijdskunnen beïnvloedenwordtergesprokenvan interactie.Bijmedicijnenkanditop verschillendemanierengebeuren.Erkansprakezijnvaneeninteractietussen meerderemedicijnen,waarbijdezeelkaarseffectenkunnenversterkenofjuist verminderen.Ditkanbijéénofmeerderemiddelengebeuren.Wanneer geneesmiddelenelkaarbeïnvloeden,spreektmenvangeneesmiddelinteractie. Hetisbelangrijkdaterbijhetvoorschrijvenvannieuwemedicatieaandacht isvooreeninteractiecheck.Eeninteractiecheckkanwordenuitgevoerddoor eenapothekerofmiddelsslimmecomputerprogramma's.Naasteeninteractie tussenmedicijnenkanerooksprakezijnvaneeninteractiemet voedingsmiddelenensupplementen.Alszorgverlenerkanjehierookeen signalerenderolinhebbenbijzorgvragers.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voedingsmiddelenensupplementen

Voedingsmiddelenofsupplementenenmedicatiekunnenelkaarbeïnvloeden. Weeseralertopwanneerzorgvragerszelfzorgmedicijnengebruiken.Laatdeze middelenzomogelijkopnemeninhetactuelemedicatieoverzichtvande zorgvrager.Bijmedicatiestaatindebijsluiterenophetetiketvaakookvermeld waarmeeereeninteractieplaatskanvinden.Enkelevoorbeeldenhiervanzijn:

• Alcoholenmedicatie

Alcoholkaninvloedhebbenopdewerkingvanmedicijnen.Medicatiekan deafbraakvanalcoholvertragenwaardooreenafbraakproductlangerin hetlichaamkrijgt.Daarnaastkanalcoholdeeffectenvansommige medicatieversterken.Alcoholzorgvoorverwijdingvandebloedvaten.

• Drugsenmedicatie

Medicatieendrugsgecombineerdgebruikenwordtafgeraden.Bijgelijktijdig gebruikvanmedicijnenendrugsdankunnendezeelkaarseffectversterken ofverzwakken.Deleverkanmaareenbeperktehoeveelheidstoffentegelijk afbreken,hierdoorisereenrisicodateenstofnietgoedwordtafgebroken entelanginjelichaamaanwezigblijftofjuisttesnelwordtafgebroken waardoordemedicatienietgoedmeerwerkt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zuivelenmedicatie

Bijsommigemedicatiewordtvermeldhetnietintenemenmet zuivelproducten.Ditheefttemakenmethetcalciumindezeproducten, welkekanzorgenvooreeninteractiecomplexmethetgeneesmiddel waardoordezemindereffectheeft.Hetgaathierbijvooralopbepaalde antibiotica,schildkliermedicatie,medicatietegenosteoporoseenmedicatie diegebruiktwordtbijdeziektevanParkinson.Zorgdatertweeuurzit tussenhetmedicijneninnamevanzuivel.

• Grapefruitsap

Stoffeningrapefruit(sap)vertragenofbelemmerentijdelijkdeafbraakvan medicatie.Hierdoorisermeervanhetmedicamentinhetlichaamengeeft diteengroterekansopbijwerkingen.Hetgaathierbijvooralommedicatie diehetcholesterolofdebloeddrukverlaagt,anti-kankermiddelen (oncolytica)enanderemiddelendiehetimmuunssysteemonderdrukken (immunosuppressiva).

• Voedingssupplementenenmedicatie

Veelvoedingssupplementenhebbenookeeninteractiemetmedicatie.Het isdanalszorgvragerookbelangrijkomgebruikvansupplementente vermeldenbijjezorgverlenerwanneerjemedicatievoorgeschrevenkrijgt ofgaatgebruiken.Zogaanbijvoorbeelddesupplementenginsengen GinkgoBilobanietgoedsamenmethetgebruikvanantistollingsmedicijnen. HetgebruikvanEchinaceagaatnietgoedsamenmethetgebruikvan immunosuppressiva.HetgebruikvanSint-Janskruidgaatnietgoedsamen metveelmedicijnen.Denkhierbijaandeanticonceptiepil, antistollingsmedicijnen,cholesterolverlagers,medicijnenbijhartziekten, immunosuppressiva,anti-epilepticaenbepaaldemedicatieinde behandelingvankanker.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/illustration-interaction-between-grapefruit-medicine-2137285395

Illustratieinteractievoedingsmiddelengeneesmiddel

Gevolgenmedicijngebruikvoorzorgvrager

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastdepositieveeffectendiemedicijnenkunnenhebbenopdezorgvrager kanhetgebruikvanmedicijnenopzowelsociaal,emotioneelenfysiekgebied ooknegatievegevolgenhebben.Alszorgvragerzitjealtijdvastaan medicatietijdenenjemoetrekeninghoudenmetdetoedieningsvormof toedieningswijzewelkesomsnietoveralmogelijkis.Ditzorgtvoorverminderde flexibiliteit.Daarnaastkanerooksprakezijnvaneengrotediversiteitaan verschillendebijwerkingenwelkevoorfysiekeongemakkenkunnenzorgen. Bijsommigemedicatiekanditbijvoorbeeldleidentotgewichtstoename,

invloedophetseksueelfunctioneren,verhoogdvalrisico,verbodomvoertuigen tebesturendoorverminderdreactievermogen.Verderkandemedicatiekan ookeenbelastingvormenvoordeorganen,waarbijeroptermijnook orgaanproblemenkunnenontstaanenmennogmeergezondheidsproblemen krijgt.Denkhierbijaandenieren,deleverendehersenen.Erwordt geïmpliceerddatsommigemedicijnenzelfsdehersenstructuur(witteengrijze stof)veranderen,hethersenvolumeaantastenendecommunicatietussende hersengebiedenbeïnvloedenmetbijbehorendegevolgenvoorcognitie, stemmingengedragvandien.Totslotkanersprakezijnvanresistentie, gewenningenverslaving.Almetalkanmedicijngebruikhetdagelijkshandelen beperkenendealgehelegezondheidaantasten.

Resistentie,gewenningenverslaving

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijmedicijngebruikkanerresistentie,gewenningofverslavingoptreden.Er issprakevanresistentiebijmedicijnenwanneereenbacterie,virusofschimmel bestandistegendewerkingvaneenmedicijn.Erissprakevaneenzekere ongevoeligheid.Tegenwoordigiserbijvoorbeeldveelaandachtvoor antibioticaresistentie,omdatsteedsmeerbacteriënnietgoedmeerbehandeld kunnenwordenenhiermeeeengevaarvoordezorgvragerskunnenworden. Hetisbelangrijkdatdemedicijnendanookalleenvoorgeschrevenworden wanneerdezeechtnoodzakelijkzijn.Daarnaastishetbelangrijkdatdezeop dejuistemaniergebuiktworden.Naastresistentiehebje gewenning (tolerantie).Dithoudtindatersteedsmeervanhetzelfdemiddelnodigisom hetzelfdegewensteeffecttekrijgen.Uiteindelijkkangewenningleidentot verslaving.Verslavingiseenziekte.Iemandkannietmeerzonder,erisgéén controlemeeroverhetgebruik.Ditkanmetnameontstaanwanneereen zorgvragerlangeretijdbijvoorbeeldslaap-ofkalmeringsmiddelenof pijnbestrijdinggebruikt.Integenstellingtotbijgewenningzorgthetnaasteen lichamelijkafhankelijkheidookingrotematevooreengeestelijke(psychische) afhankelijkheid.Wanneereenzorgvragerstoptmethetmiddelkandezelast krijgenvanlichamelijkontwenningsverschijnselenzoalstranspireren,trillen, onrust.Bijeenpsychischeafhankelijkheidisereengrootverlangennaarhet medicijnenhetontstaanvanangstklachtenwanneerdezenietvoorhanden is.Hetisbijsommigemedicatiedanookzeervanbelangomdezenietzomaar testoppenendezeonderbegeleidingvaneenartsmiddelseenafbouwschema testoppen.Denkhierbijbijvoorbeeldaanbepaaldesoortenantidepressiva, antipsychoticaenopioïden.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/how-antibiotic-anti-microbial-drug-resistance-1961721679Bewerken: EngelsetermenvervangendoorNederlandsetermen!Determen'resistent'en'nietresistent'indelegendamoeten verwisseldworden.Dusgeel=niet-resistentenrood=resistent.Zieonderstaandvoorbeelddoorauteur.

Illustratieantibioticaresistentie

2.6Medicatieveiligheid

Hettoedienenvanmedicatiekanrisico'smetzichmeebrengen,hetisdaarom vanbelangditzoveiligenaccuraatmogelijktedoenomfoutenzoveelmogelijk tevoorkomen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenhulpmiddelhierbijkanderegelvanvijfzijn.

Deregelvanvijf

Deregelvanvijf,ookweldevijfjuistlijstofde5j'sbestaandeuitvijfonderdelen welkekunnendienenalsvuistregelommedicatiefoutentevoorkomen:

1.Juistezorgvrager

2.Juistemedicijn

3.Juistetijdstip

4.Juistedosering

5.Juistetoedieningswijze

1.Juistezorgvrager

Vraagdezorgvragernaarzijnnaamengeboortedatumofcontroleerindien aanwezigzijnofhaarpolsband.Indiennietmogelijkbijvoorbeeldbijpatiënten metdementieofpatiëntenmetafasie,zorgdatjeopanderewijzekan controlerenofjedejuistezorgvragervoorjehebt.Controleerofdegegevens overeenkomenmetdieopdetoedienlijst.

2.Juistemedicijn

Checkofjedejuistemedicatiehebtdoordeinformatieopde medicijnverpakkingtevergelijkenmetdeinformatieopdetoedienlijst. Controleertevensdehoudbaarheidvanhetmedicijn.

3.Juistedosering

Houdjeaandedoseringdievermeldstaatopdetoedienlijst.

4.Juistetijdstip

Controleeropdetoedienlijstopwelktijdstipjedemedicatiemoetgevenen ofditovereenkomtmethethuidigetijdstip.

5.Juistewijzevantoedienen

Controleeropdetoedienlijstdetoedieningswijzevandemedicatieenzorg voorjuistemaniervantoedienen.

Nietstoren

Opdewerkvloerishetuitzettenoftoedienenvanmedicatievaakietswat tussendoorgebeurt.Ditkanbetekenendaterveelruisomdezorgverleneris oferveeltussentijdseverstoringenkunnenzijn.Ditkaninvloedhebbenopde concentratieenscherpheidvandezorgverlener,dezekanafgeleidraken.Zorg datjealszorgverlenerzominmogelijkgestoordzultwordentijdensje bezigheden.

Dubbelecontrole

Voorbepaalderisicovollemedicatieiseendubbelecontroleingesteld,omdat hiermeedekansopfoutenverkleindwordt.Hetgaathierbijvoornamelijkom risicovollemedicatiedienietineengeneesmiddeldistributiesysteemwordt geleverd.Onderrisicovollemedicatievallenonderanderemedicamentenmet eennauwetherapeutischebreedte,oraleoncolytica(cytostatica,bij kankerbehandeling)eninsuline.HiervoorheeftdeapothekersverenigingKNMP eendubbelecontrolelijst(dubbelparaferenlijst)samengesteldvanrisicovolle medicatiemettoelichting.Opiatenstaanofficieelnietopdelijst,maarin verbandmethetrisicoopmisbruikwordtditinsommigezorgorganisatieswel afgesprokenengehanteerd.

COPYRIGHTBOOM

Actueelmedicatieoverzicht(AMO)

Elkezorgvragerheefteen actueelmedicatieoverzicht.Ophetactueel medicatieoverzichtstaanallemedicijnendieeenzorgvrageropditmoment gebruikt(inclusiefdosering,tijdstip,toedieningsvormentoedieningswijze) ookzelfzorgmedicatieenmedicijnendiedezorgvragerdeafgelopendrie maandengebruiktheeft.Deartsissamenmetdeapotheekverantwoordelijk voorhetopstellenenhetbijhoudenvanditmedicatieoverzicht.Ineeninstelling wordthetAMObewaardinhetzorgdossiervandezorgvrager.Eenartsheeft hetmedicatieoverzichtnodigalshijnieuwemedicatievoorschrijft.Laatde zorgvragerdaaromhetmedicatieoverzichtmeenemenalshijnaareenartsin hetziekenhuisgaat.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voorbeeldmedicatieoverzicht

Medicatiefouten

Medicatiefouten zijnvermijdbareincidentendieernstigegevolgenkunnen hebbenvoordezorgvragerendezorgverlener.Foutenkunnenvoorkomenin elkefasevanhetmedicatieprocesvanvoorschrijven,afleveren,bereidentot aantoedienenvanhetmedicijnaandezorgvrager.Eenmedicatiefoutheeft nietnoodzakelijkgevolgenvoordepatiënt.Deomvangvandeschadehangt afvaneenaantalfactoren.Enkelevoorbeeldenkunnenzijneenvoorschrijffout, hetgereedmakenvaneenverkeerdmedicijnvoordezorgvrager,medicijn toedienenaandeverkeerdezorgvrager,fouteopslagofbewaarmethode,het gereedmakenvaneenverkeerdedosis,onjuistklaarmaken;reken-,oplos-en etiketteerfouten,gééndubbelecontrole,onjuisteregistratie,allergischereactie bijbekendeallergie,nietacceptabeleinteractietussenmedicijnen.

Medicatiefoutmelden

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Medicatiefoutenen(bijna)incidentenzullennooitgeheelonvermijdelijkzijn. Indienerwelsprakeisvaneenmedicatiefoutbenjealszorgverlenerverplicht dezetemelden.Hetisbelangrijkomfoutenteanalyserenenhiervantekunnen leren,zodatmaatregelengenomenkunnenwordenomeensoortgelijkincident indetoekomsttehelpenvoorkomen.Eenzorgorganisatiedienttezorgenvoor duidelijkeafsprakenoverhetveiligmeldenvan(bijna)incidenten.Incidenten wordenookgemeldalsdezedezorgvragerzelfnognietbereikthebben.Het

isbelangrijkomalszorgorganisatieeenveiligeomgevingtecreërenwaarin zorgverlenersdurventemeldenendaarmeesamentekunnenwerkenaan bewustzijnenveiligwerkenbevorderen.Foutenof(bijna)incidentenkunnen wordengemeldviaeeninternsysteemzoals MeldingIncidentenCliënten (MIC)ofFouten,OngevallenenNearAccidents(FONA-registratie).Een incidentzalbesprokenofgeanalyseerdwordendoorkwaliteitsmedewerkers. Opbasishiervanwordenconclusiesenverbetermaatregelengemaaktwelke uitgevoerdkunnenwordenendaarnageëvalueerdwordenomtezienofdeze hetgewensteeffecthebben.Naasthetmeldpuntperorganisatievoor medicatie-incidenteniserooknogeenlandelijkmeldpunt,namelijk VoorkomenMedicatie-Incidenten(VMI).HetVMIverzameltenanalyseertde meldingenenbundeltdezeomderisico'soplokaalniveauzichtbaartemaken. Alsverpleegkundigehebjeeensignalerenderol,omdatjeookeventuelefouten eerderinhetmedicatieproceskuntconstateren.

Medicatiefoutenvoorkomen

Tientipsdiegegevenwordenommedicatiefoutentevoorkomenzijn:

1.Weesjebewustvanderisico'sinhetmedicatieproces.

2.Zorgervoordatjebevoegdenbekwaambent,zorgvoorbijhoudenvan kennisenscholing.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

3.Noteerafsprakenmetbetrekkingtotmedicatieinhetzorgplanof zorgdossier.Hiermeekanmeerduidelijkheidgegevenwordenover afsprakenenverantwoordelijkhedenvandezorgverlener.

4.Dezorgvragerheeftookeensignalerendefunctie,ookwanneerde zorgvragerdeelszelfdeeigenregieoverzijnmedicatievoert.

5.Zorgvooreenactueelmedicatieoverzicht.

6.Zorgvoorjuisteopslagvanmedicatie.

7.Zorgvoorongestoordwerkentijdenshandelingenmetbetrekkingtot medicatie.

8.Houdrekeningmetaanwezigheidgenoegbekwameenbevoegde medewerkers.

9.Dubbelecontrolevanlosse,risicovollemedicijnenisvoordeveiligheid vandecliënténdemedewerker.

10.Maakaltijdeenmeldingvanmedicatiefouten.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Geneesmiddeldistributiesysteemenhulpmiddelen

Een Geneesmiddeldistributiesysteem, afgekorttotGDS,iseenhulpmiddel voormedicatie.Hetgaathierbijomeenverpakkingwaarindemedicatieper tijdstipvantoedieningisverdeeld.Ditisgeschiktvoordeindividuele zorgvrager.

Medicatierol

HetmeestbekendeGDSishet'Baxtersysteem'.Hetgaathierbijommedicijnen welkeverpaktzijnperinnamemomentindoorzichtigeplasticzakjes,medicatie oprol.Dezezakjeswordentezamengeleverdopeengroterol.Vaakworden dezevooreenlangereperiodegeleverdaaneenzorgvrager.Ophetzakjestaat denaamvandezorgvager,denaamvandemedicijnen,omschrijvingvanhet uiterlijkvandegeleverdemedicatie(kleur,vorm),dedatumenhetbeoogde tijdstipvaninname.

Bron: https://www.google.nl/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.alamy.com%2Fbaxterroll-or-medicine-roll-is-a-rol-with-plastic-bags-and-in-every-bag-there-are-the-daily-tablets-for-a-patient-on-the-bag-it-says-when-and-how-th-image466574293.html&psig=AOvVaw1LP20hsXr_MWzjkd8NiVv6&ust=1712074006168000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBIQjRxqFwoTCIC9oOayoYUDFQAAAAAdAAAAABAE medicijnrol

Voor-ennadelen

VoordelenvanhetgebruikvaneenGDSkunnenzijn:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Erisgééndubbelecontrolemeernodig,omdatdemedicatiealvoorverpakt wordtaangeleverdenalisgecontroleerddoorbijvoorbeelddeapotheek. Ditheeftdanookvoorkeurwanneereenzorgprofessionaldezorgvrager helptbijdemedicatie.

• Kandezorgvragerhelpenomlangerzelfderegietevoerenoverheteigen medicatiegebruik.Ditisoverzichtelijkerdanleveringvanallemaallosse verpakkingenvanverschillendemedicamenten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

NadelenvanhetgebruikvaneenGDSkunnenzijn:

• Nietallemedicatievormenkunnenwordentoegevoegdaandit toedieningssysteem,hetgaathierbijalleenmaaromtablettenofcapsules.

• SommigesoortenmedicatiemogennietwordentoegevoegdaaneenGDS, omdatditbijvoorbeeldvaninvloedisopdewerking.

• GDSisminderhandigwanneereenzorgvragervaaktussendoorwisseltvan medicatie,geziendezevervantevorenuitgezetwordenenditnietadhoc gewijzigdkanworden.Tussentijdsewijzigingendoen,kandekansopfouten enverwarringvergroten.

Aandachtspuntenenverantwoordelijkheden

Wanneerjealsverpleegkundigemedicatiecontroleertenaanreiktaande zorgvragerletjeopdejuistheidvanhetaantaltablettenenofdeinformatie overeenkomtmetdetoedienlijstvandeapotheek.Wanneerdeinformatie nietklopt,dientcontactopgenomentewordenmetdeaanleverendeapotheek. Deapotheekisverantwoordelijkvoorhetleverenvandejuisteinhoudenis daarmeeookverantwoordelijkvoorhetverwerkenvandewijzigingen.

Hulpmiddelen

Naastdemedicatiezakjeszijnerdistributiesystemenbeschikbaarbijvoorbeeld vooreenweekmeteenvasteindelingmetvakken,denkhierbijaaneen medicijndoosofmedicijntray.Daarnaastzijnerooklossedagcasettes.Tot slotzijnerookelektronischedistributiesystemenbeschikbaar.Eenvoorbeeld hiervanisdeMedido,eendigitalemedicijndispenser.DeMedidomaaktgebruik vandemedicatiezakjesenzorgtookvooreeninkepingwaardoordezorgvrager dezegemakkelijkerkanopenen.Dezedispensergeefteensignaalafbijde ingesteldemedicatiemomenten.Wanneereenzorgvragernietreageertopdit signaalkandethuiszorggesignaleerdworden.Naasthulpmiddelenqua distributiesysteemzijnerookanderehulpmiddelenwelkekunnenzorgendat eenzorgvragerlangerzelfstandigregieheeftoftoedieningvanzijneigen medicatie.Hierbijkunjedenkenaaneenmedicatieapp,eenmedicijnalarm ofklok.Daarnaastkunneneentabletuitdrukker,eentabletsplitter (tabletsplijter)ofeenoogdruppelaar(oogdruppelbril)klaarmakenoftoedienen vergemakkelijken.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/blue-color-weekly-medicine-organizer-isolated-2056131551

Medicijndoosvooreenweek

Beheereigenmedicatie

Wanneerafgesprokenisdateenzorgvragerdemedicatiezelfinbeheerheeft, danisdezeookzelfverantwoordelijk.Zorgverlenershebbenechterwelde verantwoordelijkheiddezorgvragerteinformerenoverjuisteinnameen problementesignalerenenzonodigactieteondernemen.Alseenzorgvrager zijneigenmedicatieonvoldoendezelfkanbeherenkunjealszorgverlener besprekenomditeventueelovertedragenaananderen.Voorzorgverleners zijnerhulpmiddelenbeschikbaaromeenbeoordelingtemakenoverheteigen beheervandemedicatie(BeoordelingEigenbeheervanMedicatie:BEM). Daarnaastzijnerinformatiekaartenbeschikbaardieeenleidraadkunnen vormentijdenseengesprekmetdezorgvrager.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.7Verdiepingindepraktijk:medicinalecannabis

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/green-leaves-medicinal-cannabis-extract-oil-1928703866 Medicinalecannabis

BEROEPSONDERWIJS

Cannabisiseenkruidenmiddelgemaaktvandegedroogdebloemenvan CannabisSativaplant.Dezestaatookbekendalsmarihuanaofwiet.Hoewel jebijdezelaatstetweetermenmogelijkvooralaandrugsgebruikdenkt,wordt Cannabisooksteedsmeeromzijnmedicinalewerkingvoorgeschrevenaan zorgvragers.Cannabiswordtpasdooreenartsvoorgeschrevenwanneer standaardbehandelmethodenonvoldoendeeffecthebbenofdezeteveel bijwerkingenmetzichmeebrengen.Medicinalecannabisvaltonderde Opiumwet.DewerkzamebestanddelenvanCannabisbestaanvoornamelijk uithethoofdbestanddeelTetrahydrocannabinol(THC)enanderestoffenzoals cannabidiol(CBD).Recentwerdenertweeaanwijsbarereceptoreninhet lichaamontdektwelkekunnenverklarenwaaromcannabispositieveeffecten heeftopeenaantalsymptomen,ziektesenaandoeningen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EnkeleindicatiewaarvoormedicinaleCannabiswordtvoorgeschrevenzijn:

• MS(multipelesclerose)

• Ernstigespierkrampendoorruggenmergschade

• Misselijkheidenovergevenbijbehandelingvankanker/HIV/aids/hepatitis C

• Chronischepijn(vooralzenuwpijn)

• TicsbijGillesdelaTourette

• Glaucoom(verhoogdeoogboldruk)

• Bijdezorgindelaatstelevensfase(palliatief)tegenmisselijkheid,tegen pijnenomdeeetlustoptewekken

• Epilepsie

Deartsbepaaltinoverlegmetdezorgvragerwelkesoortcannabishetmeest geschiktis,opwelkemanierdecannabisgebruiktdienttewordenende doseringhiervan.Cannabisisbeschikbaarinverschillendevariantenmet verschillendegehalteswerkzamestoffen.Vijfsoortendiegeleverdworden zijn:Bedrocan,Bedica,Bedrobinol,BediolenBedrolite.Erzijnverschillende toedieningsvormenen-wijzen:hetdrinkenvanthee,oliedruppelsvooronder detongenhetinhalerenvanverwarmdecannabis.Hetrokenvancannabisin eensigaretofwaterpijpwordtafgeraden,omdaterhierbijsprakeisvan schadelijkeblootstellingaanhittevanderookenverbrandingsstoffen.

Inhetjaar2000werdhetBureauMedicinaleCannabis(BMC)opgericht.Ditis eenoverheidsorganisatiedieverantwoordelijkisvoordeproductievan medicinalecannabis.Hierkunnenapothekersenziekenhuizenterechtvoor legalemedicinalecannabis.Dekwekerteeltdemedicinalecannabisvoorhet BMCondergecontroleerdeomstandigheden.Decannabismagniet verontreinigdzijn,ditwilzeggendatergeenpesticiden,zwaremetalen, bacteriën,schimmelsofandereziekteverwekkersbevatten.Daarnaastiser extraaandachtvoordehoeveelheidwerkzamestoffen,dezemoetennamelijk inelkenieuweoogstvaneenproductgelijkzijn.Gebruikvancannabis(olie) voorziektesenklachtenispopulair.SteedsmeermensenkopenCBD-oliebij dedrogistofonline.Deherkomstvandezeproductenisvaakonbekenden hetproductieprocesendekwaliteitzijnnietgecontroleerdengegarandeerd.

2.8Begrippenlijst

Begrip:Uitlegbegrip

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.9Bronnen

Apotheek.nl.(z.d.). Alcoholenmedicijnen.Geraadpleegdop09-04-2024,van https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/gestart-met-uw-medicijnen-wat-nu/alcohol-en-medicijnen#effecten-alcohol-op-werking-medicijn

Apotheek.nl.(z.d.). Allergie.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/allergie

Apotheek.nl.(z.d.). Angstgevoelensengespannenheid. Geraadpleegdop 13-04-2024,van

https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/angstgevoelens-en-gespannenheid#welke-medicijnen-worden-gebruikt-bij-angstgevoelens-en-gespannenheid

Apotheek.nl.(z.d.). Antibiotica.Geraadpleegdop13-04-2024, vanhttps://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/uw-apotheker-geeft-antwoord/antibiotica#werking-antibiotica

Apotheek.nl.(z.d.). Fluoxetine.Geraadpleegdop16-04-2024,van https://www.apotheek.nl/medicijnen/fluoxetine

Apotheek.nl.(z.d.). Grapefruitenmedicijnen. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/grapefruit-en-medicijnen

Apotheek.nl.(z.d.). Maagklachten. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/maagklachten#welke-medicijnen-worden-gebruikt-bij-maagklachten

Apotheek.nl.(z.d.). Medicijnenzonderreceptkopen. Geraadpleegdop 02-06-2024, vanhttps://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/medicijnen-actualiteit/medicijnen-zonder-recept-kopen

COPYRIGHTBOOM

Apotheek.nl.(z.d.). Moeitemetslikkenvanmedicijnen. Geraadpleegdop 14-04-2024,van https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/juist-medicijngebruik-is-van-levensbelang/moeite-met-slikken-van-medicijnen

Apotheek.nl.(z.d.). Oxycodon.Geraadpleegdop16-04-2024,van https://www.apotheek.nl/medicijnen/oxycodon

Apotheek.nl.(z.d.). Slapeloosheid. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/slapeloosheid#welke-medicijnen-worden-gebruikt-bij-slapeloosheid

A.Vogel. Homeopathieoffytotherapie? Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.avogel.nl/avogel-wereld/avogel-homeopathie-of-fytotherapie.php

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BENU.(z.d.). Allergievoormedicijnen. Geraadpleegdop12-04-2024,van https://www.benu.nl/gezondheid/klachten/allergie-en-jeuk/medicijnen-allergie

BENU.(z.d.) Medicijnverslaving.Geraadpleegdop12-04-2024,van https://www.benu.nl/medicijnen/medicijnverslaving

CBG.(z.d.). Homeopatischgeneesmiddel. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/hv-homeopathisch-geneesmiddel

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

CBG.(2023). MEB5:Bijsluitervanfarmaceutischeproducten, Geraadpleegdop 12-04-2024,van

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/hv-verpakking-en-etikettering/documenten/beleidsdocumenten/2023/01/01/meb-5

CBG.(2023). MEB6:Etiketteringvanfarmaceutischeproducten. Geraadpleegd op12-04-2024,van

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/hv-verpakking-en-etikettering/documenten/beleidsdocumenten/2023/01/01/meb-6

CBG.(z.d.). Medicijninhetkort.Geraadpleegdop12-04-2024,van

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/medicijninformatie-medicijn-in-het-kort

CIBG.(2021). MedicinaleCannabisInformatiebrochurevoorpatiënten. Geraadpleegdop16-04-2024,van

https://www.cannabisbureau.nl/binaries/cannabisbureau/documenten/brochures/2018/11/27/medicinale-cannabis-informatiebrochure-voor-patienten/BMC+Brochure+Pati%C3%ABnten%2C+versie+november+2021_WEB.pdf

DiabetesFonds.(z.d.). Medicijnenbijdiabetes. Geraadpleegdop13-04-2024, van

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/dagelijks-leven/medicijnen-bij-diabetes

DRUGSinfo.(z.d.) Watishetverschiltussenverslavingengewenning?

Geraadpleegdop12-04-2024,van

https://www.drugsinfo.nl/drugs/wat-is-het-verschil-tussen-verslaving-en-gewenning

Elling,H.(2009). Inleidingindefarmacotherapie. BohnStafleuvanLoghum. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://vdoc.pub/documents/inleiding-in-de-farmacotherapie-3olhhqkbo8c0

ErasmusMC,NIVEL,RadboudUMC,PHARMO.(2017). Vervolgonderzoek Medicatieveiligheid. Geraadpleegdop08-04-2024,van https://nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Vervolgonderzoek_Medicatieveiligheid_Eindrapport.pdf

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.) Anti-Epileptica. Geraadpleegdop 13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/anti_epileptica

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Bipolairestoornis. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/bipolaire_stoornis

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.) Corticosteroïden. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/corticosteroiden__systemisch

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.).Depressie.Geraadpleegdop14-04-2024, van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/depressie

FarmacotherapeutischeKompas.(z.d.). Farmacokinetiek. Geraadpleegdop 09-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/farmacologie/farmacokinetiek

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Laxantia,combinatiepreparaten. Geraadpleegdop13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/laxantia__combinatiepreparaten

FarmacotherapeutischKompas(z.d.). Laxantia,Osmotischwerkende. Geraadpleegdop13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/laxantia__osmotisch_werkende

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Laxantia,volumevergrotende. Geraadpleegdop13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/laxantia__volumevergrotende

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.) Psychostimulantia. Geraadpleegdop 13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/psychostimulantia__overige

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.).Risperidon.Geraadpleegdop16-04-2024, van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/r/risperidon

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Zopiclon. Geraadpleegdop16-04-2024, van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/z/zopiclon

Hartstichting.(z.d.) Antistollingsmedicijnen. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/behandelingen/medicijnen/antistollingsmedicijnen

Hartstichting.(z.d.) Cholesterolverlagers.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.hartstichting.nl/oorzaken/cholesterol/hoog-cholesterol/hoog-cholesterol-verlagen/cholesterolverlagers

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hartstichting.(z.d.). Hartritmestoornisbehandeling. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/hartritmestoornis/hartritmestoornisbehandeling

Hartstichting.(z.d.). Medicijnen. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/behandelingen/medicijnen

HuisartsenWetenschap.(2019). Deopioidenepidemie. Geraadpleegdop 13-04-2024,vanhttps://www.henw.org/artikelen/de-opioidenepidemieNHG. (2023).

InstituutVerantwoordMedicijngebruik(IVM). Top6verbeterpunten medicatieveiligheidinzorgorganisaties. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.medicijngebruik.nl/zorginstellingen/informatie-zorginstellingen/informatiepagina/5352/top-6-verbeterpunten-medicatieveiligheid-in-zorgorganisaties

InstituutVerantwoordMedicijngebruik(IVM).(2019). BrochureMedicijnen voedingssupplementen.Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.medicijngebruik.nl/filedispenser/7E6D4A79-125D-4BF9-AEFF-7A4C0DDCB570

InstituutVerantwoordMedicijngebruik(IVM).(z.d.). OverVMI. Geraadpleegd op20-03-2024, vanhttps://www.medicijngebruik.nl/vmi/over-verzamelen-medicatie-incidenten--vmi-/informatiepagina/4454/over-vmi

Jellinek.(z.d.) Drugsenmedicijnen. Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.jellinek.nl/interactie-drugs-medicijnen/adhd/?drugssoort=alcohol

Jobse,L.,Mulder,M.,TerBorgh,J.&Grundmeijer,H.(2009). Polyfarmacie Prevalentie,aandoeningenenproblemen.Huisarts&Wetenschap,52(12), 599-602.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.henw.org/system/files/download/hw0912-599.pdf

Kennisbankpatiëntenfederatie.(2024). Gedwongenmedischebehandeling. Geraadpleegdop14-04-2024,van

https://kennisbank.patientenfederatie.nl/app/answers/detail/a_id/565/~/gedwongen-medische-behandeling

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

McFadden,R.(2013). Farmacologie. (Hollander,J.,Vert.)PearsonBenelux (Amsterdam).Origineelwerkgepubliceerdin2009)

Menselijklichaam.(2016). Geneesmiddelentoedienen. Geraadpleegdop 12-04-2024,van

https://www.menselijklichaam.nl/medicijnen/geneesmiddelen-toedienen

NHG.(2018). Multidisciplinairdocument ‘AfbouwenSSRI’s&SNRI’s’.

Geraadpleegdop16-04-2024,van https://www.nhg.org/wp-content/uploads/2023/05/multidisciplinair_document_afbouwen_ssris_en_snris.pdf

NHG.(2022). NHGbehandelrichtlijn:misselijkheidenbraken. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://richtlijnen.nhg.org/behandelrichtlijnen/misselijkheid-en-braken#volledige-tekst

NHG.(2010). NHGstandaard:Obstipatie.Geraadpleegdop13-04-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/obstipatie

NHG.(2023). NHGstandaard:Pijn. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/pijn

NHG.(2014).NHGstandaard:Slaapproblemenenslaapmiddelen.Geraadpleegd op13-04-2024,van

https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/slaapproblemen-en-slaapmiddelen#volledige-tekst

PatiëntenfederatieNederland.(2023). Voorschrijversmedicijnen. Geraadpleegd op08-04-2024,van

https://kennisbank.patientenfederatie.nl/app/answers/detail/a_id/1663/~/voorschrijvers-medicijnen

Psychosenet.(z.d.). Antidepressiva. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.psychosenet.nl/medicatie/antidepressiva/

Psychosenet.(z.d.). Antipsychotica.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.psychosenet.nl/medicatie/antipsychotica/

RIVM.(2023). Antibioticaresistentie.Geraadpleegdop12-04-2024, vanhttps://www.rivm.nl/antibioticaresistentie

Scientias.(2022). Bekendemedicijnenveranderenhersenstructuur:verklaring voorpsychischebijwerkingen? Geraadpleegdop13-04-2024,van https://scientias.nl/bekende-medicijnen-veranderen-hersenstructuur-kan-invloed-hebben-op-stemming-en-cognitie/

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Serviceapotheek.(z.d.). Grapefruitenmedicijnen.Geraadpleegdop09-04-2024, vanhttps://kennisbank.serviceapotheek.nl/artikel/grapefruit-en-medicijnen

Tichelaar,J.,Richir,M.C.,Pans,S.J.A.,Hageraats,E.,&deVries,T.P.G.M. (2020). Praktischevaardigheden:detechniekvanmedicatietoedienen.Bohn StafleuvanLoghum.Geraadpleegdop12-04-2024,van https://mijn-bsl-nl.proxy-ub.rug.nl/praktische-vaardigheden/18170662

V&VN.(2022). HandreikingVTGM.Geraadpleegdop08-04-2024,van https://www.venvn.nl/media/0mlpsqh4/v-vn-handreiking-vtgm-november-2022-definitief.pdf

Vilans.(2020). Dubbelecontrolevanmedicijnen. Geraadpleegdop13-04-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/dubbele-controle-van-medicijnen

Vilans.(2020). Geneesmiddeldistributiesystemen.Geraadpleegdop13-04-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/geneeskundedistributiesystemen

Vilans.(2020). Medicatieoverzicht.Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/toedienlijst-medicatieoverzicht

Vilans.(2020). Medicijneninformatiebijsluiters. Geraadpleegdop13-04-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/medicijnen-informatie-bijsluiters

Vilans.(2024). Medicijnenmalenofinwateruiteenlatenvallen.Geraadpleegd op13-04-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/malen-van-medicijnen

Zorgvoorbeter.(z.d.). Beheervanopiaten. Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/opslag-en-beheer-van-medicijnen/opiaten

Zorgvoorbeter.(z.d.). Beoordelingeigenbeheer. Geraadpleegdop02-06-2024, van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/opslag-en-beheer-van-medicijnen/beoordeling-eigen-beheer

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zorgvoorbeter.(z.d.). Dubbelecontrolevanmedicatie. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/veilig-toedienen-van-medicijnen/dubbele-controle

Zorgvoorbeter.(z.d.). Lerenvanfoutenenincidenten.Geraadpleegdop 20-03-2024, vanhttps://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/problemen-signaleren/leren-van-fouten

Zorgvoorbeter.(z.d.). Opslagenbeheervanmedicijnen. Geraadpleegdop 20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/opslag-en-beheer-van-medicijnen

Zorgvoorbeter.(z.d.). Periodiekemedicatiebeoordeling.Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/veilig-toedienen-van-medicijnen/periodieke-medicatiebeoordeling

Zorgvoorbeter.(z.d.). Tientipsommedicatiefoutentevoorkomen. Geraadpleegdop20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/kennis-delen/tips/10-tips-om-medicatiefouten-te-voorkomen

Zorgvoorbeter.(z.d.). Veiligeprincipes:ketenafspraken. Geraadpleegdop 20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/veilig-toedienen-van-medicijnen/veilige-principes

Zorgvoorbeter.(2022). Veiligeprincipesindemedicatieketen. Geraadpleegd op20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/medicatieveiligheid/veilige-principes-in-de-medicatieketen-december2022.pdf

THEMA4 WONDZORG

Inhoudthema

• Dehuid

• Oorzakenensoortenwonden

• Fasenvanwondgenezing

• Wondbehandeling

• Wondproductgroepen

• Hechtingen

• Drains

• Kritischeberoepssituatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Begrippen

Iedereenheeftweleenseenwond.Eenwondkanopverschillendemanieren ontstaan.Voorbeeldenhiervanzijnschaafwonden,snijwonden,blarenen brandwonden.Onderwondzorgvallenverschillendesoortenbehandelingen bijverschillendesoortenwonden.Inditthemaleerjeallesoverhetontstaan vaneenwond,soortenwonden,wondgenezingenwondbehandeling.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

4.1Dehuid

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dehuidisopgebouwduitverschillendelagen.Doorhiermeerkennisoverte hebbenkanjehetverzorgenvandewondbeterbegrijpen.

Dedriehuidlagen

Dehuidbestaatuitdrielagen

• Opperhuid(Epidermis)

• Lederhuid(Dermis)

• Onderhuidsbindweefsel(Dermissubcutis)

GraagafbeeldingnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorVerpleegkunde.Graagalleendelinkerkant behoudenDeoverigetermenenaanduidingenweglaten.

Dedriehuidlagen.

Epidermis

De Epidermis isdebuitenstelaagvandehuidenbestaatuitmeerderestrata (lagen)waarvandestratumcorneum(hoornlaag)debuitensteisendestratum germinativum(kiemlaag)dediepstliggende.Deepidermisbestaatuit verschillendelagencellendieconstantvanonderafnaarbovenworden vernieuwd.Hetvernieuwenvandehuidduurtongeveervierweken.De epidermisbiedtbeschermingtegendeomgeving,reguleertde waterhuishoudingvandehuidenspeelteenrolbijhetaanmakenvanvitamine D.Deepidermisbevatgeenbloedvatenenzenuwenenontvangtzuurstofvia deonderliggendelaag,dedermis.

Stratumcorneum

De stratumCorneum zorgtvoorstevigheidenbescherming.Hijzorgter bijvoorbeeldvoordatdehuidnietuitdroogt.Opsommigedelenvanhet lichaamisdestratumCorneumextradik,bijvoorbeeldopdevoetzolenen handpalmen.Ditnoemenweeelt.

Stratumgerminativum

Destratumgerminativumwordtookweldeslijmlaaggenoemd.Dezeslijmlaag ligtnetonderdeStratumCorneumenwerktsamenmetdestratumcorneum. Vanuitdeslijmlaaggroeiennieuwehuidcellenaandieuiteindelijkde afgestorvencellenvandestratumcorneumvervangen.Ditprocesgaatjehele levendoor.

Dermis

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

De dermis bestaatvoornamelijkuitbindweefselenbevatonderandere bloedvaten,zenuwuiteinden,lymfevaten,haarzakjes,talgklierenen zweetklieren.Dedermisheeftverschillendefuncties,waaronderhetleveren vanvoedingsstoffenenzuurstofaandeepidermis,regulerenvande lichaamstemperatuur.Dedermisisverantwoordelijkvoordeelasticiteiten stevigheidvandehuidenspeelteenrolbijvormingvanlittekenweefselna beschadigingvandehuid.Samenmetdelymfevatenzorgtdedermisvoor afvoervanafvalstoffenendevochtverdelinginhetlichaam.

Dermissubcutis

DeDermissubcutis iseenlaagvanlosbindweefsel,vetenbloedvatendiehet lichaamhelpenomwarmteblijven.Dedermissubcutisisbelangrijkvoorhet behoudvandevormvanhetlichaam.Hethelptbijhetopvangenvanschokken

enbeschermtdeinwendigeorganen.Hetspeelteenbelangrijkerolbijde opslagenafgiftevanvetten,watvanbelangisvoordeenergiehuishouding vanhetlichaamenhetfunctionerenvanhethormoonstelsel.

Veroudering

Doorverouderingverandertdehuid.Deepidermiswordtdunnerenzitminder goedvastaandedermis.Dehuidwordtslapperendusminderstevig.De bloedvatenwordenmindersnelvernieuwd,erwordenmindersnelnieuwe huidcellenaangemaaktenerkomenminderhaarvaten.Dezeverschillende processenzorgenervoordateenwondoplatereleeftijdmindersnelgeneest. Ookhebbenouderenmindergevoelinhunhuid,omdathetaantal zenuwuiteindenafneemt.Ditverklaartwaaromzeeenverminderinginhet gevoelhebbenenwondennietaltijdwordenopgemerkt.Devetlaaginde dermissubcutiswordtdunnerenookdehuidwordtdunnerendaardoormeer toegankelijkvoorinfecties.

4.2Oorzakenensoortenwonden

Eenwondiseenbeschadigingvandehuid.Erzijnverschillendeoorzakenvoor hetontstaanvanwonden.

Oorzakenvanwonden

TAALREDACTIE)

• Trauma:Eenwondveroorzaaktdooreenfysiektraumabijvoorbeeldvallen, stoten,brandenofbevriezen.

• Chirurgie:Eenwondveroorzaaktdoorhetmakenvaneen incisie.

• Doorliggen:Langdurigedrukopeenbepaalddeelvandehuid.

• Infecties

• Onderliggendeaandoeningen:Dehuidwordtkwetsbaardooreen onderliggendeaandoening.Bijvoorbeelddoordiabetesofeenslechte bloedsomloop.

• Oncologischewonden:Wondennaeenbehandelingmetchemotherapie ofbestraling.

• Auto-immuunziekten:Wondendieontstaanbijziektesalsbijvoorbeeld lupusofsclerodermie.

Soortenwonden

Bijwondenzijnverschillendesoortenwondendiekunnenworden onderscheidenopbasisvandeoorzaak,delocatieendeernstvande verwonding.Enkeleveelvoorkomendesoortenwondenzijn:

Mechanischewonden

Mechanischewondenontstaandooreenscherpofstompgeweldvanbuitenaf. Voorbeeldenvanmechanischewondenzijn:operatiewonden,steekwonden, snijwonden,schaafwonden,scheurwonden,skintears.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Een skintear (lapwond)iseenstukhuiddatislosgescheurd.Eenskintear komtveelvoorbijouderemensen,ditkomtomdathunhuidkwetsbaarisen mindergoedvastzitaandeonderlaag.Hetisletterlijkeenhuidscheur.Deze ontstaatvaakdoorwrijf-en/ofschuifkrachten.Ookbotsentegeneenscherpe hoekbijvoorbeeldeentafelpuntveroorzaaktvaakeenskintear.

Skintear.

Chemischewonden

Chemischewondenontstaandoorinwerkingvanchemischeagressievestoffen alszoutzuur,chloorentraangas.

Chemischewond.

Thermischewonden Ditzijnwondendieontstaandoorverbrandingofbevriezing.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Thermischewond(brandwond).

Elektriciteitswonden

Elektriciteitswondenontstaandoorblikseminslagofeenstroomstoot.

Stralingswonden

Doorzonnebrand,röntgen-ofradioactievestralingkunnenerstralingswonden ontstaan.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Infectiewonden

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Infectiewondenontstaandooronvoldoende(plaatselijke)afweertegen micro-organismen,zoalsbacteriën,schimmelsenparasieten.

Oncologischewonden

Oncologischewondenzijnwondendiedoordetumorzelfofdoorde behandelingervanontstaan.

Oncologischewond.

Circulatiewonden

Circulatiewondenzijnwondendieontstaandooronvoldoende zuurstofvoorzieningen/ofvoedingvandeweefselcellen.Voorbeeldenzijn: decubitus, ulcuscruris, diabetischevoet.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/bedsore-pressure-sore-1133480594 Circulatiewond(decubitus)

Bron:https://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/utxt/ulcus-cruris-venosum.htm.Graaghetbeeldregelen: rechtsboven

UlcusCrurisVenosum

Decubitus

Decubitus iseenanderenaamvoordoorliggenofdoorzitten.Decubitusiseen beschadigingvandehuiden/ofhetweefselonderdehuid.Ditwordt veroorzaaktdooraanhoudendedrukincombinatiemetschuifkrachten.

Decubitusontstaatmeestalopdeplaatswaareenbotuitsteekt.Risicoplaatsen zijnbijvoorbeelddestuit,zitknobbels,hielen,ellebogen,schouders,heupen ofhetachterhoofd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Doordelangdurigedrukwordenbloedvatenafgeklemdwaardoorer onvoldoendezuurstofenvoedingsstoffenbijdehuidenhetweefselonderde huidkunnenkomen.Dewondendieontstaanbijdecubituswordeningedeeld inverschillendestadia.

Mauriceheefteendwarslaesie

Mauriceistwintigjaarenverblijftmomenteelineenrevalidatiecentrum.Twee maandengeledenheefthijeenmotorongelukgehadenheeftalsgevolg daarvaneendwarslaesievanaflumbalewervel3.Inhetrevalidatiecentrum werkthijhardomweerzelfstandigteworden.DoordedwarslaesieligtMaurice veelopbedofzithijinderolstoel.Doordeveledruk-enschuifkrachtenis Mauricezijnstuitmomenteelontveldenontstaanerblaren.Vandaagkreeg hijtijdensdeverzorgingtehorendathijeendecubituswondheeft.

Categorieëndecubitus

Decubituswordtingedeeldinzescategorieën,

Bron:https://www.venvn.nl/media/wqiljxu4/20210211-richtlijn-samenvattingskaart-v-vn.pdf

DeonderverdelingbijDecubitus.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Categorie1

Bijcategorie1hebjehetoverhuidmet niet-wegdrukbareroodheidopééngebiedmeestal terhoogtevaneenbotuitsteeksel.Erkansprakezijn vaneenverkleuringvandehuid,warmte,oedeem, verhardingenpijn.

Hetgebiedkanpijnlijk,stijf,zacht,warmerofkouder zijninvergelijkingmetaangrenzendweefsel.

Categorie1kanmoeilijkteontdekkenzijnbij personenmeteendonkergekleurdehuid.Ditkan betekenendatditpersonenzijndierisicolopen.Let extraophuidtemperatuur,gevoeligheidofpijn.

Niet-wegdrukbareroodheidbetekentdatderode huidskleurnietwitwordtwanneermeteenaantal vingerslichtedrukopderodeplekwordtuitgeoefend. Deroodheidblijft.

Categorie 2

Bijcategorie2hebjegedeeltelijkverliesvaneenlaag vandelederhuid(dermis),waardooreen oppervlakkigeopenwondzichtbaarwordtmeteen rood-rozewondbodem,zonderwondbeslag.Ditkan erookuitzienalseenintacteofopen/gescheurde, metvochtofmetserumenbloedgevuldeblaar.Het zieteruitalseenglimmendeofdrogeoppervlakkige wondzonderwondbeslag.

Voorbeelddecubitus categorie1.

BEROEPSONDERWIJS

Voorbeelddecubitus categorie2.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Categorie3

Bijcategorie3iseenhuidlaagverdwenen,hierdoor isonderhuidsvetzichtbaar.Dewondrandenzijnrood vankleur.Dewondproduceertveelvochteninde wondisgeelbeslagaanwezig.Dewondkan oppervlakkigtotdiepzijn,ditligtookaandeplaats vandewond.Bijvoorbeeldhetoor,achterhoofden enkelshebbengeensubcutaanvet,hierzaldewond oppervlakkigzijn.Opplaatsenwaarwelveelvetis, kunnendiepewondenontstaan.

Voorbeelddecubitus categorie3.

Categorie4

Bijcategorie4zijnbot,spierenofpezentezien. Wondbeslagofnecrosekanaanwezigzijn.Dewond kanoppervlakkigofdiepzijn.Dewondkanzich uitbreidentotspierenofbijvoorbeeld gewrichtskapsels,ditisgevaarlijk.Dedecubituswond produceertveelvochten/ofpus.Wondbeslagof necrosekanaanwezigzijn.Erkanzichnecrotisch weefselinvervloeidevormindewondbevinden.De wondrandenzijnrood,binnenindewondishet weefselgeelen/ofzwartvankleur.Veelalverspreidt dewondeensterke,onaangenamegeur.

Categorie5

Nietnaarcategorieintedelen/ongeclassificeerd: Verliesvaneenvolledigehuid-ofweefsellaag.Diepte onbekend.

Voorbeelddecubitus categorie4.

Bron: https://www.venvn.nl/media/adujx1ja/20210224-richtlijn-decubitus.pdf. Oppaginag37vanderichtlijn. Graagindezelfdestijl namakenalsdeafbeeldingen dieindezetabelstaan,anders sprakevanstijlbreuk.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Categorie6

Vermoedelijkediepeweefselbeschadiging.Diepte onbekend.Gelokaliseerdgebiedvanpaarsof kastanjebruinverkleurdeintactehuidofeenmet bloedgevuldeblaaralsgevolgvanschadeaan onderliggendzachtweefseldoordruk-en/of schuifkrachten.

Bekijkonlinevoorgedetailleerdebeschrijvingvanderichtlijnenvoordecubitus.

Ulcuscruris

Ulcusbetekentwondencrurisbetekentbeen.Een ulcuscruris iseenwond aanhet(onder)beendiezonderbehandelingnietgoedgeneest.

Eenopenbeenontstaatveelaldooreenprobleemindebloedsomloop.De oorzaakligtmeestalineenprobleemmetdebloedafvoer,somsheefthette makenmetdebloedtoevoer.Destoornisisvaakallangeretijdinhetlichaam aanwezigvoordateenwondontstaat.

Bijeennormalebloedsomloopwordthetzuurstofrijkebloeddoordearterie aangevoerd.Viadecapilairenkomthetaanbijdespieren,dehuidenandere weefselsdiebloednodighebben.Daargeefthetbloedzuurstofen voedingsstoffenaf.Vervolgensneemthetafvalstoffenopenstroomthetterug naarhethartendelongen.

Vanuitdebenenmoethetbloed,tegendezwaartekrachtin,omhoogrichting hethart.Bijeengezondebloedsomloopwerktdatautomatischdoorde kuitspierpomp.

Bijhetlopenknijpendekuitspierenhetbloedomhoogdoordeaders;inde aderszittenklepjeswaardoorhetbloednietkanterugstromen.Bijveel zorgvragersmeteenopenbeenfunctioneertditmechanismenietgoed waardoorvochtophoping(-en)(oedeem)ontstaat.Alsgevolgdaarvanvoelt hetbeenzwaaraanenkandehuidstrakstaan.Dehuidkangaanverkleuren enuiteindelijkdooreenkleinebeschadigingvanzelfopengaan.

TAALREDACTIE)

Ulcuscruris.

Diabetischevoet

Veelmensenmetdiabeteskrijgenlastvanhunvoeten.Doordiabeteskunnen bloedvatenenzenuwenbeschadigdraken.Daardoorstroomthetbloedminder goeddoordebenenenvoeten.Dezorgvragervoeltminderinzijnofhaar voetenenmerkthetnietalsereenwondontstaat.Dewondkangaanontsteken eneenzweerworden.

Dezorgvragerkanbijeendiabetischevoetlasthebbenvanéénofmeerdere symptomen:

• koudevoeten

• tintelendevoeten,pijnscheuten

• mindergevoelindevoeten

• moeilijkgenezendewonden

• verkleuringenaantenenenvoet

• rode,gezwollenvoet.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

'Diabetischevoet'iseenverzamelnaamvoorverschillendevoetproblemen. Ontstaatdoorvaatlijdenenneuropathiealscomorbiditeitbijdiabetes.

Diabetischevoet.

