Verpleegtechnisch vaardigheden voor verpleegkunde by Boom beroepsonderwijs

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

VERPLEEGTECHNISCHEHANDELINGEN

COLOFON

Boomberoepsonderwijs

info@boomberoepsonderwijs.nl

www.boomberoepsonderwijs.nl

Auteur(s):

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Titel:Verpleegtechnischehandelingen

ISBN: Eerstedruk/eersteoplage

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgave istoegestaanopgrondvanartikel16hAuteurswetdientmendedaarvoor wettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvaneen(ofmeerdere)gedeelte(n) uitdezeuitgaveinbijvoorbeeldeen(digitale)leeromgevingofeenreaderin hetonderwijs(opgrondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwenden totStichtingUitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130 KBHoofddorp,www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensde wettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtente kunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvan enakkoordtegaanmetdespecifiekeproductvoorwaardenenalgemene voorwaardenvanBoomberoepsonderwijs,tevindenop www.boomberoepsonderwijs.nl.

Thema19 Breuken,-verstuikingen-en-verzwikkingen .............................

Thema20 Kleine-ongevallen ......................................................................... ?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

VOORWOORD

AngerensteinZorg&Welzijniseencompleteserieleermiddelenvoorde volgendekwalificatiedossiers:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Assistentindegezondheidszorg

• Maatschappelijkezorg

• Pedagogischwerk

• Sociaalwerk

• Verpleegkunde

• Verzorgende-IG.

Voordeverpleegkundeisvakkennisvanuiteenlopendeonderwerpenvan grootbelang.Ditvormtdebasisvoorhethandelenindeberoepspraktijk, waarbijdezorgvragermetzijnwensenenbehoeftencentraalstaat.De bronnenboekenvanAngerensteinZorg&Welzijnbevattenallebenodigde theorievoordebeginnendeberoepsbeoefenaar.

Deserieleermiddelenvoorhetkwalificatiedossierverpleegkundigebestaat uitachtbronnenboekenmetonlineaanvullendeverwerkingsopdrachten, kritischeberoepssituatiesentoetsen:

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie1voorverpleegkunde

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie2voorverpleegkunde

• Plannenvanverpleegkundigezorgencoördinatie

• Professioneelwerkenvoorverpleegkunde

• Verpleegtechnischehandelingen

• Ziekenhuis

• Zorgenbegeleiden1

• Zorgenbegeleiden2.

Koppelingkwalificatiedossier2020

Elkthemaheefteenkoppelingmetéénofmeerderewerkprocessenvanhet kwalificatiedossier.Hierondertrefjeperthemaaanmetwelkwerkproces(sen) dezeisgekoppeld:

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Zievorigetitels.Dusniethelewerkproces uitschrijven,maaralleendecodedieervoorstaat:B1-K1-W1,B1-K1-W2,etc.

COPYRIGHTBOOM

Verpleegtechnischehandelingenvoorverpleegkunde

Alsverpleegkundigevoerjedagelijksverpleegtechnischehandelingenuit.De benodigdeachtergrondinformatiewordtperhandelinguitvoeriginditboek beschreven.Daarnaastiseraandachtvoorhethandelenbijlevensbedreigende situatiesencalamiteiten.

Debeschreventheorieenverwerkingsopdrachtenzijngebaseerdopdevisie waarbijdezorgvragercentraalstaatenzoveelmogelijkzijneigenregie behoudt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezorgvragercentraal

Dezorgvragerenzijnzorgvraagstaantijdensjouwwerkalsverpleegkundige centraal.MetbehulpvandeuitgangspuntenvandePositieveGezondheidga jealsverpleegkundigemetdezorgvrageringesprekomteachterhalenwelke ondersteuningvoorhembelangrijkis.Uitgangspunthierbijisdatdezorgvrager zoveelmogelijkderegieblijftbehoudenoverzijneigenleven.De ondersteuningkomtindeeersteplaatsvanuitdeeigenleefomgeving (interprofessioneel)enindetweedeplaatsvanuitdeprofessional(s).

Opbouwtheorie

Eenthemabestaatuitdrieonderdelen:

1.basistheorie

2.kritischeberoepssituatie

3.verdieping.

Basistheorie

Debasistheoriebevatinformatiedierelevantisvoordeverpleegkundige.De theoriewordtverlevendigdmetvoorbeelden.Belangrijkebegrippenworden uitgelegdindetekstenzijnvetgemaakt.

Wanneerjeindelinkerkantlijnditicoontjeziet,kunjeindebijhorendedigitale leeromgevingeenonlineaanvullingvindenindevormvaneenfilmfragment, verwijzingnaareenwebsiteofeendocument.

Kritischeberoepssituatie(KBS)

IndeKBSwordjegeconfronteerdmeteenprobleemstellingofdilemmawaarbij jenietkuntterugvallenoproutinematighandelen.OnlinevindjebijelkeKBS aanvullendeopdrachten.Destructuurvandeopdrachtenvolgtinveelgevallen destappenvanhetklinischredeneren.Opdiemanieroefenjealsbeginnend beroepsbeoefenaarregelmatigmetdezemaniervanredeneren,leerje zorgsituatiesgoedtedoorzienenkunjeberedeneerdhandelen.

Verdieping

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Meerderethema'shebbenaanheteindehetonderdeelVerdieping.De verdiepingheeftalsdoelhetthemaverderuittebouwenenstimuleertde onderzoekendehouding.

Digitaleleeromgeving

DaarnaastkentAngerensteinZorg&Welzijnenkeleonline-aanvullingendie beschikbaarzijnviawww.boomdl.nl.Hetgaatomdevolgendeaanvullingen:

• verwerkingsopdrachten

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• kritischeberoepssituaties

• uitdagingen

• toetsen

• filmfragmenten.

Voordatjededigitaleleeromgevingkuntgebruiken,moetjejelicentie activeren:

• Overlegmetjedocentwelktypeaccountjegebruikt.

• Ganaarwww.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijkdeinstructiefilmofleeshetstappenplan.

• Volgdestappen.

Daarnakunjeaandeslag!

Verwerkingsopdrachten

Bijiederthemahorenenkeleverwerkingsopdrachten.Dezeopdrachtenhelpen jedeinformatieuitdetheorieteverwerkenentoetepassen.

Uitdagingen

Tijdensdeuitdagingwerkjemetmeerderestudentenaaneengroteopdracht opbasisvanverschillendethema'swaarbijeenberoepwordtgedaanopje samenwerkingsvaardighedenenjecreativiteit.Deuitdaginglevertaltijdeen productopdatwordtbeoordeeld.

Aanspreekvorm

Indetheorieenverwerkingsopdrachtenwordtdelezerzoveelmogelijk aangesprokenmetdeneutraleje-vorm,metalsdoelomeeninclusieve omgevingtecreërenwaariniedereenzichvertegenwoordigdvoelt.Daarnaast wordenerbeperktdeaanspreekvormen'hij'of'zij'gehanteerd.Hetis belangrijkoptemerkendatwaar'hij'staat,ook'zij'gelezenkanwordenen andersom,omervoortezorgendatallelezerszichaangesprokenenerkend voelen.

VeelplezierensuccesmethetwerkenmetAngerensteinZorg&Welzijn!

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA2 MEDICATIE

Inhoudthema

• Medicatieproces

• Soortenmedicatieenmedicatiegroepen

• Toedieningvanmedicijnen

• Werkingvanmedicatieinhetlichaam

• Medicatieveiligheid

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenmedicijn,ookwelgeneesmiddelofmedicamentgenoemd,iseenstofdie eenbepaaldewerkingophetlichaamheeft.Dezekanwordengebruiktvoor onderanderegenezing,verzachtingofhetvoorkomenvansymptomenof verschijnselen,ziektenofaandoeningen.Alsverpleegkundigeishetbelangrijk omkennistehebbenoverdeverschillendesoortenmedicatie, toedieningswijzen,toedieningsvormenendeverwerkingvanmedicatieinhet lichaam.Verderleerjeoverklaarmakenvanmedicatie,toedienenenregistreren enveiligomgaanmethetmedicatieprocesvoorzoweldezorgvrageralsvoor jezelfalszorgverlener.

2.1Medicatieproces

Erzijnveelverschillendepartijenbetrokkenbijhetgehelemedicatieproces. Betrokkenpartijenzijndezorgvrager(enmantelzorgers),dezorgverlener,de arts,deapotheekenzorgorganisaties.Omhetproceszoveiligmogelijkte latenverlopenishetbelangrijkdatgoedisvastgelegdhoehetprocesdoorlopen dienttewordenenwelkepartijwaarvoorverantwoordelijkis.Hiervoorisdoor eenaantallandelijkecliënten-enberoepsorganisatieshetdocument'Veilige principesindemedicatieketen'(ZorgvoorBeter,2022)opgesteld.Hetgaat hierbijomdesectorverpleging,verzorgingenthuiszorg.Ditdocumentgeeft richtingaanhetveilighandelenvoorzowelzorgvrageralszorgverlenermet betrekkingtotmedicatie.

Veiligeprincipes

Erzijnzesveiligeprincipesopgesteldinditdocument,namelijk:

1.Voorschrijven

2.Terhandstellen(afleveren)

3.Opslagenbeheer

4.Gereedmaken

5.Toedienenenregisteren

6.Evaluatie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voorschrijven

InNederlandzijnmeerderezorgverlenersdieofficieelmedicatiemogen voorschrijven.Hetgaathierbijallereerstomartsenenmedischspecialisten welkegeregistreerdzijninhetBIG-register.Daarnaastmogenverloskundigen entandartsenalleenvoorschrijvenvoordoeleindenopeigenvakgebieden verpleegkundigspecialistenenphysicianassistantsookbinnenheteigen deskundigheidsgebied.Voorafgaandaanhetvoorschrijvenvanmedicatieis

hetvanbelangdatdezorgvrageradequateinformatiegeeftaanartsen apotheekopbasiswaarvaneendiagnosewordtgesteldenzonodigmedicatie wordtvoorgeschreven.Deapotheekverwerktvervolgensdezeinformatie.

Terhandstellen(afleveren)

Deapotheekzorgtvooreenactueelmedicatieoverzichtenzorgtvoor verwerkingvanmedicatiewijzigingen.Deapotheeklevertmedicatiezonodig ineen geïndividualiseerdedistributievorm(GDV) aan.EenGDViseen distributie-ofverpakkingsvorm,zoalszakjesofeencontainermetvakjes, waarmeegezorgdwordtvooroverzichtenorderingvangeneesmiddelenvoor dezorgvrager.Deapotheekzorgtzonodigvoorbezorgingvanmedicatieen toedieningslijstbijdezorgvragerofbijdezorgorganisatie.

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/pharmacy-black-man-woman-healthcare-medicine-2266048073

Terhandstellenmedicatieapothekeraanzorgvrager

Opslagenbeheer

Indethuissituatieisdezorgvragerzelfverantwoordelijkvoorhetbewaren vanmedicatievolgenshetbewaaradviesvandeapotheek.Wanneer zorgverlenershierinproblemensignaleren,zorgenzijerechterwelvoordat ditbesprokenwordtmetdezorgvrager.Intramuraalisdezorgorganisatie

verantwoordelijkvooreenbeleidenfaciliteitendiezorgenvoorjuisteopslag enbeheervanmedicatie.Denkhierbijaaneenafgeslotenruimteofkasten koelkastmetjuistetemperatuur.Daarnaastwordtbeleidgemaaktvoorde werkvoorraadmetmedicijnendieniet-op-naamvaneenzorgvragerstaan, maarwelvoorhandendienentezijnopeenafdeling.

Opiatenbeleid

Opiatenvallenonderde opiumwet,hierinstaatvastgelegddathetbezit,de bereiding,deverkoopenexportvandrugsopdelijstvandeopiumwet verbodenzijn.Dezemiddelenzijnweltoegestaanvoormedischeen wetenschappelijkedoelen,maardienendaarvooraanextravereistente voldoen.Deopiatenmoetenineenzorgorganisatieinprincipeopnaamstaan (tenzijereenwerkvoorraadistoegestaanopdeafdeling)enwordenachter slotengrendelbewaard.Hetisbelangrijkdatalleenbevoegdentoegang mogenhebbentotdeopiaten.Daarnaastiseenzorgvuldigeregistratievan deopiateneenvereiste.Hoeveelvoorraadiseraanwezig,hoeveeliseruit voorraadgegaan,wanneerendoorwie.Dezeregelgevingisbelangrijkvoor eenveiligewerkomgeving,gezienernaastrisicovoordezorgvragerookrisico isopmisbruikdoorzorgverlenersbijdergelijkemedicatie.

Indepraktijk

COPYRIGHTBOOM

Jebentalsverpleegkundigewerkzaamineenintramuralezorginstelling.Jouw zorgvragergebruiktvanwegeernstigpijnklachtenhetmiddelOxycodon,zowel eenkortwerkendealseenlangwerkendevormzijnvoorgeschreven.De kortwerkendetablettenzijnalszonodigmedicatievoordoorbraakpijn voorgeschrevenenwordenapartgeleverd.Deinterneapothekerkomtdeze medicatieopdeafdelingbrengen.Jijneemtdeleveringaan.Jecontroleert degegevensvandezorgvrager,hetgeleverdemedicament,dedoseringen hetaantalgeleverdetablettenendeontvangstwordtgeregistreerd.Eris sprakevaneengezamenlijkeverantwoordelijkheid.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/medicines-fridge-close-opened-refrigerator-1489407146

Koelkastvoormedicatie

Gereedmaken

Inelkeinstellingiseenbeleidbeschikbaar Voortoediening gereedmaken,afgekortVTGMgemaaktdoorzorgorganisatie,artsenapotheker. Dezorgverlenerzorgtervoordatmedicatievoortoedieninggereedgemaakt wordtvolgensdegeldendevoorschriften.Dezorgorganisatiezorgtervoordat zorgverlenershiertoebekwaamenbevoegdzijn,zijdragenhierzelfook verantwoordelijkheidvoor.

Onlineisertevenseendocument'handreikingVoorToedieningGereedMaken (VTGM)'beschikbaardatinstructiesbevatvoorallezorgverlenersmet betrekkingtotuitvoeringvanVTGM.

Toedienenenregistreren

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezorgverlenercontroleert,legtvastendienttoeopbasisvanhetactuele medicatieoverzicht.Dezorgorganisatielegtmetdeapotheekvastwelke medicatieeendubbelecontrolevergt.Bijlossemedicatiecontroleertde zorgverleneropjuistemedicijn,juistedosis,juistetijdstipvaninname,juiste

wijze,juistecliënt,dezogenoemderegelvan5.BijeenGDVcontroleertde zorgmedewerkerofdetekst(medicatie)vanhetetiketovereenmetdetekst opdetoedienlijstenofhetaantalmedicijnenovereenkomt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Evaluatie

Dezorgvragerisalertopwerkingenbijwerkingenvanmedicatieen communiceertditzonodigmetzorgverleners.Apotheker,arts,zorgverlener enzorgorganisatiesignaleren,registrerenenondernemenactiebijproblemen. Zijzorgenookvoorregelmatigemedicatiebeoordelingbijdezorgvrager.

Informatiemedicijngebruik

Hetisbelangrijkombijmedicijngebruikopdehoogtetezijnvandemedicatie dieeenzorgvragerinneemtoftoegediendkrijgt.Erzijneenaantalplaatsen waarinformatieoverdemedicijnentevindenis.Demeestvoordehand liggendezijnhetmedicijnetiketopdeverpakkingendebijbehorendebijsluiter.

Etiket

Wettelijkisvastgelegdwaarmedicijnetikettenenbijsluitersaanmoetvoldoen. Ophetmedicijnetiketstaatdevolgendeinformatie:

• naamengeboortedatumvandezorgvrager

• naamvandemedicatieennaamwerkzamestof

• naamvandeapotheek

• datumvanaflevering

• dewijzevangebruikendetoedieningswijze

• toedieningsfrequentie

• dosering

• bewaarvoorschriften

• uiterstegebruiksdatum

• waarschuwingen(raadpleegvoorgebruikdebijsluiter,buitenbereikvan kinderenbewaren,nietgebruikenindienzwanger,nietgebruikenwanneer jeborstvoedinggeeft,nietbijbesturenmotorischevoertuigen).

Bijsluiter

Debijsluiteriseenindemedicijnverpakkingbijgevoegdepapierenbeschrijving vaneenmedicijn.Indebijsluiterstaatdebelangrijksteinformatieovereen medicijn.Debijsluitervindjebijlossemedicatieinhetdoosjevanhetmedicijn. Ineenbijsluitervindjeinformatieover:

• watdewerkingvanhetmedicijnisenwaarvoorhetmedicijnwordtgebruikt

• hoejehetmedicijngebruikt

• mogelijkebijwerkingenvanhetmedicijn

• bewaaradviezen

• wanneerjehetmedicijnnietinmagnemenofhiervoorzichtigmeemoet zijn

• welkestoffenerinhetmedicijnzitten

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastdeofficiëlebijsluiterisersinds2020ookeenaanvullinghierop ontwikkeld,namelijk'Medicijninhetkort'.Hetiseenverkorte(ongeveereen pagina)enmeervisuelevormvandebijsluiter.Inéénoogopslagisde belangrijksteinformatieovergebruikvanhetmedicijntezien:stof,indicatie, toedieningsvorm,wathetmedicijnvoorjedoet,meestvoorkomende bijwerkingenenlevensbedreigendebijwerkingen.Eengoedleesbarebijsluiter kanbijdragenaanhetjuistegebruikvaneenmedicijn.

Informatiebronnenmedicatie

Overigeinformatiebronnenwaarinformatietevindenisovermedicijnenen hunwerking,bijwerkingenenhetgebruikhiervanzijn:apotheek.nl,het FarmacotherapeutischeKompas(FK)endeGeneesmiddeleninformatiebank.

2.2Soortenmedicatieenmedicatiegroepen

Soortenmedicatie

Erzijnverschillendesoortengeneesmiddelen,namelijk:

• regulieregeneesmiddelen

• homeopathischegeneesmiddelen

• fytotherapeutischegeneesmiddelen.

Regulieregeneesmiddelen

Regulieregeneesmiddelen zijnmedicijnendiebestaanuitnatuurlijkeof (half)synthetischestoffen,waarvandewerkingbijeenbepaaldeaandoening ofziektegeregistreerdisalswetenschappelijkbewezen.Zijvallenonderde

Geneesmiddelenwet enwordendoorhetCollegeterBeoordelingvan

Geneesmiddelen(CBG)gecontroleerdopkwaliteitenveiligheid.Reguliere geneesmiddelenwordenverdeeldineengroepgeneesmiddelendiealleenop receptvanartsverkrijgbaarisviadeapotheekengeneesmiddelendieook zonderreceptverkrijgbaar(vrijverkrijgbaar)zijnviaapotheekendrogist. Daarnaastiserookeengroepmiddelendieookbijsupermarkten benzinestationverkrijgbaaris.Alsdevrijverkrijgbaremedicijnengoedgebruikt worden,zijnzemeestalveiligenbrengenzeweinigrisico'smetzichmee.

Homeopatischegeneesmiddelen

Homeopathischemiddelen wordenbereiduitplantaardigeofdierlijke grondstoffen.Dezewordentijdenshetbereidingsprocesstapjevoorstapje verdundmetalcoholofwaterenkrachtiggeschud.Zewordenuiteindelijkin druppel,korreloftabletvormuitgegeven.Homeopathischemiddelenvallen ookonderdeGeneesmiddelenwetenwordendoorhetCollegeterBeoordeling vanGeneesmiddelen(CBG)gecontroleerdopkwaliteitenveiligheid.Hetis belangrijkdatzorgvragershetgebruikhiervanaltijdmeldenbijapotheeken arts,omdatsommigehomeopathischegeneesmiddelennamelijkinvloed kunnenhebbenopdewerkingvaneenreguliergeneesmiddel.Homeopatische middelenzijnvrijverkrijgbaarbijdrogisten,natuurvoedingswinkelsofviaeen homeopaat.

Fytotherapeutischemiddelen

Fytotherapeutischegeneesmiddelen behorentotdealternatieve geneesmiddelen.ZijvallennietonderdeGeneesmiddelenwet.

Fytotherapeutischegeneesmiddelenbestaanuitextractenvanwerkzame stoffenuitplantenenwordendaaromookwelkruidengeneesmiddelen genoemd.Hetisbelangrijkdatzorgvragershetgebruikhiervanaltijdmelden bijapotheekenarts,omdatsommigefytotherapeutischegeneesmiddelen namelijkinvloedkunnenhebbenopdewerkingvaneenreguliergeneesmiddel. Fytotherapeutischemiddelenzijnvrijverkrijgbaarbijdrogistenof natuurvoedingswinkels.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/homeopathy-medicine-vs-chemical-traditional-on-504119911

Homeopatische/Fytotherapeutischemedicatieversusregulieremedicatie

Medicatiegroepen

Eenaantalvandemeestgebruiktemedicatiegroepenwelkeuitgewerktzullen wordeninditthemazijn:

• analgetica

• antibiotica

• hart-envaatmiddelen

• anti-epileptica

• antidiabetica

• inhalatiemedicatie

• psychofarmaca

• anti-allergica

• corticosteroiden

• laxantia

• maagmiddelen.

Analgetica

Analgetica zijnpijnstillendemiddelen.Bijhetgebruikvanpijnstillerswordt vaakgebruikgemaaktvandepijnladdervandeWereldgezondheidsorganisatie (WHO).Dezezorgtvooreenstapsgewijzeaanpak.Hetisbelangrijkomtestarten metdeminstzwaremedicatieendezezonodigoptebouwen,tevervangen ofaantevullenmetanderemiddelen.Deeerstestapbestaatvaakuithet gebruikvanParacetamol.Wanneerditonvoldoendewerkt,wordtingestoken ophetgebruikvaneennon-steroïdeontstekingsremmendemiddel(NSAID) welkeooknogeenontstekingsremmendewerkingheeft.Denkhierbijaan Diclofenac,IbuprofenenNaproxen.Wanneernogsteedsonvoldoendeeffect kangestartwordenmeteenzwakkeopioïdezoalsTramadolofCodeïneofeen sterkeopioïdezoalsMorfine,OxycodonenFentanyloftotsloteenopioïde middelsinjectie.Hetgrotenadeelvanopioïdenisdehoeveelheidbijwerkingen engewenningenmedicijnafhankelijkheid.Erwordtsteedsmeergesproken vaneenopioïdenepidemie.Opioidenwordensomstemakkelijk voorgeschrevenentelangdoorgebruikt,waarbijonvoldoenderekening gehoudenwordtmetdegevaarlijkebijwerkingenendeverslavingen vergiftigingenbijoverdosering.

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/top-view-flat-lay-bottle-pain-1721419378 'Schreeuwomhulp'binnendeopioïdenepidemie

Antibiotica

Antibioticazijnmedicijnendiewerkentegenbacteriën.Deartsschrijftalleen antibioticavooralshetechtnodigis,wanneeralshetlichaamdeziekmakende bacteriënnietzelfkandoden.Erzijntweebelangrijkegroepenantibiotica:de bacteriedodendeenbacterieremmende.Bacteriënwordengedoodofdegroei wordtervangeremd.Hetlichaamruimtdeverzwakteofgedodebacteriën danop.Daarnaastisereenonderverdelingin smal-enbreedspectrum antibiotica.Smalspectrumantibioticazijnspecifiekgeschiktvoorinfecties dooreenbepaaldegroepbacteriën.Debreedspectrumantibioticawerkenop meersoortenbacteriëntegelijk.Devoorkeurgaatuitnaarsmalspectrum middelen.Hetisbelangrijkomeenkuuraltijdaftemakenomtevoorkomen datbacteriënachterblijvenen resistent worden.Dithoudtindatzijweerstand kunnenbiedenenhiermeeongevoeligzijnofwordenvoorbehandeling.Enkele voorbeeldenvanantibioticaklassenzijnPenicilline(bijv.Amoxicilline), Tetracycline(bijv.Doxycycline),Cefalosporines(bijv.Ceftriaxon)en Carbapenem(bijv.Meropenem).

Hart-envaatmiddelen

Hart-envaatmiddelenzijnonderteverdelenindevolgendemedicijngroepen:

• Antihypertensiva:Bètablokkers,Calciumantagonisten,RAS-remmers, Diuretica

• Nitraten

• Antiaritmica

• Middelenbij(dreigend)hartfalen

• Anticoagulantia

• Cholesterolverlagendemiddelen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/human-heart-blood-circulation-system-3d-1427506907

Hetcardiovasculairesysteem

Bètablokker

Bètablokkerswordenvoorgeschrevenomhethartteontlasten.Dezemiddelen verlagendehartslag,zorgenvoorrustigerrondpompenvanhetbloeden verlagenookdebloeddruk.Dezemedicijnenwordenvoorgeschrevenbijdiverse aandoeningen,bijvoorbeeld:naeenhartinfarctbijanginapectoris,bijhoge bloeddrukofbijsommigehartritmestoornissen.Voorbeeldenhiervanzijn: MetoprololenAtenolol.

Calciumantagonisten

Calciumantagonisten,ookwelcalciumblokkers,wordenvoorgeschrevenbij hartkramp(anginapectoris),hartritmestoornissenenhogebloeddruk.Calcium isnodigomspierentelatensamentrekken.Calciumblokkersverslappende spierenenverwijdendebloedvatenzodathetbloedgoedkanstromen.Effecten vancalciumblokkerskunnenzijn:dalingvandebloeddruk,deverlagingvan dehartslagenverwijdingvandekransslagaders.Voorbeeldenvan calciumantagonistenzijn:Amlodipine,Nifedipine,Verapamil,Diltiazem.

RAS-Remmers

RAS-Remmerszijnmedicijnendieinwerkenophet

Renine-Angiotensine-Systeem(RAS).Ditsysteemzorgtmiddelsinformatie vansensoreninhetlichaamwelkedebloeddrukregistrerenvoorsignalen naardenieren.RAS-remmerszijnonderteverdelenin:ACE-remmers, Angiotensine-receptor-blokkers(ARB's)enrenine-remmers.Doorgebruikvan RAS-remmersverwijdendevaten,waardoordebloeddrukdaalt.Voorbeelden vanRAS-Remmerszijn:Losartan,LisinoprilenEnalapril.

Diuretica

Diuretica,ookwelplastablettengenoemd,werkenvochtafdrijvendenverhogen deuitscheidingviadenieren.Dezemedicijnenwordenvaakvoorgeschreven bijeenhogebloeddrukenhartfalen.Doordezemedicijnenkomterminder drukopdebloedvatentestaan.VoorbeeldenzijnHydrochloorthiazide, Indapamide,Furosemide,BumetanideenSpironolacton.Ditlaatstemiddel iskaliumbesparend,bijgebruikvansommigeanderemiddelenisereenrisico opeentelaagkalium,waardoorereenverhoogdekansisoponderandere hartritmestoornissen.

Nitraten

Nitratenwordengebruiktbijpijnopdeborstklachtendooraginapectorisof hartinfarct.Dezemedicijnenzorgenvooreenverwijdingvandekransslagaders enverwijdingvandeveneuzebloedvatenwaardoordetoevoervanbloednaar hethartminderwordtenhethartminderhardhoefttewerken.Nitraten kunneninacutesituatiesgegevenwordenalssprayoftabletjeonderdetong. Oflangwerkendbijstabieleaginapectorisklachtendoormiddelvaneenpleister. Voorbeeldenhiervanzijn:IsosorbidedinitraatenNitroglycerine.

Antiaritmica

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Antiaritmicazijnmedicijnendiegebruiktwordenomhartritmestoornissente behandelen.Dezezorgenervoordatderitmestoornissenminderfrequent optredenenookminderheftigzijn.Hethartiseenspierdiesamentrektmet behulpvaneenelektrischsignaal.Dezemiddelenzorgenvoorvertragingvan deverspreidingvanditsignaalofmakendecellenmindergevoeligvoorde prikkel.Zezorgenvoorhetverlagenvandehartslageneenmeerregelmatige hartslag.Meestalkrijgjedezemedicijnenindevormvantablettenofcapsules. Bètablokkersencalciumblokkerswordensomsgebruiktalsantaritmica,maar ookmiddelenzoalsFlecaïnide,AmiodaronofDigoxine.Alsderitmestoornis

nietovergaat,ishetsomsnodigomhethartritmeinhetziekenhuisteherstellen ofhethartteondersteunenmiddelsplaatsingvanelektronischeapparatuur zoalseenpacemakerofimplanteerbarecardioverterdefibrillator(ICD)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Anticoagulantia(antitrombotica)

Anticoagulantia zijnmedicijnendiedestollingvanhetbloedverminderenof vertragenenhiermeebloedproppen(trombussen)voorkomen.

Antistollingsmedicijnenherstellendebalans:hetbloedmagnietteveelstollen enooknietteweinig.Zewordenvoorgeschrevenbij(instabiele)angina pectoris,naeenhartinfarct,naeenTIAofeenherseninfarctbij boezemfibrilleren,bijtrombose(been)ofetalagebenen,bijlongemboliena hetplaatsenvaneenkunstklepofbijbedlegerigemensen.Erzijnverschillende aangrijpingspuntenwaaropdezemedicijnenkunneninwerkeninhet stollingsprocesinhetlichaam.Enkelevoorbeeldenvananticoagulantiazijn: Acenocoumarol,Dabigatran,Apixaban,Acetylsalicylzuur,Carbasalaatcalcium.

Cholesterolverlagendemiddelen

Cholesteroliseenvetachtigestofdiekangaanophopenindebloedvaten waardoordezekunnenvernauwenofdichtkunnenslibbenmetallegevolgen vandien.Debehandelingvanhoogcholesterolbestaatuitadviezenvooreen gezondeleefstijl.Somswordenerookmedicijnenvoorgeschreven. Cholesterolverlagerswordeningezetbijeenverhoogdcholesterolofbijhartenvaatziekten.Zehebbeneencholesterolverlagendewerking,maar beschermendaarnaastookdewandvandebloedvaten.Voorbeeldenvan cholesterolverlagerszijnStatinen(zoalsSimvastatine,Atorvastatineof Rosuvastatine),Alirocumab,Ezetimibe.

Anti-epileptica

Anti-epilepticawordenvoorverschillendeaandoeningenvoorgeschreven:

• regelmatigvoorkomenvanepileptischeaanvallen

• acuteepileptischeaanvallen

• neuropathischepijnen(bijvoorbeeldtumoren)

• migraine

• bipolairestoornissen

• angststoornissen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Depreciezewerkingvananti-epilepticaisniethelemaalbekend,maarze zorgenerwelvoordathersencellenmindergevoeligwordenvoorprikkels (neuronalegevoeligheid)endeepileptischeaanvallenonderdruktwordendit doenzeopmeerdereaangrijpingspunten.Ditmaaktookdatanti-epileptica

ookandereindicatiesheeftdanalleenepilepsie.Demedicijnenzijnte verkrijgenintabletvorm,zowelvoororaalgebruikalsrectaalgebruik. Voorbeeldenvananti-epilepticazijn:Clonazepam,Carbamazepine, Gabapentine,Levetiracetam,ValproïnezuurofTopiramaat.Bijeenepileptische aanvalwordtindeacutefaseeenrectiolediazepamofneusspraymidazolam gebruikt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Antidiabetica

Antidiabeticawordenookwelbloedsuikerverlagendemiddelengenoemd.De meestvoorkomendetypenDiabetesMellituszijntypeIentypeII.BijtypeI vallenheteigenafweersysteemdecellenaandieinsulinemaken,waardoor ervrijwelgééninsulinegeproduceerdwordt.BijtypeIIisersprakevante weiniginsulineinhetlichaamenreagerendaarooknietmeergoedop,de cellenzijnongevoeligergeworden.DiabetestypeIIkanzowelmetorale medicatiealsinsulinewordenbehandeld.BijtypeIisdezorgvrageraltijd afhankelijkvaninsuline.Deoraleantidiabeticakanervoorzorgendatde gevoeligheidvoorinsulineverbetert,bevorderthetvrijgevenvaninsuline, zorgenvoorbetereopnamevanglucose,bevorderendeafgiftevaninsuline wanneerdebloedglucosetehoogisofzorgenvoormeeruitscheidingvan overtolligesuikers.VoorbeeldenvanveelgebruiktemedicatiezijnMetformine, Gliclazide,Tolbutamide.Totslotiserooknogmedicatieineeninjectievorm beschikbaar,denkhierbijaanSemaglutide.BijtypeIwordtaltijdinsuline gebruikt,hetkanhiergaanomverschillendesoorteninsulinewaarvande snelheidwaarmeedebloedglucoseverlaagdwordtkanverschillen. VoorbeeldenvansoortnamenzijnAspart,GlargineenDegludec.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/plantain-husk-jar-inscription-psyllium-glass-2075761642

Diabetesbehandeling

Inhalatiemedicatie

Inhalatiemedicatiekanwordeningezetbijdebehandelingvanbijvoorbeeld astmaenCOPD(chronischebronchitisenlongemfyseem).Erzijnverschillende soortenmedicatiebeschikbaar.Hetverschilkanzittenindewerkingende snelheidvandewerking(kort-enlangwerkend).Degebruiktemedicijnenzijn onderteverdelenin:luchtwegverwijders,ontstekingsremmersofeen combinatievanbeide.DenkhierbijaanSalbutamol,Ipratropium,Formoterol, Salmeterol.Dezemedicijnenwordengeïnhaleerd,oftewelingeademd.Inhalatie zorgtervoordathetmedicijndirectindeluchtwegenkomtendaardooreen snellerelokalewerkingheeft.Bijinhalatievanmedicijnen,bestaatdekans datereenschimmelinfectieontstaatindemond-enkeelholte,daaromwordt meeraandachtvoordemondverzorgingaangeraden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indepraktijk

Jezojuistinzorggekomenzorgvragerheeftvoorzijnastmaaljarenlang medicatievoorgeschrevenstaan.Hijmaaktgebruikvaneeninhalatormeteen voorzetkamer.Jehoorteenfluitendgeluidwanneerdezedeinhalatieuitvoert. Jeweetdatditgeluidaangeeftdatdeinhalatienietopdejuistemaniergebeurt. Wanneeriemandnietdejuisteinhalatietechniekheeft,komtersomsniet voldoendemedicijnindelongenterecht.Jegeeftjezorgvragerdetipiets rustigerinteademen.Wanneerdezeditdoethoorjegéénfluitendgeluidmeer. Dezorgvragergeeftlateraandathijditdanwaarschijnlijkaltijdalverkeerd heeftgedaanendathijeropgaatlettennu.

Psychofarmaca

Psychofarmacazijnmedicijnendieinwerkenophetcentralezenuwstelseldie ingezetwordenbijpsychischeproblemen.Psychofarmacagevenoverhet algemeenveelbijwerkingenenhebbeneenaantalwekennodigomeffect ervantemerken.Hetisnamelijkvoorsommigemiddelennodigomeenspiegel inhetbloedervanoptebouwen,ditgeldtnietvoorslaapmedicatieen angstremmers.Hiervoorishetbelangrijkdatdezemedicatieregelmatig ingenomenwordtopvastetijdstippen.Psychofarmacazijnonderteverdelen inverschillendemedicijngroepen:

• slaapmedicatie

• rustgevendemedicatie

• angstremmers

• antipsychotica

• antidepressiva

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• medicijnenbijeenbipolairestoornis

• medicijnenbijADHDennarcolepsie

Slaapmedicatie

Slaapmedicatie(hypnotica)wordtingezetvooreenbeterekwaliteitvanslaap. Voordatovergegaanwordtopslaapmedicatieishetgewenstdatdeandere factorenoptimaalzijn.Hetisdanookvanbelangdatergoeduitgevraagd wordtwelkeklachteneenzorgvragerervaarteninwelkematedezeaanwezig zijn.Onderwerpenzijndeopvattingenoverslapeloosheid,hetaanhoudenvan eengoeddag-ennachtritme,tijdsbestedingvoorhetslapengaan,gebruik vananderemedicatie,gebruikvanalcoholofdrugsenstress.Slaapmedicatie isalleengeïndiceerdwanneersprakeisvanhogelijdensdrukenernstig

disfunctionerengedurendededag.Erzijnkortwerkende(in)slaapmiddelen endoorslaapmidden.Voorbeeldenvanslaapmedicatiezijn:Temazepam, Zopiclon,ZolpidemendaarnaastlangwerkendDiazepam,Lorazepam, Oxazepam.Langduriggebruikwordtafgeraden,omdateranderssprakekan zijnvanbeperkteeffectiviteitoptermijn.Naastmedicatiewordensoms ontspanningsoefeningenencognitievetherapieingezetbijslapeloosheid.

Rustgevendemedicatie

Rustgevendemedicijnenwordenookwelsedativagenoemd.Zewordenveel gebruiktbijangstenennervositeitenhebbeneenrustgevendeenkalmerende werking..Voorbeeldenvansedativazijn:Diazepam,OxazepamenLorazepam.

Angstremmers

Angstremmers(anxiolytica)wordengebruiktbijangsten,spanningoffobieën. Ookdezemedicatieismeestalintabletvorm.Angstremmerskunnen bijwerkingenhebben,zoalsslaperigheid,vermoeidheideneenverminderde motorischecoördinatie.Eenvoorbeeldvaneenanxiolyticumis:Diazepam

Antipsychotica

Antipsychoticawordenvoorgeschrevenwanneeriemandlastheeftvan psychosen,bipolairestoornissenensomsbijdepressie.Bijeenpsychose behorensymptomenalshallucinaties,wanenenwaanideeënofmanie.Deze middelenkunnendeuiteindelijkeoorzaakvandepsychosenietwegnemen, maarzorgenwelvoordempenvansommigeklachten.Antipsychotische medicijnenbestaanindevormvantabletten,smelttabletten,capsules,siroop, druppelsofalseeninjectie(depot).Antipsychoticakunnenergebijwerkingen geven,zoalstraagheid,verkrampingvanspierenenspeekselvloed.Voorbeelden vanantipsychoticazijnHaloperidol,OlanzapineenQuetiapine.

Antidepressiva

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Antidepressivawordtgebruiktbijdepressieveklachtenenangsten.Deze wordenpasingezetalseerstisingezetopdagstructurering,activiteitenplanning ensomspsychologischebehandeling.Demedicijnenzorgenervoordatde somberestemmingvandezorgvragerafneemt.Zepakkennietdeoorzaak vandedepressieveklachtenaan.Antidepressivawordtzowelintabletvorm, capsulealsinvloeibarevormvoorgeschreven.Demedicatieheefteffectop deneurotransmittersserotonineennoradrenaline(ensomseengedeelte dopamine),welkebetrokkenzijnbijderegulatievanstemmingenemoties. Voorbeeldenhiervanzijn:Paroxetine,MirtazapineenAmitriptyline.Hetkan

enigetijddurenvoordatdemedicatiegaatwerkenenereffectmerkbaaris. Dedoseringbegintlaagenwordtsteedsietsopgehoogd.Pasbijgebruikvan minimaalzestotnegenmaandeniseenoptimaalresultaatbereikt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Medicatiebijeenbipolairestoornis

Een bipolairestoornis iseenchronischepsychischestoornis,diegekenmerkt wordtdoorsterkwisselendestemmingen.Periodesvandrukteenvrolijkheid (manischeperiode)wisselenzichafmetperiodesvanneerslachtigheid (depressieveperiode),gemengdeepisodenofsymptoomvrijeepisoden.Bij eenbipolairestoorniswordtvaakeenstemmingsstabilisatorvoorgeschreven omdestemmingswisselingentegentegaan.Voorbeeldenhiervanzijn:Lithium, ValproinezuurenCarbamazepine.Alsonderhoudsbehandelingwordtvaak gekozenvoorLithiumditvermindertdekansoprecidievenvanmanieen depressieenookdekansopsuïcide.HetisbelangrijkdatLithiumineengoede doseringvoorgeschrevenwordt.Vooreenoptimalewerkingmoetde hoeveelheidLithiuminhetbloedpreciesgoedzijn.Ookkunjebijeentehoge dosiseenlithiumvergiftigingkrijgen.DaaromwordtdeconcentratieLithium inhetbloedregelmatiggecontroleerdaandehandvanbloedonderzoek. NaastLithiumkaneenbipolairestoornisookbehandeldwordenmetspecifieke medicatiebijeenmanie(antipsychotica)ofdepressie(antidepressiva).

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/man-bipolar-disorder-mirror-affective-person-2063092850

Deverschillendegezichtenbijeenbipolairestoornis

MedicijnenbijADHDenslaapzucht

MedicijnenbijADHDenslaapzucht(narcolepsie)wordenvoorgeschrevenbij zorgvragersbijwiebepaaldegebiedenindehersenenondergestimuleerdzijn. Dezemiddelenwordenookwelpsychostimulantiagenoemd.Impulsenvanuit dehersenenwordennamelijkvoortgeleidviadezenuwcellen.Dezemiddelen zorgenervoordatdegeleidingverbeterdwordtendeimpulsenbeter aankomen.Eriseenstimulerendewerkingophetzenuwstelsel.Voorbeelden vanmedicatiezijnMethylfenidaatenDexamfetamine.

Anti-allergica

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anti-allergicawordeningezetbijeenallergie.Bijeenallergieishetlichaam overgevoeligvoorbepaaldestoffen(allergenen).Dereactiediedanvolgtis eenoverdrevenafweerreactievanhetlichaamopeenstofdienormaal gesprokenonschuldigis.Wanneereen'indringer'hetlichaambinnendringt, komthistaminevrijwelkezorgtvooreenreactieomdeindringerteverwijderen. Voorbeeldenvananti-allergicazijnantihistaminicaofcorticosteroïdenwelke indevormvantabletten,drank,druppelsenneusspraytoegediendkunnen worden.Demiddelenkunnenhelpenallergieklachtenteverminderen.

VoorbeeldenvanantihistaminicazijnCetirizine,LoratadineenPromethazine enLevocabastine.Inacutespoedsituatiesbijeenanafylactischeshockkan eenadrenalineinjectie(Epipen)gebruiktwordenworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anti-histaminicabijhooikoorts

Hetpollenseizoenisweerbegonnen,ditbetekentdatveelgrassen,bomen, plantenenbloemeninhunbloeiperiodenpollenofstuifmeelafgeven.Klachten vanhooikoortsontstaanalsdezeallergeneninjeogen,neus,mond,keelof luchtpijpkomen.Veelvoorkomendeklachtendieeendergelijkeallergiekan gevenzijn:veelniezen,eenverstopteneus,jeukendeogen,traanogen, benauwdheidenvermoeidheid.Hoeweldezeklachtennietgevaarlijkzijn, kunnendezeklachtenwelvervelendenbelemmerendzijn.Wanneerjehier veellasthebtkunjebijvoorbeeldeenanti-histaminicumneussprayoftabletten gebruikenomdezeklachtentijdelijkteverminderenofonderdrukken.

Corticosteroïden

Corticosteroïden wordeningezetbijvanwegehunanti-allergischeen ontstekingsremmendewerking.Corticosteroïdenzijndekunstmatige (synthetische)vormvandehormonendienormaalwordengeproduceerddoor debijnierschors.Zewordeningezetbijdebehandelingvanontstekingenbij chronischeaandoeningen,maarkunnenookeenaanhoudendechronische allergischeontstekingstoppen.Voorbeeldenvancorticosteroïdendiekunnen wordengebruiktzijnDexamethason,Prednis(ol)on.

Laxantia

Laxantiazijnmedicijnendiemiddelsverschillendewerkingenwordeningezet omdestoelgangsoepelertelatenverlopenofobstipatieteverminderen.Deze hebbenverschillendewerkingen:

• Volumevergrotendelaxantia:dezemengenzichmetdedarminhoudwaar zewateropnemenendefeceszachtermakenendehoeveelheidvolume doentoenemen.EenvoorbeeldhiervanisPsylliumzaad(pysilliumvezels).