4.3Fasenvanwondgenezing

Degenezingvaneenwondverlooptineenvastevolgorde.Dezevolgorde bestaatuitdriefasendiealtijdineenchronologischevolgordeverlopen.In eengrotewondkunnensomsmeerderegenezingsfasentegelijkvoorkomen, maardeuiteindelijke wondgenezing zalpasplaatsvindenalsookdelaatste faseisdoorlopen.

Afbeeldingfasenwondgenezing.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagafbeeldinggebruikenvandebronendandetekstindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde. Bron:https://www.littekencreme.nl/litteken/ Fasenvanwondgenezing

Wondgenezingkentdevolgendedriefases:

1.reactiefase,bestaandeuitbloedingsfaseenontstekingsfase 2.regeneratiefase 3.rijpingsfase.

Reactiefase

Deeerstefasevanwondgenezingisde reactiefase.Dereactiefaseisonderte verdelenindebloedingsfaseendeontstekingsfase.

Bloedingsfase

BEROEPSONDERWIJS

Inde bloedingsfase ofdehemostasezalhetlichaamervoorzorgendatde wondnietgroterwordt.Inhetbeginwordteenbloedingtotstilstandgebracht doorhetstollingsproces.Ertreedtvaatvernauwingop.Zokanerzicheen stolselvormenwaarinfibrinedradenzitten.Fibrineiseeneiwitdateen belangrijkerolspeeltbijdewondgenezing.

Nahetstoppenvandebloedinggaathetlichaamdodecellenen micro-organismenopruimen.Ditnoemenwedeontstekingsfaseofinflammatie. Wittebloedcellenhelpeninditproces.

Ontstekingsfase

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tijdensde ontstekingsfase ofinflammatiekomenerveeleiwittenenvocht uitdebloedvaten.Deafvoerendelymfevatenzijnbeschadigdennietmeerin staatditvochtvoldoendeaftevoeren,waardooreenzwellingontstaat.De stoffendiezijnvrijgekomenbijhetbeschadigenvandecellenprikkelende pijnzenuwen.Erontstaanontstekingsverschijnselen.Dezekunjeherkennen

aanrubor,calor,dolor,tumor,functiolaesie,(roodheid,warmte,zwelling, pijnenverliesvanfunctie).Alsdewondhelemaalschoonis,kandevolgende fasebeginnen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Regeneratiefase

Detweedefasewordtde regeneratiefase ofproliferatiegenoemd.Inde regeneratiefasewordtdebeschadigdelederhuid(dermis)vervangendoor nieuwweefselengaatdewonddicht.

Rijpingsfase

Dederdeenlaatstefasevanwondgenezingisderijpingsfaseofhermodellering. Indezefasezalhet granulatieweefsel datdelederhuidheeftvervangen, uitrijpentoteendunsoepelenwitbindweefsellitteken.Dezefasekanzes maandentottweejaarduren.

Acutewonden

Eenacutewondiseenwonddieplotselingontstaatalsgevolgvaneentrauma. Ditkanbijvoorbeeldeensnijwond,brandwondofeenongevalzijn.Acute wondenzijnmeestaloppervlakkigenhebbengoedgedefinieerderanden.De wondgeneestbinnendegesteldetijdzondercomplicatiesmitszeworden verzorgdvolgensrichtlijnofprotocol.

Complexewonden

Eencomplexewondiseenwonddiemoeilijkgeneestvanwegefactorendie hetgenezingsprocesbelemmeren.Dittypewondkanontstaanof gecompliceerdwordendoorinfecties,circulatieproblemen,chronische aandoeningen,langdurigedruk,slechtevoedingenofonderliggende aandoeningen.Delocatievandewondkandezeookcomplexmaken, bijvoorbeeldwanneerdezerondgewrichtenzitofopplekkenwaarspanning opstaat.Complexewondenkunnendieperzijnmetonregelmatigeranden. Debehandelingvraagtvaakomeenmultidisciplinaireaanpakomde onderliggendeoorzakenaantepakkenendegenezingtebevorderen.

Debelangrijksteverschillentusseneenacuteencomplexewondzijn:

• Hetontstaanvandewond.

• Dedieptevandewond

• Derandenvandewond

• Degenezingstijd.

• Decomplicatiesdieoptreden.

WCS-classificatiemodel

Het WCS-classificatiemodel iseenhulpmiddelbijdewondgenezing.Hethelpt bijhetbepalenvanhetdoelvandewondbehandelingenhetkiezenvanhet juistewondbehandelingsproduct.HetWCS-classificatiemodelisnietbruikbaar bijbrandwondenofoncologischewonden.

Hetmodelverdeeltwondenin:zwart(metofzonderontstekingsverschijnselen), rood(oppervlakkigofdiep)ofgeel(oppervlakkigofdiep).

DownloadhetWCS-classificatiemodelenproductadvies

Zwartewond

Bijeen zwartewond isersprakevan necrotischweefsel.Necrosehoeftniet altijdeenzwartekleurtehebben,maarkanookeenbruin-grijs-geligekleur hebben.Eenzwartewondbevindtzichindereactiefase.Letterlijkmoethet puinwordenopgeruimd,zonderhetopruimenvanhetnecrotischweefselkan dewondnietgenezen.Alseralleeneenzwartewondbestaatzonder ontstekingsverschijnselenwordtersomsgekozendezwartekorsttelaten zitten.Daaronderkandandenieuwehuidontstaanendezwartekorstlaat uiteindelijklos.Bijontstekingsverschijnselenofeencomplexewondmet meerderefasevanwondgenezingkanwordengekozenvoorhetmanueel verwijderenvanhetnecrotischeweefselditwordtgedaandooreenartsof wondverpleegkundige.Vochtigenecrosekanookwordenverwijderd doormiddelvanwondmaterialenzoalsalginatenofhydrogels.

Zwartewond.

Gelewond

Bijeen gelewond ishetwondbedvandegelewondvaakbedektmeteengeel beslag.Indezelaagzittencelresteneneiwitten.Dezewondbevindtzichinde reactiefase.Eengeelwondbedisnietgeschiktvoordevormingvan granulatieweefsel.Hetdoelvandebehandelingbijeengelewondishet reinigenvanhetwondbedenervoorzorgendathetwondvochtgoedwordt afgevoerd.

Gelewond.

Fibrine

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Fibrine iseenonoplosbaareiwitdatineengelewondtevindenis.Hetwordt gevormdtijdenshetbloedstollingsproces.Alsdefibrinetediepindehuidzit, moetditwordenverwijderddooreenwondverpleegkundigeofarts.Fibrine herkenjeookwelaandetaaie,langeslijmslierten.

Rodewond

Een rodewond bevindtzichinderegeneratiefaseenwordtbedektdoor granulatieweefsel dateruitzietalseenhelderrodeweefsellaag.Hetdoelvan dewondbehandelingbijeenrodewondisbeschermenenvoorkomenvan uitdroging.

Voorbeeldrodewond.

Lichamelijkimpactbijwonden

Vooreenzorgvragerkaneenkleineofgrotewondeenenormeimpactophet levenhebben.Zokunnenzijveelpijnaaneenwondervaren,beperktworden indemobiliteitofhetuiterlijkkanveranderendoorhetvormenvaneen litteken.Hetisbelangrijkdatjerekeninghoudtmetdezelichamelijkegevolgen.

Wanneereenzorgvragerpijnervaartishetbelangrijkdatjemetdezorgvrager ingesprekgaat.Evalueerregelmatigmetdezorgvragerofhijpijnheeft.Je kunthiereenrisico-pijnscorelijstvoorbijhouden.Dezorgvragergeeftdanzijn pijnscoreaanvanééntottien.Éénishetminstergentienhetergst.Wanneer dezorgvragerpijnheeft,neemdancontactopmetdearts,vaakwordtdan depijnmedicatieaangepast.Pijnisvangroteinvloedopdekwaliteitvanleven, maarisookvaninvloedopdewondgenezing.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DeNRS-scoregeeftinzichtindepijnvandezorgvrager.

Dewondzorgtdaarnaastvooreenmogelijkebeperkingvandemobiliteit. Afhankelijkvandelocatieenernstvandewondkandezebijvoorbeeldinvloed hebbenopgewrichten,spierenofpezen.

Gedurendederijpingsfasekaneenlittekengevormdworden.Ditkanleiden toteenveranderingvanhetuiterlijkenhetzelfbeeldvandezorgvrager.Als zorgprofessionalgajehierzonodigoveringesprekmetdezorgvrager.

Psychischeimpactbijwonden

Hethebbenvaneenwondkanzorgenvoorangstenstress.Ditwordtversterkt wanneerdewondgepaardgaatmetpijn,onzekerheidenzorgenover bijvoorbeeldmogelijkecomplicaties.

Dezorgvragerervaartgedurendehetgenezingsprocesmogelijkemotioneel ongemakzoalsbijvoorbeeldfrustratie,irritatie,verdrietofongeduld.

Hethebbenvaneenwondgeeftvoordezorgvragereenveranderinginhet zelfbeeld.Dithangtooknauwsamenmetdevormingvanlittekens.Ditkan leidentotonzekerheid,schaamteofeenverminderdgevoelvaneigenwaarde.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Socialeimpactbijwonden

Wanneerdezorgvragereenwondheeftkanditeenbeperkinggevenin activiteitendiehijofzijkanondernemen.Mogelijkkandezorgvragerdagelijkse activiteitenofhobby'snietofinminderematenuitvoeren.Ditkanleidentot frustratieofsocialeisolatie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezorgvragerkanookafhankelijkwordenvanandereninhetuitvoerenvan dagelijksetaken.Hierdoorkandezorgvragerhetgevoelkrijgentefalenof onzekerwordenoverdenabijetoekomst.

Wanneerdezorgvragereenzichtbaarlittekenofwondheeftkanhijtemaken krijgenmetsocialestigma's.Hierdoorkanhijzichzelfbewustofongemakkelijk voelenwanneerhijbijvriendenisofindesupermarktloopt.Ditkanwederom leidentotsocialeisolatiewanneerdezorgvragerhierinzichbelemmerdvoelt.

Hetisbijallesituatiesvanbelangdatdeproblemengesignaleerdwordenen dateenzorgprofessionalingesprekgaat.Indiennodigkanerdan ondersteuningofhulpingeschakeldworden.

4.4Wondbehandeling

Meteenjuistewondbehandelingenhygiënischwerkenkaneenwondgenezen.

Wondbehandelplan

Wondbehandelplan,ofookwelwondplan,iseenbehandelingsplanvaak voorgeschrevendooreenarts,specialistofwondverpleegkundige.Inditplan staatprecieshoededesbetreffendewondverzorgdmoetworden.

TIME-model

Bijeenwondbehandelingkanhet TIME-MODEL wordentoegepastomeen goedewondgenezingtebevorderen.HetdoelvanhetTIME-modelisdat iedereenopeenzelfdewijzedewondbeoordeeldwaardoorhetverloopvan dewondgenezingzichtbaaris(Zorgvoorbeter,2023) HetTIME-modelbestaatuitvieronderdelen.

1.Tissue

2.Infection

3.Moisture

4.Edge

Stap1Tissue

Tissueisdeengelsebenamingvoorweefsel.Hierstaathetobserverenen beschrijvenvanhetweefselcentraal.Ishetweefselvitaal,geelofnecrotisch?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stap2Infection

Infection,ookwelinfectieverschijnselengenoemd.

Stap3Moisture

Moisture,deengelsebenamingvanvochtigheid.Jekijkthierofdewonddroog, vochtigofnatis.Hetvochtkanhelderzijnofeenanderekleurhebben.Je observeertofhetverbandvochtigisofdatdezelekt.Wanneerdewondnat blijftkanditleidentot maceratie vandehuid.Hierdoorkanhet genezingsprocesvertragenendevormingvannieuwweefselbelemmeren.In eendrogewondstagneertdewondgenezing.Eenvochtigwondbedzorgtvoor debestewondgenezing.

Stap4Edge

Edge,ookwelwondrandengenoemd.Hoeziendewondrandeneruit,zijnze aangeslotenenontstaaterwondgenezinguitdewondrandenofzijnde wondrandenverweektofondermijnt.

Aandachtspunteninhetverzorgenvanwonden

HetTIMEmodelkanjeondersteunenomwondentebeoordelen.Daarnaast ishetbelangrijkommetdevolgendeaandachtspuntenrekeningtehouden.

• Dewondmoetregelmatiggereinigdwordenmeteenmildreinigingsmiddel oflauwwateromvuil,bacteriënenandermateriaalteverwijderen.Vermijd tijdensdeverzorginghardwrijvenengebruikeensterielgaas.

• Bestudeervoorafhetverzorgenvandewondheteventuele wondbehandelplan.

• Wanneerdesinfectienodigisgebruikjeeengeschiktmiddelzoals bijvoorbeeldchloorhexidineofpovidonjood.

• Brenggeschiktverbandmateriaalaanomdezetebeschermenente bevorderendatwondvochtwordtgeabsorbeerd.

• Sommigewondenkunnenbaathebbenbijeenvochtigwondmilieuom genezingtebevorderen.Gebruikookhiervoordegeschikte verbandmaterialendiebeschrevenstaaninhetwondbehandelplan.

• Wisseltijdigenvolgensinstructiehetverbandmateriaal.Pashiernade juistehandhygienetoe.

• Observeerofjeinfectieverschijnselenzietenwaarschuwindiennodigeen arts.

• Vochtbalans:Degenezingvaneenwondvergtveelenergie.Eengoede vochtbalansisgoedvoordewondgenezing.Laatjouwzorgvragerminstens anderhalvelitervochtdrinkenomtezorgendathetlichaamineengoede conditieis.Hoebeterdeconditie,hoebeterdewondgenezing.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Beschermdewondtegenverdereschadezoalswrijving,drukofstoten. Hiervoorkanjebeschermendekledingofverbandmateriaalgebruiken.

• Ondermijning:Bijondermijningvanwondrandenkanhetzijndathetweefsel onderdewondrandenisaangetastofverzwakt.Dittreedtopwanneerer ruimteontstaattussendewondenonderliggendeweefsels.Dewondranden komendanlosvanhetonderliggendeweefsel.Hetkangebeurendatdit danovergaathangenofuitsteekt.Hetobserverenvanondermijningisvan belangomdathetdegenezingenbehandelingbeïnvloedt(2018,venvn).

Risico's/Complicatiesvanwondzorg

Zorgvragerslopenookrisicowanneerwijoponjuistewijze hetwondbehandelplan uitvoeren.Wanneerjeditalszorgprofessional observeertishetvanbelangdatjecontactopneemtmeteenspecialist.Dit kunnendevolgenderisico'szijn:

• Dezorgvragerkaneeninfectieoplopendooronjuisthandelen.

• Dewondkanvertraagdgenezendooronjuistgebruikvan verbandmaterialen.

• Dezorgvragerkaneenallergischereactielatenzienbijhetgebruikvan verbandmaterialen,hechtmateriaalofmiddelenvoordesinfectie.

• Dezorgvragerkanhuidirritatiesofbeschadigingenindegezondehuid krijgendoorverkeerdgebruikoftoepassingenvanverbandmateriaal. Bijvoorbeelddoorhettestrakaanleggenvaneenzwachtel.

Behandelenvancomplicaties

Debehandelingvancomplicatiesbijwondzorghangtafvandespecifiekeaard. Ditzijnveelvoorkomendecomplicatiesmethunbehandeling:

• Infectie:Wanneereenzorgvragereenwondinfectiekrijgtzaldearts antibioticavoorschrijven.Hetkanhierbijnodigzijnomdewondteopenen entereinigen.

• Vertraagdegenezing:Bijeenvertraagdegenezingkaneenwisselingin verbandmateriaalnodigzijnofhettoepassenvanVACtherapie.Zonodig wordtdezorgvragergeadviseerdomzijnvoedingenleefstijlaantepassen.

• Ondermijning:Bijeenondermijningkanhetnodigzijnomdewondte debrideren ofhetwondbehandelplanaantepassenomdeondermijning tebehandelen.

• Huidirritatieofbeschadiging:Bijeenhuidirritatieofbeschadigingwordhet verbandmateriaalaangepast.Daarnaastzalhetinzettenvancremesof zalventoegepastwordenomdehuidtelatenherstellen.

• Bloeding:Wanneereenwondblijftbloedenofereenbloedingoptreedtis hetbelangrijkomhulpinteroepenvaneenartsofspecialist.Daarnaast zalereendrukverbandaangelegdwordenofdewondwordtgehecht.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

4.5Wondproductgroepen

Dewondproductgroepenzijn:

Dewondproductgroepenzijn:

• absorberend,nietklevendverband

• alginaat

• antibacteriëleproducten

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• enzymatischenecrose-oplossers

• geurneutraliserendeverbanden

• huidvervangendeproducten

• hydroactieveverbanden

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• hydrocolloïd

• hydrogel

• reinigendevloeistoffen

• schuimverband

• siliconenverband

• vettegazen

• wondrand-enhuidbeschermers.

• VACtherapie

• Drains

• Hechtingen

Absorberend,niet-verklevendverband

Ditverbandheeftmeerderelagen:

• eenwondcontactlaag:verkleeft bijvochtigewondennietmethet wondbed.Hetlaatwondvocht onbeperktdoor,waardoor vochtophopingindewondwordt voorkomen.Deniet-verklevende eigenschapisvooralvanbelang bijdebeschermingvanrode, granulerendewonden.

• eenabsorberendekernlaag, somsafgewisselddoorvocht verspreidendetussenlagen.

• eentoplaagvanvochtafstotend materiaal,waardoorlekkenvan wondvochtvoorkomenwordt.

Absorberendverband.

Alginaat

Alginaatkomtuiteenbepaaldesoortzeewier.Erwordenvezelsvangemaakt dieeenverbandvliesvormen.Alginaatisvooralgeschiktvoorheelvochtige wonden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alginaat.

Antibacteriëleproducten

Ditproductwordtalleenopvoorschriftvaneenartstoegepastendan kortdurend.Hetwordtveelalgebruiktbijwondinfecties.

Enzymatischenecrose-oplossers

Hierinzitteneiwitsplitsendeenzymendienecrotischeweefselrestenoplossen.

Geurneutraliserendeverbanden

Eengeurneutraliserendverbandiseenkruisingtusseneengaaseneen absorberendverband,doordrenktmetkoolstof.Koolstofverbandwordt gebruiktbijsterkruikendewonden.

Huidvervangendeproducten

Eenhuidvervangendewondbedekkeriseenwondbedekkerdiequa eigenschappenhetmeestindebuurtkomtvaneennormalehuid.Dezewordt gemaaktvandonorhuidofis(semi)synthetisch.

Donorhuid

Donorhuidisnodigvoorwondendiemoeilijkgenezen.Donorhuiddichtmeteen dewondenprobeertinfectieszoveelmogelijktevoorkomen.Doordonorhuid tegebruikenheeftiemandminderpijnenmindergrotelittekens.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hydroactieveverbanden

Dezeverbandenkunnengrotehoeveelhedenvloeistofabsorberenwaardoor deconcentratievaneiwittenendegroeifactorenvanwondenwordtverhoogd.

Hydrocolloïd

Hydrocolloïdbestaatuitabsorberendedeeltjesenontwikkeleneenvochtige wondomgeving.

Hydrocolloïd.

Hydrogels

Hydrogelswordenheelveelgebruikt.Erwordteen vochtigwondmilieu ontwikkeld;afhankelijkvandevochtigheidvandewondwordtvochtafgestaan ofopgenomen.

• Inrodewondenwordthetgranulatieweefselbeschermdtegenuitdroging.

• Ingelewondenwordthet fibrinebeslag opgelost.

• Inzwartewondenwordthet necrotischweefsel gehydrateerd.

Reinigendevloeistoffen

Reinigendevloeistoffenwordenmeestalgebruiktalsspoelvloeistofenals vochtigverband.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Schuimverband

Schuimverbandenbiedenbeschermingtegendrukenhebbeneen absorberendefunctie.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Schuimverband.

Siliconenverband

Siliconenverbandenwerkenhetzelfdealsschuimverband.Alleenheefteen siliconenverbandookeenbeschermingvoordewondranden.

Vettegazen

Ditwondproductisvetenniet-verklevendopdewond.Hetwordtgebruikt ondereengaascompres.

Siliconengaas. Vetgaas.

Wondrand-enhuidbeschermers

Wondrand-enhuidbeschermerszorgenervoordatwondrandennietworden beschadigd.

Winsels,zwachtelsenniet-elastischezwachtels

Devolgendematerialenwordengebruiktbijhetbehandelenvanwonden,het immobiliserenvangewrichtenofondersteunenvanlichaamsdelen:

• Winsels

Dezewordengebruiktomverbandenophunplaatstehoudenofdrukuit teoefenen.

• Zwachtels

Dezewordengebruiktomeenwondtebedekken.Daarnaastkunnenze eengewrichtimmobiliserenofteondersteunen.Zwachtelswordenvaak gebruiktalscompressieverbandbijeeneenverstuikteenkel.

• Niet-elastischezwachtels

Ditzijnzwachtelswaargeenrekinzitenwordengebruiktomdrukuitte oefenenopeenwond.Tevenswordtdezetoegepastomeengebrokenbot teimmobiliserensamenmeteenspalk.

Madentherapie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Madentherapieisdebehandelingvannecrotischeen/ofgeïnfecteerdewonden metbehulpvanlaboratoriumgekweekte,sterielemaden.Demadendie gebruiktwordenzijnsterielgekweektemadenvandegoudvlieg.

Desterielgekweektemadenwordenineenzakjegestoptdatopdewond wordtgelegd.Normaalgesprokengaanerongeveer50-350madenindewond. Ditisafhankelijkvandegroottevandewond.Delarvenscheideneenenzym uitdathetweefselvloeibaarmaakt,waardoorzediteenvoudigkunnen opzuigen.Zekunnenweltot25keerhuneigengewichtindriedagenopnemen.

VACtherapie

VACtherapie iseenvormvannegatievedruktherapiediewordtingezetom complexewondentehelpengenezen.Hetomvathetplaatsenvaneen schuimverbandoverdewondwaarbijjedewonddaarnaluchtdichtafplakt. Daarnawordtereenvacuumpompgeplaatstomeennegatievedrukte realiseren.Dezetherapiehelptbijhetverwijderenvanovertolligvochten bevordertdebloedtoevoernaarhetwondgebied.

DeVACtherapiewordtvaaktoegepastbijwondendiemoeilijktegenezenzijn zoalswondenbijdiabetes,bestralingofnaeenoperatie.DeVACtherapiemoet altijdmetdeondersteuningvaneenzorgverleneruitgevoerdworden.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/negative-pressure-wound-therapy-npwt-leg-1813978949 Allewoordenwegbehalvedit,vertalen:NPVT-->VACtherapieEngelsezinnaar:Negatievedruktherapie VACtherapie

ComplicatiesvanVACtherapie

Dezorgvragerkangedurendedebehandelingpijnofongemakervaren.Eris eenrisicoopcomplicatieszoalsbloedingen,infectiesofschadeaangezond weefsel.Depompgeeftookregelmatigalarmenwanneerdenegatievedruk inhetwondgebiednietmeeraanwezigis.OpdatmomentisdeVACtherapie

nietmeereffectief.Eenzorgverlenerzaldanookassistentiemoetenverlenen inhetherstellenvandenegatievedrukomdebehandelingvoorttezetten.Er zaldusaltijdprofessionelezorgmoetenmonitorengedurendedetherapie.

COPYRIGHTBOOM

Bron:https://www.kup.at/journals/abbildungen/gross/13027.html

VACtherapieonderrug

AandachtspuntenbijVACtherapie

BijhetgebruikvanVACtherapiezijnerenkelebelangrijkeaandachtspunten omrekeningmeetehouden:

• VACtherapiemoetaltijdonderprofessionelebegeleiding.

• VoorhetkunnenstartenvanVACtherapiemoetdewondwordenvoorbereid doorhetdodeweefselteverwijderenentereinigen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• DeVACpompmoetgoedgeplaatstwordenomdewerkingtegaranderen. Dezemagnietlekkenentenallentijdeeenvacuümcreeren.

• DeVACtherapiemoetmetregelmaatgecontroleerdwordendooreen zorgprofessional.

• DeverbandenvandeVACmoetenmetregelmaatverwisseldwordenvolgens derichtlijnenvanhetwondbehandelplan.

• GedurendedeVACtherapiezaldewondenomliggendehuidregelmatig geïnspecteerdmoetenworden.Eventueleveranderingenhierinmeldje doornaardespecialistdiedeVACtherapiegestartheeft.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

4.6Hechtingen

Wanneereenwondnietvanzelfdichtgaatkanhetgebeurendatdezegehecht moetworden.Ofeenwondgehechtmoetwordenwordtbepaalddooreen arts.Jekanhechtenmetverschillendematerialen.Alsverpleegkundigeverzorg jedegehechtewondtotdezevoldoendegeheeldis,daarnaverwijderjetevens hethechtmateriaalinopdrachtvaneenarts.

Soortenhechtingen

Dewondendiemetnamevoorhethechteninaanmerkingkomenzijninde praktijkvaakdemechanischewonden.Ditzijnbijvoorbeeldwondennaeen ongevalofchirurgischewonden.Hetbesteisomdewondzokortmogelijk opentelatenvoordathijgehechtwordt.Ditgeefthetlaagsterisicoopeen ontstekingwatdegenezingvandewondzalbelemmeren.Metwelkmateriaal deartsdewondgaathechtenbepaalthijaandehandvandevolgende factoren:

• Deplaatsvandewond.Bijeeninwendigewondgebruikjebijvoorbeeld materiaalwatopzallossennaeenbepaaldverloopvantijd.

• Hetsoortweefsel.Eenweekorgaanalsbijvoorbeelddealvleesklierhecht jemetandermateriaaldandehuid.

• Dekansopeenlitteken.Eenplastischchirurgzalbijhethechteninhet gezichtbijvoorbeeldkiezenvoormateriaaldatzominmogelijk littekenweefselveroorzaakt.

Erkunnenverschillendesoortenmateriaalgebruiktwordenomeenwondte hechten.

• Oplosbarehechtingen

Dezehechtingenwordengebruiktwanneerergeensprakisvaneen spoedsituatieendehechtingenvanzelfmoetenoplossen.Dittype hechtingenwordtmeestalgebruiktvoorinwendigewondenenworden nietverwijderd.

• Niet-oplosbarehechtingen

Ditzijnhechtingendiewordengebruiktwanneereenwondzichopdehuid bevindt.Dezehechtingenwordenverwijderdwanneerdewondvoldoende genezenis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Steri-strips

Ditzijnsmallestripsvanversterktpapierofkunststofdieoverdewond wordengeplaktomdewondrandenbijelkaartehouden.Dezeworden vaakgebruiktincombinatiemetoplosbarehechtingenomdewondextra steuntegeven.

• Huidnietjes/Agraves

Dittypehechtingenwordtmeestalgebruiktvoorgrotewondenofwonden dieonderspanningstaan.Denietjeszorgenervoordatderandenvande wondtegenelkaarblijven.

• Huidlijm

Dittypehechtingwordtgebruiktvooroppervlakkigewonden.Hetiseen medischelijmdiewordtgebruiktomderandenvandewondaanelkaarte plakken.

Techniekenvanhechten

Dehechtingenkandoordeartsgeplaatstwordenmetverschillendetechnieken zoals:

• Metagravesofhuidnietjesdewondrandentegenelkaarfixeren

• Elkehechtingafzonderlijkleggen

• Meteendraadeenrijvanhechtingenmaken.Dezeheeftaanheteindeen aanhetbegineenknoop,dedoorlopendehechting.

• Meteendraadeenrijvanhechtingenmakendieonderdeopperhuidliggen endaardoornietzichtbaarzijn,desubcutanedoorlopendehechting.

• .

TAALREDACTIE)

Bron,eventueelnamaken: https://nl.freepik.com/premium-vector/realistische-littekens-medische-chirurgische-hechtingen-wonden-close-up-foto-s-op-menselijke-huid-fatsoenlijke-vector-illustraties-set_29314632.htm Beeldaanpassen,Zorgervoor:Bovenste4blijvenstaan,onderste5kunnenweg. Techniekenbijhechten.

Vanlinksnaarrechts:Agraves,enkelehechting,doorlopendehechting,subcutaan doorlopendehechting.

Aandachtspuntenbijhetverzorgenvanhechtingen Eenwonddiegehechtishoudjealsverpleegkundigegoedindegaten.Je zorgteronderanderevoordatdewondnietdeontstekingsverschijnselen ontwikkeltgedurendedetijdnahetplaatsenvandehechtingen.Bijhet verzorgenvaneenwondmethechtingendenkjeaandevolgende aandachtspunten:

• Leeshetprotocolvandezorginstellingnaoverhetverwijderenvan hechtingen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Opeenschonegehechtewondbrengjenahethechtensteriel verbandmateriaal aanomdewondtebeschermentegen micro-organismen.

• Beperkzoveelmogelijkdewisselingvanverbandmateriaal.

• Hetwisselenvanverbandmagplaatsvindenopdepatiëntenkamer.

• Tijdensdewondzorgmageropdekamernietgepoetstwordenofbedden wordenopgemaakt.Ditomverspreidenvanstofdeeltjestevoorkomen.

• Eventueleinstrumentendiegebruiktwordendienensterieltezijn.

• Perzorgvragergebruikjeeenapartbladmetdebenodigdheden.

• Voordewondzorgpasjedehandhygiene toe.

• Jedraagtonsterielehandschoenenenpastde'no-touch'techniektoebij dewondzorg.

• Bijhetaanrakenvandewonddienjesterielehandschoenentedragen.

• Jeverwijdertna48uurhetverbandmateriaalbijeenongestoorde wondgenezingtenzijdeartsandersvoorschrijftinhetdossier.

• Jedektdewondmethechtingenafmetverbandmateriaalomtevoorkomen datdezorgvragerachterkledingblijfthangen.Ditkanbijvoorbeeldeen pleisterzijn.

• Jelaatdegehechtewondzoveelmogelijkmetrust.

• Eenschonenietgeïnfecteerdewondreinigenmetschoonstromend kraanwaterindiennodigna72uur.Laathierbijdewaterstraaleerst30 secondenlopenenvanhetwondgebiedaflopen.

• Wisselhetverbandalleenbijeenwondinspectieofwanneerditbenodigd is,bijvoorbeeldwanneerdewondlektofdatjeinsteekopeningvandedrain wilbeoordelen.

• Wanneereenzorgvragermeerderewondenheeftverzorgjeeerstdeschone wond,daarnaverzorgjedevuileofgeïnfecteerdewond.

Complicatiesbijhechtingen

Hetkangebeurendatdewondgeïnfecteerdraaktgedurendedeperiodedat erhechtingeninzitten.Jijzalhieropgaanlettenofjeligtdezorgvragerindat hijoponderstaandesignalenletindethuissituatie.Wanneerjeditobserveert zaljecontactopmoetennemenmetdeartsdiedezorgvragerbehandeldheeft enoverleggenwatdejuistebehandelingzalzijn.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Deinsteekgaatjesvandehechtingenzijnroodengezwollen,ditkanduiden opeeninfectie.

• Dewondisgezwollenenrood,ditkanduidenopeeninfectie.

• Dewondlektsereusgeelvolgt,ditisontstekingsvocht.Hetverbandzal dansnelverzadigdzijn.

• Dezorgvragerheeftineenseentemperatuurstijgingofkoorts.

• Dezorgvragerervaartsteedsmeerpijnaanhetwondgebied.

• Dewondstaatineensverderopenofdehechtingenstaanopspanning.

• Dewondbloedna.Insommigegevallenmagerdirectnadeoperatieeerst eenverbandextraaangelegdwordenwatmeerdrukuitoefent.Ditisaltijd tijdelijkvanaard.

• Dewondgaatwijkenofopenstaangedurendehetverwijderenvanhet hechtmateriaal.

Hechtmateriaalverwijderen

Alsdewondgenezenistoteenbepaaldpuntwatdeartsvoorogenheeft, kunnendehechtingenverwijderdworden.Wanneerjehechtingenlaatzitten isdekansgrootdatdezekunnenleidentoteeninfectie.Dehechtingenworden namelijkdoorhetlichaamalsvreemdgezienenhetlichaamwildezekwijt. Desteekgaatjeszijnookiedervoorzicheentoegangspoortvoor micro-organismen.

Wanneerdeartsoplosbarehechtingenheeftgebruikthoefjedezeniette verwijderen.Hetoverigehechtmateriaalverwijderjemeestalnazeventottien dagen.Deartskijktvoorhetdaadwerkelijkverwijderenvandehechtingen naardegenezingvandewond.Wanneerdehechtingenlangermoetenblijven zittenkandittemakenhebbenmeteenslechtewondgenezingdoor bijvoorbeeldeenslechtedoorbloeding.Hechtingeninhetgezichtvande zorgvragerkunnenvaaknadrietotvijfdagenverwijderdworden.Degenezing indatgebiedverlooptsnellerdoordegoededoorbloeding.Wanneerjede hechtingenlangerlaatzittenheeftdatnadeligegevolgenvoorhetlitteken.

Bijgrotewondenkandeartserookvoorkiezennietallehechtingentegelijk teverwijderen.Dezekunnendanomenomverwijderdworden;deeerstehelft wordteerstverwijderdeneenaantaldagenlaterdeanderehelft.De wondrandenkunneneventueelondersteundwordenmetsteristripsnahet verwijderenvandehechtingen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indepraktijk

Robiswerkzaamopdeafdelingheelkundevaneenacademischziekenhuis. VandaagzorgthijvoormeneerFransendie7dagengeledenisgeopereerdaan zijnknie.VandaagleestRobinhetzorgdossierdatdehechtingenbijmeneer Fransenverwijderdmogenworden.Robleesthetprotocoldoor,verzameltde juistematerialenenlooptnaarmeneerFransentoe.Hijinspecteertdewond enzietdatdezerustigisensommigehechtingenalloszitten.Robziet7 hechtingenmetknoopjeszittenenweetdatdezeallemaalapartverwijderd moetenworden.HijverteltmeneerFransenwathijgaatdoen,opwelkewijze enofmeneernogvragenheeft.Robverwijdertdaarnadehechtingenenvolgt hierbijhetprotocolvandeafdeling.Hijverzorgtdewondendektdezedaarna afmeteenpleister.

Aandachtspuntenbijhetverwijderenvanhechtingen

Bijhetverwijderenvanhechtmateriaalhoudjerekeningmetdevolgende aandachtspunten:

• Dehechtingenmoetenophetjuistemomentverwijderdworden.

• Volgdeinstructiesvandespecialistindeduurvanhetlatenzittenvande hechtingen.

• Zorgvoordecorrectehandhygiëne.

• Verzamelvoorafdejuistematerialenomdehechtingenteverwijderen.

• Zorgdatdeinstrumentensterielzijn.

• Verwijderdehechtingenvoorzichtigensecuuromverderletselaandehuid tevoorkomen.

• Knipdehechtingenniettedichtbijdehuidafomtevoorkomendatzein dehuidblijvenzitten.

• Controleerdewondnadatdehechtingenzijnverwijderdoptekenenvan eeninfectie.

• Verzorgdewondnahetverwijderenvandehechtingenmetregelmaat volgenshetwondbehandelplan.

4.7Drains

Een drain iseenmedischhulpmiddeldatwordtgebruiktomovertolligbloed ofvochtaftevoerenuiteenwond-ofoperatiegebied.Hetbestaatuiteen buisjeofslangetjedatindewondwordtgeplaatstenwordtaangeslotenop eenopvangreservoirofaflooptineenabsorberendverband.Doorhetgebruik vaneendrainwordtervoorkomendaterteveelbloedofvochtophooptinde wond,watkanleidentotinfectiesofanderecomplicaties.Hetkanook ondersteunenineensnelleregenezingvanhetwondgebied.Drainsworden vaakgebruiktnaeenoperatie,zoalsbijvoorbeeldeenborstamputatie.De duurvanhetgebruikvandedrainkanvariërenvanenkeledagentotenkele weken.Dithangtafvandeernstvandewond,dehoeveelheidvochtofbloed datmoetwordenafgevoerd.

Eenzorgvragerweetoverhetalgemeenvoordeoperatiealofhijnadeingreep eendrainzalkrijgen.Inzichteninhetverledenhebbende chirurg geleerd wanneereendrainvanmeerwaardeisvoordezorgvragerbijeenspecifieke operatie.Dechirurgverteltwelkdrainagesysteemerwordttoegepastenwat hetdoeldaarvanis.Zorgvragersmeteendrainkomjemeestalinhetziekenhuis tegenmaardezorgvragerkansomswelmetdedrainnaarhuisgaan.Drains hebbeneenverschillendediameterenbevattengaatjesaanhetuiteindevan deslangomwondvochtofbloedaftevoeren.Jehebttweewijzenvandrainage; passieveenactievedrainage.

Passievedrainage

Bijpassievedrainagewordthetvochtofbloedafgevoerduiteenwondzonder gebruiktemakenvaneenactiefzuigsysteem.Deafvoervanvochtofbloed wordtbereiktdoormiddelvanzwaartekracht.Depassievedrainagewordt voornamelijkgebruiktvoorkleinerewondenwaarbijactievedrainageniet nodigis.Dezetoepassingvandrainageziejevaakbijeenabceswatmiddels eenoperatieisgeopendenereendraininhetwondgebiedwordt achtergelaten.Dedrainhoudthetwondgebiedopenomovertolligpusen vochtaftevoeren.Dedrainwordtdanverbondenmeteenabsorberend verbandomhetvochtoptevangen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenpassievedrainkanookwordenaangeslotenopeenhevelend opvangsysteemmeteenzakoffles.Doordeflesofzaklagerteplaatsendan hetwondbedontstaaterhevelwerkingendraagtdezwaartekrachtbijaande afvoervanvochtenbloed.

Bron:https://healthjade.net/penrose-drain/(andersgraagnamaken)

HetplaatsenvaneenPenrosedrain

Actievedrainage

Bijactievedrainage voerjemetbehulpvaneenactiefzuigsysteemvochtof bloedafuithetwondgebied.Hetactiefzuigenwordtbereiktdoormiddelvan eendraindiegeplaatstwordtinhetwondgebieddieverbondenwordtmet eensysteemwaarjeeenvacuümkancreëren.Deactievedrainagezorgtvoor eengelijkmatigeafzuigkrachtmetbehulpvaneenvacuumsysteemindedrain zelfofelektrischeafzuigapparatuurzoalsbijthoraxdrainage.Hetvoordeel vanactievedrainageisdatereennauwkeurigecontrolemogelijkisoverde hoeveelheidvochtofbloeddiewordtafgevoerd.Hetrisicoopinfectiesistevens kleinerdanbijdepassievedrainageomdatersprakeisvaneengesloten systeem.Dezuigkrachtkanaangepastwordenaandezorgvragerwatpijnen ongemakkanverminderen.Deslangvandeactievedrainwordtvaakmeteen hechtingvastgezet.Ditgebeurtbijdeplekwaardeslanghetlichaamvande zorgvrageringaat.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenvoorbeeldvaneenvacuumdrainisderedondrain.Dezedrainheefteen kant-en-klaaropvangsysteemmeteenvacuümeneendisposableopvangfles. Wanneerhetvacuumverbrokeniskanjedezenietopnieuwinstellenenzalje hetsysteemmoetenvervangen.

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.klinimed.nl/redondrain-fles-hoog-vacuum-450ml/ Deredondrain

Eenandertypedrainisdeharmonicadrain.Ditdrainagesysteembestaatuit eendisposablekunststofzuigflesjewaareenonderdrukingecreëerdwordt. Deafvoerslagverbindthetwondgebiedmetditzuigflesje.Hetvacuümzuigt hetwondvochtvanuithetwondgebiedindeflesofzak.

Bron:https://www.medica-europe.com/producten/operatiekamer/wonddrainageGraagdeafbeeldingbijsnijden datalleenderechterdrainoverblijft.

Deharmonicadrain

Aandachtspuntenbijeendrain

Bijeenzorgvragermeteendrainvoerjeeenmaalperdagdewondzorguit tenzijdeartsandersvoorschrijft,hierhoortdezorgvoordedrainbij.Leesdus hetprotocolendossiervandezorgvragergoednawatdeafsprakenzijn omtrentdeobservatiesenverzorgingvandedrain.Gedurendedeverzorging letjeopdevolgendeaandachtspunten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Jewerkt aseptisch wanneerjededrainverzorgt.

• Jeleestafopdedrainhoeveelmlvochtofbloeddedrainheeftopgevangen. Dewaardenoteerjeinhetdossierinhetaantalmillilitersenneemjemee indevochtbalans.

• Jecontroleertdehoeveelheidafgevoerdvochtofbloedenvergelijktdit metdehoeveelhedenervoor.Hetonderlingeverschilwordtsteedsminder ineennormalesituatie.

• Jevoorkomthuidirritatiedoorlekkendwondvochtbijdeinsteekopte vangenmetbarrierecremeofeensplitgaas

• Jevervangteenmaalperdaghetsplitgaasofingekniptegaasjewat aangebrachtisoverdeinsteekopeningvandedraintenzijersprakeisvan lekkage.

• Jecontroleertbijeenactievedrainofhetvacuümintactis.Wanneerdit niethetgevalisvervangjedeflesofhetsysteemconformhetprotocolof gebruiksaanwijzing.

• Jecontroleertofdeslangnietafgeklemdwordtofverstoptis.

Complicatiesbijeendrain

Wanneerjeonderstaandecomplicatiesobserveertishetaltijdvanbelang contactoptenemenmetdebehandelendartsvandezorgvrager.

• Bijlekkagevanwondvochtlangsdeinsteekopeningcontroleerjededrain doortekijkennaarheteventuelevacuümendeliggingofdoorgankelijkheid vandeslang.

• Dedraingaatineensmeerwondvochtproducerendandedagenervoor. Ditkanbetekenendatdezorgvragereennabloedingheeftinhet wondgebied.

Verwijderenvaneendrain

Eendraindiegeplaatstisindebuikholtevandezorgvragerofeenthoraxdrain wordtaltijddoordebehandelendartsofeengespecialiseerdverpleegkundige verwijderd.Alsverpleegkundigemagjeweleenwonddrainverwijderenalsde behandelendartsdaardeopdrachtvoorgeeft.Eenaantalfactorenhebben invloedophetwelofnietmogenverwijderenvaneendrain:

• Dehoeveelheidvochtdiededrainopvangt.Indemeestegevallenmoet eendrainblijvenzittenwanneerhijmeerdanvijftigmillilitervocht produceertin24uur.

• Delocatiewaardedraingeplaatstis.Eenbuikdrainblijftgemiddeldvier totvijfdagenzitten,eenonderhuidsgelegendraineentotdriedagen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Ofdedraineenactieveofpassievewerkingheeft.Insommigegevallenwil deartseenactievedraineerstnogeendagpassieflatenhevelendoorhet vacuümteverbreken.

Voorhetverwijderenvaneendrainishetvanbelangdatjejeverdieptinhet geldendeprotocolvandeinstelling.Deprocedureenwerkwijzevanhet verwijderenvaneendrainkannamelijkbijelkesituatieanderszijn.Zowordt eendrainbijeenbuikabcesnooitineenkeerverwijderdmaarelkedageen kleinstukjeomtevoorkomendaterontstekingsvochtachterblijft.Bijhet verwijderenvanelkedrainzijndevolgendeaandachtspuntenaltijdvanbelang:

• Werkaseptisch

• Verzamelvoorafgaanddehandelingdejuistematerialen

• Verwijderdeeventuelehechtingvoordatjededrainverwijderd.

• Informeerdezorgvrageroverwatjegaatdoenenhoejetewerkgaat.

• Stemhettempovanhandelenafopdezorgvrager.

• Bijhetverwijderenvaneenvacuumdrainklemjededrainaf,ditompijnte voorkomen.

• Lijktdedrainvasttezitten,forceernietsmaarwaarschuweenarts.

• Controleernahetverwijderenofdewondnabloedoflekt.Noteerde hoeveelheidinhetdossierenneemzonodigcontactopmetdearts.

4.8Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

4.9Bronnen

<BronvermeldingvolgensAPA-normen:Auteur,A.(jaarvanuitgave). Titelvan hetboek. Naamuitgeverij.OFAuteur,A.(jaarvanuitgave). Titelvanhet document.Geraadpleegdopdagmaandjaar,vanhttp://urlZiehierondertwee voorbeelden,graagweghalenbijoplevering>

OrdevanMedischspecialisten.(2013). Richtlijnenwondzorg. https://www.wcs.nl/wp-content/uploads/Richtlijn_wondzorg_met_acute_etiologie_2013.pdf. Geraadpleegdop3juni2022,van https://www.wcs.nl/wp-content/uploads/Richtlijn_wondzorg_met_acute_etiologie_2013.pdf

venvn.(2018,30oktober). KwaliteitsstandaardwondzorginNederland. Geraadpleegdop21april2022,van

https://www.venvn.nl/media/03saqnce/kwaliteitsstandaard_organisatie_van_wondzorg_in_nederland-1.pdf

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

FederatieMedischspecialisten.(2013,oktober). Wondzorgbijacutewonden. Geraadpleegdop13oktober203,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/wondzorg_bij_acute_traumatische_en_chirurgische_wonden/wondzorg_-_korte_beschrijving.html. Geraadpleegdop30april2023,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/wondzorg_bij_acute_traumatische_en_chirurgische_wonden/wondzorg_-_korte_beschrijving.html

Wondbehandeling.(2023,12september).zorgvoorbeter_nl.Geraadpleegdop 13oktober203,van https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/huidletsel/wondbehandeling

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA6 STOMAZORG

Inhoudthema

• Stoma

• Systemenenhulpmiddelen

• Verzorgingstoma

• Complicatiesenaandachtspunten

• Voedingenvocht

• Verdieping:Darmirrigatieviaeencolostoma

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenzorgvragerkaneenstomahebben,ditiseenkunstmatigeuitganggemaakt indebuikwandwaardoorontlastingofurinehetlichaamkanverlaten.Als verpleegkundigeishetbelangrijkomtewetenwelkeredenenerzijnvoorhet aanleggenvaneenstoma,welkesoortenerzijn,hoedeverzorgingvaneen stomadienttegebeuren,welkecomplicatieszichkunnenvoordoenenhoe eenzorgvragerfysiekenmentaalondersteundkanwordenbijdeaanpassing vanhunlichaam(sbeeld)doordeaanlegvaneenstoma.

6.1Stoma

Een stoma iseenniet-natuurlijkechirurgischaangelegdeuitgangnaarde buitenwereld.Erzijnverschillendesoortenstoma's,waarondereendarmstoma ofeenurinestoma.Eenzorgvragerkrijgtalleeneenstoma,wanneerhiereen goedeaanleidingvooris.Omdeindicatiesvoordeverschillendestoma'ste begrijpenishetbelangrijkwatinzichttehebbenindespijsvertering.

Spijsvertering

Wanneervochtofvoedingwordtingenomen,wordtditviadespijsvertering verwerkt.Despijsverteringbegintindemondenzetzichvoortviadeslokdarm naardemaag.Vanuitdaargaathetnaardedunnedarmendedikkedarm. Vochtwordtviahetbloedopgenomenenwordtvervolgensindenieren gefilterd,waarnahetviadeurineleidersnaardeblaasgaatenviadeplasbuis wordtuitgescheiden.Voedselgaatverderdoornaardeendeldarmenhet rectumwaarhetviadeontlastinguitgescheidenwordt.

Indicaties

Mogelijkeindicatieswaaromereenstomageplaatstwordtzijn:

• oncologischeaandoeningen

• neurologischeaandoeningen

• chronischeontstekingenaandedarm/chronischedarmziekten

• tijdelijkebeschermingvaneenverbindingtussendedarmen

• incontinentie

• omleidingvandeurinewegen.

Oncologischeaandoeningen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eénvanderedenendiehetvaakstvoorkomtvoorhetplaatsenvaneenstoma iskanker.Bijblaaskankerkanereenurinestomageplaatstworden.Wanneer iemandkankerindedikkeofdunnedarmheeft,kanhetnodigzijnomeen deelofeenheledarmteverwijderen.Erwordtdaneendarmstomaaangelegd.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/3d-rendered-illustration-colon-tumors-2104351319 Darmtumor.

Neurologischeaandoeningen

Enkeleneurologischeaandoeningenwaarbijsomseenstomageplaatstwordt:

• Multiplesclerose

• Dwarslaesie.

Multiplesclerose

Multiplesclerose(MS) iseenaandoeningaanhetcentralezenuwstelsel (hersenenenruggenmerg).BijMSkanhetlichaamdooraantastingvande bescherm-enisolatielaagvandezenuwbanen(demyeline)doorontstekingen enbeschadigingendesignalenmindergoedverwerken.Gebiedenkunnen mindergoedmetelkaarcommuniceren,waardoorsommigelichaamsfuncties nietgoedmeerwerken.Ookdeblaasendedarmenkunnenproblemenhebben, bijdecommunicatiemetdeblaasspierendesluitspier.Mogelijkeproblemen hierbijzijnobstipatieofjuisttevloeibareontlasting,hetnietkunnenophouden vanontlastingofurineofhetjuistnietkunnenledigenvanblaasofdarmen. Alseenzorgvragerteveellastkrijgtvandeklachtenkanereenstomageplaatst worden.

Dwarslaesie

Een dwarslaesie iseenbeschadigingvanhetruggenmergwaardooreen zorgvragerdeelsverlamdkanraken.Dehoeveelheiduitvalisafhankelijkvan dehoogtevandebeschadiging.Hoehogerdebeschadiging,destegroter meestalhetgebiedwaareenzorgvragerproblemenheeftmetgevoel-en bewegingsstoornissen.Zorgvragershebbenvaakproblemenmethet darmstelselendeurinewegendoorverliesvancontroleoverdebekkenbodem ensluitspier.Indezorgzalgeprobeerdwordenditzogoedmogelijkte regulerenmiddelskatheteriserenenlaxeren.Anderskanersprakezijnvan obstipatie,urineretentieofjuistongewenstontlastingofurineverlies.Wanneer anderemogelijkhedennietvoldoendemeerwerkenkanoverwogenworden omeenstomateplaatsen.

Chronischeontstekingenaandedarm

Erzijnookverschillendechronischedarmziektenwaarbijvaakeenstoma aangelegdwordt.Denkhierbijaan:

• DeziektevanCrohn

• Colitisulcerosa

• Diverticulitis

ZiektevanCrohn

De ziektevanCrohn iseenchronischeontstekingsziektevandedarm.Bijde ziektevanCrohnzijndedunnedarm,dikkedarmen/ofendeldarmontstoken. Erkunnendusmeerdereontstekingeninhetgeheledarmstelselzitten. Wanneerdezorgvragerveellastheeftvanvernauwingen,fistelsofeenernstig ontstokenendeldarmenanuswordtvaakeenstomaaangelegd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DeziektevanCrohn,aangeduiddoorderodeplekkenopdedarm.

Colitusulcerosa

Bij colitusulcerosa isersprakevaneenchronischontstokenslijmvliesvande dikkedarmwaarbijerzweren(ulcerosa)gevormdworden.Erkanbijcolitus ulcerosagekozenwordenvooreenstomawanneererhelemaalgeenandere behandelingmeermogelijkisomdeziekteondercontroletehouden,of wanneerdedarmentijdelijkrustdienentekrijgen.

Colitusulcerosa,aangeduiddoorderodeplekophetlaatstedeelvandedarm.

Diverticulitis

Diverticulitis iseenontstekingvandekleineuitstulpingenvandedarmwand (ookweldivertikelsgenoemd)indebuikholte.Divertikelsontstaanmeestal opzwakkeplekkenindedarmwand.Bijeengrotedrukgaandezenaarbuiten stulpen.Erkansprakezijnvaneennatuurlijkeverzwakkingvandedarmwand doorhetouderworden,maarookleefstijlfactorenmetbetrekkingtotbeweging, gebruikvanvezelsenrokenhebbenhierinvloedop.Wanneereenzorgvrager diverticulitusheeft,kanereentijdelijkstomaaangelegdworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-vector/diverticulitis-cross-section-colon-bleeding-inflammation-2484666503

Aanpassen:Heatlhycolon=Gezondedarm Gezondedarmendiverticulitis.

Alseentijdelijkebeschermingvaneenverbindingtussendedarmen Alseendeelvandedarmisverwijderd,moetereennieuweverbindingtussen dedarmdelengemaaktworden.Omdenieuweverbindingtijdtegevenom tegenezen,kanereentijdelijkestomawordengeplaatst.Alsdeverbinding genezenis,kandetijdelijkestomawordenopgeheven.

Incontinentie

Incontinentiekanopverschillendemanierenbehandeldworden.Insommige gevallenisdeenigeoplossingeenstoma.Wanneereenzorgvragerdagelijks veelincontinentis,kanditeengrotebelastingzijnophetlevenvande zorgvrager.Eenstomakandanhuidletselvoorkomenenmeervrijheiden comfortbieden.

Omleidingvandeurinewegen

Denkhierbijnaasteenslechtefunctievankringspierenenblaasofincontinentie aanverwijderingvandeblaas,aangeborenafwijkingen,ernstigeontstekingen vandeblaaswand,ernstigeafwijkingenaandeplasbuis(urethra)enlichamelijk trauma.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Soortenstoma's

Desoortstomadieeenzorgvragerkrijgt,isafhankelijkvandeaanleidingen noodzaak.Eriseenonderscheidtemakentussencontinenteenincontinente stoma'sentijdelijkeofdefinitievestoma's.Daarnaastkaneenstoma enkelloopsofdubbelloopszijn.Ditthemaomvatviersoortenstoma’s:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• colostoma

• ileostoma

• Malone-stoma

• urostoma.

Colostoma

Eenkunstmatigeuitgangvandedikkedarmwordteen colostoma genoemd. Wanneereendeelvandedikkedarmisverwijderd,dankaneencolostoma uitkomstbieden.Vooralwanneerdetweedelenvandedikkedarmbijeen operatienietmeerzijntehechten.Hetuiteindevanhetstukdarmdatoverblijft, wordtnaarbuitengebrachtenindeopeningvandebuikwandvastgehecht omtefunctionerenalsstoma.Eencolostomakanaangelegdwordenop verschillendedelenvandedikkedarm.Alsalleenhetlaatstedeelvandedarm, deendeldarm,isverwijderdbevindtdestomazichlaagopdedikkedarm. Hierbijisvaakeendikkereconsistentievanontlasting.Wanneerdestomazich hogerbevindtopdedikkedarmisdeconsistentievandeontlastingvaak dunner.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/left-abdomen-pouch-ileum-colon-stoma-2212735719Aanpassen:Titel'COLOSTOMY'verwijderen,vervangen'largeintestine'door'dikkedarm'. Colostoma.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/colostomy-sites-colon-cancer-illustration-2472721885 -Aanpassentekst:titel'colostomysites'verwijderen.TekstvertalennaarNL:ascendingcolostomy=colostoma (opstijgenddeel),transversecolostomy=colostoma(dwarslopenddeel),descendingcolostomy=colostoma (afdalenddeel),sigmoidcolostomy=colostoma(sigmoïd).

Colostomalocaties.

Ileostoma

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenkunstmatigeuitgangvandedunnedarmwordteen ileostoma genoemd. Erwordteenileostomaaangebrachtwanneerdeheledikkedarmis weggehaaldoftijdelijknietgebruiktwordt.Hetlaatstestukdunnedarmdat overblijft,wordtnaarbuitengebrachtenindebuikwandvastgehecht.De plaatsvandeileostomaligtaandehoeveelheiddarmdieisweggehaald.Bij eenileostomaisvaaksprakevanvloeibareofdunneontlasting,doordatde

ontlastingnietmeerinkandikkenindedikkedarm.Dedunnedarmzorgt normaalvoordeopnamevanvoedingsstoffen.Desteminderdunnedarmer overisgebleven,destemeerrisicoerisopeenvocht-,kalium-ofzouttekort.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/ileum-stoma-abdomen-pouch-blocked-poo-2212735609Aanpassen:titel'ILEOSTOMY'verwijderen,Ostomypouch=stomazakje Ileostoma.

Malone-stoma

Daarnaastisernogeenandertypedarmstoma,namelijkeen Malone-stoma. Dezeisnietbedoeldomontlastingkwijtteraken,maaromdedarmtekunnen spoelen.EenMalone-stomawordtvaakaangelegdbijeenslechtwerkende endeldarmofobstipatie.Ditgebeurtdooreenverbindingtemakenvande dikkedarmnaardebuikwand.Indezeverbindingwordteenkatheterofconus ingebrachtomtekunnenspoelen.

Urostoma

Eenkunstmatigeuitgangvoordeurineiseen urinestoma,ookwel urostoma ofBricker-stomagenoemd.Hierbijwordteendeelvandedunnedarmgebruikt alsuitgangvoordeblaas.Heteneuiteindewordtverbondenaande urineleidersenhetandereuiteindewordtindebuikwandgehechtenmeteen omgevouwenrandjevastgehecht.Jekuntdezeurinestomaherkennendoor

eenuitstulpingopdebuikwand.Eenurostomabevindtzichmeestalopde rechterzijdevandeonderbuik,maarkanookaandelinkerzijde.Eenurostoma isdefinitiefenkannietopgehevenworden.

Enkelloopsendubbelloopstoma

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeen enkelloopsstoma,ookweleindstandigstomagenoemd,isereen openingwaardoordeontlastingofurinenaarbuitenkomt.Bijeenenkelloops stomawordthetuiteindevandedunneofdikkedarmnaarbuitengehaald. Daarnawordthijindebuikwandvastgehecht.Bijeen dubbelloopsstoma liggenertweeopeningennaastelkaar,namelijkeenopeningwaaruitontlasting komteneenopeningwaaruitslijmkomt.Eendubbelloopsstomakaneruitzien alséénstomamettweeopeningenofalstweeapartestoma’s.Bijeen

Urostoma.

dubbelloopsstomawordteenstukvandedarmdooreenopeningindebuik naarbuitengehaald.Datdarmdeelwordtgeopendenindebuikwandgehecht. Vaakwordteendubbelloopsstomaaangelegdomeendeelvandedarmrust tegevenoftelatengenezen.Hetstukdarmwaargeenontlastinglangskomt, kandangenezen.Alleenblijftdatdeelwelslijmproducerendatafgevoerd moetworden.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Continentenincontinentstoma

Bijeencontinentstomazitereenopvangreservoiraandebinnenzijdevanhet lichaam.Bijdestoma'sinditthemaisersprakevaneenincontinentstoma. Dithoudtindatercontinuuitvloeivanurineofontlastingkanplaatsvinden.

Tijdelijkofpermanentstoma

Eendarmstomakantijdelijkofpermanentzijn.Eentijdelijkestomakanopde dikkedarmofdunnedarmgeplaatstworden,omeendarmdeelrusttegeven entelatengenezen.Bijvoorbeeldnaeenoperatieofomdatersprakeisvan eenchronischeontsteking.Meestaliseentijdelijkestomaeendubbelloops stoma.Wanneerdeendeldarmisverwijderd,deheledikkedarmisverwijderd ofdekringspiervandeanusnietmeergoedwerktiseraltijdsprakevaneen definitiefstoma.Totslotiseenurostomaookaltijdeendefinitiefstoma.

Dubbelloopsstoma.

6.2Systemenenhulpmiddelen

Erzijnverschillendesystemenenstomahulpmiddelen.Hetbasale stomamateriaalbestaatuiteenhuidplaat(huidplak)enuiteenstomazakje datdeontlastingofurinedientoptevangen.Erzijntweesoortensystemen metstomazakjeenhuidplaat,namelijkeenzogenaamdééndeligsysteemen eentweedeligsysteem.Naasthetstomamateriaalzijnerdiversehulpmiddelen beschikbaartercomfort,voorhetgebruiksgemakofterbeschermingvande huid.

Huidplaat

Een huidplaat iseenhuidbeschermendeplakmeteenuitsparingopmaatin devormvandestoma.Dezeuitsparingkangemaaktwordendoorteknippen meteenstomaschaartjeofdooreenstans(apparaatomgatuitmateriaalte drukken)tegebruiken.Dehuidplaatisgemaaktvanhydrocolloïd.Hydrocolloïd bestaatuitklevendeenabsorberendestoffen.Ditmateriaalbeschermtde huidronddestomategenagressievestoffenindeontlasting.Afhankelijkvan hetgebruiktesysteemblijftdehuidplaatéénofmeerderedagenzitten.Een huidplaatkanvierkantofovaalenvlakofbolrondzijn,afhankelijkvanhet typeendeliggingvandestoma.Eenhuidplaatdientnauwkeurigaantesluiten. Bijeenileostomaofeenurostomadientdeuitsparing2mmgrotertezijndan destoma,bijeencolostoma3mm.Eenversaangelegdstomawordtinhet beginnogkleinerenisnadriemaandenpasopdedefinitievemaat.

Stomazakjes

Bij stomazakjes zijnerverschillendesoortenuitvoeringen:

• Ileostomazakjes:dezezakjeshebbeneenkoolstoffilter,welkeluchtlaat ontsnappen,maargeurtegenhoudt.Daarnaasthebbendezeeenaftappunt, waardoorinplaatsvanhethelesysteemtevervangenhetzakjetussentijds geleegdkanworden.Ditismogelijk,omdatbijeenileostomadeontlasting vaakdunneris.

• Colostomazakjes:dezezakjeshebbenookeenkoolstoffilter.Dezehebben meestalgéénaftappunt,maardieneninzijngeheeltewordenvervangen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Urostomazakjes:dezehebbeneenterugslagventieleneenaftappunt.Het terugslagventielzorgtervoordatergeenurineuithetstomazakje terugstroomtnaardestoma.Viahetaftappuntkanhetstomazakjegeleegd worden.Daarnaastkanernetzoalsbijeenblaaskathetereennachtzak bevestigdwordenaanhetaftappunt.

Eendeligsysteem

Bijeen ééndeligsysteem zittendehuidplaatenhetstomazakjeaanelkaar vast.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Voordelenvaneenééndeligsysteemzijn:

• Hetisvaakwatdunnerdantweedeligmateriaalendaardoorminder zichtbaaronderdekleding.

• Hetbuigtgemakkelijkermeemetplooien,omdathetdunneris.

• Hetgeeftzorgvragersmeteenstomaeenschonergevoel,doordathet materiaalgeheelvervangenwordt.

Nadelenvaneenééndeligsysteemzijn:

• Hetmateriaalmoetvakerwordenvervangen.Ditbrengteengrotere belastingvoordehuidmetzichmeeenerisdaarbijeengroterekansop huidproblemen.

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/top-view-on-ostomy-bag-scissors-1319572076

Eendeligsysteem.

Tweedeligsysteem

Bijeen tweedeligsysteem zijndehuidplaatendestomazaklosseonderdelen. Hetbestaatuiteenlossehuidplaatmeteenplasticringeneenlosstomazakje meteenringdiepastopderingvandehuidplaat.

Voordelenvaneentweedeligsysteemzijn:

• Hetmateriaalkanlangerblijvenzitten,zekerbijdunneontlastingenurine isdithandig.

• Dehuidplaathoeftmindervaaktewordenverwisseldendaardooriser minderkansophuidbeschadiging.

Nadelenvaneentweedeligsysteem:

• Hetmateriaalisvaakstuggerenisdaardoormindercomfortabel.

• Hetaanbrengenvanhetmateriaalisietslastiger,daardoorgeefthetsoms problemenbijzorgvragersmeteenverminderdehandfunctie.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/twopieces-ostomy-bag-on-white-background-2146123127

Tweedeligsysteem.

Stomahulpmiddelen

Stomahulpmiddelenkunnenbijdragenaandekwaliteitvanlevenvande zorgvragermeteenstoma.Dezekunnengebruiktwordenbijlekkage, huidbeschadiging,geurenzichtbaarheidvanhetstomamateriaal.Deze hulpmiddelenkunnenwordeningezetinoverlegmetde stomaverpleegkundige.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stomacap,stomapleister,stomaplug

Eenstomacapiseenzakje(metminimaleopvangruimte)waarmeejedestoma tijdelijkafkuntsluiten.Een stomapleister iseensterkabsorberendepleister welkeeenstomaafdektnahetspoelenwanneerergeenuitvloeizalzijn.Een stomaplug iseensoortstopdiegebruiktkanwordenbijeencolostomater tijdelijkeafsluiting.Eenzorgvragerkandezehulpmiddelentijdelijkgebruiken bijzwemmen,sportenofseks.Dezekunnenhetbestgebruiktwordennahet spoelen(irrigatie)wanneerbekendisdaterenigetijdgéénuitvloeizalzijnof bijeencontinentstoma,waarbijeenopvangreservoiraandebinnenzijdezit inhetlichaam.

Huidbeschermendecrèmes,poedersensprays

Wanneerdehuidbeschadigdiskunnenhuidbeschermendecrèmesgebruikt wordenomdehuidrusttegeven.Poederskunnenwordengebruiktomwondjes rondomdedarmtelatengenezen.Sprayskunneningezetwordenomde stomaplakteverwijderen.Dezehulpmiddelenkunnenalleeninoverlegmet destomaverpleegkundigeofartswordeningezet.

Pastaenkneedbarering

Pasta kanwordengebruiktomdehuidgladtemaken(egaliseren)ofruimte tussenstomaendehuidoptevullenomtezorgendathetmateriaalbeter aansluit.Een kneedbarering kanwordengebruiktomeenbetereverbinding enpasvormtussendestomaenhetopvangmateriaaltecreëren.Beideworden gebruiktomhetrisicooplekkageteverminderen.Ditkaninoverlegmetde stomaverpleegkundigewordeningezet.

Pastarondomdestoma.

6.3Verzorgingstoma

Deverpleegkundigeofdezorgvragerdientzorgtedragenvoordestoma.Het gaathieromhandelingendiedagelijksofmeermaaldaagsuitgevoerddienen tewordenafhankelijkvanhetsoortstomaenstomasysteem.Ditkanbestaan uithetlegenvanhetstomazakjeofhetverwisselenvanhetstoma.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stomazakjelegen

Bijeenurostomaofeenileostomakansprakezijnvaneenopenzakje.Een urostomaheefteenaftappunteneenileostomaheefteensluitclip.Doorhet legenvanhetstomazakjehoeftdezenietdirectvervangenteworden.Wanneer hetzakjewelbegintlostelatenvandehuidplaatishetbeteromditwelte doenomlekkagetevoorkomen.Hetlegenvaneenstomazakjekandoorhet openenvandesluitclipofhetaftappunt.Ditkanineenopvangbeker, opvangzakjeofbovenhettoilet.Nalegendientdeopeningvanhetzakjeof hetaftappuntschoongemaakttewordenmetnattegazenendaarnadientde buitenzijdegedesinfecteerdtewordenmeteenalcoholgaasje.Letophetweer sluitenhiernavanhetzakjeofaftappunt.Observeerdeurineofontlastingop geur,kleur,hoeveelheid,consistentieenafwijkendebestanddelen.

Stomazakjevervangen

Bijhetvervangenvanhetgehelestomazakjekanhetgaanomeeneendelig systeemwaarbijhetstomazakjevastzitaandehuidplaatofhettweedelige systeemwaarbijdittweeaparteonderdelenzijn.

Eendeligsysteem

Bijeeneendeligstomadientdehuidrondomdestomastrakgetrokkente wordenomdehuidplaatvandehuidtepellenzondertetrekken.Hierbijkan eventueeleenvochtiggaasjegebruiktwordenomdezelosteweken.Het stomazakjekanafgevoerdwordenin stomaafvalzakje.Dezezakjeszijn luchtdichtengeurbestendig.Destomaenperistomalehuiddienengereinigd tewordenmetbevochtigdegazen.Controleerdehuidoproodheid,zwelling enirritatie.Brengzonodighuidbeschermingsmiddelenen/ofopvulmateriaal aan.Knipzonodigdehuidplaatopmaatmeteenstansofschaar.Verwijder debeschermlaagenbrenghetstomazakjeaan.Ditdoejedoorhetsysteem overhetmiddenvandehuidplaatdubbeltevouwen,metdeplakrandvande huidplaatnaarbuiten.Legdeopeningvandehuidplaatlangsdeonderkant vandestoma.Bevestighetsysteemvanbenedennaarbovenopdehuid.Zorg datdestomainhetmiddenvandeopeningvandehuidplaatkomtteliggen. Drukdehuidplaatrondomdestoma30secondenaanenlaatdezorgvrager dezehiernanogeenminuutvasthouden.Controleerdebevestigingdoorer voorzichtigaantetrekken.Ruimhetmateriaalop.

Tweedeligsysteem

Bijhettweedeligesysteemhangthetervanafofdehuidplaatvervangendient teworden,ofalleenhetstomazakje.Hetvervangenvandehuidplaatkomt overeenmeteeneendeligsysteem.Vanafhetverwijderenvanhetstomazakje dienenanderestappengevolgdteworden.Nahetverwijderenvanhet stomazakjemogendeurine,ontlastingofslijmweggeveegdwordenmetzacht toiletpapier.Wanneerdehuidplaatnoggoedbevestigdzit,kanhetnieuwe opvang-ofstomazakjevanbenedennaarbovenopdehuidplaatbevestigd volgensdegebruiksaanwijzing.Zakjeskunnenvaakeropgeklikt,geklemdof geplaktworden.Controleerdebevestigingvanhetopvang-ofstomazakje doorervoorzichtigaantetrekken.Wanneerdezenietblijftzitten,probeer dezedannogmaalsvolgensdegebruiksaanwijzingvandefabrikantaante brengen.

Frequentieverwisselingstomamateriaal

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Defrequentiewaarmeehetstomamateriaalverwisselddienttewordenis afhankelijkvanhetsoortstoma.Voorzoweleendeligealstweedeligesystemen geldtdezelfdefrequentie.Hetverschilziterindatdehuidplaatbijhet tweedeligesysteemgemiddeldtweedagenkanblijvenzittenendusniet dagelijksofmeermaaldaagsvervangendientteworden.

Dezefrequentieszijn:

• Colostoma:1-4keerperdag

• Ileostoma:1-2keerperdag(zakjekantussentijdsgeleegdworden)

• Urostoma:1-2keerperdag(zakjekantussentijdsgeleegdworden).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aandachtspuntenstomazorg

• Streefnaareenzozelfstandigmogelijkezorgvrager,laatdezorgvragerzelf uitvoerenwatdezezelfkanenwildoenalsdatuiteindelijkhetdoelis.

• Eenzorgvragermaggewoondouchenzonderstomazakje.Dehuidmag eventueelgewassenwordenmetvetvrijehuidneutralezeep.Gebruikgeen zeepindebuurtvandestoma,omhuidirritatietevoorkomen.

• Debestetijdomeenileostomateverzorgenis'smorgens,voordatdecliënt heeftgegeten.Deuitvloedvandestomaisdangering.Bijallestoma'sis hetmogelijkdatertussentijdsurine,ontlastingofslijmuitvloeit.

• Controleerofdehuidgoeddroogiswanneerhetnieuwesysteemnietgoed wilplakken.

• Meestalhoevenoudeplakrestennietverwijderdteworden,omdateen nieuwehuidplaatdezeoplost.

• Dehuidplaatdientnauwkeurigaantesluiten,afhankelijkvanhetsoort stomaendeconsistentievandeoutput.

• Hetkostongeveereenkwartierdetijdtoteenhuidplaatgoedbevestigdis. Zeerbewegelijkeactiviteitenwordenindezeperiodeafgeraden.

• Controleerofdehuidplaatverwarmddienttewordenvooreenbeter kleefresutaat,ditkanmiddelslichaamswarmtevandezorgvrager.

6.4Complicatiesenaandachtspunten

Zoweldeeerstedagennadeoperatieveaanlegvandestoma(post-operatief) alsookdaarnaishetbelangrijkomdestomagoedteobserverenomeventuele complicatiesoptijdtesignalerenenherkennenenbijpassendeinterventies intezetten.

Post-operatief

Deeerstedagennadeoperatieiseraandachtvoorhetvoorheteerstzienvan destomadoordezorgvrager,ditkansomsconfronterendzijn.Hetkost zorgvragerstijdomhieraantewennen.Daarnakanookalingezetwordenop hetzelflerenverzorgenvandestomadoordezorgvrager.Verderiseraandacht voormogelijkepost-operatievecomplicaties.

Veelvoorkomendecomplicatiesdiepost-operatiefvoorkomenzijn:

• Nabloeding.

• Wondontstekingenwondinfectie:letoptekenenvaninfectiezoalsroodheid, zwelling,pijn,koorts.

• Longontsteking:doordenarcosekaneenzorgvragerminderdiep ademhalen,waardoormeerslijmindelongenachterblijft.Letoptekenen vanhoesten,benauwdheidenkoorts.

• Trombose:verhoogdrisicodoordeoperatie.Letvooralbijdebenenop zwelling,pijnofzwaargevoel,strakgespannenhuid,rood-blauwe verkleuring,lichtetemperatuursverhoging.Letverderopbenauwdheid, pijnbijzuchten,pijntussenderibbenenandereklachtenzoalsbijeen longontsteking,lichteverhogingtotkoorts,ditkanookwijzenop longembolie.

Complicatiesenaandachtspunten

Eenzorgvragerkaneenstomahebbenendaarbijookcomplicaties.Bij stomazorghebjemeerderecomplicatiesdieeenrolkunnengaanspelen:

• kleurverandering

• necrose

• bloedingen

• huidbeschadigingenoflekkage

• zweertjesenwratten

• hypergranulatie

• fistels

• stomabreuk

• prolaps

• vernauwingofretractie

• deshiscentie

• afwijkendeoutput(highoutputstoma)

• mentaleproblematiek

Kleurverandering

Hetisbelangrijkdateenstomagoeddoorbloediseneenhelderrodekleur heeft.Indiendekleurverandertofereengrauweglansoverheenkomtishet goedomcontactoptenemenmetdestomaverpleegkundigeofdearts.

Necrose

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneerersprakeisvaneenverkleuringzoalsbruin,grijsofzelfszwartkan ersprakezijnvannecrose. Necrose ishetplaatselijkafstervenvanweefsel. Brengbijdezeobservatiedeartsopdehoogte.Necrosekanontstaandoordat dedoorbloedingvanhetslijmvliesonvoldoendeis.Bijoppervlakkigenecrose laathetdodeweefseluiteindelijklosenerkomtgezondweefselvoorterug.

Echterkanerooknecroseontstaandoorafklemmingvaneenbloedvat, waardoorhetbovenstegedeeltevandestomaafsterftenalleenhet diepliggendedeelblijft.Wanneerdenecrosenogdieperindedarmzit,danis hetvaaknodigdatdezorgvrageropnieuwgeopereerdwordt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bloedingen

Hetdarmslijmvliesiskwetsbaar,ditkanervoorzorgendatergemakkelijk wondjesontstaan.Eenkleinehoeveelheidbloedverliesisgéénprobleem, maarveelbloedverliesdatnietophoudtisnietacceptabel.Somsstopthet bloedenwanneerereenkoudgaasjetegendebloedendeplekgedruktwordt. Indienhetnietophoudt,zoekdancontactmetdestomaverpleegkundigeof arts.

Huidbeschadigingenoflekkage

Dehuidrondomdestomadientingoedeconditietezijn.Dehuidomdestoma wordtookwelperistomalehuidgenoemd.Huidproblematiekkanbijroodheid enwondjeszorgenvoorpijnenjeuk.Daarnaastkanersprakezijnvan contactdermatitis,eenschimmelinfectieofvaneengeïrriteerdehuiddoorhet strip-effect vanhetstomamateriaal.Hetstrip-effectiseenrodebeschadigde huiddoortesnelofteruwverwijderenvanhetmateriaal.Bijhuidproblemen ishetbelangrijkdatdehuidgoedkanherstellen.Huidbeschermendeverzorging kanhierbijhelpen.Huidproblemenkunnenerookvoorzorgendathet stomamateriaalnietoptimaalbevestigdkanworden.Ditkandaarbijweer zorgenvoorlekkage.Anderskanlekkagevandestomaookweerleidentot huidproblemen.Lekkagekaneropzijntijdweervoorzorgendateenzorgvrager schaamteofangstervaart.Overlegbijhuidproblemenenlekkagealtijdmet destomaverpleegkundige.

Zweertjesenwratten

Erkunnenzweertjesenwrattenontstaanrondomdestoma.Ditkangebeuren alsstomamateriaalnietgoedpastofalsdezorgvragerlastheeftvaneen ontsteking.Meestalverdwijnenzweertjesenwrattenvanzelf.Hetisbelangrijk datdestomaplakgroterisdandestoma,eentekleineopeningkanzorgen voorinsnijdingenuiteindelijkzweertjes.

Hypergranulatie

Hypergranulatie,ookwelwildvleesvorming,houdtindaterwildvleeskan groeienrondomhetstomaindevormvanbobbeltjes.Dezehypergranulatie kanvooralesthetischproblemengeven.Echterisheteenonschuldig verschijnseldatkanblijvenzitten,tenzijhetproblemengeeftmetaanbrengen

vanhetstomamateriaal.Overlegindatgevalmetdestomaverpleegkundige ofarts.Somswordthypergranulatieaangestiptmetzilvernitraatter behandeling.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Fistels

Een fistel iseenmetslijmvliesbedekttunneltjewaaretterofontlastingdoor komt.Hetiseenonnatuurlijkeopeningdievaakontstaatnaeenontsteking ineenlichaamsholteofeenklier.Bijzorgvragersmeteenstomaisditvaak tussenderandvandestomaendestomazelf.Doordatdefistelonderderand zit,kanhetstomazakjelosrakenenkanditzorgenvoorlekkage.Fistelskunnen vanzelfweerdichtgroeienbijverdwijnenvandeontsteking,maardienensoms ookoperatiefverwijderdteworden.

Stomabreuk

Een stomabreuk wordtookweleen parastomalehernia genoemd.Een stomabreukisdemeestvoorkomendecomplicatiebijeenstoma.Hierbij ontstaateenlichtetotforsezwellingopdebuikdooruitstulpingvandestoma onderdeomliggendehuid,doordathetbindweefselverzwaktisronddestoma. Wanneereenzorgvragerligtverdwijntdezebult.Ditveroorzaaktproblemen zoalsrisicoopdarmobstructies,moeilijkhedenbijdeontlasting, huidproblemen,pijnenpsychosocialeproblemen.Meestalkaneenbreukband ingezetwordenbijeenstomabreukwelkedebuikwandondersteunt.Soms kanhetooknodigzijndatdezorgvragereenoperatieondergaatomde stomabreukteherstellen.

Enkeleaandachtspuntenvoordezorgvragerzijn:

• Deeerstedriemaandennadeoperatiegeenzwarebelastingvande buikwand.Hetisdebedoelingomgéénbuikspieroefeningentedoenen nietzwaartetillen.Alsdezorgvragerzwaartillennietkanvermijden,dan alleenmetgebruikvaneensteunhulpmiddel.

• Leefstijlisbelangrijkomeenstomabreuktevoorkomen.Denkhierbijaan voldoendevocht,vezelsenhetvermijdenvangewichtsschommelingen. Tezwarezorgvragershebbenmeerrisicoopeenstomabreuk.

• Ondersteundebuikwandmethoestenofniezendoordehanderopte leggen.Doorniezenofhoestenneemtdebuikdruktoe.Hetwordt aangeradennietterokenonderandereinverbandmethethoesten.

• Hetpreventiefgebruikenvanondersteunendondergoed.

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-photo/stoma-postoperative-orthopedic-bandage-opening-hole-1749154682

Prolaps

BEROEPSONDERWIJS

Prolaps staatvoor'naarbuitenpuilen'.Ditvindtplaatswanneerde binnenwandvandestomanaarbuitenpuilt,terwijlderandvandestomablijft zitten.Ditgebeurtwanneererteveeldrukopdebuikwandstaat.Hetis belangrijkomdirectdestomaverpleegkundigeofartsteraadplegenwanneer deuitstulpendedarmgaatzwellenoferglaziguitbeginttezien.

Vernauwingofretractie

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenstomakanweerdichtgroeien,waardoordezetenauwwordt.Deze vernauwingwordtookwel stenose genoemd.Ditkandarmkrampen veroorzakenendeuitvloeigedeeltelijkofvolledigbelemmeren.Ditkanook zorgenvoorverstopping,waardooreenzorgvragerkankampenmetbuikpijn, kramp,misselijkheidenbraken.Dezevernauwingkanwordenveroorzaakt doorhetafstervenvaneendeelvanhetstomaslijmvlies,dooreenontsteking oflittekenweefselrondomdestomaofeennaarbinnentrekkendstoma (retractie).Bijeenretractiezaldehuidgeneigdzijnoverhetstomaslijmvlies heentegaangroeien.Somsishetmogelijkmiddelseen dilastom,eenkunsstof

dilatatorbuisje,omhetslijmvlieswatoptrekken.Mochtditonvoldoende helpen,danisheroperatiesomsgeïndiceerd.Hetisbelangrijkomde stomaverpleegkundigeendeartsmeetelatendenkenmetdezorgvrager.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dehiscentie

Dehiscentie houdtindatdestomaloslaatvandehuid.Ditvindtvaakplaats indeeerstewekenvolgendopdeoperatie.Ditkangebeurendoordaterteveel spanningopdeaanhechtingvandestomakomt.

Afwijkendeoutput

Nadeaanlegvaneenileostomakaneralscomplicatiesprakezijnvaneente hogestomaproductie,ookweleenhighoutputstoma(afgekortHOS)genoemd. ErwordtgesprokenvaneenHOSbijeenproductievanmeerdan1literper24 uurtotmeerdan2litergedurendeminstens2dagen.Hierbijisereenrisico opuitdroging,eentekortaanzoutenenondervoeding.

Mentaleproblematiek

Hetkrijgenvaneenstomakanveelinvloedhebbenophetlevenvande zorgvragerzowelopfysiekalsemotioneelvlak.Erisvaaksprakevanverlies vanlichamelijkeheelheid,bewustzijnvaneenbeschadigdlichaamen verminderdvertrouweninhetveranderdeeigenlichaam.Zorgvragerskunnen gevoelensvanangst,schaamteeneenzaamheidervaren.Hierindientook rekeninggehoudentewordenmetproblemendiekunnenontstaandoor cultuurofreligie,waardooronbegripuitdeomgevingkankomen.Inde pre-operatievefaseishetbelangrijkdatvoorafalvoldoendevoorlichting, educatieentrainingmetbetrekkingtothetveranderdlichaamsbeeldende stomawordtgegeven.Dezedientaangepasttezijnopdezorgvrageren eventuelenaasten.Hierkanookalgekekenwordennaardecopingsstijlvan dezorgvragereninzetvanstrategieën.Deeersteperiodeiseenzorgvrager vaaknogergzoekendeindejuisteverzorgingvoordestoma.Hierbijkaneen stomanogongemakkenenbelemmeringengeven.Hierdoorkunnen zorgvragerszichsomsjuistgaanisoleren.Ditkandesocialeinteractieenhet functionerenindesamenlevingbelemmeren.Ditkanookmerkbaarzijnbij hetseksueelfunctioneren.Destomaverpleegkundigekanhierinlaagdrempelig hetgesprekaangaanenindiengewenstdoorverwijzennaareenseksuoloog.

Hetgeheleprocesvanacceptatieenaanpassingaandenieuwesituatiekost tijd.Probeerdezorgvragerzoveelmogelijkteondersteuneninditproces.Bied ruimtevooremotiesenhelphenhunzelfvertrouwenoptebouwenrondde stomaendestomazorg.Hetaanlerenvanzelfzorgenroutineisbelangrijkvoor

verwerkingenacceptatievandestoma.Eventueelkandezorgvragerincontact gebrachtwordenmeteenpsycholoogofmetiemandvandeStomavereniging ofeenlotgenotengroepomhieroververdertepraten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/woman-looks-her-ostomy-bag-mirror-2253410015

Lichaamsbeeldveranderingbijeenstoma

6.5Voedingenvocht

Zorgvragersmeteenstomahoevenzichnietaaneenspeciaaldieettehouden. Erzijnechterweleenaantalaandachtspuntenomrekeningmeetehouden metbetrekkingtotgasvorming,geurvormingenkleurvorming.Daarnaastzijn eraandachtspuntenspecifiekafgestemdophetsoortstoma.Hetisvoor zorgvragersbelangrijkomgoednaarheteigenlichaamteluisteren,nietelk lichaamreageertprecieshetzelfde.Wanneereenzorgvragervragenheeftof tegenproblemenaanlooptkandediëtistofstomaverpleegkundigehierinhulp bieden.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/two-piece-ostomy-appliance-including-flange-2214013659

Vochtenvoedingbijeenstoma

Gasvorming

Bijderegulierespijsverteringkanersprakezijnvangasvorming,ditiseen normaalverschijnsel.Echterkomtdeluchternuviahetdarmstomaweeruit, waardoorhetopvangzakjekangaanopbollen.Gasvormingisteverminderen door:

• Rustigteeten

• Goedtekauwen

• Niettepratentijdensheteten

• Drinkendooreenrietjebeperken

• Nietteroken

• Bepaaldevoedingsmiddelendiezorgenvoorextragasvormingte verminderen:koolsoorten,knoflook,spruiten,prei,peulvruchten,bier, paprika,uien,koolzuurhoudendedranken,kauwgom,eieren,bagels,mais, noten,soja,zuivel.

Geurvorming

Sommigevoedingsmiddelenkunneneensterkeregeuraandeontlasting geven.Ditisnietandersdanbijmensenzondereenstoma,maarsomswordt degeuralssterkerervarendoordelocatiewaarhetlichaamdeontlasting verlaat.Voedingsmiddelendieextrageurkunnenveroorzakenzijn:(lang gekookte)koolsoorten,prei,uien,knoflook,peulvruchten,vis,eierenen vitamineB-tabletten.Tegendegeurvorminghebbenveelstomazakjeseen filter,dezezorgtervoordatdegeurzichnietbuitenhetzakjeverspreidt.

Verkleuring

Deontlastingviaeenstomaheeftnormaaleenbruinachtigekleur.Naheteten vanbepaaldevoedingsmiddelenkandezeechtereenanderekleurhebben. Ditkomtdoordatdezemiddeleneen(natuurlijke)kleurstofbevattendieniet doorhetlichaamwordtafgebroken.Denkhierbijbijvoorbeeldaanrodebieten ofdonkergroenebladgroenten.Dezeverkleuringkangéénkwaad.

Adviezencolostoma

Bijeencolostomaishetvanbelangomvoldoendevochtenvezelsintenemen. Hetlaatstedeelvandedikkedarmonttrektnormaalgesprokenvochtuitde ontlasting.Afhankelijkvanwelkdeelvanerontbreekt,kanhetzijndatereen vochttekortontstaat.Hetadviesisom1,5tot2litervochtintenemenperdag. Daarnaastishetadviesomzo'n30-40gramvoedingsvezelsperdagintenemen. Vezelsnemennamelijkvochtopenzorgenvooreengoedevastheidvande ontlasting.

Adviezenileostoma

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Doorhetontbrekenofoverslaanvandedikkedarmisdeontlastingdiemiddels eenileostomahetlichaamverlaatmeestalduntotbrijachtig.Bijdeontlasting viaeenileostomagaaterveelzoutenvochtverloren,omdatdezeniet opgenomenwordt.Hetisvanbelangomhetdrinkvochtvoldoendetespreiden overdedag,waardoorervoldoendetijdisomdeontlastingtelatenverdikken. Hetadviesisom2tot2,5litervochtperdagintenemen.Denkbijdiarree, braken,transpiratie,koortsenwarmweeraanextravocht-enzoutaanvulling. Daarnaastishetbijeenileostomabelangrijkomrustigteeten,voedselgoed fijntesnijdenentekauwen.Erkannamelijkeerdersprakezijnvaneen verstoppingvanhetstoma.Weesvoorzichtigbijproductenmetvezeligeof dradigestructuur,schillen,noten,zaden,pitten.

Adviezenhighoutputstoma

Bijeenhighoutputstomaishetvanbelangomvoedingsproductentegebruiken diedeontlastingwatkunnenindikkenzoalsoplosbarevezelsuitfruit,groente enpeulvruchten,drogefijnevezelrijkeproductenenwitterijst,wittepastaof aardappelen.Vermindervoedingsmiddelendiedepassagesnelheiddoorde darmkunnenverhogenzoalssuiker(vervanger)rijkeproducten,cafeïnerijke producten,uien,knoflookenpepers,scherpekruiden,chocolade,soep,melk. GebruikinoverlegmetdestomaverpleegkundigeextrazouteneventueelOral RehydrationSolution(ORS).Neemdaarnaastooknietteveelvochtenook nietteveelvochtinéénkeer.

Adviezenurostoma

Bijeenurinestomageldtgeenvoedingsadvies,maarweleenvochtadvies. Voldoendevochtisvaninvloedopdezuurgraad(pH-waarde)vandeurine. DeidealepHwaardeligttussende5,5en6,5.Hoelagerdezuurtegraadvan jeurine,hoezuurder.Nietzureurinetrektmeerbacteriënaanenheefttevens invloedopdekleefkrachtvanhetopvangsysteemvanhetstomazakje. Daarnaastkunnenzichdaarbijmeerzoutkristallengaanafzettendiehetstoma zelfkunnenbeschadigen.Hetadviesbijeenurostomaisomminstens2liter vochtperdagbinnentekrijgen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

6.6Verdieping:Darmirrigatieviaeencolostoma

Hetspoelenvandedarmen(ookwel darmirrigatie genoemd)ishetgeleidelijk vullenvandedarmmetvloeistof,waardoordeledigingvandeontlasting gereguleerdkanworden.Hoewelditnormaalgesprokenviadeendeldarm (hetrectum)gebeurt,isditookviaeenstomamogelijkbijeencolostomaof Malone-stoma.Voorkeurgaatdanweluitnaarstomadragersmeteen colostomaophetlaatstegedeeltevandedikkedarmomhetgewenste resultaatteverkrijgen.Spoelenbijeenhogergelegenstomaisongewenst, omdatditeerdernadeligeofschadelijkeeffectenkanhebben.Spoelenvia eenileostomaisnietmogelijk.Hierwordtingegaanopirrigatieviaeen colostoma.

Voordelenvandarmirrigatiekunnenzijn:

• Soms1tot3dagengéénontlasting,waardoorhetstomaafgedoptkan wordenmeteenstomacapofminizakje.Ditkanmeervrijheidopleveren gedurendeactiviteitenendaarnaastishetstomahierdoorookminder zichtbaar.Ditgeldtookvoorstomavormendiecontinentzijn.

• Minderhuidirritatie.

• Minderkansoplekkagesenverstoppingen.

• Mindereventueleproblemenmetgeluidenengeurvormingvanhetstoma.

Nadelenvandarmirrigatie:

• Hetkosttijd,denkaaneenuurongeveerperkeer.

• Voorkeurheefthetomdezelfdetijdaantehouden,ditbiedtminder flexibiliteit.

• Wanneerjenetgegetenhebtkanhetspoelenzorgenvoormisselijkheiden krampen.

• Hetkaneenaantalmaandendurenvoordatdedarmgewendisaanhet spoelen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetirrigerenviaeencolostomagebeurtmiddelshandwarmwater,een irrigatiepompofspoelzakeneenopvangzak(sleeve)welkekanaflopeninhet toilet.Eenspoelzakdientzelfgevuldtewordenmetwater.Hierkunnendan vervolgenseenslangentoelopenderubberentip(conus),welkeinhetstoma geplaatstdientteworden,aanbevestigdworden.Irrigerengebeurtsomsook meteenkatheterofofcanule,maarhierismeerrisicoopperforatievande darm.Eenirrigatiepompheeftalsvoordeeldatdewaterdrukmakkelijkte beïnvloedenisendatdelichaamshoudingmindervanbelangisvoorhet spoelen.Inongeveertienminutenkomtdedarmperistaltiekopgangenna

eenhalfuurtotdriekwartierisdeontlastinguitgevloeidenkandesleeve verwijderdworden.Hiernakanhetstomaschoongemaaktengedroogdworden enhetafdekmateriaalaangebrachtworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aandachtspunten

• Hetwaterdientniettekoudtezijn,omdatditdekansopbuikkrampen vergroot.Hetwaterdientniettewarmtezijn,omdatdithetslijmvlieskan beschadigen.

• Deochtendishethandigstemomentvoordarmirrigatie,omdatdande darmperistaltiekopgangkomt.

• Laatdeconusnahetinlopen1á2minutenindestomazitten,zodathet waterernietgelijkweeruitstroomt.

• Hetirrigerengaatmogelijknietelkekeerevengoedenevengemakkelijk. Hetisbelangrijkomuitteproberenwathetbestewerktennietdirectop tegeven.

6.7Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA8

KATHETERISEREN,BLAAS-EN KATHETERSPOELEN

Inhoudthema

• Blaaskatheterisatie

• Materialenenonderdelen

• Gevolgenvoordezorgvrager

• Werkwijzekatheteriseren

• Complicatiesenaandachtspunten

• Blaas-enkatheterspoelen

• Kritischeberoepssituatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Begrippen

Katheteriserenishetinbrengenvaneenslangetjeindeurineblaas.Inditthema leerjeoverdeindicatiesvooreenkatheter,dewerkwijzeenaandachtspunten bijhetkatheteriserenenverzorgenvandekatheter.Daarnaastleerjeover eventuelecomplicatiesendedaarbijbehorendeactiesdiejeals verpleegkundigeindienttezetten.Totslotleerjeoverdefunctieenwerkwijze vanblaas-enkatheterspoelen.

8.1Blaaskatheterisatie

Een katheter iseenflexibel,holslangetjedatviadeurinebuis(urethra)ofvia debuikwand(suprapubisch)geplaatstwordt.Viadekatheterkandeurine vanuitdeblaasvandezorgvrageraflopenofkunnenervloeistoffenindeblaas wordengebracht.

Katheterisatieviadeurethra

Bij blaaskatheterisatie viadeurinebuis(urethra)wordtdeblaaskathetervia deurinebuisindeblaasgebracht.Hierdoorkandeurineaflopen.

BEROEPSONDERWIJS

COPYRIGHTBOOM

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-illustration/urinary-catheters-situ-46834060

Katheterisatieviadeurethra(linksvrouw,rechtsman)

Indicaties

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erzijnverschillendeindicatiesvoorurethralekatheterisatie.Demeest voorkomendeindicatieszijn:

• Acuteofchronischeurineretentie:deblaaskannietopeennatuurlijkewijze geleegdworden.

• Nauwkeurigemetingvandeurineproductie.

• Bijbepaaldechirurgischeingrepen,zoalslangdurigechirurgischeingrepen enchirurgischeingrepenaandeurinewegenofaangrenzendegebieden.

• Hetverhogenvanhetcomfortrondomhetlevenseindevandezorgvrager.

• Hettoedienenvanmedicatieindeblaasenmogelijkmakenblaasspoelen.

Decubitusenurine-incontinentiezijnnietdirecteenindicatievooreen verblijfskatheterinverbandmetdebijbehorenderisico's.Insommigegevallen kandeartsinoverlegmetdezorgvragerechterwelkiezenvoorhetplaatsen vaneenverblijfskatheterbijincontinentie.Namelijkals:

• Dehuidvandezorgvragerernstigbeschadigdisalsgevolgvanhetinwerken vanurine.Doorhetplaatsenvaneenverblijfskatheterkanvoorkomen wordendathetletselergerwordtengeeftditdehuidmogelijkheidtot herstel.

• Andereingezettemaatregelenniethebbengeholpenendekwaliteitvan levenvandezorgvragerdoorblaaskatheterisatietoezalnemen.

• Dezorgvragerhierspecifiekomvraagt,ondanksuitlegoverderisico’svan blaaskatheterisatie.

Urineretentie

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Retentiebetekentletterlijkvasthouden.Wanneereenzorgvragerurineretentie heeft,isdezenietinstaatdeblaasgedeeltelijkofvolledigtelegen.Erkan sprakezijnvanacuteurineretentieofvanzichlangzaamontwikkelenderetentie (chronischeurineretentie).Bijacuteurineretentieisplassenineensnietmeer mogelijkenheeftdezorgvragervaaklastvanpijnklachtenindeonderbuik, bewegingsdrangenonrust.Bijchronischeurineretentieisdeblaasnietleeg naheturineren(mictie),deachtergeblevenurineindeblaasishet residu. Kenmerkendzijnhetplassenvankleineportiesurine,eenslappeurinestraal, snelweeraandranghebbentoturineren,eenopgezettebuik,incontinentie doorhetoverlopenvandeblaasenfrequentervoorkomenvan urineweginfecties.Lichamelijkonderzoekisnodigomdeoorzaakvan chronischeurineretentieteachterhalen.Voorbeeldenhiervanzijndeplastest (uriflowmetrie)naardekrachtvandestraal,eenblaasfunctieonderzoekom dewerkingvandeblaasspierensluitspiertetesteneneeninwendig kijkonderzoek(cytoscopie).

Deoorzakenvanurineretentiezijnonderteverdelenin:

• Obstructieveoorzaken:vergrotingvandeprostaat(prostaathyperplasie), prostaatabces,vernauwdeurinebuis(urethrastrictuur),obstipatie, bloedstolsels,blaastumor,tumoreninhetkleinebekken,verzakkingenof anderegynaecologischeaandoeningbijvrouwen.

• Farmacologisch(medicamenteus):medicatiedieinwerktophet zenuwstelsel.

• Neurogeneoorzaken:bijaandoeningenvanhetruggenmergzoalshernia bijdetussenwervelschijf,openruggetje(SpinaBifida),dwarslaesie,Multiple Sclerose,neuropathiebijDiabetesMellitus,infectieaanhetzenuwstelsel, post-operatiefnaruggenprik.

• Psychogeen:wanneergéénduidelijkefysiekeoorzaakaangewezenkan worden,onderinvloedvanpsychischeoorzaken.

Urineretentiekomtzowelbijmannenalsvrouwenvoor,maarhetkomt aanzienlijkmeervoorbijmannen.Hetgrootstedeelvandezorgvragersmet urineretentieheeftalsoorzaaknamelijkeenvergroteprostaat(Serlin, Heidelbaugh&Stoffel,2018).

Eenurineresidukanvastgesteldwordendoordeverpleegkundigemetbehulp vaneenbladderscan.

Bladderscan

Een bladderscan iseenmedischhulpmiddeldathetvolumeindeblaaskan bepalenmiddelsultrageluidsgolven(echografie).Hetvoordeelvaneen bladderscanisdaterweinigkansopcomplicatiesisendatheteen gemakkelijkeensnellehandelingiszonderdatinvasiefhandelennodigis.

Naasthetmetenvanresidukunjehetaandranggevoelcontroleren,vanaf wanneerkrijgtdezorgvragerzelfaandrangtotmictie.Laatdezorgvragereen liggendehoudingaannemen,gebruikvoldoendeultrasonegelvoordesensor, sensorpositie2-3centimeterbovenhetschaambeenengerichtrichting staartbot.Debladderscangeeftvisueelaanofjeofjedesensorjuist gepositioneerdhebt.Scandriemaalopdejuistepositieenhouddehoogste waardeaan.

Bron:

https://www.shutterstock.com/nl/image-illustration/ultrasound-urinary-bladder-kub-screening-renal-2026965773

Bladderscanbeeld

Indepraktijk

Mevr.Jacobshaarverblijfskatheterisverwijderd.Zijkomtnaeenaantaluren bijje.Zevoeltveeldrukopdeblaas,maarhetisondankseenaantalpogingen nognietgeluktomteurineren.Zijgeeftaandatzegenoeggedronkenheeft sindsverwijderingvandekatheter.Jepaktdebladderscanerbijenscantdrie keerhaarblaas.Jemeeteenhoeveelheidvan600mlindeblaas.Inoverleg metdeartsenmevr.Jacobswordteersteenmaliggekatheteriseerd.Daarna zaleenverderbeleidwordenbepaald.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nauwkeurigemetingvandeurineproductie

Bijernstigziekezorgvragerskanhetnodigzijnomdeurineproductiebijte houden,omdatditeenduidelijkbeeldgeeftoverdealgehele gezondheidstoestandenbloedsomloop(hemodynamiek).Omde urineproductieperuurbijtehoudenishetplaatsenvaneenkatheter noodzakelijk.

Langdurigechirurgischeingrepen

Bijlangdurigechirurgischeingrepenwordtervaakeenblaaskathetergeplaatst. Zokantijdensennadeoperatieurineaflopen.Ookkaneenblaaskatheter geplaatstwordenbijeenoperatieaanofronddeurinewegenomde urinewegenteontlastenenomtevoorkomendaterurinelangshet wondgebiedloopt

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetverhogenvanhetcomfortrondhetlevenseinde

Indelaatstelevensfasekanhetvoorbedlegerigezorgvragerstebelastendzijn omsteedsverschoondtewordenofomnaarhettoilettegaan.Dankaner wordengekozenvoorhetplaatsenvaneenverblijfskatheter.

Hettoedienenvanmedicatieindeblaas

Metbehulpvaneenblaaskatheterkanerookeenvloeistofmetmedicatiein deblaasgebrachtworden.Deblaaswordtdangespoeldmetdemedicatie.

Contra-indicaties

Ookzijnerenkelecontra-indicatiesvoorhetinbrengenvaneenkatheter, bijvoorbeeldbij:

• Acuteontstekingvandeprostaat(prostatitis).

• Hetvermoedenvaneenbeschadigingaandeurethra.

• Relatievecontraindicaties:naingreepaanurethraofprostaatofuitgebreide huidinfectieurogenitaalgebied.

Acuteprostatitis

Acuteprostatitis wordtookweleenacuteprostaatontstekinggenoemd.Het iseenontstekingaanhetprostaatweefseldieplotsoptreedtenkortdurend is.Hetkomtvooralvoorbijjongemannen.Eenprostaatontstekinghangtvaak samenmeteenblaasinfectieofeenvergroteprostaat.Mogelijkeklachtenzijn hogekoorts,eenbranderiggevoelbijhetplasseneneenopgezwollenprostaat diewarmaanvoelt.Mannenmeteenacuteprostaatontstekingmogenniet gekatheteriseerdworden.Katheteriserenkandeinfectieverergerenofde infectieverderverspreiden.

Beschadigingaandeurethra

Alseenzorgvragerschadeheeftaandeurinebuismaghijnietgekatheteriseerd worden.Dezeschadekaneerderontstaanzijndoorhetinbrengenvaneen blaaskatheterofdooreenvergroteprostaatofprostatitis.Ookbijverdenking vaneenbekkenfractuurmagergéénkatheteringebrachtwordenviadeurethra inverbandmetmogelijkletselvandeurethra.

Letselaandeurethrawordtvaakherkenddoor:

• bloeddatuitdeurethrakomtofbloedindeurine

• pijnbijdemictie

• moeitemetdemictie

• bijmanneneenblauwe,opgezwollenpenis

Vormenvankatheterisatieviadeurethra

Devormenvankatheterisatieviadeurethrazijn:

• eenmaligkatheteriserenenintermitterend

• eenverblijfskatheter: catheteràdemeure(CAD).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Thema8Katheteriseren,blaas-enkatheterspoelen

Eenmaligkatheteriseren

Eenmaligkatheteriserenkanwordentoegepastnaeenoperatiealsurineren opdenatuurlijkemaniernognietluktdooreenruggeprikofnarcose.Eenmalig katheteriserenvoordiagnostischedoeleindenwordtlieververmedenvanwege demogelijkecomplicaties,hierbijkangebruikgemaaktwordenvaneen bladderscan.

Intermitterend

Bijintermitterendkatheteriserenwordtmeerderekerenperdagdeblaas geleegddoortekatheteriserenmiddelseeneenmaligekatheter.Zodrade blaasleegis,wordtdekatheterverwijderd.Intermitterendkatheteriseren wordttoegepastalsdezorgvragerzijnblaasnietmeerzelfstandigofnietmeer volledigkanlegen.

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/intermittent-transparent-catheter-isolated-over-white-473394202

Eenmaligekatheter.

Voordelenvandezevormvankatheteriserenzijn:

• Erisminderkansopurineweginfectiesdanbijeenverblijfskatheter.

• Dezorgvragerhoeftnietcontinueenurinezakbijzichtedragen,waardoor ditminderbelemmeringoplevertbijderegulierealledaagseactiviteiten.

Sommigezorgvragerskunnenonderbegeleidingvandeverpleegkundigeleren zichzelfintermitterendtekatheteriseren.Ditkanaanvankelijkeencomplexe handelingzijndietijdkostomeigentemaken.Voorwaardendieeraankunnen bijdragendittelatenslagenzijnhethebbenvanbasalekennisoverde urinewegen,motorischevaardighedenwaarondereenrelatiefgoede handfunctie,goedbegripenkunnenopvolgenvandeinstructies,motivatie enemotionelebereidheidenhetgebruiksgemakvandekatheter.

Eenverblijfskatheter:catheteràdemeure(CAD)

Een verblijfskatheter wordtindeblaasgebrachtviadeplasbuis.Deurinekan zouitdeblaaslopenenwordtopgevangenineenurinezak.Alleenalshetecht noodzakelijkis(bijlangereduur)enalternatievennietmogelijkzijn,wordt eenverblijfskatheteringebracht.Bijeenverblijfskatheterisernamelijkeen grotekansopurineweginfecties.

Voordelenvaneenverblijfskatheter:

• Geschiktvooreenlangdurigeperiode.

• Bijzorgvragersdiemoeitehebbenmetintermitterendekatheterisatieof voorzorgvragersdietemakenhebbenmeteenverhoogdeurineproductie.

Alternatievenzijn:

• Intermitterendekatheterisatie

• Bijmanneneenexternecondoomkatheter.Ditiseenkatheterdieomde penisvandemangeschovenwordtenwelkeopzijnplekblijftmiddelseen plakrand.Dezelijktopeencondoomenheefteenafvoerbuisjedat aangeslotenisopeenurineopvangzak.Dezekatheterwordtookweleen uritipgenoemd.

• Ondersteunendcontinentiemateriaalbijincontinentie.Absorberend materiaalindevormvanslips,pantseninleggers.Welkmateriaalgebruikt dienttewordenhangtafvandebenodigdematevanabsorptie,dejuiste maatenhetcomfortvandezorgvrager.

Ofalternatievenmogelijkzijnisafhankelijkvandeindicatie.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/urinary-catheter-syringe-10-ml-on-2149535723

Verblijfskathetermetopgeblazenballon

COPYRIGHTBOOM

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/silicone-male-urological-catheter-urinal-2250523769

Uritip(condoomkatheter)

Naastdekatheterisatieviadeurethrahebjeookeenkatheterisatieviade buikwand.