• Osmotischwerkendelaxantia:dezezorgenvoorhetvasthoudenvanmeer waterenbevorderingvandedarmperistaltiekenstoelgang.Voorbeelden vanoralemiddelenzijnLactuloseenMacrogol.Daarnaastiservoorrectale toedieninghetNatriumFosfaatklysma.

• Contactlaxantia:dezeprikkelenopeenchemischemanierdedarmwand, waardoordedarmperistaltiekbevorderdwordtenhetwatergehaltevan defeceswordtvergroot.Dezemiddelenzijnnietgeschiktvoorlangdurig gebruikvanwegevervelendebijwerkingenenhetrisicoophetontwikkelen van'eenluiedarm'waarbijdestoelgangzondermiddelennietgoedmeer opgangkomt.Voorbeeldenvandarmprikkelendelaxeermiddelenzijn bisodacyl,natriumpicosulfaatensennosiden.

• Eencombinatievanverschillendevormen,denkhierbijbijvoorbeeldaan eenNatriumlaurylsulfoacetaat/natriumcitraat/sorbitolklysma.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/plantain-husk-jar-inscription-psyllium-glass-2075761642 Psylliumvezels(zaad)

Maagmiddelen

Maagmiddelenkunnenwordengebruiktbijmaagklachtenzoalspijnbovenin debuik,brandendmaagzuurenopboeren.Daarnaastkunnendezeook gebruiktwordenomdemaagtebeschermen.Deklachtenkunnenuitdemaag zelfkomen.Maarookuitdeslokdarmofdetwaalfvingerigedarm.Erzijn verschillendemedicijnendieelkhuneigenspecifiekewerkinghebben:

• ErzijnAntacida,stoffendiehetmaagzuurbindenenneutraliseren.Hierdoor neemtdeovermaataanmaagzuurafendepijnzalsnelverminderendenk hierbijaanCalciumcarbonaatofMagnesiumoxide.

• Maagwandbeschermersvormeneenbeschermendelaagophetslijmvlies vanmaagendarmenbijvoorbeeldSucralfaat.

• Protonpompremmersverminderendeaanmaakvanmaagzuur.Hierdoor verminderenklachtenalsmaagpijnen/ofzuurbranden.Voorbeeldenzijn Esomeprazol,OmeprazolenPantoprazol.

2.3Toedieningvanmedicijnen

Toedieningswijzen

Erbestaanverschillendetoedieningswijzenvanmedicatie.Geneesmiddelen kunnenopverschillendemanierenhetlichaambinnenkomen.Inhetalgemeen wordendezesamengevatindetermen enteraal en parenteraal.Bijenterale toedieninggaathetomallemedicatiewelkedoorhetmaag-darmkanaalgaat, bijparenteraletoedieninggaattoedieningbuitenhetmaag-darmkanaalom. Daarnaastkanditopgesplitstwordeninlokaletoediening(plaatselijke)waarbij hetmedicijndirectopplekvanwerkingtoegediendwordtversus systemische toediening waarbijeenmedicijnviadebloedsomloopnaardeplaatsvan werkingwordtgebrachtnaopnameinhetbloed.

Toedieningswijze

Viademond

Indewangzak(slijmvliesvande mond)

Onderdetong

Viadeneus

Opdehuid

Via(door)dehuid

Onderdehuid

Viadeogen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Medischeterm

Oraal (ofperos)

Buccaal

Sublinguaal

Nasaal

CutaanofDermaal

Transdermaal

Subcutaan

Oculair

- Viadegehoorgang

Directindebloedbaan

Viadelongen

Intraveneus

Pulmonaal (inhalatie)

Toedieningswijze

Viadeanus

Viadevagina

Oraal

Medischeterm

Rectaal

Vaginaal

Demeestgebruiktemanierommedicijnentoetedienenisviademond,ook weloraletoedieninggenoemd.Ditiseenrelatiefgemakkelijkeenveiligemanier vantoedienen.Viademaagendedunnedarmwordtdewerkzamestof opgenomeninhetbloed.Sommigemedicijnendieoraalwordeningenomen, kunnenhetslijmvliesvandemaagendedunnedarmaantasten.Voorbeelden zijnontstekingsremmers(NSAIDS)enAspirine.Alsdezemedicijnenvoorlangere tijdgesliktmoetenworden,schrijftdeartsookvaakeenmaagbeschermer voor.Ditiseenmedicijndathetmaagslijmvliesbeschermt.

Buccaal

Alternatievetoedieningswijzealsoraletoedieningnietmogelijkis.Medicatie wordtindewangzakgeplaatstendaardoordirectopgenomeninde slijmvliezen.Opnameviahetspijsverteringsstelselwordthiermeevermeden.

Sublinguaal

BEROEPSONDERWIJS

Sommigemedicijnenwordenonderdetong(sublinguaaloforomucosaal) toegediend.Dezemiddelenkunnenviaeentabletonderdetongopgelost wordeninhetspeekselofonderdetonggespotenwordenalseenspray. Hierdoorkunnenzeonmiddellijkwordenopgenomendoordekleine bloedvatenonderdetong.Demedicijnenkomendirectindebloedbaanterecht enbeginnenooksneltewerken.Demeestemedicijnenkunnennietviade sublingualewijzetoegediendworden,omdatdeopnamedanvaakonvolledig enonregelmatigplaatsvindt.Eenvoorbeeldvaneenmedicijndatop sublingualewijzewordttoegediendisNitroglycerine.Ditmedicijnheeftals doelpijnopdeborstteverminderenbijonvoldoendetoevoervanbloednaar hethart.

Nasaal

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeennasaletoedieningwordthetmedicijnviadeneustoegediend.Denk hierbijaanneusdruppelsofneusspray.Hettoedienenviadeneuskanook gemakkelijkwordenuitgevoerdwanneereenzorgvragerditbijvoorbeeldniet zelfmeerkandoen,maarooknietmeerinstaatisomdezeoraalintenemen.

Cutaanofdermaal

Dermalemedicijnenhebbeneenplaatselijkewerking.Ditkanindevormvan eenzalf,lotion,crème,poeder,gel.

Transdermaal

Bijtransdermalemedicijnengaathetommedicijnendiegeleidelijkviadehuid wordenopgenomen.Hetgaathiervaakompleistersmeteenreservoirvan medicijnenwelkeviadehuidwordenopgenomenindebloedbaan.Hetis belangrijkomalszorgvragernietinaanrakingtekomenmethetmedicijn, draagbijtoedieningofverwijderingvandezepleistershandschoenen.

Oculair

Bijeenoculairetoedieningwordthetmedicijntoegediendviadeogen.Hetis bijoogdruppelsenoogzalfbelangrijkdathetoognietaangeraaktwordt.Het oogisgevoeligvoorinfectie.

Viadegehoorgang

Oordruppelsdienjetoeviadegehoorgang.Dezorgvragermoetnahet toedienenervanvijftottienminutenhethoofdschuinhouden,zodatde druppelsgoedachterindegehoorgangterechtkomen.

Intraveneus

BEROEPSONDERWIJS

Bijeenintraveneuzetoedieningkomendegeneesmiddelenviaeeninfuusof injectierechtstreeksindebloedbaan.Hetgaathierbijomeenparenterale toediening.

Pulmonaal

Pulmonaalbetekentopnameviadeluchtwegen.Hetgaatomstoffendiein delongenterechtmoetenkomen.Dezekunnenwordengeïnhaleerdtijdens eeninademingenhebbenvaakeenlokalewerking.Pulmonalemedicijnen wordengegevenbijlongaandoeningenzoalsCOPDofastmaofbijacute benauwdheidsklachten.

Rectaal

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetgaathierbijomtoedieningvanmedicijnenviadeanus.Bijdezetoediening wordtdemaagvermedenenkomthetmedicijndirectbijhetlaatstedeelvan dedikkedarm(rectumofendeldarm)terecht.Daarnaastisheteen toedieningsvormdiegebruiktkanwordenwanneeroraletoediening

bijvoorbeeldnietmogelijkis.Bijrectaletoedieningishetnadeeldeonzekere enonregelmatigeopnamevanhetgeneesmiddeldoorhetslijmvliesvanhet rectum.Rectalemedicatiekaneenzetpilofklysmazijn.

Vaginaal

Bijvaginaletoedieningvanmedicatiegaathetomtabletten,welkequavorm aangepastzijnopdetoedieningsweg.Daarnaastkanerooksprakezijnvan detoedieningvaneenzalfofcrèmewelkemiddelseenapplicatorviadevagina toegediendkanworden.

Toedieningsvormen

• Tablet

• Dragee

• Capsule

• Drankje(suspensieofoplossing)

• Emulsie

• Druppels

• Spray

• Klysma

• Crème

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zalf

• Pasta

• Pleister

• Poeders

• Kauwgom

• Zetpil

• Infuus

• Injectie

Tablet

Eentabletbestaatuiteensamengeperstevormvaneenpoedermet hulpstoffen.Erzijnverschillendesoortentabletten:

• Bruistabletten: Dezelosjeopinwater.Dezevallenondergasontwikkelinguiteeninwater.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zuigtabletten:

Dezetablettenhebbenvaakeenplaatselijkewerking.Zewordeningezet bijaandoeningenindekeelofdemond.

• Smelttabletten: Ditzijntablettendiejeindemonddoetenvanzelfindemondlaatsmelten.

• Kauwtabletten: Kauwtablettenmogennietheeldoorgesliktworden.Dezedienen fijngekauwdtewordenendaarnadoorgesliktteworden.

• Dispertabletten: Dezetablettenlosjeopinwater.

• Maagsapresistentetabletten:

Omdezetablettenziteenlaagje.Ditlaagjevoorkomtdathetmaagsaper doorheenkandringen.Dezetablettenmoeteninzijngeheelworden ingenomenenmogennietwordenfijngemaakt.

• Tabletmetgereguleerdeafgifte:

Dezetablettenmoeteninzijngeheelwordentoegediendenzorgenvoor eenvertraagdeengelijkmatigeafgiftevanhetmedicijn.

• Dragee:

Ditiseentabletmetmeerderelaagjes.Eendrageemoetjealtijdheel doorslikkenenmagnooitvermalenworden.Delaagjeszorgenervoordat:

– hetmedicijneenkleurheeft

– desmaakvanhetmedicijnniettesterkis

– hetmedicijngoedzijnwerkkandoen

– deafgiftevanhetmedicijnvertraagdwordt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagnamaken.Alleenondersteafbeeldingweglaten.Dusalleendebeeldenmethetnummerlatenstaan.Deze afbeeldingwordtookingezetbijVerzorgende-IGthemamedicatie.Kandezenietterugvindeninonzestock. 1:bruistablet,2:zuigtablet,3:smelttablet,4:kauwtablet,5:dispertablet

Tablet

Tablettenzijnbeschikbaarin veelverschillendevormen, matenenkleuren.Erzijn verschillendesoorten tablettenmeteen verschillendegebruikswijzen. Hetgeheelbestaatuiteen aantalsamengeperstestoffen.

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-photo/pharmacy-medicine-healthy-close-capsules-different-536253394

Capsules

Eencapsulezieteruitalseen ovaalomhulsel.Dezezijn gemaaktvangelatineofeen veganistischalternatief.Deze ovalecapsulebevateen medicijninpoedervorm.Een capsulemoetheeldoorgeslikt worden.Somszijner uitzonderingenenmageen capsulewelworden opengemaakt.Bijvoorbeeld alseenzorgvrager sondevoedingkrijgt.Jemag danhetpoedervermengen metwaterviaeensonde.Doe ditalleenopvoorschriftvan eenarts.

Suspensieenoplossing (drankjes)

Eenmedicijndrankjeiseen medicijninvloeibarevorm.De doseringvindtplaatsmet behulpvaneenmaatbekertje ofmaatlepel.Dezewordtin demeestegevallenbijhet medicijngeleverd.Jehebt tweeverschillendesoorten dranken:desuspensieende oplossing.

Eensuspensiemoetvoor innamegoedgeschud worden.Alsjenietschudt voorgebruik,wordtde werkzamestofnietgoed verdeeldindefles.Zodoende doseerjeteveelofteweinig vanhetmedicijn.Opdefles staatdaaromaltijdeen waarschuwingssticker.

Emulsie

Eenemulsieisookeenvorm vanvloeibaremedicatie.Deze bestaatuittweebestanddelen dienormaalnietmengen, maardoorhulpstoffentoch eenstabielmengselkunnen vormen.Ditkaneendrank zijn,maarookeensmeersel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Druppels

Medicijndruppelskunnen zowelvoorogen,oren,neus alsvoororaletoediening gebruiktworden.Erziteen medicijnineen geconcentreerdevormin.Tel dedruppelsaltijdeerstopeen lepeluitomoverdoseringte voorkomen.

Spray

Viaeenspraykomen fijnverdeeldedruppels vloeistofopdejuisteplek terecht.Dedoseerspraykopis makkelijkeringebruikdande druppelaar.Wordtvaak gebruiktvoortoedieningvia neus,orenofmond.

https://www.shutterstock.com/image-photo/nasal-spray-mockup-white-plastic-bottle-2122738640

Bron:

Inhalatieenverneveling Erzijnverschillendevormen beschikbaarvoorinhalatieen verneveling.Drie veelvoorkomendevormenzijn depoederinhalator,de verstuiverendevernevelaar.

• Bijdepoederinhalator wordteenpoeder ingeademdwaardoorde werkzamestofinde longenterechtkomt.

• Bijdeverstuiver(aerosol) komtdewerkzamestofin eensprayvrijdiedirect ingeademddientte worden.Gebruikvaneen voorzetkamerkande innamevergemakkelijken.

• Devernevelaariseen apparaatdatvloeibare medicijnenomzetineen fijnverstovenvloeistof (nevel)diedezorgvrager kaninhaleren,dezewerkt snellerdandeandere vormen.

Poeders

Eenpoedervermengjemet water.Vervolgensneemtde zorgvragerhetoraal(viade mond)in.Vaakzijnpoedersin zakjesverpakt.Ditnoemje ookwelsachets.

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-photo/different-asthma-inhalers-aerosol-inhalation-treatment-2108145884

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Kauwgom

Kauwgomwordtgebruiktvoor medicatiedielangzaamvia hetmondslijmvlies opgenomenmoetworden. Doortekauwenkomtde werkzamestoflangzaamvrij. Dezetoedieningsvormwordt weiniggebruikt.

Zetpil

Eenzetpiliseenpildieviahet rectum(rectaal)wordt ingebracht.Dezesmeltbij lichaamstemperatuur.De werkzamestofvanhet medicijnwordtgevormddoor eencombinatiemeteenvette ofwateroplosbarestof.

Klysma

Eenklysmaiseenvloeistof meteenwerkzamestof waarmeededarmengespoeld wordenendeontlastingop ganggebrachtwordt.Het wordtviahetrectum(rectaal) ingebracht.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Crème,zalfofpasta

Crèmes,zalvenofpasta's bestaanuiteenwerkzamestof dieviadehuidofhetslijmvlies opgenomenwordt.

Pleister

Eengeneesmiddelpleister wordtopdehuidvande zorgvragergeplakt.Dezegeeft gedurendelangeretijdkleine beetjesvaneenwerkzame stofafdiedoordehuid (transdermaal)wordt opgenomenindebloedbaan.

Poedervoorinjectieof intraveneuzetoediening Ditpoederdienteerst opgelosttewordenenvaak toegevoegdtewordenaan eeninfuuszakmet zoutoplossingofeenandere vloeistof.Daarnaastkanditin sommigegevallenook gebruiktwordenvoorinjectie. Toedieninggaatdirectinde bloedbaan.

https://www.shutterstock.com/image-photo/gloved-medics-hand-powder-vaccine-vial-1766533109

Vloeistofvoorinjectie

Erkangekozenwordenvoor injectievanvloeistoffen wanneereenmedicijnsnelin dienttewerkenofhet medicijnnietviahet maag-darmkanaaltoegediend kanwordenendus parenteraletoedieningvereist is.Injectiekaninhetbloedvat (intraveneus),indespier (intramusculair),onderde huid(subcutaan),indehuid (intracutaan).

https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-holding-syringe-single-bottle-vial-1882709662

Specifiekezorgsituatiestoedienenmedicijnen

Hetisbelangrijkomalszorgverlenerinzichttehebbenineenaantalspecfieke zorgsituatiesdiezichkunnenvoordoen,zodatjeweethoejehiermeekunt omgaanenwaarjealertopdienttezijn.Denkhierbijaanslikproblemen, weigerenvanmedicatie,misselijkheidenbrakennamedicatieinname, zelfzorgmedicijnen,zonodigmedicijnenen polyfarmacie.Erissprakevan polyfarmaciewanneereenzorgvragerlangeretijdvijfofmeerverschillende medicijnennaastelkaargebruikt.

Slikproblemenensonde

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sommigezorgvragerskunnenmoeitehebbenmethetslikkenvanmedicijnen. Delogopedistofapothekerkantipsgevenomhetslikkentevergemakkelijk, denkaanhoudingtijdenshetslikken,medicijneninnemenmetvoedsel(let opinteracties)ofaanpassingvandeintenemenmedicijnvorm.Hetisbelangrijk omgoeddebijsluiterofhetreceptvandeartstelezen.Sommige medicamentenmogenbijvoorbeeldookgedeeldwordenofgemalenworden. Overlegditzonodigmetdeapothekerofartsenlaatditinhetdossierzetten. Ditisechternietbijallemedicijnenmogelijk.Denkhierbijaanomhulde tablettenoftablettenmeteengereguleerdeafgifte.Dewerkingwordthiermee versterktofhetmedicijnwordtonwerkzaam.Wanneereenzorgvrager slikproblemenheefteneensondebekijkdanookofdemedicatiegeschiktis omdooreensondesysteemtegaan.Beperkmalenzoveelmogelijk,vraagde artsofapothekernaareenalternatiefmiddeloftoedieningsvorm.Bijmalen gaataltijdeendeelvanhetmedicijnonbedoeldverloren.

Indepraktijk

Jehebtalsverpleegkundigetemakenmeteenzorgvragerwelkenaeen herseninfarctopde'strokeafdeling'ligt.Jehebtvolgensprotocoleerderde watersliktest(slikproef)afgenomenwaarbijjemeteenlepelwaterheb geprobeerdtoetedienen.Ditisverplichtvoordatjeanderdrinkenofvoedsel aangaatbiedenombijvoorbeeldeenaspiratiepneumonietevoorkomen.De zorgvragerversliktzichhierbijalzeerernstig.Erwordtbeslotendatde zorgvragerniksoraaltoegediendmagkrijgenendathijeenneusmaagsonde krijgt.Dethuismedicatievandezorgvragerwelkedoorgebruiktdientteworden, wordtomgezetnaarmedicatiewelkeookgeschiktisvoordesonde.Jebekijkt permedicamenthoedezeviadesondetoegedienddientteworden.Tijdens detoedieningennatoedieningzorgjevoorvoldoendedoorspuitenvande sondeomverstoppingdoormedicatierestentevoorkomen.

Weigerenvanmedicatie

InNederlandheefteenzorgvragerhetrechtomzelftebeslissenover behandelingofzorg,maarerzijnweluitzonderingenwaarbijmengedwongen kanwordenbehandeldonderstriktevoorwaardenviadeWetopde geneeskundigebehandelingsovereenkomst(WGBO),Wetverplichtegeestelijke gezondheidszorg(Wvggz)ofWetZorgenDwang.Denkhierbijaan wilsonbekwaamheid bijeendelier,psychiatrischestoornis,eenverstandelijke beperking,eenpsychogeriatrischeaandoeningofbijeencomateuzetoestand vandezorgvrager.Ditkanalleenalsdeeigengezondheidingevaarisofer sprakeisvaneenernstigebedreigingvoordevolksgezondheidofdeomgeving. Wanneerergéénsprakeisvaneenvandezeuitzonderingenisdezorgvrager zelfverantwoordelijk.Eenzorgvragermoetwelwilsbekwaamzijnenadequaat zijnvoorgelichtoverderisico'svanmedicatieweigering.Dezorgprofessionals hebbenhierineensignalerendeenadviserenderol.Hetisbelangrijk medicatieweigeringtenotereninhetdossier.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/no-medicine-patient-refusing-use-medication-1198665823

Medicatieweigering

Misselijkheidenbrakennamedicatieinname

Zorgvragerskunnenlasthebbenvanmisselijkheidenbraken.Wanneerhet brakenplaatsvindtbinnenvieruurnadeinnamevandemedicatiekan overwogenwordeninoverlegmetdeartsdemedicatieopnieuwintenemen, omdatersprakekanzijnvanonvolledigeabsorptie.Ditisafhankelijkvanhet typemedicatieenvandeinnamemetofzondervoedsel.

Zelfzorgmedicijnen

Zorgvragersgebruikensomsnaastvoorgeschrevenmedicatieook zelfzorgmedicatie,middelendiezezelfbijapotheekofdrogistkunnenhalen. Jehelptalleencliëntenmetzelfzorgmedicatiealsdeartshiermeeakkoordis enalsdezelfzorgmiddelenopde(elektronische)toedienlijststaan.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zelfzorgmedicatiewordtveelgebruiktnaastvoorgeschrevenmedicatie.Het risicovanhetgebruikverschiltpermedicijnenperzorgvrager.Interne protocollenoverhoeomtegaanmetzelfzorgmedicatiekunnenverschillen tussenzorgorganisaties.

Zonodigmedicijnen

Bijzonodigmedicijnenmoethetreceptvandeartseenduidelijkvoorschrift bevatten.Deartsvermeldthoehet'zonodig'medicijngebruiktdientteworden. Dithoudtinbijwelkeklacht,hoeveelperdag,hoevaakperdagenopwelke plek.Dezorgverlenermoetduidelijkkunnenzienwaarvoordemedicatie bedoeldisvoordatzijdezetoedienenenregistreren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Polyfarmacie

Erisvaaksprakevanpolyfarmaciebijouderezorgvragersofbijzorgvragers wanneersprakeisvanmeerderegezondheidsprobleemtegelijkertijd,oftewel multimorbiditeit.Erkansprakezijnvanmeerrisicoopinteractiesen verminderdeeffectiviteit,meerkansopbijwerkingen,verwarringover medicijngebruik,verminderdetherapietrouw.Hetisbelangrijkeengoed overzichttehoudenvanallemedicatiediedezorgvragergebruiktenzonodig een Periodiekemedicatiebeoordeling(PMB) tedoenwaarbijdoorartsen apothekertezamenmetzorgvragerkritischwordtgekekennaarhet medicatiegebruik.

2.4Werkingvanmedicatieinhetlichaam

Werkinggeneesmiddelenophetlichaam

Demeestegeneesmiddelenwerkenopcelniveau.Cellenzijnkleinestructuren welkedebouwstenenvormenvandeweefselsenorganen.Vanuitditcelniveau isuiteindelijkeeneffectbovencelniveaumerkbaaropdeorganenen orgaansystemenendaarmeeophetlichaam.Demeestemedicatiebindtzich aaneiwittenengaanhiermeeeenwisselwerkingaan.Demeesteeiwitten bevindenzichinenopdecellen.Eiwittenzijngroepenbiologischemoleculen. Deviercategorieëneiwittendiebijmedicatievanbelangzijn,zijnreceptoren, ionkanalen,enzymen,transporteiwitten.Eiwittenzijngeschikte aangrijpingspuntenvoormedicatie,omdaterheelveelverschillendeeiwitten zijn,omdatdezeeenbelangrijkerolspeleninfysiologischeprocesseninhet lichaamenelkorgaanenweefseleenkenmerkendeiwitheeft.

Watdoethetlichaammetgeneesmiddelen

Hetprocesoverwathetlichaammetgeneesmiddelendoet,wordtookwel farmacokinetiek genoemd.Wathetlichaammethetmedicijndoet,kanin driefasenwordenonderverdeeld:

1.Hetopnemenvandemedicatie(absorptie)

Deopnameisafhankelijkvandetoedieningsvorm.Detoedieningsvorm iseenhulpmiddelomdewerkzamestofopdejuisteplaatsinhetlichaam tekrijgen(distributie).Hetisbelangrijkdatdemedicatieopdejuiste manierwordttoegediend,omdatdedoseringhieropaangepastis.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.Dewerkingvandemedicatie

Dewerkingvanmedicatieisafhankelijkvandemetabolisatieinhet lichaam. Metaboliseren ishetveranderenvanstoffendooreen biochemischereactie.

Wanneermedicatieviahetmaag-darmkanaalwordtopgenomen,iser sprakevanmetabolisatiedoorenzymenindedarmwanden/oflever.Dit wordtookwelhetfirst-passeffectgenoemd.Demedicatiediena metabolisatieoverblijftenindebloedsomloopterechtkomtkanzorgen vooreentherapeutischeffect.

3.Heteliminerenenuitscheidenvanhetgeneesmiddel(excretie)

Dezefasebestaatuithetmetabolismeendeverwijderingvandestofuit hetlichaam.Deleverendenierenzijndebelangrijksteorganeninde afbraakvangeneesmiddelen.Uiteindelijkwordtmedicatieinhetlichaam afgebrokenenwordtdezeuitgescheidenmetbehulpvandenierenvia deurineofmiddelsdeleverengalvormingviahetdarmkanaalmetde ontlasting.Voorhetberekenenvandejuistedoseringvanmedicatieisde eliminatiesnelheidvanbelang.Endaarbijhoortookdelever-en nierfunctie.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/diagram-showing-pharmacokinetic-parameters-adme-absorption-2400274247Bewerking: Ondertitelverwijderen,EngelsetermeninenondergekleurdetekstvakkenvervangendoorNederlandsetermen

Medicatieproces

Therapeutischebreedte

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dedoseringdientvoldoendetezijnomeentherapeutischeffecttehebben, maardientookniettehoogtezijndathettoxischeeffectengaatgeven.Om zosnelmogelijkeenjuisteconcentratieindebloedbaanteverkrijgenishet vansommigemedicatienodigomeen oplaaddosis tegeven.Dithoudtindat deaanvangdoseringtijdelijkhogeris.Daarnaastishetinsluipenvansommige medicatienodig.Dithoudtindatdedoseringgeleidelijkwordtopgehoogdin deloopvandagenofweken.Detussenruimtetussendeminimaaleffectieve concentratieendemaximaaltoelaatbareconcentratiewordtde

therapeutischebreedte genoemd.Naastdezewaardenisde halfwaardetijd vanbelang.Ditgeeftdesnelheidaanwaarmeemedicatiewordtgeëlimineerd inhetlichaam.Detijdsduurwaarindespiegelvanhetmedicijnhalveert.Des tehogerdehalfwaardetijddestelangerhetgeneesmiddelinhetbloed aanwezigblijft.Wanneerdegrensvandemaximaaltoelaatbareconcentratie telangetijdwordtoverschredenkanditzorgenvooreentoxischeffect. Wanneerditgaatovereenlangzaamontwikkelendetoxischewerkingdoor herhaaldeblootstellingwordtdit chronischetoxiciteit genoemd.Daarnaast kanersprakezijnvaneen acutetoxiciteit.Hierbijisersprakevanoverdosering waardooriemandvaakinkortetijdaangrotehoeveelhedenofconcentraties vaneenmedicijnwordtblootgesteld.Eenmiddelmeteensmalle therapeutischebreedteisbijvoorbeeldhetanti-psychoticumLithium.Erkan hierbijsprakezijnvanperongeluk(accidentele)vormenvanintoxicatie,maar wanneerditmetopzetgebeurtishierbijsprakevanopzettelijke(intentionele) vergiftiging.

Bijwerkingen

Allemedicijnenkunnenbijwerkingenveroorzaken.Medicijnengrijpenaanop specifiekeeiwittendiebijdiebijiederezorgvragernetietsanderskunnen reagerenopdemedicatie.Dedoeleiwittenwaarophetmedicijngepland ingrijpt,bevindenzichvaakookopandereplekkeninhetlichaamwaardoor onbedoeldklachtenkunnenontstaan.Naastdewerkingzijnerdusook bijwerkingen.Elkmedicijnisandersenelkeafzonderlijkezorgvragerzalhier andersopreageren.Nietiedereenkrijgtlastvanbijwerkingenenooknietvan dezelfdehoeveelheidbijwerkingen.Dehoeveelheidbijwerkingenkanzeer uiteenlopendzijnpermedicijnenkandaarnaastookverschillenperzorgvrager. Hetishierbijvanbelangomtebekijkenofhettherapeutischeffectmeer voordelenmetzichmeebrengtdandebijwerkingenvoornadelenkunnen zorgen.Bijwerkingenbijgebruikvaneenmedicijnkunnengemeldwordenbij BijwerkingencentrumLareb.InopdrachtvanhetCollegeterBeoordelingvan Geneesmiddelen(CBG)bekijken,analyserenenbeoordelenzedaaralle meldingenennemenzonodigmaatregelen.Hetkanhierbijbijvoorbeeldgaan omhetaanpassenvandebijsluiter,hetversturenvaneenwaarschuwingnaar artsenenapothekersofeenmedicijnvandemarktafhalen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Allergischereactie

Naastdebijwerkingenkanerooksprakezijnvaneenallergischereactie,dit isandersdaneengewonebijwerking.Hetisniethetmedicijnzelf,maarhet eigenimmuunsysteemvandezorgvragerdatzorgtvoorklachten.Hetlichaam ziethetmedicijnalsindringerenzeteenafweerreactievanhetlichaamin

gangwaardoorallergischeklachtenkunnenontstaan.Enkeleklachtenkunnen zijn:jeuk,huiduitslag,galbulten,zwellingen,ademnood,sneldalende bloeddrukenonregelmatigehartslag.Erkanhierbijookeen anafylactische shock ontstaan.Eencombinatievandesymptomenkanvariëren,maarkan inhetmeesternstigegevalzelfsdodelijkzijn.Medicijnenwaarvanbekendis datdezevaakallergischereactiesuitlokkenzijn:

• antibiotica(zoalspenicillineenamoxicilline)

• pijnstillers(zoalsibuprofen,naproxen,diclofenacenaspirine)

• narcosemiddelen

• oog-enoordruppels

• synthetischeinsuline.

Interactie

Alstweedingeneenwisselwerkinghebbenenelkaarwederzijdskunnen beïnvloedenwordtergesprokenvan interactie.Bijmedicijnenkanditop verschillendemanierengebeuren.Erkansprakezijnvaneeninteractietussen meerderemedicijnen,waarbijdezeelkaarseffectenkunnenversterkenofjuist verminderen.Ditkanbijéénofmeerderemiddelengebeuren.Wanneer geneesmiddelenelkaarbeïnvloeden,spreektmenvangeneesmiddelinteractie. Hetisbelangrijkdaterbijhetvoorschrijvenvannieuwemedicatieaandacht isvooreeninteractiecheck.Eeninteractiecheckkanwordenuitgevoerddoor eenapothekerofmiddelsslimmecomputerprogramma's.Naasteeninteractie tussenmedicijnenkanerooksprakezijnvaneeninteractiemet voedingsmiddelenensupplementen.Alszorgverlenerkanjehierookeen signalerenderolinhebbenbijzorgvragers.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voedingsmiddelenensupplementen

Voedingsmiddelenofsupplementenenmedicatiekunnenelkaarbeïnvloeden. Weeseralertopwanneerzorgvragerszelfzorgmedicijnengebruiken.Laatdeze middelenzomogelijkopnemeninhetactuelemedicatieoverzichtvande zorgvrager.Bijmedicatiestaatindebijsluiterenophetetiketvaakookvermeld waarmeeereeninteractieplaatskanvinden.Enkelevoorbeeldenhiervanzijn:

• Alcoholenmedicatie

Alcoholkaninvloedhebbenopdewerkingvanmedicijnen.Medicatiekan deafbraakvanalcoholvertragenwaardooreenafbraakproductlangerin hetlichaamkrijgt.Daarnaastkanalcoholdeeffectenvansommige medicatieversterken.Alcoholzorgvoorverwijdingvandebloedvaten.

• Drugsenmedicatie

Medicatieendrugsgecombineerdgebruikenwordtafgeraden.Bijgelijktijdig gebruikvanmedicijnenendrugsdankunnendezeelkaarseffectversterken ofverzwakken.Deleverkanmaareenbeperktehoeveelheidstoffentegelijk afbreken,hierdoorisereenrisicodateenstofnietgoedwordtafgebroken entelanginjelichaamaanwezigblijftofjuisttesnelwordtafgebroken waardoordemedicatienietgoedmeerwerkt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zuivelenmedicatie

Bijsommigemedicatiewordtvermeldhetnietintenemenmet zuivelproducten.Ditheefttemakenmethetcalciumindezeproducten, welkekanzorgenvooreeninteractiecomplexmethetgeneesmiddel waardoordezemindereffectheeft.Hetgaathierbijvooralopbepaalde antibiotica,schildkliermedicatie,medicatietegenosteoporoseenmedicatie diegebruiktwordtbijdeziektevanParkinson.Zorgdatertweeuurzit tussenhetmedicijneninnamevanzuivel.

• Grapefruitsap

Stoffeningrapefruit(sap)vertragenofbelemmerentijdelijkdeafbraakvan medicatie.Hierdoorisermeervanhetmedicamentinhetlichaamengeeft diteengroterekansopbijwerkingen.Hetgaathierbijvooralommedicatie diehetcholesterolofdebloeddrukverlaagt,anti-kankermiddelen (oncolytica)enanderemiddelendiehetimmuunssysteemonderdrukken (immunosuppressiva).

• Voedingssupplementenenmedicatie

Veelvoedingssupplementenhebbenookeeninteractiemetmedicatie.Het isdanalszorgvragerookbelangrijkomgebruikvansupplementente vermeldenbijjezorgverlenerwanneerjemedicatievoorgeschrevenkrijgt ofgaatgebruiken.Zogaanbijvoorbeelddesupplementenginsengen GinkgoBilobanietgoedsamenmethetgebruikvanantistollingsmedicijnen. HetgebruikvanEchinaceagaatnietgoedsamenmethetgebruikvan immunosuppressiva.HetgebruikvanSint-Janskruidgaatnietgoedsamen metveelmedicijnen.Denkhierbijaandeanticonceptiepil, antistollingsmedicijnen,cholesterolverlagers,medicijnenbijhartziekten, immunosuppressiva,anti-epilepticaenbepaaldemedicatieinde behandelingvankanker.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/illustration-interaction-between-grapefruit-medicine-2137285395

Illustratieinteractievoedingsmiddelengeneesmiddel

Gevolgenmedicijngebruikvoorzorgvrager

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastdepositieveeffectendiemedicijnenkunnenhebbenopdezorgvrager kanhetgebruikvanmedicijnenopzowelsociaal,emotioneelenfysiekgebied ooknegatievegevolgenhebben.Alszorgvragerzitjealtijdvastaan medicatietijdenenjemoetrekeninghoudenmetdetoedieningsvormof toedieningswijzewelkesomsnietoveralmogelijkis.Ditzorgtvoorverminderde flexibiliteit.Daarnaastkanerooksprakezijnvaneengrotediversiteitaan verschillendebijwerkingenwelkevoorfysiekeongemakkenkunnenzorgen. Bijsommigemedicatiekanditbijvoorbeeldleidentotgewichtstoename,

invloedophetseksueelfunctioneren,verhoogdvalrisico,verbodomvoertuigen tebesturendoorverminderdreactievermogen.Verderkandemedicatiekan ookeenbelastingvormenvoordeorganen,waarbijeroptermijnook orgaanproblemenkunnenontstaanenmennogmeergezondheidsproblemen krijgt.Denkhierbijaandenieren,deleverendehersenen.Erwordt geïmpliceerddatsommigemedicijnenzelfsdehersenstructuur(witteengrijze stof)veranderen,hethersenvolumeaantastenendecommunicatietussende hersengebiedenbeïnvloedenmetbijbehorendegevolgenvoorcognitie, stemmingengedragvandien.Totslotkanersprakezijnvanresistentie, gewenningenverslaving.Almetalkanmedicijngebruikhetdagelijkshandelen beperkenendealgehelegezondheidaantasten.

Resistentie,gewenningenverslaving

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijmedicijngebruikkanerresistentie,gewenningofverslavingoptreden.Er issprakevanresistentiebijmedicijnenwanneereenbacterie,virusofschimmel bestandistegendewerkingvaneenmedicijn.Erissprakevaneenzekere ongevoeligheid.Tegenwoordigiserbijvoorbeeldveelaandachtvoor antibioticaresistentie,omdatsteedsmeerbacteriënnietgoedmeerbehandeld kunnenwordenenhiermeeeengevaarvoordezorgvragerskunnenworden. Hetisbelangrijkdatdemedicijnendanookalleenvoorgeschrevenworden wanneerdezeechtnoodzakelijkzijn.Daarnaastishetbelangrijkdatdezeop dejuistemaniergebuiktworden.Naastresistentiehebje gewenning (tolerantie).Dithoudtindatersteedsmeervanhetzelfdemiddelnodigisom hetzelfdegewensteeffecttekrijgen.Uiteindelijkkangewenningleidentot verslaving.Verslavingiseenziekte.Iemandkannietmeerzonder,erisgéén controlemeeroverhetgebruik.Ditkanmetnameontstaanwanneereen zorgvragerlangeretijdbijvoorbeeldslaap-ofkalmeringsmiddelenof pijnbestrijdinggebruikt.Integenstellingtotbijgewenningzorgthetnaasteen lichamelijkafhankelijkheidookingrotematevooreengeestelijke(psychische) afhankelijkheid.Wanneereenzorgvragerstoptmethetmiddelkandezelast krijgenvanlichamelijkontwenningsverschijnselenzoalstranspireren,trillen, onrust.Bijeenpsychischeafhankelijkheidisereengrootverlangennaarhet medicijnenhetontstaanvanangstklachtenwanneerdezenietvoorhanden is.Hetisbijsommigemedicatiedanookzeervanbelangomdezenietzomaar testoppenendezeonderbegeleidingvaneenartsmiddelseenafbouwschema testoppen.Denkhierbijbijvoorbeeldaanbepaaldesoortenantidepressiva, antipsychoticaenopioïden.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/how-antibiotic-anti-microbial-drug-resistance-1961721679Bewerken: EngelsetermenvervangendoorNederlandsetermen!Determen'resistent'en'nietresistent'indelegendamoeten verwisseldworden.Dusgeel=niet-resistentenrood=resistent.Zieonderstaandvoorbeelddoorauteur.

Illustratieantibioticaresistentie

2.5Medicatieveiligheid

Hettoedienenvanmedicatiekanrisico'smetzichmeebrengen,hetisdaarom vanbelangditzoveiligenaccuraatmogelijktedoenomfoutenzoveelmogelijk tevoorkomen.

Eenhulpmiddelhierbijkanderegelvanvijfzijn.

Deregelvanvijf

Deregelvanvijf,ookweldevijfjuistlijstofde5j'sbestaandeuitvijfonderdelen welkekunnendienenalsvuistregelommedicatiefoutentevoorkomen:

1.Juistezorgvrager

2.Juistemedicijn

3.Juistetijdstip

4.Juistedosering

5.Juistetoedieningswijze

1.Juistezorgvrager

Vraagdezorgvragernaarzijnnaamengeboortedatumofcontroleerindien aanwezigzijnofhaarpolsband.Indiennietmogelijkbijvoorbeeldbij zorgvragersmetdementieofzorgvragersmetafasie,zorgdatjeopandere wijzekancontrolerenofjedejuistezorgvragervoorjehebt.Controleerofde gegevensovereenkomenmetdieopdetoedienlijst.

2.Juistemedicijn

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Checkofjedejuistemedicatiehebtdoordeinformatieopde medicijnverpakkingtevergelijkenmetdeinformatieopdetoedienlijst. Controleertevensdehoudbaarheidvanhetmedicijn.

3.Juistedosering

Houdjeaandedoseringdievermeldstaatopdetoedienlijst.

4.Juistetijdstip

Controleeropdetoedienlijstopwelktijdstipjedemedicatiemoetgevenen ofditovereenkomtmethethuidigetijdstip.

5.Juistewijzevantoedienen

Controleeropdetoedienlijstdetoedieningswijzevandemedicatieenzorg voorjuistemaniervantoedienen.

Nietstoren

Opdewerkvloerishetuitzettenoftoedienenvanmedicatievaakietswat tussendoorgebeurt.Ditkanbetekenendaterveelruisomdezorgverleneris oferveeltussentijdseverstoringenkunnenzijn.Ditkaninvloedhebbenopde concentratieenscherpheidvandezorgverlener,dezekanafgeleidraken.Zorg datjealszorgverlenerzominmogelijkgestoordzultwordentijdensje bezigheden.

Dubbelecontrole

Voorbepaalderisicovollemedicatieiseendubbelecontroleingesteld,omdat hiermeedekansopfoutenverkleindwordt.Hetgaathierbijvoornamelijkom risicovollemedicatiedienietineengeneesmiddeldistributiesysteemwordt geleverd.Onderrisicovollemedicatievallenonderanderemedicamentenmet eennauwetherapeutischebreedte,oraleoncolytica(cytostatica,bij kankerbehandeling)eninsuline.HiervoorheeftdeapothekersverenigingKNMP eendubbelecontrolelijst(dubbelparaferenlijst)samengesteldvanrisicovolle medicatiemettoelichting.Opiatenstaanofficieelnietopdelijst,maarin verbandmethetrisicoopmisbruikwordtditinsommigezorgorganisatieswel afgesprokenengehanteerd.

COPYRIGHTBOOM

Actueelmedicatieoverzicht(AMO)

Elkezorgvragerheefteen actueelmedicatieoverzicht.Ophetactueel medicatieoverzichtstaanallemedicijnendieeenzorgvrageropditmoment gebruikt(inclusiefdosering,tijdstip,toedieningsvormentoedieningswijze) ookzelfzorgmedicatieenmedicijnendiedezorgvragerdeafgelopendrie maandengebruiktheeft.Deartsissamenmetdeapotheekverantwoordelijk voorhetopstellenenhetbijhoudenvanditmedicatieoverzicht.Ineeninstelling wordthetAMObewaardinhetzorgdossiervandezorgvrager.Eenartsheeft hetmedicatieoverzichtnodigalshijnieuwemedicatievoorschrijft.Laatde zorgvragerdaaromhetmedicatieoverzichtmeenemenalshijnaareenartsin hetziekenhuisgaat.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.DitbeeldisalontwikkeldvoorVIG(VPH) maarnietterugtevindeninonzestock.

Voorbeeldmedicatieoverzicht

BekijkonlinededubbelecontrolelijstvanKNMP.

Medicatiefouten

BEROEPSONDERWIJS

Medicatiefouten zijnvermijdbareincidentendieernstigegevolgenkunnen hebbenvoordezorgvragerendezorgverlener.Foutenkunnenvoorkomenin elkefasevanhetmedicatieprocesvanvoorschrijven,afleveren,bereidentot aantoedienenvanhetmedicijnaandezorgvrager.Eenmedicatiefoutheeft nietnoodzakelijkgevolgenvoordezorgvrager.Deomvangvandeschade hangtafvaneenaantalfactoren.Enkelevoorbeeldenkunnenzijneen voorschrijffout,hetgereedmakenvaneenverkeerdmedicijnvoorde zorgvrager,medicijntoedienenaandeverkeerdezorgvrager,fouteopslagof bewaarmethode,hetgereedmakenvaneenverkeerdedosis,onjuist klaarmaken;reken-,oplos-enetiketteerfouten,gééndubbelecontrole,onjuiste registratie,allergischereactiebijbekendeallergie,nietacceptabeleinteractie tussenmedicijnen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Medicatiefoutmelden

Medicatiefoutenen(bijna)incidentenzullennooitgeheelonvermijdelijkzijn. Indienerwelsprakeisvaneenmedicatiefoutbenjealszorgverlenerverplicht dezetemelden.Hetisbelangrijkomfoutenteanalyserenenhiervantekunnen

leren,zodatmaatregelengenomenkunnenwordenomeensoortgelijkincident indetoekomsttehelpenvoorkomen.Eenzorgorganisatiedienttezorgenvoor duidelijkeafsprakenoverhetveiligmeldenvan(bijna)incidenten.Incidenten wordenookgemeldalsdezedezorgvragerzelfnognietbereikthebben.Het isbelangrijkomalszorgorganisatieeenveiligeomgevingtecreërenwaarin zorgverlenersdurventemeldenendaarmeesamentekunnenwerkenaan bewustzijnenveiligwerkenbevorderen.Foutenof(bijna)incidentenkunnen wordengemeldviaeeninternsysteemzoals MeldingIncidentenCliënten (MIC)ofFouten,OngevallenenNearAccidents(FONA-registratie).Een incidentzalbesprokenofgeanalyseerdwordendoorkwaliteitsmedewerkers. Opbasishiervanwordenconclusiesenverbetermaatregelengemaaktwelke uitgevoerdkunnenwordenendaarnageëvalueerdwordenomtezienofdeze hetgewensteeffecthebben.Naasthetmeldpuntperorganisatievoor medicatie-incidenteniserooknogeenlandelijkmeldpunt,namelijk VoorkomenMedicatie-Incidenten(VMI).HetVMIverzameltenanalyseertde meldingenenbundeltdezeomderisico'soplokaalniveauzichtbaartemaken. Alsverpleegkundigehebjeeensignalerenderol,omdatjeookeventuelefouten eerderinhetmedicatieproceskuntconstateren.

Medicatiefoutenvoorkomen

COPYRIGHTBOOM

Tientipsdiegegevenwordenommedicatiefoutentevoorkomenzijn:

1.Weesjebewustvanderisico'sinhetmedicatieproces.

2.Zorgervoordatjebevoegdenbekwaambent,zorgvoorbijhoudenvan kennisenscholing.

3.Noteerafsprakenmetbetrekkingtotmedicatieinhetzorgplanof zorgdossier.Hiermeekanmeerduidelijkheidgegevenwordenover afsprakenenverantwoordelijkhedenvandezorgverlener.

4.Dezorgvragerheeftookeensignalerendefunctie,ookwanneerde zorgvragerdeelszelfdeeigenregieoverzijnmedicatievoert.

5.Zorgvooreenactueelmedicatieoverzicht.

6.Zorgvoorjuisteopslagvanmedicatie.

7.Zorgvoorongestoordwerkentijdenshandelingenmetbetrekkingtot medicatie.

8.Houdrekeningmetaanwezigheidgenoegbekwameenbevoegde medewerkers.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

9.Dubbelecontrolevanlosse,risicovollemedicijnenisvoordeveiligheid vandecliënténdemedewerker.

10.Maakaltijdeenmeldingvanmedicatiefouten.

Geneesmiddeldistributiesysteemenhulpmiddelen

Een Geneesmiddeldistributiesysteem, afgekorttotGDS,iseenhulpmiddel voormedicatie.Hetgaathierbijomeenverpakkingwaarindemedicatieper tijdstipvantoedieningisverdeeld.Ditisgeschiktvoordeindividuele zorgvrager.

Medicatierol

HetmeestbekendeGDSishet'Baxtersysteem'.Hetgaathierbijommedicijnen welkeverpaktzijnperinnamemomentindoorzichtigeplasticzakjes,medicatie oprol.Dezezakjeswordentezamengeleverdopeengroterol.Vaakworden dezevooreenlangereperiodegeleverdaaneenzorgvrager.Ophetzakjestaat denaamvandezorgvager,denaamvandemedicijnen,omschrijvingvanhet uiterlijkvandegeleverdemedicatie(kleur,vorm),dedatumenhetbeoogde tijdstipvaninname.

Voor-ennadelen

VoordelenvanhetgebruikvaneenGDSkunnenzijn:

• Erisgééndubbelecontrolemeernodig,omdatdemedicatiealvoorverpakt wordtaangeleverdenalisgecontroleerddoorbijvoorbeelddeapotheek. Ditheeftdanookvoorkeurwanneereenzorgprofessionaldezorgvrager helptbijdemedicatie.

• Kandezorgvragerhelpenomlangerzelfderegietevoerenoverheteigen medicatiegebruik.Ditisoverzichtelijkerdanleveringvanallemaallosse verpakkingenvanverschillendemedicamenten.

NadelenvanhetgebruikvaneenGDSkunnenzijn:

• Nietallemedicatievormenkunnenwordentoegevoegdaandit toedieningssysteem,hetgaathierbijalleenmaaromtablettenofcapsules.

• SommigesoortenmedicatiemogennietwordentoegevoegdaaneenGDS, omdatditbijvoorbeeldvaninvloedisopdewerking.

• GDSisminderhandigwanneereenzorgvragervaaktussendoorwisseltvan medicatie,geziendezevervantevorenuitgezetwordenenditnietadhoc gewijzigdkanworden.Tussentijdsewijzigingendoen,kandekansopfouten enverwarringvergroten.

Aandachtspuntenenverantwoordelijkheden

BEROEPSONDERWIJS

Wanneerjealsverpleegkundigemedicatiecontroleertenaanreiktaande zorgvragerletjeopdejuistheidvanhetaantaltablettenenofdeinformatie overeenkomtmetdetoedienlijstvandeapotheek.Wanneerdeinformatie nietklopt,dientcontactopgenomentewordenmetdeaanleverendeapotheek. Deapotheekisverantwoordelijkvoorhetleverenvandejuisteinhoudenis daarmeeookverantwoordelijkvoorhetverwerkenvandewijzigingen.

Hulpmiddelen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastdemedicatiezakjeszijnerdistributiesystemenbeschikbaarbijvoorbeeld vooreenweekmeteenvasteindelingmetvakken,denkhierbijaaneen medicijndoosofmedicijntray.Daarnaastzijnerooklossedagcasettes.Tot slotzijnerookelektronischedistributiesystemenbeschikbaar.Eenvoorbeeld hiervanisdeMedido,eendigitalemedicijndispenser.DeMedidomaaktgebruik vandemedicatiezakjesenzorgtookvooreeninkepingwaardoordezorgvrager dezegemakkelijkerkanopenen.Dezedispensergeefteensignaalafbijde ingesteldemedicatiemomenten.Wanneereenzorgvragernietreageertopdit signaalkandethuiszorggesignaleerdworden.Naasthulpmiddelenqua distributiesysteemzijnerookanderehulpmiddelenwelkekunnenzorgendat eenzorgvragerlangerzelfstandigregieheeftoftoedieningvanzijneigen

medicatie.Hierbijkunjedenkenaaneenmedicatieapp,eenmedicijnalarm ofklok.Daarnaastkunneneentabletuitdrukker,eentabletsplitter (tabletsplijter)ofeenoogdruppelaar(oogdruppelbril)klaarmakenoftoedienen vergemakkelijken.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/blue-color-weekly-medicine-organizer-isolated-2056131551 Medicijndoosvooreenweek

Beheereigenmedicatie

Wanneerafgesprokenisdateenzorgvragerdemedicatiezelfinbeheerheeft, danisdezeookzelfverantwoordelijk.Zorgverlenershebbenechterwelde verantwoordelijkheiddezorgvragerteinformerenoverjuisteinnameen problementesignalerenenzonodigactieteondernemen.Alseenzorgvrager zijneigenmedicatieonvoldoendezelfkanbeherenkunjealszorgverlener besprekenomditeventueelovertedragenaananderen.Voorzorgverleners zijnerhulpmiddelenbeschikbaaromeenbeoordelingtemakenoverheteigen beheervandemedicatie(BeoordelingEigenbeheervanMedicatie:BEM). Daarnaastzijnerinformatiekaartenbeschikbaardieeenleidraadkunnen vormentijdenseengesprekmetdezorgvrager.

2.6Verdieping

Cannabisiseenkruidenmiddelgemaaktvandegedroogdebloemenvan CannabisSativaplant.Dezestaatookbekendalsmarihuanaofwiet.Hoewel jebijdezelaatstetweetermenmogelijkvooralaandrugsgebruikdenkt,wordt Cannabisooksteedsmeeromzijnmedicinalewerkingvoorgeschrevenaan zorgvragers.Cannabiswordtpasdooreenartsvoorgeschrevenwanneer standaardbehandelmethodenonvoldoendeeffecthebbenofdezeteveel bijwerkingenmetzichmeebrengen.Medicinalecannabisvaltonderde Opiumwet.DewerkzamebestanddelenvanCannabisbestaanvoornamelijk uithethoofdbestanddeelTetrahydrocannabinol(THC)enanderestoffenzoals cannabidiol(CBD).Recentwerdenertweeaanwijsbarereceptoreninhet lichaamontdektwelkekunnenverklarenwaaromcannabispositieveeffecten heeftopeenaantalsymptomen,ziektesenaandoeningen.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/green-leaves-medicinal-cannabis-extract-oil-1928703866 Medicinalecannabis

EnkeleindicatiewaarvoormedicinaleCannabiswordtvoorgeschrevenzijn:

• MS(multipelesclerose)

• Ernstigespierkrampendoorruggenmergschade

• Misselijkheidenovergevenbijbehandelingvankanker/HIV/aids/hepatitis C

• Chronischepijn(vooralzenuwpijn)

• TicsbijGillesdelaTourette

• Glaucoom(verhoogdeoogboldruk)

• Bijdezorgindelaatstelevensfase(palliatief)tegenmisselijkheid,tegen pijnenomdeeetlustoptewekken

• Epilepsie.

Deartsbepaaltinoverlegmetdezorgvragerwelkesoortcannabishetmeest geschiktis,opwelkemanierdecannabisgebruiktdienttewordenende doseringhiervan.Cannabisisbeschikbaarinverschillendevariantenmet verschillendegehalteswerkzamestoffen.Vijfsoortendiegeleverdworden zijn:Bedrocan,Bedica,Bedrobinol,BediolenBedrolite.Erzijnverschillende toedieningsvormenen-wijzen:hetdrinkenvanthee,oliedruppelsvooronder detongenhetinhalerenvanverwarmdecannabis.Hetrokenvancannabisin eensigaretofwaterpijpwordtafgeraden,omdaterhierbijsprakeisvan schadelijkeblootstellingaanhittevanderookenverbrandingsstoffen.

Inhetjaar2000werdhetBureauMedicinaleCannabis(BMC)opgericht.Ditis eenoverheidsorganisatiedieverantwoordelijkisvoordeproductievan medicinalecannabis.Hierkunnenapothekersenziekenhuizenterechtvoor legalemedicinalecannabis.Dekwekerteeltdemedicinalecannabisvoorhet BMCondergecontroleerdeomstandigheden.Decannabismagniet verontreinigdzijn,ditwilzeggendatergeenpesticiden,zwaremetalen, bacteriën,schimmelsofandereziekteverwekkersbevatten.Daarnaastiser extraaandachtvoordehoeveelheidwerkzamestoffen,dezemoetennamelijk inelkenieuweoogstvaneenproductgelijkzijn.Gebruikvancannabis(olie) voorziektesenklachtenispopulair.SteedsmeermensenkopenCBD-oliebij dedrogistofonline.Deherkomstvandezeproductenisvaakonbekenden hetproductieprocesendekwaliteitzijnnietgecontroleerdengegarandeerd.

TAALREDACTIE)

BekijkonlinedeInformatiebrochurevoorpatiëntenoverMedicinaleCannabis.

2.7Begrippen

2.8Bronnen

Apotheek.nl.(z.d.). Alcoholenmedicijnen.Geraadpleegdop09-04-2024,van https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/gestart-met-uw-medicijnen-wat-nu/alcohol-en-medicijnen#effecten-alcohol-op-werking-medicijn

Apotheek.nl.(z.d.). Allergie.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/allergie

Apotheek.nl.(z.d.). Angstgevoelensengespannenheid. Geraadpleegdop 13-04-2024,van

https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/angstgevoelens-en-gespannenheid#welke-medicijnen-worden-gebruikt-bij-angstgevoelens-en-gespannenheid

Apotheek.nl.(z.d.). Antibiotica.Geraadpleegdop13-04-2024, vanhttps://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/uw-apotheker-geeft-antwoord/antibiotica#werking-antibiotica

Apotheek.nl.(z.d.). Fluoxetine.Geraadpleegdop16-04-2024,van https://www.apotheek.nl/medicijnen/fluoxetine

Apotheek.nl.(z.d.). Grapefruitenmedicijnen. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/grapefruit-en-medicijnen

Apotheek.nl.(z.d.). Maagklachten. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/maagklachten#welke-medicijnen-worden-gebruikt-bij-maagklachten

Apotheek.nl.(z.d.). Medicijnenzonderreceptkopen. Geraadpleegdop 02-06-2024, vanhttps://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/medicijnen-actualiteit/medicijnen-zonder-recept-kopen

COPYRIGHTBOOM

Apotheek.nl.(z.d.). Moeitemetslikkenvanmedicijnen. Geraadpleegdop 14-04-2024,van https://www.apotheek.nl/zorg-van-de-apotheker/juist-medicijngebruik-is-van-levensbelang/moeite-met-slikken-van-medicijnen

Apotheek.nl.(z.d.). Oxycodon.Geraadpleegdop16-04-2024,van https://www.apotheek.nl/medicijnen/oxycodon

Apotheek.nl.(z.d.). Slapeloosheid. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.apotheek.nl/klachten-ziektes/slapeloosheid#welke-medicijnen-worden-gebruikt-bij-slapeloosheid

A.Vogel. Homeopathieoffytotherapie? Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.avogel.nl/avogel-wereld/avogel-homeopathie-of-fytotherapie.php

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BENU.(z.d.). Allergievoormedicijnen. Geraadpleegdop12-04-2024,van https://www.benu.nl/gezondheid/klachten/allergie-en-jeuk/medicijnen-allergie

BENU.(z.d.) Medicijnverslaving.Geraadpleegdop12-04-2024,van https://www.benu.nl/medicijnen/medicijnverslaving

CBG.(z.d.). Homeopatischgeneesmiddel. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/hv-homeopathisch-geneesmiddel

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

CBG.(2023). MEB5:Bijsluitervanfarmaceutischeproducten, Geraadpleegdop 12-04-2024,van

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/hv-verpakking-en-etikettering/documenten/beleidsdocumenten/2023/01/01/meb-5

CBG.(2023). MEB6:Etiketteringvanfarmaceutischeproducten. Geraadpleegd op12-04-2024,van

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/hv-verpakking-en-etikettering/documenten/beleidsdocumenten/2023/01/01/meb-6

CBG.(z.d.). Medicijninhetkort.Geraadpleegdop12-04-2024,van

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/medicijninformatie-medicijn-in-het-kort

CIBG.(2021). MedicinaleCannabisInformatiebrochurevoorpatiënten. Geraadpleegdop16-04-2024,van

https://www.cannabisbureau.nl/binaries/cannabisbureau/documenten/brochures/2018/11/27/medicinale-cannabis-informatiebrochure-voor-patienten/BMC+Brochure+Pati%C3%ABnten%2C+versie+november+2021_WEB.pdf

DiabetesFonds.(z.d.). Medicijnenbijdiabetes. Geraadpleegdop13-04-2024, van

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/dagelijks-leven/medicijnen-bij-diabetes

DRUGSinfo.(z.d.) Watishetverschiltussenverslavingengewenning?

Geraadpleegdop12-04-2024,van

https://www.drugsinfo.nl/drugs/wat-is-het-verschil-tussen-verslaving-en-gewenning

Elling,H.(2009). Inleidingindefarmacotherapie. BohnStafleuvanLoghum. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://vdoc.pub/documents/inleiding-in-de-farmacotherapie-3olhhqkbo8c0

ErasmusMC,NIVEL,RadboudUMC,PHARMO.(2017). Vervolgonderzoek Medicatieveiligheid. Geraadpleegdop08-04-2024,van https://nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Vervolgonderzoek_Medicatieveiligheid_Eindrapport.pdf

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.) Anti-Epileptica. Geraadpleegdop 13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/anti_epileptica

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Bipolairestoornis. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/bipolaire_stoornis

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.) Corticosteroïden. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/corticosteroiden__systemisch

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.).Depressie.Geraadpleegdop14-04-2024, van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/depressie

FarmacotherapeutischeKompas.(z.d.). Farmacokinetiek. Geraadpleegdop 09-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/farmacologie/farmacokinetiek

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Laxantia,combinatiepreparaten. Geraadpleegdop13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/laxantia__combinatiepreparaten

FarmacotherapeutischKompas(z.d.). Laxantia,Osmotischwerkende. Geraadpleegdop13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/laxantia__osmotisch_werkende

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Laxantia,volumevergrotende. Geraadpleegdop13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/laxantia__volumevergrotende

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.) Psychostimulantia. Geraadpleegdop 13-04-2024,van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/groepsteksten/psychostimulantia__overige

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.).Risperidon.Geraadpleegdop16-04-2024, van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/r/risperidon

FarmacotherapeutischKompas.(z.d.). Zopiclon. Geraadpleegdop16-04-2024, van

https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/z/zopiclon

Hartstichting.(z.d.) Antistollingsmedicijnen. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/behandelingen/medicijnen/antistollingsmedicijnen

Hartstichting.(z.d.) Cholesterolverlagers.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.hartstichting.nl/oorzaken/cholesterol/hoog-cholesterol/hoog-cholesterol-verlagen/cholesterolverlagers

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hartstichting.(z.d.). Hartritmestoornisbehandeling. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/hartritmestoornis/hartritmestoornisbehandeling

Hartstichting.(z.d.). Medicijnen. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/behandelingen/medicijnen

HuisartsenWetenschap.(2019). Deopioidenepidemie. Geraadpleegdop 13-04-2024,vanhttps://www.henw.org/artikelen/de-opioidenepidemieNHG. (2023).

InstituutVerantwoordMedicijngebruik(IVM). Top6verbeterpunten medicatieveiligheidinzorgorganisaties. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.medicijngebruik.nl/zorginstellingen/informatie-zorginstellingen/informatiepagina/5352/top-6-verbeterpunten-medicatieveiligheid-in-zorgorganisaties

InstituutVerantwoordMedicijngebruik(IVM).(2019). BrochureMedicijnen voedingssupplementen.Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.medicijngebruik.nl/filedispenser/7E6D4A79-125D-4BF9-AEFF-7A4C0DDCB570

InstituutVerantwoordMedicijngebruik(IVM).(z.d.). OverVMI. Geraadpleegd op20-03-2024, vanhttps://www.medicijngebruik.nl/vmi/over-verzamelen-medicatie-incidenten--vmi-/informatiepagina/4454/over-vmi

Jellinek.(z.d.) Drugsenmedicijnen. Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.jellinek.nl/interactie-drugs-medicijnen/adhd/?drugssoort=alcohol

Jobse,L.,Mulder,M.,TerBorgh,J.&Grundmeijer,H.(2009). Polyfarmacie Prevalentie,aandoeningenenproblemen.Huisarts&Wetenschap,52(12), 599-602.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.henw.org/system/files/download/hw0912-599.pdf

Kennisbankpatiëntenfederatie.(2024). Gedwongenmedischebehandeling. Geraadpleegdop14-04-2024,van

https://kennisbank.patientenfederatie.nl/app/answers/detail/a_id/565/~/gedwongen-medische-behandeling

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

McFadden,R.(2013). Farmacologie. (Hollander,J.,Vert.)PearsonBenelux (Amsterdam).Origineelwerkgepubliceerdin2009)

Menselijklichaam.(2016). Geneesmiddelentoedienen. Geraadpleegdop 12-04-2024,van

https://www.menselijklichaam.nl/medicijnen/geneesmiddelen-toedienen

NHG.(2018). Multidisciplinairdocument ‘AfbouwenSSRI’s&SNRI’s’.

Geraadpleegdop16-04-2024,van https://www.nhg.org/wp-content/uploads/2023/05/multidisciplinair_document_afbouwen_ssris_en_snris.pdf

NHG.(2022). NHGbehandelrichtlijn:misselijkheidenbraken. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://richtlijnen.nhg.org/behandelrichtlijnen/misselijkheid-en-braken#volledige-tekst

NHG.(2010). NHGstandaard:Obstipatie.Geraadpleegdop13-04-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/obstipatie

NHG.(2023). NHGstandaard:Pijn. Geraadpleegdop13-04-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/pijn

NHG.(2014).NHGstandaard:Slaapproblemenenslaapmiddelen.Geraadpleegd op13-04-2024,van

https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/slaapproblemen-en-slaapmiddelen#volledige-tekst

PatiëntenfederatieNederland.(2023). Voorschrijversmedicijnen. Geraadpleegd op08-04-2024,van

https://kennisbank.patientenfederatie.nl/app/answers/detail/a_id/1663/~/voorschrijvers-medicijnen

Psychosenet.(z.d.). Antidepressiva. Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.psychosenet.nl/medicatie/antidepressiva/

Psychosenet.(z.d.). Antipsychotica.Geraadpleegdop14-04-2024,van https://www.psychosenet.nl/medicatie/antipsychotica/

RIVM.(2023). Antibioticaresistentie.Geraadpleegdop12-04-2024, vanhttps://www.rivm.nl/antibioticaresistentie

Scientias.(2022). Bekendemedicijnenveranderenhersenstructuur:verklaring voorpsychischebijwerkingen? Geraadpleegdop13-04-2024,van https://scientias.nl/bekende-medicijnen-veranderen-hersenstructuur-kan-invloed-hebben-op-stemming-en-cognitie/

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Serviceapotheek.(z.d.). Grapefruitenmedicijnen.Geraadpleegdop09-04-2024, vanhttps://kennisbank.serviceapotheek.nl/artikel/grapefruit-en-medicijnen

Tichelaar,J.,Richir,M.C.,Pans,S.J.A.,Hageraats,E.,&deVries,T.P.G.M. (2020). Praktischevaardigheden:detechniekvanmedicatietoedienen.Bohn StafleuvanLoghum.Geraadpleegdop12-04-2024,van https://mijn-bsl-nl.proxy-ub.rug.nl/praktische-vaardigheden/18170662

V&VN.(2022). HandreikingVTGM.Geraadpleegdop08-04-2024,van https://www.venvn.nl/media/0mlpsqh4/v-vn-handreiking-vtgm-november-2022-definitief.pdf

Vilans.(2020). Dubbelecontrolevanmedicijnen. Geraadpleegdop13-04-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/dubbele-controle-van-medicijnen

Vilans.(2020). Geneesmiddeldistributiesystemen.Geraadpleegdop13-04-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/geneeskundedistributiesystemen

Vilans.(2020). Medicatieoverzicht.Geraadpleegdop13-04-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/toedienlijst-medicatieoverzicht

Vilans.(2020). Medicijneninformatiebijsluiters. Geraadpleegdop13-04-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/medicijnen-informatie-bijsluiters

Vilans.(2024). Medicijnenmalenofinwateruiteenlatenvallen.Geraadpleegd op13-04-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/malen-van-medicijnen

Zorgvoorbeter.(z.d.). Beheervanopiaten. Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/opslag-en-beheer-van-medicijnen/opiaten

Zorgvoorbeter.(z.d.). Beoordelingeigenbeheer. Geraadpleegdop02-06-2024, van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/opslag-en-beheer-van-medicijnen/beoordeling-eigen-beheer

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zorgvoorbeter.(z.d.). Dubbelecontrolevanmedicatie. Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/veilig-toedienen-van-medicijnen/dubbele-controle

Zorgvoorbeter.(z.d.). Lerenvanfoutenenincidenten.Geraadpleegdop 20-03-2024, vanhttps://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/problemen-signaleren/leren-van-fouten

Zorgvoorbeter.(z.d.). Opslagenbeheervanmedicijnen. Geraadpleegdop 20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/opslag-en-beheer-van-medicijnen

Zorgvoorbeter.(z.d.). Periodiekemedicatiebeoordeling.Geraadpleegdop 14-04-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/veilig-toedienen-van-medicijnen/periodieke-medicatiebeoordeling

Zorgvoorbeter.(z.d.). Tientipsommedicatiefoutentevoorkomen. Geraadpleegdop20-03-2024,van https://www.zorgvoorbeter.nl/kennis-delen/tips/10-tips-om-medicatiefouten-te-voorkomen

Zorgvoorbeter.(z.d.). Veiligeprincipes:ketenafspraken. Geraadpleegdop 20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/medicatieveiligheid/veilig-toedienen-van-medicijnen/veilige-principes

Zorgvoorbeter.(2022). Veiligeprincipesindemedicatieketen. Geraadpleegd op20-03-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/thema/medicatieveiligheid/veilige-principes-in-de-medicatieketen-december2022.pdf

THEMA3 INJECTEREN

Inhoudthema

• Dehuid

• Indicaties

• Materiaal

• Veiligwerkenenprikaccidenten

• Intracutaaninjecteren

• Subcutaaninjecteren

• Subcutaaninfuus

• Intramusculairinjecteren

• Medischrekenen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Injecterenishettoedienenvanmedicatieofvoedingsstoffendoormiddelvan eeninjectienaaldenspuit.Injectereniseenvoorbehoudenhandeling.Indit themaleerjeonderanderewatindicatieszijnomteinjecterenenwelke manierenentechniekenerzijn.Daarnaastleerjewelkematerialenjenodig hebtvoorhetinjecteren,maarookwelkeaandachtspuntenerzijnenwelke complicatieskunnenoptreden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

3.1Dehuid

Voorafgaandaanhetopdoenvankennisover injecteren,ishetvanbelang ominzichttekrijgenindeverschillendeonderdelenenfunctiesvandehuid. Injectiekanplaatsvindenindeverschillendelagenvandehuid.

Dehuid

De huid ishetgrootsteorgaanvanhetmenselijklichaammeteenoppervlakte vanongeveer1,5tot2vierkantemeter.

Deverschillendefunctiesvandehuidzijn:

• Beschermingtegenmicro-organismen,chemicaliën,uitdrogingenfysieke invloeden

• Thermoregulatie (Processendiedekerntemperatuurvaneenorganisme handhaven)

• VormingvanvitamineD

• Gevoelindehuiddoorsensorischereceptorenvooraanraking,druk, temperatuurenpijn

• Absorptie

• Uitscheiding

Dedriehuidlagen

Dehuidbestaatuitdrielagen:

• opperhuid(epidermis)

• lederhuid(dermis)

• onderhuidsbindweefsel(dermissubcutis).

GraagvolgensdekleurstellingvandeflexibelepipelinevanVerpleegkundevormgeven.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=53bfe6e2dba7b54eed262c148cdc1912&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=29&fuid=dir40%2Fid-fed4d067.png Anatomievandehuid.

Opperhuid

BEROEPSONDERWIJS

De opperhuid isdebuitenstelaagvandehuid.Dezebestaatuitmeerlagig verhoorndplaveiselepitheel.Deopperhuidheeftgéénbloedvatenofzenuwen enbestaatuittweelagen:de hoornlaag ende kiemlaag.Dehoornlaagzorgt voorstevigheidenbescherming.Dediktevandehoornlaagverschiltmet lichaamsdeel.Opdevoetzolenisdezeergdik,terwijldezeopdeoogleden juistheeldunis.Decellenaandeoppervlaktevandehoornlaagschilferenaf enwordenvervangendoorcellendievanuitdeonderliggendekiemlaag (slijmlaag)naarbovenkomen.Vervangingvandeepidermisduurtongeveer éénmaand.Ditprocesgaatlevenslangdoor,maardezecelvernieuwing verlooptoplatereleeftijdlangzamer.

Lederhuid

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

De lederhuid bestaatuitbindweefselendezelaagistaaienelastischtegelijk. Delederhuidbevatonderanderebloedvaten,lymfevaten,sensorische zenuweinden,zweetklierenenafvoerbuisjes,haren,haarspiertjesen talgklieren.Bloedvatenhelpenbijdeaanvoervanvoedingsstoffenenzuurstof enregulatievandetemperatuur.Samenmetdelymfevatenzorgenzevoor

afvoervanafvalstoffenenvoordevochtverdelinginhetlichaam.De sensorischezenuweindenwordengeactiveerddoorverschillende binnenkomendeprikkelsbijtast,pijnentemperatuur.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Onderhuidsbindweefsel

Het onderhuidsbindweefsel scheidtdehuidendespierenenpezeninhet lichaam.Dezelaagbestaatvooraluitvetcellen,bindweefselenbloedvaten. Bijmannenvindjehetmeesteonderhuidsebindweefselopbuikenschouders. Bijvrouwenvindjehetmeesteonderhuidsebindweefselronddeheupenen billen.Devetcelleninhetonderhuidsbindweefselzorgenvoorisolatie,slaan energieenvetop,beschermenvitaleorganenzoalsbloedvatenenzenuwen enzorgendatdelichaamstemperatuurconstantblijft.

3.2Indicaties

Erkunnenverschillenderedenenzijnwaaromeenzorgvragermedicatievia injectiekrijgt.Eenartsbepaaltwanneerhiervoorgekozenwordtengeeft hiervoordeopdracht.

Uitvoeringsverzoek

Voorhettoedienenvaneeninjectieisaltijdeen uitvoeringsverzoek vande artsnodig.Opbasisvaneenuitvoeringsverzoekweetjewatjeals verpleegkundigedientklaartemakenentoetedienen.Uitvoeringsverzoeken zijnalleennodigbijvoorbehoudenhandelingenennietbijrisicovolle handelingen.

Devormwaarineenuitvoeringsverzoekdienttewordengegevenisniet vastgelegd.Ditverzoekkanzowelschriftelijk,mondelingalsdigitaalgegeven worden.Wanneereenopdrachtmondelinggegevenwordt,dientdeopdracht duidelijkenondubbelzinnigtezijn.Hetwordtbijeenmondelinggegeven opdrachtwelgeadviseerddatdeontvangerdeopdrachtschriftelijkvastlegt endezenogmaalshardopvoorleestaandeopdrachtgevertercontrole.

Indicaties

Redenenommedicatieviaeeninjectietoetedienenzijn:

• Alsstoffennietgoedwordenopgenomenviaanderetoedieningsvormen zoalsviadedarmenofdehuid

• Alsdezorgvragerdemedicatienietopeenanderemanierkaninnemen

• Wanneersnelsystemischeffectgewenstis

• Alsdemedicatiespiegelinhetbloedgelijkmoetblijven

• Gereguleerdeafgifte(depotinjectie)

• Bepalenvaneenreactieopbepaaldestoffen(Mantoux-enallergietest)

Geengoedeopnameviadarmenofdehuid

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sommigemedicatiekannietgoedviadehuidwordenopgenomenofwordt afgebrokeninhetmaag-darmkanaal.Oralemedicatiegaatviahet maag-darmkanaalenpasseertdelever.Allereerstisnietallemedicatiebestand tegenmaagzuurenspijsverteringsenzymen.Daarnaastzorgtmetabolisering indeleverervoordatdehoeveelheidwerkzamestofooksterkverminderd kanworden.Tezamenwordtditookwelhet firstpasseffect genoemd. Medicatiedienietgoedviadedarmenofdehuidkanwordenopgenomen, kanviainjectiewordentoegediend.Denkhierbijbijvoorbeeldookaan vaccinatiesofinsuline.

Insuline

Insulineiseenhormoonenmedicamentdatwordtgebruiktomde bloedglucosespiegeltereguleren.Insulinezorgtvoordeopnameenopslag vanglucosedoorhetlichaam.Insulinewordtalleenperinjectietoegediend. Hetkannietalstabletwordengeslikt.Insulinebestaatnamelijkuiteen eiwitcomplexwelkedoorverteringindemaagonwerkzaamwordgemaakt.

Vaccinaties

Bijtraditionelevaccinatieswordteendeelvaneen(verzwakteof geïnactiveerde)ziekteverwekkerofeeneiwitingespoten.Hetlichaamgaat alsreactiehieropantistoffenaanmaken.Deziektezelfwordtnietdoorgemaakt. Bijdenieuwereboodschapper-RNA(mRNA)vaccinswordteenstukje genetischeinformatieofinstructieingespotenwathetlichaamaanzettothet aanmakenvanhetviraleeiwitwaarophetlichaamgaatreagerenmet antistoffen.Vaccinskunnenbeschermingbiedentegenziektes,maarkunnen ookverspreidingvanbesmettelijkeinfectieziektenverminderen.Vaccinaties wordenveelalsubcutaanofintramusculairtoegediend.

Oraleintakenietmogelijk

Erzijnverschillenderedenenmogelijkwaardoororaleintakenietmogelijkis. Denkhierbijaanslikproblemen,bewustzijnsdalingofeenallergischereactie.

Slikproblemen

Alseenzorgvragermoeiteheeftmetslikkenofnietkanslikken,kanergekozen wordenommedicatietoetedienenviaeeninjectie.Zoontlastjedezorgvrager. Bovendienkunjehierdoorderisico'svanverslikkenookvermijdenzoals aspiratie,aspiratiepneumonieenverstikking.

Bewustzijnsdaling

Wanneereenzorgvragerbuitenbewustzijnis,zalhijnietinstaatzijnom medicatiezelfintenemen.Erkandangekozenwordenommedicatiete injecteren.

Allergischereactie

Bijeenallergischereactiemoethetmedicijnsnelviahetbloedwerkenen wordteeninjectieviadespiertoegediend.Eenallergieiseen overgevoeligheidsreactievanhetafweersysteemvanhetlichaam.Bijeen acuteallergischereactiekanbijeenlevensbedreigendereactiezoals anafylactischeshockgebruikgemaaktwordenvaneenauto-injectorpenmet adrenaline(bekendevormisde EpiPen ).Beldirectnagebruikvandepeneen artsofambulance.Deinjectiewerkttijdelijkenverderebehandelingis noodzakelijk.

Medicatiespiegel

(ZONDERBEELD-EN

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Vansommigesoortenmedicatieishetgewenstdatdemedicatiespiegelinhet bloedvandezorgvragergoedgereguleerdis.Denkhierbijaanpijnmedicatie, palliatievemedicatie,langwerkendeinsulineendepotmedicatie.

Pijnmedicatie

Erbestaanverschillendesoortenpijnstillers,dieelkhuneigenwerkinghebben. Eenvoorbeeldvaneenmedicijndatdooreeninjectiegegevenkanwordenis morfine.Morfinewordtgebruikttegenpijnenbenauwdheid.Alstabletten, capsules,drankofzetpillennietmeergoedwerken,kandeartsinjectiesgeven ofeeninfuusaanbrengen.

Palliatievemedicatie

Medicatiediegebruiktwordtombijtedragenaanhetcomfortvandepatiënt indepalliatievefase.Depalliatievefaseisdelaatstelevensfasevanmensen meteenongeneeslijkeziekte.Dezezorgiswordtingezetomzowellichamelijke alsgeestelijkeklachtenvandezorgvragerwaarmogelijkteverlichten.

Langwerkendeinsuline

Langwerkendeinsulinezijnsoorteninsulinediedebloedsuikerspiegel langzaamverlagen,zodatzegeleidelijkwerkenvoorongeveereendag.Deze insulinewordtzeerlangzaamopgenomendoorhetlichaam.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Depotmedicatie

Sommigemedicatiewordtookgegevenindepotvorm.Doordespeciale samenstellingkomthetgeneesmiddellangzaamindeloopvanenkeleweken vrijvanuitdetoedieningsplaats.Erkanwordengekozenvooreendepotinjectie wanneerzorgvragersniettrouwhunmedicatiekunnenofwilleninnemenof verminderdziekteinzichthebben.Hierbijkanjedenkenaansommigevormen vanantipsychoticadiealsdepotmiddelsinjectiegegevenworden.

Bepalenvaneenreactieopstoffen

BijzoweldeMantouxtestalseenallergietestwordtmiddelsinjectieinde bovenstelaagvandehuideenvloeistofingespoten.Naeenvastgestelde tijdspannenainjectiewordtdeinjectieplaatsbeoordeeldenwordt geconcludeerdofiemandeenreactievertoontopdeingespotenvloeistof.

Gevolgenvoorzorgvrager

Voordemeestezorgvragersishetnietprettigomgeïnjecteerdteworden. Iemandkantegendehandelingopzienvanwegeeenvervelendeeerdere ervaring.Denkhierbijaanpijnklachten,vervelendebijwerkingenofherhaald prikken.Sommigezorgvragerskunnenzelfseenangstvoornaalden (belonefobie)hebben.Zorgervoordatjedezorgvrageropzijngemakstelt. Ditkunjedoendoorrustiguitteleggenhoejedehandelinggaatuitvoeren. Geeftdezorgvragerderuimteomvragentestellen.Neemdetijdvoorde zorgvragerendehandeling.

Flauwvallen

Wanneereenzorgvragerprikangstheeft,kanhijdoordeangstenspanning flauwvallen.Hetisverstandigdezorgvragerinliggendehoudingtebrengen. Alsdezorgvragerflauwvalt,laathemofhaardanrustigliggen.Maakdekleding watlos,doedebenenietsomhoogenzorgvoorvoldoendefrisselucht. Controleercontinudeademhaling.Legeenhandophetvoorhoofdenkantel hethoofdvoorzichtignaarachterenomdeluchtwegteopenen.Tildekinop mettweevingertoppenvandeanderehand(kinlift).Kijk,luisterenvoel maximaaltiensecondenoferademhalingis.Wanneereenzorgvragerbijkomt, stelhemdangerust.Geefaanwatergebeurdisendathijrustigkanblijven

liggen.Natienminutenkandezorgvragerovereindkomenenvoorzichtig proberenoptestaan.Alsallesgoedgaat,hoefjedaarnaniksmeertedoen. Voeltdezorgvragerzichnogsteedsnietlekker,raadpleegdaneenarts.

3.3Materiaal

Hetbenodigdemateriaalvoorinjectieisafhankelijkvandegekozen toedieningsvorm.Jeleertoverhetwelofnietgebruikenvaneenopzuignaald enhetwelofnietdesinfecterenvandeinjectieplaats.

Opzuignaald

Een opzuignaald wordtgebruiktvoorhetoptrekkenvaninjectievloeistoffen.

Opzuignaaldenzijndikkerenlangerdan injectienaalden.Dithebjenodigals hetmedicijnnietineenkant-en-klarespuitwordtgeleverd.Zuighetmedicijn opmeteenopzuignaaldenverwisselvoorafgaanaaninjectiedeopzuignaald vooreeninjectienaald.

Verpakkingsmateriaal

Deinjectievloeistoffenofpoedersvoorinjectiekunnenzittenin:

• Eenglazenampul.Hetopenengebeurtdoorhetkopjevandeglazenampul handmatigaftebrekenmeteengaasjeofmeteenampulbreker(plastic hulpmiddel).Hetzwakstepuntbevindtzichbijhetmarkeringspuntmetde stip.Maakeenbewegingvanjeaf.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

• Eenplasticflacon.Hiervankunjehandmatighetkopjeerafdraaien.

• Eenglazenampulmetrubberaanprikpunt.Hierkunjemeteennaalddwars doorhetrubberheenprikken.Ditisvaaknodigbijmedicatieinpoedervorm welkenogopgelostdientteworden.

Voorallebovengenoemdeverpakkingengeldtdatdezevoorhetopenen gedesinfecteerddienentewordenomcontaminatietevoorkomen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Glazenampul(Bron:Zuster-055).

Plasticflacon(Bron:Zuster-055).

Naaldlengtes

Glazenampulmetrubberaanprikpunt.

Injectienaaldenhebbenverschillendelengtesendiktes.Hetwordtaangeraden eenzodunmogelijkenaaldtekiezendiegeschiktisvoordeteinjecteren vloeistof,omdatdunnerenaaldenminderpijnlijkzijn.

Detegebruikenmaatisafhankelijkvan:

• deinjectiemethode/injectievorm(intracutaan,subcutaan,intramusculair, intraveneus)

• deinjectietechniek

• hetinjectiegebiedendediktevanhetonderhuidsebindweefselofdespier.

Dekleurvandeconusvandenaaldhangtsamenmetdediametervande naald.Ditzegtdusniksoverdelengtevandenaald.Dediameterwordtook weluitgedruktinGauge(G).Destehogerhetgetal,destekleinerdediameter. Eennaaldvan16Gisbijvoorbeelddikkerdan30G.

Diameter(mm)

Kleur

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Lengtes(mm)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Intracutaan

Bijdemeestevolwassenenisdehuidongeveerevendik,afhankelijkvande injectielocatie.Vooreenintracutaneinjectiewordteennaaldmeteengrijze, bruineoforanjeconusgebruikt.Diametertussende0,40-0,50.Delengtevoor eenintracutanenaaldiszo'n12-16mm.

Subcutaan

Delengtevaneensubcutanenaaldisafhankelijkvandediktevanhet subcutaneweefselendeinjectietechniek.Gebruikvoorsubcutaneinjecties eendunnenaald:diameter0,4-0,6mm.Ditzijndenaaldenmeteengrijze, bruine,oranje,paarseofblauweconus.Bepaaldelengtevandenaaldaande handvandegebruiktetechniekenvandediktevandehuid:

• Voorloodrechtesubcutaneinjecties:5-12mm(bruineconus)

• Voorsubcutaneinjecties(huidplooitechniek):19-32mm(grijs,oranje, paars,blauw).Bijdehuidplooitechniekiseenlangerenaaldnodigdanbij deloodrechttechniek,omdatmeersubcutaanweefselgepaktwordtom teinjecteren.

• Voorsubcutaneinjectiesbijkinderen(huidplooitechniek):5,6,8,10of12 mm.(bruineconus)

Intramusculair

Gebruikvooreenintramusculaireinjectienaaldenmeteengroeneofeen zwarteconus.Ditzijndikkereenlangerenaalden.

Opzuignaald

Eenopzuignaaldkanroze,rood(metstompepunt)ofwit,beigezijn.Erzijn dusverschillendekleurenopdemarkt.Devoorkeuruitnaareennaaldvan ongeveer50mmlengtezodatdevloeistofgoeduitdeampul/flaconopgezogen kanworden,omdatdenaaldtotdebodemkan.Enhoeruimerdediameter, destemakkelijkerjedevloeistofopkunttrekken.

Desinfecteren

Nujedejuistenaaldlengteweetbijdejuisteinjectie,ishetookbelangrijkdat jeweetwanneerjeeeninjectieplaatsgaatdesinfecteren.

Het desinfecteren vandeinjectieplaatsisalleenzinvolbij:

• Hetinbrengenvanlichaamsvreemdematerialenwelkevoorlangeretijd wordeningebracht.Denkhierbijbijvoorbeeldaaneenvleugelnaaldof canule.

• Zorgvragersmeteenverminderdeweerstand,ookwelimmuun gecompromitteerdezorgvragersgenoemd.Hierbijkunjedenkenaan zorgvragersdiemedicatiekrijgenvoordebehandelingvanchronisch inflammatoireaandoeningen(zoalsLupus,ColitisUlcerosaofPsoriasis)of immuundeficiëntiesenafweerstoornissenhebbendieontstaanzijndoor medicatienaorgaan-ofstamceltransplantatie,tijdenschemotherapie, doorhematologischeaandoeningenofdoorhiv-infectie.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneerjedehuidgaatdesinfecterenbrengjedesinfectansaanopeengaasje ofgebruikjegeïmpregneerdedoekjes.Jekuntdezedesinfectansgebruiken:

• alcohol(60-90%).Hetmeestgebruiktisalcohol70%

• chloorhexidineinalcohol70%

Nietmasseren

Wanneerjeeeninjectiehebttoegediend,ishetbeterdaarnadeinjectieplek niettemasseren.Wanneerjeditweldoet,dankanhetvolgendegebeuren:

• dewerkingvanhetmedicijnkanveranderen

• hetkanblauweplekkenveroorzaken

• hetkanineenverkeerdehuidlaagterechtkomen

• deinjectieplaatskanirritatieveroorzaken.