Blaaskatheterisatieviadebuikwand

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenblaaskatheterviadebuikwandnoemjeeen suprapubischekatheter. Dezekatheterwordtookwelkortsuprapubofsp-kathetergenoemd.Bij suprapubischekatheterisatiebrengtdeuroloogdekatheteronderlokale verdovingsterielviadebuikwandindeblaas.Dekatheterwordtnetboven hetschaambeen(ospubis)geplaatst.

Suprapubischekatheter.

Indicatiesvooreensuprapubischekatheter

Deindicatiesvooreensuprapubischekatheterkunnenzijn:

• urineretentiedienietkanwordenopgelostmeteenurethralekatheter.

• alsdezorgvragerhierpersoonlijkevoorkeurvoorheeft.

• acuteprostatitis.

• bekkentrauma.

• afwijkingenaandeurethra,afsluitingofvernauwingvandeurethra.

• complicatiesbijlangdurigeurethralekatheterisatie.

• uitgebreideoperatiesaandeurinewegenofaangrenzendegebieden.

• grotekansopdecubitusbijblijvendeincontinentie.

Voordelenvaneensuprapubischekatheter

Eensuprapubischkatheterkanvoordelenhebbentenopzichtevaneen urethraleverblijfskatheter,namelijk:

• Minderrisicoopschadeaandeurinebuisofurinebuisontstekingveroorzaakt doordekatheter.

• Minderkansophetkrijgenvanblaasstenenenblaaskrampen.

• Minderbelemmeringvoorzorgvragersdieseksueelactiefzijn.

• Meercomfortvoorzorgvragersdierolstoelgebondenzijn.

• Gemakkelijkertoegankelijkvoorverzorgenofverwisselen.

• Eventueelweerlerenomzelfteurinerenisgemakkelijker.

Contra-indicaties

Indevolgendesituatiesmagergeensuprapubischkathetergeplaatstworden:

• Alsdezorgvragerinhetverledeneenchirugischeingreepaandeonderbuik heeftgehad.

• Alsdezorgvragerblaaskanker(blaascarcinoom)heeft.

• Alsdezorgvragervocht(ascites)indebuikholteheeft.

• Alsdezorgvragereenernstigestollingsstoornisheeft.

• Alsdezorgvragereenprotheseindeonderbuikheeft.

TAALREDACTIE)

Beperkingenvaneensuprapubischekatheter

Naastvoordelenheefteensuprapubischekatheterookbeperkingen,namelijk:

• Hetverliezenvanurineviadeurethrablijftmogelijk.

• Verplichtebloedstollingswaarde(INR)controle,bijgebruikbloedverdunners, voorafgaandaanhetinbrengenvansp-katheterinverbandmetverhoogde bloedingsneiging.Vaakmoetdezorgvragervoordeingreeptijdelijkstoppen methetgebruikvanbloedverdunners.

8.2Materialenenonderdelen

Katheterszijnverkrijgbaarinverschillendevariantenenzijngemaaktvan verschillendematerialen.EenblaaskatheterisgemaaktvanPVC,latex, siliconenofeencombinatievandezestoffen.Hetisvanbelangomeventuele allergieënvoormateriaalzoalslatexuittevragenbijdezorgvrager.Zokan bekekenwordenwelkekatheterhetmeestgeschiktis.

PVC

Bijeenmaligeenintermitterendekatheterisatiewordtmeestalgebruikgemaakt vaneenkathetervanPVC.Ditishetgoedkoopstemateriaal.Hetnadeelisdat dezekathetersnelverstoptkanrakenenerkorstvormingkanontstaan.Deze katheterszijnbeschikbaarinlengtevariantenvoorzowelmannenalsvrouwen.

Latex

Latexkatheterswordenveelalgebruiktbijkortdurendeverblijfskatheters.De latexkannamelijkaangetastwordendoordeurinewaardoorhetnietgeschikt isvoorlangduriggebruik.Hetvoordeelisdathetflexibelmateriaalis.Ditsoort katheterswordtnietvaakgebruikt,omdathetmateriaalvoorwrijvinginde urethrakanzorgen,dekansopkorstvormingbestaatenzorgvragersallergisch voorlatexkunnenzijn.Naastderegulierelatexkathetersbestaanerook kathetersmeteencoating:

• Kathetersmeteencoatingvanteflon(PTFE)zijngladdereenminder irriterendvoorhetslijmvlies.

• Kathetersmeteensiliconencoatinghebbenzowelaandebinnen-als buitenzijdeeensiliconenlaag,waardoorinbrengenmakkelijkergaatener minderkorstvormingis.Dezekanzo'n6wekenmaximaalblijvenzitten.

• Hydrogelgecoatekatheters.Dezekatheteriseveneenssoepelenkandoor decoating8tot12wekenblijvenzitten.Bacteriënkunnenzichmoeilijker hechteraanditmateriaal.

TAALREDACTIE)

Latexkatheter.

Indepraktijk

BEROEPSONDERWIJS

Dhr.Mannisbekendmeteenlatexallergie.Hijisovergevoeligvoormaterialen vannatuurrubber.Eenallergievoorditmateriaalkanbijinademingvandeeltjes ofbijcontactmetdehuidleidentotgalbulten,zwellingen,neusklachten,last vandeogenenkortademigheid.Somskanhetookleidentot levensbedreigendereacties.Inhetziekenhuiskrijgthijeenkortdurende verblijfskatheter.Jeleestinzijndossierzijnallergieënenbekijktvantevoren goedwelkekatheterhetmeestgeschiktisenwelkesoorthandschoenenop dewerkvloergebruiktwordenenofdezelatexbevatten.Eensiliconenkatheter zoueenmogelijkheidkunnenzijn.Dehandschoenendieopdeafdelinggebruikt wordenzijngemaaktvannitrilenlatexvrij.

Siliconen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneeriemandlangdurig(langerdantweeweken)eenblaaskatheterheeft, kanergekozenwordenvooreen100%siliconenkatheter.Dezekathetermag maximaaltwaalfwekenblijvenzitten.Voordeelvanditmateriaalisdatde kathetermindersnelverstoptraakt.Ookiseensiliconenkatheter hypoallergeenenzachtvoorhetslijmvlies.

Siliconenkatheter.

Onderdelenvaneenkatheter

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Kathetersbestaanuiteenlumen(holslangetje)meteenkathetertip,eenballon eneventueeleenopvangzak.

Lumen

Hetholleslangetjevandekatheterwordteen lumen genoemd.Eenkatheter kanuiteenenkellumen,dubbellumenofdrieluminabestaan.Hetaantal luminaisafhankelijkvanhetdoelvandekatheterisatie.Bijeenkathetermet eenenkellumeniseréénlumenvoorhetafvoerenvanurineenhetinspuiten vaneenvloeistof.Dezekatheterisbedoeldvoorkortdurendgebruikbij eenmaligekatheterisatie.Bijeenkathetermeteendubbellumeniseréén lumenvoorhetafvoerenvanurineen/ofhetinspuitenvaneenvloeistofen éénlumenvoorhetopblazenvandeballon.Eenverblijfskatheterheefteen dubbellumen.Eenkathetermeteentripellumenheeftéénlumenvoorhet afvoerenvanurine,éénlumenvoorhetopblazenvandeballoneneenderde lumenvoorhetinbrengenvanspoelvloeistof.Kathetersmeteentripellumen zijnbedoeldomcontinuofintermitterendblaasspoelenmogelijktemaken. Zewordenmetnamegebruiktnaeenoperatieaandeurinewegen,eenvergrote prostaatofeenbloeding.

Kathetertips

Een kathetertip ishetuiteindevandekatheter.Dezetipvolgtdenatuurlijke wegvandeurinebuis,waardoordekatheternietvastkomttezitteninde urinebuis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Destandaardurethraleverblijfskatheterheefteenrechtetipmeteenoog erin.Ditheeteen ‘nelaton’-tip.

• DeTiemann-katheter(Coudékatheter)heefteengebogentipmetmaximaal driedrainageogen.Dezekanwordengebruiktbijmannenmeteenvergrote prostaatofmensenmeteennauweurethradiemoeilijktekatheteriseren zijn.Overlegoverhetgebruikhiervanmetdearts.Hetvraagteenspeciale techniekomdezekatheterintebrengen,namelijkmetdetipnaarboven gericht.

Namakenindestijlvandeflexibelepipeline voorverpleegkunde.Afbeeldingaanpassen: Alleennelatonentiemannlatenstaan, andereverwijderen.Bron: https://www.doccheck.com/de/detail/photos/35178-katheterspitzen Soortenkathetertips

Discretecompacteeenmaligekatheters

Veelkatheterszijntegenwoordigincompactevariantbeschikbaar.Dezezijn eenvoudigtegebruikenenwegtegooien,makkelijkopteslaanenzijngeschikt omintebrengenmiddelsde no-touchtechniek. Dithoudtindatsteriel materiaalnietrechtstreeksmetdehandenwordtaangeraakt,maaralleen metanderesterielematerialen.Dekathetershebbenvaakalshulpmiddel zoalseensleeve(eenplasticinbrenghoes)ofeengripper(verplaatsbareplastic huls),waardoordekathetergemakkelijksterielintebrengenis.

Bron: https://www.bing.com/images/search?view=detailV2&ccid=KOpblEKL&id=D69AB1685E0AD232B2C2F674016E8759217F654E&thid=OIP.KOpblEKLxQf-FqIO61ffAAHaEK&mediaurl=https%3a%2f%2fi.ytimg.com%2fvi%2fHut-erSC_kw%2fmaxresdefault.jpg&cdnurl=https%3a%2f%2fth.bing.com%2fth%2fid%2fR.28ea5b94428bc507fe16a20eeb57df00%3frik%3dTmV%252fIVmHbgF09g%26pid%3dImgRaw%26r%3d0&exph=720&expw=1280&q=no+touch+katheter&simid=608055902406576474&FORM=IRPRST&ck=FAF9075EAB8871508F88DEBB5B49500C&selectedIndex=4&qft=+filterui%3alicense-L2_L3_L4+filterui%3aimagesize-large Kathetermetsleevevoorno-touchtechniek

Katheterballon

Een katheterballon zorgtervoordateenurethraleverblijfskatheteropzijn plaatsblijftzitten.Deballonwordtopgevuldmetvloeistofviaeenapartlumen. Deballonzorgtervoordatdekatheternietuitdeblaaskanvallen,doordat dezeachterdesluitspierhangt.Hetnadeelhiervanisdatersteedseenklein beetjeurineindeblaasachterblijft.Bacteriënkunnenzichsnelvermeerderen indezeurine,waardoorereenurineweginfectiekanontstaan.

Balloninhoudkatheter,10ml(Bron:Zuster-055).

Meestalwordtdeballonmetsterielwatergevuld.Somsadviseertdefabrikant eenanderevullingtegebruiken.Bijvoorbeeldsterielwatermetglycerinebij eensiliconenkatheter,zodatdeballonmindersnelleegloopt.Siliconenzijn namelijkmeerporeusdanlatex.Deballonvaneenkathetermagnooitmet lucht-ofmetkraanwatergevuldworden.Bijkraanwaterbestaathetrisicodat erzichkalkvormtinhetvulkanaalvandekatheter.Bijvullenmetluchtgaat deballondrijvenopdeurinewaardoordeblaasnietleegkanlopen.Opde verpakkingenopdekatheterstaathetadviesvandefabrikantmethoeveel sterielwaterjedeballonkuntvullen.Alserteveelofteweinigvloeistofinde ballonzitkanditzorgenvoorafsluitingvandeopeningenindekatheter, irritatievandeblaaswandofblaasspasmen.

Dejuistekathetermaat

Katheterszijnerinverschillendedoorsnedematen.Ditwordtaangegeven meteeninternationalekleurcode,diejekuntvindenophetlumenwaarmee jedeballonvult.Debuitendiametervandekatheterwordtuitgedruktineen Fransemaat: Charrière (Ch).1Chis0,3mm.Eenartsbepaaltwelkemaat kathetererwordtgebruikt.Bijkinderenwordtgebruikgemaaktvaneen kathetervan6-10Ch.Bijvolwasseneneenkathetertussende10en24Ch.Het gebruikvandejuistemaatvoorkomtdatdeurinebuisbeschadigdraakt.Ook voorkomthetverstoppingalsgevolgvangruisofbloedplassen(hematurie).

Bijheldereurine,zondervuilengruiswordteenkleineremaatgebruiktdan bijurinemetveelgruis,bezinkselen/ofbloedindeurine.Maat20-24wordt gebruiktalsergespoeldmoetworden.Demeestgebruiktemaatbij volwassenenis16-18Ch.(Oranje16Ch-Rood18Ch).Wanneerkatheteriseren bijeenmanmoeilijkgaatvanwegedeprostaat,helpthetsomsomjuisteen maatgrotertenemen.Eenmaatgroterisietsminderflexibelenkomtdanwat makkelijkerlangsdeprostaat.Eenhogerecharrièremaatbetekentnietdirect dathetafvoerkanaalookgroteris,ditisafhankelijkvanhetmateriaalende soortkatheter.Eenmannenkatheteris41tot45centimeter.Dezekanzowel voormannenalsvrouwenwordengebruikt.Kathetersvoorkinderenzijn ongeveer30centimeter.Specialevrouwenkatheterszijnongeveer25cmen wordensomsalscomfortabelerervaren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

aanpassen:FrmoetwordenChenemblamerechtsonder(blauw)weglaten.Graagdetweeregelsquatitelweglaten. Internationalekleurcodekatheter(charrière)

Urineopvangzakken

Erzijnverschillendesoortenurineopvangzakken,ditzijnkunststofzakken metslangdiejeaansluitopeenblaaskatheterofeencondoomkatheter.De urinedieviadekatheterafloopt,wordtindeurineopvangzakopgevangen. Elkeurineopvangzakheefteenterugslagklep.Dezeterugslagklepzorgtervoor daturinenietterugkanstromenindeblaas.Welkeurineopvangzakjegebruikt isafhankelijkvandemobiliteitvandezorgvrager,ofdezorgvragerde opvangzakkortdurendoflangdurendnodigheeftenofhetnoodzakelijkisom deuitscheidingvandeurinenauwkeurigtemeten. Dagzakken wordenook welbeenzakkengenoemd.Dezegebruikjevoorhetopvangenvandeurine vandezorgvragergedurendededag.Dezezakkenzijnrelatiefkleinenhebben eeninhoudvan120mltot1000ml.Dagzakkenenwordenaanhetbeen bevestigdmetfixatiemateriaal. Nachtzakken gebruikjebijzorgvragers,die gedurendelangeretijdopbedliggenofvoordeopvangvanurinetijdensde nacht.Dezewordenookwelbedzakkengenoemd.Dezezakkenhebbeneen inhoudvan1000tot2000ml.Opdezakkenkunjeaflezenhoeveelurineer ongeveerindezakzit,voorpreciezeafmetingdienjeeenzakmetspeciale urimeter tegebruiken.Ditiseentweedeligurineopvangsysteemwaardoorje deurinenauwkeurigerkuntmetendanmeteengewonekatheterzak.Viade aftapkraankunjedeurineopvangzaklegenzonderdatjedezehoeftloste koppelenvandekatheter.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ditiseendagzak,graagsamenvoegenmetdeafbeeldingnachtzak,zodatdietweenaastelkaarstaan.Bron: https://www.google.nl/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.vyne.co.uk%2Fproducts%2Fconveen-security-leg-bags-sterile-urine-drainage-bags-x10&psig=AOvVaw2LgK6W0yvQWtp3MzLtpM98&ust=1709055016015000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBIQjRxqFwoTCODJ_prEyYQDFQAAAAAdAAAAABAG Dagzak(beenzak)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM

Ditiseennachtzak,graagsamenvoegenmetdeafbeeldingdagzak,zodatdietweenaastelkaarstaan.Bron: https://www.byramhealthcare.com/product-and-services/catalog/ostomy/product/8904-urostomy-night-bag-2l

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/plastic-urine-bag-hanging-under-patient-219566302 Urimeter

Fixatie

Eenurineopvangzakfixeerjeomtevoorkomendathetgewichtvandezak trektaandekathetermethetrisicodatdekatheteruitdeblaasschietendit ongemakenpijnoplevertvoordezorgvrager.

• Hangeennachtzakaaneenophangsysteemofstandaard.Ditomhetrisico teverkleinendathetkoppelsysteemlosraakt.Hangdeurineopvangzak altijdlagerdandeblaasvandezorgvrager.Hangdeopvangzakookniet telaag,omtevoorkomendatzorgverlenersermethunvoetentegenaan komenofdeopvangzakdegrondraakt.

• Maakeendagzakvastophetbeenvandezorgvragermeteenholsterof elastischebandjes.Indekatheterzakzijnopeningenaangebrachtwaarje dezebandjesdoorheenkunthalen.

8.3Gevolgenvoordezorgvrager

Hoewelkatheteriserenbijblaasproblematiekkanbijdragenaaneenbetere kwaliteitvanleven,kanhetdekwaliteitvanlevenopanderevlakkenookop eennegatievemanierbeïnvloeden.Katheterisereniseenhandelingdieveel invloedkanhebbenopdezorgvrageropzowelpsychisch,sociaal-emotioneel alsfysiekgebied.Hetisdanookbelangrijkomjehieralsverpleegkundigevan bewusttezijnenaandachttehebbenvoorhetalgehelewelzijnvande zorgvrager.

Sociaal-emotioneleenfysiekegevolgen

Dezorgvragerkanvaaknietmeerzelfstandigopeenregulieremaniernaar hettoilet.Hierbijhebbenzeondersteuningenbegeleidingnodigvanjouals verpleegkundige.Ditkanertoeleidendatzeeenstukjeonafhankelijkheiden controleverliezen.Bijhetkatheteriserenkomjealsverpleegkundigeineen intiemgebiedvandezorgvrager.Hierbijkanhetinbrengenbijdezorgvrager fysiekgezienpijnenongemakveroorzakenenkunnenhierbijongewenste complicatiesoptreden.

Hetomgaanmeteen(verblijfs)kathetervergtaanpassingenwelkede zorgvragerdientteintegrereninhunalledaagseroutine.Dekatheteriseen onderdeelvanhunlevenwattijdnodigheeftomteaccepteren.Het kathetersysteemisvaakzichtbaargedurendealledaagseactiviteiten,watook vaninvloedkanzijnophetlichaamsbeeldvandezorgvrager.

Ditalleskanleidentotgevoelensvanangst,onzekerheidenschaamte.

Aandachtspuntenwaarmeejedergelijkegevoelensmogelijkkanverminderen zijn:

• Geefduidelijkeuitlegenvoldoendeinformatieoverdehandeling katheteriseren.Controleerofdezorgvragerdeinformatiebegrepenheeft. Vraagvooraftoestemmingvoorhetuitvoerenvandehandeling.De informatieplichtendetoestemmingseistezamenwordtinformedconsent genoemd.

• Biedruimteaandezorgvragervoorhetstellenvanvragen.

• Helpdezorgvragerstapsgewijsbijhetaanlerenvandenieuwe vaardigheden.

• Neemdetijdvoordehandelingenvoordenazorgvandezorgvrager.

• Geefaandaterookpatiëntenverenigingenbestaanindiendezorgvrager behoefteheeftaansocialeondersteuningvanlotgenoten.

Indepraktijk

Dhr.Mulderheefteenverblijfskatheterenisgewenddatdeverplegingdezorg rondomdezekatheteruitvoert.Hijismedischgezienstabielenknaptergop. Hetvoorstelwordtgedaandezorgrondomdekatheterzelftegaandoen.Dhr. Mulderraaktindestressengeeftaanhelemaalniettewetenofhijditwelkan. Jespreektafomhetdeeerstekerentelatenzienenhierbijuitlegtegeven overwatjedoetenwaarom.Hiernazullenjulliegaanoefenenopdit stapsgewijsdoorhemzelftelatendoen.Jezulthierbijzijnenhem ondersteunenmetaanwijzingenendegelegenheidbiedentotstellenvan vragen.Hijstaatervooropenenzietditondanksdeaanvankelijkestresstoch zittenomtegaanproberen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Katheterisatieenseksualiteit

Zorgvragerskunnenproblemenervarenmethunseksualiteitdoor katheterisatie.Katheterisatiebetekentvaakhetaanpassenvanhetseksuele leven.Hetiseen ‘gevoelig’ envaakonderbelichtonderwerp.Ditmaaktdat hetnietaltijdtersprakewordtgebrachtdoordeverpleegkundige.De zorgvragerheeftbaatbijondersteuningenopencommunicatie.Adviezenop ditvlakvoorjoualsverpleegkundigezijn:

• Bespreekmetdezorgvragerwatseksualiteitinhoudtendatditnaast penetratieooknoganderehandelingenkanomvatten.

• Leerdezorgvragereneventuelepartnerhoezedekathetertijdelijkkunnen verwijderenenernakunnenherplaatsen,hoezedekatheteranderskunnen bevestigen(voorvrouwenopdebuikenvoormannenlangsdepenisin erectieondereencondoom)ofhoezedekatheterzakkunnenvervangen dooreen katheterventiel (flipflo).Eenkatheterventieliseenkraantjedat wordtaangeslotenophetuiteindevandekatheterinplaatsvaneen katheterzak.Ditgeeftmeerbewegingsvrijheid.

• Raaddezorgvrageraanomverschillendehoudingenuitteproberenwaarbij detrekkrachtaandekatheterhetminsteis.

• Indiengewenstkanereenseksuolooginconsultgevraagdwordenommee tedenken.

• Bekijkinoverlegmeteenartsofhetmogelijkisomeenverblijfskatheter omtezettennaareenanderevormzoalsintermitterendkatheteriserenof eensuprapubischekatheter.

• Voorhetaangaanvanhetgesprekoverseksualiteitkunjegebruikmaken vande'RichtlijnVeranderendeseksuelegezondheidGesprekskaart'(V&VN, 2021)waarinconcretehandvattengegevenwordenvoorzorgverleners.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

8.4Werkwijzekatheteriseren

Alsjeeenkatheteringaatbrengenishetbelangrijkdatditzosterielmogelijk gebeurt,omdateenblaasontstekingdemeestvoorkomendecomplicatieis alsjenietschoonwerkt.Jebegintmethetmakenvaneenschoonwerkveld envoertbepaaldehandelingenuit.Vervolgenspasjeopnieuwhandhygiëne toeenmaakjeeensterielwerkveld.Opditwerkveldlegjeallesteriele materialenklaar.

Katheteriseren

Katheterisereniseenvoorbehoudenhandeling.Omtekunnenstartenmet katheteriseren,hebjeeenopdrachtenuitvoeringsverzoekvandeartsnodig.

Somszijnerkant-en-klaarkathetersetsbeschikbaarensomsmoetjehet materiaalzelfbijelkaarzoekenvoorafgaandeaandehandeling.

Katheterzak,katheterensterielehandschoenen(Bron:Zuster-055).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Leegspuitje,sterielwater,glijmiddelenwattenbollen(Bron:Zuster-055).

Schoonmakenvandeschaamlippenofglanspenis

Voordatjedekatheterinbrengt,ishetbelangrijkdatjebijdevrouwdelabia (schaamlippen)goedschoonmaaktenbijdemandeglanspenis.Maakde wattenbollenofsterielegaasjesnatmetlauwwateruiteenkraandiealeven loopt.Zorgdatwattenbollenvoldoendevochtigzijnompluizenvande wattenbollentevoorkomen.Trekeenpaaronsterielehandschoenenaan.

Hetreinigenvandelabia(schaamlippen)

Maakeerstdebuitensteschaamlippen(labiamajora)envervolgensde binnensteschaamlippen(labiaminora)schoon.Maakdelinker-en rechterschaamlipafzonderlijkschoon.Gebruikvoorelkeschaamlipeennieuw, uitgeknepengaasjeofwattenbolletje.Reinigvervolgensdeopeningvande plasbuis(meatus).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Schoonmakenvandelabia(Bron:Zuster-055).

Hetreinigenvandeglanspenis

Legvoorjebegintdepenisopeenmatjeofeenhanddoek.Schuifdevoorhuid (wanneeraanwezig)terug.Maakeerstmeteengaasjeofwattenbolderand vandeglanspenisschoonenvervolgensmeteennieuwgaasjedeglanspenis. Reinigdaarna,weermeteennieuwgaasje,demeatus.

Schoonmakenvandeglanspenis(Bron:Zuster-055).

Wanneereenzorgvragerzelfgaatkatheteriserenishetvanbelangomtevens aseptischofschoontewerken.Voorgebruikwastdezorgvragerzijnhanden enwastdezezijngenitaliënmetwatereneenwashandinplaatsvanmet wattenbollen.

Glijmiddel

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetinbrengenvaneenkatheterkanzowelbijeenmanalseenvrouwgevoelig zijn.Daaromkunjeeenglijmiddelgebruikenbijhetkatheteriseren.Een glijmiddeliswateroplosbaar.Erkanchloorhexidine(ontsmettingsmiddel) en/ofeenanestheticum(verdovendmiddel)aantoegevoegdzijn.Controleer voorafgaandaanhetgebruikvaneenglijmiddelofdezorgvragerallergischis voorbestanddelenvanhetglijmiddel.Glijmiddelheeftverschillendefuncties.

• Glijmiddelzorgtervoordatdekatheterbeternaarbinnenglijdt.Hierdoor voorkomjedatdewandvandeurethrabeschadigt.

• Glijmiddelopentdeplooienvanhetweefselalsjehetindeurethraspuit. Hierdoorkunjejedekatheterbeterinbrengenenisdekansopbeschadiging vandeurinebuiskleiner.

• Glijmiddelmetchloorhexidineheefteenontsmettendewerking.Veel glijmiddelenbevattenchloorhexidine.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Glijmiddelmeteenanestheticumheefteenplaatselijkverdovendewerking. Nainspuitingvanhetglijmiddelduurthetvijftotzevenminutenvoordat deverdovendewerkingbegint.Daarnakunjedekatheterinbrengen.De verdovendewerkinghoudtongeveeranderhalfuuraan.

Inbrengenvanhetglijmiddelbijdeurethralekatheterisatie

Bijurethralekatheterisatiebrengjehetglijmiddelmeteenspuitin.Leterop datdetipvandespuitsterielblijftvoordatjehetglijmiddelinbrengt.Legdeze ophetsterielewerkveld.Doordaterwatluchtindespuitzit,staater aanvankelijkwatdrukopdespuit.Despuitkunjeeerstontluchtenvoordat jeglijmiddelingaatbrengenbijdezorgvrager.Spuiteersteenkleinbeetje glijmiddelopdeurethra-opening.Brengdaarnadespuitindeurinebuis.Spuit bijvrouwen6mlglijmiddelindeurinebuisenbijmannen10tot15ml.

Aandachtspunteninbrengenglijmiddel

Letbijhetinbrengenvanglijmiddelbijvrouwelijkezorgvragersopdevolgende aandachtspunten:

• Plaatseensterielgaasjetussendekleineschaamlippennahetinbrengen vanhetglijmiddel.Wachtvijftotzevenminutenalshetglijmiddeleen verdovendewerkingheeft.

• Somsisdemeatusbijeenvrouwmoeilijktevindenenlukthetnietomhet glijmiddelintespuiten.Spuitdanwatvanhetglijmiddelopdetopvande katheter.

Letbijhetinbrengenvanglijmiddelbijmannelijkezorgvragersopdevolgende aandachtspunten:

• Spuithetglijmiddellangzaamindeurethra,houdhierbijdepenisgoed overeindentrekhemietsomhoog.Zorekjedeurethrawatopenkaner meerglijmiddelin.

• Houddeurethradichtnadatjedespuitverwijderdhebt.Laathetglijmiddel vijftotzevenminuteninwerkenalsheteenverdovendewerkingheeft.

• Blaasdeballonnietopvoorjeurinegezienhebt.

Instillagelinbrengenbijdeman(Bron:Zuster-055).

Hetinbrengenvaneenverblijfskatheterbijeenmanofvrouw Voorhetinbrengenvaneenverblijfskatheterbijeenmanalseenvrouwbestaan verschillendeprotocollen,raadpleegdeprotocollenvanjeeigeninstelling. Voorzelfkatheterisatiezijnaparteprotocollenbeschikbaar.

BEROEPSONDERWIJS

Werkwijzezelfkatheterisatie

Bijzelfkatheterisatiekaneenmannelijkezorgvragerhetbeststaand(bijhet toilet)lerenkatheteriseren.Indiennodigkunnenzijgebruikmakenvaneen penissupportringvanfoam.Vrouwenlerenzelfkatheterisatievaakopbed aan,waarbijzijalshulpmiddelengebruikkunnenmakenvaneen(been)spiegel voorlokaliserenvandeurethraeneventueeleenbeenspreideromdejuiste houdingtecreëren.Eenvrouwelijkezorgvragerkandaarnaastooklerenom dekatheteropgevoelintebrengen.Dankunnenzijdehandelingopieder toiletuitvoeren.Aaneenzorgvragerineenrolstoelwordtgeleerdomde handelingzittendinderolstoeluittevoeren.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aandachtspunten

Letbij(hetinbrengenvan)eenverblijfskatheteropdevolgende aandachtspunten:

• Sterielinbrengen:Hetgedeeltevandekatheterdatjeinbrengtmoetsteriel blijven.Gebruikdaaromsterielehandschoenenofmaakgebruikvande no-touchmethode.Indiennietmeersteriel,gebruikeennieuwekatheter

• Terugschuivenvoorhuid:Zorgbijeenmannelijkezorgvragerdatjenahet katheteriserendevoorhuidhelemaalterugschuift.Anderskaner eenSpaansekraag ontstaan.Ditiseenaandoening,waarbijdevoorhuid vastkomttezittenachterdeglanspenisendaardooropzwelt.

• Voorkomdatdekatheterballonindeplasbuisopgeblazenwordt.Ziejedat erurineafloopt,schuifdekatheterdanverderop.Schuifdekatheterbij eenvrouwelijkezorgvragereenaantalcentimetersop.Houdjehierbijaan hetaantalcentimetersdatdefabrikantaangeeft.Schuifdekatheterbij eenmannelijkezorgvrageroptotdevertakking.

Mogelijkecomplicatiestijdenshetinbrengenvandekatheter Tijdenshetinbrengenvaneenverblijfskatheterkunnenverschillende complicatiesontstaanenwelkeactiejealsverpleegkundigekuntinzetten:

• Weerstandvandesluitspiervandeblaastijdenshetinbrengen.Houdde kathetertegendesluitspierenoefenlichtedrukuit.Vraagaandezorgvrager omtezuchten,tefluiten,tehoestenofopdehandteblazenomdesluitspier teontspannen.Indienditgeeneffectheeft,stopdanmetinbrengenen overlegmetdearts.Probeerheteventueellatermeteenanderesoort katheter.

• Dezorgvragergeeftpijnaantijdenshetinbrengenvandekatheter.Vraag dezorgvragerwaarhijpijnheeftenwathijvoelt.Probeerdezorgvrager gerusttestellen.Gebruikmeerglijmiddelbijhetinbrengen.Probeerde pijnteverminderendoordezorgvragertelatenontspannenwaardoorde weerstandverlaagdwordt.

• Erkomtbloeduitdeblaasofdeurinebuis.Laatdekatheterzittenalsdeze alvolledigisingebrachtenoverlegmetdearts.Alsdekatherisatienogniet volledigisuitgevoerdstopdandehandelingenraadpleegdearts.

• Hetvullenvandeballonispijnlijk.Dekatheterzitmogelijknogindeurethra. Stopmethetvullenvandeballonenschuifdekatheterietsverder.Probeer hetopnieuw.Stopalshetpijnlijkblijftofalsjebloedziet.

Verwisselenenverwijderenvankatheter

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hoevaakjeeenkathetermoetverwisselenhangtafvanhetmateriaalwaar dekathetervangemaaktis.Deperiodevanverwisselenwordtvastgesteld doordearts.Bijverstoppingofbeschadigingvandekatheterdientdeze mogelijkeerdervervangenteworden.

Werkwijze

Gavoordatjeeenverblijfskatheterverwijdertnamethoeveelvloeistofde katheterballongevuldis.Ditvindjeinhetdossiervandezorgvrager.Leeg eerstdeurineopvangzak.Laatdezorgvragerdejuistehoudingaannemen,leg eenonderleggeronderdebillenendijen(enbijeenmanonderdepenis).Leeg deballondooreenleegspuitjeopdeaansluitingvandeballontezetten.De ballonzalspontaanleeglopen.Controleerofdehoeveelheidopgezogenwater hetzelfdeisalsdehoeveelheidwaterdieingespotenis.Verwijdervervolgens dekatheter.Trekeerstvoorzichtigaandekatheteromtecheckenofdeze loszit.Laatdezorgvragerrustigin-enuitademen.Tijdenshetuitademenkun jedekatheterlangzaameruittrekken.Doeditmeteenvloeiendebeweging. Rapporteerinhetdossierhetverwijderenvandekathetereneventuele bijzonderheden.

Aandachtspuntenbijhetverwisselenenverwijderenvaneenkatheter

• Checkbijhetverwisselenvandekatheterdeconditievandekatheter.

• Alshetlegenvandeballonnietspontaanverloopt,trekdanlangzaamaan despuit.Bijkrachtigleegtrekkenvandeballonzuigjedekathetervacuüm. Hierdoorbestaatdekansdaterplooienontstaan.Deplooienzijnscherp envoordezorgvragerergpijnlijkbijhetverwijderenvandekatheter.Spuit eventueel0,3-0,5mlterugomderibbelsteverwijderen.

• Alsjebijhetverwijderenvandekatheterweerstandvoeltstopdanmet trekken.Controleernogmaalsofdeballonleegis.Probeerhetverwijderen hiernanogeenkeer.Blijfjeweerstandvoelen,overlegdanmeteenarts.

• Alseenzorgvragernaeenaantaluurnognietgeplastheeft,kanmeteen bladderscangecontroleerdwordenoferresiduindeblaaszit.Laatde zorgvragerurinerenalserveelachtergeblevenis.Hetismogelijkdatde zorgvragereerstalleenkleinebeetjesplastenditpijndoet.Naeenpaar keerplassenverdwijntdepijn.Lukthetplassenniet,dankanhetnodigzijn omeenmaligtekatheteriseren.Overlegditmetdearts.

• Ziterbijhetverwijderenbloedaandekatheter,waarschuwdandearts.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Bijhetlegenvandekatheterballonkanhetvoorkomendatdehoeveelheid waterdiejeopzuigtnietdezelfdeisalsdehoeveelheidwaterdieje toegediendhebt.Controleerdanvoorzichtigofdekatheterloszit.Alsdeze loszit,kunjedekathetereruittrekken.Zitdekathetervast,roepdande hulpvandeartsin.

Verzorgingbijeenurethralekatheter Hetisbelangrijkdatjedekathetervandezorgvragerregelmatiginspecteert engoedverzorgt.Doeditdagelijkstijdenshetwassenvandezorgvrager.Zorg vooreengoedehandhygiëneentrekhandschoenenaanvoorjeeigen bescherming.

• Controleerdehoeveelheidurinedieafloopt.Noteerditinhetzorgdossier.

• Controleerofdekatheterslangverstoptzit,lektofgekniktzit.

• Controleerdegeur,dekleurendesubstantievandeurineinde urineopvangzak.Checkoferstolselsofdeeltjesindeurinezitten.

• Observeersignalenvanpijnbijdezorgvrager.Ditkanwijzenopeen ontstekingofbeschadigingvandeurethra.Deplasbuiskannahetinbrengen geïrriteerdzijnendatgeefteenzorgvragerhetgevoeldathijsteedsmoet plassen.Ditgevoelgaatvanzelfover.Ookkandezorgvragerlasthebben vanblaaskrampen.

• Controleerofdegeslachtsdelenendeurineopeningroodzien.Checkverder ofjewondjes,korstvorming,symptomenvaneeninfectieofdecubitusziet. Lichtdeartsindiennodigin.

• Washetgeslachtsdeelmetwatereneenwashandendroogdezeaf.Zorg datjebijeenmantijdenshetwassenzijnvoorhuidnaarachterenschuift.

• Maakdekatheterenslangvandeurineopvangzakmeteenschonewashand enwaterschoon.Enmaakzeweerdroog.

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

• Alseenzorgvragereensiliconenkatheterheeft,moetjeeenballoncontrole uitvoerenindienditwordtvoorgeschrevendoordefabrikant.De katheterballonkannamelijkleeglopen,doordatdeurinedeballonwand aankantasten.

• Controleerofdekathetergoedgefixeerdzitopdebuikofhetdijbeen.

• Ganaofdeurineopvangzaklagerhangtdandeblaasvandezorgvrager.

Legenvandeurineopvangzak

Leegeenurineopvangzakalsdezebijnavolisofdezaktezwaarwordtvoor dezorgvrager.Vervangeenurineopvangzakbinnendevastgesteldetermijn volgensprotocolvandeinstelling.Vervangdeopvangzakookalsdeurine sterkruikt,dezaklekt,ergruisindeurineopvangzakzitofdekatheterlosraakt vandeurineopvangzak.Trekbijhetlegenvandeurineopvangzakter beschermingniet-sterielehandschoenenaan.Checkdeurineookopkleur, geurensubstantie.Jekunteenurineopvangzakviahetaftapkraantjelegen ineenopvangbak,urinaaloftoilet.Desinfecteernahetlegenhetaftapkraantje metalcohol70%.Erkannamelijkeenbeetjeurineinhetaftapkraantjeblijven zitten,waarinbacteriënkunnengroeien.Rapporteerhetlegenvande urineopvangzakendehoeveelheidurineinhetzorgdossier.Hetkanvoorkomen

Thema8Katheteriseren,blaas-enkatheterspoelen

datdeurinenietaflooptnahetlegenofvervangenvandeurineopvangzak. Checkdanofdeurineopvangzaklagerdandeblaasvandezorgvragerhangt. Controleerookofdekatheteren/ofdeurineopvangzaknietgekniktzitenniet verstoptis.

Hetinbrengenvaneensuprapubischekatheter

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/man-5060-laying-on-his-bed-1993715456

Suprapubischekatheter.

Deeerstekeerdateenzorgvragereensuprapubischekatheterkrijgtdient dezesterielingebrachttewordendooreenuroloogtijdenseenkortdurende ingreeponderplaatselijkeverdoving.Ondergeleidevanechopriktdeuroloog deblaasaanwaarnadekatheterindeblaasgeplaatstkanworden.Bijeen nieuwgeplaatstesuprapubischekatheterzaltusseneentijdsbestekvantien dagenenvierwekeneenfistelontstaan.Een fistel iseenonnatuurlijke verbindingtussentweelichaamsdelen,inditgevaltussendeblaasende buikwand.Nahetontstaanvaneenfistelkanaalennadeeerstewisselinhet ziekenhuismagjealsverpleegkundigehetverwisselenvandesuprapubische katheterzelfdoen.

Hetverwijderenenverwisselenvaneensuprapubischekatheter Erzijntweeredenenomeensuprapubischekatheterteverwijderen. Verwijderenofvervangengebeurtaltijdinopdrachtvaneenarts.Deeerste redenisdatergéénindicatiemeerisvoordesuprapubischekatheter.Het urigenitalegebiedmagweerbelastwordenofhet(uit)plassenluktweervia denormaleweg.Detweederedenisvoorhetgeplandverwisselenvande suprapubischekatheter.Raadpleeghierbijhetprotocolvanjeeigeninstelling.

Deindicatiesvoorhetverwisselenvaneensuprapubischekatheterdoorde verpleegkundigezijn:

• Periodiekevervanging,ditisafhankelijkvanhetmateriaalvandekatheter.

• Bijkathetergerelateerdeproblemen,denkhierbijaaneenverstopteof beschadigdekatheter.

• Bijongeplanduitvallenvandekatheter.

Verwijderhetfixatiemateriaalvandehuidigesuprapubischekatheter. Observeerdeinsteekopeningvandekatheter.Reinigdefistelopeningvanaf hetmiddennaarbuiten,gebruikperstreekeennieuwgaasje.Depnahet reinigendehuiddroog.Plaatseenlegespuitophetballonvulkanaalenlaat dezezichpassiefvullen.Controleerofdejuistehoeveelheidvloeistofis teruggekomen.Indienleegtrektvoorzichtigaandekatheteromdezemeteen draaiendebewegingteverwijderen.Laatdepatiëntrustigademen.Dekde insteekopeningnadientijdelijkafmeteensterielgaasje.

Inbrengennieuwekatheter

Spuitglijmiddelindefistelopeningendekdeopeningafmeteensterielgaasje. Ondertussenkunjedekatheterklaarmakenvoorgebruik.Desinfecteerje handenentreksterielehandschoenenaan.Indienjedekatheteralleengaat inbrengenzorgjedatjedezeindekatheteriserendehandhoudtineenlus. Indienjemettweepersonenbentkunjeeenanderepersoonvragenomte helpenmetvoorbereidingenenspullenaangeven.Brengdekatheterintotje urinezietaflopenenbrengdezedannogvijfcentimetermeerinomtezorgen datdezenietinhetfistelkanaalzit.

Ballonvullenenfixatie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vuldeballonzodrajezekerweetdatdekatheterzichnietmeerinhet suprapubischekanaalbevindtenerurineafloopt.Trekvoorzichtigaande katheternahetopblazenvandeballonomtecontrolerendatdeballongevuld is.Zorghiernavoorjuistefixatie,dithoudtindatergéénspanningopstaat (gééntrekkrachten)wanneerdezorgvragermobiliseert.

Nazorgendocumentatie

Zorgervoordatdehuidvandepatiëntenhetbedvandepatiëntschoonen droogzijn.Vraagnabijdepatiënthoedezedehandelingervarenheeften benadrukbijdezorgvragerhettemeldenalshijpijnofongemakervaart. Noteerinhetdossierderedenvoorhetkatheteriseren,dedatumentijdvan wissel,informatieoverdegebruiktekatheter,dehoeveelheidvloeistofinde ballon,observatiesoverdefisteleneventuelecomplicatiestijdenshet verwisselenvandekatheter.Bepaaldenieuwedatumvoordevolgende katheterwisselenlegdezevastinhetdossier.

Aandachtspuntenvoorhetvervangenvaneensuprapubischekatheter Deaandachtspuntenvoorhetvervangenvaneensuprapubischekatheterzijn:

• Raadpleeghetdossiervandezorgvrager.Bekijkoferinformatieover beschikbaarisoverdeplaatsingofovereeneerderewissel.Hetishetgoed omnategegaanofertoenproblemenhebbenplaatsgevondenrondom dewisselenofdezorgvragerallergieënheeftwaarjerekeningmeedient tehouden.

• Letopdehuidigeplekenliggingvandekatheter,hoeverisdezeingebracht enhoeveelkatheterlengteiszichtbaarbuitenhetlichaam.Dekathetermag vijfcentimeterverderingebrachtworden,maarnietverderomirritatievan deblaaswandtevoorkomen.

• Controleerdeoudekatheteropkorstvorming.Indienditveelaanwezigis, ishetwellichtbeteromeenvolgendewisselbinnenkortertijdsbestekte latenplaatsvinden.

• Hetisbelangrijkomzospoedigmogelijkeennieuwekatheterteplaatsen gezienhetfistelkanaalbinnenenkeleurendichtkangroeienwanneerer géénkathetergeplaatstmeeris.Zorgvoordezekerheidvooreenextra (kleinere)katheterombijdehandtehebbenbijnood.

• Zorgvoorcomfortenprivacyvandezorgvrager.

Mogelijkecomplicatiesbijhetinbrengenvaneensuprapubischekatheter

• Infectierisico

• Bijhetinbrengeniserkansopinwendigebeschadigingenenbloedingen. Eriseenverhoogdrisicoopbuikvliesontsteking(peritonitis).

• Pijnenongemaktijdenshetinbrengen.Zorgvoorvoldoendeglijmiddel eventueelmetanestheticum(verdoving).

• Inbrengenluktnietofjevoeltveelweerstand.Beëindighandelingen raadpleegarts.Plaatseventueeltijdelijkeeneenmaligekleinerekatheter omfisteldichtgroeitevoorkomen.

• Bijbloedinguitdefistelbeëindigjedehandelingenraadpleegjedearts.

• Hetvullenvandeballonluktnietnaplaatsenkatheter.Raadpleegartsin verbandmetmogelijkheidtotperforatievrijebuikholte.

• Defistellekturine,eenkleinehoeveelheidisnietongewoon.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetverzorgenvaneensuprapubischekatheter

Overlegmetdeartsoverdemaniervanverzorging.Nahetplaatsenvaneen suprapubischekatheteriserindebuikwandeenwond.Deverzorgingisde eerstewekennaplaatsingvaakanderstenopzichtevaneenlangeraanwezig suprapubischekatheter.Verzorgingistenminstedagelijksofeerderbij verontreiniginggeïndiceerd.Beschermdewondmeteensterielsplitgaas zolangerwondvochtuitkomt.Zorgdatjehetsterielegaasjeminimaaleenmaal perdagvervangt.Doeditvakeralshetgaasjevuilis.Isdefistelopeningvochtig ofzietdezegeïrriteerduit,maakdezedanschoonmetgaasjes.Gietstromend kraanwaterovereengaasjeenmaakdefistelvormingvanbinnennaarbuiten schoonmeteenstreekpergaasje.Droogdefistelopeningnaafloopafmet eengaasje.Alsdefistelopeningdroogis,depdanelkedagdehuidomde fistelopeningschoonmeteenwashandenwater.Gebruikgeenzeepof desinfectans.Checkhierbijhoedehuidrondomdefisteleruitziet.Werkvan binnennaarbuiten.Maakdehuidvervolgensdroogdoordezedroogtedeppen meteenhanddoek.Erisgéénovereenstemmingoverofhetwelofnietdraaien endompelenvandekatheternodigisomhetontstaanvaneengoedefistel tebevorderen.Sommigeartsenschrijvenditwelvoor.

Aandachtspuntenbijdeverzorging

• Zorgervoordatdeurineopvangzaknietaandekathetertrekt.Ditkan namelijkweefselschade,eenontstekingofnecroseveroorzaken.Plakde kathetervastopdebuikmettapeofspecialefixeerpleisters.Buigde katheterineenbochtjenaarhetdijbeenenplakdezeookophetdijbeen vast.Leteropdatdekatheternergenskniktenergeenspanningopde katheterstaat.

• Alseenzorgvragereensiliconenkatheterheeft,moetjeeenballoncontrole uitvoerenindienditwordtvoorgeschrevendoordefabrikant.De katheterballonkannamelijkleeglopen,doordatdeurinedeballonwand aankantasten.

Complicatiestijdenshetverzorgen

Tijdensdeverzorgingkunnenverschillendecomplicatiesontstaan.

• Alsjeeeninfectiebijdefistelopeningziet,overlegdanmetdearts.Een infectieherkenjeaanroodheid,warmteenpusvorming.Zorgdatjedehuid goeddrooghoudt.Alsdeartshuidbeschermendecrèmevoorschrijft,smeer dezedanvolgensvoorschriftopdefistelopening.Huidbeschermendecrème zorgtervoordatdehuidsoepelblijftenwaterafstoot.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• Komterbloeduitdefistelopeningtijdenshetverzorgen,raadpleegdan directdearts.

• Hetisnormaaldatereenkleinbeetjeurineuitdefistellekt.Hierhoefje nietsaantedoen.Raadpleegbijveellekkagedearts.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

8.5Complicaties

Bijeenkatheterkunnenerverschillendecomplicatiesontstaan,zoals:

• urineweginfectie.

• verstoppingvandekatheter.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• blaaskrampen.

• bijbalontsteking(epididymitis).

• lekkagelangsdekatheter.

Urineweginfectiedoorkatheterisatie

Bijeenurineweginfectie(UWI)doorkatheterisatiekomenerschimmelsen bacteriënindeurinewegenviadekatheter.Bijvoorbeeldbijhetinbrengen vandekatheter,hetnietregelmatigschoonmakenvandekatheteren/ofhet nietvaakgenoeglegenvandeurineopvangzak.Ookkunnenerbijeen verblijfskathetermeteenballonbacteriënontstaaninhetrestjeurinedatin deblaasblijft.Doordatdebacteriënenschimmelszichvermenigvuldigen ontstaatereenurineweginfectie.Hoelangereenzorgvragereenkatheter heeft,hoegroterdekansisophetontstaanvaneenurineweginfectie.

Jekunteenaantaldingendoenomhetrisicoopeenblaasontstekingte verkleinen:

• Sterielenhygiënischwerken

• Zorgendatdezorgvragervoldoendedrinkt

• Bijintermitterendkatheteriserenregelmatigkatheteriseren,houdjeaan hetadviesquatussenpozentussenkatheteriseren.

Jekunteenurineweginfectiedoorkatheterisatieherkennenaan:

• onwelriekendeurine(geurkanookbeïnvloedkanwordendoorvoedingof medicatie)

• troebeleurineofeenabnormalekleurvandeurine(kleurkanookbeïnvloed kanwordendoorvoedingofmedicatie)

• bloedindeurine(hematurie)

• pijnofdrukinderugofonderbuik

• frequentereaandrangomteplassen

• verwardheid(komtvakervoorbijouderen)

• koortsofrillingen

Wanneereenzorgvragerdezesymptomenheeft,neemdancontactopmet dearts.BijverdenkingUWIkandeartsbesluitentothetuitvoerenvaneen urinestick(dipstickanalyse).Afwijkendewaardenzijnmeestalterugtevinden

Thema8Katheteriseren,blaas-enkatheterspoelen

alspositievenitrietenverhoogdehoeveelheidleukocyten.Deartskanaanvraag doenvooreenurinesedimentofurinekweek.Indiendezorgvragereen blaasonstekingheeftdiemedicamenteusbehandeldgaatworden,zalvoordat debehandelingstartookeennieuwekatheteringebrachtworden. Medicamenteuzebehandelingwordtalleeningezetwanneernoodzakelijk,dit inverbandmetdetoegenomenantibiotiaresistentie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/medical-report-urine-test-strips-146356910

Urinestick

Verstoppingvandekatheter

Hetkanvoorkomendatdezorgvragereenverstoptekatheterheeft.Verstopping kanontstaandoorbezinkselofkorstvorming(mogelijkdoorblaasstenen).Je herkenteenverstoptekatheteraan:

• weinigurineindekatheterzak

• onrust

• buikkrampen

• stolselsofgruisindeurine

• aandrangomtemoetenplassen.

Hetnietgoeddoorlopenvaneenkatheterkanookkomendoordatereenknik indekatheterzit,dezorgvrageropdeslangligtofzitofdeurinezaknietlager hangtdandeblaas.Alseenverstoptekatheternietonderkendwordt,kanhet (afhankelijkvandeoorzaak)leidentotinfectie,sepsisofweefselschadeaan heturinewegstelsel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneereenkatheterverstoptzit,zaljeinoverlegmetdeartsmoetengaan katheterspoelen.Ditwordtbehandeldbijhetonderdeelkatheter-en blaasspoelen.

Blaaskrampen

Blaaskrampenkomenvaakvoorbijzorgvragersmeteenverblijfskatheter.De blaaskrampenkunnenookveroorzaaktwordendoorchronischeobstipatie. Hierbijishetbelangrijkdatdezorgvragervoldoendevochtenvezels binnenkrijgt.Somskanhetookhelpenomdekatheterteverwisselenvoor eenkathetermeteenkleinerediametereneenkleinereballonmaat.

Epididymitis(bijmannen)

Epididymitisiseenontstekingvandebijbal.Ditbegintvrijacuut,en veroorzaaktzwellingenpijnaanéénbalzak.Hetkomtvakervoorbijzorgvrager meteenverblijfskatheterdanbijintermitterendekatheterisatie.Lichtdearts inalsjedezesymptomenopmerkt

Lekkagelangsdekatheter

Lekkagelangsdekatheterkanvoorkomenbij:

• obstipatie

• blaaskrampen

• verstoppingvandekatheter

• dekatheterballonisnietvoldoendegevuld

• eentegrotediametervandekatheter.

Hetisbelangrijkdatdeoorzaakaangepaktwordt.Vraagaandezorgvragerof hijblaaskrampenoflastvanobstipatieheeft.Controleerverderofdekatheter ofdeurineopvangzakergensafgeklemdis.Checkookofdekatheterballon voldoendevolzitenvoegindiennodigsterielwatertoe.Overlegjebevindingen metdeartsenbespreekofhetnodigiseennieuwekatheterteplaatsen.

8.6Blaas-enkatheterspoelen

Determenblaasspoelenenkatheterspoelenlijkenopelkaarenwordeninde praktijktenonrechtemetelkaarverward.Hetverschiltussenbeideligtinhet doelvandehandeling.Eenartsgeeftopdrachtvoorzowelkatheterspoelen alsblaasspoelen.Hetisbelangrijkomdeoorzaakvoordekathetergerelateerde problementeachterhalen.Sommigemechanischeoorzakendiezonderspoelen opgelostkunnenwordendieneneerstverholpenteworden.

Katheterspoelen

Katheterspoelen kandedoorgankelijkheidvandekatheterbevorderendoor verstoppingteverhelpenendoortevoorkomendaterkorstvorming,bezinksel, verkalking(encrustratie)ofbezinkselontstaat.Dekatheterwordtdoorgespoeld meteenkleinehoeveelheid(zure)spoelvloeistof.Despoelvloeistofdientzo kortmogelijkindeblaasteblijven.Adviseerdezorgvragerzelfomvoldoende tedrinken,omdatvoldoendeurineproductiedekansopkorstvorming vermindert.