Erwordtsomsonterechtgedachtdatmassagenadeinjectiehelptomdepijn teverminderen.Watwelhelptompijnteverminderenisvoorafgaandaande injectietiensecondendrukuitteoefenenopdegekozeninjectieplaats..

Aanvullendematerialen

Omgoedtekunneninjecterenenjouwzorgvragerdejuistezorgtekunnen bieden,hebjedejuistematerialennodig.Denkhierbijaan:

• juistemedicijn

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• juisteinjectienaald

• spuit

• (steriele)gaasjes

• naaldenbeker/container

• handschoenen

• (infuus)pleister

• nierbekken

• chloorhexidine/alcohol70%

3.4Veiligwerkenenprikaccidenten

Jemagnietinjecterenin:

• doorvocht(oedeem)gezwollenoftrombosegebieden

• verlamdeledematen

• plaatsendiehardaanvoelen

• plaatsendieerroodofblauwuitzien

• eenarmofbeenmeteeninfuusofshunt

• eenteopererengebied,ofgeopereerdgebied

• eenontstokengebied

• eengebiedmetwondjesofeczeem

• hetgebiedrondeenstoma

• debuurtvangrotebloedvaten

• bestraaldgebied

• ledematenmetdystrofie

• littekenweefsel

Veiligwerken

OmveiligtewerkenbijinjecterenzijnerEuropeeseenaantalafspraken vastgelegdoverveiligenaalden,naaldenbekersenafsprakenom prikaccidententevoorkomen.Eenzorgorganisatieisverplichtommedewerkers voorlichtingtegevenoverhetgebruikvandezematerialen,zodatzeopde juistemaniergebruiktwordenenhetrisicoopprikaccidentenafneemt. Daarnaastishetvanbelangomjealsverpleegkundigezelfbewusttezijnvan derisico's.Jebentzelfverantwoordelijkvoorhetjuistegebruikvande

beschikbaargesteldematerialen.Voorhetvoorkomenvanprikaccidentenis eencombinatienodigvanveiligenaaldsystemen,voorlichting,instructieen interntoezicht.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Veiligenaalden

Om prikaccidenten tevoorkomenissinds2012naaanscherpingvande regelgevinghetgebruikvanveiligenaaldsystemenwettelijkverplicht.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/medical-single-use-safety-syringe-isolated-153915134

Voorbeeldspuitmetveiligenaald

Veiligenaaldenhebbeneeningebouwdveiligheids-of beschermingsmechanisme.Dezewordenmetnamegebruiktvoornaalden voorinsulinepennen,lancettendiegebruiktwordenbijhetbepalenvan glucosewaarden,injectienaalden,infuusnaaldenenvenapunctienaalden.

Verschillendetypenveiligenaalden:

• Injectienaaldenwaarbijdenaaldnadeprikhandelingautomatischterug indespuitschiet.

• Injectienaaldenwaarhetbeschermkapjeaandenaaldbevestigdis.Dit kapjeismeteenduimbeweging(waarbijdeduimveiligachterdenaaldpunt blijft)gemakkelijkoverdenaaldteklikken.

• Injectienaaldenwaarbijeennaaldhulshandmatigoverdenaaldgetrokken kanwordenzonderdenaaldaanteraken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Daarnaastis recappen vannaaldenverboden.Dithoudtindatjenooiteen dopjeterugopjouwinjectienaaldmagdoen.Eennaalddientgedeponeerdte wordenineennaaldenbeker.

Naaldenbeker

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/zutphen-netherlands-january-15-2021-monochrome-1896200149 Naaldenbeker.

Een naaldenbeker iseenkleinecontainerwaarinnaaldenenanderescherpe voorwerpenveiliggedeponeerdkunnenworden.Elkenaaldenbekermoet voldoenaaneenkeurmerkeneenUN-nummerbevatten.HetUN-nummer geeftaanwatdeinhoudvandenaaldcontaineris.Denaaldenbekerdientaan verschillendeUN-eisentevoldoen.Eenaantalvereistenzijn:

• Denaaldenbekerszijngefabriceerdvanhardplasticwelkeondoordringbaar isenlekdicht.

• Decontainerheefteenvoorzieningdiehetmogelijkmaaktomdenaald vandespuitofnaaldhoudertescheiden,zonderdenaaldmetdehanden aanteraken(naaldverwijderaar).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Deopeningmoetgrootgenoegzijnvoorgemakkelijkinwerpenvan voorwerpen.

• Denaaldenbekerdientgoedafsluitbaartezijn.

Tipsomveiligmeteennaaldenbekertewerken:

• Zorgdatdezetijdenshetprikkenbinnenhandbereikis,zodatdenaald directnahetinjecterengedeponeerdkanworden.

• Sluitdenaaldenbeker(tijdelijk)goedafenbewaardezeopeenveilige plaats.

• Vulnaaldencontainersnooitmeerdandriekwartoftotdeaangegevenlijn omtevoorkomendatjemoet'proppen'.

Prikaccidenten

Alsverpleegkundigebenjekwetsbaargedurendejezorgverlening.Jekuntte makenkrijgenmetprik-,bijt-,snij-enspataccidentenmetbloedenandere lichaamsvloeistoffen.Wanneerjijjezelfperongelukpriktaaneennaaldofeen anderscherpvoorwerpenblootgesteldwordtaanandermans lichaamsvloeistoffenwordtditeen prikaccident genoemd.Eenprik-of snijwondmeteengebruiktenaaldkanzorgenvoordeoverdrachtvanhet hepatitis-Bvirus,hepatitis-Cvirus,humaanimmunodeficiëntievirus(hiv)of andereziekten.Ofeenprikaccidentuiteindelijktotinfectieleidt,isafhankelijk vandeaardvanhetincident,daadwerkelijkcontactmeteenlichaamsvloeistof endehoeveelheidhiervan,de serostatus vandebronendeimmuunstatus vandeblootgesteldepersoon.

Wanneererondanksdegenomenmaatregelentocheenprikaccident plaatsvindt,volgdanonderstaandstappenplan:

• Laatnaeenprikaccidentdewondgoeddoorbloeden.Zorgervoordatje dewondmetlauwwarmwateruitspoelt,bijvoorkeurondereenstromende kraan.

• Desinfecteerdaarnadewondzospoedigmogelijkmet70%alcoholof70% isopropanolofeen(povidon)jodiumoplossing.

• Meldhetincidentzosnelmogelijkbijjewerkgeverofleidinggevendevoor eventueleverderestappen.Erdientuitgezochttewordenwaterprecies gebeurdis.Aandehandvandeaardvanhetaccidentendehoeveelheid

overgedragenlichaamsvloeistofwordteenglobaleinschattingvanhet risicoopvirusoverdrachtgemaakt.Opbasishiervanzulleneventuele verderediagnostiek,behandelingofanderemaatregeleningezetworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inhetgevalvanberoepsgebondenaccidentenisdewerkgeververantwoordelijk vooreenactueelenoperationeelprikaccidentenprotocolen-beleid,zorg dragenvoorgoedevoorlichtingenhandhaving,implementatieen beschikbaarheidvaneenveiligenaald-enpriksystemen.

Voorbeeld

Dhr.BoersmaisgediagnosticeerdmetDiabetesMellitustype2.Langetijdwas oralemedicatievoldoendeomditondercontroletehouden.Echterisditniet meerafdoendeendienthijzelfinsulinetegaaninjecteren.Opdelangere termijnishetdebedoelingdathijditzelfgaatdoen,maaropditmomentis hijnognietzover.Dhr.heeftnoggéénveiligenaaldeninhuis,ditgaathijna vandaagdirectregelenbijdeapotheek.Vandaagneemjijhetnogover.Je injecteertdeinsulineenhaaltdepenweeruitdehuid.Voordatjedenaaldin eennaaldencontainerkandoenwordjeopgeschiktdoordehond,dieal blaffendlangsjescheert.Ditresulteerterindatjejeperongelukpriktaande naald.Jespoeltdehuidgoeddoorendesinfecteertdeze.Daarnabeljezosnel mogelijkjeleidinggevendeomteinformerennaareventuelevervolgstappen.

Voorkomenprikaccidenten

Doorveiligtewerkenkunnenprikaccidentenvoorkomenworden.Enkele maatregelenomprikaccidententevoorkomenzijn:

• Werkzorgvuldigenneemdetijd.

• Legeenklaargemaakteinjectiespuitineenbekkentjealsjenaarde zorgvragerloopt.

• Hanterenvaneenjuistewerkwijze.Géénnaaldenrecappen.

• Maakgebruikvandenaaldverwijderaaropdenaaldencontainer.

• Voerdegebruiktenaaldenafineennaaldencontainer.

• Zorgdatjealtijdeennaaldencontainerbinnenhandbereikhebtengebruik dezeopdejuistemanier.

• Doenooitnaaldenofscherpeschervenineenvuilniszak,maardoedezein denaaldenbeker.

DownloaddeSamenvattingLandelijkeRichtlijnPrikaccidenten.

3.5Intracutaaninjecteren

Bij intracutaaninjecteren vindtinspuiting(injectie)plaatsindebovenstelaag vandehuid,deopperhuid.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Intracutaneinjectieswordengebruiktomeenzeerlokaaleffectvaneen vloeistofofmedicijntebereikenofvoordiagnostiek.Dezevormvaninjecteren wordtgebruiktbijdeMantoux-test,allergietesten.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/intradermal-injection-on-white-background-illustration-1125078314 [Afbeeldinggraagaanpassen:termenlinksvervangendoorNederlandsetermen(passendbijbestaande afbeeldingensubcutaanenintramusculairinjecteren,Engelsetitelookverwijderen)][vanbovennaarbeneden: opperhuid,lederhuid,onderhuidbindweefsel,spier].Graagvolgensdeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.

Intracutaneinjectieplaats(huid)

Injectiegebied

Intracutaneinjectieswordentoegediendbijde:

• Binnenzijdeonderarm(Mantoux-testenintracutaneallergietest)

• Schouderbladen(intracutaneallergietest)

• Boven-enbuitenkantvandebovenarm(sommigevaccinaties)

Mantoux-test

Intracutaaninjecterenvankleinehoeveelhedenverzwakte‘ziekteverwekkers’ kaneenlokalehuidreactieveroorzaken.Reactietoontaandatde ziekteverwekkerindezorgvrageraanwezigis.DeMantoux-testwordtgebruikt omaantetonenofdezorgvragerooitinaanrakingisgeweestmetde tuberculosebacterie,ditgebeurtmiddelshetinspuitenvaneenkleine hoeveelheidtuberculine.Dezedientzeeroppervlakkigtewordeningespoten, waarbijeenhuidverdikking(kwaddel)moetontstaanwelkemeestalsnelweer verdwijnenzal.Natweetotdriedagenzaldeomtrekvandeverdikkingende roodheidvandehuidwordenbeoordeeldomtebepalenofdetestuitslag positiefofnegatiefis.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/closeup-view-photography-kids-hand-red-1860614623

PositieveMantoux-test

Mantouxtest

Dhr.MadakiheefteenMantouxtestgehad.Hijisnaarhetziekenhuisgeweest vooreenintracutaneinjectiemettuberculine.Nadeinjectieisdeinjectieplaats gemarkeerd.Driedagenlaterwordthijopnieuwinhetziekenhuisverwacht

voorhetaflezenvandetest.Deartsbekijktdehuidenvoeltdeinjectieplaats. Deinjectieplaatsoogtroderenverdikter.Deartsvoeltookdatdezeverdikt is.Inverbandmeteenmogelijkpositieveuitslagwordthijdoorgestuurdvoor aanvullendonderzoek(bloedtestenröntgenfoto)omtebekijkenoferook sprakeisvaneenactievetuberculose.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Intracutaneallergietest

Intracutaaninjecterenvankleinehoeveelhedenverzwakte ‘allergenen’ kan eenlokalehuidreactieveroorzaken.Detestwordtafgelezen15-20minuten nadeintracutanetoediening.Erwordthierbijgekekennaarroodheiden zwelling.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/young-woman-undergoing-procedure-allergen-skin-2001044549

Intracutaneallergietest

Naaldlengte

Vooreenintracutaneinjectiewordteenkortenaaldmetdiametertussende 0,40-0,50enlengte12-16mmgebruikt.

Injectietechniek

Bijeenintracutaneinjectiewordtdenaaldineenhoekvan10gradenten opzichtevanhethuidoppervlakingebracht.Depuntvandenaaldisnetniet meerzichtbaarenbevindtzichnetonderhethuidoppervlak.Bijhetinspuiten ishetnormaalomlichteweerstandtevoelen.Nainjectieontstaateenkwaddel.

Aandachtspunten

• Voorkeursgebiedenvoorintracutaaninjecterenzijnweiniggepigmenteerd, hebbeneendunnehoornlaagenzijnweinigbehaardofonbehaard.Op dezemanierisdereactievandehuidgoedaftelezenbijdemantoux-test ofallergietest.

Complicaties

• Dekansisaanwezigdatjetediepinjecteert.Wanneerergeenweerstand voelbaarisbijhetinjecterenenernietdirecteenkwaddelontstaat,dient mendeinjectietestoppenendezeopeenandereplekopnieuwtedoen.

• Deintracutaneinjectietechniekwordtervarenalsingewikkelderomuitte voerenenalspijnlijkerdansubcutaneofintramusculaireinjecties.

3.6Subcutaaninjecteren

Bij subcutaneinjecties vindtinspuiting(injectie)plaatsinhetonderhuidse bindweefsel,desubcutis.Nainjectieinhetonderhuidsebindweefselwordt devloeistofgeleidelijkopgenomen.Deopnamesnelheidisafhankelijkvande plaatswaargeïnjecteerdwordt.

Voorbeeldenvanmedicamentenwelkesubcutaanwordengeïnjecteerdzijn insuline,sommigeantistolling(anticoagulantia)ensommigevaccinaties.

Graagaanpassenaandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=df1306279543895e55659c6ce838d9d3&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=2&fuid=dir40%2Fid-80da57c3.png

Subcutaneinjectieplaats(huid).

Injectiegebied

Eensubcutaneinjectiemagtoegediendwordenin:

• deboven/buitenkantvanhetbovenbeen(handbreedtebovendeknie vrijlaten)

• debuik,hetgebiedrondomdenavel(minimaaltweecmafstandvande navel)

• debillen(bovenstebuitenstedeel)

• deboven-ofbuitenkantvandebovenarm.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/intramuscular-injection-areas-guide-injecting-medication-2212729649 [afbeeldingenaanpassen:titelverwijderenenvlakkenopdebillenverwijderen.]

Injectiegebiedensubcutaneinjectie.

Voorwelkinjectiegebiedjekiestenwelkenaaldhangtafvandehoeveelheid vloeistofdiejemoetinjecteren,debouwenhetpostuurvanjouwzorgvrager.

Insuline

Bij insuline ishetbelangrijkdatjeweetwatjetoedientinverbandmetde keuzevooreeninjectieplaats.Erzijndriesoorteninsulineteonderscheiden, namelijk:

• Ultrakortwerkendeenkortwerkendeinsuline.Wordenvaakgeïnjecteerd indebuik,omdatdezehierhetsnelstwordenopgenomen.

• Middellangeenlangwerkendeinsuline.Wordenvaakgeïnjecteerdinhet bovenbeenofindebil,hieriseenlangzamereopnamesnelheid.De opnamesnelheidisongeveertweemaalzolangzaamalsindebuik.

• Mixinsuline,combinatievankortwerkendeenlangwerkendeinsuline.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/young-female-injecting-insulin-her-abdomen-126052313

Insulinepeninjectiedoorzorgvrager

Bron:

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/covid19-pneumonia-patient-given-subcutaneous-injection-1731429697

Anticoagulantiainjectie

Naaldlengte

Delengtevaneensubcutanenaaldisafhankelijkvandediktevanhet subcutaneweefselendeinjectietechniek.Bijdehuidplooitechniek'pak'je meersubcutaanweefselopomteinjecteren,daaromgebruikjeeenlangere naalddanbijdeloodrechttechniek.Dediktevanhetsubcutaneweefsel verschiltwelperpersoon.

Injectietechniek

Nujeweetwelkeinjectieserzijnenwelkeopnamesnelhedendezehebben,is hetookvanbelangdatjedejuisteinjectietechniekentoepast.Voorsubcutaan injecterenzijnerdrieinjectietechnieken:

• deloodrechttechniek

• dehuidplooitechniek

• deloodrechtehuidplooitechniek.

Loodrechttechniek

De loodrechttechniek iseenvoudigtoetepassenenwordtvaakgebruikt.De naaldwordtloodrechtdoordeopperhuidendelederhuidingebracht.Een huidplooiopnemenisalleenbenodigdbijzorgvragersmeteendunne onderhuidsebindweefsellaag.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Loodrechttechniek(Bron:Zuster-055).

Loodrechtehuidplooitechniek

De loodrechtehuidplooitechniek iseencombinatievandeloodrechte-ende huidplooitechniek.Deloodrechtehuidplooitechniekwordtvaak voorgeschrevenbijanticoagulantia.Wanneerjedeloodrechte huidplooitechniekgaattoepassen,neemjedehuidplooiopmettweeofdrie vingers.Alsjeeenhuidplooiopneemtmetvijfvingers,neemjevaak spierweefselmeeenisdehuidplooitedik.Brengdenaaldloodrechtdoorhet huidoppervlakin(doordeopperhuidendelederhuid)inhetonderhuids weefsel.

Huidplooitechniek

Bijde huidplooitechniek neemjeeenhuidplooiopmettweeofdrievingers. Brengdenaaldinondereenhoekvan45°á60°halverwegetussenhethoogste enlaagstepuntvandehuidplooi.

Huidplooitechniek(Bron:Zuster-055).

Aandachtspunten

• Alsjevakerinhetzelfdegebiedinjecteert,ishetraadzaamomde injectieplaatsaftewisselen.Injecteerminimaalééncentimeterafvande vorigeinjectieplaats,ineenwisselendschema.Hiervoorkunjeeen rotatiekaartgebruiken.Ditiseenkaartmetuitsparingendiegenummerd zijn,opdezemanierkunjegoedbijhoudenwaarreedsgeïnjecteerdisom tevoorkomendattelkensdezelfdeplekgekozenwordt.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Rotatieschemainjecteren.

Indepraktijk

Mevr.Kowalskikrijgtnahaarherseninfarctpreventiefinjectiesmetcoagulantia toegediend.Jekomtbijhaarenvraagthaardeprikplaatsteontbloten,de buik.Jezietdirectveelblauweplekken(hematomen)enjevoeltmet toestemmingaandehuid.Hierbijzijnveelonderhuidseverdiktespuitplekken voelbaar.Mevr.Kowalskivraagtwatjevoelt.Jegeefthaaruitlegover spuitinfiltratenenwaaromjeervoorkiesthiernietteinjecteren.Jebemerkt datdeinfiltratenvooralaaneenzijdezitten.Jekiestvooreenplekaande anderekantvandebuik.Jerapporteertinhetelektronischpatiëntendossier dathierextraaandachtvoordienttezijnendatmeerrotatieenmogelijkeen anderespuitplaatskiezenbenodigdis.

Complicaties

Enkelecomplicatieszijn:

• Infectie

• Bloeduitstortingen(hematomen)

• Intoxicatieofbijwerkingenenovergevoeligheidvanmedicatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Spuitinfiltraten(lipodystrofie),ookwellipo'sgenoemdzijnophopingen tengevolgevaninjecteren.Dezekunnenontstaanwanneertevaakop dezelfdeplekwordtgeïnjecteerd.Wanneerhetvetonderdehuiddikker enharderwordt,heetditlipohypertrofie.Wanneervetonderdehuid

verdwijntenditzorgtvoorkuiltjesofputjesindehuidwordtditlipoatrofie genoemd.Wanneerwordtgespotenineenspuitplekwordteenmedicijn mindergoedopgenomen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

3.7Subcutaaninfuus

Subcutaneinfusie ishetviaeensubcutanecanuleofsubcutanenaald toedienenvanmedicatieenvocht(hypodermoclyse)inhetonderhuidse bindweefsel.Eensubcutanecanulewordtookvlindernaaldofsubcutane infuusnaaldgenoemd.

Dezetechniekwordtvoornamelijkgebruiktbijpijnbestrijdingofinde palliatievezorg.

https://www.shutterstock.com/image-photo/nurse-prepares-venous-catheters-long-duration-1424793866 [afbeeldingwijzigen:afbeeldingbijsnijden,onderstegedeelte(alsvoorbeeldgemarkeerdmetrood)graag verwijderen]

Vleugelnaaldmetvoerdraadenkunsstofcanule

Medicatietoedienen

Eensubcutanevleugelnaaldwordtgeplaatstalsermeermaalsperdageen subcutanetoedieningnodigisvanmedicatie.Hierdoorwordtdezorgvrager minderbelast.Viaeenvleugelnaaldkanmedicatieviabolusinjectiesworden gegevenofviaeencontinuetoediening.Bijcontinuetoedieiningviaeen medicatiepompisdeafgiftevanmedicatiecontinuegelijk.Ditheeftdevoorkeur bijpijnbestrijdingofrustgevendemedicatieindepalliatievefase.

Vochttoedienen

Naasttoedieningvanmedicatiekanookvochttoegediendwordenviade subcutanecanulewanneerintraveneuzetoedieningtebelastendis.Ditvocht iseenoplossingvannacl0,9%ofeenanderezout-ofglucoseoplossing.Dit wordtingezetbijzorgvragersmetontoereikendeoraleopnamevanvocht, eenverstoordeelektrolytenbalansofteroptimaliseringvandeconditieof levensverlenging.Dittoedienenvanvochtwordthypodermoclysegenoemd.

Casus

Dhr.vanDoornheeftuitgezaaidekanker.Ondanksdatzijnlevensverwachting aanvankelijknogenkelejarenwas,ishijbinnenenkelemaandenergachteruit gegaan.Inmiddelsishijbedlegerigenishijnietaltijdmeeraanspreekbaar. Dethuiszorgismeermaalsperdagaanwezigen'snachtsisereenwaakdienst.

BEROEPSONDERWIJS

Dhr.vanDoornzounaareenhospicegaaninverbandmeteen levensverwachtingkorterdandriemaanden,maardekansdathijditnog haaltlijktsteedskleinerteworden.Hijervaartpijnklachten,benauwdheiden vlagenvanonrust.Inoverlegmetdefamilieenmetdehuisartswordteen subcutaaninfuusgeplaatstenwordtpalliatievesedatieingezetmetalsdoel hetverlagenvanhetbewustzijnvandepatiëntenhetverlichtenvan symptomen.Hetnatuurlijkesterfproceswordthierbijvervolgd.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voordelenvansubcutaneinfusie

• Desubcutanecanulekanmeerderedagenblijvenzittenenopdezewijze kanmakkelijkvochtofmedicatiewordentoegediend.

• Geeftminderrisico'sdaneenintraveneusinfuus.

• Kanzowelintermitterendviainfuuscanulealscontinumiddelseencanule metinfuusslanggekoppeldaaneeninfuuspomp

• Dezetechniekisminderbelastendvoordezorgvragerdanoraletoediening ofanderevormenvaninjectie.

Injectiegebied

Eensubcutanecanuleofnaaldkanopdevolgendeplekkeningebrachtworden:

• hetbovenbeen,aanvoor-ofzijkant

• debuik,minimaaltweecmvandenavel

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• debovenarm,aandezij-,voor-ofachterkant

• hetgebiedtussensleutelbeenenborstofonderdeborst

• hetgebiedopderug,tussendeschouderbladen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijterminaalziekezorgvragersgaatdevoorkeurmeestaluitnaarhetgebied tussenhetsleutelbeen,borstofonderdeborst,omdatditgebiedhetlangst goeddoorbloedblijft.Wanneerzorgvragersergonrustigofplukkerigzijn, wordtvaakgekozenvooreenvoordezorgvragermindermakkelijktebereiken gebiedopderug,tussendeschouderbladen.

Bron:https://images.app.goo.gl/Zdyh3KTdmySpkRyQ7[kangééngroteafbeeldingvindendierechtenvrijlijktte zijnenwaaropdeinjectieplekkengoedtezienzijn,wellichtkandezevergrootworden]Graagafbeeldingnamaken indestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.

Plaatsensubcutaneinfuusbehandeling

Injectietechniek

Zorgvoorafgaandaanhetinbrengenvaneensubcutaaninfuusdatjedehuid desinfecteert.Eensubcutanecanulewordtaltijddoormiddelvande huidplooitechniekineenhoekvan30°-45°ingebracht.De'vleugels'vaneen vleugelnaaldzijnflexibelenkunnenalshandvatgebruiktwordenbijhet inbrengenenfixatievandenaald.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Fixatie

Hetisbelangrijkdatjedesubcutanecanulegoedfixeertomtevoorkomen datdezelosgaat.Ditdoejebijvoorkeurmeteendoorzichtigeinfuuspleister. Dezemaakthetmogelijkomdecanuleindegatentehoudenendehuid rondomdeinsteekopeningtekunnenblijvenbeoordelen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ontluchten

Eenregulierevleugelnaaldbeschiktaltijdovereensoepeleknikvrije (verleng)slangmetaanheteindeeenluer-lockaansluiting.Eenvleugelnaald metverlengslangdientvoorhetinbrengenindehuidontluchtteworden.Het ontluchtenkanmetnacl0,9%ofmethettoetedienenmedicijn.Hetontluchten methetmedicijngebeurtnietalsdehoeveelheidzeernauwgezetdienttezijn enhetrisicobestaatdatervloeistofverlorengaat.Eenkunststofcanule (ingebrachtmetvoerdraad)welkegéénaparteverlengslangheefthoeftniet ontluchtteworden,dehoeveelheidluchtindecanuleisteverwaarlozen.

Doorspoelenbijmedicatietoediening

Erisgéénovereenstemmingoverhetwelofnietdoorspoelenvandecanule nahettoedienenvanmedicatie.Volghierinhetprotocolvandeeigeninstelling. Tussenverschillendemedicijnendoordientsomsweldoorgespoeldteworden, nietallemedicijnenzijnmetelkaarverenigbaar.Volghierinhetprotocolvan deeigeninstellingofaanwijzingenvandearts.Alsspoelvloeistofwordtgebruik gemaaktvannacl0,9%.Spoelminimaaldoormethetvolumevande verlengslang,0,5mlgemiddeld.Pergiftmag2,5mlgegevenworden,ditis medicatieenspoelvloeistofsamen.

Verzorgenvandeinsteekplaats

Eensubcutaaninfuusmagzevendagenblijvenzitten,daaromishetbelangrijk aandachttehebbenvoorhetverzorgenhiervan.Inspecteerdagelijksdehuid rondomdeinsteekopeningoptekenenvaninfectie.Detransparantepleister hoeftalleenvervangentewordenbijbijzichtbaarvuilofloslaten.De insteekopeningkanmetgaasjesmetchloorhexidinegereinigdworden.Werk vanbinnennaarbuiten.Wanneerdeinsteekplaatsergroodofgevoeligis, wordtdecanuleverwijderdenwordtelderseennieuweingebracht.Douchen mag,zolangdestraalnietopdecanulegerichtwordt.Inbadgaanwordt afgeradeninverbandmetkansopverwekingvandeinsteekopeningendaarbij vergrotekansopinfectie.

Verwijderenofverwisselensubcutaaninfuus

Desubcutaaningebrachtecanuledienteenmaalperweekverwisseldworden. Voorafgaandaanhetverwisselenofverwijderenvaneensubcutaaninfuus zorgjedatalletoedieningengestoptzijn.Verwijderhetfixatiemateriaal.Houd metdeenehanddehuidstrakenverwijdermetdeanderehanddesubcutane canuleuitdehuid.Decanulemagindenaaldenbekerofindeafvalbak (containerspecifiekziekenhuisafvalbinnenintramuraleinstellingen)worden geworpen.Dekdeinsteekplaatsafmeteenluchtdoorlatendepleister.

Aandachtspunten

• Devoorkeurbijeensubcutaaninfuusgaatnaareensysteemmeteen kunststofcanule,hierbijblijftergeennaaldachterindehuid.Eennaald kanpijnlijkzijnvoordezorgvragerendaarnaastbijbewegingomliggend weefselbeschadigen.

• Prikdeinfuuscanuleopeenplaatsdiedemobiliteitvandezorgvragerzo minmogelijkbeperkt.

• Verwijdervoorhetaanprikkenzonodigovermatigehaargroei.Hierdoor blijvendecanuleendeinfuuspleisterbeterzitten.Verwijderovertollighaar meteenschonetondeuseofschaar.

• Erisgeeneenduidigeuitspraakoverdemaximalehoeveelheidvloeistof diesubcutaankanwordengeïnjecteerdopéénplek.Hetgaatomongeveer 2,5mlperbolustoedieningen3-5milliliterperuurbijcontinueinfusie.

BEROEPSONDERWIJS

• Dehoeveelheidvochttoedieningbijhypodermoclysewordtvoorgeschreven doordearts.Dehoeveelheidisafhankelijkvandeconditievandecliënt. Maximaalwordt1,5tot2litervochtper24uurtoegediend.Demaximaal toetedienenhoeveelheidvochtperinfusieplaatsis0,5litertot1liter.Bij cliëntenineenterminalefaseblijftdetoedieningmeestalbeperkttot maximaal1liter,vanwegekansopoedeemenhartfalen.

• Brengdeinfuusvloeistofvoortoedieningopkamertemperatuurvoorhet comfortvandezorgvrager.

Complicaties

• Roodheid,zwellingenpijnbijontstokeninsteekopeningofinfiltratendoor:

– Vloeistoflekkage

– Bloedingen

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

– Hardeplekkenindehuid

– Dislocatievandeinfuuscanule

– Toegediendeconcentratiemedicamentistehoog

– Tegroottoegediendvolume

• Verstoptrakenvandecanule

• Overgevoeligheidvoordemedicatie

3.8Intramusculairinjecteren

Bijeen intramusculaireinjectie vindtinspuitingplaatsinhetspierweefsel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezevormvaninjecterenwordtgebruiktvoormedicatiewaarbijsnelleopname ensneleffectgewenstis.Eenintramusculaireinjectiewordtmeestalbinnen vijftientottwintigminutenopgenomenindebloedsomloop.Daarnaastisdeze vormookgeschiktomeenpreparaatmetgereguleerdeafgifte(depot)aante leggenofvoorsommigevaccinaties.

Graagindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=0824958461a81c60f0c4a06fb8796f71&order=rank&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=1&fuid=dir42%2Fid-a3f3cb48.png Voorbeeldintramusculaireinjectie.

Injectiegebied

Geschikteplaatsenomeenintramusculaireinjectietoetedienenzijn:

• Buiten/bovenkantvandebovenarmindedeltavormigespier(musculus deltoïdeus)

• Boven/buitenzijdevandebil(gluteusmaximus)ventrogluteaal(buikzijde)

• Boven/buitenzijdevandebil(gluteusmaximus)dorsogluteaal(rugzijde)

• Middelstedeelvanhetbovenbeen,brededijbeenspier(musculuslateralis)

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/intramuscular-injection-areas-guide-injecting-medication-2212729649 [afbeeldingwijzigen:titelverwijderen,tekstvervangendoorNederlandsetermen]InjectionArea=injectieplaats, restvandelijntjesenbegrippenverwijderen.

Injectiegebiedenintramusculaireinjectie

Naaldlengte

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeenintramusculaireinjectieisdelengtevandenaaldafhankelijkvanhet onderhuidseweefsel,omdatdenaalddoordehuidenhetsubcutaneweefsel heenmoet,voordatdepuntvandenaaldindespiereindigt.Echterzijnde naaldeneenstuklangerdandeanderevormenvaninjecteren.

Injectietechniek

Afhankelijkvanwelkmedicijnjegaattoedienenbepaaljewelke injectietechniekjegaatgebruiken.Erzijndrieinjectietechniekenvoor intramusculairinjecteren:

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• destretchtechniek

• derangeertechniek.

• depot(ver)wisselingstechniek(depottechniek)

Destretchtechniek

Bijde stretchtechniek neemjedespiertussenduimenwijsvingervandeene handentrekjedehuidstrak.Jebrengtdeinjectienaaldloodrechtindespier doordestrakgetrokkenhuid.

Stretchtechniek(Bron:Zuster-055)

Derangeertechniek

Bijde rangeertechniek,ookwelZofzigzagtechniekgenoemd,verschuifjede huideerst2-3cmzijwaartsmetjeringenmiddelvinger.Daarnafixeerjede spuitmetwijsvingerenduimeninjecteerjehetmedicijnin.Laatnainjectie naongeveer10secondendehuidweerlos.Dezetechniekvoorkomt terugvloeienenirritatievandegeïnjecteerdevloeistofinhetonderhuidse

bindweefsel.Gebruikderangeertechniekbijintramusculaireinjectiesmet (olieachtigeofstroperige)vloeistoffendielangeretijd(enkeledagentotweken) moetendoorwerken.Bijvoorbeeldeendepotinjectie.

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://www.bing.com/images/search?view=detailV2&ccid=5I9qNATT&id=26ADEA332AC70CE18B72C3473E4DBE95CFEEF12E&thid=OIP.5I9qNATTveAtv4wjxUZDVwHaC9&mediaurl=https%3a%2f%2fwtcs.pressbooks.pub%2fapp%2fuploads%2fsites%2f29%2f2020%2f10%2fztrack-1-1024x409.png&cdnurl=https%3a%2f%2fth.bing.com%2fth%2fid%2fR.e48f6a3404d3bde02dbf8c23c5464357%3frik%3dLvHuz5W%252bTT5Hww%26pid%3dImgRaw%26r%3d0&exph=409&expw=1024&q=z-track+injection&simid=608027882109425044&FORM=IRPRST&ck=3462BE061F59FE4E49A6EE189C97E6CF&selectedIndex=0&itb=0&qft=+filterui%3alicense-L2_L3&ajaxhist=0&ajaxserp=0

Rangeertechniek

Aspireren

Hetlangzaamterugtrekkenvandezuigervandeinjectiespuitomtecontroleren ofdenaaldnietperongelukineenbloedvatzitheet aspireren.Aspirerenis alleennoodzakelijkbijintramusculaireinjectiesindebilspieraanderugzijde. Wanneermedicatieviainjectieonbedoeldrechtstreeksindebloedbaanterecht komt,kanditinernstigegevallenleidentotshockofcomavandezorgvrager. Wanneerjetochbloedzietbijhetaspireren,verwijderdandespuit.Enmaak eennieuweinjectiespuitklaareninjecteeropnieuwopeenandereplaats.

Casus

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Mevr.MalikheefteenvitamineB-12tekort.Tablettenhielpenhaaronvoldoende doordatzijbekendismetmaag-darmproblematiek.Omdezeredeniserbij haargekozenvoorintramusculaireinjectiesHydrocobaminewelkezij momenteeléénkeerindetweemaandentoegediendkrijgt.Mevr.krijgtde injectiesnormaalgesprokentoegediendbijhaarhuisartsenpraktijk,maarnu zijisopgenomeninhetziekenhuiskrijgtzijzevandeverpleegkundigeopde afdeling.Mevr.Malikgaatophaarbuikliggen,zeheeftalsvoorkeurprikplaats debilregio.Omdatzichindezeregioookeenbelangrijkezenuwbevindt,zoek jezorgvuldigdejuisteregiouitvoordatjedenaaldgaatinbrengen.Jevoelt

goedwaardespierzichbevindtenjedenkteraanomteaspirerennahet plaatsenvandenaald.Jekrijgtgéénbloedterugeninjecteertlangzaamde vloeistof.Mevr.Malikheeftgéénklachtentijdensennadeinjectie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aandachtspunten

• Injecteerzoveelmogelijkindezelfdespier,zodatdeopnamesnelheidvan hetmedicijnsteedshetzelfdeis.Wisselbinnendespierwaarinjeinjecteert deinjectieplaatsenaf.

• Overweegwelkeinjectieplaatshetbesteis.Houdrekeningmethetsoort medicijn,desnelheidwaarmeehetmedicijnmoetwordenopgenomenen delengteendiktevandenaald.

• Bijvrouwenishetrisicogroterdanbijmannenomondiepintramusculair ofsubcutaanteinjecteren,omdatzeeendikkereonderhuidse bindweefsellaag(vetlaag)hebben.

• Injecterenindespierkanpijnlijkzijn.Helpdezorgvragerdespierte ontspannen.

• Spuitmedicijnenlangzaamin,ongeveer10sec/ml.

• Despieralseendikkeplooiopnemenvooreenintramusculaireinjectie wordtafgeraden.Dezetechniekvergroothetrisicoopperongeluk subcutaaninjecteren.Gebruikdezetechniekalleenbijergmagere zorgvragers.

Complicaties

• Pijnenongemakbijdezorgvrager

• Misselijkheidzorgvragerdoortesnelinjecteren

• Abcesvorming

• Perongeluksubcutaaninjecteren

• Aanprikkenvaneenbloedvat

• Wanneeriemandantistollingsmiddelengebruiktisdekansopbloedingen naeenintramusculaireinjectievergroot.Hetgevolghiervankanzijndat mensenbloeduitstortingenkrijgenofpijn.Dithoeftnietmeteenschadelijk tezijn.Houdindegatenofeenzorgvragerlastheeftvandeplaatswaarhij geïnjecteerdis.

• Verlammingsverschijnselen,gevoelloosheidoftintelingenbijaanprikken vaneenzenuw.Indebilregiobevindtzichdegrotebeenzenuw(nervus inschiadicus).

3.9Medischrekenen

Indepraktijkzuljeregelmatigzelfmoetenuitrekenenhoeveelvloeistofjebij eenzorgvragerdientteinjecteren.

Medischrekenen

Omdejuistehoeveelheidteberekenenzuljeverschillendestappenvolgenen doorlopenomtothetgewensteantwoordtekomen.Opdeampulofhetflesje staatwelkeconcentratievanhetmedicijnindevloeistofisopgelost.Ditkan aangegevenzijninverschillendeeenheden,namelijkinaantalgrammen(g), milligrammen(mg),microgrammen(µg),inaantalinternationaleeenheden (IE)ofinprocenten(%).Hiervoorissomshetomrekenenvaninhoudenof gewichtennoodzakelijk.

COPYRIGHTBOOM

Graagindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=6dd82ffa2ec0b0578140b69fe4325fd4&order=rank&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=1&fuid=dir42%2Fid-8b27c09e.png Omrekenenvaninhouden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=d49bfa49f46012649980aa1be4c1592a&order=rank&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=1&fuid=dir42%2Fid-2529df64.png Omrekenenvangewichten.

Oplossen

Wanneermedicatieklaargemaaktwordt,kanhetzijndatjedezemoet oplossen.Bijoplossendienjeeenhoeveelheidstofineenoplossingte berekenen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Drievormenzijn:

• sterkteaangegevenin%

• sterkteaangegeveninmgperaantalml

• sterkteaangegeveninIEperaantalml

Omtothetaantalmilliliterstekomendatjegaatinjecteren,moetjede voorgeschrevenhoeveelheidmedicijndelendoordeconcentratiemedicijn dieinéénmlisopgelost.Daarnakunjeberekenenhoeveelmillilitererinde spuitmoetomdezedosistoetekunnendienen.Houdrekeningmetde maatvoeringopdespuit,ditkanverschillen.Kieseenspuitpassendbijde hoeveelheidmedicatiediejegaatinjecteren.

Concentratiein%

1%betekent1gramper100ml

10x%=aantalmgmedicijnin1mloplossing,oftewel10mgper1ml

Oplossingin%

Dhr.Jansendientmorfinesubcutaantoegediendtekrijgeninverbandmet hevigepijnklachten.Indeapotheekiseenampulmorfinebeschikbaarmet eenconcentratievan2,5%.Jouwzorgvragerdientvolgenshet uitvoeringsverzoekvandearts5,0mgtoegediendkrijgen.Jegaatberekenen hoeveeljetoemoetdienen.

Hetpercentage%staatvoorgramper100ml.Hetpercentagebetekentindit geval2,5gmorfineper100ml,dus2500mgper100ml.Berekeneerstterug naar1mldoor2500/100=25mgper1ml.Jewilt5,0mgmorfine,duséén vijfdedeel,1:5=0,2mlmorfine.

Oplossingmg/ml

Mevr.Bakkerwordtgediagnosticeerdmeteenacutepsychose,zijvertoont zeerverwardenonrustiggedrag.ErwordtHaldolvoorgeschrevendoordearts welkegegevenmagwordenperintramusculaireinjectie.Hetvoorschriftgeeft aan5,0mgHaldoli.m.injectie.Jebeschiktoverampullenvan10mg/2ml. Hoeveelmlgajetoedienen?

Berekenditterugnaarhoeveelheidper1ml.Dithoudtindater5mg/1mlis. Jehebt5,0mgnodigenjetrektdaarom1mlop.Perdagmager20mggegeven worden.Jegeeftnu5,0mg,ditbetekentdatjenogdriemaalvandaageengift zoumogengevenvolgenshetvoorschrift.

OplossinginIE

Dhr.PietersdientinsulinetegebruikeninverbandmetzijnDiabetesMellitus type2.Hijdientvolgenshetvoorschriftvandearts20EH(IE)insuline toegediendtekrijgen.Erzijngééninsulinepennenbeschikbaaropdeafdeling. Bijdeapotheekzijnwelampullenopvoorraad.Aanwezigis2ml=160IE. Hoeveelmlgajedhr.Pieterstoedienen?

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eris2ml=160IEaanwezig.BerekenditterugnaardehoeveelheidIEper1 ml.DitdoejedoordehoeveelheidIEtedelendoorhetaantalml.Ditis160: 2=80IEperml.Volgdeformule voorgeschreven/aanwezig=20:80=0,25ml.

Verdunnen

Wanneerjeeentesterkeoplossinghebt,sterkerdanvoorgeschrevenis,dien jedeoplossingteverdunnen.Dithoudtindatjedegeconcentreerdeoplossing mindersterktmaaktomopdiemanierdejuistehoeveelheidmedicatiete kunnentoedienen.Jegaateerstuitrekenenhoeveeljevandesterk geconcentreerdeoplossingnodighebt,welkeverdunningsfactorgeldten daarnahoeveeljenodighebtvanhebtvanhetverdunningsmiddel.

Verdunningsfactor

Verdunningsfactor=beginconcentratie/(delendoor)eindconcentratie

Verdunnen

Jedientamoxycillinepoederoptelossenvoorinjectie.Jebeschiktovereen flaconamoxycillinemet250mg.Ditamoxycillinepoederlosjeopvolgenshet handboekvoorparenteraliaopin4,8mlwatervoorinjecties.Hettotalevolume isdan5ml.Jehebt250mgin5ml.Omteberekenenwatdeconcentratieis inmg/mldienjeterugterekenennaar1ml.250:5=50mg/ml

Vervolgensdienje1mlvandezojuistgemaakteoplossingteverdunnentot 10mg/mlmetbehulpvanNacl0,9%.

Ditbetekentdatjenu50mg/mlhebtverdundezetot10mg/ml 50/10=verdunningsfactorisdus5

Omop5mluittekomendienje1mlaantevullenmet4mlNacl0,9%

3.10Begrippen

3.11Bronnen

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Diabetes.nl.(2024). Spuitplekken. Geraadpleegdop14-01-2024,van https://www.diabetes.nl/diabetes-type-1/diabetes-type-1-en-andere-aandoeningen/spuitplekken

Enurse.(2024). Verpleegkundigrekenenoefenen. Geraadpleegdop22-01-2024, vanhttps://enurse.nl/praktijk/verpleegkundig-rekenen/oefenen-verpleegkundig-rekenen-2/

Huidziekten.nl(z.d.). Intracutaneallergietest.Geraadpleegdop 08-01-2024,vanhttps://www.huidziekten.nl/allergie/testmethoden/allergietest-intracutaan.htm

McFadden,R.(2013). Farmacologie. (Hollander,J.,Vert.)PearsonBenelux (Amsterdam).Origineelwerkgepubliceerdin2009)

Medischrekenen.(2022). Formulesverpleegkundigrekenen. Geraadpleegdop 22-01-2024,van

https://medischrekenenoefenen.nl/formules-verpleegkundig-rekenen/ Mekkes,J.R.(z.d.). Mantouxzetten(PPD,tuberculine). Geraadpleegdop 08-01-2024,van

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/mtxt/Mantoux.htm

Merkala.(2018). Injectiemateriaal:Welkenaaldheeftunodig? Geraadpleegd op08-01-2024,van

https://www.merkala.nl/blog/injectiemateriaal-welke-naald-heeft-u-nodig.html

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2023). Uitlegopdracht voorbehoudenhandelingen. Gedownloadop17-02-2024op https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/publicaties/2023/10/06/opdrachtregeling-voorbehouden-handelingen/Uitleg+opdracht+voorbehouden+handelingen+Wet+BIG.pdf

RijksinstituuutvoorVolksgezondheidenMilieu.(2019). LandelijkeRichtlijn Prikaccidenten. Geraadpleegdop09-01-2024,van https://lci.rivm.nl/sites/default/files/2020-02/Landelijke%20Richtlijn%20Prikaccidenten%202019.pdf

Vilans.(2015). Gebruiknaaldenbekers.Geraadpleegdop10-01-2024,van https://intranet.mgzl.nl/fileadmin/IPROVA_VERWIJZINGEN/protocollen/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/hygiene_infectiepreventie/gebruik_naaldenbekers.pdf

Vilans.(2014). Infuusbehandeling:Subcutaneinfuusbehandeling. Gedownload op22-01-2024,van

https://extranet.volckaert.nl/volckaert_com/kick_protocollen/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/infuusbehandeling.pdf

Vilans.(2015).Infuusbehandeling:Hypodermoclyse.Gedownloadop18-02-2024, van

https://extranet.volckaert.nl/volckaert_com/kick_protocollen/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/infuusbehandeling.pdf

Vilans.(2016). Injecteren. Gedownloadop10-01-2024,van https://extranet.volckaert.nl/volckaert_com/kick_protocollen/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/injecteren.pdf

Vilans.(2013).Injecteren,opzuigen,ontluchtenendesinfecteren.Gedownload op22-01-2024,via http://academie.mboutrecht.nl/zorg/protocollen/APR13/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/injecteren/injecteren_opzuigen_ontluchten_desinfecteren.pdf

UMCG.(2020). Injecteren:intracutaan(volwassenen,kinderenenneonaten) (VH)(versie4).Geraadpleegdop20-01-2024,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/bfcdb388-9e81-4d78-a51e-6495814c5f04

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

UMCG.(2021). Injecteren,intramusculair(volwassenen,kinderenenneonaten) (VH)(versie8). Geraadpleegdop20-01-2024,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/275d7a1d-5c43-444e-b5d8-5fd4b59e5a24

UMCG.(2020).Injecteren,subcutaan,vanantistolling(VH)(volwassenen,kinderen enneonaten). Geraadpleegdop20-01-2024,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/30db06dc-f026-4a0c-b3cd-86e034a2d149

UMCG.(2020). Injecteren,subcutaan(volwassenen,kinderenenneonaten)(VH) (versie5) Geraadpleegdop20-01-2024,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/4394c650-1c82-4a48-a99b-f0915ba70699

Vilans.(2013). Injectienaalden. Gedownloadop13-01-2024,van https://documentsysteem.zorgcentradebetuwe.nl/vilans2014/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/injecteren/injectienaalden.pdf

UMCG.(2017). InsulineofGLP1,injecterenvan,metbehulpvaneenpeneneen veiligepennaald(VH)(volw). Geraadpleegdop20-01-2024,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/dca91d4b-5d5f-44a6-a91b-4110af9c0636

Vermaat,J.H.&Weierink,J.J.H.(2010). Rekenenindegezondheidszorg. NoordhoffUitgeversB.V.

Vilans.(z.d.). Intracutaaninjecteren.Geraadpleegdop13-01-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/intracutaan-injecteren?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dintracutaan%20injecteren

Vilans.(z.d.). Intramusculairinjecteren.Geraadpleegdop13-01-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/intramusculair-injecteren?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dintramusculair%20injecteren

Vilans.(2013). Intramusculaireinjectietechniek. Gedownloadop13-01-2024, van

http://academie.mboutrecht.nl/zorg/protocollen/AUG14/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/injecteren/intramusculaire_injectietechniek.pdf

Vilans.(z.d.). Naaldenvoorsubcutaneinfusie.Geraadpleegdop13-01-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/naalden-voor-subcutane-infusie?backUrl=%2Fwerkinstructie%2Fsubcutane-canule-inbrengen%3FbackUrl%3D%252Fzoekresultaten%253Fzoekterm%253Dinjectie%2520naald

Vilans.(z.d.). Subcutanecanuleinbrengen.Geraadpleegdop13-01-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/subcutane-canule-inbrengen?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dsubcutane%20canule

Vilans(2015). Subcutaneinfuusbehandeling. Gedownloadop22-01-2024,van

https://extranet.volckaert.nl/volckaert_com/kick_protocollen/prot_boek/docb_sys/pdf/info/protocol/infuusbehandeling/subcutane_infuusbehandeling.pdf

Vilans.(2012). Verwisseleninfuusslangensubcutanecanule. Gedownloadop 13-01-2024,van

http://academie.mboutrecht.nl/zorg/protocollen/APR13/prot_boek/docb_sys/pdf/protocol/infuusbehandeling_subcutaan/verwisselen_infuusslang_en_subcutane_canule.pdf

Vilans.(2016)Verzorgeninsteekopeningsubcutaaninfuus.Geraadpleegdop 22-01-2024,van

https://extranet.volckaert.nl/volckaert_com/kick_protocollen/prot_boek/docb_sys/pdf/protocol/infuusbehandeling_subcutaan/verzorgen_insteekopening_subcutaan_infuus.pdf

Waugh,A&Grant,A.(2012). Ross&Wilson:AnatomieenFysiologieingezondheid enziekte. ElsevierHealthSciences.

WerkgroepInfectiePreventie.(2015). Accidenteelbloedcontactalgemeen. Gedownloadop10-01-2024,van

https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/20121030%20acc%20bloed-wijziging%20mei%202015_final.pdf

ZorgvoorBeter.(z.d.). Huidanatomie:bouwenfunctie. Geraadpleegdop 09-01-2024,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/huidletsel/huidanatomie

THEMA4 WONDZORG

Inhoudthema

• Dehuid

• Oorzakenensoortenwonden

• Fasenvanwondgenezing

• Wondbehandeling

• Wondproductgroepen

• Hechtingen

• Drains

• Kritischeberoepssituatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Begrippen

Iedereenheeftweleenseenwond.Eenwondkanopverschillendemanieren ontstaan.Voorbeeldenhiervanzijnschaafwonden,snijwonden,blarenen brandwonden.Onderwondzorgvallenverschillendesoortenbehandelingen bijverschillendesoortenwonden.Inditthemaleerjeallesoverhetontstaan vaneenwond,soortenwonden,wondgenezingenwondbehandeling.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

4.1Dehuid

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dehuidisopgebouwduitverschillendelagen.Doorhiermeerkennisoverte hebbenkanjehetverzorgenvandewondbeterbegrijpen.

Dedriehuidlagen

Dehuidbestaatuitdrielagen

• Opperhuid(Epidermis)

• Lederhuid(Dermis)

• Onderhuidsbindweefsel(Dermissubcutis)

GraagafbeeldingnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorVerpleegkunde.Graagalleendelinkerkant behouden.Deoverigetermenenaanduidingenweglaten.

Dedriehuidlagen.

Epidermis

De Epidermis isdebuitenstelaagvandehuidenbestaatuitmeerderestrata (lagen)waarvandestratumcorneum(hoornlaag)debuitensteisendestratum germinativum(kiemlaag)dediepstliggende.Deepidermisbestaatuit verschillendelagencellendieconstantvanonderafnaarbovenworden vernieuwd.Hetvernieuwenvandehuidduurtongeveervierweken.De epidermisbiedtbeschermingtegendeomgeving,reguleertde waterhuishoudingvandehuidenspeelteenrolbijhetaanmakenvanvitamine D.Deepidermisbevatgeenbloedvatenenzenuwenenontvangtzuurstofvia deonderliggendelaag,dedermis.

Stratumcorneum

De stratumCorneum zorgtvoorstevigheidenbescherming.Hijzorgter bijvoorbeeldvoordatdehuidnietuitdroogt.Opsommigedelenvanhet lichaamisdestratumCorneumextradik,bijvoorbeeldopdevoetzolenen handpalmen.Ditnoemenweeelt.

Stratumgerminativum

Destratumgerminativumwordtookweldeslijmlaaggenoemd.Dezeslijmlaag ligtnetonderdeStratumCorneumenwerktsamenmetdestratumcorneum. Vanuitdeslijmlaaggroeiennieuwehuidcellenaandieuiteindelijkde afgestorvencellenvandestratumcorneumvervangen.Ditprocesgaatjehele levendoor.

Dermis

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

De dermis bestaatvoornamelijkuitbindweefselenbevatonderandere bloedvaten,zenuwuiteinden,lymfevaten,haarzakjes,talgklierenen zweetklieren.Dedermisheeftverschillendefuncties,waaronderhetleveren vanvoedingsstoffenenzuurstofaandeepidermis,regulerenvande lichaamstemperatuur.Dedermisisverantwoordelijkvoordeelasticiteiten stevigheidvandehuidenspeelteenrolbijvormingvanlittekenweefselna beschadigingvandehuid.Samenmetdelymfevatenzorgtdedermisvoor afvoervanafvalstoffenendevochtverdelinginhetlichaam.

Dermissubcutis

DeDermissubcutis iseenlaagvanlosbindweefsel,vetenbloedvatendiehet lichaamhelpenomwarmteblijven.Dedermissubcutisisbelangrijkvoorhet behoudvandevormvanhetlichaam.Hethelptbijhetopvangenvanschokken

enbeschermtdeinwendigeorganen.Hetspeelteenbelangrijkerolbijde opslagenafgiftevanvetten,watvanbelangisvoordeenergiehuishouding vanhetlichaamenhetfunctionerenvanhethormoonstelsel.

Veroudering

Doorverouderingverandertdehuid.Deepidermiswordtdunnerenzitminder goedvastaandedermis.Dehuidwordtslapperendusminderstevig.De bloedvatenwordenmindersnelvernieuwd,erwordenmindersnelnieuwe huidcellenaangemaaktenerkomenminderhaarvaten.Dezeverschillende processenzorgenervoordateenwondoplatereleeftijdmindersnelgeneest. Ookhebbenouderenmindergevoelinhunhuid,omdathetaantal zenuwuiteindenafneemt.Ditverklaartwaaromzeeenverminderinginhet gevoelhebbenenwondennietaltijdwordenopgemerkt.Devetlaaginde dermissubcutiswordtdunnerenookdehuidwordtdunnerendaardoormeer toegankelijkvoorinfecties.

4.2Oorzakenensoortenwonden

Eenwondiseenbeschadigingvandehuid.Erzijnverschillendeoorzakenvoor hetontstaanvanwonden.

Oorzakenvanwonden

TAALREDACTIE)

• Trauma:Eenwondveroorzaaktdooreenfysiektraumabijvoorbeeldvallen, stoten,brandenofbevriezen.

• Chirurgie:Eenwondveroorzaaktdoorhetmakenvaneen incisie.

• Doorliggen:Langdurigedrukopeenbepaalddeelvandehuid.

• Infecties

• Onderliggendeaandoeningen:Dehuidwordtkwetsbaardooreen onderliggendeaandoening.Bijvoorbeelddoordiabetesofeenslechte bloedsomloop.

• Oncologischewonden:Wondennaeenbehandelingmetchemotherapie ofbestraling.

• Auto-immuunziekten:Wondendieontstaanbijziektesalsbijvoorbeeld lupusofsclerodermie.

Soortenwonden

Bijwondenzijnverschillendesoortenwondendiekunnenworden onderscheidenopbasisvandeoorzaak,delocatieendeernstvande verwonding.Enkeleveelvoorkomendesoortenwondenzijn:

Mechanischewonden

Mechanischewondenontstaandooreenscherpofstompgeweldvanbuitenaf. Voorbeeldenvanmechanischewondenzijn:operatiewonden,steekwonden, snijwonden,schaafwonden,scheurwonden,skintears.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Een skintear (lapwond)iseenstukhuiddatislosgescheurd.Eenskintear komtveelvoorbijouderemensen,ditkomtomdathunhuidkwetsbaarisen mindergoedvastzitaandeonderlaag.Hetisletterlijkeenhuidscheur.Deze ontstaatvaakdoorwrijf-en/ofschuifkrachten.Ookbotsentegeneenscherpe hoekbijvoorbeeldeentafelpuntveroorzaaktvaakeenskintear.

Skintear.

Chemischewonden

Chemischewondenontstaandoorinwerkingvanchemischeagressievestoffen alszoutzuur,chloorentraangas.

Chemischewond.

Thermischewonden Ditzijnwondendieontstaandoorverbrandingofbevriezing.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Thermischewond(brandwond).

Elektriciteitswonden

Elektriciteitswondenontstaandoorblikseminslagofeenstroomstoot.

Stralingswonden

Doorzonnebrand,röntgen-ofradioactievestralingkunnenerstralingswonden ontstaan.

Infectiewonden

Infectiewondenontstaandooronvoldoende(plaatselijke)afweertegen micro-organismen,zoalsbacteriën,schimmelsenparasieten.

Oncologischewonden

Oncologischewondenzijnwondendiedoordetumorzelfofdoorde behandelingervanontstaan.

Oncologischewond.

Circulatiewonden

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Circulatiewondenzijnwondendieontstaandooronvoldoende zuurstofvoorzieningen/ofvoedingvandeweefselcellen.Voorbeeldenzijn: decubitus, ulcuscruris, diabetischevoet.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/bedsore-pressure-sore-1133480594 Circulatiewond(decubitus)

Bron:https://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/utxt/ulcus-cruris-venosum.htm.Graaghetbeeldregelen: rechtsboven

UlcusCrurisVenosum

Decubitus

Decubitus iseenanderenaamvoordoorliggenofdoorzitten.Decubitusiseen beschadigingvandehuiden/ofhetweefselonderdehuid.Ditwordt veroorzaaktdooraanhoudendedrukincombinatiemetschuifkrachten.

Decubitusontstaatmeestalopdeplaatswaareenbotuitsteekt.Risicoplaatsen zijnbijvoorbeelddestuit,zitknobbels,hielen,ellebogen,schouders,heupen ofhetachterhoofd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Doordelangdurigedrukwordenbloedvatenafgeklemdwaardoorer onvoldoendezuurstofenvoedingsstoffenbijdehuidenhetweefselonderde huidkunnenkomen.Dewondendieontstaanbijdecubituswordeningedeeld inverschillendestadia.

Mauriceheefteendwarslaesie

Mauriceistwintigjaarenverblijftmomenteelineenrevalidatiecentrum.Twee maandengeledenheefthijeenmotorongelukgehadenheeftalsgevolg daarvaneendwarslaesievanaflumbalewervel3.Inhetrevalidatiecentrum werkthijhardomweerzelfstandigteworden.DoordedwarslaesieligtMaurice veelopbedofzithijinderolstoel.Doordeveledruk-enschuifkrachtenis Mauricezijnstuitmomenteelontveldenontstaanerblaren.Vandaagkreeg hijtijdensdeverzorgingtehorendathijeendecubituswondheeft.

Categorieëndecubitus

Decubituswordtingedeeldinzescategorieën,

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.venvn.nl/media/wqiljxu4/20210211-richtlijn-samenvattingskaart-v-vn.pdf

DeonderverdelingbijDecubitus.

Categorie1

Bijcategorie1hebjehetoverhuidmet niet-wegdrukbareroodheidopééngebiedmeestal terhoogtevaneenbotuitsteeksel.Erkansprakezijn vaneenverkleuringvandehuid,warmte,oedeem, verhardingenpijn.

Hetgebiedkanpijnlijk,stijf,zacht,warmerofkouder zijninvergelijkingmetaangrenzendweefsel.

Categorie1kanmoeilijkteontdekkenzijnbij personenmeteendonkergekleurdehuid.Ditkan betekenendatditpersonenzijndierisicolopen.Let extraophuidtemperatuur,gevoeligheidofpijn.

Niet-wegdrukbareroodheidbetekentdatderode huidskleurnietwitwordtwanneermeteenaantal vingerslichtedrukopderodeplekwordtuitgeoefend. Deroodheidblijft.

Categorie 2

Bijcategorie2hebjegedeeltelijkverliesvaneenlaag vandelederhuid(dermis),waardooreen oppervlakkigeopenwondzichtbaarwordtmeteen rood-rozewondbodem,zonderwondbeslag.Ditkan erookuitzienalseenintacteofopen/gescheurde, metvochtofmetserumenbloedgevuldeblaar.Het zieteruitalseenglimmendeofdrogeoppervlakkige wondzonderwondbeslag.

Voorbeelddecubitus categorie1.

BEROEPSONDERWIJS

Voorbeelddecubitus categorie2.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Categorie3

Bijcategorie3iseenhuidlaagverdwenen,hierdoor isonderhuidsvetzichtbaar.Dewondrandenzijnrood vankleur.Dewondproduceertveelvochteninde wondisgeelbeslagaanwezig.Dewondkan oppervlakkigtotdiepzijn,ditligtookaandeplaats vandewond.Bijvoorbeeldhetoor,achterhoofden enkelshebbengeensubcutaanvet,hierzaldewond oppervlakkigzijn.Opplaatsenwaarwelveelvetis, kunnendiepewondenontstaan.

Voorbeelddecubitus categorie3.

Categorie4

Bijcategorie4zijnbot,spierenofpezentezien. Wondbeslagofnecrosekanaanwezigzijn.Dewond kanoppervlakkigofdiepzijn.Dewondkanzich uitbreidentotspierenofbijvoorbeeld gewrichtskapsels,ditisgevaarlijk.Dedecubituswond produceertveelvochten/ofpus.Wondbeslagof necrosekanaanwezigzijn.Erkanzichnecrotisch weefselinvervloeidevormindewondbevinden.De wondrandenzijnrood,binnenindewondishet weefselgeelen/ofzwartvankleur.Veelalverspreidt dewondeensterke,onaangenamegeur.

Categorie5

Nietnaarcategorieintedelen/ongeclassificeerd: Verliesvaneenvolledigehuid-ofweefsellaag.Diepte onbekend.

Voorbeelddecubitus categorie4.

Bron: https://www.venvn.nl/media/adujx1ja/20210224-richtlijn-decubitus.pdf. Oppaginag37vanderichtlijn. Graagindezelfdestijl namakenalsdeafbeeldingen dieindezetabelstaan,anders sprakevanstijlbreuk.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Categorie6

Vermoedelijkediepeweefselbeschadiging.Diepte onbekend.Gelokaliseerdgebiedvanpaarsof kastanjebruinverkleurdeintactehuidofeenmet bloedgevuldeblaaralsgevolgvanschadeaan onderliggendzachtweefseldoordruk-en/of schuifkrachten.

Bekijkonlinevoorgedetailleerdebeschrijvingvanderichtlijnenvoordecubitus.

Ulcuscruris

Ulcusbetekentwondencrurisbetekentbeen.Een ulcuscruris iseenwond aanhet(onder)beendiezonderbehandelingnietgoedgeneest.

Eenopenbeenontstaatveelaldooreenprobleemindebloedsomloop.De oorzaakligtmeestalineenprobleemmetdebloedafvoer,somsheefthette makenmetdebloedtoevoer.Destoornisisvaakallangeretijdinhetlichaam aanwezigvoordateenwondontstaat.

Bijeennormalebloedsomloopwordthetzuurstofrijkebloeddoordearterie aangevoerd.Viadecapilairenkomthetaanbijdespieren,dehuidenandere weefselsdiebloednodighebben.Daargeefthetbloedzuurstofen voedingsstoffenaf.Vervolgensneemthetafvalstoffenopenstroomthetterug naarhethartendelongen.

Vanuitdebenenmoethetbloed,tegendezwaartekrachtin,omhoogrichting hethart.Bijeengezondebloedsomloopwerktdatautomatischdoorde kuitspierpomp.

Bijhetlopenknijpendekuitspierenhetbloedomhoogdoordeaders;inde aderszittenklepjeswaardoorhetbloednietkanterugstromen.Bijveel zorgvragersmeteenopenbeenfunctioneertditmechanismenietgoed waardoorvochtophoping(-en)(oedeem)ontstaat.Alsgevolgdaarvanvoelt hetbeenzwaaraanenkandehuidstrakstaan.Dehuidkangaanverkleuren enuiteindelijkdooreenkleinebeschadigingvanzelfopengaan.

Ulcuscruris.

Diabetischevoet

Veelmensenmetdiabeteskrijgenlastvanhunvoeten.Doordiabeteskunnen bloedvatenenzenuwenbeschadigdraken.Daardoorstroomthetbloedminder goeddoordebenenenvoeten.Dezorgvragervoeltminderinzijnofhaar voetenenmerkthetnietalsereenwondontstaat.Dewondkangaanontsteken eneenzweerworden.

Dezorgvragerkanbijeendiabetischevoetlasthebbenvanéénofmeerdere symptomen:

• koudevoeten

• tintelendevoeten,pijnscheuten

• mindergevoelindevoeten

• moeilijkgenezendewonden

• verkleuringenaantenenenvoet

• rode,gezwollenvoet.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

'Diabetischevoet'iseenverzamelnaamvoorverschillendevoetproblemen. Ontstaatdoorvaatlijdenenneuropathiealscomorbiditeitbijdiabetes.

Diabetischevoet.

4.3Fasenvanwondgenezing

Degenezingvaneenwondverlooptineenvastevolgorde.Dezevolgorde bestaatuitdriefasendiealtijdineenchronologischevolgordeverlopen.In eengrotewondkunnensomsmeerderegenezingsfasentegelijkvoorkomen, maardeuiteindelijke wondgenezing zalpasplaatsvindenalsookdelaatste faseisdoorlopen.

Afbeeldingfasenwondgenezing.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagafbeeldinggebruikenvandebronendandetekstindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde. Bron:https://www.littekencreme.nl/litteken/.DezeafbeeldingbestaatalvoorVIG,maarnietterugtevindenin onzestock.Zieafbeeldingbovendezeafbeelding. Fasenvanwondgenezing.

Wondgenezingkentdevolgendedriefases: 1.reactiefase,bestaandeuitbloedingsfaseenontstekingsfase 2.regeneratiefase 3.rijpingsfase.

Reactiefase

Deeerstefasevanwondgenezingisde reactiefase.Dereactiefaseisonderte verdelenindebloedingsfaseendeontstekingsfase.

Bloedingsfase

BEROEPSONDERWIJS

Inde bloedingsfase ofdehemostasezalhetlichaamervoorzorgendatde wondnietgroterwordt.Inhetbeginwordteenbloedingtotstilstandgebracht doorhetstollingsproces.Ertreedtvaatvernauwingop.Zokanerzicheen stolselvormenwaarinfibrinedradenzitten.Fibrineiseeneiwitdateen belangrijkerolspeeltbijdewondgenezing.

Nahetstoppenvandebloedinggaathetlichaamdodecellenen micro-organismenopruimen.Ditnoemenwedeontstekingsfaseofinflammatie. Wittebloedcellenhelpeninditproces.

Ontstekingsfase

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tijdensde ontstekingsfase ofinflammatiekomenerveeleiwittenenvocht uitdebloedvaten.Deafvoerendelymfevatenzijnbeschadigdennietmeerin staatditvochtvoldoendeaftevoeren,waardooreenzwellingontstaat.De stoffendiezijnvrijgekomenbijhetbeschadigenvandecellenprikkelende pijnzenuwen.Erontstaanontstekingsverschijnselen.Dezekunjeherkennen

aanrubor,calor,dolor,tumor,functiolaesie,(roodheid,warmte,zwelling, pijnenverliesvanfunctie).Alsdewondhelemaalschoonis,kandevolgende fasebeginnen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Regeneratiefase

Detweedefasewordtde regeneratiefase ofproliferatiegenoemd.Inde regeneratiefasewordtdebeschadigdelederhuid(dermis)vervangendoor nieuwweefselengaatdewonddicht.

Rijpingsfase

Dederdeenlaatstefasevanwondgenezingisderijpingsfaseofhermodellering. Indezefasezalhet granulatieweefsel datdelederhuidheeftvervangen, uitrijpentoteendunsoepelenwitbindweefsellitteken.Dezefasekanzes maandentottweejaarduren.

Acutewonden

Eenacutewondiseenwonddieplotselingontstaatalsgevolgvaneentrauma. Ditkanbijvoorbeeldeensnijwond,brandwondofeenongevalzijn.Acute wondenzijnmeestaloppervlakkigenhebbengoedgedefinieerderanden.De wondgeneestbinnendegesteldetijdzondercomplicatiesmitszeworden verzorgdvolgensrichtlijnofprotocol.

Complexewonden

Eencomplexewondiseenwonddiemoeilijkgeneestvanwegefactorendie hetgenezingsprocesbelemmeren.Dittypewondkanontstaanof gecompliceerdwordendoorinfecties,circulatieproblemen,chronische aandoeningen,langdurigedruk,slechtevoedingenofonderliggende aandoeningen.Delocatievandewondkandezeookcomplexmaken, bijvoorbeeldwanneerdezerondgewrichtenzitofopplekkenwaarspanning opstaat.Complexewondenkunnendieperzijnmetonregelmatigeranden. Debehandelingvraagtvaakomeenmultidisciplinaireaanpakomde onderliggendeoorzakenaantepakkenendegenezingtebevorderen.

Debelangrijksteverschillentusseneenacuteencomplexewondzijn:

• Hetontstaanvandewond.

• Dedieptevandewond

• Derandenvandewond

• Degenezingstijd.

• Decomplicatiesdieoptreden.

WCS-classificatiemodel

Het WCS-classificatiemodel iseenhulpmiddelbijdewondgenezing.Hethelpt bijhetbepalenvanhetdoelvandewondbehandelingenhetkiezenvanhet juistewondbehandelingsproduct.HetWCS-classificatiemodelisnietbruikbaar bijbrandwondenofoncologischewonden.

Hetmodelverdeeltwondenin:zwart(metofzonderontstekingsverschijnselen), rood(oppervlakkigofdiep)ofgeel(oppervlakkigofdiep).

DownloadhetWCS-classificatiemodelenproductadvies.

Zwartewond

Bijeen zwartewond isersprakevan necrotischweefsel.Necrosehoeftniet altijdeenzwartekleurtehebben,maarkanookeenbruin-grijs-geligekleur hebben.Eenzwartewondbevindtzichindereactiefase.Letterlijkmoethet puinwordenopgeruimd,zonderhetopruimenvanhetnecrotischweefselkan dewondnietgenezen.Alseralleeneenzwartewondbestaatzonder ontstekingsverschijnselenwordtersomsgekozendezwartekorsttelaten zitten.Daaronderkandandenieuwehuidontstaanendezwartekorstlaat uiteindelijklos.Bijontstekingsverschijnselenofeencomplexewondmet meerderefasevanwondgenezingkanwordengekozenvoorhetmanueel verwijderenvanhetnecrotischeweefselditwordtgedaandooreenartsof wondverpleegkundige.Vochtigenecrosekanookwordenverwijderd doormiddelvanwondmaterialenzoalsalginatenofhydrogels.

Zwartewond.

Gelewond

Bijeen gelewond ishetwondbedvandegelewondvaakbedektmeteengeel beslag.Indezelaagzittencelresteneneiwitten.Dezewondbevindtzichinde reactiefase.Eengeelwondbedisnietgeschiktvoordevormingvan granulatieweefsel.Hetdoelvandebehandelingbijeengelewondishet reinigenvanhetwondbedenervoorzorgendathetwondvochtgoedwordt afgevoerd.

Gelewond.

Fibrine

Fibrine iseenonoplosbaareiwitdatineengelewondtevindenis.Hetwordt gevormdtijdenshetbloedstollingsproces.Alsdefibrinetediepindehuidzit, moetditwordenverwijderddooreenwondverpleegkundigeofarts.Fibrine herkenjeookwelaandetaaie,langeslijmslierten.

Rodewond

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Een rodewond bevindtzichinderegeneratiefaseenwordtbedektdoor granulatieweefsel dateruitzietalseenhelderrodeweefsellaag.Hetdoelvan dewondbehandelingbijeenrodewondisbeschermenenvoorkomenvan uitdroging.

Voorbeeldrodewond.

Lichamelijkimpactbijwonden

Vooreenzorgvragerkaneenkleineofgrotewondeenenormeimpactophet levenhebben.Zokunnenzijveelpijnaaneenwondervaren,beperktworden indemobiliteitofhetuiterlijkkanveranderendoorhetvormenvaneen litteken.Hetisbelangrijkdatjerekeninghoudtmetdezelichamelijkegevolgen.

Wanneereenzorgvragerpijnervaartishetbelangrijkdatjemetdezorgvrager ingesprekgaat.Evalueerregelmatigmetdezorgvragerofhijpijnheeft.Je kunthiereenrisico-pijnscorelijstvoorbijhouden.Dezorgvragergeeftdanzijn pijnscoreaanvanééntottien.Éénishetminstergentienhetergst.Wanneer dezorgvragerpijnheeft,neemdancontactopmetdearts,vaakwordtdan depijnmedicatieaangepast.Pijnisvangroteinvloedopdekwaliteitvanleven, maarisookvaninvloedopdewondgenezing.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Graagaanpassenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=b79b9e393190f424b53b6f196c2a552e&order=rank&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=1&fuid=dir41%2Fid-88772f7d-e38b-4d1f-dfda-ed88de462cd5.png

DeNRS-scoregeeftinzichtindepijnvandezorgvrager.

Dewondzorgtdaarnaastvooreenmogelijkebeperkingvandemobiliteit. Afhankelijkvandelocatieenernstvandewondkandezebijvoorbeeldinvloed hebbenopgewrichten,spierenofpezen.

Gedurendederijpingsfasekaneenlittekengevormdworden.Ditkanleiden toteenveranderingvanhetuiterlijkenhetzelfbeeldvandezorgvrager.Als zorgprofessionalgajehierzonodigoveringesprekmetdezorgvrager.

Psychischeimpactbijwonden

Hethebbenvaneenwondkanzorgenvoorangstenstress.Ditwordtversterkt wanneerdewondgepaardgaatmetpijn,onzekerheidenzorgenover bijvoorbeeldmogelijkecomplicaties.

Dezorgvragerervaartgedurendehetgenezingsprocesmogelijkemotioneel ongemakzoalsbijvoorbeeldfrustratie,irritatie,verdrietofongeduld.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hethebbenvaneenwondgeeftvoordezorgvragereenveranderinginhet zelfbeeld.Dithangtooknauwsamenmetdevormingvanlittekens.Ditkan leidentotonzekerheid,schaamteofeenverminderdgevoelvaneigenwaarde.

Socialeimpactbijwonden

Wanneerdezorgvragereenwondheeftkanditeenbeperkinggevenin activiteitendiehijofzijkanondernemen.Mogelijkkandezorgvragerdagelijkse activiteitenofhobby'snietofinminderematenuitvoeren.Ditkanleidentot frustratieofsocialeisolatie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezorgvragerkanookafhankelijkwordenvanandereninhetuitvoerenvan dagelijksetaken.Hierdoorkandezorgvragerhetgevoelkrijgentefalenof onzekerwordenoverdenabijetoekomst.

Wanneerdezorgvragereenzichtbaarlittekenofwondheeftkanhijtemaken krijgenmetsocialestigma's.Hierdoorkanhijzichzelfbewustofongemakkelijk voelenwanneerhijbijvriendenisofindesupermarktloopt.Ditkanwederom leidentotsocialeisolatiewanneerdezorgvragerhierinzichbelemmerdvoelt.

Hetisbijallesituatiesvanbelangdatdeproblemengesignaleerdwordenen dateenzorgprofessionalingesprekgaat.Indiennodigkanerdan ondersteuningofhulpingeschakeldworden.

4.4Wondbehandeling

Meteenjuistewondbehandelingenhygiënischwerkenkaneenwondgenezen.

Wondbehandelplan

Wondbehandelplan,ofookwelwondplan,iseenbehandelingsplanvaak voorgeschrevendooreenarts,specialistofwondverpleegkundige.Inditplan staatprecieshoededesbetreffendewondverzorgdmoetworden.

TIME-model

Bijeenwondbehandelingkanhet TIME-MODEL wordentoegepastomeen goedewondgenezingtebevorderen.HetdoelvanhetTIME-modelisdat iedereenopeenzelfdewijzedewondbeoordeeldwaardoorhetverloopvan dewondgenezingzichtbaaris(Zorgvoorbeter,2023)

HetTIME-modelbestaatuitvieronderdelen.

1.Tissue

2.Infection

3.Moisture

4.Edge

Stap1Tissue

Tissueisdeengelsebenamingvoorweefsel.Hierstaathetobserverenen beschrijvenvanhetweefselcentraal.Ishetweefselvitaal,geelofnecrotisch?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stap2Infection

Infection,ookwelinfectieverschijnselengenoemd.

Stap3Moisture

Moisture,deengelsebenamingvanvochtigheid.Jekijkthierofdewonddroog, vochtigofnatis.Hetvochtkanhelderzijnofeenanderekleurhebben.Je observeertofhetverbandvochtigisofdatdezelekt.Wanneerdewondnat blijftkanditleidentot maceratie vandehuid.Hierdoorkanhet genezingsprocesvertragenendevormingvannieuwweefselbelemmeren.In eendrogewondstagneertdewondgenezing.Eenvochtigwondbedzorgtvoor debestewondgenezing.

Stap4Edge

Edge,ookwelwondrandengenoemd.Hoeziendewondrandeneruit,zijnze aangeslotenenontstaaterwondgenezinguitdewondrandenofzijnde wondrandenverweektofondermijnt.

Aandachtspunteninhetverzorgenvanwonden

HetTIMEmodelkanjeondersteunenomwondentebeoordelen.Daarnaast ishetbelangrijkommetdevolgendeaandachtspuntenrekeningtehouden.

• Dewondmoetregelmatiggereinigdwordenmeteenmildreinigingsmiddel oflauwwateromvuil,bacteriënenandermateriaalteverwijderen.Vermijd tijdensdeverzorginghardwrijvenengebruikeensterielgaas.

• Bestudeervoorafhetverzorgenvandewondheteventuele wondbehandelplan.

• Wanneerdesinfectienodigisgebruikjeeengeschiktmiddelzoals bijvoorbeeldchloorhexidineofpovidonjood.

• Brenggeschiktverbandmateriaalaanomdezetebeschermenente bevorderendatwondvochtwordtgeabsorbeerd.

• Sommigewondenkunnenbaathebbenbijeenvochtigwondmilieuom genezingtebevorderen.Gebruikookhiervoordegeschikte verbandmaterialendiebeschrevenstaaninhetwondbehandelplan.

• Wisseltijdigenvolgensinstructiehetverbandmateriaal.Pashiernade juistehandhygienetoe.

• Observeerofjeinfectieverschijnselenzietenwaarschuwindiennodigeen arts.

• Vochtbalans:Degenezingvaneenwondvergtveelenergie.Eengoede vochtbalansisgoedvoordewondgenezing.Laatjouwzorgvragerminstens anderhalvelitervochtdrinkenomtezorgendathetlichaamineengoede conditieis.Hoebeterdeconditie,hoebeterdewondgenezing.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Beschermdewondtegenverdereschadezoalswrijving,drukofstoten. Hiervoorkanjebeschermendekledingofverbandmateriaalgebruiken.

• Ondermijning:Bijondermijningvanwondrandenkanhetzijndathetweefsel onderdewondrandenisaangetastofverzwakt.Dittreedtopwanneerer ruimteontstaattussendewondenonderliggendeweefsels.Dewondranden komendanlosvanhetonderliggendeweefsel.Hetkangebeurendatdit danovergaathangenofuitsteekt.Hetobserverenvanondermijningisvan belangomdathetdegenezingenbehandelingbeïnvloedt(2018,venvn).

Risico's/Complicatiesvanwondzorg

Zorgvragerslopenookrisicowanneerwijoponjuistewijze hetwondbehandelplan uitvoeren.Wanneerjeditalszorgprofessional observeertishetvanbelangdatjecontactopneemtmeteenspecialist.Dit kunnendevolgenderisico'szijn:

• Dezorgvragerkaneeninfectieoplopendooronjuisthandelen.

• Dewondkanvertraagdgenezendooronjuistgebruikvan verbandmaterialen.

• Dezorgvragerkaneenallergischereactielatenzienbijhetgebruikvan verbandmaterialen,hechtmateriaalofmiddelenvoordesinfectie.

• Dezorgvragerkanhuidirritatiesofbeschadigingenindegezondehuid krijgendoorverkeerdgebruikoftoepassingenvanverbandmateriaal. Bijvoorbeelddoorhettestrakaanleggenvaneenzwachtel.

Behandelenvancomplicaties

Debehandelingvancomplicatiesbijwondzorghangtafvandespecifiekeaard. Ditzijnveelvoorkomendecomplicatiesmethunbehandeling:

• Infectie:Wanneereenzorgvragereenwondinfectiekrijgtzaldearts antibioticavoorschrijven.Hetkanhierbijnodigzijnomdewondteopenen entereinigen.

• Vertraagdegenezing:Bijeenvertraagdegenezingkaneenwisselingin verbandmateriaalnodigzijnofhettoepassenvanVACtherapie.Zonodig wordtdezorgvragergeadviseerdomzijnvoedingenleefstijlaantepassen.

• Ondermijning:Bijeenondermijningkanhetnodigzijnomdewondte debrideren ofhetwondbehandelplanaantepassenomdeondermijning tebehandelen.

• Huidirritatieofbeschadiging:Bijeenhuidirritatieofbeschadigingwordhet verbandmateriaalaangepast.Daarnaastzalhetinzettenvancremesof zalventoegepastwordenomdehuidtelatenherstellen.

• Bloeding:Wanneereenwondblijftbloedenofereenbloedingoptreedtis hetbelangrijkomhulpinteroepenvaneenartsofspecialist.Daarnaast zalereendrukverbandaangelegdwordenofdewondwordtgehecht.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

4.5Wondproductgroepen

Dewondproductgroepenzijn:

• absorberend,nietklevendverband

• alginaat

• antibacteriëleproducten

• enzymatischenecrose-oplossers

• geurneutraliserendeverbanden

• huidvervangendeproducten

• hydroactieveverbanden

• hydrocolloïd

• hydrogel

• reinigendevloeistoffen

• schuimverband

• siliconenverband

• vettegazen

• wondrand-enhuidbeschermers.

• VACtherapie

• Drains

• Hechtingen

Absorberend,niet-verklevendverband

• eenwondcontactlaag:verkleeft bijvochtigewondennietmethet wondbed.Hetlaatwondvocht onbeperktdoor,waardoor vochtophopingindewondwordt voorkomen.Deniet-verklevende eigenschapisvooralvanbelang bijdebeschermingvanrode, granulerendewonden.

• eenabsorberendekernlaag, somsafgewisselddoorvocht verspreidendetussenlagen.

• eentoplaagvanvochtafstotend materiaal,waardoorlekkenvan wondvochtvoorkomenwordt.

Absorberendverband. Ditverbandheeftmeerderelagen:

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alginaat

Alginaatkomtuiteenbepaaldesoortzeewier.Erwordenvezelsvangemaakt dieeenverbandvliesvormen.Alginaatisvooralgeschiktvoorheelvochtige wonden.

Alginaat.

Antibacteriëleproducten

Ditproductwordtalleenopvoorschriftvaneenartstoegepastendan kortdurend.Hetwordtveelalgebruiktbijwondinfecties.

Enzymatischenecrose-oplossers

Hierinzitteneiwitsplitsendeenzymendienecrotischeweefselrestenoplossen.

Geurneutraliserendeverbanden

Eengeurneutraliserendverbandiseenkruisingtusseneengaaseneen absorberendverband,doordrenktmetkoolstof.Koolstofverbandwordt gebruiktbijsterkruikendewonden.

Huidvervangendeproducten

Eenhuidvervangendewondbedekkeriseenwondbedekkerdiequa eigenschappenhetmeestindebuurtkomtvaneennormalehuid.Dezewordt gemaaktvandonorhuidofis(semi)synthetisch.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Donorhuid

Donorhuidisnodigvoorwondendiemoeilijkgenezen.Donorhuiddichtmeteen dewondenprobeertinfectieszoveelmogelijktevoorkomen.Doordonorhuid tegebruikenheeftiemandminderpijnenmindergrotelittekens.

Hydroactieveverbanden

Dezeverbandenkunnengrotehoeveelhedenvloeistofabsorberenwaardoor deconcentratievaneiwittenendegroeifactorenvanwondenwordtverhoogd.

Hydrocolloïd

Hydrocolloïdbestaatuitabsorberendedeeltjesenontwikkeleneenvochtige wondomgeving.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hydrocolloïd.

Hydrogels

Hydrogelswordenheelveelgebruikt.Erwordteen vochtigwondmilieu ontwikkeld;afhankelijkvandevochtigheidvandewondwordtvochtafgestaan ofopgenomen.

• Inrodewondenwordthetgranulatieweefselbeschermdtegenuitdroging.

• Ingelewondenwordthet fibrinebeslag opgelost.

• Inzwartewondenwordthet necrotischweefsel gehydrateerd.

Reinigendevloeistoffen

Reinigendevloeistoffenwordenmeestalgebruiktalsspoelvloeistofenals vochtigverband.

Schuimverband

Schuimverbandenbiedenbeschermingtegendrukenhebbeneen absorberendefunctie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Schuimverband.

Siliconenverband

Siliconenverbandenwerkenhetzelfdealsschuimverband.Alleenheefteen siliconenverbandookeenbeschermingvoordewondranden.

Vettegazen

Ditwondproductisvetenniet-verklevendopdewond.Hetwordtgebruikt ondereengaascompres.

Siliconengaas. Vetgaas.

Wondrand-enhuidbeschermers

Wondrand-enhuidbeschermerszorgenervoordatwondrandennietworden beschadigd.

Winsels,zwachtelsenniet-elastischezwachtels

Devolgendematerialenwordengebruiktbijhetbehandelenvanwonden,het immobiliserenvangewrichtenofondersteunenvanlichaamsdelen:

• Winsels

Dezewordengebruiktomverbandenophunplaatstehoudenofdrukuit teoefenen.

• Zwachtels

Dezewordengebruiktomeenwondtebedekken.Daarnaastkunnenze eengewrichtimmobiliserenofteondersteunen.Zwachtelswordenvaak gebruiktalscompressieverbandbijeeneenverstuikteenkel.

• Niet-elastischezwachtels

Ditzijnzwachtelswaargeenrekinzitenwordengebruiktomdrukuitte oefenenopeenwond.Tevenswordtdezetoegepastomeengebrokenbot teimmobiliserensamenmeteenspalk.

Madentherapie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Madentherapieisdebehandelingvannecrotischeen/ofgeïnfecteerdewonden metbehulpvanlaboratoriumgekweekte,sterielemaden.Demadendie gebruiktwordenzijnsterielgekweektemadenvandegoudvlieg.