Blaasspoelen

Bij blaasspoelen wordterviaeenverblijfskathetereensterielevloeistofinde blaasgebracht.Blaasspoelenwordtnietaangeradenomvlokken,stolselsof gruisteverwijderen,maaralleenbijbloedingen,ontstekingenofkwaadaardige blaaspoliepenenbepaaldeurologisch-chirurgischehandelingen.Denkhierbij bijvoorbeeldaancontinublaasspoelen(blaasirrigatie),bijvoorbeeldnaeen prostaat-ofblaasoperatie.

Materiaal

Erbestaanverschillendemechanismendiegebruiktkunnenwordenvoor zowelhetblaasspoelenalshetkatheterspoelen.Viermanierenhiervoorzijn:

• Spoelvloeistofzakje:Ditiseenkantenklaargeslotenspoelsysteem.Hier gaatdevoorkeurnaaruitvanwegehetgeringeinfectierisico.Erkan gespoeldwordenmeteenzoutoplossingbijdebrisenslijmofeenzure oplossingwelkegebruiktkanwordenbijkristalvormingenverkalking.Een spoelzakjedientinprincipepassief(doorzwaartekracht)teworden toegediend.Indiendezenietinlooptmaglichtedrukuitgeoefendworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Spuit:DitgebeurtmiddelseensterielespuitdiejevultmetNacl0,9%en welkejemetlichtedrukopdestamperinbrengtenvervolgenslaat teruglopen.Ditisgééngeslotenspoelsysteem,waardoorermeer infectierisicois.

• Harmonicaflacon:Ditiszoalsdenaamalaangeefteenflaconmet harmonicasysteem.Gebruikdienttegebeurendoordeflesvanuitde onderkantintedrukkenenopgecontroleerdewijzeindekathetertelaten stromen.Deflacondientongeveereenminuutzachtjesingedruktteworden envervolgenslosgelatentewordenomdevloeistofweerautomatischterug telatenlopen.

• Viaeendruppelsysteembijcontinublaasspoelenmiddelseendrielumen katheter.

TAALREDACTIE)

Spoelenmiddelsharmonicaflacon(Bron:Zuster-055)

Spoelenmiddelsspoelvloeistofzakje(Bron:Zuster-055)

Preventievehygiënemaatregelen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Omeeninfectiezoveelmogelijktevoorkomenishetbelangrijkdatjebijhet katheterspoelenofblaasspoelenhygienischwerkt.Raakhetaansluitpuntvan hetspoelzakjeendekatheternietmetjehandenaan.Desinfecteerhet aansluitpuntmetalcohol70%alshetaansluitpuntincontactkomtmetde omgeving.Trekonsterielehandschoenenaanbijhetontkoppelenvande urineopvangzak.Iederekeerdatdeurineopvangzakvandekatheter losgekoppeldwordtisereenverhoogdrisicoopinfectiedoordeopen verbindingmetdebuitenlucht.

Aandachtspuntenbijblaas-enkatheterspoelen Houdbijhetkatheterspoelenenblaasspoelenrekeningmetdevolgende aandachtspunten:

• Katheterspoelenofblaasspoelenisgeenstandaardpreventievemaatregel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Deartsschrijftvoorwelkesoortvloeistofenhoeveelvloeistofjemoet gebruiken.Legvastinhetdossierhoevaakenhoelanggespoelddientte worden.

• Houddespuitofhetspoelzakjebovenhetniveauvandeblaasalsjede spoelvloeistoftoedientominlopenvandevloeistoftevergemakkelijken.

• Zorgbijmedicinaleblaasspoelingervoordatdemedicatieincontactkan komenmetdegeheleblaaswand.Vraagdezorgvragerdaaromregelmatig eenanderehoudingaantenemenofhelpdezorgvragerdaarbij.

• Controleerdekleurvandeurineindeurineopvangzakenoferbloedstolstels indeurinezitten.Ditisvooralbelangrijkalsergespoeldwordt,omdater bloedindeurinezit.Geefbijzonderhedendooraandearts.

• Rapporteerinhetdossiervandezorgvragerheteffectvanhetspoelenen ofjetegenbijzonderhedenbentaangelopentijdensdehandeling.

Complicatiesbijblaas-enkatheterspoelen

Complicatiesdiekunnenoptredenzijn:

• Weerstand:Alshetinbrengenvandespoelvloeistofmoeilijkgaat,overleg danmetdeartsofinbrengenvaneennieuwekatheternoodzakelijkis.Bij bloedindeurineishetmogelijkdekatheterballonleegtelatenlopenen dezepasweertevullenwanneerdespoelvloeistofgoeddoorloopt.

• Blaaskrampenpijn:Vaakontstaatkrampdoorirritatievandeblaaswand doorhettesneltoedienenvandevloeistofofdooreentekoude temperatuurvandevloeistof.Zorgervoordatdezelangzaaminlooptof langzaaminwordtgebracht.Zorgdatdespoelvloeistofop lichaamstemperatuurisalsjehetinbrengt.Ditkunjedoendoorde spoelvloeistofoptijdopkamertemperatuurtelatenkomen.Jekuntde verpaktevloeistofindiennodigookinlauwwarmwaterleggen.Zure vloeistoffenkunnenbijregelmatiggebruikdeblaaswandirriteren.

• Overgevoeligheidblaasspoelvloeistof.Houdzorgvragergoedindegaten enraadpleegdearts.Noteerallergieofovergevoeligheidinhetdossier.

• Vloeistofkomtnietterug:Houdnauwkeurigindegatenhoeveelvloeistof wordtingebracht.Wanneererniettenminsteevenveeltotmeer spoelvloeistofterugkomtkanersprakezijnvaneenscheuringvandeblaas (blaasruptuur)ofvaneenbeschadigingvandenieren.Raadpleegindit gevaldearts.

8.7Begrippen

8.8Bronnen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

APA.(2021). DeAPA-richtlijnenuitgelegd:eenpraktischehandleidingvoor bronvermeldinginhethogeronderwijs(3deherzieneeditie). Gedownloadop 12-10-2023,van

https://www.auteursrechten.nl/files/auteursrechten/2021-07/De%20APA-richtlijnen%20uitgelegd%20-%203e%20editie.pdf

B.Braun.MedicalB.V.(2023). Stappenplankatheteronderhoud:Behandeling metUro-tainer.Gedownloadop12-10-2023,van

https://www.bbraun.nl/content/dam/b-braun/nl/website-6/continentiezorg-en-urologie/uro-tainer/Brochure%20katheteronderhoud%20Uro-Tainer%202023%20NL.pdf

EAUN.(2013). Evidencebasedrichtlijnenvoorbestpracticeindeurologische gezondheidszorg:KatherisatieIntermitterendurethraalkatheteriserenbij volwassenenenintermitterendurethraaldilaterenbijvolwassenen.Gedownload op12-10-2023,van https://nurses.uroweb.org/wp-content/uploads/EAUN-INTERM-Guidelines-NE-2013-LR.pdf

NHG.(2020) NHG-standaardUrineweginfecties. Gedownloadop19-10-2023, vanhttps://richtlijnen.nhg.org/files/pdf/97_Urineweginfecties_april-2020.pdf

Serlin,D.C.,Heidelbaugh,J.J.,Stoffel,J.T.(2018).UrinaryRetentioninAdults: EvaluationandInitialManagement.AmericanFamilyPhysician,98(8),496-503. Gedownloadop11-11-2023,van https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2018/1015/p496.pdf

UMCG.(z.d.). Blaasinhoud,controlemetbehulpvanbladderscan(volwassenen enkinderen)(Versie 5)geraadpleegdop17-10-2023,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/bd1fc639-562e-4bbb-be53-23f64f9c05cf

UMCG.(z.d.). Blaasspoelen,eenmalig(volwassenenenkinderen)(versie5). Geraadpleegdop17-10-2023,van https://umcg.zenya.work/portal/#/document/8679347e-bbb9-4705-b741-4ff4aa90d00d UMCG.(z.d.).Katheter,suprapubisch,verzorgeninsteekopening(volwassenen, kinderenenneonaten)(versie4). Geraadpleegdop17-10-2023,van https://umcg.zenya.work/portal/#/document/f99e90f0-8164-4f0d-90b8-5eaf44183e53

Vilans.(z.d.)Suprapubischeverblijfskatheterverwisselendoor2personen. Geraadpleegdop01-10-2023,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/suprapubische-verblijfskatheter-verwisselen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(z.d.)Suprapubischeverblijfskatheterverwisselendoor1persoon. Geraadpleegdop01-10-2023,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/suprapubische-verblijfskatheter-verwisselen-door-1

Vilans.(z.d.)Verblijfskathetervrouw.Geraadpleegdop01-10-2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-vrouw-verblijfskatheter-door-1?

Vilans.(z.d.)Verblijfskatheterman.Geraadpleegdop01-10-2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-bij-man-verblijfskatheter-doo?backUrl=%2

V&VN.(2013). Katheterisatie:Urethraleensuprapubischeverblijfskathetersbij volwassenen:Evidencebasedrichtlijnenvoorbestpracticeindeurologische gezondheidszorg. Geraadpleegdop30-10-2023,van https://www.venvn.nl/media/rkwn2j0u/verblijfskatheters-bij-volwassen.pdf

V&VN.(2020) Kathetermanagement:Handreikingbijkathetergerelateerde problemen. Gedownloadop12-10-2023,van https://www.venvn.nl/media/gqkhjtco/kathetermanagement_lr.pdf

V&VN.(2021). Richtlijnveranderendeseksuelegezondheidgesprekskaart. Gedownloadop18-10-2023,van https://www.venvn.nl/media/ljzlzexy/gesprekskaart-vsg.pdf

V&VN.(2022). Richtlijnveranderdeseksuelegezondheidbijchronischzieken, mensenmeteenlichamelijkebeperkingenouderen.Gedownloadop18-10-2023, van https://www.venvn.nl/media/3x1nhca4/v-vn-richtlijn-seksuele-gezondheid-versie-februari-2022.pdf

Verenso.(2011).VerensoRichtlijnBlaaskatheters:Langdurigeblaaskatheterisatie bijpatiëntenmetcomplexemultimorbiditeit.Geraadpleegdop30-10-2023via https://www.verenso.nl/_asset/_public/Richtlijnen_kwaliteit/richtlijnen/database/VerensoRichtlijnblaaskatheters2.pdf

Werkgroep InfectiePreventie.(2011). Preventievaninfectiesalsgevolgvan blaaskatheterisatieviadeurethra. Gedownloadop20-10-2023,van https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/Blaaskatheterisatie-dubbeling%20verwijderd%2Baanpassing%20SR-disclaimer.pdf

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA10

OPVANGENVANMONSTERSVOORONDERZOEK

Inhoudthema

• Opvangenvanurinevooronderzoek

• Opvangenvanfecesvooronderzoek

• Opvangenvansputumvooronderzoek

• Keel-enneuskweek

• Wondkweek

• Complicatiesenrisico's

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping:Capillairebloedmonsters

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jeneemtalsverpleegkundigemonstersafvanlichaamsmaterialen.Jezorgt hierbijvoorhetopvangenofverzamelenvanmonstersvanonderandereurine, feces,sputum,ofvanuitdekeelenneusenwonden.Dezemonsterskunnen wordenonderzochtvoordiagnostiek.Hetisbelangrijkomtewetenwelke indicatieshiervoorzijn,watdejuistewerkwijzebijhetopvangenofverzamelen vaneenmonsterisenwelkecomplicatieszichhierbijkunnenvoordoen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

10.1Opvangenvanurinevooronderzoek

Omtelerenoverhetopvangenvanurinevooronderzoekishetvanbelang omeniginzichttehebbenindewerkingvanheturinewegstelsel.Ditonderwerp zaluitgebreiderwordenbehandeldbijanatomieenfysiologie.Het urinewegstelselbestaatuitdenierenen urinewegen tezamen.Deurinewegen bestaanuitdeurineleiders,deblaasendeurinebuis.Hetgeheelzorgtervoor daturinegeproduceerdwordtendeurinemetafvalstoffenvanuithetlichaam afgevoerdkanworden.

Denieren

Denierenzijnorganendiezichbevindenaanderugzijdevanhetlichaamaan delinker-enrechterzijdevandewervelkolomonderderibben.Eenmensheeft inprincipetweenieren,maarsomskaniemandookfunctionerenmetéén nier.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/diagram-human-urinary-system-main-parts-1098739199Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNederlandsetermenVenacava,Aorta,Rechternier,Linkernier,urineleider, blaas,urinebuis

Urinewegstelsel

Functiesvandenierenzijn:

• Zuiverenvanhetbloedvanovertolligestofwisselingsproducten,medicijnen, hormonenenandereoverbodigestoffen.

• Regulerenvandevocht-enelektrolytenbalans

• Reguleringvandebloeddruk

• Reguleringvandezuurtegraad(pH)vanhetlichaam

• Productievanerytropoëtine(EPO),eenhormoondatdeaanmaakvanrode bloedcellenstimuleert.

Indenierenwordthetbloeddoorduizendenkleinefilters(nefronen)gefilterd. Denefronenverwijderenwaterenafvalstoffenuithetbloed.Denierenmaken vanhetwaterendeafvalstoffenurine.Vanuitelkenierstroomtdeurinedoor eenurineleidernaardeblaas.Indeblaaswordtdeurineopgevangen.Viade urinebuiswordtdeurineuitgeplast.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/vector-realistic-red-healthy-whole-half-1284590062

Denieren.

Samenstellingurine

Denierenproducerenperdagongeveeranderhalveliterurine.Deuitscheiding vanurinedoordenierenwordtookwelde diurese genoemd.

Urinebestaatuit:

• Water,zo'n95procent.

• Zouten,bijvoorbeeldnatrium

• Ureum:afvalstofuitdeleverdoorafbraakvaneiwitten

• Creatinine:afvalstofvanspieren

• Urobiline en porfyrine:zorgenvoordegelekleurvanurine

• Urinezuur:afvalstofvancelkerneiwit

• Vitaminen

• Hormonen

• Stoffendiehetlichaamwelnodigheeft,maarwaaropdatmomenteen teveelaanis

Observatieurine

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkomdeurineproductiegoedteobserveren. Observatiepuntenbijurinezijndekleur,dehelderheid,degeurende hoeveelheid.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urinekleur

Erzijnveelverschillendemogelijkekleurenurine.Bijdekleurvandeurine spelenverschillendefactoreneenrol.

https://www.shutterstock.com/image-vector/urine-colour-chart-hydration-dehydration-level-2288107363Aanpassen: lijnenerbovenverwijderen,titel'Urinekleurenkaart'Hydrated=Gehydrateerd,Dehydrated=Dehydratie,Seea docter=Afwijkend

Verschillendekleurenurine

Gele(normale)urine

TAALREDACTIE)

Wanneereenzorgvragervoldoendedrinktenhetlichaam voldoendeurineuitscheidt,heeftdezorgvrager(licht)geleurine.

Ditwordtgezienalsnormaal.

Aanpassen bestaande afbeelding vanuitde

VIG: Urinekleur zeerhelder geelmaken, bijna neon/fluorescerend.

Knalgele/Neongeleurine

Dezeurineiszeergeel,bijnafluorescerendvankleur.Meestal gaathethierbijomeenonschuldigfenomeen.Ditkankomen doorhetgebruikvanvitamineB-supplementen.Hetgaathierbij vooralomvitamineB2(riboflavine).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Oranje(donkergeleurine)

Dezorgvragerkanookoranjeofdonkergeleurinehebben.Dit wordtmeestalveroorzaaktdoorteweinigdrinkenenkanleiden totuitdroging(dehydratie).

Adviseerdezorgvrageromvoldoendetedrinken,namelijkzo'n anderhalvetottweeliterperdag,afhankelijkvaninspanningen temperatuur.Bekijkhierbijofjezorgvragereenvochtbeperking opgekregenheeftgelegd.Legaandezorgvrageruitwaaromhet belangrijkisvoldoendetedrinken.Houdeenvochtlijstbijalsje geengoedbeeldhebtvandehoeveelheidvochtdieeen zorgvragerbinnenkrijgt.Letdaarnaastoptekenenvanuitdroging. Tekenenvanuitdrogingkunnenzijn:dorst,hoofdpijn, maag-darmklachten,verwardheid,vermoeidheid,droge slijmvliezenenhuid,ingevallenogen,versneldehartslagen ademhaling.Metnamekleinekinderenenouderenhebbeneen verhoogdekansopuitdrogingdooreenverminderdedorstprikkel.

Rodeurine

Eenrodekleurvandeurinekanverschillendeoorzakenhebben. Dezerodekleurkankomendoorhetetenvanbepaaldevoeding (denkaanbietjesofrodekool),doorvermengingvanbloedvan eenmenstruerendezorgvragerindeurineofditkaneenteken zijnvanbloedindeurine(hematurie) zelf.Bloedindeurineis nietaltijdmethetbloteoogzichtbaaraanwezig.Bloedindeurine wijstvaakopeeninfectievandeurinewegenofandereproblemen bijdenierenofurinewegen.Denkaannierstenen,eenaandoening aandeprostaat,sikkelziekte (aandoeningvanderode bloedcellen),eentumorofcyste.Daarnaastkunnensommige medicijnenookzorgenvooreenrodekleurvandeurine.Neem contactopmetdeartsbijeenvermoedenvanbloedindeurine.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bruineurine

Eenbruinekleurvandeurinekanverschillendeoorzakenhebben. Bruineurinekanhetgevolgzijnvanhetetenvanbepaalde voeding,zoalsrabarberoftuinbonen.Ookkaneenzorgvrager bruineurinehebbenalshijstartmetvoedingssupplementenof nieuwemedicatie,zoalsijzersupplementen,antibioticaof laxeermiddelen,ofmedicatiebijdeziektevanParkinson. Daarnaastkanbruineurineookeentekenzijnvaneen onderliggendeoorzaakbijvoorbeeldeenurineweginfectie,een nieraandoening,eenaandoeningvandelever(hepatitisof leverontsteking)ofeenafsluitingvandegalwegen.Laatde zorgvragervoldoendedrinkenensluituitdathij voedingsmiddelenofgeneesmiddelenheeftgebruiktdiekunnen zorgenvooreenbruinekleurvandeurine.Neemcontactopmet deartsalsandereoorzakenuitgeslotenkunnenworden.

Troebelewitteurine

Alsjeteveelaanzouteninjeurinekrijgt,kandeurinewitkleuren. Witteurineismeestalonschuldigmaarhetkanbijsommige zorgvragersweleenjeukendenbrandendgevoelgevenbijhet plassen.

Hetisbelangrijkomnaastdekleurookopdehelderheidteletten. Urinekannaasthelderendoorzichtigooktroebelzijnendaarmee ondoorzichtig.Ditkanonschuldigzijn,maarkanwanneererook anderesymptomenzijnkanditweleenuitingzijnvaneen onderliggendprobleem.Letdaaromookopdegeur,pijnbij urineren,bloedbijdeurineenandereklachtendiedezorgvrager kanhebben.

Aanpassen bestaande afbeelding vandeVIG: Urinekleur groenig/blauwig maken

Urinegeur

Groenachtigeurine

Eengroenachtigekleurvandeurinekomtweinigvoor.Demeest voorkomendeoorzakenhiervanzijnhetgebruikvanbepaalde geneesmiddelenzoalssommigeantidepressiva,cytostatica, geneesmiddelenbijbloedstoornissenenNSAID's(pijnstillers), bepaaldevoedingsmiddelenofbijurineweginfecties.Slechtsin zeldzamegevalleniseenmedischeredendeoorzaak.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastdekleurendehelderheidvandeurineishetookbelangrijkomopde geurteletten.Versenormaleurineisnormaalgesprokenbijnageurloos. Wanneerdezelangerblijftstaankandezeeensterkeregeurontwikkelen.De geurvanurinekanbeïnvloedwordendoorvoedingendrinken,maareen afwijkendegeurkanookwijzenopeenonderliggendgezondheidsprobleem. Degeurkanwisselenvaneenzoete,scherpe,alcoholischetotvisachtige urinegeur.Veelvoorkomendeoorzakenvansterkruikendeurinezijn geconcentreerdeurine,intakevanbepaaldevoedingofeenurineweginfectie.

Indepraktijk

Jewerktalsverpleegkundigeindenachtdienstenwisseltbijeencontroleronde deurinaalbijéénvanjezorgvragers.Wanneerjedezeweghaaltbemerkjedat deurineeenhelesterkeendoordringendegeurmetzichmeedraagt.Jeneemt deurinaalmeenaardespoelruimteenobserveertdeurine,dezeisdonkergeel (geconcentreerd)entroebel.Jevraagtdedagdienstmetdedesbetreffende zorgvragertebesprekenofhijookklachtenervaartbijhetplassen.

Schuimendeurine

Schuimendeurinekanverschillendeoorzakenhebben.Ditkanonderandere voorkomenbijuitdroging,bijeenhardestraalurineofbijeenurineweginfectie. Urinedieschuimtkanechterookwijzenophetnietgoedwerkenvande nierfilters.Hierdoorkunnenereiwitmoleculenenbloedcellenindeurine komen.Eenzorgvragerkanhierbijooklasthebbenvanverliesvaneetlust, opgezwollenbenen,voetenengezichtenkortademigheid.Overlegmetde artsalsdezorgvragerlangduriglastheeftvanschuimendeurine.

Indicaties

Eenartskanbeslissenomurineonderzoektedoen.Jevangtdeurinevande zorgvragerdanineenspeciaalurineopvangpotjeop.

Indicatiesvoorhetdoenvanurineonderzoekkunnenzijn:

• Vermoedenurineweginfectie(blaasontstekingofnierbekkenontsteking)

• Glucosurie(bijnieraandoeningen,diabetes,overactieveschildklieren levercirrose)

• Controlenierfunctie/nierziekten

• Seksueeloverdraagbareaandoeningen(SOA's)

• Zwangerschap

• Drugsonderzoek

Urineweginfecties

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenurineweginfectieiseenveelvoorkomendeaandoeningaandeurinewegen. Hierbijisereenontstekingaanhetslijmvliesaandebinnenzijdevande urinewegen.

Blaasontsteking

Alsdeinfectielaagindeurinewegenzit,isersprakevaneen blaasontsteking. Eenanderwoordhiervooris cystitis.Vaakisbijeenblaasontstekingookde urinebuisontstoken.Ditheet urethritis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eriseenverhoogdrisicoopeenblaasontstekingbijeenslechtehygiënena toiletgang,bijzorgvragersmeteenverminderdeweerstandzoalsbijdiabetes, bijgebruikvanimmunosupressiva,bijzorgvragersmeteenverblijfskatheter, bijzorgvragersmeteenvergrotingvandeprostaatofverzakkingbaarmoeder waardoorerresiduachterblijft.Vrouwenhebbenvakerlastvaneen blaasontstekingdoordeverkorteurinebuis

Eenzorgvragermeteenblaasontstekingkandevolgendeklachtenhebben:

• pijnofeenbrandendgevoelbijhetplassen

• frequenterplassen

• vaak(loze)aandranghebbenomteplassen

• pijnindeonderbuikofrug

• donkereoftroebeleurine

• sterkruikendeurine

• bloedindeurine

• verwardheid

Nierbekkenontsteking

Alseenblaasontstekingniettijdigontdektwordt,kandeinfectieopstijgen naarhogeredelenindeurinewegeneneen nierbekkenontsteking ontstaan. Eenanderwoordhiervooris pyelonefritis.Eennierbekkenontstekingkan eveneensontstaanalsereenverstoppingindeurinewegenis,zoalsnierstenen, eengezwelofalsdeprostaatvaneenmanvergrootis.Een nierbekkenontstekingisvaakernstigervooreenzorgvragerdaneen blaasontsteking,omdathierdoorookschadeaandenierenkanontstaanen ereenvergrootrisicoisopeen bloedvergiftiging(sepsis).

Symptomenvaneennierbekkenontstekingzijn:

• koorts

• continuepijnindezijaandeaangedanekant

• troebeleurine

• bloedindeurine

Glucosurie

Bij glucosurie heefteenzorgvragereenteveelaanglucoseindeurine.Normaal gesprokenkomtglucosenietofnauwelijksindeurinevoor,omdathetdoor denierenvanuitdeurineheropgenomenwordtinhetbloed.Glucosurieiseen symptoomvanonderliggendlijden.Hetkanvoorkomenbijnieraandoeningen, (ongecontroleerde)DiabetesMellitus,eenoveractieveschildklieren levercirrose.Ookkanhetvoorkomenbijzwangerevrouwenalssymptoom vanzwangerschapsdiabetes.Glucoseriekanleidentotsymptomenalsbuikpijn, honger,dorstenveelplassenwaardoorrisicoopdehydratie.

Nierfunctie

Somsishetopvangenvan24-uursurine benodigd.Ditwordtgedaanomeen nauwkeurigbeeldtekrijgenvandenierfunctievaneenzorgvrager.Ditkan wordenuitgevoerdbijeenvermoedenvannierfunctiestoornissen,maarook bijzorgvragersinhetkadervanrisicomanagement.Eriseennauwverband tussenDiabetes,eenhogebloeddruk,hart-envaatziektenendenierfunctie. Erisdaneengroterrisicoopchronischenierschade.Onderdelenwaaroponder anderewordtgecontroleerdhierbijzijndehoeveelheidalbumine (eiwit)/kreatinineratioende eGFR(estimatedglomerularfiltrationrate).De eGFRgeeftaanhoeveelbloeddenierenperminuutkunnenfilteren.

COPYRIGHTBOOM

Seksueeloverdraagbareaandoeningen

Wanneereenzorgvrageronveiligegeslachtsgemeenschapheeft,kanhijeen seksueeloverdraagbareaandoening(SOA)krijgen.Hetismogelijkom ongemerkteenSOAtehebben,maareenSOAkanookklachtengeven.Hetis belangrijkomeenSOAzosnelmogelijktebehandelen.Enkelesymptomen vaneenSOAzijn:

• wratten,blaasjesofwondjesbijdegeslachtsdelen

• pijnofeenbranderiggevoelbijhetplassen

• pijnaandeanus

• vochtuitdeanus

• afwijkendvochtofbloeduitdevagina

• pusofslijmuitdepenis

• opgezetteklierenindeliezen

• jeukrondomdegeslachtsdelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• koorts

• gelehuidengeeloogwit.

Adviseereenzorgvragercontactoptenemenmetdeartsbijhetvermoeden vaneenSOA.

Zwangerschap

Somsishetnodigomeenzwangerschapuittesluitenoftebevestigen.Hiervoor kaneenurinetestgedaanworden.Dezwangerschapstestgeefteenpositief resultaatalshethormoon hCG (Humaanchoriongonadotrofine)voldoende aanwezigis.Deaanwezigheidvandithormoonduidtopeeninnestelingvan eenbevruchteeicelindebaarmoederwand.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Drugsonderzoek

Opgevangenurinekangetestwordenophetgebruikvandrugs,ditgebeurt metregelmaatbinnendeGeestelijkeGezondheidszorg(GGZ)enopde spoedeisendehulp(SEH).Hierbijkangebruikgemaaktwordenvanlosse teststrips,maarerbestaanookurinepotjeswaarindeteststripsinhetpotje zelfverwerktzitten.Metéénmonsterkangetestwordenopmeerdere drugssoortentegelijkertijd.Afbraakstoffenvandrugsverlatenhetlichaamvia deurineenzijndaardoorhetlangstaantetonenviadeurinetenopzichtevan bloedofspeeksel.

Indepraktijk

JewerktalsverpleegkundigeindeGGZ.Dedoelgroepzorgvragersbestaatuit mensendieallangdurigkampenmeteendubbelediagnose,namelijkeen psychischestoorniseneenverslaving.Binnendekliniekgeldtderegeldater gééndrugsgebruiktmagworden.Elkeweekwordtereenurinetestgedaan. Jestaaterbijalsjouwzorgvragerhetpotjevultmeturine.Indekliniekwordt erregelmatigmetdeurinegesjoemeld.Doorerbijteblijvenweetjezekerdat hetverseurinevandejuistezorgvragerisendatdeuitslagklopt.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/urine-multidrug-test-panel-on-white-2255406137

Drugsonderzoekurine

Materialenvooropvangenurine

Urinekanwordenopvangeninspecialeurineopvangpotjesofurinebuizen.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvrager

• Persoonlijkebeschermingsmiddelen:handschoenen

• (Steriel)Urineopvangpotje

• Urinebuisje

• Vooropvangeneventueelpo,absorptieviltofplaszak

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Urineopvangpotje

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Heturineopvangpotjeiseenplasticpotjemetdekselwaarindezorgvrager kanplassenenwaarindeurinebewaardkanworden.Afhankelijkvanhetsoort urineonderzoekmaakjegebruikvaneensterielofeenniet-steriel

urineopvangpotje.Vooreenalgemeenonderzoekgebruikjeeenniet-steriel potje.Bijeenkweekisaltijdeensterielopvangpotjenodig.Erzijnurinepotjes beschikbaarmetofzonderafnamesysteemvoorbuizen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/plastic-container-urine-analysis-on-white-1094670554Aanpassen: Graagdezeafbeeldingenafbeeldinghieronder(urinepotjemetafnamesysteemvoorbuizen)naastelkaarplaatsen inééncollage.(dusmetid-8afd6617)

Urinepotjezonderafnamesysteem

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/closeup-man-laboratory-wearing-pair-blue-2477571995

Urinepotjemetafnamesysteemvoorbuizen

Urinebuis

Ineenurinebuiszuigjemeteenspecialespuitwaareenpijpjeaanzitdeurine op.Nahetopzuigenverwijderjehetpijpjeendezuigerendoejeeendopop despuit.Hierdoorontstaatereenafgeslotenbuiswaardeurineinzit.Deze buismeturinekanopgestuurdwordennaarhetlaboratorium.Eenveelgebruikt systeemtegenwoordigisechtereensysteemwaarbijjedeurinebuisaaneen naaldinhetdekselvanhetopvangpotjekuntprikken.Dezevultzichvanzelf. Ditzorgtervoordatjenietaanrakingkomtmetdeurineendatditsteriel gebeurt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urinebuisvullen.

Aanpassen:Tekstaanpassenbijpunt2naarzorgvrager

Safetybag

COPYRIGHTBOOM

Monstersdienenmeestalverstuurdtewordenineenzogenoemde'safety bag'.Ditiseenlekdichteverpakkinggemaaktvantransparantpolyethyleen (eenkunststof).Doorhetverwijderenvandeafdekstripkandezeluchtdicht wordenafgesloten.Somswordternogvochtabsorberendvelingedaan,voor hetgevaleenvloeistoftijdenshettransporttochmochtgaanlekken.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/covid-19-home-free-nhs-check-1890827536

Safetybag

Absorptievilt

Bijsommigezorgvragersishetdoorincontinentienietmogelijkomurinein eenpotjeoptevangen.Bijhenkunjeurineopvangendoormiddelvaneen absorptievilt datjeinhetincontinentiemateriaalplaatst.Wanneerdeze verzadigdis,haaljehetabsorptievilteruitenplaatsjedezeineentransportbuis metschroefdop.Inhetlaboratoriumwordtdebuisgecentrifugeerdendeurine uithetviltgehaaldvoorverderonderzoek.Dezewijzevanurineopvangenis nognietgeschiktvoorhetafnemenvaneenurinekweek.Erisookeenspeciaal grootabsorptieviltomurineoptevangenbijzorgvragersdieincontinentzijn welkegebruiktkanwordenvoorhetstickenvandeurine.

Urineplakzak

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijkinderendienietzindelijkzijn,kunjegebruikmakenvaneenurineplakzak omurineoptevangen.Voorhetplaatsenvandeplaszakwasjeeerstde schaamstreekvanhetkind.Vervolgensplakjedeplaszakmetdeplakrand ronddeopeningvandeplasbuis.Jeverwijderthetzakjealservoldoendeurine

opgevangenis.Deplaszakmagnietlangerdaneenuurblijvenzittenomte voorkomendathuidbacteriënindeurinekomen.Ditmaaktdeuitslagvanhet onderzoekminderbetrouwbaar.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/mans-hand-holding-urine-collection-bag-2197711547

Urinocol

Verschillendemethodesenwerkwijzeomurineoptevangen

Afhankelijkvanhetsoorturineonderzoekzijnerverschillendemethodesom deurineoptevangen.Volghierbijhetprotocolvandeorganisatie.

Eerstestraalurine

Alserurineopgevangenmoetwordenmetdemethode'eerstestraalurine', vangdandeeerste10-20mlvandeochtendurinevandezorgvragerop.Daarna plastdezorgvragergewoonuit.Vaakwordtgebruikgemaaktvandeeerste ochtendurine,omdatdezeurinedehoogsteconcentratieaanstoffenbevat.

Middenstroomurine(midstream)

Gewassen middenstroom(midstream-)urine ishetmiddelstedeelvande urinebijurinelozing.Dezewordtopgevangennahetreinigenvandeomgeving vandeplasbuis.Middenstroomhoudtindatjenietheteerstedeelvandeplas

opvangt,maarjuistdezorgvragereerstwatlaaturinerenenditeerstedeel laatweglopenomeventuelebacteriënuitdeurinebuistespoelen,endaarna tussentijdswatopvangtomdezorgvragervervolgensverdertelatenurineren inhettoilet.Bijsommigezorgvragersishetnietmogelijkommidstream-urine optevangen,danvangjegewoonurineop.

Verzamelurine(24-uursurine)

Voorsommigeonderzoekenmoetjedeurinevandezorgvragergedurende24 uurverzamelen.Bijvoorbeeldalsdesamenstellingvandeurinenagegaan moetworden.Jestartindeochtendmethetverzamelenvandeurine.De eersteochtendurinevangjenietop.Jelaatdeeerstezorgvragerdeeerste ochtendurinegoeduitplassen,zodatdeblaasgoedleegis.Jenoteerthet tijdstipenrekentvanafdatmoment24uuromdeurineoptevangen.Gietde urineineenspecialebokaal.Deochtendurinevandetweededaggietjewel indebokaal.Wanneerjeeenurinebuiswiltvullenmeturineuiteenbokaalis hetvanbelangomdezeeersttezwenkenwaardoorallesgoedvermengdis.

Indepraktijk

Mevr.Jansenisonderbehandelingbijdemedischspecialistvoorbehandeling vannierziekten,denefroloog.Erisbijhaarsprakevaneenverminderde nierfunctie.Voorhaarvolgendecontroleafspraakwordtzijgevraagd24-uurs urineoptevangen.Mevr.Jansenhaarmenstruatieispreciesdiezelfdedag begonnen.Opdewebsitevanhetziekenhuisstaatvermelddatertijdensde menstruatiegéén24-uursurineverzameldmagworden.Ditkanderesultaten beïnvloeden.Mevr.Jansenneemtcontactopmethetziekenhuisenverzetin overlegdeafspraak.

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-photo/urine-collection-bottle-24hour-test-medical-2289388657

Urineverzamelbokaal

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urinekweek

Alsdeartseenurineweginfectiebijeenzorgvragervermoedtlaathijurineop kweekzetten.Aandehandvandekweekkanbepaaldwordenwelke micro-organismenzorgenvoordeurineweginfectieenmetwelkantibioticum hetbestebehandeldkanworden.Vooreenkweekishetnodigdatjedeurine opvangtineensterielurineopvangpotjeofurineopvangbuis.De middenstroomurineishetmeestbetrouwbaaromhiervoortegebruiken.

Katheter-urine

Alseenzorgvragereenverblijfskatheterheeftenermoeturinevoorkweek wordenopgevangen,magjehiervoorgeenurineuitdeurinezakvaneen verblijfskathetergebruiken.Alsdecliënteenkatheterheeftdienteerstde kathetervervangentewordenomtevoorkomendatermicro-organismenvan debinnenzijdevandekatheterindeopgevangenurinekomen.Demethode diedevoorkeurheeftishetafnemenvandeurinemetbehulpvaneenspuit viahet(naaldvrije)monsterafnamepuntvandekatheter.Voorafnamedient dekatheter15-30minutenafgeklemdtewordenendienthetmonsterafpunt metalcohol70%gedesinfecteerdteworden.Vervolgenskanmeteenspuitde benodigdeurineopgezogenworden.Zorghierbijdathetsysteemgesloten blijftomtevoorkomendatermicro-organismeninhetsysteemkomen. Wanneerergéénmonsterafnamepuntis,kandeurinewordenverzamelddoor dezetelatenaflopenineenmonsterpotje.Hierbijklemjekathetereerstook 15-30minutenafmeteenkocherenverwijderjedeaangeslotenkatheterzak.

Jelaatjedeeersteurineaflopenineenopvangbak.Hiernaklemdekocher weervastenvangjehetdeelhiernaopineenmonsterpotje.Sluithiernaeen nieuweurinezakaanopdekatheter.Alsdecliënteenurostomaheeftneem jedeurineafdirectuitdestoma.Neemdeurinehierbijafmeteeneenmalige katheter.

Aandachtspuntenbijurineonderzoek

• Zorgdatjedebinnenkantvanheturinepotjeendebinnenzijdevandedop nietaanraaktbijhetafnemenvaneenurinemonsteromcontaminatiete voorkomenwelkedeuitslagkanbeïnvloeden.

• Controleerdegegevensvandeorderofaanvraagmetdegegevensvande zorgvrager.Plaknaafnameeenstickermetdegegevensvandezorgvrager opheturinepotjeofdeverzamelpot.Voegeventueleingevulde aanvraagformulierentoe.

• Urinewordtbewaardvolgensderichtlijnvanjeorganisatie.Urineineen urineopvangbuishoeftnietaltijdindekoelkasttewordenbewaard.Volg hierbijdeinstructiesindehandleiding.Inhetalgemeengeldtdaturinedie bijkamertemperatuurwordtbewaard,binnen2uuronderzochtdientte worden.Wanneerditnietkan,moetdeurinedirectnaafnameindekoelkast (max.10°C)geplaatstwordenenbinnen24uurwordenonderzocht.

TAALREDACTIE)

• Rapporteernahetafnemenvanheturinemonsteropwelktijdstipjewelke methodegebruikthebt.Rapporteerookeventuelebijzonderheden.

Testenmeteenurinestick

Somsvraagteenartsdeurinevandezorgvragertetestenmeteenurinestick. JekunthiermeedeurinetestenoppHwaarde,glucose,ketonen,leukocyten (wittebloedcellen),nitriet,eiwitenerytrocyten(rodebloedcellen).Jekunt hetbestdeeersteochtendurinegebruikenvoorhettestenmetdeurinestick. Vangdeurineopineenurineopvangpotje.Zorgervoordatdeurinegoed vermengdisvoordatjegaattesten.Steekdestickéénsecondeinhetpotjeen zorgdatalletestveldenbevochtigdzijn.Letopdewachttijdvoorhetaflezen vandeurinestickzoalsvermeldindegebruiksaanwijzing.Meestalligtditrond de60-120seconden.Debepalingvandeleukocytenduurtvaaknamelijkwat langer.Vergelijkdekleurvandetestveldenvandeurinestickmetde kleurenschaalennoteerdewaarden.Geefderesultatenvandeurinestick dooraandearts.

Eenurinestickisgéénmiddelomeenurineweginfectieaantetonen,maarwel omdezeuittesluiten.Eenurinestickkanalleenwatvermeldenoverde aanwezigheidvanbacteriënindeurine(bacteriurie).Aanwezigheidvan

bacteriëngeeftechternietaandaterdaadwerkelijksprakeisvaneeninfectie, ditkanook asymptomatisch zijn.Hetwordtdanookaangeradenalleeneen urinesticktegebruikenwanneereenzorgvragerduidelijkeklachtenheeft passendbijeenurineweginfectie.Hetonnodigstickenvanurinemet bijpassendefoutieveconclusieskanleidentotonnodigantibioticagebruik.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/urine-test-strip-dipstick-used-determine-724953508

Urinedipstick

Aandachtspunten

Voorhettestenmeteenurinestickgeldendevolgendeaandachtspunten:

• Opendekokervandeteststripsalleenalshetnodigis.Doeditzokort mogelijk.

• Doedetestbinnentweeuurnahetopvangenvandeurine.Doedetest binnen24uuralsheturinemonsterindekoelkastisbewaard.Wachttot deurineopkamertemperatuur(21°C)is.

• Alleenkleurveranderingendiebinnentweeminutentezienzijntellenmee voorhetresultaat.Veranderingenvankleurdiealleenaanderandvaneen testveldtezienzijntellennietmee.

• Alseenvolwassenzorgvragerincontinentis,plaatsdaneengroot absorptieviltinhetincontinentiemateriaal.Ishetabsorptieviltverzadigd, houddandeurinesticktiensecondentegenhetabsorptievilttotdevelden voldoendeverzadigdzijn.

10.2Opvangenvanfecesvooronderzoek

Omtelerenoverhetopvangenvanontlasting(feces )ishetvanbelangom inzichttehebbenoverdewerkingvanhetspijsverteringsstelsel.

Spijsverteringsstelsel

Eriseenheelprocesnodigvoordatvoedselwordtomgezetinfeces,namelijk dereisdoorhetspijsverteringsstelsel.Voedselwordtindemondaldeels afgebrokenmiddelshetgebitenspeeksel.Middelsknijp-enduwbewegingen wordthetvervolgensviadeslokdarmdoorgestuurdnaardemaag.Hetafbreken zetzichvoortindemaagmiddelsmaagzuurenindedunnedarmmet spijsverteringssappenvanuitdealvleesklierenlever.Dedunnedarmneemt uithetvoedselvoedingsstoffenopinhetlichaam.Daarnaasthaaltheteerste gedeeltevandedunnedarmookhetmeestevochtuitdevoeding..Dedikke darmneemtvervolgensookvochtuitdevoedingop.Erontstaatuiteindelijk perdaggemiddeldmaximaal200gramfeces.Deendeldarm(hetrectum) verzameltdefecesvoorafgaandaandestoelgang,hetontlastenvandefeces (defecatie).

https://www.shutterstock.com/image-vector/medical-anatomy-illustration-human-gastrointestinal-digestive-1614786994Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNL:Mond,speekselklieren,slokdarm,lever, maag,galblaas,alvleesklier,dunnedarm,dikkedarm,endeldarm.

Spijsverteringsstelsel

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Feces

Normalefecesisvastenlichtbruintotdonkerbruinvankleur.Debruinekleur ontstaatdoordat bilirubine indedunnedarmwordtomgezet.Bilirubineis eenkleurstofvangal.Normalefecesbestaatvoorongeveer60tot80%uit

water.Daarnaastbestaathetuitslijm,zouten,zoalsmagnesium,calciumen ijzer,vezels,bacteriën,onverteerbarevoedselresten,galstoffenencellenuit dedarmwand.

Normaleontlasting.

Observatiefeces

Hetisbelangrijkomdekleurendesubstantievandefecesvaneenzorgvrager indegatentehouden,omdatditwatkanzeggenoverdegezondheidvande zorgvrager.

Kleurfeces

Feceskanveelverschillendesoortenkleurenhebbenvanbruin,roodenzwart totgrijsofwit.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/shades-color-poop-human-feces-strip-1861430647Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNL'seAbnormal=Abnormaal,Normal=Normaal.Graagindestijlvandeflexibele pipelinevoorverpleekgunde.

Kleurenkaartfeces

Rodefeces

Ontlastingkanroodzijnalsdezorgvragerrodevoeding,zoalsbietjesofrode koolgegetenheeft.Echterkanerooksprakezijnvanbloedindeontlasting. Helderroodbloedindeontlastingisvaakafkomstigvanaambeienofkleine wondjesinhetonderstegedeeltevanhetmaagdarmkanaalofdeanus.Neem contactmetdeartsopalsjebloedbijdeontlastingvandezorgvrageraantreft. Bloedindeontlastingisechternietaltijdwaartenemen.Vaakishiervoor onderzoekvandefecesnodig.

Zwartefeces

ZwartefecesvandezorgvragerkanhetgevolgzijnvanhetgebruikvanNorit (bestaatuitverkooldeplanten)ofijzerpreparaten.Zwartefeceskanechter ookwijzenopeenbloedinghooginhetmaag-darmkanaal.Dezeontlasting wordt melaena genoemd.Vaakgaathetomeenbloedingindeslokdarm,de maagofdetwaalfvingerigedarm.Dekleurvanhetbloedwordtzwart,doordat maagzuurhieropinwerktendoorverteringvanhetbloedindedarm.Alser sprakeisvaneenkleinebloedingkandeontlastingdonkerenergvastzijn. Bijeengrotebloedingheeftdezorgvragerveelzwarte,stinkendeontlasting. Dezorgvragerheeftvaakbuikpijn.Neembijeenvermoedenvaneengrote bloedinghooginhetmaag-darmkanaaldirectcontactopmetdearts.Door teveelbloedverlieskanereenlevensbedreigendesituatieenshockontstaan.

Zwarteontlasting.

Grauw-witteofgrijzefeces

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ontlastingkangrauw-witofgrijsvankleurzijn,ookwelomschrevenals 'stopverf'.Ditkangebeurenalserweinigafbraakvanbilirubineindedunne darmis.Ookkanersprakezijnvaneenafsluitingvandegalwegen.Insommige gevallenkomtgrauw-wittefecestijdelijkvoorbijeenontstekingvandelever. Neemcontactmetdeartsopalsdezorgvragergrauw-witteontlastingheeft.

Grijzeontlasting.

Groeneofgelefeces

Alsdezorgvragerbladgroente,zoalsspinazieeet,kanzijnontlastingeen groenigekleurhebben.Eengroeneofgelekleurkanookwijzenopeen aandoeningvandeleverofdegalwegen,eenmaagdarminfectieofCoeliakie (glutenintolerantie).Verderkanhetgebruikvanlaxeermiddelenofalcohol groeneofgeleontlastingtotgevolghebben.Vraagbijdezorgvragernaofde groenekleurvanzijnontlastingtemakenkanhebbenmethetetenvan bladgroenteofhetgebruikvanalcohol.Neeminoverigesituatiescontactmet deartsop.

Afwijkendesubstantie

Desubstantievandefeceskanerwisselen.De Bristolstoelgangkaart iseen veelgebruikthulpmiddelindezorgomdeontlastingteclassificeren.Type3 en4wordenveelalgezienalseennormalestoelgang.Afwijkendevormenzijn deontlastingbijobstipatieofdiarree.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/bristol-stool-scale-types-infographic-set-2381047349\Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNL'seBristolstoolchart=BristolstoelgangkaartType1:lossehardekeutelsType 2:alseenworst,maarklonterigType3:alseenworst,maarmetbarstjesaandebuitenzijdeType4:alseenworst ofslang,gladType5:zachtekeutelsmetduidelijkerandenType6:zachtestukjesmetgehavenderandenType7: waterig,vloeibaar(diarree)

BristolStoelgangkaart

Obstipatie

Bij obstipatie heeftdezorgvragermindervaakontlastingdannormaal.Erkan dansprakezijnvanminderdantweekeerdefecatieperweek,hardpersen tijdensdefecatie,hardeofkeuteligedefecatie,gevoelvanincompletedefecatie, gevoelvanobstructieofblokkade.Alsgevolgvandedrogeenhardeontlasting kandezorgvrageraambeienkrijgendoorhetpersen.Deadersnetbovende anusrakendoordedrukgeïrriteerdofzwellenop.Overlegmetdeartsalsde zorgvragerlastvanobstipatieen/ofaambeienheeft.

Diarree

Bij diarree issprakevaneenwaterachtigeofbrijigezachtevormlozeontlasting waarbijdezorgvragervakerdandriemaalperdagdefecatieheeft.Deduur vanacutediarreeiskorterdantweeweken,bijeenchronischevormvandiarree houdtditlangeraandantweeweken.Diarreekaneensymptoomzijnvan infectiedooreenvirus(zoalshetnorovirus),inflammatoiredarmziekten(ziekte vanCrohnofcolitisulcerosa),spijsverteringsstoornissen,bijlangdurige obstipatiealsoverloopvormofalsbijwerkingvanmedicatie.Zorgerbijhet uitvoerenvandezorgvooreenzorgvragermetdiarreevoordatjezelf beschermendekledingenhandschoenendraagt.Letopdeaanwezigheidvan andereziekteverschijnselenenkoorts.Doordevergrotehoeveelheid uitscheidingvanvochtiserrisicoopdehydratie.Laatdezorgvragervoldoende drinken(1,5tot2literperdag).Neemcontactmetdeartsopbijklachtenvan uitdroging,langdurigediarreeofalsdezorgvragerbijkomende ziekteverschijnselenzoalskoortsofbrakenheeft.

Indepraktijk

Dhr.Davidsheeftlastvanzeervloeibareontlasting,opdeBristolstoelgangkaart type7.Deontlastingheefteenzeerdoordringendegeur.Naastdiarreeheeft dhr.Davidsooklastvanmisselijkheid,toenemendebuikkrampenenkoorts. Deartsvraagtjeeenontlastingsmonsteroptevangen.Jeweetmetbehulp vaneenpowatvandeontlastingoptevangenendoetditineenopvangpotje enstuurtdezenaarhetlaboratorium.Naenigetijdkomtdeuitslagbinnen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dhr.DavidsblijkteeninfectiemetClostridiumdifficiletehebben.Ditiseen infectiedieveelvoorkomtbijzorgvragersdieeenverstoringvandebacteriën indedarmen(ookweldarmfloragenoemd)hebben,bijvoorbeelddoorhet

gebruikvanantibiotica.Dhr.Davidsislangeretijdonderbehandelingvan antibioticageweest.Zijnlichaamisdermateverzwaktdatdezedebacterie nietzelfkanopruimen,behandelingmeteenanderekuurwordtoverwogen.

Slijmindefeces

Dooreenstoornisvandedikkedarm,zoalseenontstekingvandedarmwand, kunnendeslijmklierenoveractiefraken.Hierdoorkanerslijmindeontlasting zichtbaarzijn.Eenbeetjeslijmindeontlastingisnormaal.Neemcontactmet deartsopalsjeveelofvaakslijmindeontlastingvandezorgvragerziet.

Pusbijdefeces

Erkanpusindeontlastingvaneenzorgvragerzittenalsereenabcesinde darmvandezorgvragerdoorbreektofdezorgvragereenernstige darmontstekingheeft.Neemcontactmetdeartsopalsjepusindeontlasting vandezorgvragerziet.

Indicaties

Onderzoeknaardeontlastingwordtalleengedaanalshiereenindicatievoor is.

COPYRIGHTBOOM

Indicatiesvoorontlastingsonderzoekzijn:

• bloedbijdeontlastingen/ofbloedarmoede

• regelmatigwaterdunnediarreeenhogekoortsofkoortsdieaanhoudt

• klachtendielangerdantiendagenduren

• eenverhoogdbesmettingsgevaarvooranderezorgvragers

• eenaangeborenautoimmuunziekte

Aandehandvanontlastingonderzoekkaneenartsinformatieverzamelen overdeaanwezigheidvaneendarmontsteking,eendarmpoliepofeen darmtumor.Ookkandeartskiezenvooreenontlastingonderzoekalshijeen vermoedenheeftdatdedarmennietgoedfunctioneren.

Kweek

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeenkweekwordteronderzoekgedaannaarmicro-organismeninde ontlasting,dieaanhoudendediarreeofanderedarmaandoeningen, veroorzaken.Voorbeeldenhiervanzijnclostridiumdifficile,salmonellaen parasieten.

Occultbloed

Alseenzorgvragereenmaag-ofdarmaandoeningheeft,kanerbloedinde ontlastingkomen.Ditbloedisvaaknietzichtbaarmethetbloteoog.Daarom wordthet occultbloed ofverborgenbloedgenoemd.Bijeenvermoedenvan occultbloedmoetdezorgvragervoorafeenaangepastdieetvolgen.Hijmag driedagenvoorhetontlastingonderzoekbepaaldesoortenvleesenvisen bepaaldegroenten,zoalsrauweongekooktegroentenieteten.Anderskan ditdeuitslagvanhetonderzoekbeïnvloeden.Adviseerdezorgvragerwathij voorafwelennietmageten.

Materialenvooropvangenfeces

Feceskunjeopvangeninspecialemonsterpotjes.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvrager

• Monsterpotjemetlepeltje/schepje

• Persoonlijkebeschermingsmiddelen:handschoenen,schortenmondkapje

• Vooropvangeneventueelpo,fecesvanger,plasticzakoftoiletpapier

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetopvangenvanontlasting

Alsdeartsjevraagtomontlastingvaneenzorgvrageroptevangenzijner verschillendemanierenvooromdittedoen.Maakgebruikvaneenpo(stoel), eenfecesvanger,eenplasticzakoverhettoilet,ontlastingopvangenop toiletpapieroftissues.Eenfecesvangeriseenbredestrookbiologisch afbreekbaarpapiermetplakstripsdiealseensoortzakjeinhettoiletgehangen kanwordenomdeontlastingoptevangen.Naasteenpapierenhulpmiddel bestaaterookeeninklapbarefecesvangergemaaktvanplastic.