Desterielgekweektemadenwordenineenzakjegestoptdatopdewond wordtgelegd.Normaalgesprokengaanerongeveer50-350madenindewond. Ditisafhankelijkvandegroottevandewond.Delarvenscheideneenenzym uitdathetweefselvloeibaarmaakt,waardoorzediteenvoudigkunnen opzuigen.Zekunnenweltot25keerhuneigengewichtindriedagenopnemen.

VACtherapie

VACtherapie iseenvormvannegatievedruktherapiediewordtingezetom complexewondentehelpengenezen.Hetomvathetplaatsenvaneen schuimverbandoverdewondwaarbijjedewonddaarnaluchtdichtafplakt. Daarnawordtereenvacuumpompgeplaatstomeennegatievedrukte realiseren.Dezetherapiehelptbijhetverwijderenvanovertolligvochten bevordertdebloedtoevoernaarhetwondgebied.

DeVACtherapiewordtvaaktoegepastbijwondendiemoeilijktegenezenzijn zoalswondenbijdiabetes,bestralingofnaeenoperatie.DeVACtherapiemoet altijdmetdeondersteuningvaneenzorgverleneruitgevoerdworden.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/negative-pressure-wound-therapy-npwt-leg-1813978949 Allewoordenwegbehalvedit,vertalen:NPVT-->VACtherapieEngelsezinnaar:Negatievedruktherapie VACtherapie

ComplicatiesvanVACtherapie

Dezorgvragerkangedurendedebehandelingpijnofongemakervaren.Eris eenrisicoopcomplicatieszoalsbloedingen,infectiesofschadeaangezond weefsel.Depompgeeftookregelmatigalarmenwanneerdenegatievedruk inhetwondgebiednietmeeraanwezigis.OpdatmomentisdeVACtherapie

nietmeereffectief.Eenzorgverlenerzaldanookassistentiemoetenverlenen inhetherstellenvandenegatievedrukomdebehandelingvoorttezetten.Er zaldusaltijdprofessionelezorgmoetenmonitorengedurendedetherapie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.kup.at/journals/abbildungen/gross/13027.html

VACtherapieonderrug

AandachtspuntenbijVACtherapie

BijhetgebruikvanVACtherapiezijnerenkelebelangrijkeaandachtspunten omrekeningmeetehouden:

• VACtherapiemoetaltijdonderprofessionelebegeleiding.

• VoorhetkunnenstartenvanVACtherapiemoetdewondwordenvoorbereid doorhetdodeweefselteverwijderenentereinigen.

• DeVACpompmoetgoedgeplaatstwordenomdewerkingtegaranderen. Dezemagnietlekkenentenallentijdeeenvacuümcreeren.

• DeVACtherapiemoetmetregelmaatgecontroleerdwordendooreen zorgprofessional.

• DeverbandenvandeVACmoetenmetregelmaatverwisseldwordenvolgens derichtlijnenvanhetwondbehandelplan.

• GedurendedeVACtherapiezaldewondenomliggendehuidregelmatig geïnspecteerdmoetenworden.Eventueleveranderingenhierinmeldje doornaardespecialistdiedeVACtherapiegestartheeft.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

4.6Hechtingen

Wanneereenwondnietvanzelfdichtgaatkanhetgebeurendatdezegehecht moetworden.Ofeenwondgehechtmoetwordenwordtbepaalddooreen arts.Jekanhechtenmetverschillendematerialen.Alsverpleegkundigeverzorg jedegehechtewondtotdezevoldoendegeheeldis,daarnaverwijderjetevens hethechtmateriaalinopdrachtvaneenarts.

Soortenhechtingen

Dewondendiemetnamevoorhethechteninaanmerkingkomenzijninde praktijkvaakdemechanischewonden.Ditzijnbijvoorbeeldwondennaeen ongevalofchirurgischewonden.Hetbesteisomdewondzokortmogelijk opentelatenvoordathijgehechtwordt.Ditgeefthetlaagsterisicoopeen ontstekingwatdegenezingvandewondzalbelemmeren.Metwelkmateriaal deartsdewondgaathechtenbepaalthijaandehandvandevolgende factoren:

• Deplaatsvandewond.Bijeeninwendigewondgebruikjebijvoorbeeld materiaalwatopzallossennaeenbepaaldverloopvantijd.

• Hetsoortweefsel.Eenweekorgaanalsbijvoorbeelddealvleesklierhecht jemetandermateriaaldandehuid.

• Dekansopeenlitteken.Eenplastischchirurgzalbijhethechteninhet gezichtbijvoorbeeldkiezenvoormateriaaldatzominmogelijk littekenweefselveroorzaakt.

Erkunnenverschillendesoortenmateriaalgebruiktwordenomeenwondte hechten.

• Oplosbarehechtingen

Dezehechtingenwordengebruiktwanneerergeensprakisvaneen spoedsituatieendehechtingenvanzelfmoetenoplossen.Dittype hechtingenwordtmeestalgebruiktvoorinwendigewondenenworden nietverwijderd.

• Niet-oplosbarehechtingen

Ditzijnhechtingendiewordengebruiktwanneereenwondzichopdehuid bevindt.Dezehechtingenwordenverwijderdwanneerdewondvoldoende genezenis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Steri-strips

Ditzijnsmallestripsvanversterktpapierofkunststofdieoverdewond wordengeplaktomdewondrandenbijelkaartehouden.Dezeworden vaakgebruiktincombinatiemetoplosbarehechtingenomdewondextra steuntegeven.

• Huidnietjes/Agraves

Dittypehechtingenwordtmeestalgebruiktvoorgrotewondenofwonden dieonderspanningstaan.Denietjeszorgenervoordatderandenvande wondtegenelkaarblijven.

• Huidlijm

Dittypehechtingwordtgebruiktvooroppervlakkigewonden.Hetiseen medischelijmdiewordtgebruiktomderandenvandewondaanelkaarte plakken.

Techniekenvanhechten

Dehechtingenkandoordeartsgeplaatstwordenmetverschillendetechnieken zoals:

• Metagravesofhuidnietjesdewondrandentegenelkaarfixeren

• Elkehechtingafzonderlijkleggen

• Meteendraadeenrijvanhechtingenmaken.Dezeheeftaanheteindeen aanhetbegineenknoop,dedoorlopendehechting.

• Meteendraadeenrijvanhechtingenmakendieonderdeopperhuidliggen endaardoornietzichtbaarzijn,desubcutanedoorlopendehechting.

TAALREDACTIE)

Bron,eventueelnamaken: https://nl.freepik.com/premium-vector/realistische-littekens-medische-chirurgische-hechtingen-wonden-close-up-foto-s-op-menselijke-huid-fatsoenlijke-vector-illustraties-set_29314632.htm Beeldaanpassen,Zorgervoor:Bovenste4blijvenstaan,onderste5kunnenweg. Techniekenbijhechten.

Vanlinksnaarrechts:Agraves,enkelehechting,doorlopendehechting,subcutaan doorlopendehechting.

Aandachtspuntenbijhetverzorgenvanhechtingen Eenwonddiegehechtishoudjealsverpleegkundigegoedindegaten.Je zorgteronderanderevoordatdewondnietdeontstekingsverschijnselen ontwikkeltgedurendedetijdnahetplaatsenvandehechtingen.Bijhet verzorgenvaneenwondmethechtingendenkjeaandevolgende aandachtspunten:

• Leeshetprotocolvandezorginstellingnaoverhetverwijderenvan hechtingen.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Opeenschonegehechtewondbrengjenahethechtensteriel verbandmateriaal aanomdewondtebeschermentegen micro-organismen.

• Beperkzoveelmogelijkdewisselingvanverbandmateriaal.

• Hetwisselenvanverbandmagplaatsvindenopdepatiëntenkamer.

• Tijdensdewondzorgmageropdekamernietgepoetstwordenofbedden wordenopgemaakt.Ditomverspreidenvanstofdeeltjestevoorkomen.

• Eventueleinstrumentendiegebruiktwordendienensterieltezijn.

• Perzorgvragergebruikjeeenapartbladmetdebenodigdheden.

• Voordewondzorgpasjedehandhygiene toe.

• Jedraagtonsterielehandschoenenenpastde'no-touch'techniektoebij dewondzorg.

• Bijhetaanrakenvandewonddienjesterielehandschoenentedragen.

• Jeverwijdertna48uurhetverbandmateriaalbijeenongestoorde wondgenezingtenzijdeartsandersvoorschrijftinhetdossier.

• Jedektdewondmethechtingenafmetverbandmateriaalomtevoorkomen datdezorgvragerachterkledingblijfthangen.Ditkanbijvoorbeeldeen pleisterzijn.

• Jelaatdegehechtewondzoveelmogelijkmetrust.

• Eenschonenietgeïnfecteerdewondreinigenmetschoonstromend kraanwaterindiennodigna72uur.Laathierbijdewaterstraaleerst30 secondenlopenenvanhetwondgebiedaflopen.

• Wisselhetverbandalleenbijeenwondinspectieofwanneerditbenodigd is,bijvoorbeeldwanneerdewondlektofdatjeinsteekopeningvandedrain wilbeoordelen.

• Wanneereenzorgvragermeerderewondenheeftverzorgjeeerstdeschone wond,daarnaverzorgjedevuileofgeïnfecteerdewond.

Complicatiesbijhechtingen

Hetkangebeurendatdewondgeïnfecteerdraaktgedurendedeperiodedat erhechtingeninzitten.Jijzalhieropgaanlettenofjeligtdezorgvragerindat hijoponderstaandesignalenletindethuissituatie.Wanneerjeditobserveert zaljecontactopmoetennemenmetdeartsdiedezorgvragerbehandeldheeft enoverleggenwatdejuistebehandelingzalzijn.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Deinsteekgaatjesvandehechtingenzijnroodengezwollen,ditkanduiden opeeninfectie.

• Dewondisgezwollenenrood,ditkanduidenopeeninfectie.

• Dewondlektsereusgeelvolgt,ditisontstekingsvocht.Hetverbandzal dansnelverzadigdzijn.

• Dezorgvragerheeftineenseentemperatuurstijgingofkoorts.

• Dezorgvragerervaartsteedsmeerpijnaanhetwondgebied.

• Dewondstaatineensverderopenofdehechtingenstaanopspanning.

• Dewondbloedna.Insommigegevallenmagerdirectnadeoperatieeerst eenverbandextraaangelegdwordenwatmeerdrukuitoefent.Ditisaltijd tijdelijkvanaard.

• Dewondgaatwijkenofopenstaangedurendehetverwijderenvanhet hechtmateriaal.

Hechtmateriaalverwijderen

Alsdewondgenezenistoteenbepaaldpuntwatdeartsvoorogenheeft, kunnendehechtingenverwijderdworden.Wanneerjehechtingenlaatzitten isdekansgrootdatdezekunnenleidentoteeninfectie.Dehechtingenworden namelijkdoorhetlichaamalsvreemdgezienenhetlichaamwildezekwijt. Desteekgaatjeszijnookiedervoorzicheentoegangspoortvoor micro-organismen.

Wanneerdeartsoplosbarehechtingenheeftgebruikthoefjedezeniette verwijderen.Hetoverigehechtmateriaalverwijderjemeestalnazeventottien dagen.Deartskijktvoorhetdaadwerkelijkverwijderenvandehechtingen naardegenezingvandewond.Wanneerdehechtingenlangermoetenblijven zittenkandittemakenhebbenmeteenslechtewondgenezingdoor bijvoorbeeldeenslechtedoorbloeding.Hechtingeninhetgezichtvande zorgvragerkunnenvaaknadrietotvijfdagenverwijderdworden.Degenezing indatgebiedverlooptsnellerdoordegoededoorbloeding.Wanneerjede hechtingenlangerlaatzittenheeftdatnadeligegevolgenvoorhetlitteken.

Bijgrotewondenkandeartserookvoorkiezennietallehechtingentegelijk teverwijderen.Dezekunnendanomenomverwijderdworden;deeerstehelft wordteerstverwijderdeneenaantaldagenlaterdeanderehelft.De wondrandenkunneneventueelondersteundwordenmetsteristripsnahet verwijderenvandehechtingen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indepraktijk

Robiswerkzaamopdeafdelingheelkundevaneenacademischziekenhuis. VandaagzorgthijvoormeneerFransendie7dagengeledenisgeopereerdaan zijnknie.VandaagleestRobinhetzorgdossierdatdehechtingenbijmeneer Fransenverwijderdmogenworden.Robleesthetprotocoldoor,verzameltde juistematerialenenlooptnaarmeneerFransentoe.Hijinspecteertdewond enzietdatdezerustigisensommigehechtingenalloszitten.Robziet7 hechtingenmetknoopjeszittenenweetdatdezeallemaalapartverwijderd moetenworden.HijverteltmeneerFransenwathijgaatdoen,opwelkewijze enofmeneernogvragenheeft.Robverwijdertdaarnadehechtingenenvolgt hierbijhetprotocolvandeafdeling.Hijverzorgtdewondendektdezedaarna afmeteenpleister.

Aandachtspuntenbijhetverwijderenvanhechtingen

Bijhetverwijderenvanhechtmateriaalhoudjerekeningmetdevolgende aandachtspunten:

• Dehechtingenmoetenophetjuistemomentverwijderdworden.

• Volgdeinstructiesvandespecialistindeduurvanhetlatenzittenvande hechtingen.

• Zorgvoordecorrectehandhygiëne.

• Verzamelvoorafdejuistematerialenomdehechtingenteverwijderen.

• Zorgdatdeinstrumentensterielzijn.

• Verwijderdehechtingenvoorzichtigensecuuromverderletselaandehuid tevoorkomen.

• Knipdehechtingenniettedichtbijdehuidafomtevoorkomendatzein dehuidblijvenzitten.

• Controleerdewondnadatdehechtingenzijnverwijderdoptekenenvan eeninfectie.

• Verzorgdewondnahetverwijderenvandehechtingenmetregelmaat volgenshetwondbehandelplan.

4.7Drains

Een drain iseenmedischhulpmiddeldatwordtgebruiktomovertolligbloed ofvochtaftevoerenuiteenwond-ofoperatiegebied.Hetbestaatuiteen buisjeofslangetjedatindewondwordtgeplaatstenwordtaangeslotenop eenopvangreservoirofaflooptineenabsorberendverband.Doorhetgebruik vaneendrainwordtervoorkomendaterteveelbloedofvochtophooptinde wond,watkanleidentotinfectiesofanderecomplicaties.Hetkanook ondersteunenineensnelleregenezingvanhetwondgebied.Drainsworden vaakgebruiktnaeenoperatie,zoalsbijvoorbeeldeenborstamputatie.De duurvanhetgebruikvandedrainkanvariërenvanenkeledagentotenkele weken.Dithangtafvandeernstvandewond,dehoeveelheidvochtofbloed datmoetwordenafgevoerd.

Eenzorgvragerweetoverhetalgemeenvoordeoperatiealofhijnadeingreep eendrainzalkrijgen.Inzichteninhetverledenhebbende chirurg geleerd wanneereendrainvanmeerwaardeisvoordezorgvragerbijeenspecifieke operatie.Dechirurgverteltwelkdrainagesysteemerwordttoegepastenwat hetdoeldaarvanis.Zorgvragersmeteendrainkomjemeestalinhetziekenhuis tegenmaardezorgvragerkansomswelmetdedrainnaarhuisgaan.Drains hebbeneenverschillendediameterenbevattengaatjesaanhetuiteindevan deslangomwondvochtofbloedaftevoeren.Jehebttweewijzenvandrainage; passieveenactievedrainage.

Passievedrainage

Bijpassievedrainagewordthetvochtofbloedafgevoerduiteenwondzonder gebruiktemakenvaneenactiefzuigsysteem.Deafvoervanvochtofbloed wordtbereiktdoormiddelvanzwaartekracht.Depassievedrainagewordt voornamelijkgebruiktvoorkleinerewondenwaarbijactievedrainageniet nodigis.Dezetoepassingvandrainageziejevaakbijeenabceswatmiddels eenoperatieisgeopendenereendraininhetwondgebiedwordt achtergelaten.Dedrainhoudthetwondgebiedopenomovertolligpusen vochtaftevoeren.Dedrainwordtdanverbondenmeteenabsorberend verbandomhetvochtoptevangen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenpassievedrainkanookwordenaangeslotenopeenhevelend opvangsysteemmeteenzakoffles.Doordeflesofzaklagerteplaatsendan hetwondbedontstaaterhevelwerkingendraagtdezwaartekrachtbijaande afvoervanvochtenbloed.

Bron:https://healthjade.net/penrose-drain/(andersgraagnamaken)

HetplaatsenvaneenPenrosedrain

Actievedrainage

Bijactievedrainage voerjemetbehulpvaneenactiefzuigsysteemvochtof bloedafuithetwondgebied.Hetactiefzuigenwordtbereiktdoormiddelvan eendraindiegeplaatstwordtinhetwondgebieddieverbondenwordtmet eensysteemwaarjeeenvacuümkancreëren.Deactievedrainagezorgtvoor eengelijkmatigeafzuigkrachtmetbehulpvaneenvacuumsysteemindedrain zelfofelektrischeafzuigapparatuurzoalsbijthoraxdrainage.Hetvoordeel vanactievedrainageisdatereennauwkeurigecontrolemogelijkisoverde hoeveelheidvochtofbloeddiewordtafgevoerd.Hetrisicoopinfectiesistevens kleinerdanbijdepassievedrainageomdatersprakeisvaneengesloten systeem.Dezuigkrachtkanaangepastwordenaandezorgvragerwatpijnen ongemakkanverminderen.Deslangvandeactievedrainwordtvaakmeteen hechtingvastgezet.Ditgebeurtbijdeplekwaardeslanghetlichaamvande zorgvrageringaat.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenvoorbeeldvaneenvacuumdrainisderedondrain.Dezedrainheefteen kant-en-klaaropvangsysteemmeteenvacuümeneendisposableopvangfles. Wanneerhetvacuumverbrokeniskanjedezenietopnieuwinstellenenzalje hetsysteemmoetenvervangen.

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.klinimed.nl/redondrain-fles-hoog-vacuum-450ml/ Deredondrain

Eenandertypedrainisdeharmonicadrain.Ditdrainagesysteembestaatuit eendisposablekunststofzuigflesjewaareenonderdrukingecreëerdwordt. Deafvoerslagverbindthetwondgebiedmetditzuigflesje.Hetvacuümzuigt hetwondvochtvanuithetwondgebiedindeflesofzak.

Bron:https://www.medica-europe.com/producten/operatiekamer/wonddrainageGraagdeafbeeldingbijsnijden datalleenderechterdrainoverblijft.

Deharmonicadrain

Aandachtspuntenbijeendrain

Bijeenzorgvragermeteendrainvoerjeeenmaalperdagdewondzorguit tenzijdeartsandersvoorschrijft,hierhoortdezorgvoordedrainbij.Leesdus hetprotocolendossiervandezorgvragergoednawatdeafsprakenzijn omtrentdeobservatiesenverzorgingvandedrain.Gedurendedeverzorging letjeopdevolgendeaandachtspunten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Jewerkt aseptisch wanneerjededrainverzorgt.

• Jeleestafopdedrainhoeveelmlvochtofbloeddedrainheeftopgevangen. Dewaardenoteerjeinhetdossierinhetaantalmillilitersenneemjemee indevochtbalans.

• Jecontroleertdehoeveelheidafgevoerdvochtofbloedenvergelijktdit metdehoeveelhedenervoor.Hetonderlingeverschilwordtsteedsminder ineennormalesituatie.

• Jevoorkomthuidirritatiedoorlekkendwondvochtbijdeinsteekopte vangenmetbarrierecremeofeensplitgaas

• Jevervangteenmaalperdaghetsplitgaasofingekniptegaasjewat aangebrachtisoverdeinsteekopeningvandedraintenzijersprakeisvan lekkage.

• Jecontroleertbijeenactievedrainofhetvacuümintactis.Wanneerdit niethetgevalisvervangjedeflesofhetsysteemconformhetprotocolof gebruiksaanwijzing.

• Jecontroleertofdeslangnietafgeklemdwordtofverstoptis.

Complicatiesbijeendrain

Wanneerjeonderstaandecomplicatiesobserveertishetaltijdvanbelang contactoptenemenmetdebehandelendartsvandezorgvrager.

• Bijlekkagevanwondvochtlangsdeinsteekopeningcontroleerjededrain doortekijkennaarheteventuelevacuümendeliggingofdoorgankelijkheid vandeslang.

• Dedraingaatineensmeerwondvochtproducerendandedagenervoor. Ditkanbetekenendatdezorgvragereennabloedingheeftinhet wondgebied.

Verwijderenvaneendrain

Eendraindiegeplaatstisindebuikholtevandezorgvragerofeenthoraxdrain wordtaltijddoordebehandelendartsofeengespecialiseerdverpleegkundige verwijderd.Alsverpleegkundigemagjeweleenwonddrainverwijderenalsde behandelendartsdaardeopdrachtvoorgeeft.Eenaantalfactorenhebben invloedophetwelofnietmogenverwijderenvaneendrain:

• Dehoeveelheidvochtdiededrainopvangt.Indemeestegevallenmoet eendrainblijvenzittenwanneerhijmeerdanvijftigmillilitervocht produceertin24uur.

• Delocatiewaardedraingeplaatstis.Eenbuikdrainblijftgemiddeldvier totvijfdagenzitten,eenonderhuidsgelegendraineentotdriedagen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Ofdedraineenactieveofpassievewerkingheeft.Insommigegevallenwil deartseenactievedraineerstnogeendagpassieflatenhevelendoorhet vacuümteverbreken.

Voorhetverwijderenvaneendrainishetvanbelangdatjejeverdieptinhet geldendeprotocolvandeinstelling.Deprocedureenwerkwijzevanhet verwijderenvaneendrainkannamelijkbijelkesituatieanderszijn.Zowordt eendrainbijeenbuikabcesnooitineenkeerverwijderdmaarelkedageen kleinstukjeomtevoorkomendaterontstekingsvochtachterblijft.Bijhet verwijderenvanelkedrainzijndevolgendeaandachtspuntenaltijdvanbelang:

• Werkaseptisch

• Verzamelvoorafgaanddehandelingdejuistematerialen

• Verwijderdeeventuelehechtingvoordatjededrainverwijderd.

• Informeerdezorgvrageroverwatjegaatdoenenhoejetewerkgaat.

• Stemhettempovanhandelenafopdezorgvrager.

• Bijhetverwijderenvaneenvacuumdrainklemjededrainaf,ditompijnte voorkomen.

• Lijktdedrainvasttezitten,forceernietsmaarwaarschuweenarts.

• Controleernahetverwijderenofdewondnabloedoflekt.Noteerde hoeveelheidinhetdossierenneemzonodigcontactopmetdearts.

4.8Begrippen

4.9Bronnen

OrdevanMedischspecialisten.(2013). Richtlijnenwondzorg. https://www.wcs.nl/wp-content/uploads/Richtlijn_wondzorg_met_acute_etiologie_2013.pdf. Geraadpleegdop3juni2022,van https://www.wcs.nl/wp-content/uploads/Richtlijn_wondzorg_met_acute_etiologie_2013.pdf

Venvn.(2018,30oktober). KwaliteitsstandaardwondzorginNederland. Geraadpleegdop21april2022,van https://www.venvn.nl/media/03saqnce/kwaliteitsstandaard_organisatie_van_wondzorg_in_nederland-1.pdf

FederatieMedischspecialisten.(2013). Wondzorgbijacutewonden. Geraadpleegdop13oktober2023,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/wondzorg_bij_acute_traumatische_en_chirurgische_wonden/wondzorg_-_korte_beschrijving.html. Geraadpleegdop30april2023,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/wondzorg_bij_acute_traumatische_en_chirurgische_wonden/wondzorg_-_korte_beschrijving.html

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wondbehandeling.(2023,12september).Zorgvoorbeter_nl.Geraadpleegdop 13oktober2023,van

https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/huidletsel/wondbehandeling

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA5 COMPRESSIETHERAPIEENSTOMPVERBAND

Inhoudthema

• Compressietherapie

• Zwachtelen

• Stompzwachtelen

• Therapeutischeelastischekousen(steunkousen)

• Invloedopdezorgvrager

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping:klittenbandzwachtelsenmeerlaagsecompressietherapie systemen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Compressietherapiebetekentdrukbehandeling.Bijcompressietherapiewordt erdrukuitgeoefendopdelenvanhetlichaamterbevorderingvandecirculatie enafvoervanvocht.Inditthemaleerjeallesoververschillendevormenvan compressietherapiezoalszwachtelenensteunkousen,hetbenodigde materiaal,aandachtspuntenenmogelijkecomplicatiesvan compressietherapie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

5.1Compressietherapie

Bijcompressietherapiewordtervanbuitenafdrukuitgeoefendopextremiteiten vanhetlichaamomvochtophoping(oedeem)teverminderenerdecirculatie teverbeteren.Erzijnverschillendeindicatiesencontra-indicatiesvoor compressietherapie.

Indicaties

Erzijnverschillenderedenenwaaromcompressietherapiewordttoegepast. Enkelemogelijkeindicatieszijn:

• terpreventieofbehandelingvan(lymf)oedeem

• bijChronischVeneuzeInsufficiëntie

• naflebolischeingrepen

• bijoppervlakkigeendiepveneuzetrombose

• terpreventieofbehandelingvan(open)wonden

• bijontstekingsziektenvandehuidenonderhuidsvetweefsel

Terpreventieofbehandelingvan(lymf)oedeem

Oedeemiseenophopingvanvochtinhetweefsel.Dedrukvanbuitenafbij compressietherapiezorgtvoorverbeteringvandecirculatieenzorgtervoor datvochtrichtingdebloed-enlymfevatenstroomt.Bijhetdrukuitoefenen metdeduimopdehuidvoordertigseconden,kunnenerputjesachterblijven dielangzaamwegtrekken.Hierbijissprakevan pitting oedeem.Compressietherapiewordtbijvoorbeeldooktoegepastbij lymfoedeem.Lymfoedeemiseenspecialevormvanoedeemdieresulteertuit eennietgoedaangelegdofgeobstrueerdlymfesysteem.Bijlymfoedeemzijn ervierstadiateonderscheiden.Bijhetstadium0iserwelschadeaanhet lymfesysteem,maarnogzondersymptomen.Bijstadium1ishetnogreversibel. Bijstadium2ishetnietmeerspontaanreversibelenbijstadium3kunnende zwellingenuiteindelijkextremevormenkunnenverdikkingenenwratachtige woekeringenontstaan.Dehuidwordtsteedsgevoeligervoorinfecties.Naast compressietherapiezijnmassage(lymfedrainage)enoefentherapienodigter behandeling.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/swollen-leg-pedal-oedema-demonstrated-by-1846035904 Pittingoedeem.

BijChronischVeneuzeInsufficiëntie

Bij ChronischVeneuzeInsufficiëntie (afgekortCVI)isersprakevaneen chronischeaandoeningaandebloedvatenvandebenen.Hierbijwerkende veneuzespierpompen/ofdekleppenindeadersnietgoed.Bijbeweging wordendeaderssamengeknepenenwordtbloedtegendezwaartekracht richtinghethartgepompt.Dekleppenzorgenernormaalgesprokenvoordat hetnietweerterugstroomt.Alsdezefunctiesnietgoedmeerwerken,komter zuurstofarmbloedterug,waardoorerophopingvanbloedisendedrukinde aderentoeneemt.SymptomenvanCVIzijnonderandereblauwezichtbare lijnenofspatadersopdebenen,snellervermoeidzijn,zwarebenen,oedeem inonderbenenenvoeteneneenkwetsbarehuiddoordegespannenhuid.

Naflebolischeingrepen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Flebolischeingrepen zijnbehandelingenomveneuzeaandoeningente behandelen,zoalsbijvoorbeelddebehandelingvanspataders.Spataders (varices)zijnverwijdeadersdienietoptimaalmeerwerken.Dekleppendie voorkomendatbloedterugstroomtsluitennietgoedmeer,waardoorerbloed terugstroomtinhetbeen.Doordehogedrukrektdeaderuitmetals veelvoorkomendesymptomeneenzwaargevoelindebenen,jeuk,tintelingen, eenrusteloosgevoelenoedeem.Dekansophuidafwijkingenenwonden neemtooktoe.

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/lower-limb-vascular-examination-because-suspect-762632605 @AV:Ishetmogelijkomdeachtergrondkleuraantepassenindekleurvandeflexibelepipelinevoor verpleegkunde?

Spataders

Bijoppervlakkigeendiepveneuzetrombose

Bij trombose raakteenaderverstoptdooreenstolselinhetbloed.Ditkanin eenaderdichtonderdehuidzijn(oppervlakkigetrombose)ofineendieper gelegenader(diepveneuzetrombose,afgekortDVT).Mogelijkesymptomen hierbijzijnzwelling,rood-paarseverkleuringvandehuid,strakgespannen huidenpijn.Trombosekomtmeestalvoorindebenen,maarkanookop andereplaatseninhetlichaamplaatsvinden.Hetrisicobestaatdateenstolsel losschietvanuitdebenenenbijvoorbeeldindelongenterechtkomtmetalle gevolgenvandien.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Terpreventieofbehandelingvan(open)wonden

Doordeverbeteringvandecirculatieendeafnamevanoedeemverbetertook detoevoervanzuurstofenvoedingsstoffennaarhetwondgebied,ditkande wondgenezingbevorderen.Denkhierbijbijvoorbeeldaaneenopenwondop hetonderbeendienietwilgenezen,ookwel ulciscrurisvenosum genoemd.

Ontstekingsziektenvanhuidenonderhuidsvetweefsel

Denkbijontstekingsziektenbijvoorbeeldaan cellulitis en wondroos (Erysipelas).Ditzijnallebeidiepebacteriëleontstekingen.Bijcellulitisiser eenacute,subacuteofchronischeontstekingvanhuidenonderhuidsvet-en bindweefsel.Bijwondroosisereenacutebacteriëleinfectievandehuiden hetonderhuidsbindweefsel.Bijwondroosbevindtdeinfectiezichvaakmeer aandeoppervlakteenbijcellulitiszitdezevaakdieper.Symptomenvandeze ontstekingsziektenzijnrodegezwollenhuid,koorts,pijnenalgehelemalaise.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/womans-leg-shown-she-suffering-chronic-1694453083

Arterieelvaatlijdenencellulitis

Fasenvancompressietherapie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijdeeerste(initiële)fasebijcompressietherapieishetdoelvande behandelinghetverminderenvanoedeem,hetgenezenvaneventuelewonden enhetverbeterenvandehuidconditie.Indeonderhoudsfaseishetdoelvan debehandelingzorgendatoedeemofwond-enhuidproblemenniet terugkeren.Indezefaseiszwachtelennietaltijdmeernoodzakelijk,maar wordtsomsookgebruikgemaaktvananderevormenvancompressietherapie zoalstherapeutischelastischekousen.

Contra-indicaties

Compressietherapiemagnietinallesituatiestoegepastworden.Zomag compressietherapieniettoegepastwordenindevolgendegevallen:

• bijarteriëleinsufficiëntie(vernauwingvandeslagaderen)

• bijeentotaleafsluiting/verstoppingvanhetdiepeveneuzesysteem

• bijernstigehuidafwijkingen

• bijallergievooreenvandebestanddelenvanhetcompressiemateriaal.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijanderegevallendientcompressietherapiemetenigevoorzichtigheidte wordentoegepast,denkhierbijaan:

• hartproblematiek(cardiologischeproblematiek)

Arteriëleinsufficiëntie

Bij arteriëleinsufficiëntie,oftewelarterieelvaatlijden,isersprakevaneen vernauwingofafsluitingvandeslagaders.Ditkanontstaanzijndoor aderverkalking(atherosclerose),eenverdikkingofverhardingvandewanden vandeslagaders.Risicofactorenvooraderverkalkingzijnroken,hypertensie, hypercholesterolomie,diabetes,overgewichtenstress.Bijperiferearteriële insufficiëntieneemtdedoorstromingvanhetbloedvanhethartnaardebenen afwaardoorerzuurstoftekortindeweefselsontstaat.Bijhettoepassenvan compressietherapiekandebloedtoevoernaarhetonderbeennogslechter worden,ditkandedoorbloedingbelemmerenengevaarlijkzijn.Daaromis hetvanbelangomvoorafgaandaanstartenmetcompressietherapiede enkel-armindex (EAI)tebeoordelen.Ditisalleennodigbijzorgvragersmet eenindicatievoorarterieelvaatlijden.Mogelijketekenenvanarterieel vaatlijdenzijneenvermoeidenpijnlijkgevoelindebenentijdenshetlopen (etalagebenen),verschilinkleurentemperatuur,blekehuidskleur,ontbreken vanbeharingenslechtgenezendewonden.

Enkel-armindex

Ditisdeverhoudingtussendebovendruk(systolischedruk)indeaderenbij deenkelendeslagaderenindearm.Hetiseenmaatomdedoorbloedingvan deslagadersinteschatten.Normaalgesprokenisdebovendrukindeenkel gelijkaandebovendrukindearm.Bijeenvernauwingvandeslagadersinhet beenisdebovendrukindeenkellagerdandebovendrukindearm.De enkel-armindexkangemetenwordendooreenartsofbevoegde verpleegkundige.Somsishetnodigdezemeermaalsgedurendeeenlangere periodetemetenbijeengrenswaardebijdeeerstemeting.Dewaardeiste verkrijgendoordesystolischebloeddrukindeenkeltedelendoorde systolischebloeddrukindearm.

Deinterpretatievandewaardesisalsvolgt:

• Dewaardeisgroterdan1,1bijeenmaligmetenofgroterdan1,0bijeen gemiddeldevan3metingen:dekansopdeaanwezigheidvanarterieel vaatlijdenisergklein.Compressietherapiekantoegepastworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dewaardevalttussende0,9-1,0:hetisnietzekeroferarterieelvaatlijden aanwezigis.Erisaanvullendonderzoeknodig.

• Dewaardeiskleinerdan0,8bijeenmaligmetenofkleinerdan0,9bijeen gemiddeldevan3metingen:dekansopaanwezigheidvanarterieel vaatlijdeniserggroot.Pasgééncompressietherapietoeenraadpleegde arts.

Totaleafsluiting/verstoppingvanhetdiepeveneuzesysteem

Wanneerereentotaleafsluitingvanhetdiepeveneuzesysteemis,iseralleen nogwatoppervlakkigeveneuzeafvoer.Hetisvanbelangdatdeafsluiting allereerstmedicamenteusbehandeldwordtmetantistolling.

Compressietherapiewordtnietstandaardgebruiktindeacutefaseomde verdereafsluitingnietteverergeren.Somswordthetoptermijntoegepast wanneererveeloedeemis.

Ernstigehuidafwijkingen

Somsishetbijernstigehuidafwijkingenvanbelangdatdehuidnoggoed verzorgdkanwordenendatdezegoedtoegankelijkis.Zwachtelenkansoms wondgenezingbevorderen,maarinhetbeginkanditsomsjuistaverechts werkendoorhetafdrukkenvandevaten.Zwachtelenkansomsookineen laterefasetoegepastworden.

Allergie

Eenallergischereactievoorhetcompressiemateriaalismogelijktevoorkomen dooreenonderlaagaantebrengenofanderematerialentegebruiken. Symptomenvaneenallergischereactiekunnenjeukenhuidirritatiezijn.

Hartproblematiek

Metnamebijouderezorgvragersofzorgvragersmethartproblemenishet somsraadzaamomeerstbijéénbeencompressietherapietoetepassenen pasnatweeofdriedagenhetanderebeen.Aanhetbeginvande compressietherapiemoethethartnamelijkveelextravochtrondpompen.Dit kanzorgenvoorhartfalenalshethartoverbelastraakt.

5.2Zwachtelen

Zwachteleniscompressietherapiemiddelsverbanden.Hetisbelangrijkom tewetenwelkeverschillendesoortenzwachtelserzijn,watcompressiedruk inhoudt,hoecompressietherapieopdejuistemaniertoegepastdientteworden enwelkeaandachtspuntenenmogelijkecomplicatieserzijn.

Soortenzwachtels

Dekeuzevoorhettypezwachtelisafhankelijkvanhetsoortoedeem,eventuele aanwezigheidvanwonden,desituatieenlichamelijkeencognitievegesteldheid vandezorgvragerenhetmomentindebehandelfase.Erzijnniet-elastische zwachtelsenelastischezwachtels.Bijdezevormvancompressietherapie wordenalleenelastischezwachtelsbeschreven.Elastischerekzwachtelszijn onderteverdeleninkorteenlangerekzwachtels.

Korte-rekzwachtels

Korte-rekzwachtels wordenhetmeestgebruikt.Dezezwachtelszijnenigszins uitrekbaar,namelijktot35%.Korte-rekzwachtelshebbeneenlagerustdruk eneenhogewerkdruk.Hetgebruikvankorte-rekzwachtelswordtookwel ambulantecompressietherapie(ACT)genoemd.Dezerekzwachtelswerken alleenbijmobielezorgvragers.Aanspannenvandeonderbeenspierenbij mobiliserenzorgtvoorwerkdruk,waardoorhetvochtafgevoerdkanworden. Korte-rekzwachtelsdienendagennachtteblijvenzitten.

Lange-rekzwachtels

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Lange-rekzwachtels wordensteedsminderingezet.Detoepassingvraagveel expertisedoorhetrisicoopeentehogerustdrukmetbijbehorende complicaties.Lange-rekzwachtelszijnuitrekbaartotmaximaal70%endus verderuitrekbaardandekorterekzwachtels.Lange-rekzwachtelsworden gebruiktbijzorgvragersdienietofweinigmobielzijn.Lange-rekzwachtels zorgenvooreenhogere,constantedrukalseenzorgvragernietbeweegten despierenontspannenzijn.Lange-rekzwachtelswordenookgebruiktbij zorgvragersvanwiedezwachtelvaakverwisseldmoetworden.

Lange-rekzwachtelsmoeten'snachtsverwijderdworden,omdateranders risicoisopafknellingvanhetbeen.

Meerlaagsecompressiesystemen

Bijmeerlaagsecompressiesystemenwordteencombinatievankorteenlange rekzwachtelsgebruikt.Zezakkenvaakmindersnelaf.Meerlaagse compressiesystemenzorgenvooreengemiddelderustdrukenwordengebruikt ommeerderedagendruktegeven.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/roll-textile-medical-elastic-bandage-limbs-2579793363

Juistedrukbijzwachtelen

Hetisergbelangrijkdatjebijhetzwachtelenzorgtvoordejuistedruk.Bijte weinigdrukkanhetvochtnamelijknietgoedafgevoerdworden.Hierdoor kunnenwondenookmindersnelgenezen.Bijteveeldrukkunnenerjuist wondenofschadeaanhetweefselontstaanofhetweefselkanafstervendoor zuurstoftekort.Hetgebruiktemateriaalbijhetzwachtelenendemaniervan hetaanleggenbepalentezamendehoeveelheiddrukdieuitgeoefendwordt.

HetuitoefenenvandedrukbijcompressiewordtuitgedruktinmmHg (millimeterkwikdruk).Debehandelendartsbepaaltwelkematevandruk nodigisofonderwelkedrukgezwachtelddientteworden.

Dedrukbijhetzwachtelenneemttoeals:

• dezwachtelsmalleris

• dezwachtelminderelastischis

• dezwachtelstevigerwordtaangetrokken

• ermeerderelagenzwachtelswordengebruikt

• deomtrekvanhetbeenvandezorgvragerkleineris

Zwachtelen

Maakzonodiggebruikvaneensteunofkrukjeomhetledemaatvande zorgvragergoedtepositionerenzodatjeergonomischkanwerken.Voorhet zwachtelenishetvanbelangomdehuidconditievandezorgvragergoedte observeren.Smeerhetledemaatzonodiginmeteenneutralecrèmeofzalf enbehandelwondenindiennodig.Pashandhygiënetoe.Brengindiengewenst buisverband aanenzorgvoorpolstermateriaalomte polsteren en pretape omdittefixeren.Zwachtelvolgensprotocolvandeeigeninstelling.Bijeen dubbelezwachtelishetnodigomdezeintegengestelderichtingtezwachtelen. Zorgervoordatjebijhetzwachtelen'inderol'kijkt,zokunjedevormvanhet ledemaatgoedvolgen.Hetisnietdebedoelingomdezwachteltussentijds aantetrekken,houdvoldoendespanningopderol.Brengdezwachtelsaan zondervouwenenkreukels.Ermogenookgéénopeningen(vensters)tezien zijn.Plakdezwachtelnadienvastmeteenfixatiepleister.Slaindienaanwezig hetbuisverbandterugoverdezwachtel.Controleernahetaanleggenofde zwachtelsklachtenveroorzaken.Evalueermetnamedekleurvande extremiteitenenvraaguitofdezorgvragerpijnklachtenervaart.Noteer bevindingeninhetdossiervandezorgvrager.

Buisverband

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenbuisverbandonderdezwachtelkanhuidirritatieenbeschadiging voorkomen.Buisverbandvooronderdezwachtelisfijnmazig,naadloos, rondgewevenenlichtelastisch.Eenbuisverbandbrengjeaanalseenkous. Eenbuisverbandwordtvoorgeschrevendooreenarts.Demaatvanhet buisverbandisafhankelijkvandemaat.Alséénmaatbuisverbandvoldoende isneemdan1,5keerdelengtevanhettezwachtelendeelvanhetbeenplus voet.Brengditalseenkousoverhetonderbeentotindeliesaan.Alstwee

matenbuisverbandnodigzijn:voorhetonderbeen1,5keerdelengtevan onderbeenplusvoet.Voorhetbovenbeen1,5keerdelengtevanbovenbeen. Slahetbuisverbandbijdeuiteindenterugoverdezwachtel.

Buisverband.

Polsteren

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Doorpolsterenwordtdedrukophetintezwachtelenledemaatbeterverdeeld enwordtdedrukopuitstekendebotdelengelijkmatigerverdeeld.Hierdoor wordendrukplekkenenwondenvoorkomen.Dezeuitstekendebotdelenop hetbeenzijnbijvoorbeelddewreef,devoorzijdevanhetscheenbeen,de achillespees,buitenzijdesvanenkels.Dezedelenkunnenbedektwordenmet driehoekjesofrepensynthetischewatten.Polstermateriaalkaneventueel gefixeerdwordenmiddelspretape.Pretapeisgemaaktvandunneschuimstof. Hetiswaterafstotendenhechtgoed.Hetisbetervoordehuidalsjeonderhet polsterverbandbuisverbandplaatst.Polsteraltijdomeenwondaanhet onderbeenheen.Ermagnamelijkgeenextradrukopdewonduitgeoefend worden.Naastpolsterenkanergebruikgemaaktwordenvansiliconen kussentjes(pelottes)omjuistdedrukopeenplaatsteverhogeninplaatsvan teverlagen.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/medicine-cotton-wool-roll-on-white-1677274936

Polstermateriaal

Aandachtspuntenzwachtelen

Erzijnverschillendealgemeneaandachtspuntenbijhetaanbrengenvan zwachtelsenhetevaluerenvanhetzwachtelen.Daarnaastzijnerspecifieke aandachtspuntenvoorkorteenlangerekzwachtels.

Algemeneaandachtspunten

• LaatdeEAIcontrolerenwanneererbijdezorgvragerindicatieisvoor arterieelvaatlijden.

• Kiesvoordejuistesoortzwachtels,passendbijdemobiliteitvande zorgvrager.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Brengzwachtelsbijvoorkeur ‘smorgensvoorhetopstaanaan,omdatde ledematendannogslankzijn.

• Controleervoorafgaandaanhetzwachtelendehuidconditievande zorgvrager.Controleerofdehuidbeschadigdis,hoeveelvochterzit,de kleurentemperatuurvandehuid,hoedroogdehuidisenofdenagelsen huidgoedverzorgdzijn.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Zorgdatkorte-rekzwachtelsstevigopgeroldzijnvoorgebruik,ditmaakt goedzwachtelengemakkelijkerdoordatderolniettebuigenis.

• Aanvankelijkkandoorafslankenbijverdrijvingvanoedeemzwachtelen dagelijksopnieuwnodigzijn,terwijllaterwekelijksmisschienvoldoende is.

• Vervangdewasbarekorterekzwachteloptijd.Raadpleegdeinstructies vandefabrikantoverhoevaakjedezwachtelskuntwassen.Zekunnenin dewasmachinegewassenwordenenliggendgedroogdworden.Vervang dezwachtelsookwanneerderekerinafneemt.

• Geefdezorgvragermetkorte-rekzwachtelshetadviesomveterschoenen tedragenmeteenplattezoolvoorgoedeafwikkelingenregelmatigte lopen.Detenennaarzichtoetrekkenenrondjesmetdeenkeldraaien stimuleertdekuitspierook.

Evaluerenvancompressietherapie

Hetisbelangrijkomregelmatignategaanofdecompressietherapieeffectief genoegis.Ditdoejedoordehoeveelheidoedeemtebepaleninhet desbetreffendeledemaat.Bijeffectvandecompressiezaldeomvangafnemen. Deartsbepaaltofervandeinitiëlefaseovergegaankanwordennaarde onderhoudsfase.Dehoeveelheidoedeemkunjenagaandoorzowel voorafgaandalstijdensdecompressietherapiedeomtrekvanhetbeenofde armoptemetenmeteenmeetlint.Pashierbijelkekeerdezelfdemeetmethode toe.Doedemetingopminimaaldriepunten,zoalsbijhetonderbeenbijhet smalstedeelvandeenkel,bijdeovergangvandeachillespeesnaardekuitspier enopdeplaatswaardekuithetdikstis.Zorghierbijdathetlichaamsdeelop eenvlakkeondergrondligt.Leghetmeetlintnaasthetbeenopdevlakke ondergrondenbeginbijeenvastpunt.

Metenvanhetbeenterevaluatievancompressietherapie

Complicaties

Erzijnverschillendecomplicatiesmogelijkbijhettoepassenvan compressietherapie.Hetisbelangrijkomtewetenhoedezecomplicaties voorkomenofindiennodigbehandeldkunnenworden.

Enkelemogelijkecomplicatieszijn:

• Vensters

• Huidirritatieofwonden

• Verkleuringvandeextremiteiten(tenenofvingers)

Vensters

Wanneerenveelvensters,plooienofvouwenzichtbaarbijdezwachteldanis dezemogelijknietjuistaangelegd.Dedrukverdelingishierdoormogelijk ongelijkwaardoorstriemen,blarenenoedeemkunnenontstaanopdieplek. Verwijderdezwachtelsenlegdezeopnieuwaan.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Huidirritatie

Doorhetzwachtelenkandehuidgeïrriteerdraken.Hetisbelangrijkomde huidingoedeconditietehouden.Smeerdehuidinmeteenneutralecrème ofzalf.Maakeventueelinoverlegmetdeartsgebruikvanbuisverbandonder dezwachtels.BIjhetontstaanvanwonden,overlegdandirectmetdearts voordejuistebehandeling.

Verkleuringvandeextremiteitenenafknelling

Heeftdezorgvragerpijnaanzijnbeenofarmofblauwetenenofvingersna hetzwachtelen,laatdezorgvragerdanbewegen.Legdezwachtelopnieuw aanalsditvijftienminutennahetzwachtelennietwegtrekt.Gaatdepijnniet over,overlegdandirectmeteenarts.Alsdeextremiteitenvandezorgvrager witverkleuren,haaldezwachtelerdandirectaf.Raadpleegookdangelijk eenartsinverbandmetmogelijkearteriëleinsufficiëntie.

5.3Stompzwachtelen

Somsdientereenledemaatgeamputeerdtewordenbijeenzorgvrager. Indicatiesvooramputatiezijneen(levensbedreigende)ernstigeinfectie,een doornecroseonherstelbaargedeeltevanhetledemaatofbijonbehandelbare pijndoorvaatlijden.Naeenamputatieontstaatervaakoedeemaandestomp. Omditstompoedeemtegentegaan,wordtermeestaleengipsverband aangelegd.Ditgipswordtelkeweekopnieuwaangelegd.Naeenaantalweken wordtdegipsbehandelinggestopt,waarnagestartkanwordenmethet zwachtelenvandestomp.

Doelenstompzwachtelen

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erzijnverschillenderedenenomdestompnaamputatietezwachtelen. Enkeledoelenvanhetzwachtelenvandestompzijn:

• Devormingvanoedeemvoorkomenofverminderen.

• Beschermingvandewondenbevorderingvandewondgenezing.

• Hetverkrijgenvaneenkegelvorm(conischevorm)

Vormingvanoedeemvoorkomendofverminderen

Doordedrukvandezwachtelwordtdecirculatiegestimuleerd,waardoorhet oedeemwordtafgevoerd.

Beschermingvandewondofbevorderingwondgenezing

Doorverbeteringvandecirculatieenafvoervanoedeemkomenermeer zuurstofenvoedingsstoffenbijhetwondgebiedterecht.Daarnaastkanhet materiaaldewondenbeschermentegenstoten.

Verkrijgenvaneenkegelvorm(conischevorm)

Eenconischevormisdeidealepasvormvooreen prothese.Eenprotheseis eenhulpmiddeldateengeheelofeengedeeltevaneenlichaamsdeel kunstmatigkanvervangen.Wanneerdeprotheseaangemetenis,ishetnog steedsnodigomtezwachtelen.Doorhetoefenenkandeomvangvandestomp namelijkweerveranderen.Zwachtelalsdezorgvragerdeprothesenietdraagt. Hetdragenvandezwachtelskanafgebouwdwordenalsergeenoedeemmeer indestompaanwezigis,dewondgenezenisendeomvangvandestomp hetzelfdeblijft.Inplaatsvaneenstompverbandkanerlaterookgekozen wordenvooreen liner.Ditiseenspecialeaangemetenelastischesiliconen hoes.Dezelinerkanookfunctionerenalseentussenlaagtussendehuiden binnenzijdevandeprothese.Bijeenbovenbeenamputatiekandaarnaast gebruikgemaaktwordenvaneencompressiekousmeteenbroekje.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/orthopedic-surgeon-demonstrates-stump-elastic-bandaging-1529754953

Stompverbandmetzichtbaarvisgraatmotief

Aandachtspuntenbijhetzwachtelenvaneenstomp

• Zorgdatdezwachtelstrakopgeroldisenkijktijdenshetzwachteleninde rol.

• Zwachtelindienmogelijkdestompvoordatdezorgvrageropstaat,danis erhetminsteoedeem.

• Controleerdehuidconditieendewonden.Raadpleegdeartsbijtekenen vaninfectie.

• Zwachteldestompineenvisgraatmotief(conischzwachtelen).Geefde meestedrukbijhetuiteindevanstomp.

• Geefalleenextradrukbijdeschuineslagenennietbijdehorizontaleslagen omdestompnietaftebinden.

• Vraagdezorgvrageromzijnheupofkniegestrekttehoudentijdenshet zwachtelen.

• Zorgervoordatergéénplooienofvenstersindezwachtelaanwezigzijn omdrukplekkentevoorkomen.

• Zwachtelendienteerstmeermaalsperdagtegebeuren,naverloopvan tijdkanditteruggeschroefdwordeninfrequentiedoordatereenstabielere omvangvandestompis.Hetdientminimaaleenkeerperweektegebeuren.

• Zwachtelhetonderbeentotaandeknie.Wikkeldezwachtelvervolgens tweemaalrondhetbeenbovendeknieenmaakdezevastmeteenpleister. Stopmethetzwachtelenvanhetbovenbeenbijdelies.Ditvoorkomt afknelling.

• Maakdezwachtelvastmeteenpleister.Binddezeniethelemaalrondde stompomafknellingtevoorkomen.Gebruikgeenmetalenclipsomde zwachtelvasttemaken.

• Wasdezwachtelsdagelijksmeteenmildwasmiddel.Laathetwatereruit lopendoordezwachtelsstevigtussenhanddoekenopterollen.Laatde zwachtelsplatdrogen.Hangzenietop,danblijvenzeelastischer.

Complicaties

Dooreenverkeerdezwachtelofhetverkeerdaanleggenvandezwachtel rondomdestompkunnenercomplicatiesoptreden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Enkelemogelijkecomplicatiesbijhetzwachtelenvandestompzijn:

• Irritatievandehuid

• Wondproblematiek

• Ontsteking

• Afwijkendestandvanstomp

Irritatievandehuid

Doorhetzwachtelenkandehuidgeïrriteerdraken.Hetisbelangrijkomde huidingoedeconditietehouden.Smeerdehuidinmethuidverzorgende crèmeofzalf.

Wondproblematiek

Erkaneenvertragingoptredenindewondgenezingwanneerdezwachtel onjuistisaangebrachtendecirculatiejuistbelemmerdwordtoferteveeldruk opdewondgegevenwordt.Weefselkanookafstervenalsdezuurstoftoevoer telangbelemmerdwordt.Daarnaastkunnenerdooronjuistzwachtelenen deaanwezigheidvanplooienenvenstersjuistdrukplekkenennieuwewonden ontstaan

Ontsteking

Letopontstekingsverschijnselenopdestompzoalsroodheid,zwelling,warmte, pijneneengestoordefunctie.Raadpleegdeartswanneerjedezeverschijnselen oberveertbijdezorgvrager.

Kloppendgevoelstompofgevoelloosheid

Wanneerdezorgvragernahetaanleggenvandezwachteleenkloppendgevoel heeftofjuistlastheeftvangevoelloosheid,verwijderdandezwachtelenleg dezeopnieuwaanmetminderdruk.

Afwijkendestandvandestomp

Bijeenafwijkendestandvandestompdienteroverlegdtewordenmetde fysiotherapeutofdeergotherapeut.Wanneereenbovenbeenstompomhoog gaatstaan,kaneenregelmatigebuikliggingmogelijkhelpen.Wanneereen onderbeenstompkannaarbenedenhangt,kanhethelpenominde(rol)stoel eenplankjeteplaatsenwaarhetonderbeengestrektopkanrusten.Hetisook mogelijkeenkussenonderheteindevandestompteleggen.

5.4Therapeutischelastischekousen(steunkousen)

Naastdecompressietherapiezoalsbijhetzwachtelen,wordterbijzorgvragers ookveelgebruikgemaaktvansteunkousen.Ditwordenookwel‘Therapeutisch ElastischeKousen’ (TEK)genoemd.Therapeutischelastischekousenzorgen erindeonderhoudsfasevoordathetoedeemnietterugkankomeninde armenofbenen.Ookwordendezekousensomsingezetnatromboseofna eenbeenoperatie.

Soortenkousen

Erzijntherapeutischelastischekousenvoordehanden,armenenbenen. Aanvankelijkwordenvaakconfectiekousengebruikt,ditzijnkousenmeteen standaardbreedte-enlengtemaat.Maatwerkkousenwordenvaakopeenlater momentdoorspecialistenaangemeten,zodatzezogoedmogelijkopdevorm vandeledematenvandezorgvrageraansluiten.

Verschillendecompressieklassen

Therapeutischelastischekousenmoetendejuistedrukopdearmofbeenvan dezorgvrageruitoefenen.Dematevandrukwordtaangegeveninverschillende compressieklassen.Bijtherapeutischelastischekousenbestaanervier compressieklassen.Hoehogerdeklasse,destehogerdedruk.Deartsbeslist welkecompressieklassedezorgvragernodigheeft.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/compression-stockings-leg-lymphedema-lipedema-edema-1666133047

TherapeutischElastischekousen

Hetgebruikvaneenkous

Overhetalgemeenwordentherapeutischelastischekousenalleenoverdag gedragen.Dezedienenbijvoorkeurdirectaangetrokkentewordenbijhetuit bedgaan,omdathetvochtandersweertoeneemt.

Hulpmiddelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erzijnmeerderehulpmiddelenomhetaan-enuittrekkenvantherapeutisch elastischekousenmakkelijkertemaken.Hetgebruikvaneenhulpmiddelkan ervoorzorgendatdezorgvragerdesteunkouszelfstandigaankantrekkenen daarmeeminderafhankelijkis.Hetisookmogelijkdathulpmiddelenhetvoor dezorgverlenergemakkelijkermakenomergonomischtewerken.Erzijn hulpmiddelendiedearmverlengen,waardoordezorgvragerniethoeftte bukken.Jekunthierbijdenkenaaneenpanty-aantrekker.Daarnaastzijner hulpmiddelendiedeweerstandvandekousophetbeenverlagen,waardoor dezorgvragerminderkrachthoefttezetten.Denkhierbijeenaanglijzak,een framewaarjedekousomheenkuntdoen,eenzachterolindevormvaneen cilindermetzuignapincombinatiemeteenkoushouderofeenelektrisch

hulpmiddeldatervoorzorgtdatdeopeningvandekousgroterwordtvoor hetaantrekken.Daarnaastkunnenrubberenhandschoenenmetnoppen zorgenvoorextragripbijhetaantrekken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/woman-putting-on-compression-tights-stocking-2322221135

Steunkousaantrekkenmethulpmiddel.

AandachtspuntenTEK

Bijhetaan-enuittrekkenenwassenendrogenvantherapeutischelastische kousenzijnerverschillendeaandachtspunten:

• Eenkousgaatongeveerviertotnegenmaandenmeevoordatdezezijn elasticiteitverliest.Zorgoptijdvoor(hetaanmetenvan)nieuwekousen

• Kijkbijkousenvoortweezijdes,beidearmenofbenen,goednaarhet merktekenopdekousvoorwelkearmofbeendezebedoeldis.

• Controleerbijhetaan-enuittrekkenvandetherapeutischelastischekous dekleurentemperatuurvandehuidendehoeveelheidvocht.Controleer dehuidopwondjesenvraagnaofdezorgvragerpijnofjeukheeft.

• GebruikpH-neutralebodylotionbijeendrogehuidomtevoorkomendat deelasticiteitvandekousaangetastwordt.Dehuidinsmerennahet uittrekkenvandekousvoordatdezorgvrageropbedgaatkanook.

• Zorgvooreengoedehoudingenpositievanjelichaamalsjedezorgvrager helptbijhetaantrekkenvandekousen.Werkdichtbijjeeigenlichaamen maakindienmogelijkgebruikvanhulpmiddelen.

• Wasendroogdekousenaandeluchtvolgenshetvoorschriftvande fabrikant.

Complicaties

Bijhetaan-ofuittrekkenvandekousenkunnenercomplicatiesoptreden.Het isbelangrijkomhierrekeningmeetehouden.

Enkelemogelijkecomplicatieszijn:

• Hetontstaanvanwondjes

• Belemmeringvandecirculatie

• Allergischereactieophetmateriaal

Ontstaanvanwondjes

Erkunnenwondjesontstaantijdenshetaan-enuittrekkenvandekous. Controleerdehuidconditie.Wanneerdehuidconditienietoptimaalis, beschadigtdehuidgemakkelijker.

Belemmeringvandecirculatie

BEROEPSONDERWIJS

Leteropdatdeextremiteitenvandezorgvragernietwitofblauwworden. Indiendewittekleurzichtbaaris,trekdandirectdekousuitenraadpleegde arts.Letopookaanhoudendepijnklachten.Ditkanwijzenoparterieel vaatlijden.

Allergischereactieophetmateriaal

Sommigezorgvragerskunnenallergischreagerenophetrubberofsiliconen indebovensterandvandekous,dezeisbedoeldomafzakkentevoorkomen. Bijernstigeklachtenishetsomsnodigomeenalternatieftezoeken.

5.5Invloedopzorgvrager

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Compressietherapiekanzowelgevolgenopfysiek,emotioneelensociaal gebiedvoordezorgvragerhebben.Hetdragenvanzwachtelsentherapeutisch elastischekousenwordtvaakalsonprettigervarendoordezorgvrager.Veel zorgvragershebbenmoeiteomzwachtelsentherapeutischelastischekousen vaakgenoegenlanggenoegtedragen.Erisvaaksprakevantherapieontrouw. Zekerbijwarmweerhebbenzorgvragersdeneigingomdesteunkousenniet tegebruiken,terwijlbijwarmeweerhetvochtinhetbeenweersnelkan

toenemen.Gedurendedenachtwordthetvochtweeropgenomeninde circulatie.Hethartmoetdanweerharderwerkenomhetextravochtrondte pompen.Hetisbelangrijkdatdezorgvragerdewerkingenhetdoelbegrijpt vandecompressietherapie.Daarnaastishetgoeddatzijlerenwatjuisthet belangisvanmobiliserenmetgezwachteldebenenendatditsomsook klachtenkanvoorkomen.Wanneerzijhetdoelbegrijpenenvertrouweninde werkinghebben,zijnzijmeergeneigdtherapietrouwtezijn.Luistergoednaar watdezorgvrageraangeeft.Toonbegripvoordeklachtendiedezorgvrager heeft.Denkmetdezorgvragermeeenoverlegindiennodigmetdeartshoe metdezeklachtenomtegaan.

Naastdepijnofhetongemakdiedecompressietherapiemetzichkan meebrengenkaneenzorgvragerooktemakenhebbenmet fantoompijn hebben.Dezorgvragerervaartdanpijn,tinteling,druk,kouofwarmtevanuit hetlichaamsdeeldatgeamputeerdis.Overlegmetdeartsofdezorgvrager hiervoorpijnmedicatiemagkrijgen.Hetgaathierbijvaakommiddelendiede prikkeloverdrachtinhetzenuwstelselenhersenenverminderenofveranderen endaarmeedefantoompijnsomskunnendempen.Naastpijnmedicatiewordt ersomsookgebruikgemaaktvanspiegeltherapie.Bijspiegeltherapiebeweegt dezorgvrager(indienmogelijk)hetgezondeengeamputeerdeledemaat synchroonterwijlhijofzijindespiegelblijftkijken.Doorhetspiegelbeeldlijkt hetalsofhetgeamputeerdelichaamsdeelernoggewoonisengoed functioneert.

Totslotkunnenzorgvragerszicherookvoorschamenalshet compressiemateriaal(zwachtelsofkousen)vooranderenzichtbaarzijn.Zij kunnenzichinhetsocialecontactmeerteruggaantrekken.Zijzijnvaak afhankelijkvananderenvoorhetaanbrengenenverwijderenvan compressiemateriaalenzijnquatijdhierdoorminderflexibel.

5.6Verdieping:klittenbandzwachtelsen meerlaagsecompressietherapiesystemen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastderegulierezwachtelsensteunkousenzijnernogmeerverschillende materialenverkrijgbaaromcompressietoetepassenbijdezorgvrager.Hierbij zullennogtweeanderecompressiesystemenwordenbehandeld,namelijk klittenbandzwachtels(adjustablecompressiondevices)enmeerlaagse compressietherapiezwachtelsystemen

Klittenbandzwachtels(adjustablecompressiondevices) Eenanderwoordvoorklittenbandzwachtelisadjustablecompressiondevice (afgekortACD).Ditzijnnietelastischezwachtels.Klittenbandzwachtelszijn korte-rekzwachtelsdievoorgevormdzijn.Dezezwachtelskunnenzowelinde startfasealsdeonderhoudsfasegebruiktworden.Wanneererteveelvochtin hetbeenzitisdezemethodesomsmindergeschikt.Dezezwachtelszijnduurder danregulierezwachtelsenzewordennietaltijdvergoeddoorde zorgverzekeraar.Echterhebbenzeveelvoordelen,doordatzemakkelijkeren snelleraantebrengenzijnenzedezelfredzaamheidentherapietrouwvan zorgvragerskunnenvergroten.Daarnaastzorgtditervoordaterminder zorgmomentennodigzijnperzorgvrager.Ookkanbijdezezwachtelsde compressiedrukmakkelijkaangepastwordenalshetvochtafneemt.Ditdoe jedooraandebandentetrekkenofdezeintekortenafhankelijkvanhettype ACD.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/burgas-bulgaria-0603-jobst-farrow-wrap-2142295221

Klittenbandzwachtels

Bron:https://images.app.goo.gl/p1Kd9Zysu37DXh8G7(gaatomeenafbeeldingviaFlickR,ikweetnietofdeze ookgebruiktkanworden)

Vierlaagsecompressiebandage

Meerlaagsecompressietherapiesystemen

Erbestaanverschillendemeerlaagsecompressiesystemen.Ditzijn compressiesystemendiebestaanuittweelagendieaanelkaarblijvenkleven. Hetgaathierbijvaakomeenbeschermendeabsorberendelaageneen compressielaagdiemeerdrukgeeftendezwachtelopdejuisteplaatshoudt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dezesystemenzijngeschiktvoorzowelmobielealsniet-mobielezorgvragers, omdatdezezowelinrustalsbijbewegingdrukgeeft.Dezesystemenkunnen 24uurperdaggedragenwordenenkunnenmeestaltoteenweeklang gedragenworden.Zezakkenookmindersnelafdanregulierezwachtelsen zijnvrijdunwaardoorzeminderstorendzijnonderkledingofschoeisel.Na deaangegevenperiodedienthetmateriaaltewordenweggegooid,zekunnen nadezeperiodeniethergebruiktwordenzoalsregulierezwachtels.Zezijn overhetalgemeensnelleraantebrengendanregulierezwachtelsenkunnen, indienjuistaangebracht,snelresultaathebben.Daarnaastzijnsommige systemenuitgerustmetdrukindicatoren.Dezedrukindicatorenkunnende verpleegkundigehelpenomgemakkelijkerdejuistedrukaantebrengen.Op dezwachtelzijnrondjesoverdegehelelengtegedrukt.Wanneerdezerondjes tijdenshetzwachtelenvervormentoteenovaalisdedruknietjuist.Hetis belangrijkdateenzorgvragervoldoendeervaringheeftmetdezevormvan compressietherapieomdezejuistaantekunnenbrengen.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/elastic-coban-dressing-fixation-injuries-sprains-1615214650

Meerlaagscompressiesysteem

5.7Begrippen

5.8Bronnen

AlbertSchweitzerziekenhuis.(2020). Cellulitisenerysipelas. Geraadpleegdop 02-03-2025, vanhttps://www.asz.nl/folders/wondroos_518/cellulitis-of-erysipelas.pdf

DeNationaleTrombosedienst.(z.d.). Veneuzeinsufficiëntie.Geraadpleegdop 02-03-2025, vanhttps://denationaletrombosedienst.nl/client/actueel/veneuze-insufficientie/

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

FederatieMedischSpecialisten.(2020). Amputatieenprothesiologieonderste extremiteit:Behandelingfantoompijnnaamputatie. Geraadpleegdop 02-03-2025,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/amputatie_prothesiologie_onderste_extremiteit/indicatiecriteria_amputatie.html

FederatieMedischSpecialisten.(2020). Amputatieenprothesiologieonderste extremiteit:Indicatiecriteriaamputatie. Geraadpleegdop02-03-2025,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/amputatie_prothesiologie_onderste_extremiteit/indicatiecriteria_amputatie.html

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

FederatieMedischSpecialisten.(2023). Lymfoedeem. Geraadpleegdop 05-03-2025, vanhttps://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/lymfoedeem_herziening_2023/achtergrond_pathofysiologie_2023.html

Hartstichting.(z.d.). Slagaderverkalking.Geraadpleegdop02-03-2025,van https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten/slagaderverkalking

Huisarts&Wetenschap.(2011).Oppervlakkigeveneuzetrombose.Geraadpleegd op02-03-2025,van https://www.henw.org/artikelen/oppervlakkige-veneuze-trombose

MUMC:HartenVaatcentrum. Spataderen.Geraadpleegdop04-03-2025,van https://hartenvaatcentrum.mumc.nl/aandoeningen/spataderen

NVDV.(2023). RichtlijnLymfoedeem. Geraadpleegdop04-03-2025,van https://storage.googleapis.com/alii-ea36b.appspot.com/images/4fb08f99-8eae-47c5-bedc-5fd2064c7f98.pdf

OFANederland.(z.d.). Lymfoedeem. Geraadpleegdop05-03-2025,van https://www.ofa-bamberg.com/nl/kennis/ziektebeelden/lymfoedeem/

OIM.(z.d.). Liner. Geraadpleegdop13-03-2025,van https://www.oim.nl/producten/prothesen/beenprothesen/liner

V&VN.(2025). Compressietherapieaandeondersteextremiteiten.Geraadpleegd op02-03-2025,van https://kennisplatform.venvn.nl/wp-content/uploads/richtlijnen/Handreiking-Compressietherapie.pdf

Vilans.(2023). Aanpasbaarklittenbandsysteem. Geraadpleegdop04-03-2025, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/aanpasbaar-klittenbandsysteem Vilans.(2023). Enkel-armindex. Geraadpleegdop02-03-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/enkel-armindex Vilans.(2023). Enkel-armIndexmeten. Geraadpleegdop02-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/enkel-arm-index-meten

Vilans.(2023). Evaluatievancompressietherapie. Geraadpleegdop20-03-2025, van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/evaluatie-van-compressietherapie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2023). Hulpmiddelenbijhetaan-enuittrekkenvansteunkousen. Geraadpleegdop04-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/hulpmiddelen-bij-aan-en-uittrekken-van-steunkouse

Vilans.(2023). Oedeemenlymfoedeeminarmenenbenen. Geraadpleegdop 20-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/oedeem-en-lymfoedeem-in-armen-en-benen

Vilans.(2023). Steunkous.Geraadpleegdop04-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/wat-is-een-steunkous

Vilans.(2023). Uitgeoefendedrukbijcompressietherapie.Geraadpleegdop 02-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/uitgeoefende-druk-bij-compressietherapie

Vilans.(2023). Watiscompressietherapie? Geraadpleegdop02-03-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/wat-is-compressietherapie

Vilans.(2023). Zwachtelen.Geraadpleegdop02-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/zwachtelen

Vilans.(2023). ZwachtelenonderbeenmetCoban2lagencompressiesysteem. Geraadpleegdop04-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zwachtelen-onderbeen-met-coban-2-lagen-compressies

Vilans.(2023). Zwachtelenonder-enbovenbeenmetUrgoK2. Geraadpleegdop 04-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zwachtelen-onder-en-bovenbeen-met-urgok2

Vilans.(2023). Zwachtelenonder-enbovenbeenstomp.Geraadpleegdop 02-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zwachtelen-onder-en-bovenbeenstomp

Vilans.(2023). Zwachtelenonderbeenmetkorterekzwachtels. Geraadpleegd op02-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zwachtelen-onderbeen-met-korte-rek-zwachtels

Vilans.(2023). Zwachtelenonderbeenmetlangerekzwachtel1laag.

Geraadpleegdop02-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zwachtelen-onderbeen-met-lange-rekzwachtel-1-laag

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2023). Zwachtelenonderbeenmetlangerekzwachtel2lagen. .

Geraadpleegdop02-03-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zwachtelen-onderbeen-met-lange-rekzwachtel-2-lagen

Vilans.(2023). Zwachtelenvaneenstomp.Geraadpleegdop02-03-2025lvan

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/zwachtelen-van-een-stomp

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA6 STOMAZORG

Inhoudthema

• Stoma

• Systemenenhulpmiddelen

• Verzorgingstoma

• Complicatiesenaandachtspunten

• Voedingenvocht

• Verdieping

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenzorgvragerkaneenstomahebben,ditiseenkunstmatigeuitganggemaakt indebuikwandwaardoorontlastingofurinehetlichaamkanverlaten.Als verpleegkundigeishetbelangrijkomtewetenwelkeredenenerzijnvoorhet aanleggenvaneenstoma,welkesoortenerzijn,hoedeverzorgingvaneen stomadienttegebeuren,welkecomplicatieszichkunnenvoordoenenhoe eenzorgvragerfysiekenmentaalondersteundkanwordenbijdeaanpassing vanhunlichaam(sbeeld)doordeaanlegvaneenstoma.

6.1Stoma

Een stoma iseenniet-natuurlijkechirurgischaangelegdeuitgangnaarde buitenwereld.Erzijnverschillendesoortenstoma's,waarondereendarmstoma ofeenurinestoma.Eenzorgvragerkrijgtalleeneenstoma,wanneerhiereen goedeaanleidingvooris.Omdeindicatiesvoordeverschillendestoma'ste begrijpenishetbelangrijkwatinzichttehebbenindespijsvertering.

Spijsvertering

Wanneervochtofvoedingwordtingenomen,wordtditviadespijsvertering verwerkt.Despijsverteringbegintindemondenzetzichvoortviadeslokdarm naardemaag.Vanuitdaargaathetnaardedunnedarmendedikkedarm. Vochtwordtviahetbloedopgenomenenwordtvervolgensindenieren gefilterd,waarnahetviadeurineleidersnaardeblaasgaatenviadeplasbuis wordtuitgescheiden.Voedselgaatverderdoornaardeendeldarmenhet rectumwaarhetviadeontlastinguitgescheidenwordt.

Indicaties

Mogelijkeindicatieswaaromereenstomageplaatstwordtzijn:

• oncologischeaandoeningen

• neurologischeaandoeningen

• chronischeontstekingenaandedarm/chronischedarmziekten

• tijdelijkebeschermingvaneenverbindingtussendedarmen

• incontinentie

• omleidingvandeurinewegen.

Oncologischeaandoeningen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eénvanderedenendiehetvaakstvoorkomtvoorhetplaatsenvaneenstoma iskanker.Bijblaaskankerkanereenurinestomageplaatstworden.Wanneer iemandkankerindedikkeofdunnedarmheeft,kanhetnodigzijnomeen deelofeenheledarmteverwijderen.Erwordtdaneendarmstomaaangelegd.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/3d-rendered-illustration-colon-tumors-2104351319 Darmtumor.

Neurologischeaandoeningen

Enkeleneurologischeaandoeningenwaarbijsomseenstomageplaatstwordt:

• Multiplesclerose

• Dwarslaesie.

Multiplesclerose

Multiplesclerose(MS) iseenaandoeningaanhetcentralezenuwstelsel (hersenenenruggenmerg).BijMSkanhetlichaamdooraantastingvande bescherm-enisolatielaagvandezenuwbanen(demyeline)doorontstekingen enbeschadigingendesignalenmindergoedverwerken.Gebiedenkunnen mindergoedmetelkaarcommuniceren,waardoorsommigelichaamsfuncties nietgoedmeerwerken.Ookdeblaasendedarmenkunnenproblemenhebben, bijdecommunicatiemetdeblaasspierendesluitspier.Mogelijkeproblemen hierbijzijnobstipatieofjuisttevloeibareontlasting,hetnietkunnenophouden vanontlastingofurineofhetjuistnietkunnenledigenvanblaasofdarmen. Alseenzorgvragerteveellastkrijgtvandeklachtenkanereenstomageplaatst worden.

Dwarslaesie

Een dwarslaesie iseenbeschadigingvanhetruggenmergwaardooreen zorgvragerdeelsverlamdkanraken.Dehoeveelheiduitvalisafhankelijkvan dehoogtevandebeschadiging.Hoehogerdebeschadiging,destegroter meestalhetgebiedwaareenzorgvragerproblemenheeftmetgevoel-en bewegingsstoornissen.Zorgvragershebbenvaakproblemenmethet darmstelselendeurinewegendoorverliesvancontroleoverdebekkenbodem ensluitspier.Indezorgzalgeprobeerdwordenditzogoedmogelijkte regulerenmiddelskatheteriserenenlaxeren.Anderskanersprakezijnvan obstipatie,urineretentieofjuistongewenstontlastingofurineverlies.Wanneer anderemogelijkhedennietvoldoendemeerwerkenkanoverwogenworden omeenstomateplaatsen.

Chronischeontstekingenaandedarm

Erzijnookverschillendechronischedarmziektenwaarbijvaakeenstoma aangelegdwordt.Denkhierbijaan:

• DeziektevanCrohn

• Colitisulcerosa

• Diverticulitis

ZiektevanCrohn

De ziektevanCrohn iseenchronischeontstekingsziektevandedarm.Bijde ziektevanCrohnzijndedunnedarm,dikkedarmen/ofendeldarmontstoken. Erkunnendusmeerdereontstekingeninhetgeheledarmstelselzitten. Wanneerdezorgvragerveellastheeftvanvernauwingen,fistelsofeenernstig ontstokenendeldarmenanuswordtvaakeenstomaaangelegd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DeziektevanCrohn,aangeduiddoorderodeplekkenopdedarm.

Colitusulcerosa

Bij colitusulcerosa isersprakevaneenchronischontstokenslijmvliesvande dikkedarmwaarbijerzweren(ulcerosa)gevormdworden.Erkanbijcolitus ulcerosagekozenwordenvooreenstomawanneererhelemaalgeenandere behandelingmeermogelijkisomdeziekteondercontroletehouden,of wanneerdedarmentijdelijkrustdienentekrijgen.

Colitusulcerosa,aangeduiddoorderodeplekophetlaatstedeelvandedarm.

Diverticulitis

Diverticulitis iseenontstekingvandekleineuitstulpingenvandedarmwand (ookweldivertikelsgenoemd)indebuikholte.Divertikelsontstaanmeestal opzwakkeplekkenindedarmwand.Bijeengrotedrukgaandezenaarbuiten stulpen.Erkansprakezijnvaneennatuurlijkeverzwakkingvandedarmwand doorhetouderworden,maarookleefstijlfactorenmetbetrekkingtotbeweging, gebruikvanvezelsenrokenhebbenhierinvloedop.Wanneereenzorgvrager diverticulitusheeft,kanereentijdelijkstomaaangelegdworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-vector/diverticulitis-cross-section-colon-bleeding-inflammation-2484666503

Aanpassen:Heatlhycolon=Gezondedarm Gezondedarmendiverticulitis.

Alseentijdelijkebeschermingvaneenverbindingtussendedarmen Alseendeelvandedarmisverwijderd,moetereennieuweverbindingtussen dedarmdelengemaaktworden.Omdenieuweverbindingtijdtegevenom tegenezen,kanereentijdelijkestomawordengeplaatst.Alsdeverbinding genezenis,kandetijdelijkestomawordenopgeheven.

Incontinentie

Incontinentiekanopverschillendemanierenbehandeldworden.Insommige gevallenisdeenigeoplossingeenstoma.Wanneereenzorgvragerdagelijks veelincontinentis,kanditeengrotebelastingzijnophetlevenvande zorgvrager.Eenstomakandanhuidletselvoorkomenenmeervrijheiden comfortbieden.

Omleidingvandeurinewegen

Denkhierbijnaasteenslechtefunctievankringspierenenblaasofincontinentie aanverwijderingvandeblaas,aangeborenafwijkingen,ernstigeontstekingen vandeblaaswand,ernstigeafwijkingenaandeplasbuis(urethra)enlichamelijk trauma.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Soortenstoma's

Desoortstomadieeenzorgvragerkrijgt,isafhankelijkvandeaanleidingen noodzaak.Eriseenonderscheidtemakentussencontinenteenincontinente stoma'sentijdelijkeofdefinitievestoma's.Daarnaastkaneenstoma enkelloopsofdubbelloopszijn.Ditthemaomvatviersoortenstoma’s:

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• colostoma

• ileostoma

• Malone-stoma

• urostoma.

Colostoma

Eenkunstmatigeuitgangvandedikkedarmwordteen colostoma genoemd. Wanneereendeelvandedikkedarmisverwijderd,dankaneencolostoma uitkomstbieden.Vooralwanneerdetweedelenvandedikkedarmbijeen operatienietmeerzijntehechten.Hetuiteindevanhetstukdarmdatoverblijft, wordtnaarbuitengebrachtenindeopeningvandebuikwandvastgehecht omtefunctionerenalsstoma.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/left-abdomen-pouch-ileum-colon-stoma-2212735719Aanpassen:Titel'COLOSTOMY'verwijderen,vervangen'largeintestine'door'dikkedarm'. Colostoma.

Eencolostomakanaangelegdwordenopverschillendedelenvandedikke darm.Alsalleenhetlaatstedeelvandedarm,deendeldarm,isverwijderd bevindtdestomazichlaagopdedikkedarm.Hierbijisvaakeendikkere consistentievanontlasting.Wanneerdestomazichhogerbevindtopdedikke darmisdeconsistentievandeontlastingvaakdunner.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/colostomy-sites-colon-cancer-illustration-2472721885 -Aanpassentekst:titel'colostomysites'verwijderen.TekstvertalennaarNL:ascendingcolostomy=colostoma (opstijgenddeel),transversecolostomy=colostoma(dwarslopenddeel),descendingcolostomy=colostoma (afdalenddeel),sigmoidcolostomy=colostoma(sigmoïd).

Colostomalocaties.

Ileostoma

Eenkunstmatigeuitgangvandedunnedarmwordteen ileostoma genoemd. Erwordteenileostomaaangebrachtwanneerdeheledikkedarmis weggehaaldoftijdelijknietgebruiktwordt.Hetlaatstestukdunnedarmdat overblijft,wordtnaarbuitengebrachtenindebuikwandvastgehecht.De plaatsvandeileostomaligtaandehoeveelheiddarmdieisweggehaald.Bij eenileostomaisvaaksprakevanvloeibareofdunneontlasting,doordatde ontlastingnietmeerinkandikkenindedikkedarm.Dedunnedarmzorgt normaalvoordeopnamevanvoedingsstoffen.Desteminderdunnedarmer overisgebleven,destemeerrisicoerisopeenvocht-,kalium-ofzouttekort.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/ileum-stoma-abdomen-pouch-blocked-poo-2212735609Aanpassen:titel'ILEOSTOMY'verwijderen,Ostomypouch=stomazakje Ileostoma.

Malone-stoma

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Daarnaastisernogeenandertypedarmstoma,namelijkeen Malone-stoma. Dezeisnietbedoeldomontlastingkwijtteraken,maaromdedarmtekunnen spoelen.EenMalone-stomawordtvaakaangelegdbijeenslechtwerkende endeldarmofobstipatie.Ditgebeurtdooreenverbindingtemakenvande dikkedarmnaardebuikwand.Indezeverbindingwordteenkatheterofconus ingebrachtomtekunnenspoelen.

Urostoma

Eenkunstmatigeuitgangvoordeurineiseen urinestoma,ookwel urostoma ofBricker-stomagenoemd.Hierbijwordteendeelvandedunnedarmgebruikt alsuitgangvoordeblaas.Heteneuiteindewordtverbondenaande urineleidersenhetandereuiteindewordtindebuikwandgehechtenmeteen omgevouwenrandjevastgehecht.Jekuntdezeurinestomaherkennendoor eenuitstulpingopdebuikwand.Eenurostomabevindtzichmeestalopde rechterzijdevandeonderbuik,maarkanookaandelinkerzijde.Eenurostoma isdefinitiefenkannietopgehevenworden.

Urostoma.

Enkelloopsendubbelloopstoma

Bijeen enkelloopsstoma,ookweleindstandigstomagenoemd,isereen openingwaardoordeontlastingofurinenaarbuitenkomt.Bijeenenkelloops stomawordthetuiteindevandedunneofdikkedarmnaarbuitengehaald. Daarnawordthijindebuikwandvastgehecht.Bijeen dubbelloopsstoma liggenertweeopeningennaastelkaar,namelijkeenopeningwaaruitontlasting komteneenopeningwaaruitslijmkomt.Eendubbelloopsstomakaneruitzien alséénstomamettweeopeningenofalstweeapartestoma’s.Bijeen dubbelloopsstomawordteenstukvandedarmdooreenopeningindebuik naarbuitengehaald.Datdarmdeelwordtgeopendenindebuikwandgehecht. Vaakwordteendubbelloopsstomaaangelegdomeendeelvandedarmrust tegevenoftelatengenezen.Hetstukdarmwaargeenontlastinglangskomt, kandangenezen.Alleenblijftdatdeelwelslijmproducerendatafgevoerd moetworden.

Continentenincontinentstoma

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeencontinentstomazitereenopvangreservoiraandebinnenzijdevanhet lichaam.Bijdestoma'sinditthemaisersprakevaneenincontinentstoma. Dithoudtindatercontinuuitvloeivanurineofontlastingkanplaatsvinden.

Dubbelloopsstoma.

Tijdelijkofpermanentstoma

Eendarmstomakantijdelijkofpermanentzijn.Eentijdelijkestomakanopde dikkedarmofdunnedarmgeplaatstworden,omeendarmdeelrusttegeven entelatengenezen.Bijvoorbeeldnaeenoperatieofomdatersprakeisvan eenchronischeontsteking.Meestaliseentijdelijkestomaeendubbelloops stoma.Wanneerdeendeldarmisverwijderd,deheledikkedarmisverwijderd ofdekringspiervandeanusnietmeergoedwerktiseraltijdsprakevaneen definitiefstoma.Totslotiseenurostomaookaltijdeendefinitiefstoma.

6.2Systemenenhulpmiddelen

Erzijnverschillendesystemenenstomahulpmiddelen.Hetbasale stomamateriaalbestaatuiteenhuidplaat(huidplak)enuiteenstomazakje datdeontlastingofurinedientoptevangen.Erzijntweesoortensystemen metstomazakjeenhuidplaat,namelijkeenzogenaamdééndeligsysteemen eentweedeligsysteem.Naasthetstomamateriaalzijnerdiversehulpmiddelen beschikbaartercomfort,voorhetgebruiksgemakofterbeschermingvande huid.

Huidplaat

Een huidplaat iseenhuidbeschermendeplakmeteenuitsparingopmaatin devormvandestoma.Dezeuitsparingkangemaaktwordendoorteknippen meteenstomaschaartjeofdooreenstans(apparaatomgatuitmateriaalte drukken)tegebruiken.Dehuidplaatisgemaaktvanhydrocolloïd.Hydrocolloïd bestaatuitklevendeenabsorberendestoffen.Ditmateriaalbeschermtde huidronddestomategenagressievestoffenindeontlasting.Afhankelijkvan hetgebruiktesysteemblijftdehuidplaatéénofmeerderedagenzitten.Een huidplaatkanvierkantofovaalenvlakofbolrondzijn,afhankelijkvanhet typeendeliggingvandestoma.Eenhuidplaatdientnauwkeurigaantesluiten. Bijeenileostomaofeenurostomadientdeuitsparing2mmgrotertezijndan destoma,bijeencolostoma3mm.Eenversaangelegdstomawordtinhet beginnogkleinerenisnadriemaandenpasopdedefinitievemaat.

Stomazakjes

Bij stomazakjes zijnerverschillendesoortenuitvoeringen:

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Ileostomazakjes:dezezakjeshebbeneenkoolstoffilter,welkeluchtlaat ontsnappen,maargeurtegenhoudt.Daarnaasthebbendezeeenaftappunt, waardoorinplaatsvanhethelesysteemtevervangenhetzakjetussentijds geleegdkanworden.Ditismogelijk,omdatbijeenileostomadeontlasting vaakdunneris.

• Colostomazakjes:dezezakjeshebbenookeenkoolstoffilter.Dezehebben meestalgéénaftappunt,maardieneninzijngeheeltewordenvervangen.

• Urostomazakjes:dezehebbeneenterugslagventieleneenaftappunt.Het terugslagventielzorgtervoordatergeenurineuithetstomazakje terugstroomtnaardestoma.Viahetaftappuntkanhetstomazakjegeleegd worden.Daarnaastkanernetzoalsbijeenblaaskathetereennachtzak bevestigdwordenaanhetaftappunt.

Eendeligsysteem

Bijeen ééndeligsysteem zittendehuidplaatenhetstomazakjeaanelkaar vast.