Fecesvanger

Hetvullenvanhetontlastingspotje

Pashandhygiënetoeentrekvoordatjebeginthandschoenenaan.Bijeen verdenkingopeenbesmettelijkedarminfectiegebruikjeookeenschorten mondkapje.Vulhetontlastingpotjevolgenshetprotocolofdeinstructievan deeigenorganisatie.Schepdefecesmethetlepeltje/schepjeaandedeksel inhetontlastingpotjetothetmaatstreepjeoftothetpotjevooreenkwart gevuldis.Gebruikvooreenkweekeensterielontlastingspotje.Doededeksel ophetpotje.Maakdebuitenkantvanhetpotjeschoonmetalcohol70%.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/stool-specimen-container-spoon-3d-rendering-2471323793

Voorbeeldontlastingspotjemetlepeltje/schepje

24-uursfeces

Voorsommigeonderzoekenishetnodigomgedurende24uurdefeceste verzamelen.Verzameldefecesdanineenspecialeverzamelpot.

Aandachtspunten

• Defecesmagnietinaanrakingzijngeweestmeturineofwater.

• Raakdebinnenkantvanhetontlastingpotjenietmetjevingersaan. Hierdoorkunnenerbacteriënopjehuidinhetontlastingpotjeterecht komenendeuitslagbeïnvloeden.

• Plakeenstickermetdegegevensvandezorgvragerophetontlastingpotje.

• Volgdeinstructiesvanhetlaboratoriumopvoorhetbewarenvandefeces.

• Zorgdathetontlastingpotjezosnelmogelijknaarhetlaboratoriumwordt getransporteerd.Zorgdatditzekerbinnende24uurgebeurt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

10.3Opvangenvansputumvooronderzoek

Sputum isslijmdateenzorgvragerophoestuitdelongen.Hetiseenslijmerige substantie,dienaastspeekselookuitslijmuitdeneusholteendebijholte, mondbacteriënendodecellenbestaat.Sputumisdusniethetzelfdeals speekselgeproduceerddoordespeekselklierenindemond,ditiseenwaterige substantie.Hetlichaamvandezorgvragerkanmeersputumproducerenbij eenallergie,eeninfectieofbijinademingvaneenirriterendestof.

Slijmindelongen.

Indicaties

Deartskanervoorkiezenomsputumvaneenzorgvragertelatenonderzoeken opmicro-organismenbij:

• Veelsputumproductie

• Sterkruikendesputum

• Veelhoesten

• Benauwdheidsklachten

Dezeinformatiehelptomeenonderliggendeaandoening,zoalseen longontsteking,bronchitis,eenlongtumoroftuberculosevasttestellen.

Observerenvansputum

Naastonderzoekvansputumkunnenobservatiesookveelinformatiegeven. Observeerdefrequentieenhettijdstipvanophoestenvansputum,dekleur vanhetsputum,eventueleaanwezigheidvanbloed,consistentievanhet sputum(taaiofschuimend)endegeur.Dekleurvansputumzegtnietperse éénopéénwatoverhetonderliggendeprobleem.Letvooralookop veranderingenvankleureneventueletoenamevandehoeveelheidsputum. Rapporteerbelangrijkeinformatieinhetzorgdossierengeefdezeinformatie dooraandearts.

Materialenvooropvangensputum

Sputumkunjeopvangeninspecialemonsterpotjes.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvrager

• Sputumpotje

• Handschoenen

BEROEPSONDERWIJS

• Vooropvangenzonodigvernevelapparatuurenuitzuigapparatuur

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Hetopvangenvansputumvooronderzoek

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gebruikeensterielopvangpotjealsdeartsvraagtomsputumvandezorgvrager optevangen.Laatdezorgvragereerstzijnkeelschrapenenhetsputumin eenbekkentjeuitspugen.Laatdezorgvragervervolgenszijnmondmetwater spoelen.Ditvoorkomtdaterrestenvanvoedselinhetsputumkomen.De sputumblijftdanzozuivermogelijk.Daarnavraagjedezorgvrageromdiep optehoestenenhetsputuminhetsterielesputumpotjetespugen.Zokan hetsputumuitdeondersteluchtwegenopgevangenworden.Adviseerde zorgvrageromzijnhandentegendeborstofbuiktehoudenalshetophoesten pijndoet.

Vangzomogelijkminimaal15mlsputumop.Sluithetpotjegoedafdoorhet dekselstevigvasttedraaien.Maakdebuitenkantvanhetpotjeschoonmet eentissuemet70%alcohol.Plakeenstickerophetsputumpotjemetde

gegevensvandezorgvrager.Doehetpotjeineensafetybagmetabsorptievel. Laatdezorgvragerzijnmondtenslotteschoonmakenofhelpdezorgvrager hierbij.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sputumonderzoek.

Aandachtspuntenbijhetopvangenvansputum

Letopdevolgendeaandachtspuntenbijhetopvangenvansputum:

• Devoorkeurgaatuitomhetsputumvandezorgvrager ’sochtendsop nuchteremaagoptevangen.Dankunjeeenmonsternemenvanhet sputumdatdezorgvrager ’snachtsindelongenverzameldheeft.Ookis hetvoordezorgvragerdanvaakhetmakkelijkstomsputumoptehoesten. Vangtdezorgvragerzelfzijnsputumop,geefdandedagervooreen duidelijkeuitleghoedittedoen.

• Volgdeinstructiesvanhetlaboratoriumopvoorhetbewarenvanhet sputum.Hetverschiltpersoortonderzoekofhetsputumindekoelkastof opkamertemperatuurbewaardmoetworden.

• Zorgdathetopgevangensputumzosnelmogelijknaarhetlaboratorium wordtgebracht.Zorgdatditzekerbinnende24uurgebeurt.

Moeilijkophoestenvansputum

Ishetvoordezorgvragermoeilijkomsputumoptehoesten,dankanhet helpenomdezorgvragereersttelaten huffen.Ditiseenspeciale ademhalingstechniek.Dezorgvragerademtdandiepin.Ditzorgtervoordat erluchtonderhetsputumkankomen.Vervolgensademtdezorgvragermet openmondkrachtiguit.Defysiotherapeutkaneenzorgvragerondersteunen bijhetaanlerenvandezetechniek.

Overlegverdermetdeartswattedoenalsdezorgvragersputummoeilijkop kanhoesten.Dezekanvoorschrijvenomeerstmetfysiologischzoutte vernevelenmetalsdoeldathetsputumdunnerwordtenmakkelijkeropte hoestenis.Verderkandeartsdezorgvragerdoorverwijzennaarde fysiotherapeut.Defysiotherapeutkandezorgvragerondersteunenbijhet toepassenvan houdingsdrainage.Dezorgvragerdientdanineenhouding liggenwaarbijhethoofdlagerligtdanderestvanhetlichaam,waardoormet behulpvandezwaartekrachtgeholpenwordthetsputumteverplaatsen.

Bijzorgvragersdiehetsputumnietzelfopkunnenhoesten,kandeartsook vragenomhetsputumvandezorgvrageruittezuigenviaeenuitzuigkatheter. Hierbijdienteensterielopvangsysteemgebruiktteworden.

10.4Keel-enneuskweek

Eenkeel-en/ofneuskweekkanwordenafgenomenbijeenvermoedenvan besmettingmeteenvirus,omdragerschapvanmicro-organismenoptesporen ofpreventief.

Indicaties

Enkeleindicatieswaarvooreenkeel-en/ofneuskweekkanwordenafgenomen zijn:

Keel:

• Keelpijnofvermoedenkeelontstekingdoorbacteriëleinfectie

• SOA's

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Neus:

• DragerschapStaphylococcusaureus

Keel-neus:

• Ernstigeviraleluchtweginfecties,denkhierbijaanvermoedenvan bijvoorbeeldSARS-CoV-2virus(corona),Influenza(griep)ofhetRS-virus

• Methicilline-resistenteStaphylococcusaureus(MRSA)(vermoedenof preventieftesten)

SOA's

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BijonderzoeknaardeseksueeloverdraagbareaandoeningenGonorroeen Chlamydiakanookeenkeelkweekgedaanworden.Eenzorgvragerkanlast hebbenvanpijnbijhetslikken,opgezetteklierenenroodheidachterinde keel.Deklachtenkunnenwordenveroorzaaktdooreenchlamydia-en/of gonorroeinfectieophetslijmvliesvandekeel.

DragerschapStaphylococcusaureus

NaardeStaphylococcusaureuswordtvaakscreenendonderzoekuitgevoerd middelseenneuskweek.Hetiseenbacteriediebijveelmensenopdehuiden bijdeslijmvliezenvandeneusvoorkomt.Normaalgesprokenveroorzaakt dezebacteriegéénziekte,maarbijbeschadigingvanhuidofslijmvliezen kunneninfectiesontstaan.Hetkangaanomoppervlakkigehuidinfecties, wondinfecties,maarookbloedstroominfecties.Omdezepreventieftekunnen behandelen,wordtvaakopdragerschapgetestvoorafgaandaanbijvoorbeeld operaties.

Bijeenresistentevormvandestaphyloccucusaureuswordtgesprokenvan MRSA(Methicilline-resistenteStaphylococcusaureus),ditiseen meticilline-resistentebacterie,ookwelbekendalsdeziekenhuisbacterie.De MRSAbacterieisongevoelig(resistent)vooreenbehandelingmeteengroep veelgebruikteantibiotica.MRSAbacteriënmakenonderdeeluitvande bijzonderresistentemicro-organismen(BRMO).

COVID-19

HetSARS-CoV-2-viruskandeziekteCOVID-19veroorzaken.Hetwordtverspreid doordruppelsindeluchtdievrijkomenbijhetpraten,hoestenofniezen waardooreeneerderepandemieonvermijdelijkwas.Klachtendievaakbij COVID-19voorkomenzijnhoesten,verkoudheid,verhogingof koorts,benauwdheidenplotselingnietsmeerkunnenruikenofproevenzonder verstoppingvandeneus.Daarnaastkaneenzorgvragerlasthebbenvan algemeneziekteverschijnselen,dezezijnzeerdivers.Ookhetverloopvande ziektekanergverschillenperzorgvrager.

Influenza

Griepiseenbesmettelijkeziektevandeluchtwegendiewordtveroorzaakt doorhetgriepvirus(influenzavirus).Doorhoestenenniezenkaneenander besmetworden.Doorontstekingvandeluchtwegenkunjeziekworden. Symptomenzijnhogekoorts,hoofdpijn,spierpijnenkouderillingen.Meestal isgrieprelatiefonschuldigenverdwijntdezebinnenenkeledagen.Vooral ouderenenmensenmeteenonderliggendechronischeziektekunnenechter ernstigziekworden.

RS-virus

Hetrespiratoirsyncytieelvirus(oftewelRS-virus)iseenvirusdatzichbevindt indeneusenkeelvankeelvaneenzorgvragerdiehetvirusheeftendat luchtweginfectieskanveroorzaken.DeziekekanhetRS-virusoverdragendoor druppeltjesdievrijkomenbijhoesten,niezenenpraten.Vooraljongekinderen enouderezorgvragerskunnenergziekwordenvanhetRS-virus.Door ontstekingvandekleineluchtwegenoflongontstekingkunnenzijbenauwd worden.Klachtenzijnverkoudheid,hoesten,benauwdheid,koorts, longontsteking.

Materialenvoorafnemenkeel-enneuskweek

Voorhetafnemenvankeel-enneuskweekhebjedevolgendematerialen nodig:

BEROEPSONDERWIJS

• Stickergegevenszorgvragerenaanvraaglaboratorium

• Kweekstokje(wattenstaafje)enopvangbuis

• Handschoenen

• Schort,bril,mondmasker

• Alcohol70%

• Eventueeltongspatelvoorkeelkweek

• Safetybagmetabsorptievel

Voorbereiding

Doevoorafgaandaanhetafnemenvandekeel-en/ofneuskweek beschermendekledingaan.Volghierbijdeafsprakeninhetprotocolvande organisatie.Draaghandschoenen,eenschort,bril(ofspatmasker)eneen (chirurgisch)mondmasker.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Keelkweek

Vraagbijhetafnemenvaneenkeelkweekaandezorgvrageromzijnhoofd achteroverenzijnmondopentedoen.Laatdezorgvragereena-geluidmaken ofgebruikeentongspatelomdetongnaarbenedentehouden.Strijkmetde

wattenstoklangsdekeelboogachterindekeel.Dezorgvragerkanhierbijeen kokhalsreflexeneentraanreflexkrijgen.Doedewattenstaafvervolgensinhet opvangbuisje.Raakhierbijderandenvanhetbuisjenietaan.Breekde wattenstaafafophetaangegevenpuntendoededopophetbuisje.Reinig hetbuisjemetalcohol70%.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/young-male-laryngologist-doctor-using-tongue-1116273128

Neuskweek

Laatdezorgvragerzijnneussnuitenvoorafgaandaanhetdoenvankweek. Laatdezorgvragerhethoofdachteroverdoenentrekdepuntvandeneus eenbeetjeomhoog.Schuifdewattenstaafvoorzichtigtotachterinhetneusgat. Doeditineenhoekvan90gradentenopzichtevanhetgezicht.Stopalsjeeen geringeweerstandvoelt.Hierbijkandezorgvragereentraanreflexkrijgen.Als hetnietluktombijhetdiepereneusgedeeltetekomen,probeerdanhetandere neusgat.Draaidewattenstaafenkelekerenrondtegendeachterwand.Haal dewattenstaafvoorzichtigweeruitdeneusendoedezeinhetopvangbuisje. Raakhierbijderandenvanhetbuisjenietaan.Breekdewattenstaafafophet aangegevenpuntendoededopophetbuisje.Reinighetbuisjemetmet alcohol70%.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/male-doctor-wearing-protective-suit-face-2150306293

Neuskweekinbeschermendekleding.

Aandachtspunten

• Denkaltijdaanhetjuistegebruikvanbeschermendekledingomte voorkomendatjijalszorgverlenerzelfbesmetraakt.

• Erzijntestenwaarbijjevoordekeelenneuseenapartewattenstaaf gebruikt.Bijanderetestenkunjedewattenstaafzowelvoordekeelals neusgebruiken.Meestalmaaktdevolgordebijeengecombineerde neus-keelkweekofficieelnietuit,maarsomsheeftdezorgvragerweleen voorkeur.

• Raakdepuntvandewattenstaafnietaan.Anderskomener micro-organismenvanjouwhuidopdewattenstaaf.Ditkanhetresultaat vandetestbeïnvloeden.

• Volgdeinstructiesvanhetlaboratoriumopvoorhetbewarenvandekweek.

• Houdjebijhetopsturenvandekweekaanderichtlijnenvanhet laboratoriumvoorhetverpakken.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/sterile-swabs-nose-swab-oral-nasal-1822265855Aanpassen: GebruikNL'setermenOralswab:OraleswabNasalswab:Neusswab

Swabsoorten

10.5Wondkweek

Alszorgvragerkunjezorgdragenvoordewondenvaneenzorgvrager.Alseen zorgvragereenwondheeftdiemoeilijkgeneestkanersprakezijnvaneen infectie.Weefseluitdewondbodemwordtafgenomenomteonderzoeken welkebacteriënzichhierinbevinden.

Indicaties

Deartskanervoorkiezenomeenwondkweekaftenemenbijdevolgende indicaties:

• Nietgenezenvaneenwondofachteruitgangingenezingsproceswond.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Tekenenvaninfectie(zwelling,roodheid,warm,veelwondvocht(exsudaat), pijnenkoorts).

Verschillendemanierenvoorafnamevaneenwondkweek

Erzijnverschillendemanierenomweefselvooreenwondkweekaftenemen. Meestalkiestdeartsvoorhetafnemenvaneenwondkweekmeteensteriel kweekstokje(swab).Hetgebruikvaneensterielkweekstokjeisdeminst ingrijpendemaniervoordezorgvrageromeenwondkweekaftenemen.

Materialenvoorafnemenwondkweek

Demeestvoorkomendemaniervanhetafnemenvaneenwondkweekgaat metbehulpvaneenswab.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvragerenaanvraaglaboratorium

• Sterielkweekbuisje

• Sterielkweekstokje(swab)

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-hand-blue-sterile-glove-holds-1713798622

Zorgervoordatdezorgvragerzichineencomfortabelehoudingbevindtwaar dewondgoedtebereikenis.Pashandhygiënetoe.Trekhandschoenenaan bijhetverwijderenvanhetwondmateriaal.Observeerdewond,lethierbij altijdopdegrootte,diepte,geur,kleur,wondrandenenexsudaat.Pas handhygiënetoeendoenieuwehandschoenenaan.Reinigvervolgensde wondvolgenshetvoorschriftvandebehandelaar.Verwijderhierbijpus, wondvocht,zalfresten,necroseenfibrineusweefsel.Droogdeomgevingvan dewondmeteengaasje.Pasopnieuwhandhygiënetoeentreknieuwe handschoenenaan.Pakhetkweekstokjesterieluitdeverpakkingenwrijfof draaimetdepuntvanhetkweekstokjevijfsecondenmetenigedrukovereen gebiedvan1bij1cm.Jeoefentdrukuit,omdatopdiemanierwondvochtuit dieperelagenkanwordenopgenomen.Zorgdatjehierbijdewondranden nietraakt.Dezetechniekheetde 'Levinetechniek'. Bijeendrogewondwordt, integenstellingtotbijeenvochtigewond,aangeradenvoorafgaanddetipvan hetkweekstokjetebevochtigenmetNacl.0,9%.Leteropdatjedeampulvan deNaclnietraakt.Vervolgensdoejehetkweekstokjeineensterielkweekbuisje ensluitdezemiddelshetdopje.Verbindhiernadewondvolgensvoorschrift. Plakdestickerophetkweekbuisje.Verpakhetkweekbuisjeindesafetybag. Zorgnadienvoortoepassenvandehandhygiëne.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/swab-taken-on-fresh-open-wound-245726332

Wondkweekafnemen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anderemethodenomweefselvoorwondkweekaftenemenzijn:

• Hetwegnemenvanstukjeweefsel(biopt)opdrieverschillendeplaatsen indewonddooreenartsofwondverpleegkundige.Ditispijnlijkvoorde zorgvrager,waardoorhetonderplaatselijkeverdovingplaatsvindt.

• Hetopzuigenvanvochtuitdewond.

Aandachtspunten

• Verzorgeerstdeniet-geïnfecteerdewondenenverbindze.Verzorgdaarna pasdegeïnfecteerdewondenneemhierbijdewondkweekaf.

• Neemdekweekafuithetweefselvanhetdeelvandewondbodemdater hetmeestgezonduitziet.Neemgeenkweekvanwondvocht,pus,necrose ofsterkfibreusweefsel.

• Neemdewondkeekafvoordestartvaneventuelebehandelingmeteen antibiotica.

• Zorgdathetkweekbuisjebinnentweeuurnaafnameophetlaboratorium is.Bewaarhetindekoelkastalsgeenonmiddellijktransportmogelijkis.

10.6Complicatiesenrisico's

Bijhetafnemenenverzamelenvankwekenkunnenercomplicatiesoptreden. Hetopvangenvanmonstersisnietzonderrisico's,zowelvoordezorgvrager alsvoordezorgverlener.Hetisbelangrijkomtewetenhoejehierzorgvuldig mogelijkmeeomkuntgaanenwatjekuntdoenwanneerjetochopproblemen stuit.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Enkelecomplicatiesenrisico's:

• Onjuistezorgvragerofverwisselingkweken:

Wanneerhetmonsternietvandejuistezorgvrageris,kunneneronjuiste conclusieswordengetrokkendieookdebehandelingmogelijktenonrechte beïnvloeden.Zorgervoordatjedegegevensdieopdestickerofdepapieren staancontroleertmetdegegevensvandezorgvrager,controleerdenaam endegeboortedatum.Zorgervoordatjedejuistestickerdirectplaktop detransportbuisofmonsterpotje.Verzamelnietvanmeerderezorgvragers tegelijkmonsters.

• Onjuisteafname:

Volgdeinstructiesvanhetprotocolbinnendeeigeninstellingdiegelden permonsterafname.Wanneereenmonsteropeenverkeerdemanierwordt afgenomenkunnenderesultatenminderbetrouwbaarzijnofeenvertekend beeldgevenvandewerkelijkheid.

• Teweinig:

Wanneerjeteweinigvaneenmonsterhebtvoorverwerking,probeerindien mogelijkopeenlatermomentnogmaalseenmonsterteverzamelendat mogelijkwelvoldoendeis.

• Contaminatie:

Erkansprakezijnvanverontreiniging(contaminatie)vaneenmonster wanneerjealszorgverlenernietzorgvuldiggenoegofniethygiënischwerkt doorgoedehandhygiëne,hetgebruikvanhandschoenenengedesinfecteerd ofsterielmateriaal.Wanneerjezelfopmerktdathetmonster gecontamineerdis,kunjehetbestemetnieuwmateriaaleennieuwmonster proberenaftenemen.

• Besmettingzorgverlener:

Ookalszorgverlenerdienjealerttezijnopbesmettingsgevaar.Ditkanook plaatsvindenwanneerjealszorgverlenerniethygiënischwerktende persoonlijkebeschermingsmiddelen,zoalshandschoenen,mondmasker, schortenbril,nietofonjuistgebruikt.Zorgerookvoordatjede beschermingsmiddelenopdejuistemanieruittrektenweggooitennadien weerhandhygiënetoepast.

• Materiaalproblematiek:

Erisonvoldoendemateriaalbeschikbaarofdehoudbaarheidisverstreken. Verzamelvoorhetafnemenvaneenmonstermateriaal,bekijkofjehiervan voldoendehebt.Controleerhierbijookdirectdehoudbaarheid.Wanneer materiaaloverdedatumis,zorgjeervoordatjenieuwmateriaalverkrijgt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Verkeerdeverwerking:

Denkhierbijaanhetonjuistbewaren(buitendekoelkastwanneerditwel indekoelkasthoort),onjuistverpakkenofhetnietbinnendejuistetermijn (vaak24uur)afleverenvandemonstersbijhetlaboratoriumvoor onderzoek.Volgdeinstructiesopdiegeldenbinnendeeigenorganisatie.

10.7Verdieping:Capillairebloedmonsters

Naasthetafnemenvanbloedmonstersviavenapunctiekunnenooksteeds meerbloedwaardengemetenwordenmiddelseenvingerprikmeteen POCT (PointofCaretesting).Hetgaathierbijombloedafnameuiteenhaarvat (capillair).Ditgebeurtsteedsmeerdoorzorgvragerszelf,maarooksteeds meerdoorverpleegkundigen.DePOCTiseenmanieromeenlaboratoriumtest uittevoerennaastofindenabijheidvandezorgvrager.Eenaantalwaardes diehiermeegemetenkunnenwordenzijnde INR(InternationalNormalized Ratio), Hb(hemoglobine) ende C-reactiefproteïne(CRP).

Voorbeeldenvanindicaties

• Diagnostiek:doorPoint-of-caretestingsnellereuitslagendaardoorsneller beleid.

– Zorgvragersdieantistollingsmedicatiegebruiken

– Bijklachtenvanbloedarmoede(anemie)bijdezorgvrager

– Bijvermoedenvaninfectiebijdezorgvrager

INR

INR:INRisdeinternationalemaatvoordestolbaarheidvanbloed.Destehoger deINR,destelangerhetduurtvoorhetbloedstolt.Erismeerkansopeen bloeding.DestelagerdeINR,destesnellerhetbloedstolt.Erishierbijmeer kansophetontstaanvanbloedstolsels.NormaalgesprokenisdeINR-waarde 1.Afhankelijkvanhetziektebeeldwaarvoordemedicatiewordtgebruikt,ligt destreefwaardebijzorgvragersvaaktussende2.0en3.5.DeINRwordtgeprikt bijzorgvragersdiebepaaldevormenvanantistollingsmiddelengebruiken.

Hb

DeHb-waardegeeftaanhoeveelhemoglobineerinhetbloedvandezorgvrager zit.Ditiseeneiwitdatzuurstofenkoolstofdioxidedoorhetlichaamvervoert. Eentelagehemoglobinewaardekaneenoorzaakzijnvanbloedarmoede (anemie),waardoorhetbloedteweinigzuurstofvervoert.EenlaagHbkan klachtengevenzoalsmoeheid,duizeligheid,hoofdpijnenkortademigheid. Eennormaalhemoglobinegehalteligtbijmannentussende8,5en11 millimolenperliterenbijvrouwentussende7,5en10millimolenperliter.

CRP

CRPiseeneiwitdatwordtaangemaaktindelever.Diteiwitkomtinde bloedstroomnahetontstaanvaneenontsteking.Inkortetijdkandezesterk toenemen.CRPkanwordengebruiktomaanwezigheidvaneenontstekingof infectieaantetonenofuittesluitenofomhetresultaatvaneenbehandeling hiervantevolgen.Bijgezondezorgvragerszonderontstekingenisde CRP-waardeinhetbloedmeestallagerdan10mg/l.BIjzorgvragersmet ontstekingenleidtditbijhetmerendeeltotCRPwaardenboven100mg/l.

MaterialenvoorPOCT

VoorhetafnemenvancapillairbloedmiddelseenPOCTmetingisandere materiaalnodigdanbijhetafnemenvanregulierekweken.

Benodigdmateriaal:

• Prikpenofvingerprikker

• Testmateriaal:teststrips

• Bloedwaardemeter

• Capillair,plunjerencuvet(bijCRP)

Verzamelencapillairbloedmonster

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BijhetmetenvandeINR,HbendeCRPhebjeeenprikpenofvingerprikker, testmateriaaleneenbloedwaardemeternodig.Draagzorgvoorhandhygiëne enpersoonlijkebeschermingsmiddelen(handschoenen).Zorgervoordatde zorgvragerschonedrogeenwarmehandenheeft.Zetdeprikpenof vingerprikkertegendezijkantvandevingertopaanenprikomeendruppel bloedteverkrijgen.Devoorkeurgaatuitnaarzijkantvandetopvanderingenmiddelvinger.Zorgvoorafwisselinginprikplaats.Vulhettestveldvanhet testmateriaalmetdebloeddruppel.Meestalgaatditmiddelsteststrips.Voor deCRPkanditechterookmiddelseencapillair(dunbuisje)enplunjer(zuiger). Hierbijwordthetbloedrechtsstreeksinhetbuisjegezogenenlater gedeponeerdmiddelsdeplunjerinhetonderzoeksbuisje(cuvet).Gebruikbij

hetmetenvanINRdeeerstebloeddruppel,bijCRPdetweedebloeddruppel envoorhetmetenvandeHbdederdeofvierdebloeddruppel.Leesnameting debloedwaardeafophetafleesvenstervandebloedwaardemeter.Zorgna gebruikvoorverwijderingvantestmateriaaluitdemeterengooigebruikt materiaalweg.Trekdegebruiktehandschoenenuitenpashandhygiënetoe.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-measures-patients-creactive-protein-crp-2276302671Aanpassen: Graagdezeafbeeldingenafbeeldinghieronder(bloedmonsterverkrijgenvoorCRPmeting)samenvoegennaast elkaarinééncollage.

CRPmetingmiddelsbloedmonster

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-measures-patients-creactive-protein-crp-2276302669

VerkrijgenbloedmonstervoorCRPmetingmiddelscapillairenplunjer

Complicaties

• Erwordtgééngoedebloeddruppelgevormd.Probeeropnieuwteprikken ineenanderevinger.

• Erisnietvoldoendebloedop/inhettestmateriaalgekomenoferbevinden zichluchtbellenin.Probeerditnietbijtevullen,maarherhaaldetestmet nieuwmateriaal.

• Deapparatuurgaatnietaanofdeapparatuurgeeftfoutmeldingenaan. Controleerdeaccuofdenetstroom.Zoekdefoutmeldingopinde gebruikersinstructie.

Aandachtspunten

• Leesdegebruiksinstructievandebloedwaardemeter,hetbijbehorende testmateriaalenvandeprikpenofvingerprikker.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Demeesteprikpennenenvingerprikkerszijninstelbaaropprikdiepte.Stel delaagstmogelijkestandin.

• Bijhetmetenvanbloedwaardeniserrisicoopbloedcontact.Gebruikaltijd handschoenen.

10.8Begrippen

10.9Bronnen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Drugsinfoteam.(z.d.). Drugstesten. Geraadpleegdop29-07-2024,van https://www.drugsinfoteam.nl/vraag-antwoord/veelgestelde-vragen/drugstesten Dudink,L.,Bouwes,A.,Portiér,C.,Groenewoud,H.,&VanMeeteren,J.(2021).

Pathologievoorverpleegkundigen.PearsonBenelux.

Fecesvanger.nl(z.d.). Defecotainer. Geraadpleegdop29-07-2024,van https://www.fecesvanger.nl/c-3804543/de-fecotainer/Defecotainer

NederlandseVerenigingvoorKlinischeChemieenLaboratoriumgeneeskunde (allesovertesten.nl).(z.d.).CRP. Geraadpleegdop28-07-2024,van https://www.allesovertesten.nl/zoek-een-test/crp

NHG.(2024). NHGstandaard:Acutediarree.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/acute-diarree

NHG.(2010). NHGstandaard:Obstipatie. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/obstipatie

Maagleverdarmstichting.(z.d.).Clostridiumdifficileinfectie.Geraadpleegdop 13-08-2024,vanhttps://www.mlds.nl/ziekten/clostridium-difficile-infectie-met/

Mensengezondheid.(2024). Groeneurine:oorzakenensymptomenvangroene urineofplas. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/183881-groene-urine-oorzaken-en-symptomen-van-groene-urine-of-plas.html

Mensengezondheid.(2023). Stinkendeurine:oorzakenviesruikendeplas. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.nl/home/symptomen/stinkende-urine-oorzaken-vies-ruikende-plas/ Mensengezondheid.(2020). Troebeleurine:Oorzaken,symptomen,tipsen behandelingen. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/183787-troebele-urine-oorzaken-symptomen-tips-en-behandelingen.html

Mensengezondheid.(2024). Uitdroging:symptomen,gevolgen,behandeling envoorkomen. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.nl/home/aandoeningen/uitdroging-symptomen-gevolgen-behandeling-en-voorkomen/

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Mensengezondheid.(2022). Urine-watkunjeeraanaflezen? Geraadpleegd op14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/121039-urine-wat-kun-je-eraan-aflezen.html

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

NHG.(2023). NHGstandaard:hetSOAconsult. Geraadpleegdop14-07-2024, vanhttps://richtlijnen.nhg.org/standaarden/het-soa-consult#volledige-tekst NHG.(2020). NHGstandaard:Urineweginfecties.Geraadpleegdop14-07-2024, vanhttps://richtlijnen.nhg.org/standaarden/urineweginfecties#volledige-tekst Nierstichting.(z.d.). Nierschadevoorkomenbijrisicogroepen. Geraadpleegdop 14-07-2024,vanhttps://nierstichting.nl/nierschade-voorkomen/risicogroepen/

Paap,K.,Rutten,J.&VanBuul,L.(2023). Zinenonzinvanhetstickenvanurine. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://unoamsterdam.nl/wp-content/uploads/2023/11/Zin-en-onzin-van-het-sticken-van-urine.pdf

Resultlaboratorium.(z.d.). InstructiekaartQuikreadCRP. Geraadpleegdop 29-07-2024,van https://resultlaboratorium.nl/wp-content/uploads/2016/09/Instructiekaart_Quikread_CRP.pdf

RIVM.(z.d.). Corona. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.rivm.nl/corona

RIVM.(2023). Griep. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.rivm.nl/griep-griepprik/griep

RIVM.(2024). RS-virus.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.rivm.nl/rs-virus

RIVM.(2024). Staphylococcusaureusinfecties.Geraadpleegdop21-07-2024, vanhttps://www.rivm.nl/staphylococcus-aureus-infecties

Sanquin.(z.d.). Watishemoglobineenwelkewaardeisnormaal? Geraadpleegd op28-07-2024,vanhttps://www.sanquin.nl/over-bloed/eiwitten/hemoglobine

SOApoli.(z.d.). Keelpijn.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.soapoli-online.nl/soa-klachten/mond/keelpijn

StichtingDarmgezondheid.(z.d.). Diarree. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.darmgezondheid.nl/darmklachten/darmaandoeningen/diarree/

StichtingDarmgezondheid(z.d.). Kleurvandeontlasting. Geraadpleegdop 21-07-2024,van https://www.darmgezondheid.nl/darmgezondheid/stoelgang/kleur-van-de-ontlasting/

Trombosestichthing.(z.d.).WatisdeINR-waarde?Geraadpleegdop28-07-2024, vanhttps://www.trombosestichting.nl/trombose/behandeling/inr-waarde/

TVV. (2021). Klinische les: sputum. Geraadpleegd op 29-07-2024, van https://www.tvvtotaal.nl/klinische-les-sputum/

Vilans.(2021). Anatomieurinewegstelsel. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/anatomie-urinewegstelsel

Vilans.(2023). Bloedwaardenmetenviavingerprik-CRP,INRenHb. Geraadpleegdop28-07-2024,van

BEROEPSONDERWIJS

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/bloedwaarden-meten-via-vingerprik-crp-inr-en-hb

Vilans.(2023). Neus-,keel-,oog-,perineum-enrectumkweek. Geraadpleegdop 21-07-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/neus,-keel-,-oog-en-perineumkweek?backUrl=%2Fzoekresultaten%253Fzoekterm

Vilans.(2024). Ontlastingopvangen. Geraadpleegdop21-07-2024, vanhttps://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/feces-opvangen?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dfeces

Vilans.(2024). Ontlastingvooronderzoek. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/feces-voor-onderzoek?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dfeces

Vilans.(2021). Sputumopvangen. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sputum-opvangen?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dsputum

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2021). Sputumvooronderzoek.Geraadpleegdop21-07-2024, vanhttps://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/sputum-voor-onderzoek

Vilans.(2024). Uitscheiding.Geraadpleegdop14-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/uitscheiding

Vilans.(2023). Urineopvangenmetabsorptievilt. Geraadpleegdop29-07-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-opvangen-met-absorptievilt

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2023).Urinetestenmetstick.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-testen-met-stick

Vilans.(2023). Urineopvangenmidstream.Geraadpleegdop14-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-opvangen-midstream?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dstick

Vilans.(2023). Urineopvangenvooronderzoek.Geraadpleegdop14-07-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/urine-opvangen-voor-onderzoek

Vilans.(2023). Urinetestenmetstick. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-testen-met-stick

Vilans.(2021). Werkinstructie;urinemonsterafnemenbijkathetermet afnamepunt. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urinemonster-afnemen-bij-katheter-met-afnamepunt

Vilans.(2022), Wondkweek. Geraadpleegdop21-07-2024, vanttps://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/wondkweek?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dwondkweek

Vilans.(2023). Wondkweekafnemen.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/wondkweek-afnemen?backUrl=%2Fzoekresultaten%253Fzoekterm

Voedingscentrum.(z.d.). Spijsvertering.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/spijsvertering.aspx

WetenschapinBeeld.(2024). Waaromstinktmijnurine. Geraadpleegdop 14-07-2024,vanhttps://wibnet.nl/mens/lichaam/waarom-stinkt-mijn-urine

THEMA11

VENAPUNCTIEENINBRENGENPERIFEER INTRAVENEUZECANULE

Inhoudthema

• Venapunctie

• Techniekvenapunctie

• Aandachtspuntenencomplicatiesbijeenvenapunctie

• Perifeerintraveneuzecanule

• Techniekplaatsenperifeerintraveneuzecanule

• Aandachtspuntenencomplicatiesbijinbrengenperifeercanule

• Verzorgenvaneenperifeercanule

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

MevrouwHakiemis76jaar,zeisopgenomeninhetziekenhuisopdeafdeling pulmonologie.Mevrouwheefthogekoortsenisbenauwd.Delongarts vermoedtdatmevrouweenpneumonie(longontsteking)heeft.Hijwilomdie redendanookdaterröntgenfotogemaaktworden.Daarnaastmoeter bloedonderzoekuitgevoerdwordenomnier-enleverwaarden,ijzergehalte enontstekingswaardenvanmevrouwtecontroleren.Mathusa,de verpleegkundigeverantwoordelijkevoordezorgvanmevrouwHakiem,neemt hetbloedafdooreenvenapunctieuittevoeren.VerderregeltMathusadatde röntgenfotogenomenwordt.

Uitdezeonderzoekenblijktdatmevrouwinderdaadeenpneumonieheeft. Deartsschrijft3xdaagsintraveneuzeantibioticavoor.Mathusabrengteen perifeerintraveneuzecanuleinomdeantibioticavolgensopdrachttekunnen toedienen.

Inditthemaleerjedekennisdiejenodighebtomeenvenapunctieuitte voerenenomeenperifeerintraveneuzecanuleteplaatsen.Beidehandelingen zijnvoorbehoudenhandelingen.Jehebtaltijdeenopdrachtvaneenartsnodig. Omdezehandelingengoedtekunnenuitvoerenisoefeningenuiteindelijke ervaringnodig.Omhetthemaoverzichtelijktehoudenzullenbeide onderwerpennaelkaarbehandeldworden.

11.1Venapunctie

Een venapunctie ishetaanprikkenvaneenvene(ader)meteenhollenaald ombloedaftenemenvoorlaboratoriumonderzoek.Hetafnemenvanbloed valtondereenpunctieeniseenvoorbehoudenhandeling.Eenindicatievoor hetafnemenvanbloedishetvaststellenofuitsluitenvaneenziekte,een ziekteverlooptevolgen,hetsuccesvaneenbehandelingvasttestellenofhet voorkomenvaneenziekte.Ditgebeurtdoorrelevantebloedwaardente bepalen.Alshetbloednietopdejuistemanierwordtafgenomenkunnener afwijkingenontstaanindeuitslagen.Contraindicatiesvooreenvenapunctie zijnerniet.Alseenzorgvragereenernstigeanemie(bloedarmoede)heeftis hetwelbelangrijkzominmogelijkbloedaftenemen.Omeenvenapunctie uittekunnenvoerenhebjeeenopdrachtvaneenartsnodig.Indezeopdracht geeftdeartsookaanmiddelseen(digitaal)laboratoriumformulierwelke laboratoriumbepalingenuitgevoerdmoetenworden.

Materiaal

Omeenvenapunctieuittevoerenhebjemateriaalnodigomhetbloedinop tevangenenmaterialenomdeveneaanteprikken.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bloedbuizenenetiketten

Bijeenvenapunctiewordthetbloeddoorgaansopgevangeninbloedbuizen. Indebuizenheersteenonderdruk,daardoorvullendebloedbuizenzichvanzelf meteenbepaaldehoeveelheidbloed.Alsdebuiseerderisaangepriktiser geenonderdrukmeeraanwezigenkandebuisnietmeergebruiktworden.

Erzijnverschillendetypebloedbuizen.Ditheefttemakenmetdemiddelen dieaandebuizenzijntoegevoegdomhetbloedopdejuistemaniertekunnen analyseren.Ditisverschillendperbuis.Toevoegingenkunnenderesultaten vanonderzoekenbeïnvloeden,vandaardatvoorverschillendeonderzoeken verschillendetoevoegingenbeschikbaarzijn.Erkandusalleeneenbepaalde bepalinggedaanwordenalsjedejuistebloedbuisgebruikt.Debloedbuizen hebbeneengekleurdedop.Aandiekleurkanjezienwelkebuisjenodig hebt.Verschillendelaboratoriumgebruikenverschillendebuizen,onderzoek dusaltijdwelkekleurenjenodighebtvoordebepalingen.Devolgordewaarin jedebuizenafneemtisookbelangrijk.

Iederebloedbuismoetvoorzienwordenvaneenetiketmetdaaropminimaal denaamengeboortedatumvandezorgvrager.Alsjehetbloedafgenomen hebtzorgdandatjebijdezorgvragernogdejuisteetikettenopdebuizen plakt.Controleerdegegevensookmetdezorgvrager,vraagdezorgvragerzijn naamengeboortedatumtenoemen.

GraagafbeeldingvanenVacuumsysteemmetveiligenaaldenbloedbuis..Bron: https://www.bd.com/assets/images/our-products/blood-and-urine-collection/blood-collection/vacutainer-eclipse-needle_C_PAS_BC_0616-0038.png

Vacuumsysteemmetveiligenaaldenbloedbuis.

Vacuümsysteemennaalden

Eenbloedafnamegebeurtbijvoorkeurviaeenvenapunctiemeteengesloten vacuümsysteem.Zokanhetbloednietgecontamineerdrakenenkandegene diedebloedafnameuitvoertooknietdirectincontactkomenmetbloed.De basisvanditsysteemiseenkunststofhuls.Aandezehulsdraaijeeen dubbelzijdigehollenaald.Eendubbelzijdigehollenaaldbestaataandeene kantuiteenveiligheidsnaaldenaandeanderekantuiteennaalddie beschermdisdooreenrubberenomhulsel.Dezenaaldenzijnerinverschillende diametersenlengten.Metdeveiligheidsnaaldprikjedevenedirectaan.In dehulszitdeanderekantvandedubbelzijdigenaald.Hetrubberenomhulsel opentdoorhetvacuümbijhetaansluitenvaneenbloedbuis.

TAALREDACTIE)

Jekanditvacuümsysteemookgebruikenmeteenadaptorzodatjebloedkan halenuiteeneenintraveneuzekatheter.Ookzijnervleugelnaaldjesdiejeop ditsysteemkandraaienenwaarmeejeeenvenapunctiekanuitvoeren.Indit hoofdstukbeperkenweonstothetafnemenmeteenhollenaald.

Graagwoordenvertalen.Bron: https://image.shutterstock.com/image-vector/vacuum-blood-collection-system-infographic-260nw-1428789248.jpg.

Vacutainersysteem

Stuwband

Eenstuwbandiseenbanddiejestrakkantrekkenbovendepunctieplaats. Dezegebruikjeomervoortezorgendathetbloedindevenenietterugkan vloeiennaarhethart.Zokunnendevenenzichvullenenzijnbeterzichtbaar envoelbaar.

Aanvullendematerialen

• Naaldenbekerofcontainer

• Gaasjesomeventueeltedesinfecteren

• Desinfectans

• Pleister

• Handschoenen,indiengewenst

Materialenvoorvenapunctie.

Veiligwerken

Allepuntenenuitlegdiezijnbeschreveninhethoofdstuk"Injecteren"over veiligwerkenenprikaccidentengeldenookvoorvenapunctieenhetplaatsen vaneenperifeerintraveneuzecanule.Alleendeverschillentenaanzienvan diepuntenwordenhierbeschreven.

Handhygiëne

Dehandelingstartmethettoepassenvandehandhygiënevolgensvoorschrift. Daarnavervolgjedestappeninhetuitvoerenvaneenvenapunctieofplaatsen vaneenperiferecanule.

Desinfecteren

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Netzoalsbijinjecterenisdesinfecterenalleennodigbijzorgvragersmeteen verminderdeweerstand.Echterbijhetafnemenvanbloedkwekenmoetjede huidweldesinfecteren.Ditomtevoorkomendaterbacteriënvandehuidin debloedkweekterechtkomen.

Handschoenen

Omdatjeinaanrakingkankomenmetbloeddraagjehandschoenenalsde punctieplaatsafgedruktmoetworden.Indiendezorgvragerditzelfkan,zijn handschoenennietnodig.

Naaldencontainer

Zoalsbijinjecterengebruikjeeennaaldencontainervoorhetveiligverwijderen vandenaald..Ookbijvenapunctieisrecappenverbodenenzijnerveilige naaldenbeschikbaar.

11.2Techniekvenapunctie

Hetisessentieelomeenstandaardproceduretevolgenbijhetafnemenvan bloedmetbehulpvaneenvenapunctieomnauwkeurige laboratoriumresultatentekrijgen.Elkefoutbijhetafnemenvanhetbloedof hetvullenvandebloedbuizenkanleidentotafwijkende laboratoriumresultaten.

Voorjebegintmetdevenapunctiezorgjeervoordatdezorgvragergemakkelijk zit/ligtendeledemaatwaarjedepunctiegaatverrichtengoedondersteund wordt.

Punctieplaatsbepalen

Omeenvenapunctiemetgoedgevolguittevoerenishetbelangrijkdatjede tijdneemtomdepunctieplaatsgoedtebeoordelenopgeschiktheid.Hetis prettigomdevenetekunnenzien,maarpalpatie(voelen)isnogbelangrijker.

Eengestuwdevenevoeltelastischaanenveerteenbeetjeterugalsjeerop drukt.Zokanjedeveneonderscheidenvananderestructuren.Goede punctieplaatsenzijnplaatsenwaardevenengoedzichtbaarenmakkelijkte bereikenzijn.Zoalsde:

• Elleboogplooi

• Handrug

• Onderarm

• Enkel

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deelleboogplooiishetminstpijnlijkenheeftdevoorkeur.

Erzijnookpunctieplaatsendieongeschiktzijncontroleerdaaromaltijdofer sprakenisvan:

• Oedeemoftromboseterplaatse

• Borstamputatieofokselkliertoiletaandeteprikkenzijde

• Lopendinfuusindezelfdeledemaat

• Verlamdeledematen

• Plaatsendiehardaanvoelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Plaatsendieerroodofblauwuitzien

• Eenarmmeteen arterioveneuzeshunt

• Eenteopererengebied,ofgeopereerdgebied(littekenweefsel)

• Eenontstokengebied

• Eengebiedmetwondjesofeczeem

• Bestraaldgebied

• Ledematenmetdystrofie

Stuwen

Jekunteenstuwbandgebruikenomdeveneoptelatenkomenwaardoor dezebetertezienen/oftevoelenis.Legdestuwbandongeveereen handbreedtebovendeaanteprikkenplaatsaan.Doortestuwenzorgjeer voordaternogwelbloednaardearteriënindearmgepomptwordtmaarhet bloednietmeerterugkanviadevene.Stuwniettehard,zorgdatjedepolsslag nogkanvoelen.Heteffectvandestuwbandwordtnoggroteralsjede zorgvragervraagtomeenvuisttemakendezeevenvasttehoudenendit opnieuwtedoen.Stuwbijvoorkeurnietlangerdan1minuut.Bloeduitslagen kunnenbijlangerstuwenafwijkendzijndoorhemolyseenbijmengingvan weefselvocht.Langerstuwenisookonprettigvoordezorgvrager.Alsjemoeite hebtomeengoedevenetevindenmaakdandestuwbandtussentijdslos, wacht2minutenenprobeerhetopnieuw.

Aanprikkenvandevene

Prikdeveneaanmetjedominantehand.Prikdevenezodirectmogelijkaan, zohebjeminderkansopweefselschadeaandeomringendestructuren.Trek dehuidonderhetaanprikpuntstrakalsjeprikt.Alsdeaderwegrolt,fixeerde aderdandoordeaderstraktetrekkentussenjeduimenwijsvingervanjeniet dominantehand.Fixeervervolgensdenaaldenpakdehulsvanhet vacuumsysteemovermetjeniet-dominantehand.

Aanprikhoek

Jeprikteenveneaanondereenhoekvan15°-30°tenopzichtevandehuid, metdehollekantvandenaaldnaarbovengericht.Afhankelijkvanhoediep deveneligtisdehoekwaarmeejedeveneaanpriktgroterofkleiner.Alsde

veneoppervlakkigligtgebruikjeeenkleineaanprik-hoek.Zodrajebloedziet zitdepuntvandenaaldinhetbloedvat,schuifdaarnadenaaldnogietsdoor zodatookdecanuleinhetbloedvatligt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aanprikkenvandebloedbuis

Prikdebloedbuizenindejuistevolgordeaandenaaldindehulsvanhet vacuümsysteem.Blijfdehoudergoedfixerenterwijljeditdoet.Debuisloopt voltoteenbepaaldehoeveelheid.Alsjedebuisverwijderdvandenaalddan zwenkjedebuisomhetbloedtevermengenmetdevloeistofindebuis.Niet schudden.Zodrajedeeerstebuisaandehouderpriktenjezietbloedinde buis,dankanjedestuwbandmetjenietdominantehandlosmaken.De zorgvragerkandanookzijnvuistontspannen.Alsjeallebuizenhebt afgenomenkanjedenaaldverwijderen.Drukafmeteengaasjeoflaatde zorgvragerditdoen.Alsjebijdeeerstebuisgeenbloedkrijgtindebuis,dan kanjedenaaldietsterugtrekkenomtezienoferalsnogbloedkomt.

Verwerkenvandebloedbuizen

Degevuldebloedbuizenvoorziejevandejuistenaamengegevensvande zorgvrager.Afhankelijkvanwaarjewerkt(ziekenhuis,verpleeghuis,afnamelab enz.)zorgjeervoordatdeafgenomenbuizenvolgensdejuisteprocedure wordenverwerkt.Ziedaarvoorderichtlijnenenproceduresopjewerkplek.

Alternatievemaniervanbloedafnemen

Eenanderemanierombloedaftenemenismeteenspuiteneennaald.Je priktdandirectindeveneenlaathetbloedindespuitlopen.Daarnaspuitje ditineenbloedbuis.Eriseenhogerrisicoopbloedcontactenmeerkansop infectie.

11.3Aandachtspuntenencomplicatiesbijeen venapunctie

Voorjeeenvenapunctiegaatuitvoerendoorloopjeingedachteneenlijstje metaandachtspuntenenbedenkjewelkeproblemenerkunnenontstaanen hoejediekuntoplossen.

Aandachtspunten

Jemoetmetverschillendepuntenrekeninghoudenalsjevenapunctiegaat uitvoeren,namelijk:

• Controleeraltijddeidentiteitvanjezorgvragerenzorgdatjedejuiste etikettenopdebuizenplakt.

• Zorgdatjeallematerialenbinnenhandbereikhebtinclusiefeenextranaald enbuizen.

• Zorgervoordatdezorgvragercomfortabelzitofligt.Eenzorgvragerkan flauwvallenbijhetafnemenvanbloed/injecteren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Indieneranderemogelijkhedenzijnombloedaftenemen,zoalseen PICC lijn,CVCofPACoverweegdandietoegangswegtegebruiken.Mitsbevoegd enbekwaam.

• Eenvenapunctiekanpijndoenbijhetaanprikkenvaneenzenuw,verkeerde priktechniekofeentegrotediametervandenaald.Jekaneventueeleen verdovendezalfgebruikenalsdezorgvragerergangstigisofbijkinderen.

• Houdtbijhetaanbrengeneenvingertussendestuwbandendehuidvan dezorgvrager.Zokandehuidniettussenhetmechanismekomenvande stuwbandeniserminderkansdatdestuwbandtestrakzit.Eenstuwband kanbijmeerderezorgvragersgebruiktworden.Zorgdanweldatdeze gereinigdenontsmetwordt.Hygiënischeriseenwegwerpstuwband.

• Alsdevenenduidelijkzichtbaarenvoelbaarzijnkanjehetstuwen achterwegelaten.

• Desinfecteerdehuidalleenbijbloedafnamevoorkweekenbijzorgvragers meteenverminderdeweerstand.

• Zorgdatdeopeningvandenaaldaandebovenkantzichtbaaris,zoprik jehetvathetbestaanmetdepuntvanjenaald.

• Prikmaximaal2x.Ishetnietgelukt,vraagdaneencollega.

• Depunctieplaatsbijeenzorgvragerdiebloedverdunnersgebruiktof stollingsstoornissenheeftkanlangernabloeden,drukdepunctieplaats langerafoplegzonodigeendrukverbandaan.

• Plakdeetikettenopdebuizenalsjenogbijdezorgvragerbent.

Complicaties

Tijdenshetuitvoerenvaneenvenapunctiekunjetegeneenaantalcomplicaties aanlopen.

Veneisnietzichtbaarofnietvoelbaar

Somsishetmoeilijkomeengeschiktevenetevindendoordatdeveneniet voldoendezichtbaarisofniettevoelenis.Jekaneenbeetjeopdevene kloppen.Zorgweldatjevingertoppengedesinfecteerdzijnalsjeookeen bloedkweekafmoetnemen.Vraagdezorgvagereenaantalmaaleenvuistte sluitenenteopenenterwijldestuwbandomisen/ofvraagdezorgvrager vanuiteenliggendepositiedearmnaarbenedentelatenhangenonderhet niveauvanhethart.Hetopwarmenvandearmdoormiddelvaneenwarm badje,warmevochtigedoekofhotpackkanhelpendzijn.

Bijouderen,zorgvragersdievaakgepriktzijnenbijkinderenishetsoms moeilijkomeenvenetevinden.Insommigeziekenhuizenkanervoordeze groepzorgvragerseenVeinViewergebruiktworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erstroomtgeenbloedindebuis

Hetkangebeurendatergeenbloedindebuisstroomtnahetaanprikken. Hiervoorkunnenverschillendeoorzakenzijn:

• Deopeningvandenaaldligttegendewandvandeaderaan,draaidenaald voorzichtigeenbeetjezodatdenaaldnietmeertegendewandligtoftrek denaaldietsterug.Zorgweldatjedenaaldnietuithetvattrekt.

• Jehebtdenaaldnietvergenoegingebrachtindevene,schuifdenaald voorzichtigietsverderdevenein.

• Jebloedbuisisnietmeervacuüm,gebruikeennieuwebuis.

• Deveneiszokleindathetvaccuumvandebuiservoorzorgtdatdevene collabeert.Kieseenplekuitwaardevenegroterisenprikopnieuw.

• Jenaaldligtnaastdevene,voelgoedmetjevingertopofjekanvoelenhoe denaaldtenopzichtevandeveneligt.Trekjenaaldietsterugenprobeer alsnogdeveneaanteprikken.Treknietteverterugwantdanverwijderje denaalduitdehuidvandezorgvrager.Erkomtdanluchtindebuisenhet vacuümindebuisisverlorengegaan.Debuisisdanooknietmeerte gebruiken.Ganietuitgebreidzoekennaarhetvat.Jeveroorzaakt weefselschadeaandeomliggendestructuren.Dezorgvragerervaartvaak ookpijn.

• Jehebtdevenedoorboort,trekjenaaldietsterug.Somsligtjenaalddan alsnogindeveneenkanjedebloedbuizenvullen.Luktditniet,trekdan denaaldterugenbegindegeheleprocedureopnieuwmetnieuwe materialen.

Overigecomplicaties

• Alsdevenehardaanvoeltdaniswaarschijnlijkdeconditievandevaatwand nietoptimaal.Zoekeenvenedieweleenbeetjeelastischaanonderde huidaanvoelt.

• Hematoom,erontstaateenzwelling.Waarschijnlijkhebjedoordeader heengeprikt.Stopdehandeling.Haaldestuwbandlosendrukde punctieplaatsgoedafenbeginopnieuw.

• Aanprikkenvaneenzenuwdezorgvragervoelteentintelingofelektrische schok.Stopdehandelingenbeginopnieuw.

• Aanprikkenvaneen arterie.Jekanditziendoordaterhelderroodbloed opeenpulserendemanierdebloedbuisinstroomt.Stopdehandeling,druk depunctieplaatsgoedaf,legeendrukverbandaanenoverlegmetdearts.

11.4Perifeerintraveneuzecanule

Bron:https://www.mednl.nl/vasofix-safety-katheter-tegen-prikaccidenten-p-doo.htmlof https://www.henryschein.nl/nl-nl/medisch/p/injectie-infusie/infusie-transfusie/vasofix-safety-infuusnaald-blauw-22g-0-9-x-25-mm-per-50-stuks/252266

Opensysteemperiferecanulemetveiligenaald

Een periferecanule wordtookweleeninfuusnaaldofvenflongenoemd.Het iseenkunststofcanuledieineenvenewordtingebrachtomdemogelijkheid tehebbenvloeistoffen,medicatieofbloedtoetedienen.Eeninfuusishet geheelvandecanulesamenmetdevloeistofdiegegevenwordt.Eenvenflon isdemerknaamvaneenbepaaldeperiferecanule.Indithoofdstukwordtde term"periferecanule"gebruiktenwordtalleendehandelinginbrengenperifere canulebehandeld.Ineenziekenhuiszaljedezehandelingveelvuldig tegenkomen,dehandelingwordtoookwelinbrengenperifeerinfuusgenoemd. Ineenverpleeghuisofindethuiszorgkomtdezehandelingmindervoor. Daaromwordterinhetverpleeghuisendethuiszorgvaakgewerktmeteen speciaalteamdieverantwoordelijkisvoorhetuitvoerenvanmindervaak voorkomendeverpleegtechnischehandelingen,zoalshetplaatsenvaneen periferecanule.Tenallertijdenisereenopdracht/uitvoeringsverzoekvaneen artsnodig.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indicatiesvoorhetinbrengenvaneenperiferecanule Erzijnverschillenderedenenwaaromeenzorgvragereenperiferecanulekrijgt. Somswordteencanulealleenmaaringebrachtomdatdezorgvragereen onderzoekmoetondergaanwaarbijbijvoorbeeldcontrastvloeistofwordt gegeven.Indemeestegevallenheeftdezorgvragerlangereeninfuusnodig. Ditkangaanomtoedieningvanmedicatie,vocht,enbloedproducten.Deze vloeistoffenmogengeenprikkelendewerkinghebbenopdevaten,alsditwel hetgevalisdanwordtervooreenandereintraveneuzetoegangsweggekozen worden(bijvoorbeeldPICCofCVC).Eenperiferecanulebrengjeinvoor toedieningvanmaximaal1weekofwanneerinspectievandeinsteekplaats eerderaanleidingtotvervanginggeeft.

Deindicatiesvoorhetgevenvaneenperiferecanule

• Vochtofbloedtoedieningvooreenkortereperiode

• Intraveneuzemedicatietoediening

Contraindicaties:geen

Materiaal

Omeenperiferecanuleintebrengenhebjespecifiekematerialennodig.Deze materialenzijnervanverschillendefabrikanten.

Periferecanule

Erzijnverschillendesoortencanules.Allecanuleshebbeneenveiligenaald. Omdatermeerderefabrikantenzijnvanperiferecanuleszijnerverschillende manierenomdenaaldveiligtemaken.

Aandeperiferecanuleziteenluerlockaansluiting,ditiseenstandaardlekvrije aansluitingtussentweedelen.Hetenedeelis'male',hetandere'female'en dezetweedelenkunjeinelkaardraaien.Jekanaandecanuleeeninfuusslang koppelenofverschillendesoortendopjes/kraantjesenslangetjes.Probeerzo minmogelijkoverbodigekraantjes,slangetjesaantesluiten.Ditkaneenbron vaninfectiezijn.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.klinimed.nl/vasofix-veilige-infuusnaalden-roze-1-1x33mm-per-50st/ Veiligenaald

Matenperiferecanules

Deperiferecanuleszijnerinverschillendematen.Demaatwordtaangegeven inGauge.Hoekleinerhetgetal,hoegroterdediametervandecanule.Jekiest demaatvandecanuleaandehandvandeindicatieofzorgvrager.Jekiest altijdeenvoordeindicatiezokleinmogelijklumen.Demeestgebruiktezijn degroen,rozeenblauwecanule.Opdeverpakkingstaataangegevenwatde maximaleinfusiesnelheidvandecanuleis.Hoegroterdediameterhoemeer vloeistoferperminuutdoorheenkan.Alsjezorgvragerdussnelveelvloeistof nodigheeftdangeefjedezorgvragereencanulemeteengrotediameter.Een kleindiameterkanookineenkleinervatwaardoorjemeermogelijkheden hebtomeenpriklocatietevinden.

pasgeborenenen ouderen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:MijnVilansProtocollen.(z.d.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/naalden-voor-perifeer-veneuze-infusie

Opensysteem

Eenopensysteemisalleendecanule.Ophetmomentdatjedeveiligenaald verwijderdisereenopenverbinding.Alsjedevenenietgoedafdruktzaler bloeduitdecanulestromen.Bijhetinbrengenvaneeninfuuscanulemetopen systeemdraagjehandschoenenomdatjemogelijkincontactkankomenmet bloed.

Bron:https://www.klinimed.nl/venflon-intraveneuze-catheters/ Veiligeperiferecanule,opensysteem

Thema11Venapunctieeninbrengenperifeerintraveneuzecanule

Geslotensysteem

Devoorkeurgaatuitnaareengeslotensysteem.Hierbijisdekansdatjein aanrakingkomtmethetbloedvandezorgvragerminimaal.Aanditsysteem zitaleenverlenglijnmetdriewegkraangekoppeld.

Geslotenenopensysteem.

Bron:https://medbis.nl/html/catalog/home/product/117/BD-Nexiva-gesloten-IV-catheter-systeem.html

Geslotensysteem,periferecanule

Vlindernaald

Eenvlindernaaldwordtookwelvleugelnaaldgenoemd.Eenvlindernaald wordtmeestalbijsubcutaneinfusiegebruiktmaarkanookintraveneus gebruiktworden.Jekanmetdezenaaldookeenvenapunctieuitvoeren.Een vlindernaaldbestaannietuiteennaaldeneenkunststoflumenmaarenkel uiteenroestvrijstalennaald.Jekandepriknaalddusnietverwijderenendeze blijftachterinhetlichaam.Dezenaaldkanbijmanipulatiedanookschade aanbrengenaanomliggendeweefsels.Gebruikdezenaaldendanookalleen kortdurendvoorbijvoorbeeldeenenkelegiftvaneenmedicijn.Ditgeldtook alsjedevlindernaaldvoorsubcutaneinfusiegebruikt.

Bron:https://www.klinimed.nl/surflo-vleugelnaald-voor-subcutane-infusie-per-50st/ Vlindernaaldeninverschillendematen.

Fixatiepleister

Omdecanuletefixerengebruikjeeendoorzichtigeinfuuspleister.Belangrijk isdatdezepleistereenvensterheeftwaardoorjedeinsteekopeningkan observeren.Dezepleisterzorgtvooreenwaterafstotendeenhuidvriendelijke beschermingvandeinsteekopening.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.nationalebeeldbank.nl/gezondheidszorg/150318682/intraveneuze-chemotherapieDezeafbeelding graagmeerinzoomenopdearmmetaangebrachtinfuus.Dusbehoorlijkbijsnijdenvanbovenaf. Perifeerinfuusmetfixatiepleister

Verlenglijnendriewegkraan

Hetgeslotensysteemisalvoorzienvaneenlijnmetdaaraaneen3wegkraan. Bijeenopencanulekanjedezeaansluiten.Zorgervoordatjeeenverlenglijn ontluchtvoorjedezegebruikt.Meteenverlenglijnmet3wegkraankanje verschillendelijnenop1canuleaansluiten.Eriseenextraverlengingendat zorgterdirectvoordaterminderdirectaandecanulegemanipuleerdhoeft teworden.Ditgeeftminderkansopcomplicaties.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.mediqtefa.nl/product/bd-connecta-plus-3-wegkraan-50cm-394951/3001478?sqr=driewegkraanof https://www.huisartswinkel.nl/bd-connecta-3-weg-kraan-wit-met-verlengs-126382379.html

Verlenglijnmetdriewegkraan.

Graagillustratie/afbeeldingvandewerkingvaneen3-wegkraantje.Bron: https://deforcemedical.be/nl/webshop/medisch-materiaal/1-spuiten-naalden-perfusie-infuusbeleid/3-weg-kraantjes/ of https://deforcemedical.be/nl/webshop/medisch-materiaal/1-spuiten-naalden-perfusie-infuusbeleid/3-weg-kraantjes/ Werking3wegkraantje

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

FlushNaCl0,9%

Hiermeewordteenspuitjevan10mlbedoeld,gevuldmet10mlNaCl0,9%. Dezespuitjeszijnerkantenklaar,perstukverpaktofjemaaktdezedoorhet optrekkenuiteenflaconmetspuitenoptrek-naald.

Alsjedecanulegeplaatsthebtwiljecontrolerenofdecanulegoedinhetvat ligt.Jecontroleertditdoordecanulete flushen. Jekoppeltbijhetflushende 10mlspuitNaCl0,9%aandecanuleenspuitdevloeistoflangzaamin.

Echoapparaat

Ineenziekenhuisisermogelijknogeenhulpmiddelaanwezigomeenvene onderdehuidgoedzichtbaartemaken.Eenechoapparaatkangebruiktworden ombijzorgvragersdiemoeilijkteprikkenzijndevenebeterzichtbaartemaken. Dezemethodeisookideaalvoorgebruikbijkinderen.Hetprikkenvaninfusen bijzorgvragersdiemoeilijkteprikkenzijnofbijkinderengebeurddoorgaans doorspeciaalopgeleideverpleegkundigen,ofeenarts.

Graageenafbeeldingvanhetinbrengenvaneencanuleonderechogeleidingzoalsvoorbeeld.Bron: https://www.ntvg.nl/system/files/publications/b156.pdf

Inbrengenvaneencanuleonderechogeleiding.

Aanvullendematerialen

Omeencanuleteprikkenhebjeeenaantalaanvullendematerialennodig.

• Naaldenbekerofcontainer

• Stuwband

• Onderlegger

• Handschoenen

• Handalcohol

• Desinfectans,chloorhexidine0.5%inalcohol70%

• Gaasjes

• Zonodigschoneschaaroftondeuse

Veiligwerken

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Allepuntenenuitlegdiezijnbeschreveninhethoofdstuk"Injecteren"over veiligwerkenenprikaccidentengeldenookvoorvenapunctieenhetplaatsen vaneenperifeerintraveneuzecanule.Alleendeverschillentenaanzienvan diepuntenwordenhierbeschreven.

Desinfecteren

Bijhetinbrengenvaneenperiferecanulepasjehandhygienetoeen desinfecteerjedehuidmetdesinfectans.Jelaatnamelijkeenvreemdvoorwerp achterinhetlichaam.Jewerktaseptischenmetdeno-touchmethode

Handschoenen

Omdatjeinaanrakingkankomenmetbloedbeschermjejezelfdooronsteriele handschoenentedragen.Hetkanwatoefeningvragenomdevenemet handschoenenaangoedtekunnenvoelen.

11.5Techniekplaatsenperifeerintraveneuze canule

Hetinbrengenvaneenperiferecanulevereistvoorbereiding,ervaringenrust.

Zorgdatdezorgvragergemakkelijkzit/ligtendeledemaatwaarjedecanule wilplaatsengoedondersteundwordt.Zorgdatjezelfookeenontspannen positieaankannemen.Neemdetijdvoordezehandeling.Legaljematerialen klaarenzorgvoorextramaterialen.Mochthetdeeerstepogingnietgelijk lukkendankanjeeentweedepogingdoen.Maakalleverpakkingenopen. Sprenkeldesinfectansopeenonsterielgaasomtedesinfecteren.Laatde canuleindeopenverpakkingliggen.OntluchtdeverlenglijnmetNaCl0,9%. Plakdekleinepleistersvandefixatiepleisteropeenplekwaarjeermakkelijk bijkanalsdecanulegepriktis.

BEROEPSONDERWIJS

Materialenvoorinbrengenperifere canule.

Punctieplaatsbepalen

Eenperiferecanulewordtpervoorkeurindeonderarmofopdenietdominante handgeplaatst.Hetisbelangrijkdatdezorgvragerzominmogelijk vrijheidsbeperkingdoordeperiferecanuleervaart.Denietdominantehand heeftdevoorkeurbovendedominantehandomdatdekansdaterflebitis (aderontsteking)ontstaatgroterisbijeenperiferecanuleindedominantie hand.Flebitisontstaatdoordatdevaatwandgeïrriteerdraakt,doorbeweging vandehand.Indiendevenavandeonderarmofhandnietgeschiktzijndan kanuitgewekenwordennaardeelleboog,bovenarmofvoet.

Eenperiferecanulekannietgeplaatstwordenbij:

• Zwellingoftromboseterplaatse

• Borstamputatieofokselkliertoiletaandeteprikkenzijde

• Verlamdeledematen

• Bestraaldgebied

• Eenarmmeteenarterioveneuzeshunt

• Eenteopererengebied,ofgeopereerdgebied(littekenweefsel)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Eenontstokengebied

• Ledematenmetdystrofie

Graagafbeeldingregelenofnamaken.Bron:Bron:Perifeerinfuus.Dungen,Dr.J.J.A.M.vanden.Uitgeverij:Bohn StafleuvanLoghum.

Locatiesomeenperiferecanuleteplaatsen.

Venavinden

Omdevenegoedoptelatenkomenwordtbijhetinbrengenvaneencanule eenstuwbandgebruikt.Doortestuwenkanjeeengoedeplekbepalenvoor hetplaatsenvandecanule.Zoeknaareenvenemeteengrootlumenenzonder kronkels.Kronkelszorgenervoordatjedecanulemoeilijkverderindevene kanschuivennadatjedevenehebtaangeprikt.Allepuntenbenoemdover hetstuwenbij'venapuntie'zijnookbijhetinbrengenvaneenperiferecanule vantoepassing.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdezorgvragerkoudeledematenheeftofeenlagebloeddrukishetmoeilijker omdevenetevindenenaanteprikken.Voegwarmtetoeenmaakgebruik vandezwaartekrachtdoordehandgoednaarbenedentelatenhangen.Dat wilzeggen,lagerdanharthoogte.Alsdebloeddrukomwelkeredenlaagis,is hetbelangrijkomeencanulemeteengrotediameterteprikkenzodathet mogelijkisomgroterehoeveelhedenvochtofbloedtoetedienen.

Aanprikkenvandevene

Dehoekwaaronderjedeveneaanpriktisafhankelijkvanhoediepdevene ligt.Ditzalongeveereenhoekzijntussende15-30graden.Kijkenvoelgoed. Voelookhoedeveneverderverloopt.Hoedieperdeveneligthoegroterde aanprik-hoekis.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Desinfecteerhetgebiedwaarjewiltprikken.Raakdepunctieplaatsdaarna nietmeeraanmetjevingers.Neemdecanuleinjedominantehandenhaal debeschermhulseraf.Fixeerdecanuletussenjeduim,wijsvingeren middelvinger.Jekanhierdevleugelsvandecanulevoorgebruiken.Prikde venezodirectmogelijkaan,terwijljemetdeduimvanjeanderehanddehuid straktrektonderdeaanprikplaats.Jezitindevenealsjebloedzietinhet reservoir.Klikdestuwbandlos.Schuifdenaaldnogietsverderopzodatniet alleendepuntvandenaaldindeveneligtmaarookeengedeeltevande canule.Pakdecanuleovermetjeanderehandentrekdenaaldeenklein stukjeterug.Schuifdecanulevervolgensverderdevenein.Plakdecanule zonderdezelostelatenafmetdekleinepleistersdiebijdefixatiepleister zitten.

Naaldverwijderen,afplakkenencontroleligging

Metdekleinepleisterskanjedevleugelsvandecanulevastplakkenopde huid.Verwijderdenaaldterwijljedevenevlakbovendecanuledichtdrukt. Mochtjebangzijndatertochbloeduitdecanulekomt,legdanter beschermingeveneenopgevouwengaasjeonderdeopeningvandecanule. Draaideverlenglijnaandecanule.ControleervervolgensmeteenflushNaCl 0,9%ofjegoedindevenezit.Kijkoferzwellingontstaatenvoeltegelijkertijd metjevingersofjezwellingvoeltontstaan.Jevoeltdandeflushonderje vingersindevene.Fixeerdecanuleverdermetdedoorzichtigepleister.De pleisterheefteeninsnede.Schuifdezeinsnedezovermogelijktegenhet gekleurdedopjeaan.Zorgdatdeinsteekopeningbedektisenzichtbaardoor hetvenster.

fotovanhetvullenvanhetreservoirbijhetinbrengenvandecanule

Bron:https://www.nursing.nl/content/uploads/2020/03/AM_20191012_850-1068x711.jpg Afdrukkenvandevenebijhetverwijderenvandenaald.

11.6Aandachtspuntenencomplicatiesbijplaatsen periferecanule

Voorjeeenperiferecanulegaatinbrengendoorloopjeingedachteneenlijstje metaandachtspuntenenbedenkjewelkeproblemenerkunnenontstaanen hoejediekuntoplossen.

Aandachtspunten

• Controleeraltijdgoeddeidentiteitvandezorgvrager,deopdrachtvande artsendeindicatievoordeperiferecanule.

• Zorgdatjeallematerialenbinnenhandbereikhebtinclusiefextraperifere canule.

• Zorgdatdezorgvragercomfortabelzitofligt.

• Hetinbrengenvaneenperiferecanulekanpijnlijkzijn,gebruikeen verdovendezelfalsdezorgvragerangstigisofbijkinderen.

• WerkaspetischenviadeNo-touchmethode.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Houdteenvingertussendestuwbandendehuidvandezorgvragerzodat dehuidniettussenhetmechanismevandestuwbandkankomen.Stuw nietlangerdantweeminuten.

• Laatdezorgvragertijdenshetstuweneventueeleenvuistmakenenweer loslaten.Laatdearmvervolgensontspannen.Zokanjijdearmineenpositie neerleggen/vasthoudenwaarbijjijhetmakkelijkstdeveneaankanprikken.

• Bijrollendevatenfixeerjehetvattussenjeduimenjewijsvinger.Jeduim plaatsjeonderdeaanprikplaats,dewijsvingererboven.Rollendevaten zijnbloedvatendiewegrollenwanneerjezeonderhuidswilaanprikken.

• Prikmaximaal2x.Vraagdaarnaeencollega.

• Maakdestuwbandloszodrajebloedinhetreservoirziet.

• Laatdecanulenietlosvoorjehemtijdelijkgefixeerdhebt.

• Legbijhetfixerenvandecanulegeengaasjeonderdevleugels.De materialenvandevleugelszijnhuidvriendelijk.Eengaasjeonderdevleugels zorgtermogelijkvoordatdecanuleietshogerkomtteliggenendaarmee ineenverkeerdehoekkomtteliggen.Hetinfuuskanhierdoormindergoed lopenofzelfsafgekneldworden.

• Plaatszominmogelijkverbindingsmaterialen.Maarplaatsweleennaadloze connector.Zovoorkomjedatereenopenverbindingtotstandmoetkomen bijhetuitvoerenvanhandelingenaandecanule.Denkaanbijvoorbeeld eengiftmedicatie.

Bron:https://www.lumc.nl/org/medische-oncologie/behandeling-medische-oncologie/chemotherapie/ Fixerenvaneenvat.

Complicaties

Tijdenshetplaatsenvaneenperiferecanulekunnendevolgendecomplicaties optreden:

• Jekrijgtgeenbloedinhetreservoir.Jenaaldligtnaastdevene,voelgoed metjevingertopofjekanvoelenhoedenaaldtenopzichtevandevene ligt.Trekjenaaldietsterugenprobeeralsnogdeveneaanteprikken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Hetluktnietomdecanuleopteschuiven,decanuleligttegeneenklepje oferziteenonzichtbarekronkelinhetvat.Somslukthetomtijdenshet flushendecanuleopteschuiven.Alsditnietluktverwijderdecanuleen begindeprocedurevanafhetbegin.

• Jekandecanulenietflushen.Forceerniet.Trekdecanuleeenkleinbeetje terug.Mogelijkzitdecanuletegendevaatwandofeenklepje.Probeerhet nogmaals.Alsditzondersuccesis,verwijderdecanuleenbeginde procedurevanafhetbegin.

• Erontstaateenzwellingen/ofeenhematoom.Waarschijnlijkhebjedoor deaderheengeprikt.Stopdehandeling.Drukdepunctieplaatsgoedafen beginopnieuw.

• Pijn:eencanuleprikkenisgevoelig.Gebruikeventueeleenverdovende zalf/pleister.Alserpijnisbijhet flushen danzitdecanulemogelijkniet goed.

• Zwellingbijhetflushen,decanuleligtsubcutaan.Verwijderdecanuleen begindeprocedurevanafhetbegin.

• Wanneerjeeeninfuuspriktopeenplekvanhetlichaamwatveelbeweegt, bijvoorbeeldeenelleboog,danzaldeinfuuspompveelvuldigpiepen.Dit isomdatdecanulebijbewegingwordtafgeklemd.Jekandanbijvoorbeeld ervoorkiezenomtijdenshetinlopenvanvloeistoffenervoortekiezenom eenspalkaantebrengenomhetledemaattefixeren.

11.7Verzorgenvaneenperiferecanule

Alsjeeenperiferecanulehebtingebrachtbijeenzorgvragermoetjedeze dagelijksblijvencontrolerenenmoetdezorgvragerzichhoudenaanbepaalde leefregels.Deinsteekopeningdientdagelijksgecontroleerdtewordenop warmte,roodheid,zwelling,functieverliesenpijn.(calor,rubor,tumor,functio laesa,dolor)

Controlerenenobserverenvanperiferecanule

Deinsteekopeningwordtdagelijksgecontroleerdoptekenenvaninfectie (warmte,roodheid,zwelling,pijn,functieverlies)encomplicaties.De fixatiepleisterwordtvervangenna7dagenofindiendepleisterzichtbaar

vervuildisofloslaat.Alsdepleisterwordtvervangenwordtdeinsteekopening ookgedesinfecteerdmetchloorhexidineinalcohol.Decanulehoeftniet routinematigvervangenteworden.Vervangofverwijderdecanulebij complicatiesofklachten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Controleerookdealgemenegezondheidstoestandvandezorgvrager.Koorts, vermoeidheidkunnenwijzenopeeninfectie.Omdekansopinfectiete verkleinenmaakjegebruikvaneennaadlozeconnector.

Controleerdagelijksofdeindicatievoordecanulenogactueelis.Zoniet overlegdanmetdeartsofdenaaldverwijderdkanworden.

Mogelijkecomplicatiesbijeenperiferecanule

Alseenzorgvragereenperiferecanuleheeftmoetjetenalletijdenerop bedachtzijndatdevolgendecomplicatieskunnenoptreden.

• Flebitis,aderonstekening.Alsnaastdeontstekingvandevaatwandzich ookeenstolselvormtwordtheteenthromboflebitisgenoemd.Ditkomt doorirritatiedoordecanuleofdeinfusievloeistof.Legdearmhoogenvoeg warmtetoe.Bijeenthromboflebitiskaneen sepsis optreden.

• Infectie,letopkoortsenvermoeidheid.

• Verstoppingvandecanule,hetinfuuslooptnietmeerofhetluktnietom decanuledoortespuitenmetNaCl0,9%.Verwijdernaoverlegmetdearts decanule.

• Verplaatsingvandecanule.Decanuleligtnietmeerindevene.Zwelling ontstaatbijhetdoorspuitenvandecanuleofbijinfusie.

• Doorhetonbedoeldverwijderenvandecanulekaneenveneuzebloeding optreden.

Verrichtingenaandeperiferecanule

Indienjeverrichtingenuitvoertaandecanule,desinfecteerjealtijdde connectorvoordatjedeconnectorgebruikt.Alsdecanulegebruiktwordtvoor intermitterendemedicatietoediening,controleerjealtijdvoorelkegiftmet 10mlNaCl0,9%ofdecanulenoggoedindeveneligt.Nadegiftspuitjede canuleookweerdoormet10mlNaCl0,9%omdecanuleschoontespuiten vanmedicatieofbloed.Volgverderderichtlijnenindeinstellingwatbetreft defrequentieomdecanuledoortespuiten.

Leefregelsbijeenperiferecanule

Alsdecanuleeenmaalgeplaatstisgeldenerleefregelsvoordezorgvrager.De fixatiepleistermagkortdurendnatworden.Dezorgvragerkandouchenofzich wassen.Inbadofzwemmenisgeenoptie.Eencanulekanextrabeschermd wordendoorbijvoorbeeldhuishoudfolieomdecanuleheentewikkelentijdens hetdouchen.Dezorgvragerdientrekeningtehoudenmetdecanuleen voorzichtigtezijnmetdeledemaatwaardecanulegeplaatstis.

11.8Begrippen

Venapunctie

hetaanprikkenvaneenvene(ader)meteenhollenaaldombloedaftekunnen nemenvoorlaboratoriumonderzoek.

Arterioveneuzeshunt

verbindingtusseneenadereneenslagader.Aangelegddooreenchirurgten behoevevannierdialyse.

PICClijn

peripherallyinsertedcentralcatheter,ditiseenperifeeringebrachte toegangswegwaarvandeuitgangcentraalgelegenis.

CVC

Centraalveneuzecatheter,ditiseencentraalveneuzetoegangsweg

PAC

Porth-a-Cath,metaalreservoironderdehuidgeplaats.Ditiseencentaal veneuzetoegangsweg.

Collabeert

Ditiseenanderwoordvoor'dichtklapt'.

Periferecanule

eenkunststofcanuledieineenvenewordtingebrachtomdemogelijkheidte hebbenvloeistoffen,medicatieofbloedtoetedienen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Luerlockaansluiting

eenstandaardlekvrijeaansluitingtussen2delen.Hetenedeelis'male',het andere'female'endeze2delenkunjeinelkaardraaien.

No-touchmethode

Deno-touchmethodehoudtindatjetijdenshetuitvoerenvaneenhandeling materialenendezorgvragerzominmogelijkaanraakt.Bijhetinbrengenvan eenperiferecanulebetekenthetdatjedeinsteekplaatsenhetdeelvande periferecanuledatingebrachtwordtnietaanraakt.

Flebitis

Aderontsteking

Flushen

DoorspuitenmetNaCl0,9%

Sepsis

Bloedvergiftiging.Dezorgvragerheefthogekoorts,lagebloeddruk,snelle polsenademhaling.Zorgvragerkaneenverlaagdbewustzijnhebben.Shock kanoptreden.

11.9Bronnen

Perifeerinfuus.Dungen,Dr.J.J.A.M.vanden.BohnStafleuvanLoghum.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA12 SPECIALEINFUSIE

Inhoudthema

• PICC-lijn,CVK,midline,poortkatheterenspinaal/epiduraalkatheter

• Werkwijzeplaatsenkatheters

• Materialenenveiligwerken

• Zorgencomplicatiesobservaties

• Leefregelsbijdeverschillendekatheters

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

12.1Inleiding

Naasteenperiferecanulezijnernoganderemogelijkhedenominfusiete geven.Deverschillen,deindicatiesendezorgrondomdetoegangswegen wordeninditthemauitgelegd.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

InditthemawordtdePICC-lijn,demidline,CVKendepoortkatheterbehandeld. Alslaatstevolgtdeepiduralekatheter.

Voordezehandelingmoetjebevoegdenbekwaamzijn.Hetverzorgenvan dezespecialeinfusieisvoornamelijkrisicovollehandeling.Indethuiszorgen verpleegtehuizenwordtdezorgvoordezespecialetoegangswegenvaak verzorgddooreenspeciaalteamdieveelervaringhebbenmetdeze handelingen.

12.2PICC-lijn,CVK,midline,poortkatheteren spinaal/epiduraalkatheter

Alseenzorgvragerlangduriginfusienodigheeftofprikkelendevloeistoffen toegediendmoetkrijgen,iseenperiferecanulevaaknietgeschikt.Eenperifere canulekancomplicatiesveroorzakenengaatregelmatigverloren,waardoor herhaaldelijkprikkennodigis.Ditbrengtongemakeneenhogerrisicoop infectiesmetzichmee.Indergelijkesituatieskanergekozenwordenvooreen meerduurzameenminderkwetsbaretoegangsweg,zoalseenPICC-lijn,CVK ofmidline-katheter.

Prikkelendevloeistoffen,zoalsantibiotica,chemotherapieen totaal parenteralevoeding(TPV),kunnendevaatwandirriteren.Ditkan,bij toedieningviaeenperiferecanule,leidentotcomplicatieszoals flebitis. Wanneerdezemiddelenechterviaeenspecialeintraveneuze(IV)toegang wordengegeven,wordtdekansopcomplicatiesaanzienlijkverminderd.De puntvandezeIVtoegangswegenligtineengroteadermeteenhogebloedflow, waardoordevloeistoffensnelwordenverdundenindebloedstroomworden opgenomen.Ditvoorkomtirritatievandevaatwandenzorgtvooreenveiligere toediening.

Naasthetverminderenvanirritatieaandevaatwand,wordtvooreenspeciale IVtoegangsweggekozenwanneereenzorgvragerregelmatigofvoorlangere tijdinfusietherapiemoetontvangen.HetplaatsenvaneenPICC-lijn,CVKof midlinekatheterzorgtervoordatdezorgvragernietherhaaldelijkgeprikthoeft teworden.Hierdoorwordtdebelastingvoordezorgvrageraanzienlijkverlicht.

ZorgvragerskunnenmetdezespecialeIVtoegangswegenvaaknaarhuis,waar demedicatiedoordethuiszorgkanwordentoegediend.Ditsteltdezorgvrager instaatomeerdernaarhuistegaanendebehandelingineenvertrouwde omgevingvoorttezetten,wathetherstelprocesbevordert,terwijlhet ziekenhuisverantwoordelijkblijftvoordealgehelebehandeling.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DezorgrondomdePICC-lijn,CVKenmidlineisingrotelijnenhetzelfde,hoewel demogelijkecomplicatieszoalstrombose,infectiesofverstoppingenkunnen variëren.Hetisvangrootbelangdatverpleegkundigengoedgeïnformeerd zijnoverhetbeheerendemonitoringvandezelijnenomcomplicatieste voorkomen.

Erwordteenonderscheidgemaakttusseneengetunneldeeneenongetunnelde CVK.Eenongetunneldekatheterwordtgebruiktwanneereenzorgvrageracuut ofvooreenkorteperiodeeenCVKnodigheeft.Dekatheterwordtmeestal ingebrachtineenbloedvatindehalsofliesenwordtopzijnplekgehouden mettweehechtingen.Ongeveer10cmvandekatheteriszichtbaarbuitenhet lichaam.Dezekatheterisgeschiktvoorgebruikgedurendeenkeleweken.Een getunneldekatheterisbedoeldvoorzorgvragersdielangdurigeenbehandeling nodighebben.Dezekatheterlooptdeelsonderdehuid,wathetrisicoop infectiesvermindertinvergelijkingmeteenongetunneldekatheter.Dekatheter wordtingebrachtineenbloedvatenvanafdehalsonderdehuidgeleid. Ongeveer5cmvandekatheterblijftzichtbaarbuitenhetlichaam.

https://www.bernhoven.nl/folders/richtlijnen-voor-patienten-met-een-getunnelde-centraal-veneuze-lijn/

GetunneldeCVK

BelangrijksteindicatiesvoorgebruikvanspecialeIVtoegang Tegebruiken voor Geplaatstin

Soort toegangsweg

Periferecanule

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Duur

Perifereader Meestalvoor1 week,maglanger alsergeen problemen voordoen

Vloeistoffen, bloed,kortdurend antibioticaof andere medicijnen

Soort toegangsweg

PICClijn

Midlinekatheter

Duur

Aantaldagentot 12maanden

CVK

PortàCath/ poortsysteem

1tot4weken

Geplaatstin

Perifeer,grote aderinbovenarm. Puntvande katheterligt vlakbijhethart

Tegebruiken voor

Vloeistoffen, Langdurige antibiotica,TPV, prikkelende vloeistoffenzoals chemokuren

BEROEPSONDERWIJS

Afhankelijkvan hettypekanhet onbeperktblijven zitten. Ongetunneldvoor enkeleweken, getunneldvoor wekenen maanden

Langdurig,enkele jaren

Perifeer,grote aderinbovenarm. Punteindigtin aderindeoksel

Directineen centraleader ingebracht.Punt vandekatheter ligtvlakbijhet hart

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Spinaalkatheter

Enkeledagentot maanden

Moetaangeprikt worden.Puntvan dekatheterligt vlakbijhethart

Epiduraleof intrathecale ruimte

PICC(PeripherallyInsertedCentralCatheter)

Vloeistoffen, bloeden medicatie

Vloeistoffen, bloed,langdurige antibiotica,TPV, prikkelende vloeistoffenzoals chemokuren, centraalveneuze drukmeting

Wordtvaak gebruiktbij chemokuren

Pijnbestrijding

Een PICC-lijn iseenperifeeringebrachtetoegangswegwaarvandeuitgang vandekatheterIneencentraalbloedvatgelegenis.DePICC-lijnwordt ingebrachtineenaderindebovenarm,hetliefstbovendeelleboogsplooi.Zo kandekatheternietafgekneldwordenbijbewegingenvandezorgvrager.Een PICC-lijnwordtinhetziekenhuisonderechogeleidingingebrachtdooreen arts.Ditgebeurtineensterielesetting.Dekatheterwordtopgeschovennaar

debovensteholleader,netbovenhetrechteratrium.Hoeverdekatheter ingebrachtwordt,wordtgenoteerdinhetdossierenwordtbijdeverzorging vandeinsteekopeninggecontroleerd.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EenPICC-lijnwordtvaakgeplaatstbijzorgvragersdielangdurigeintraveneuze therapienodighebben.Erzijnverschillendeindicatiesvoorhetplaatsenvan eenPICC-lijn.

Indicatieskunnenzijn:

• Intensievechemotherapie

• Totaalparenteralevoeding

• Langdurigeantibiotica

• Slechteperiferetoegangofbeschadigdeaderen

Eenbelangrijkeindicatieishetondergaanvanintensievechemotherapie, omdatdezetherapievaaklangdurigisenagressievemiddelenomvatdiede vaatwandenkunnenirriterenalszeviaeenperifeerinfuuswordentoegediend. OokbijzorgvragersdieTPVnodighebben,waarbijvoedingviadebloedbaan wordttoegediend,kaneenPICC-lijnnoodzakelijkzijn.TPVbevat geconcentreerdevoedingsstoffendienietgeschiktzijnvoorperiferetoediening. Zorgvragersdielangdurigantibioticaintraveneusmoetenontvangen,zoals bijernstigeinfectiesdiewekentotmaandenbehandelingvergen,zijnook geschiktekandidatenvooreenPICC-lijn.DaarnaastisdePICC-lijneenoplossing voorzorgvragersbijwiehetprikkenvaneenperifeerinfuusmoeilijkofniet mogelijkis,bijvoorbeelddoorslechteperiferetoegangofbeschadigdeaderen dooreerderebehandelingen.

Midline-katheter

Eenmidline-katheteriseenperifeerinfuusdiewordtingebrachtineendiepere ader.Vervolgenswordtdekatheteropgeschoventotdetopongeveerinde okselligt.Demidlineisnietgeschiktvoor cytostatica toedieningofTPV.Deze vloeistoffenzijnteprikkelendvoordevaatwand.Eenmidlinewordtinhet ziekenhuisonderechogeleidingingebrachtdooreenartsofeengespecialiseerd verpleegkundige.Ditgebeurtineensterielesetting.Dekathetermagniet verschuiven.Hoeverdekatheteringebrachtwordt,wordtgenoteerdinhet dossierenwordtbijdeverzorgingvandeinsteekopeninggecontroleerd.

Dezeafbeeldinggraagnamakenindestijlvandenieuwevormgevingvanverpleegkunde.Bron: https://www.geldersevallei.nl/wcm/connect/www/Folder+content/Patientenfolders/VIP+15.39+Chirurgie?presentationtemplate=Folder+design%2FZGV%2Ffolder-pdf-body HetverschiltusseneenPICCeneenmidline,waarhetuiteindevandelijnligt.

CVK(CentraalVeneuzeKatheter)

Een CVK (centraalveneuzekatheter)iseenkatheterdieopverschillende locatiesingebrachtkanworden.

• Indehals

Venajugularis,wordtopgeschovenindebovensteholleader

• Onderhetsleutelbeen

Venasubclavia ,wordtopgeschovenindebovensteholleader

• Indelies

Venafemoralis,wordtopgeschovenindeondersteholleader.

AnderebenamingenvoorCVKzijn CVL (centraalveneuzelijn)en CVC (centraal veneuzecatheter)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Plaatsingindeliesheeftuithygiënischoogpuntnietdevoorkeur. EenCVKwordtondersterieleomstandighedenonderechogeleidingingebracht dooreenarts.VaakgebeurtditopdeIntensiveCare.Inacutesituatiesgebeurt ditopdeSpoedEisendeHulp.Nadeplaatsingwordtereenröntgenfoto gemaaktomtecontrolerenofdelijngoedligt.MetbehulpvaneenCVKkunnen bepaaldemetingen(centraalveneuzedruk)gedaanwordendieessentieelzijn

opdeICofCCU.Dezemetingenkunjedanaflezenopeenmonitor.DeCVKis geschiktvooralleintraveneuzetoedieningenzoalsomschrevenstaatbijde PICC-lijn.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.bbraun.nl/nl/products/b/certofix-protecttriohf.html

Bron:https://www.venvn.nl/afdelingen/intensive-care/nieuws/dit-moet-je-weten-over-lijnsepsis-lijninfecties/ CVKjugularis,multilumen,pleistermetchloorhexidinepath

ErzijnverschillendekeuzemogelijkhedenwatbetrefteenCVK.Afhankelijkvan hetdoelendebehandelingstermijnkanergekozenwordenvoor:

• Multilumen,erkunnenmeerdereinfusiemiddelentegelijkertijdgegeven worden.

• Getunneldofongetunneld,eengetunneldekatheterwordteerstonderde huidgeschovenvoordathetbloedvataangepriktwordt.Dezemaniergeeft eenkleinerekansopeenlijnsepsisbijlangergebruik.

• Metenzondercuff,eenkathetermeteencuffgroeitvastaanhetsubcutane weefselenzorgtervoordatdekathetergefixeerdwordtenbacteriënminder snelbinnenkunnendringen.EenCVKmeteencuffzitdeeerste10dagen vastgehecht.Daarnakandehechtingverwijderdworden.

AlleandereCVK'szittenvastgehechtmeteenhechtingaandehuid.Deze magdusnietverwijderdworden!

Poortkatheter

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Een poortkatheter iseenkatheter,ofteweleendunbuisje,meteenreservoir onderdehuiddatwordtingeplantineengroteaderonderhetsleutelbeen vandezorgvrager.Eenanderebenamingvoordepoortkatheterisport-a-cath (PAC).Vanafhetmomentvanplaatsingkunnenbloedafnamesenhettoedienen vanmedicatieviadepoortkatheterplaatsvinden.Ditverminderthetaantal pijnlijkeprikkentoteenminimum,watvooralbelangrijkisvoorzorgvragers dieregelmatigbehandeldmoetenworden.Depoortkatheterblijftgedurende devolledigebehandelingsperiodezitten,waardoorhetvoordezorgvrager

comfortabelerisomdebenodigdemedicatieenbehandelingenteontvangen. Dezeoplossingbiedtnietalleengemak,maarhelptookdeaderenvande zorgvragertebehoudendoorhetaantal venapuncties teminimaliseren.

Daarnaastkanhettoedienenvanbepaaldemedicatieofvoedingviaeeninfuus indearmvandezorgvragerdebloedvatenirriteren.Indergelijkegevallenkan hetnoodzakelijkzijnomeenpoortkatheterbijdezorgvragerteplaatsen.Deze katheterwordtineengrootbloedvatgeplaatst,waardoordekleinebloedvaten gespaardblijven.Depoortkatheterkanookwordengebruiktvoorbloedafname, maarditisalleentoegestaanbijhogeuitzondering,omdathetgebruikvande poortkathetervoorbloedafnamedeinfectiekansenhetrisicoopverstopping vergroot.

Depoortkatheterblijft insitu zolangdebehandelingnodigisenkanongeveer 1500keerwordenaangeprikt.Dezekatheterwordtverwijderdwanneerdeze nietmeernodigis,nietmeerfunctioneertofproblemenveroorzaakt.

BEROEPSONDERWIJS

COPYRIGHTBOOM

EventueelnamakenindestijlvandenieuwevormgevingvanVerpleegkunde.Bron: https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/totale-parenterale-voeding-tpv-via-de-port-a-cath/over Poortkatheter

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Spinaleenepiduralekatheter

Een spinaalkatheter wordtdoordeartsonderlokaleverdovingmeteenholle naaldviaderugindespinaleruimteingebracht.Dezespinaleruimte,ookwel bekendalshetruggenwervelkanaal,isgevuldmetruggenmergvloeistof(ook welliquorgenoemd).Viadekatheterkanpijnstillendemedicatieworden toegediend.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenspinaalkatheterisvooralnuttigbijhevigepijndiezichinhetonderste deelvanhetlichaambevindt,zoalsvanafdeheupentotaandetenen.Deze techniekkanookwordenoverwogenwanneerpijnstillingmettablettenof pleistersonvoldoendeeffectheeftofonacceptabelebijwerkingenvertoont. Despinaalkatheter,diesamenmeteenexternepompwordtgeplaatst,is specifiekbedoeldvoorzorgvragersdielijdenaanintensepijnindelaatste levensmaanden,vaakalsgevolgvankanker.

Doordatdemedicatieviadespinaalkathetervlakbijdegrotezenuwbanen wordttoegediend,isdewerkingvandemedicatieeffectieverenkunnener lageredoseringenwordengebruikt.

Een epiduraleruggenprik wordtgebruiktvoorpijnstillingnaeenoperatieof tijdenseenbevallingenisvaakgecombineerdmetalgeheleanesthesie.Tijdens dezeprocedurewordtereenkatheterachtergelatenindeepiduraleruimte vanderug.Viadezekatheterkandezorgvragerindedagennadeoperatie pijnstillingontvangen.

Hoeweldezorgvragermetdezeruggenprikdebenenkanblijvenbewegen, kanhetzijndaterminderkrachtervarenwordt.Eenspeciaalopgeleide verpleegkundigeofeenanesthesioloog(inopleiding)zaldagelijkslangskomen voorcontroleenmonitoringvandesituatie.

Graagnamakenvolgensdenieuwevormgevingvoorverpleegkunde.Bron:https://info.mumc.nl/pub-986 Spinaleenepiduralekatheter.

Materialen

(ZONDERBEELD-EN

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Allebovenstaandetoegangswegenkunnenuit1ofmeerdereuitgangen (lumina)bestaan.Metmeerdere lumina kunnenertegelijkertijdverschillende vloeistoffengegevenworden.Elklumenheeftzijneigenuitgangaanheteinde vandelijn.Allekatheterszienernetevenandersuitenissoms merkafhankelijk.DeuiteindelijkezorgvooreenPICC-lijn,CVKofmidlineis nietwezenlijkanders.Delengtevanhetinwendigegedeeltevandekatheter isbijalle3demogelijkhedenwelanders.

Erzijnverschillendemerkenensoortenkatheters.Insommigemerkenzitten kleppendiehetterugstromenvanbloedvoorkomen.Anderenhebben klemmetjesaandebuitenzijdeomdittevoorkomen.Alserklemmetjesaan debuitenkantzittendanmoetjediealtijdsluitenalsjeeenopenverbinding maaktmetdebuitenlucht.Doordenegatievedrukinhetlichaamzalerlucht aangezogenwordenbijeenopenverbinding.

Overigematerialenzijn:

• fixatiepleisters

• doorzichtigehuidfolie,metofzonderchloorhexidine

• Sterielegazen10x10

• Naadlozeconnectors/afsluitdopjes

• desinfectans,alcohol70%voordeaansluitingen,chloorhexidineinalcohol voordehuid.

bron:https://www.vygon.nl/wp-content/uploads/sites/10/2018/12/lifecath-midline-final_website.png

Midlinekatheters,enkelendubbellumen.

Fixatiepleister

Omdekatheteruitwendiggoedtefixerengebruikjeeen statlock ofeen griplock.Dezepleisterwordeensindedriewekenvervangenofwanneerdeze zichtbaarvervuildisofloszit.DezepleisterontbreektbijdeCVK,dezezit immersvastgehechtofheefteencuffindehuid.

Eengriplockismetklittenband.Eenstatlockwerktmetpinnetjeseneen klemmetjeomdelijntefixeren.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.haaglandenmc.nl/ziektebeeld/plaatsen-van-een-picc/ Statlock

Bron;Bron: https://www.mediqcombicare.nl/Medische%20hulpmiddelen/Katheterzorg/Fixatiematerialen/GRIP-LOK-FIXATIEPLEISTER-PICC-STERIEL-10ST/3030460/

Griplock

Transparantehuidfolie

Omdeinsteekopeningtebeschermentegenindringenvanbacteriënenander vuilplakjedezeafmeteenhuidfolie.Dezehuidfolieisdoorzichtigzodatje ookdeinsteekopeninggoedkanobserverenbijdedagelijksecontrole.

Jekanopvoorschrifteenbiopatchrondomdeinsteekopeningbevestigen.Dit isextradesinfecterend.Ookzijnerpleistersmeteenchloorhexidinepatch. Dezepatchplakjeopdeinsteekopening.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://stringfixer.com/tags/biopatch

InsteekPICCmetbiopatch,statlockentransparantehuidfolie.

Sterielegazenendesinfectans

Insommigeprotocollenwordternietbenoemdofdegazensterielmoeten zijn.Erwordtvanuitgegaandatzevoldoendegedesinfecteerdwordenmet dedesinfectans.Aangeziendegrootstecomplicatieeenlijnsepsisis,wilje voorkomendateronhygiënischgewerktwordt.Volgdeprotocollenvanje instelling.Jegebruiktalcohol70%omdeaansluitpunten/materialente desinfecteren.Dehuidwordtgedesinfecteerdmetchloorhexidineinalcohol.

Naaldlozeconnectors

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jegebruiktzominmogelijkdriewegkranenenverlengslangetjesomdekans teverkleinenopinfectie.Elkeaansluitingvergrootdekansopeenlijnsepsis. Omdelijnaftesluiteneninfuuslijnenmakkelijkaantekunnenkoppelen wordenconnectorsgebruikt.Jehoeftdaardoorgeenopenverbindingtemaken metdebuitenlucht.Jemagnietmeteennaaldindezeconnectorsprikken! Jedesinfecteertdeconnectorvoordatjeeenhandelinguitvoert.Jekanalle middelenaansluitenopdeconnectorsenjekanerdesgewenstookbloeddoor

afnemen. Erzijnooknogdopjes(IVpoortbeschermers)dieweeropdeconnector gedraaidkunnenwordenmeteendesinfecterendewerking.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.lily-medical.com/needleless-connector/Needleless-Connector.htmlGraagdetekstenen nummeringweglatenuitdeafbeelding.

Verschillendesoortenconnectors

Bron:https://multimedia.3m.com/mws/media/1893507O/nl-brochure-curos-family.pdf

IVpoortbeschermer

12.3Werkwijzeplaatsenkatheter

Hetinbrengenvaneencentraalinfuusvereisteenanderewerkwijzedanhet plaatsenvaneenperifeerinfuus.Bijeencentraalinfuuswordtdekatheterin eengroterbloedvatgeplaatst,vaakmetbehulpvanbeeldvormingzoals echografie,omdejuistepositietegaranderen.Dezeprocedureiscomplexer, vraagtomsterieletechniekenenwordtmeestaluitgevoerddooreenarts, terwijldeverpleegkundigeondersteuntenverantwoordelijkisvoordenazorg enobservatievaneventuelecomplicaties.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

PlaatsenvaneenPiCC-lijn,CVKenmidline

Hetinbrengenvandezekathetersvereistzorgvuldigevoorbereidingen expertise,omdatdekathetersvaakvoorlangeretijdinhetlichaamblijven.

Hetinbrengenvancentraalinfuusbrengtaltijdrisico’smetzichmee.Omhet infectierisicoteminimaliseren,iseenstriktenalevingvanaseptische maatregelennoodzakelijk.Daarnaastkunnenanderecomplicatiesoptreden, zoalsbloedingen,ritmestoornissen,pneumothorax(klaplong)eneenverkeerde liggingvandekatheter.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deplaatsingvandekathetervindtplaatsinhetziekenhuisonderplaatselijke verdoving.Deprocedureduurtongeveer60minuten.Metbehulpvaneen echo-apparaatwordthetbloedvatopgezochtwaarindekathetergeplaatst kanworden.

Wanneerdezorgverlenerdejuisteplekheeftgevonden,wordtdehuid gedesinfecteerdenafgedektmeteensterieledoek.Dezorgverlenerdraagt hierbijsterielekleding,zoalseenjas,handschoenen,eenmondkapjeeneen muts.Dehuidwordtvervolgensverdoofdmeteeninjectie,watkortgevoelig kanzijnenwarmkanaanvoelen.

Zodradeverdovingwerkt,kandezorgvragereenprikkelendenbrandend gevoelervaren.Metbehulpvandeechobrengtdezorgverlenerhetbloedvat opnieuwinbeeldenprikthetaanmeteenhollenaald.Doordezenaaldwordt eenvoerdraadingebracht,waarmeedejuistewegvoordekatheterwordt bepaald.Deechowordtgebruiktomtecontrolerenofdevoerdraadcorrect ligt.

Wanneerdevoerdraadgoedligt,wordtdekatheteringebracht.Omervoorte zorgendatdeCVKgoedopzijnplekblijftzitten,wordtdezevastgehecht.De maniervanfixerenhangtafvandesoortkatheter.Ditispijnloos,zelfsnadat deverdovingisuitgewerkt.

Nahetinbrengenspuitdezorgverlenerdeverschillendeuiteindenvande katheterdoormetheparineofnatriumchloride.Dehuidrondomdekatheter wordtvervolgensafgedektmeteensterielgaasjeentape.

Ongeveereenuurnadeprocedurewordteenröntgenfotogemaaktomte controlerenofdekatheteropdejuisteplekzit.Alsdithetgevalis,wordteen doorzichtige,stevigepleisteropdeplaatsvandekatheteraangebracht.De zorgvragerkangedurendedeeerste24uurnadeprocedureeenbeursgevoel ervarenopdeplekwaardekatheterisingebracht.

bron:https://link.springer.com/article/10.1007/s12632-013-0113-3

InbrengenvaneenCVK

Plaatsenepiduraleenspinalekatheter

Dezorgvragerkrijgtvoorafeeninfuusenwordtaangeslotenop bewakingsapparatuur.Meestalvindtderuggenprikplaatsinzittendehouding, waarbijdezorgvragergevraagdwordtomopderandvanhetbedplaatste nemen.Voordatdeepiduraalwordtingebracht,desinfecteertdezorgverlener dehuidmeteenvloeistofdiekoudaanvoelt,waarnadehuidwordtverdoofd meteenlokaleverdoving.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deanesthesioloogpriktvervolgensmeteenspecialenaaldomdeepidurale ruimtetebereiken,deruimtetussendebinnenzijdevanhetwervelkanaalen hetharderuggenmergvlies.Ditiseenprecieswerkje,omdatdenaaldnietdoor deruggenmergvliezenheenmaggaan.Hetkanenkeleminutendurenvoordat deanesthesioloogdejuisteplekheeftgevonden.Somszijnmeerderepogingen nodigvoordatdenaaldcorrectgepositioneerdis.Doordatderuggoedverdoofd is,ervaartdezorgvragerhetprikkenmeestalalleenalseendrukkendofduwend gevoelinderug.Zodradenaaldgoedzit,voertdeanesthesioloogeenkatheter doordenaald.Somsvoeltdezorgvragerdaneensoortelektrischschokje,wat komtdoordathetslangetjelangseenzenuwglijdt,vergelijkbaarmethetgevoel wanneerhet'telefoonbotje'wordtgestoten.Ditisonschadelijk,maarhetis

belangrijkdittemeldenaandezorgvrager.Nadatdekatheteropzijnplaats zit,wordtdenaaldverwijderdenwordtallesgoedvastgeplakt.Daarnakan dezorgvragerweeropderuggaanliggen,enindienereenoperatievolgt, wordtdezorgvragerondernarcosegebracht.Opdekatheterwordteenpomp aangeslotendiecontinuverdovingsmiddeltoedient.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deplaatsingvaneenspinalekatheterlijktopdeprocedurevooreenepidurale katheter,maarerzijnenkelebelangrijkeverschillen.Ookhierkrijgtde zorgvragervoorafeeninfuusenwordtdezeaangeslotenop bewakingsapparatuur.Deruggenprikwordtmeestalinzittendehouding uitgevoerd.Nahetdesinfecterenvandehuidenhettoedienenvanlokale verdovingpriktdeanesthesioloogmeteenfijnerenaalddoordeharde ruggenmergvliezen(duramater)heen,totindesubarachnoïdaleruimtewaar hethersenvochtzichbevindt.Ditvereistuitersteprecisie,omdatdenaaldde zenuwbanennietmagbeschadigen.

Wanneerdenaaldcorrectgepositioneerdis,wordtviadenaaldeenzeerdunne katheteringebracht.Dezorgvragerkanhierbijeentintelendoflichtelektrisch gevoelindebenenervaren,watwordtveroorzaaktdoordenabijheidvande zenuwen.Zodradekathetergoedzit,wordtdenaaldverwijderdenwordtde katheterzorgvuldigvastgeplaktomverschuivingtevoorkomen.Viadespinale katheterkaneeneenmaligeofcontinuetoedieningvanverdovingsmiddel plaatsvinden.Despinaleanesthesiewerktsnellerdaneenepiduraalenbiedt vaakeendiepereneffectieverpijnstillendeffect,maarismeestalvankortere duur.Nadeplaatsingkandezorgvragerweerineencomfortabelehouding wordengelegdenwordenvoorbereidopverderebehandelingofoperatie.

12.4Observatiesenverzorging

Dezorgrondomspecialeintraveneuzetoegangswegen,zoalseenPICC-lijnof eenmidline,valtvaakonderdeverantwoordelijkheidvanervarenenbekwaam personeel.Tochkanhetvoorkomendatjealsverpleegkundige,ookinde thuiszorg,verpleeghuiszorgofopandereafdelingeninhetziekenhuis,met dezezorgvragersinaanrakingkomt.Hetisdaarombelangrijkomgoedopde hoogtetezijnvandespecifiekeobservatiepunten,risicofactorenen basisprincipesvandezorgrondomdezelijnen,zodatjetijdigkuntsignaleren enadequaatkunthandelenwanneernodig.

Observaties

Dezorgbijdezekatheterskomtvooralneeropobservatievandezorgvrager enzorgvoordeinsteekopening.Deinsteekwordtdagelijksgeobserveerdop devolgendesymptomen

• roodheid

• pijn

• pus

• lekkage.

Dezecontrolekanindethuissituatieookdoordezorgvragerzelfof mantelzorgergedaanworden.Deverpleegkundigekomtnietelkedaglangs alsergeeninfusieaangeslotenis.Dezorgvragerwordtgoedgeïnformeerd wanneerhijcontactopmoetnemenmethetziekenhuisofdeverpleegkundige vandethuiszorg.Deverpleegkundigekomtvaakmaar1xperweeklangsom dekatheterte flushen (doorspoelen)endeinsteekteverzorgen.

Dealgeheleconditievandezorgvragerisdaarbijookbelangrijk.Alsde zorgvragerkoortsontwikkeltkandatkomendooreen lijnsepsis. ZodradeindicatievoordespecialeIVtoegangswegnietmeeraanwezigisdan moetdelijnzosnelmogelijkverwijderdwordennaoverlegmetdearts.

Bron: https://www.nursing.nl/praktijk/verpleegtechnische-handelingen/stappenplan-doorspoelen-centrale-katheter-picc/ FlushenvaneenPICC-lijn.

Lijnsepsis

Sepsisiseenernstigeaandoeningwaarbijhethelelichaamreageertopeen infectiemeteensterkeontstekingsreactie.Hetwordtookwelbloedvergiftiging genoemdenkanlevensbedreigendzijn,waarbijdezorgvragerbinnenkorte tijdkanoverlijdenalshetniettijdigwordtbehandeld.Erzijntweesoorten sepsis:primaireensecundaire.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Primairesepsistreedtopwanneerergeeneerdereziekenhuisinfectiebekend is,maarerwelbacteriënofandereziekteverwekkersinhetbloedworden gevonden.Ditkanookgebeurenalsdeinfectiewordtveroorzaaktdooreen intraveneuskatheter,zoalseenCVK.Secundairesepsisontstaatwanneerde infectieinhetbloedsamenhangtmeteenalbekendeziekenhuisinfectie, bijvoorbeeldeenlongontstekingofwondinfectie.Lijnsepsisiseenspecifieke vormvansepsisdieoptreedtinverbandmethetgebruikvaneenCVK, waaronderookeenperifeeringebrachtecentraalveneuzekatheter(PICC-lijn) valt.Dezekathetersmoetenbinnen48uurvoorhetbeginvandesepsis aanwezigzijngeweest.Lijnsepsiswordtmeestalveroorzaaktdoorbacteriën dieviadekatheterindebloedbaanterechtkomen,watkanleidentoteen levensbedreigendesituatie.

Omdeernstvansepsisvasttestellenendeorgaandisfunctietebeoordelen, wordtvaakgebruikgemaaktvandeSOFA-score(SequentialOrganFailure Assessment).Dezescorehelptbijhetidentificerenvanorgaanfalendoor parameterszoalsbloeddruk,ademhalingsfrequentie,urineproductie,enhet functionerenvanlever,nieren,encentraalzenuwstelselteevalueren.Een stijgingindeSOFA-scoremet ≥2puntenkanwijzenopeenverhoogdrisicoop mortaliteitenbenadruktdeurgentievansnelleenadequatebehandeling.

Deinsteekverzorgen

Deprotocollenenrichtlijnenhoeenhoevaakdeinsteekopeningverzorgd moetwordenkanpersituatieofinstellingverschillen.Ineenziekenhuiskan hetzijndatdeinsteekvakerverzorgdwordtdanindethuiszorg.Inbasisis1x perweekvoldoendeofeerderwanneererzichtbarevervuilingisofwanneer depleisterloskomt.Ookoverhoevaakdefixatiepleistervervangenmoet wordenwisselenderichtlijnen.Steljedusaltijdopdehoogtevanderichtlijnen injeinstellingofdeordersvanuithetziekenhuis.

Deverzorgingbestaatuit:

• 1keerperweekverzorgenvandeinsteekopening.Doediteerderbijvocht onderdepleisterofbijbloedresten

• 1keerperweekvervangenvanhetafsluitdopje

• naiederetoedieningvanmedicijnenen/ofbloedafnamedelijndoorspuiten meteensterielezoutoplossing

• alsdelijnnietgebruiktwordtmoetdezedoorgespotenwordenofhetslot vervangenworden.Ditispersituatieverschillend.Defrequentieis afhankelijkvanhettypeinfuus:midlineis1keerper24uur,PICC-lijn/CVK is1keerperweekendepoortkatheterwordt1keerper4weken doorgespoed

• Minimaal1keerper3wekenfixatiepleistervervangen

ComplicatiesbijeenPICC-lijn,CVKenmidline

ErkunnenverschillendecomplicatiesoptredenbijhetgebruikvaneenPICC-lijn, CVKenmidline:

• Lijnsepsis/infectie

• Flebitis

• Verstoppingvandekatheter

• Verplaatsingvandekatheter,metrisicoopeenklaplongbijplaatsen sleutelbeen.

• Trombosearm

• Thromboflebitis

• Luchtembolie

Complicatiesbijeenpoortkatheter

Erkunnenverschillendecomplicatiesoptredenbijhetgebruikvaneen poortkatheter:

• Ongemak,zwellingofpijnindeschouder,nek,halsofarm

• Roodheidopofronddelocatievandepoortkatheter

• Tromboseofophopingvanbloedindearmaandekantvande poortkatheter

• Koorts

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Complicatiesbijeenspinaleofepiduralekatheter

Erkunnenverschillendecomplicatiesoptredenbijhetgebruikvaneenspinale ofepiduralekatheter:

• Geeftonvoldoendepijnstilling

• Eenprikkelendeuitstralingnaarhetbeen

• Lagebloeddruk

• Misselijkheid

• Jeuk

• Rugpijntenhoogtevandeplekwaargepriktis

• Urineretentie

• Zenuwbeschadiging

• Allergischereactiemedicatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

12.5Leefregelsbijdeverschillendekatheters

Voorzorgvragersmeteenspecialeinfusie,zoalseenPICC-lijn,CVK,midlineof poortkatheterzijnerspecifiekeleefregelsominfectiesencomplicatieste voorkomenenomervoortezorgendatdekathetergoedfunctioneert.

LeefregelsbijPICC-lijnenmidline

OmeenoptimalezorgenveiligheidtewaarborgenbijhetgebruikvandePICC/ midline,ishetbelangrijkdatdezorgvragerdevolgendeleefregelsinacht neemt:

• DezorgvragermagmetdePICC/midlinegewoondouchen

• Dezorgvragermagnietbaden,zwemmenennaardesaunainverbandmet hetrisicoopinfectie

• Alsdeinsteekplaatsonderdefoliebijhetdouchenofomeenanderereden vochtigisgeworden,moetdezeopnieuwverzorgdworden

• Dezorgvragermagnietzwaartillen(nietmeerdan10kilo)

• DePICC/midlinebeperktdezorgvragerverdernietindedagelijkse activiteiten.

bron:

https://www.ubuy.co.nl/nl/product/4QYWNDSL8-picc-line-shower-cover-adult-small-size-watertight-arm-shower-protector-for-chemotherapy-home-antibiotic-infusion-and-surgery

Douchehoesvoorspecialeinfuus

LeefregelsbijCVK

Demeestemensenhebben2-3dagennadeplaatsingnogweiniglastvande CVK.Dezorgvragerdientwelmetonderstaandepuntenrekeningtehouden:

• Douchenenkortdurend(max.15min)zwemmenmeteen(on)getunnelde CVKistoegestaan.Echter,wanneernahetdouchenofzwemmendehuid onderdeafdekpleisternatisgeworden,dientdeafdekpleistervervangen teworden.

• Saunabezoekenbubbelbadgebruikwordtafgeraden

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dezorgvragermagnietonderdeokselsomhooggetildworden.DeCVKkan danverschuiven.

Belangrijkomopteletten

• Bloeddrukmagnietgemetenwordenaandearmwaarhetspecialeinfuus isgeplaatst

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Bloedafnemenvanuitdespecialeinfusenisnietwenselijkivmkansop lijnsepsis.Ditmagwelbijeenpoortkatheter.

Leefregelsepidurale/spinalekatheter

• Douchenmagmaarnietmetdewaterstralengerichtopderugwaarde insteekopeningendepleisterzit.Ditisomloslatenvandepleisteren verschuivenvandekathetertevoorkomen

• Zorgervoordathetpompjenietnatwordt;gebruikeventueeleenplastic zakjeomhetpompjeaftedekken

• Hetisniettoegestaanvoordezorgvragerommeteenepidurale/spinale katheterinbadtegaanoftezwemmen,vanwegehetrisicoopinfecties

12.6Literatuurlijst

Informatieoveralgeheleanesthesie,sedatieofplaatselijkeverdoving| Informatiefolders.(z.d.).MaastrichtUMC+.Geraadpleegdop14oktober2024, vanhttps://info.mumc.nl/pub-986

Flebitisenbloedbaaninfectiesdoorintraveneuzeinfuuskatheters.(april2015) RIVM.Geraadpleegdop12oktober2024,van

https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/101026%20%20Intraveneuze%20infuuskatheters%20def-aangepaste%20links%20naar%20SR_disclaimer.pdf

Overeenportacath.(z.d.)RaboudUMC.Geraadpleegdop12oktober2024, van https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/totale-parenterale-voeding-tpv-via-de-port-a-cath/over

Perifeerveneusinfuus.(1september2023)Geraadpleegdop13oktober2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/perifeer-veneus-infuus

ProtocolCVK.(1december2022)Vilans.Geraadpleegdop13oktober2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/centraal-veneuze-katheters

Protocolmidlinekatheter.(1maart2023)Vilans.Geraadpleegdop20oktober 2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/midline-katheter

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

ProtocolPICClijn.(1december2022)Vilans.Geraadpleegdop13oktober 2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/picc-verzorgen-insteekopening?backurl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dpicc

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zorginfecties(z.d.)Ministerievanvolksgezondheid.Geraadpleegdop20 oktober2024,van

https://www.vzinfo.nl/zorginfecties/verantwoording-definities

THEMA18 BASICLIFESUPPORT

Inhoudthema

• BasicLifeSupport(BLS)(standaardreanimatie)

• Verslikkingenverstikking

• Flauwteenshock

• Hyperventilatie

• Diversebloedingen

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

18.1Inleiding

Zorgvragershebbenzorgnodig,somskortdurendensomschronisch.Tijdens hetverlenenvandezezorg,kunneneraltijdonverwachtesituatiesontstaan waarbijacuutgehandeldmoetwordenomdezorgvragerstabieltekrijgenof stabieltehouden.Delevensreddendehandelingendiehierbijnodigzijn, wordeninditthemabesproken.

Metdezethema’sbenjealsverpleegkundigevoorbereidoponverwachte situaties.

18.2BasicLifeSupport(BLS)(standaard

Letopgevaar!

Bijelkehandelingdiejedoet,staatjeeigenveiligheidvoorop.Ditgeldtzeker inacutesituatiesdievaakstressvolzijnenwaarbijerdeneigingisomheel sneltehandelen.Neemdetijddienodigisomnatedenkenhoedehandelingen veiliggedaankunnenworden.Inacutesituatieszijnzorgvragersbijvoorbeeld vaakklamofzweterig,hebbenzeopenwonden,moetenzebrakenofiser bloedverlies.Draagdaaromaltijdhandschoenenengeefmondopmond beademing,maargebruikeenbeademingsmaskerofbeademingsballon wanneermogelijk.Kijkooknaardeomgeving.Isdezorgvragergevallen,omdat ereenobstakelindeloopgangstaat?Zorgdathetveiligwordt,zekeralser collega’sonderwegzijn.Isdevloergladvandenattigheid?Zorgervoordat ernietnogmeerslachtofferskomen.Alsdezorgvragerinisolatieverpleegd wordt,houjedanookaandevoorzorgmaatregelendiebijdezezorgvrager vankrachtzijn.Zorggoedvoorjezelf,zodatjeniettijdensdehulpverlening ofdaarnazelfuitvalt.Dezorgvragerheeftdanooknietsaanje.Ophetmoment datjeopeenveiligemanierkanwerken,kunjebeginnenmetjeonderzoek bijdezorgvrager.

Vitalefuncties

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vitalefuncties zijndebelangrijkstefunctiesvanhetlichaamennoodzakelijk voorhetbehoudvanleven.Bewustzijn,circulatieenademhalingzijn belangrijkevitalefunctiesdiegecontroleerdmoetenwordenbijlevensreddend handelen.Ditwordtgedaandoormiddelvande ABCDE-methodiek.Ditiseen methodeomopeengestructureerdewijzeopbasisvanernsttekijkennaar waterpreciesaandehandkanzijn.DelettersstaanvoorAirway,Breathing, Circulation,DisabilityenExposure.Ditstappenplangaatuitvanhetprincipe:

treatfirstwhatkillsfirst.Doorlettervoorletteraftewerken,slajegeen belangrijkestappenoverenhebjedaarnaalleinformatiedienodigisomhulp ineenjuistevolgordetegevenenvooreengoedeoverdracht.Voordatjede ABCDEmethodiekgaatafwerken,wordtereerstgekekenofdesituatieveilig isvoordehulpverlening.VoorerwordtgestartmethetvolgenvandeABCDE methodiekishetbelangrijkomvasttestellenofjeniettemakenhebtmet eenreanimatiesetting.Daarvoorbeginjemethetcontrolerenvanhet bewustzijn.Dereanimatieenhetcontrolerenvanhetbewustzijnwordt hierondernadeABCDE-methodiekuitgelegd.DeABCDE-methodiekomvat hetkijken,luisteren,voelen,metenendeeventueleinterventiedaaruitvolgt.

Airway(luchtweg)

Kijken:

• Inspectievandemondholte.Isersprakevanuitwendigeofinwendige obstructie?

• Slijmvliezen,zijndezedroogofnat?Gezwollen?

Luisteren:

• Praatiemandmeteenhesestem?

• Hoorbareademhaling(stridor /rochelen/snurken)?

Voelen:

• Voelenbovendeneus/mondomtekijkenofdezorgvragernogademt

Interventie:

• Probeerdeluchtwegvrijtekrijgen.Bijaanwezigheidvaneen lichaamsvreemdvoorwerp(corpusalienum)kandatdoormiddelvan buikstoten,rugstotenofuitzuigen.

• -Doorhandmatigdeluchtwegvrijtemaken.Bijvoorbeelddoordekinlift ofjawthrust.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/63/CPR_Adult_Jaw_Thrust.png

JawThrustgreep:Jeplaatstdewijs-enmiddelvingervanbeidehandenaande hoekvandekaaklijnvanhetslachtofferenduwtmeteenvoorzichtige,maar stevigedrukdekaakomhoogennaarvoren.Tegelijkertijdhoudjemetdeduimen demondvanhetslachtoffergesloten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Kinlift:Hethoofdwordtnaarachterengeschovendoorhetvoorhoofdvoorzichtig naarachterteduwen.Metdeanderehandwordtmetwijsvingerenmiddelvinger achterhetkaakbeenaangehaaktenwordtdekaakvoorzichtignaarboven getrokken,waardoordetongbasismeekomtendeademwegvrijkomt.

• DestabielezijliggingofhetinbrengenvaneenGuedelofnasopharyngeale tube,beideeensoortbuisjeomdeluchtwegvrijtehouden.

• Schakelaltijddirecteenartsinbijeenprobleemmetdeademwegomdat ditditdirectlevensbedreigendis.

• Breathing(ademhaling)

Kijken:

• Aanwezigheidcyanose(blauw/paarseverkleuringvanhuidenlippen)?

• Uitwendigzichtbareafwijkingenaandethorax(borstkas)?

• Ademhalingsbewegingen,denkhierbijaanregelmaat,diepte,intrekkingen enislinksgelijkaanrechts?

• Wordendehulpademhalingssspierengebruikt?(Ademarbeid)

Luisteren:

Hoorjeafwijkendegeluidenbijhetademhalen?

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Ausculatie(beluisterenvanlichaamsgeluidenmeteenstethoscoop)van delongenrechtsenlinksdoorartsofIC/SEHverpleegkundige

• Percussie(bekloppenvandeorganenmetdevingers)vandelongenrechts enlinksdoorartsofIC/SEHverpleegkundige

Voelen:

• Ademhalingsbewegingen,zijndielinksenrechtshetzelfde?

• Zijnerribfracturentezien?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Meten:

• Ademfrequentie

• Zuurstofsaturatie(zuurstofverzadiging)

Interventie:

• Zorgvragergoedrechtopzetten

• Inoverlegmetartstoedienenvanzuurstofenofmedicatie

• Bijverlaagdbewustzijn,zuurstoftoedienenmetstreefsaturatie94-98%, tenzijrestricties

Circulation(circulatie)

Kijken:

• Huidskleur(bleek,rood?)

• Transpiratie

• Uitwendigzichtbaarernstigbloedverlies(bloeding,bloedbraken,hemoptoe (ophoestenvanbloed),bloederigediarree)

Luisteren:

• Auscultatievanhethartdoordearts(frequentie,ritme,luidheid tonen/souffles(hartruisje))

Voelen:

• Temperatuurvandeextremiteiten(armenenbenen)

• Pols/hals(ritmeenkracht)

Meten:

• Hartfrequentie(regulairofirregulair)

• Bloeddruk

• CapillaryRefillTimeopsternum(maatvoordedoorbloedingvanhet weefsel).Ditwordtgedaandoortenminste5secondestevigophetsternum (borstbeen)tedrukken,waardoordehuidbleekwordt.Hetbloedwordt hiermeeuitdehaarvatengedrukt.Laatdedruklosenkijkhoelanghet duurtvoordatdekleuristeruggekomen,zoalshetwasindebeginsituatie. Decapillaryrefilltimemoetbinnende2-3secondeweereennormalekleur tehebben.Eenlangeretijdisafwijkend.

• Indienbekwaamenbeschikbaar,ECG

Interventie:

• Stelpdeuitwendigebloedingen

• Zorgvooreeni.v.toegang,liefsteengrotenaald

• Bijshock:zorgvoorextrahulp,geefinoverlegmetartszuurstof (streefsaturatie(94-98%)envochtviahetinfuus.

Disability(Bewustzijn)

Kijken/luisteren/voelen:

• BeoordelingbewustzijnviaEMV(schaalwaarinhetbewustzijnvande zorgvragerwordtuitgedruktviaeenscore)ofAVPU(reageertAlert;reageert opaanspreken(Vocal);reageertopPijnprikkel;ofreageertniet (Unresponsive))

• Pupilcontrole:pupilsequalandreactivetolight(PEARL)(pupillenzijngelijk enreagerenoplicht)

• Fast(Face,Arm,SpeechenTime)ofdemond-spraak-armtestomeen mogelijkeberoerteofhersenbloedingvasttestellen.Alséénvande onderstaandetestenafwijkendzijn,moeterzosnelmogelijkdeskundige hulpwordeningeschakeldvanwegeeenverdenkingvanhersenbloeding ofberoerte.Doedevolgendetesten:

– Mond: vraagdezorgvrageromdetandentelatenzien.Hierdooriseen afhangendemondvasttestellen.

– Spraak: dezorgvragerofdeomstandersofdespraakandersis geworden.

– Arm: vraagdezorgvrageromdeogentesluiten.Vraagdaarnaomde armenoptetillenenvoorzichuittestrekkenmetdebinnenkantvan dehandennaarboven.Bijeenhalfzijdigeverlammingzalditaan1kant moeilijkgaan.

– Tijd: Stelvasthoelaatdeklachtenzijnbegonnen

• Zijnertintelingenofeendofgevoelaandevingersoftenen?

• Kandezorgvragerdevingersentenenbewegen?

• Iserpijnaanderug/nek/hoofd?

• Tekenenvanconvulsies(ongecontroleerdetrekkingen)

Meten:

• Glucosewaardeinhetbloed

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Interventies:

• Bewusteloos:geefzuurstof,streefsaturatie94-98%

Exposure(blootstellingvanexternefactoren) Kijken/luisteren/voelen:

• Volledigeinspectiehuid,inclusiefrug

• Huidafwijkingen.Letoppetechiën(puntbloedinkjesindehuid)/hematomen (blauweplekken)/zwelling/oedeem (vochtophoping)/verwondingen/ontstekingen/priklaesies

• Urgentieverhogendeomgevingsfactoren,zoalsonveiligeverkeerssituaties ofdreigendeonderkoeling

Meten:

• Lichaamstemperatuur

• Pijn(score)

Interventies:

• Toedekkenofopwarmenbijhypothermie(onderkoeling)

• Afkoelenbijhyperthermie(oververhitting)

• Overweegpijnmedicatie

OpbasisvanbovenstaandeABCDE-methodiekkanereengestructureerd onderzoekplaatsvinden,zonderdaterzakenoverhethoofdwordengezien. Lethierbijookopdeveranderingenindetoestandvaneerderewaarnemingen ofwaterinhetdossieralstaatbeschreven.Eengedegenbehandelingkan vervolgenswordeningezet.

Startenmetreanimeren

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijelkeverdenkingvaneenreanimatie,beginjemethetcontrolerenvanhet bewustzijn.Ditkanopeeneenvoudigemanierdoordezorgvrageraante roepen(Gaathet?)entekijkenofjereactiekrijgt.Indienereenstoringinhet bewustzijnis,controleerjedeademhaling.Ditdoejedoormetéénhandop hetvoorhoofdhethoofdvoorzichtignaarachterentekantelen.Metdeandere handtrekjemettweevingersachterhetkaakbeendekinomhoog,zodatde ademwegvrijkomt.Jekannugedurendetiensecondenluisterenofjeeen normaleademhalingwaarneemt,doorteluisteren,tekijkenentevoelen.Als deademhalingafwezigis,moetdereanimatiedirectwordenopgestartbij personendiegeen niet-reanimerenverklaringhebben.Jehoeftdeborstkas pasteontblotenophetmomentdatdeAEDaanwezigis.Zolangdezeerniet is,startjemetdeborstcompressiesenhetbeademen. Reanimeren iseen handelingdieervoorzorgtdatjehandmatigdecirculatieopganghoudmet hetgevenvanborstcompressiesenhetbloedvanzuurstofwordtvoorzien doortebeademen.Metreanimerenkunjedetijdoverbruggentoter

deskundigehulpkomt.Metreanimerenprobeerjeonherstelbareschadete voorkomenofvertragen.datdedeskundigehulponderwegis,omeen eventuelelevensreddendebehandelinguittekunnenvoeren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Borstcompressies

Jestartdereanimatiemethetgevenvanborstcompressies.Zorgallereerst vooreenhardeondergrond.Vaakligtdezorgvrageropeenmatras,waardoor ermoeilijkeeneffectievereanimatiegestartkanworden.Eengoede lichaamshoudingisookessentieelomhetlangervoltehouden.Knielnaast dezorgvragerzodatjeknieterhoogtevandeschoudervanhetslachtofferzit. Plaatsdehielvanjehandmiddenophetborstbeenvanhetslachtofferen plaatsjeanderehandhierbovenop,zodatjejevingersvanbeidehandenin elkaarkanhaken.Hierdoorkanjejeonderstevingersomhoogtrekken,zodat dezegeendrukopderibbenkunnengeven.Metgeslotenellebogenkunjenu vanuitjeschoudersmetvollediggestrektearmenhetborstbeennaarbeneden drukken.Bijvolwassenenzorgjedatjedeborstkastussende5en6centimeter indrukt.Nahetindrukken,laatjedeborstkasvolledigterugveren,zonderdat jehandenhetcontactvanhetborstbeenverliezen.Dezeborstcompressies doeje30keerachterelkaarineentempovan100-120keerperminuut.

Beademing

Debeademingvolgtdirectnade30borstcompressies.Jeplaatstdeenehand ophetvoorhoofdenduwthethoofdvoorzichtigachterover.Daarnaknijpje metdeduimenwijsvingervandezehandhetzachtegedeeltevandeneus dicht.Metdeanderehandopenjedeluchtwegdoormet2vingersonderde puntvandekinteplaatsenendezevervolgensomhoogtetillen.Jekanook eenbeademingsmaskeroverhetgezichtplaatsen.Danishetwelbelangrijk dathetbeademingsmaskergoedstrakaansluitophetgezichtvande zorgvrager,zodatergeenlekkagevanluchtplaatsvindt.Ademnunormaalin enplaatsjemondoverdemondvanhetslachtofferofhettuitjevande beademingsmaskerenblaasdeluchtindezorgvragertotjedeborstkas omhoogzietkomen.Haaljemondvandezorgvragerofvande beademingsmasker.Deborstkaszaldaarnaweerinderustpositieterugkomen endanherhaaljenogeenkeerdebeademing.Nadetweedebeademing vervolgjedereanimatieweermet30borstcompressies.Detijdwaarindetwee beademingenplaatsvindenismaximaal10seconden,gerekendtussen borstcompressie30endeeerstenieuweborstcompressie.

Reanimatiebijkinderenenzuigelingen

Dereanimatiebijkinderenenzuigelingengaatopdezelfdemanieralsbij volwassenen,meteenpaaruitzonderingen.Mochtjediebijeenreanimatie settingvergetenzijn,magjedezegroepopdezelfdemanierreanimerenals volwassenen.Hettoepassenvandeuitzonderingenisweleenbeteremethode voorkinderenenzuigelingen.Houdbijkinderenalseersteaandatjeongeveer 1/3vandedieptevandeborstkasindruktbijhetgevenvanborstcompressies. Bijkinderenenbaby’sdoejedeborstcompressies15keerachterelkaar,i.p.v. 30.Denkbijhetbeademenvankinderenenzuigelingenoverhetvolgendena. Jestartdereanimatiemet5beademingen.Bijzuigelingentot1jaarlegjehet hoofdzoneerdathetgezichtrechtomhoogkijkt.Bijjongekinderenmoetje jemondoverdemondenneusvanhetkindwordengeplaatst.Blaasdelucht gedurende1seconderustiginhetslachtofferenzodrajedeborstkasomhoog zietkomen,ishetgenoeg.

AEDgebruik

DeAEDstaatvoorAutomatischeExterneDefibrillatoreniseenapparaatdat veiligdoorlekentegebruikenis.Hetapparaatmeetofersprakeisvaneen fibrillerendhart(eentesnelenonregelmatighartritme).Alsdithetgevalis, adviseerthetapparaatomeenschoktoetedienen,waardoorhethartritme geresetwordt.Hethartkandanzelfweereengoedritmegenereren.Deze schokkanmeteendrukopdeknopwordengegeven.EenAEDgeeftalleen maareenschok,wanneerereenschokgeïndiceerdis.Alserhelemaalgeen hartritmeis,ofalsereennormaalhartritmeis,zalmennooiteenschok kunnentoedienen.DeAEDiseenzinvolapparaat,want70%vandecirculatie stilstandenkomtdooreenfibrillerendhart.Alshetluktomopdezemanier weerhethartritmeteherstellen,wordtdeprognoseveelbeter.

ErzijnverschillendeAED’singebruik,maarzewerkenminofmeerhetzelfde.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AEDgebruikbijslachtoffer

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/automated-external-defibrillator-device-aed-training-2428169469

Erziteenaan-uitknopdiejemoetindrukkenalsjedeAEDwilgebruiken.De AEDgeeftvervolgenspreciesaanwatjemoetdoenenhoejehetmoetdoen. ZodradeAEDeenanalyseheeftgemaaktvanhethartritme,geeftdeAEDzelf aanofereenschokmoetwordentoegediend.Ditkandoordetweedeknop dievervolgensgaatknipperen,intedrukken.Alsdezenietknippert,zalde AEDnooiteenschokgeven.OmeenAEDtekunnengebruiken,zijnervier puntenomgoedingedachtentehouden.Allereerstmoetendeelektroden nietoverdehoudbaarheidsdatumzijn.Deelektrodenhebbeneengeldiena eenbepaaldetijdindroogtendanisdeelektrodenietmeergeschiktomte gebruiken.Nulijkthetlogischdatjenietietsgebruiktdatoverdedatumis, maarderealiteitisdatveelelektrodenniettijdigwordenvervangen,ofdat decontrolehieropachterwegeblijft.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AlstweedepuntmoetdeAEDwordenaangeslotenopeenontbloot bovenlichaam.Jewilthierzominmogelijktijdaankwijtraken.Eenschaaris eensnelleenprettigemanieromhetbovenlichaamteontbloten.BijdeAED ziteentasjemetattributendiejenodigkanhebbenomdeAEDgoedaante sluiten.Indittasjezitookeenschaarbijgevoegd.

Hetderdeaandachtspuntisdatopeennatteondergrondeenelektrodeniet blijftplakken.Inhettasjeziteendoekjedatgebruiktkanwordenomdeplek waardeelektrodengeplaktgaanworden,tedrogen.Naastdrenkelingen,zijn veelmensenmeteencirculatiestilstandklamofnatvanhetzweet.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenvierdepuntwaarmenopmoetlettenomgoedcontacttekunnenmaken vandeelektrode,iseeneventueleoverbeharingvandeborstbijmannen.Om ditprobleemoptelossenzitereenscheermesjeinhettasje.Gadannietde heleborstkasscheren,maaralleendeplaatswaardeelektrodegeplaatst wordt.Ditscherengebeurtalleenalsjedehuidnietmeerdoordebeharing kanzien.Alsdeelektrodeinstaatisomaandehuidteplakken,isscherenniet nodig.Ditkostalleenmaartijd.Alsjedeelektrodeplaktopdeplaatsdiestaat aangegeven,zorgdandatdeelektrodenietovereentepelofpiercingwordt geplakt.InzeldzamegevallenisopdezeplekeenpacemakerofICDkastje geplaats.Ookhiermoetjegeenelektrodeoverplakken.Metaalgeleidtde stroomenzorgtvoorbrandplekken.Alseenelektrodeeenmaalplaktopde huid,kandezeernietmeerafgehaaldwordenomopnieuwteplakken.Zorg erdusvoordatjeeenelektrodein1keergoedplaatst!

Tenslottezijnernogeenaantalzakenwaarovernagedachtmoetworden tijdensdeanalysevanhethartritmedoordeAED.Niemandmagindietijdde zorgvragerofdedradenvandeelektrodenaanraken.Ditstoortdeanalyseen geeftmogelijkeenfoutinhetbepalenoferwelofgeenschokmoetworden toegediend.Vanzelfsprekendraakjedezorgvragerooknietaantijdenshet toedienenvandeschok.Dedradenvandeelektrodenkunnenafhankelijkvan hetplaatsenvandeelektrodenoverhetborstbeenvallen.Ditismisschien hinderlijkbijhetgevenvanhartmassage,maarnietschadelijkvoordedraden. Zorgalleendatdedradentijdensdeanalysenietwordenaangeraakt.

18.3Verslikkingenverstikking

Verslikking isdetoestanddatvoedsel,drankofeenvoorwerpindeluchtpijp terechtkomt.Ditkunjezienenhorendoordatdezorgvragerbenauwdis,maar nogwelkanpraten.Jehoortafwijkendeademgeluidenenerwordthoorbaar gehoest.Somsisdezorgvragerhees,omdateenscherpvoorwerpde stembandenbeschadigd. Verstikking isdetoestandwanneerdeluchtweg wordtafgesloten,waardoorerzuurstoftekortontstaat.Zonderingrijpenleidt dittotdedood.Kenmerkenzijnhetplotselingnietmeerkunnenpraten,het

niethoorbaarhoesten,dezorgvragergrijptnaardekeelenheeftuitpuilende ogen.Verderisdezorgvragerhevigbenauwd,onrustig,angstigenwordthet gelaatsteedsblauwer.Langzaamraaktdezorgvragerbewusteloos.

Handelenbijverslikkingenverstikking

Bijverslikkingisernogsteedsdemogelijkheidomdoorteademen,ookal gaathetmethoestengepaard.Blijfdezorgvrageraanmoedigenomdoorte hoesten.Hetlichaammoetzelfdeobstructieopheffen.Alshulpverlenerletje opofdeobstructieisopgehevenofdatheternstigergaatworden.

• Bijverstikkingmoetjedirect112ofhetinternnoodnummerlatenbellen.

• Ondertussengeefje5rugslagenomhetvoorwerplostekrijgen.Ditdoeje dooropzijenietsachterdezorgvragertestaan.Metjeenehandondersteun jedeborstkasenlaatjedezorgvragerietsvooroverbuigen.Eenpersoon dieaanhetstikkenis,wilweglopenendankunjegeenhulpverlenen.Door iemandmetéénhandtegentehouden,zorgjedatditnietgebeurt.Metde hielvanjeanderehandkunjenu5keersnelachterelkaartussende schouderbladenvandezorgvragerslaan.Doeditmeteenketsende beweging.Jestoptdirectophetmomentdatdeobstructieisopgeheven.

• Alsde5rugslagenniethelpen,volgener5buikstoten.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/upper-airways-obstruction-494408584

Ditkanjedoendoorachterdezorgvragerjearmenterhoogtevande heupkoppenvandezorgvragernaarvorentesteken.Met1handmaakje eenvuistenplaatsjedieopdebuikonderhetborstbeen.Metdeandere handmaakjeeenkommetjeenplaatsjedezeoverdevuistvandeandere hand.Nukunjemeteensnelleopwaartsebewegingnaarjetoe,proberen deobstructieeruittekrijgen.Ditdoejeookmaximaal5keerendanwissel jeweerafmeteerstrugslagenendanweerbuikstoten,totdatdeobstructie eruitis,ofdatdezorgvragerbewusteloosinelkaarzakt.Wanneerde zorgvragerbewusteloosis,startjemetreanimeren.

Handelenbijverstikkingenverslikkingbijzuigelingen

Bijzuigelingenlaatjehetkindmetdebuikopjeonderarmrusten,terwijlje zitenondersteunjehethoofddoormetjeduimentweevingersdehoekvan deonderkaakteplaatsen.Metdeanderehandkunjenude5rugslagengeven tussendeschouderbladen.Daarnalegjedehandwaarjederugslagenmee hebtgegevenophetachterhoofdenrugendraaihetkindopderug.Jearm kannuopjebeenrustenenzorgdathethoofdlagerisdanderestvanhet lichaam.Geefvervolgensin5secondentijd,met2vingers,5compressiesop hetmiddenvanhetborstbeen.Ditdoejealalshetkindnogbijbewustzijnis. Elkebabymoetdoordeskundigehulpwordennagekeken.

18.4Flauwteenshock

Bij Flauwte stroomtertijdelijkminderbloednaardehersenen,waardoorhet bewustzijnevenwordtverstoord.Ditkanmetofzonderwegrakinggebeuren. Jeherkenteenflauwteaandeblekekleurvandehuidenhetgeeuwenof zweten.Dezorgvragerklaagtzelfoveroorsuizen,isslapenmisselijkenheeft zwartevlekkenvoordeogen.Bijwegrakingreageertdezorgvragernauwelijks ofnietenkunnenertrekkingentezienzijndieopepilepsielijken.Dezorgvrager komtnormaalgesprokenbinneneenminuutweerbij. Shock kanjedefiniëren alseentekortaancirculerenddoorbloedingeniseenlevensbedreigende toestandwaarbijcellendoorzuurstoftekortschadeopgaanlopen.Ditproces kannietmeeruitzichzelfoplossenenhierisprofessionelehulpverleningbij nodig,anderszaldezorgvrageruiteindelijkhieraanoverlijden.Naarmatede circulerendedoorbloedingminderwordt,regelthetlichaamzelfdatbloed nietmeernaardeminstnoodzakelijkeplaatsengaat.Hierdoorblijvende belangrijksteorganentothetlaatstvanbloedvoorzien.Indeonderstaande shockcirkelziejedevolgordevanuitvaltotdatdezorgvrageroverlijdt,alshier nietsaangedaanwordt.

Shockcirkel

Cijferindeshockcirkel

5.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

orgaan/weefsel

Huidenslijmvliezen

Spierenen onderhuidsbindweefsel 4.

Spijsverteringsorganen, leverenmilt

symptomen

Bleek,klam,spitseneus, zweetophetvoorhoofd endorst

Moe,krachteloos,diepe ogen,snelleademhaling engeeuwen

Misselijkensomsbraken

Minderurineproductie Nieren

1.

Hart,longenenhersenen

Angstig,verward, bewustzijnsstoringen, oppervlakkige ademhaling,lage bloeddrukensnellepols

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zonderdeskundigevervolghulp,kanjehetprocesalleenvertragenenhierdoor tijdkopentotdezehulpkomt.Iemandmeteenshockzieterslechtuitenmaakt eenziekeindruk.Dehuidisbleek/grauwofvaal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ookdenagelbeddenzijnbleek.Dezorgvragerheefthetkoud,voeltzichslap enisklamofzweterig.Dezorgvragerisdorstigenrillerigenkanklagenover hevigerug-ofbuikpijn.Voorbeeldenwaarbijshockkanoptredenzijn:

• Ernstigein-ofuitwendigbloedverlies

• Ernstigebrandwonden

Fotovanshock.Eigenfotovanlotusslachtoffer.

• Ernstigediarree,vooralbijkoortsenbraken

• Ernstigeinfecties

• Anafylactischeshock

• Cardiogeneshock

Handelenbijflauwteenshock

Shockenflauwtehebbeneenaantalgemeenschappelijkeeigenschappenen lijkendaarominhetbeginergopelkaar.Alsjedezorgvragerneerlegt,zaldeze bijflauwtebinneneenminuutgaanopknappenenbijshockzaldetoestand alleenmaarverslechteren.DoormiddelvaneenbeoordelingmetdeABCDE methodiekkanjedeernstvandesituatieinschattenendeeersteinterventies inzetten.Hierdoorishetbelangrijkdatalseenzorgvragerwegraaktenniet snelbijkomt,erdirecteenAEDgehaaldwordtenerprofessionelehulp ingeschakeldmoetworden.Alseenzorgvragermetflauwtenogbijkennisis, laatdezedanliggen,zorgvoorfrisseluchtenmaakknellendekledinglos.Laat dezorgvrager10minutenopdegrondliggenenalsergeentraumaaanvooraf isgegaan,kunnendebenenhogergelegdworden(ineenhoekvan30tot60 graden).Na10minutenmagdezorgvragervoorzichtiggaanzittenendaarna staan.Alsdeklachtenopnieuwkomen,herhaaldeproceduredannogeen keer.Zorgvoorprofessionelehulpalsiemandna2minutennietbijkomt.

Eenzorgvragermetshockmoetookneergelegdwordenenmagzichzomin mogelijkinspannen.Bel112ofhaalprofessionelehulp.Eendekenomafkoeling tevoorkomenisergnuttig.Hierdoorkanhetrillenwordenbeperktenzaler minderinspanningzijn.Hetiswelvanbelangdatdezorgvragernietactief opgewarmdwordt.Hierdoorgaanvatenopenstaanenwordtdeshock verergerd.Geefdezorgvragerooknietsteetenofdrinken.

18.5Hyperventilatie

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hyperventilatie isnieteentoestandvanzuurstofgebrekwatveelmensen denken,maareentelaagkoolzuurgehalteinhetbloed.Ditzorgtvoorallerlei vervelendeklachten,zoalstintelendelippenofvingers,hartkloppingenen spiertrekkingen.Dezorgvragervoeltzichbenauwdwordenenlichtinhet hoofd.Erkunnenhartkloppingenontstaanenhetademenkanpijndoen. Tenslottekunnenerstoornisseninhetbewustzijnontstaan.Dezeklachten komendoortesnelademhalen(meerdan30keerperminuut),vaakdoor angst-ofeenpaniekaanval.

Handelenbijhyperventilatie

Bijstoornissenindevitalefunctieswordtprofessionelehulpingeschakeldof 112gebeld.Hierbijkanjedenkenaanniet-alertzijn,hartkloppingen,pijnop deborst,ergbenauwdofblauw-paarseverkleuringvandehuid.Belangrijkis omdezorgvragerafteleidenengerusttestellen.Verteldezorgvragerdatde oorzaakgeengebrekaanzuurstofis.Hetisvanbelangdatdeademhaling weerrustiggaatwordenendaterrustigdiepdoorgeademdgaatworden.Als dezorgvragervakerlastheeftvanpaniekaanvallen,adviseerdezedanomeen afspraakmetdehuisartshierovertemaken.

18.6Bloedingen

Dedefinitievaneen bloeding ishetvrijkomenvanbloednaeenbeschadiging aaneenbloedvat.Deernstvanditletselhangtafvanverschillendefactoren. Uitwendigebloedingenzijnsnellerteherkennendoordaterbloeduiteen wondstroomt.Hetbloedkangelijkmatigofmetstotenuiteenwondkomen.

Bijeenslagaderlijkebloedingkomthetbloederstootsgewijsuit,metelke samenknijpingvanhethart.Eenbloedingwaarbij(veel)bloedgelijkmatiguit eenwondsijpelt,wordtveelgezienbijwondenwaarbijaderszijngeraakt.

Slagaderlijkebloedingengaanvaakgepaardmetmeerbloedverliesdan aderlijkebloedingen.Inwendigebloedingenzijneenanderverhaal.Ongemerkt kanerveelbloedindebuik-ofborstholtekomen,maarookineenbovenbeen kanzichveelbloedverzamelen.Dezorgvragerklaagtoverpijnopdeplaats vandeinwendigebloeding.Bijeenbloedingindebuikkanereenhardebuik ontstaan,terwijlbloeddatzichophooptindeborstholtehetademhalenzal gaanbemoeilijken.Alshetbloedverliesacuutenhevigis,zaldezorgvrager kenmerkenkrijgendiebijshockzijnbeschreven.

Handelenbijbloedingen

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijheviguitwendigbloedverlieskanmendebloedingbeperkendoordirect drukopdewondtegeven.Gebruikhiervoorbijvoorkeureenschonedoekof gaaskompres,maarmethandschoenenaan,drukuitoefenenopdewond werktookheeleffectief.Wondenaandearmenenbenenkunnenmetbehulp vaneen tourniquet wordengestopt.Dezeworden5tot8centimeterboven dewondaangelegd.Opplaatsenwaarmengeentourniquetkanaanleggen, kanmendewondopstoppenmethetliefsthemostatischegazen.Alsdezeniet voorhandenzijniseenanderezwachtelookeffectief.Alsopstoppenofeen tourniquetnietmogelijkzijn,moetmendrukopdewondblijvengeven.Bij actiefbloedendewondendieietsminderhevigbloeden,kanmenvolstaan meteenwonddrukverband.Dekdewondsterielafengeefdaarnadrukmet

eendrukverband.Behandelzorgvragersmetshockverschijnselen,zoals beschrevenonderhetkopjeshock.Letop!Hetstoppenvaneenactieve uitwendigebloedinggaatbijshockvoor,ophetbehandelenvandeshockzelf. Hetstoppenvaneenuitwendigebloedingisdeenigebehandelingbijshock waarjezonderprofessionelehulpdeverergeringvanshockkunnenlaten stoppen.

18.7AdvancedLifeSupport(verdieping)

Reanimatieopgestart,hoenuverder?

ReanimerenviadeBLSiseeneffectieveensnellemanieromdecirculatieen zuurstofvoorzieninginhetlichaaminstandtehouden.Deoorzaakvande circulatiestilstandwordtmeestalnietopgelost,hiervoorisvaakeenextra behandelingnodig.Ditisderedendatereensnelleopschalingnodigis.Om deoorzaakvandezecirculatiestilstandteachterhalenenalvastgericht hiermeeaandegangtegaan,iserdeAdvancedLifeSupport.AlsdeBLSis opgestart,neemteenmultidisciplinairteamdereanimatieover.Inhet ziekenhuisisditmeestaleenreanimatieteambestaandeuiteencardioloog, anesthesist,ICen/ofSEHverpleegkundigeensomssluiteenarts-assistentof anesthesiemedewerkerhierbijaan.Buitenhetziekenhuisofineen zorginstellingwordtervia112,2ambulancesopgeroepenenkomtersoms eentraumahelikopterhelpen.

WatdoethetALSteam?

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

HetALSteamwerktvolgenseenvastprotocolenhebbeneenduidelijke taakverdeling.Eris1teamliddiedeleidingheeft.Dezepersoonstaatopeen plaatswaareengoedoverzichtisoverhetheleteam,bijvoorbeeldaanhet voeteneindevanhetbed.Hij/zijgeeftdeordersenhoudtalleinformatiedie beschikbaarkomt,bij.Degenediedeleidingheeft,zalhierdoorinprincipe nietmeedoenindehandelingen,zoalsborstcompressiesgeven.Eenander lidvanhetALSteamzaldebeademingendeintubatievoorzijn/haarrekening nemen.Danisernogiemanddiezorgtvoordetoedieningvanmedicatieen hetdefibrilleren,hetgevenvanschokken.Verdermoeterregelmatigeenritme checkwordengedaan.Jijalsverpleegkundigezalindezereanimatiekunnen meehelpenmethetgevenvanborstcompressiesenhetverlenenvanhandenspandiensten.DanishetfijnomkennistehebbenvanditALS-protocol, zodatjeadequaatkanhandelenenparticiperen.DeNederlandseReanimatie Raad(NRR)herziethetALSprotocolelke5jaar.

Hartritmestoornissen

Deritmestoornissenbijeencirculatiestilstandkunnenintweegroepenworden verdeeld.Deeerstegroepisdegroepmetschokbareritmen (ventrikelfibrilleren,VFofventrikeltachycardie,VT),deanderegroepiseen nietschokbaarritme(asystolie)oferisophetECGweleenhartritmetezien, maarisergeenpolsslagvoelbaar.Beideprotocollenzijngrotendeelsgelijk. HetenigeverschilisdatbijdeVFenVTgroepergedefibrilleerdwordtendat ermedicatievoorhethartritme(anti-aritmica)wordttoegediendenditisniet zobijdetweedegroep.

Oorzakencirculatiestilstand(4H’sen4T’s)

De4H'sen4T'szijndeomkeerbareoorzakenbijeenreanimatie.Hetis belangrijkdatnahetopstartenvandeBLS,zosnelmogelijkietsaandeze omkeerbareoorzakengedaanwordt,zodatdekansopeensuccesvolle reanimatiewordtvergroot.

Hypoxie

Hypoxieiseentoestandwaarbijeronvoldoendezuurstofin(eendeelvan)de weefselsaanwezigisenkomtvoorbijverdrinking,COPD,pneumonie,hartfalen, anafylaxieofverstikking.Eenarteriëlebloedgastijdensdereanimatiekanhier meerinformatieovergeven.Doorintubatiekanmenvooreenadequate oxygenatieenventilatiezorgenomdehypoxietebehandelen.

Hypovolemie

De hypovolemie iseentekortaancirculerendvolumeenontstaatmeestal dooreenbloedingofdistributieveshock.Ditlaatsteiseentoestandwaarbij jewelvoldoendebloedinjelichaamhebt,maarwaarjebloedvatenteveel openstaan.Viaechografiekomtmentotdediagnoseendebehandelingis hetzosnelmogelijkstoppenvandebloedingenhettekortaanvullenmet infusieen/ofhettoedienenvanbloedproducten.

Hyper/hypokaliaemieofanderemetaboleafwijkingen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stoornissenindeelektrolytenhuishoudingvankalium,magnesiumencalcium ofdeglucosekunnenleidentotstoornisseninhetcelmetabolismeofde prikkelgeleidingvanhethart.Laboratoriumonderzoekenafwijkingenophet hartfilmpjezijndeaangewezenonderzoekenomdezeinformatietekrijgen. Behandelinggaatviahetnormaliserenvandemetaboleafwijking.

Hypo-enhyperthermie

Hypothermie iseenlichaamstemperatuurvan<35°C.Iemandkandoodlijken, maarkannogsteedsoverlevenbijeenreanimatie.Zekeralsdehypothermie voorafgaataanhypoxie,isdekansopneurologischherstelgroot.Alsde zorgvragerergkoudis,ishetbelangrijkomoptelatenwarmen.Bijvoorkeur gebeurtditmeteenhart/longmachine.Hetprotocolvoorhettoedienenvan medicatieendefibrilatiesisafwijkendbijonderkoeling.

Hyperthermie ontstaatbijeenhitteberoertewanneerdekerntemperatuur bovende40°Ckomt.Ditheefteenhogemortaliteitenagressiefkoelenis essentieel.Erwordtgestreefdomdetemperatuuronderde39°Ctekrijgen. Hetwordtaanbevolenomvolumesuppletie(vochttoediening)toetepassen endeelektrolytentemonitoren.

Tamponadevanhethart

Bijeen harttamponade iserteveelvochtinhetzakjerondomhet hart(pericard).Ditvochtkanbestaanuitpericardvochtofbloed.Doorditvocht komthethartindeverdrukkingenkannietgoedmeerbloedrondpompen. Ofersprakeisvaneenharttamponadekanwordenvastgestelddooreen echografievanhethart.Debehandelingbestaatuithetverwijderenvanhet vochtuithethartzakjedoormiddelvaneenpericardpunctieofeen pericarddrain.

Tensiepneumothorax

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenverdenkingvaneentensiepneumothoraxofeen spanningspneumothorax opbasisvanhetklinischebeeldisalvoldoendeomtehandelen.Bijdeze aandoeningkandeluchtdieingeademdwordtnietmeeruitdeborstholte komen.Alsdeluchtnietwegkan,wordtdedrukindeborstkassteedsgroter. Datdruktdelongenaderenweg.Debehandelingbestaatuit naalddecompressieofthoracotomie.

Trombo-embolie

Eenlongemboliekanzoweleenobstructievandecirculatie,alshypoxie veroorzaken.Viaechografievandethoraxen/ofdeextremiteitenkaneendiep veneuzetrombosewordenaangetoond.Trombolyseofembolectomiezijnde aangewezenbehandelmethoden.Hetaansluitenopdehartlongmachine (ECMO)kaneenhulpzijnbijdebehandelinghiervan.

Toxines

Toxines ofgiftigestoffenkunnenervoorzorgendatereencirculatiestilstand ontstaat,ofdezestilstandinstandhouden.Debehandelinghangtnatuurlijk afvanhetsoorttoxineenhetNationaleVergiftigingenInformatieCentrum kanaangevenhoeverdertehandelen.

18.8Begrippenlijst

18.9Bronnen

HetOranjeKruis.(2023).HetOranjeKruisboekje(28edruk,vijfdeoplage). ThiemeMeulenhoff

HetOranjeKruis.(2021).HandleidingInstructeursEersteHulpvanHetOranje Kruis,28edruk

ABCDE-kaartjuni2024.Geraadpleegdop02oktober2024,van https://www.nhg.org/thema/spoedzorg/abcde-methode/abcde-kaart-pdf/

NederlandseReanimatieRaad.(2021).Specialistischereanimatievan volwassenen.RichtlijnALS2021.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

TAALREDACTIE)