Voordelenvaneenééndeligsysteemzijn:

• Hetisvaakwatdunnerdantweedeligmateriaalendaardoorminder zichtbaaronderdekleding.

• Hetbuigtgemakkelijkermeemetplooien,omdathetdunneris.

• Hetgeeftzorgvragersmeteenstomaeenschonergevoel,doordathet materiaalgeheelvervangenwordt.

Nadelenvaneenééndeligsysteemzijn:

• Hetmateriaalmoetvakerwordenvervangen.Ditbrengteengrotere belastingvoordehuidmetzichmeeenerisdaarbijeengroterekansop huidproblemen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/top-view-on-ostomy-bag-scissors-1319572076

Eendeligsysteem.

Tweedeligsysteem

Bijeen tweedeligsysteem zijndehuidplaatendestomazaklosseonderdelen.

Hetbestaatuiteenlossehuidplaatmeteenplasticringeneenlosstomazakje meteenringdiepastopderingvandehuidplaat.

Voordelenvaneentweedeligsysteemzijn:

• Hetmateriaalkanlangerblijvenzitten,zekerbijdunneontlastingenurine isdithandig.

• Dehuidplaathoeftmindervaaktewordenverwisseldendaardooriser minderkansophuidbeschadiging.

Nadelenvaneentweedeligsysteem:

• Hetmateriaalisvaakstuggerenisdaardoormindercomfortabel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Hetaanbrengenvanhetmateriaalisietslastiger,daardoorgeefthetsoms problemenbijzorgvragersmeteenverminderdehandfunctie.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/twopieces-ostomy-bag-on-white-background-2146123127 Tweedeligsysteem.

Stomahulpmiddelen

Stomahulpmiddelenkunnenbijdragenaandekwaliteitvanlevenvande zorgvragermeteenstoma.Dezekunnengebruiktwordenbijlekkage, huidbeschadiging,geurenzichtbaarheidvanhetstomamateriaal.Deze hulpmiddelenkunnenwordeningezetinoverlegmetde stomaverpleegkundige.

Stomacap,stomapleister,stomaplug

Eenstomacapiseenzakje(metminimaleopvangruimte)waarmeejedestoma tijdelijkafkuntsluiten.Een stomapleister iseensterkabsorberendepleister welkeeenstomaafdektnahetspoelenwanneerergeenuitvloeizalzijn.Een stomaplug iseensoortstopdiegebruiktkanwordenbijeencolostomater tijdelijkeafsluiting.Eenzorgvragerkandezehulpmiddelentijdelijkgebruiken bijzwemmen,sportenofseks.Dezekunnenhetbestgebruiktwordennahet spoelen(irrigatie)wanneerbekendisdaterenigetijdgéénuitvloeizalzijnof bijeencontinentstoma,waarbijeenopvangreservoiraandebinnenzijdezit inhetlichaam.

Huidbeschermendecrèmes,poedersensprays

Wanneerdehuidbeschadigdiskunnenhuidbeschermendecrèmesgebruikt wordenomdehuidrusttegeven.Poederskunnenwordengebruiktomwondjes rondomdedarmtelatengenezen.Sprayskunneningezetwordenomde stomaplakteverwijderen.Dezehulpmiddelenkunnenalleeninoverlegmet destomaverpleegkundigeofartswordeningezet.

Pastaenkneedbarering

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Pasta kanwordengebruiktomdehuidgladtemaken(egaliseren)ofruimte tussenstomaendehuidoptevullenomtezorgendathetmateriaalbeter aansluit.Een kneedbarering kanwordengebruiktomeenbetereverbinding enpasvormtussendestomaenhetopvangmateriaaltecreëren.Beideworden gebruiktomhetrisicooplekkageteverminderen.Ditkaninoverlegmetde stomaverpleegkundigewordeningezet.

Pastarondomdestoma.

6.3Verzorgingstoma

Deverpleegkundigeofdezorgvragerdientzorgtedragenvoordestoma.Het gaathieromhandelingendiedagelijksofmeermaaldaagsuitgevoerddienen tewordenafhankelijkvanhetsoortstomaenstomasysteem.Ditkanbestaan uithetlegenvanhetstomazakjeofhetverwisselenvanhetstoma.

Stomazakjelegen

Bijeenurostomaofeenileostomakansprakezijnvaneenopenzakje.Een urostomaheefteenaftappunteneenileostomaheefteensluitclip.Doorhet legenvanhetstomazakjehoeftdezenietdirectvervangenteworden.Wanneer hetzakjewelbegintlostelatenvandehuidplaatishetbeteromditwelte doenomlekkagetevoorkomen.Hetlegenvaneenstomazakjekandoorhet openenvandesluitclipofhetaftappunt.Ditkanineenopvangbeker, opvangzakjeofbovenhettoilet.Nalegendientdeopeningvanhetzakjeof hetaftappuntschoongemaakttewordenmetnattegazenendaarnadientde buitenzijdegedesinfecteerdtewordenmeteenalcoholgaasje.Letophetweer sluitenhiernavanhetzakjeofaftappunt.Observeerdeurineofontlastingop geur,kleur,hoeveelheid,consistentieenafwijkendebestanddelen.

Stomazakjevervangen

Bijhetvervangenvanhetgehelestomazakjekanhetgaanomeeneendelig systeemwaarbijhetstomazakjevastzitaandehuidplaatofhettweedelige systeemwaarbijdittweeaparteonderdelenzijn.

Eendeligsysteem

Bijeeneendeligstomadientdehuidrondomdestomastrakgetrokkente wordenomdehuidplaatvandehuidtepellenzondertetrekken.Hierbijkan eventueeleenvochtiggaasjegebruiktwordenomdezelosteweken.Het stomazakjekanafgevoerdwordenin stomaafvalzakje.Dezezakjeszijn luchtdichtengeurbestendig.Destomaenperistomalehuiddienengereinigd tewordenmetbevochtigdegazen.Controleerdehuidoproodheid,zwelling enirritatie.Brengzonodighuidbeschermingsmiddelenen/ofopvulmateriaal aan.Knipzonodigdehuidplaatopmaatmeteenstansofschaar.Verwijder debeschermlaagenbrenghetstomazakjeaan.Ditdoejedoorhetsysteem overhetmiddenvandehuidplaatdubbeltevouwen,metdeplakrandvande huidplaatnaarbuiten.Legdeopeningvandehuidplaatlangsdeonderkant vandestoma.Bevestighetsysteemvanbenedennaarbovenopdehuid.Zorg datdestomainhetmiddenvandeopeningvandehuidplaatkomtteliggen. Drukdehuidplaatrondomdestoma30secondenaanenlaatdezorgvrager dezehiernanogeenminuutvasthouden.Controleerdebevestigingdoorer voorzichtigaantetrekken.Ruimhetmateriaalop.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Tweedeligsysteem

Bijhettweedeligesysteemhangthetervanafofdehuidplaatvervangendient teworden,ofalleenhetstomazakje.Hetvervangenvandehuidplaatkomt overeenmeteeneendeligsysteem.Vanafhetverwijderenvanhetstomazakje

dienenanderestappengevolgdteworden.Nahetverwijderenvanhet stomazakjemogendeurine,ontlastingofslijmweggeveegdwordenmetzacht toiletpapier.Wanneerdehuidplaatnoggoedbevestigdzit,kanhetnieuwe opvang-ofstomazakjevanbenedennaarbovenopdehuidplaatbevestigd volgensdegebruiksaanwijzing.Zakjeskunnenvaakeropgeklikt,geklemdof geplaktworden.Controleerdebevestigingvanhetopvang-ofstomazakje doorervoorzichtigaantetrekken.Wanneerdezenietblijftzitten,probeer dezedannogmaalsvolgensdegebruiksaanwijzingvandefabrikantaante brengen.

Frequentieverwisselingstomamateriaal

Defrequentiewaarmeehetstomamateriaalverwisselddienttewordenis afhankelijkvanhetsoortstoma.Voorzoweleendeligealstweedeligesystemen geldtdezelfdefrequentie.Hetverschilziterindatdehuidplaatbijhet tweedeligesysteemgemiddeldtweedagenkanblijvenzittenendusniet dagelijksofmeermaaldaagsvervangendientteworden.

Dezefrequentieszijn:

• Colostoma:1-4keerperdag

• Ileostoma:1-2keerperdag(zakjekantussentijdsgeleegdworden)

• Urostoma:1-2keerperdag(zakjekantussentijdsgeleegdworden).

Aandachtspuntenstomazorg

• Streefnaareenzozelfstandigmogelijkezorgvrager,laatdezorgvragerzelf uitvoerenwatdezezelfkanenwildoenalsdatuiteindelijkhetdoelis.

• Eenzorgvragermaggewoondouchenzonderstomazakje.Dehuidmag eventueelgewassenwordenmetvetvrijehuidneutralezeep.Gebruikgeen zeepindebuurtvandestoma,omhuidirritatietevoorkomen.

• Debestetijdomeenileostomateverzorgenis'smorgens,voordatdecliënt heeftgegeten.Deuitvloedvandestomaisdangering.Bijallestoma'sis hetmogelijkdatertussentijdsurine,ontlastingofslijmuitvloeit.

• Controleerofdehuidgoeddroogiswanneerhetnieuwesysteemnietgoed wilplakken.

• Meestalhoevenoudeplakrestennietverwijderdteworden,omdateen nieuwehuidplaatdezeoplost.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dehuidplaatdientnauwkeurigaantesluiten,afhankelijkvanhetsoort stomaendeconsistentievandeoutput.

• Hetkostongeveereenkwartierdetijdtoteenhuidplaatgoedbevestigdis. Zeerbewegelijkeactiviteitenwordenindezeperiodeafgeraden.

• Controleerofdehuidplaatverwarmddienttewordenvooreenbeter kleefresutaat,ditkanmiddelslichaamswarmtevandezorgvrager.

6.4Complicatiesenaandachtspunten

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zoweldeeerstedagennadeoperatieveaanlegvandestoma(post-operatief) alsookdaarnaishetbelangrijkomdestomagoedteobserverenomeventuele complicatiesoptijdtesignalerenenherkennenenbijpassendeinterventies intezetten.

Post-operatief

Deeerstedagennadeoperatieiseraandachtvoorhetvoorheteerstzienvan destomadoordezorgvrager,ditkansomsconfronterendzijn.Hetkost zorgvragerstijdomhieraantewennen.Daarnakanookalingezetwordenop hetzelflerenverzorgenvandestomadoordezorgvrager.Verderiseraandacht voormogelijkepost-operatievecomplicaties.

Veelvoorkomendecomplicatiesdiepost-operatiefvoorkomenzijn:

• Nabloeding.

• Wondontstekingenwondinfectie:letoptekenenvaninfectiezoalsroodheid, zwelling,pijn,koorts.

• Longontsteking:doordenarcosekaneenzorgvragerminderdiep ademhalen,waardoormeerslijmindelongenachterblijft.Letoptekenen vanhoesten,benauwdheidenkoorts.

• Trombose:verhoogdrisicodoordeoperatie.Letvooralbijdebenenop zwelling,pijnofzwaargevoel,strakgespannenhuid,rood-blauwe verkleuring,lichtetemperatuursverhoging.Letverderopbenauwdheid, pijnbijzuchten,pijntussenderibbenenandereklachtenzoalsbijeen longontsteking,lichteverhogingtotkoorts,ditkanookwijzenop longembolie.

Complicatiesenaandachtspunten

Eenzorgvragerkaneenstomahebbenendaarbijookcomplicaties.Bij stomazorghebjemeerderecomplicatiesdieeenrolkunnengaanspelen:

• kleurverandering

• necrose

• bloedingen

• huidbeschadigingenoflekkage

• zweertjesenwratten

• hypergranulatie

• fistels

• stomabreuk

• prolaps

• vernauwingofretractie

• deshiscentie

• afwijkendeoutput(highoutputstoma)

• mentaleproblematiek

Kleurverandering

Hetisbelangrijkdateenstomagoeddoorbloediseneenhelderrodekleur heeft.Indiendekleurverandertofereengrauweglansoverheenkomtishet goedomcontactoptenemenmetdestomaverpleegkundigeofdearts.

Necrose

Wanneerersprakeisvaneenverkleuringzoalsbruin,grijsofzelfszwartkan ersprakezijnvannecrose. Necrose ishetplaatselijkafstervenvanweefsel. Brengbijdezeobservatiedeartsopdehoogte.Necrosekanontstaandoordat dedoorbloedingvanhetslijmvliesonvoldoendeis.Bijoppervlakkigenecrose laathetdodeweefseluiteindelijklosenerkomtgezondweefselvoorterug. Echterkanerooknecroseontstaandoorafklemmingvaneenbloedvat, waardoorhetbovenstegedeeltevandestomaafsterftenalleenhet diepliggendedeelblijft.Wanneerdenecrosenogdieperindedarmzit,danis hetvaaknodigdatdezorgvrageropnieuwgeopereerdwordt.

Bloedingen

TAALREDACTIE)

Hetdarmslijmvliesiskwetsbaar,ditkanervoorzorgendatergemakkelijk wondjesontstaan.Eenkleinehoeveelheidbloedverliesisgéénprobleem, maarveelbloedverliesdatnietophoudtisnietacceptabel.Somsstopthet bloedenwanneerereenkoudgaasjetegendebloedendeplekgedruktwordt. Indienhetnietophoudt,zoekdancontactmetdestomaverpleegkundigeof arts.

Huidbeschadigingenoflekkage

Dehuidrondomdestomadientingoedeconditietezijn.Dehuidomdestoma wordtookwelperistomalehuidgenoemd.Huidproblematiekkanbijroodheid enwondjeszorgenvoorpijnenjeuk.Daarnaastkanersprakezijnvan contactdermatitis,eenschimmelinfectieofvaneengeïrriteerdehuiddoorhet strip-effect vanhetstomamateriaal.Hetstrip-effectiseenrodebeschadigde huiddoortesnelofteruwverwijderenvanhetmateriaal.Bijhuidproblemen ishetbelangrijkdatdehuidgoedkanherstellen.Huidbeschermendeverzorging

kanhierbijhelpen.Huidproblemenkunnenerookvoorzorgendathet stomamateriaalnietoptimaalbevestigdkanworden.Ditkandaarbijweer zorgenvoorlekkage.Anderskanlekkagevandestomaookweerleidentot huidproblemen.Lekkagekaneropzijntijdweervoorzorgendateenzorgvrager schaamteofangstervaart.Overlegbijhuidproblemenenlekkagealtijdmet destomaverpleegkundige.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zweertjesenwratten

Erkunnenzweertjesenwrattenontstaanrondomdestoma.Ditkangebeuren alsstomamateriaalnietgoedpastofalsdezorgvragerlastheeftvaneen ontsteking.Meestalverdwijnenzweertjesenwrattenvanzelf.Hetisbelangrijk datdestomaplakgroterisdandestoma,eentekleineopeningkanzorgen voorinsnijdingenuiteindelijkzweertjes.

Hypergranulatie

Hypergranulatie,ookwelwildvleesvorming,houdtindaterwildvleeskan groeienrondomhetstomaindevormvanbobbeltjes.Dezehypergranulatie kanvooralesthetischproblemengeven.Echterisheteenonschuldig verschijnseldatkanblijvenzitten,tenzijhetproblemengeeftmetaanbrengen vanhetstomamateriaal.Overlegindatgevalmetdestomaverpleegkundige ofarts.Somswordthypergranulatieaangestiptmetzilvernitraatter behandeling.

Fistels

Een fistel iseenmetslijmvliesbedekttunneltjewaaretterofontlastingdoor komt.Hetiseenonnatuurlijkeopeningdievaakontstaatnaeenontsteking ineenlichaamsholteofeenklier.Bijzorgvragersmeteenstomaisditvaak tussenderandvandestomaendestomazelf.Doordatdefistelonderderand zit,kanhetstomazakjelosrakenenkanditzorgenvoorlekkage.Fistelskunnen vanzelfweerdichtgroeienbijverdwijnenvandeontsteking,maardienensoms ookoperatiefverwijderdteworden.

Stomabreuk

Een stomabreuk wordtookweleen parastomalehernia genoemd.Een stomabreukisdemeestvoorkomendecomplicatiebijeenstoma.Hierbij ontstaateenlichtetotforsezwellingopdebuikdooruitstulpingvandestoma onderdeomliggendehuid,doordathetbindweefselverzwaktisronddestoma. Wanneereenzorgvragerligtverdwijntdezebult.Ditveroorzaaktproblemen zoalsrisicoopdarmobstructies,moeilijkhedenbijdeontlasting, huidproblemen,pijnenpsychosocialeproblemen.Meestalkaneenbreukband

ingezetwordenbijeenstomabreukwelkedebuikwandondersteunt.Soms kanhetooknodigzijndatdezorgvragereenoperatieondergaatomde stomabreukteherstellen.

Enkeleaandachtspuntenvoordezorgvragerzijn:

• Deeerstedriemaandennadeoperatiegeenzwarebelastingvande buikwand.Hetisdebedoelingomgéénbuikspieroefeningentedoenen nietzwaartetillen.Alsdezorgvragerzwaartillennietkanvermijden,dan alleenmetgebruikvaneensteunhulpmiddel.

• Leefstijlisbelangrijkomeenstomabreuktevoorkomen.Denkhierbijaan voldoendevocht,vezelsenhetvermijdenvangewichtsschommelingen. Tezwarezorgvragershebbenmeerrisicoopeenstomabreuk.

• Ondersteundebuikwandmethoestenofniezendoordehanderopte leggen.Doorniezenofhoestenneemtdebuikdruktoe.Hetwordt aangeradennietterokenonderandereinverbandmethethoesten.

• Hetpreventiefgebruikenvanondersteunendondergoed.

Prolaps

Prolaps staatvoor'naarbuitenpuilen'.Ditvindtplaatswanneerde binnenwandvandestomanaarbuitenpuilt,terwijlderandvandestomablijft zitten.Ditgebeurtwanneererteveeldrukopdebuikwandstaat.Hetis belangrijkomdirectdestomaverpleegkundigeofartsteraadplegenwanneer deuitstulpendedarmgaatzwellenoferglaziguitbeginttezien.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vernauwingofretractie

Eenstomakanweerdichtgroeien,waardoordezetenauwwordt.Deze vernauwingwordtookwel stenose genoemd.Ditkandarmkrampen veroorzakenendeuitvloeigedeeltelijkofvolledigbelemmeren.Ditkanook zorgenvoorverstopping,waardooreenzorgvragerkankampenmetbuikpijn, kramp,misselijkheidenbraken.Dezevernauwingkanwordenveroorzaakt doorhetafstervenvaneendeelvanhetstomaslijmvlies,dooreenontsteking oflittekenweefselrondomdestomaofeennaarbinnentrekkendstoma (retractie).Bijeenretractiezaldehuidgeneigdzijnoverhetstomaslijmvlies heentegaangroeien.Somsishetmogelijkmiddelseen dilastom,eenkunsstof dilatatorbuisje,omhetslijmvlieswatoptrekken.Mochtditonvoldoende helpen,danisheroperatiesomsgeïndiceerd.Hetisbelangrijkomde stomaverpleegkundigeendeartsmeetelatendenkenmetdezorgvrager.

Dehiscentie

Dehiscentie houdtindatdestomaloslaatvandehuid.Ditvindtvaakplaats indeeerstewekenvolgendopdeoperatie.Ditkangebeurendoordaterteveel spanningopdeaanhechtingvandestomakomt.

Afwijkendeoutput

Nadeaanlegvaneenileostomakaneralscomplicatiesprakezijnvaneente hogestomaproductie,ookweleenhighoutputstoma(afgekortHOS)genoemd. ErwordtgesprokenvaneenHOSbijeenproductievanmeerdan1literper24 uurtotmeerdan2litergedurendeminstens2dagen.Hierbijisereenrisico opuitdroging,eentekortaanzoutenenondervoeding.

Mentaleproblematiek

Hetkrijgenvaneenstomakanveelinvloedhebbenophetlevenvande zorgvragerzowelopfysiekalsemotioneelvlak.Erisvaaksprakevanverlies vanlichamelijkeheelheid,bewustzijnvaneenbeschadigdlichaamen verminderdvertrouweninhetveranderdeeigenlichaam.Zorgvragerskunnen gevoelensvanangst,schaamteeneenzaamheidervaren.Hierindientook rekeninggehoudentewordenmetproblemendiekunnenontstaandoor

cultuurofreligie,waardooronbegripuitdeomgevingkankomen.Inde pre-operatievefaseishetbelangrijkdatvoorafalvoldoendevoorlichting, educatieentrainingmetbetrekkingtothetveranderdlichaamsbeeldende stomawordtgegeven.Dezedientaangepasttezijnopdezorgvrageren eventuelenaasten.Hierkanookalgekekenwordennaardecopingsstijlvan dezorgvragereninzetvanstrategieën.Deeersteperiodeiseenzorgvrager vaaknogergzoekendeindejuisteverzorgingvoordestoma.Hierbijkaneen stomanogongemakkenenbelemmeringengeven.Hierdoorkunnen zorgvragerszichsomsjuistgaanisoleren.Ditkandesocialeinteractieenhet functionerenindesamenlevingbelemmeren.Ditkanookmerkbaarzijnbij hetseksueelfunctioneren.Destomaverpleegkundigekanhierinlaagdrempelig hetgesprekaangaanenindiengewenstdoorverwijzennaareenseksuoloog.

Hetgeheleprocesvanacceptatieenaanpassingaandenieuwesituatiekost tijd.Probeerdezorgvragerzoveelmogelijkteondersteuneninditproces.Bied ruimtevooremotiesenhelphenhunzelfvertrouwenoptebouwenrondde stomaendestomazorg.Hetaanlerenvanzelfzorgenroutineisbelangrijkvoor verwerkingenacceptatievandestoma.Eventueelkandezorgvragerincontact gebrachtwordenmeteenpsycholoogofmetiemandvandeStomavereniging ofeenlotgenotengroepomhieroververdertepraten.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/woman-looks-her-ostomy-bag-mirror-2253410015

Lichaamsbeeldveranderingbijeenstoma

6.5Voedingenvocht

Zorgvragersmeteenstomahoevenzichnietaaneenspeciaaldieettehouden. Erzijnechterweleenaantalaandachtspuntenomrekeningmeetehouden metbetrekkingtotgasvorming,geurvormingenkleurvorming.Daarnaastzijn eraandachtspuntenspecifiekafgestemdophetsoortstoma.Hetisvoor zorgvragersbelangrijkomgoednaarheteigenlichaamteluisteren,nietelk lichaamreageertprecieshetzelfde.Wanneereenzorgvragervragenheeftof tegenproblemenaanlooptkandediëtistofstomaverpleegkundigehierinhulp bieden.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/two-piece-ostomy-appliance-including-flange-2214013659 Vochtenvoedingbijeenstoma.

Gasvorming

Bijderegulierespijsverteringkanersprakezijnvangasvorming,ditiseen normaalverschijnsel.Echterkomtdeluchternuviahetdarmstomaweeruit, waardoorhetopvangzakjekangaanopbollen.Gasvormingisteverminderen door:

• Rustigteeten

• Goedtekauwen

• Niettepratentijdensheteten

• Drinkendooreenrietjebeperken

• Nietteroken

• Bepaaldevoedingsmiddelendiezorgenvoorextragasvormingte verminderen:koolsoorten,knoflook,spruiten,prei,peulvruchten,bier, paprika,uien,koolzuurhoudendedranken,kauwgom,eieren,bagels,mais, noten,soja,zuivel.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Geurvorming

Sommigevoedingsmiddelenkunneneensterkeregeuraandeontlasting geven.Ditisnietandersdanbijmensenzondereenstoma,maarsomswordt degeuralssterkerervarendoordelocatiewaarhetlichaamdeontlasting verlaat.Voedingsmiddelendieextrageurkunnenveroorzakenzijn:(lang gekookte)koolsoorten,prei,uien,knoflook,peulvruchten,vis,eierenen vitamineB-tabletten.Tegendegeurvorminghebbenveelstomazakjeseen filter,dezezorgtervoordatdegeurzichnietbuitenhetzakjeverspreidt.

Verkleuring

Deontlastingviaeenstomaheeftnormaaleenbruinachtigekleur.Naheteten vanbepaaldevoedingsmiddelenkandezeechtereenanderekleurhebben. Ditkomtdoordatdezemiddeleneen(natuurlijke)kleurstofbevattendieniet doorhetlichaamwordtafgebroken.Denkhierbijbijvoorbeeldaanrodebieten ofdonkergroenebladgroenten.Dezeverkleuringkangéénkwaad.

Adviezencolostoma

Bijeencolostomaishetvanbelangomvoldoendevochtenvezelsintenemen. Hetlaatstedeelvandedikkedarmonttrektnormaalgesprokenvochtuitde ontlasting.Afhankelijkvanwelkdeelvanerontbreekt,kanhetzijndatereen vochttekortontstaat.Hetadviesisom1,5tot2litervochtintenemenperdag. Daarnaastishetadviesomzo'n30-40gramvoedingsvezelsperdagintenemen. Vezelsnemennamelijkvochtopenzorgenvooreengoedevastheidvande ontlasting.

Adviezenileostoma

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Doorhetontbrekenofoverslaanvandedikkedarmisdeontlastingdiemiddels eenileostomahetlichaamverlaatmeestalduntotbrijachtig.Bijdeontlasting viaeenileostomagaaterveelzoutenvochtverloren,omdatdezeniet opgenomenwordt.Hetisvanbelangomhetdrinkvochtvoldoendetespreiden overdedag,waardoorervoldoendetijdisomdeontlastingtelatenverdikken. Hetadviesisom2tot2,5litervochtperdagintenemen.Denkbijdiarree, braken,transpiratie,koortsenwarmweeraanextravocht-enzoutaanvulling. Daarnaastishetbijeenileostomabelangrijkomrustigteeten,voedselgoed fijntesnijdenentekauwen.Erkannamelijkeerdersprakezijnvaneen verstoppingvanhetstoma.Weesvoorzichtigbijproductenmetvezeligeof dradigestructuur,schillen,noten,zaden,pitten.

Adviezenhighoutputstoma

Bijeenhighoutputstomaishetvanbelangomvoedingsproductentegebruiken diedeontlastingwatkunnenindikkenzoalsoplosbarevezelsuitfruit,groente enpeulvruchten,drogefijnevezelrijkeproductenenwitterijst,wittepastaof aardappelen.Vermindervoedingsmiddelendiedepassagesnelheiddoorde darmkunnenverhogenzoalssuiker(vervanger)rijkeproducten,cafeïnerijke producten,uien,knoflookenpepers,scherpekruiden,chocolade,soep,melk. GebruikinoverlegmetdestomaverpleegkundigeextrazouteneventueelOral RehydrationSolution(ORS).Neemdaarnaastooknietteveelvochtenook nietteveelvochtinéénkeer.

Adviezenurostoma

Bijeenurinestomageldtgeenvoedingsadvies,maarweleenvochtadvies. Voldoendevochtisvaninvloedopdezuurgraad(pH-waarde)vandeurine. DeidealepHwaardeligttussende5,5en6,5.Hoelagerdezuurtegraadvan jeurine,hoezuurder.Nietzureurinetrektmeerbacteriënaanenheefttevens invloedopdekleefkrachtvanhetopvangsysteemvanhetstomazakje. Daarnaastkunnenzichdaarbijmeerzoutkristallengaanafzettendiehetstoma zelfkunnenbeschadigen.Hetadviesbijeenurostomaisomminstens2liter vochtperdagbinnentekrijgen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

6.6Verdieping

Hetspoelenvandedarmen(ookwel darmirrigatie genoemd)ishetgeleidelijk vullenvandedarmmetvloeistof,waardoordeledigingvandeontlasting gereguleerdkanworden.Hoewelditnormaalgesprokenviadeendeldarm (hetrectum)gebeurt,isditookviaeenstomamogelijkbijeencolostomaof Malone-stoma.Voorkeurgaatdanweluitnaarstomadragersmeteen colostomaophetlaatstegedeeltevandedikkedarmomhetgewenste resultaatteverkrijgen.Spoelenbijeenhogergelegenstomaisongewenst, omdatditeerdernadeligeofschadelijkeeffectenkanhebben.Spoelenvia eenileostomaisnietmogelijk.Hierwordtingegaanopirrigatieviaeen colostoma.

Voordelenvandarmirrigatiekunnenzijn:

• Soms1tot3dagengéénontlasting,waardoorhetstomaafgedoptkan wordenmeteenstomacapofminizakje.Ditkanmeervrijheidopleveren gedurendeactiviteitenendaarnaastishetstomahierdoorookminder zichtbaar.Ditgeldtookvoorstomavormendiecontinentzijn.

• Minderhuidirritatie.

• Minderkansoplekkagesenverstoppingen.

• Mindereventueleproblemenmetgeluidenengeurvormingvanhetstoma.

Nadelenvandarmirrigatie:

• Hetkosttijd,denkaaneenuurongeveerperkeer.

• Voorkeurheefthetomdezelfdetijdaantehouden,ditbiedtminder flexibiliteit.

• Wanneerjenetgegetenhebtkanhetspoelenzorgenvoormisselijkheiden krampen.

• Hetkaneenaantalmaandendurenvoordatdedarmgewendisaanhet spoelen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hetirrigerenviaeencolostomagebeurtmiddelshandwarmwater,een irrigatiepompofspoelzakeneenopvangzak(sleeve)welkekanaflopeninhet toilet.Eenspoelzakdientzelfgevuldtewordenmetwater.Hierkunnendan vervolgenseenslangentoelopenderubberentip(conus),welkeinhetstoma geplaatstdientteworden,aanbevestigdworden.Irrigerengebeurtsomsook meteenkatheterofofcanule,maarhierismeerrisicoopperforatievande darm.Eenirrigatiepompheeftalsvoordeeldatdewaterdrukmakkelijkte beïnvloedenisendatdelichaamshoudingmindervanbelangisvoorhet spoelen.Inongeveertienminutenkomtdedarmperistaltiekopgangenna

eenhalfuurtotdriekwartierisdeontlastinguitgevloeidenkandesleeve verwijderdworden.Hiernakanhetstomaschoongemaaktengedroogdworden enhetafdekmateriaalaangebrachtworden.

Aandachtspunten

• Hetwaterdientniettekoudtezijn,omdatditdekansopbuikkrampen vergroot.Hetwaterdientniettewarmtezijn,omdatdithetslijmvlieskan beschadigen.

• Deochtendishethandigstemomentvoordarmirrigatie,omdatdande darmperistaltiekopgangkomt.

• Laatdeconusnahetinlopen1á2minutenindestomazitten,zodathet waterernietgelijkweeruitstroomt.

• Hetirrigerengaatmogelijknietelkekeerevengoedenevengemakkelijk. Hetisbelangrijkomuitteproberenwathetbestewerktennietdirectop tegeven.

6.7Begrippen

TAALREDACTIE)

THEMA8

KATHETERISEREN,BLAAS-EN KATHETERSPOELEN

Inhoudthema

• Blaaskatheterisatie

• Materialenenonderdelen

• Gevolgenvoordezorgvrager

• Werkwijzekatheteriseren

• Complicatiesenaandachtspunten

• Blaas-enkatheterspoelen

• Kritischeberoepssituatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Begrippen

Katheteriserenishetinbrengenvaneenslangetjeindeurineblaas.Inditthema leerjeoverdeindicatiesvooreenkatheter,dewerkwijzeenaandachtspunten bijhetkatheteriserenenverzorgenvandekatheter.Daarnaastleerjeover eventuelecomplicatiesendedaarbijbehorendeactiesdiejeals verpleegkundigeindienttezetten.Totslotleerjeoverdefunctieenwerkwijze vanblaas-enkatheterspoelen.

8.1Blaaskatheterisatie

Een katheter iseenflexibel,holslangetjedatviadeurinebuis(urethra)ofvia debuikwand(suprapubisch)geplaatstwordt.Viadekatheterkandeurine vanuitdeblaasvandezorgvrageraflopenofkunnenervloeistoffenindeblaas wordengebracht.

Katheterisatieviadeurethra

Bij blaaskatheterisatie viadeurinebuis(urethra)wordtdeblaaskathetervia deurinebuisindeblaasgebracht.Hierdoorkandeurineaflopen.

BEROEPSONDERWIJS

COPYRIGHTBOOM

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-illustration/urinary-catheters-situ-46834060

Katheterisatieviadeurethra(linksvrouw,rechtsman)

Indicaties

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erzijnverschillendeindicatiesvoorurethralekatheterisatie.Demeest voorkomendeindicatieszijn:

• Acuteofchronischeurineretentie:deblaaskannietopeennatuurlijkewijze geleegdworden.

• Nauwkeurigemetingvandeurineproductie.

• Bijbepaaldechirurgischeingrepen,zoalslangdurigechirurgischeingrepen enchirurgischeingrepenaandeurinewegenofaangrenzendegebieden.

• Hetverhogenvanhetcomfortrondomhetlevenseindevandezorgvrager.

• Hettoedienenvanmedicatieindeblaasenmogelijkmakenblaasspoelen.

Decubitusenurine-incontinentiezijnnietdirecteenindicatievooreen verblijfskatheterinverbandmetdebijbehorenderisico's.Insommigegevallen kandeartsinoverlegmetdezorgvragerechterwelkiezenvoorhetplaatsen vaneenverblijfskatheterbijincontinentie.Namelijkals:

• Dehuidvandezorgvragerernstigbeschadigdisalsgevolgvanhetinwerken vanurine.Doorhetplaatsenvaneenverblijfskatheterkanvoorkomen wordendathetletselergerwordtengeeftditdehuidmogelijkheidtot herstel.

• Andereingezettemaatregelenniethebbengeholpenendekwaliteitvan levenvandezorgvragerdoorblaaskatheterisatietoezalnemen.

• Dezorgvragerhierspecifiekomvraagt,ondanksuitlegoverderisico’svan blaaskatheterisatie.

Urineretentie

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Retentiebetekentletterlijkvasthouden.Wanneereenzorgvragerurineretentie heeft,isdezenietinstaatdeblaasgedeeltelijkofvolledigtelegen.Erkan sprakezijnvanacuteurineretentieofvanzichlangzaamontwikkelenderetentie (chronischeurineretentie).Bijacuteurineretentieisplassenineensnietmeer mogelijkenheeftdezorgvragervaaklastvanpijnklachtenindeonderbuik, bewegingsdrangenonrust.Bijchronischeurineretentieisdeblaasnietleeg naheturineren(mictie),deachtergeblevenurineindeblaasishet residu. Kenmerkendzijnhetplassenvankleineportiesurine,eenslappeurinestraal, snelweeraandranghebbentoturineren,eenopgezettebuik,incontinentie doorhetoverlopenvandeblaasenfrequentervoorkomenvan urineweginfecties.Lichamelijkonderzoekisnodigomdeoorzaakvan chronischeurineretentieteachterhalen.Voorbeeldenhiervanzijndeplastest (uriflowmetrie)naardekrachtvandestraal,eenblaasfunctieonderzoekom dewerkingvandeblaasspierensluitspiertetesteneneeninwendig kijkonderzoek(cytoscopie).

Deoorzakenvanurineretentiezijnonderteverdelenin:

• Obstructieveoorzaken:vergrotingvandeprostaat(prostaathyperplasie), prostaatabces,vernauwdeurinebuis(urethrastrictuur),obstipatie, bloedstolsels,blaastumor,tumoreninhetkleinebekken,verzakkingenof anderegynaecologischeaandoeningbijvrouwen.

• Farmacologisch(medicamenteus):medicatiedieinwerktophet zenuwstelsel.

• Neurogeneoorzaken:bijaandoeningenvanhetruggenmergzoalshernia bijdetussenwervelschijf,openruggetje(SpinaBifida),dwarslaesie,Multiple Sclerose,neuropathiebijDiabetesMellitus,infectieaanhetzenuwstelsel, post-operatiefnaruggenprik.

• Psychogeen:wanneergéénduidelijkefysiekeoorzaakaangewezenkan worden,onderinvloedvanpsychischeoorzaken.

Urineretentiekomtzowelbijmannenalsvrouwenvoor,maarhetkomt aanzienlijkmeervoorbijmannen.Hetgrootstedeelvandezorgvragersmet urineretentieheeftalsoorzaaknamelijkeenvergroteprostaat.

Eenurineresidukanvastgesteldwordendoordeverpleegkundigemetbehulp vaneenbladderscan.

Bladderscan

TAALREDACTIE)

Een bladderscan iseenmedischhulpmiddeldathetvolumeindeblaaskan bepalenmiddelsultrageluidsgolven(echografie).Hetvoordeelvaneen bladderscanisdaterweinigkansopcomplicatiesisendatheteen gemakkelijkeensnellehandelingiszonderdatinvasiefhandelennodigis. Naasthetmetenvanresidukunjehetaandranggevoelcontroleren,vanaf wanneerkrijgtdezorgvragerzelfaandrangtotmictie.Laatdezorgvragereen liggendehoudingaannemen,gebruikvoldoendeultrasonegelvoordesensor, sensorpositie2-3centimeterbovenhetschaambeenengerichtrichting staartbot.Debladderscangeeftvisueelaanofjeofjedesensorjuist gepositioneerdhebt.Scandriemaalopdejuistepositieenhouddehoogste waardeaan.

Bron:

https://www.shutterstock.com/nl/image-illustration/ultrasound-urinary-bladder-kub-screening-renal-2026965773

Bladderscanbeeld

Indepraktijk

Mevr.Jacobshaarverblijfskatheterisverwijderd.Zijkomtnaeenaantaluren bijje.Zevoeltveeldrukopdeblaas,maarhetisondankseenaantalpogingen nognietgeluktomteurineren.Zijgeeftaandatzegenoeggedronkenheeft sindsverwijderingvandekatheter.Jepaktdebladderscanerbijenscantdrie keerhaarblaas.Jemeeteenhoeveelheidvan600mlindeblaas.Inoverleg metdeartsenmevr.Jacobswordteersteenmaliggekatheteriseerd.Daarna zaleenverderbeleidwordenbepaald.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Nauwkeurigemetingvandeurineproductie

Bijernstigziekezorgvragerskanhetnodigzijnomdeurineproductiebijte houden,omdatditeenduidelijkbeeldgeeftoverdealgehele gezondheidstoestandenbloedsomloop(hemodynamiek).Omde urineproductieperuurbijtehoudenishetplaatsenvaneenkatheter noodzakelijk.

Langdurigechirurgischeingrepen

Bijlangdurigechirurgischeingrepenwordtervaakeenblaaskathetergeplaatst. Zokantijdensennadeoperatieurineaflopen.Ookkaneenblaaskatheter geplaatstwordenbijeenoperatieaanofronddeurinewegenomde urinewegenteontlastenenomtevoorkomendaterurinelangshet wondgebiedloopt

Hetverhogenvanhetcomfortrondhetlevenseinde

Indelaatstelevensfasekanhetvoorbedlegerigezorgvragerstebelastendzijn omsteedsverschoondtewordenofomnaarhettoilettegaan.Dankaner wordengekozenvoorhetplaatsenvaneenverblijfskatheter.

Hettoedienenvanmedicatieindeblaas

Metbehulpvaneenblaaskatheterkanerookeenvloeistofmetmedicatiein deblaasgebrachtworden.Deblaaswordtdangespoeldmetdemedicatie.

Contra-indicaties

Ookzijnerenkelecontra-indicatiesvoorhetinbrengenvaneenkatheter, bijvoorbeeldbij:

• Acuteontstekingvandeprostaat(prostatitis).

COPYRIGHTBOOM

• Hetvermoedenvaneenbeschadigingaandeurethra.

• Relatievecontraindicaties:naingreepaanurethraofprostaatofuitgebreide huidinfectieurogenitaalgebied.

Acuteprostatitis

Acuteprostatitis wordtookweleenacuteprostaatontstekinggenoemd.Het iseenontstekingaanhetprostaatweefseldieplotsoptreedtenkortdurend is.Hetkomtvooralvoorbijjongemannen.Eenprostaatontstekinghangtvaak samenmeteenblaasinfectieofeenvergroteprostaat.Mogelijkeklachtenzijn hogekoorts,eenbranderiggevoelbijhetplasseneneenopgezwollenprostaat diewarmaanvoelt.Mannenmeteenacuteprostaatontstekingmogenniet gekatheteriseerdworden.Katheteriserenkandeinfectieverergerenofde infectieverderverspreiden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Beschadigingaandeurethra

Alseenzorgvragerschadeheeftaandeurinebuismaghijnietgekatheteriseerd worden.Dezeschadekaneerderontstaanzijndoorhetinbrengenvaneen blaaskatheterofdooreenvergroteprostaatofprostatitis.Ookbijverdenking vaneenbekkenfractuurmagergéénkatheteringebrachtwordenviadeurethra inverbandmetmogelijkletselvandeurethra.

Letselaandeurethrawordtvaakherkenddoor:

• bloeddatuitdeurethrakomtofbloedindeurine

• pijnbijdemictie

• moeitemetdemictie

• bijmanneneenblauwe,opgezwollenpenis

Vormenvankatheterisatieviadeurethra

Devormenvankatheterisatieviadeurethrazijn:

• eenmaligkatheteriserenenintermitterend

• eenverblijfskatheter: catheteràdemeure(CAD).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Thema8Katheteriseren,blaas-enkatheterspoelen

Eenmaligkatheteriseren

Eenmaligkatheteriserenkanwordentoegepastnaeenoperatiealsurineren opdenatuurlijkemaniernognietluktdooreenruggeprikofnarcose.Eenmalig katheteriserenvoordiagnostischedoeleindenwordtlieververmedenvanwege demogelijkecomplicaties,hierbijkangebruikgemaaktwordenvaneen bladderscan.

Intermitterend

Bijintermitterendkatheteriserenwordtmeerderekerenperdagdeblaas geleegddoortekatheteriserenmiddelseeneenmaligekatheter.Zodrade blaasleegis,wordtdekatheterverwijderd.Intermitterendkatheteriseren wordttoegepastalsdezorgvragerzijnblaasnietmeerzelfstandigofnietmeer volledigkanlegen.

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/intermittent-transparent-catheter-isolated-over-white-473394202

Eenmaligekatheter.

Voordelenvandezevormvankatheteriserenzijn:

• Erisminderkansopurineweginfectiesdanbijeenverblijfskatheter.

• Dezorgvragerhoeftnietcontinueenurinezakbijzichtedragen,waardoor ditminderbelemmeringoplevertbijderegulierealledaagseactiviteiten.

Sommigezorgvragerskunnenonderbegeleidingvandeverpleegkundigeleren zichzelfintermitterendtekatheteriseren.Ditkanaanvankelijkeencomplexe handelingzijndietijdkostomeigentemaken.Voorwaardendieeraankunnen bijdragendittelatenslagenzijnhethebbenvanbasalekennisoverde urinewegen,motorischevaardighedenwaarondereenrelatiefgoede handfunctie,goedbegripenkunnenopvolgenvandeinstructies,motivatie enemotionelebereidheidenhetgebruiksgemakvandekatheter.

Eenverblijfskatheter:catheteràdemeure(CAD)

Een verblijfskatheter wordtindeblaasgebrachtviadeplasbuisenwordt gefixeerdmiddelseenballon.Deurinekanzouitdeblaaslopenenwordt opgevangenineenurinezak.Alleenalshetechtnoodzakelijkis(bijlangere duur)enalternatievennietmogelijkzijn,wordteenverblijfskatheter ingebracht.Bijeenverblijfskatheterisernamelijkeengrotekansop urineweginfecties.

Voordelenvaneenverblijfskatheter:

• Geschiktvooreenlangdurigeperiode.

• Bijzorgvragersdiemoeitehebbenmetintermitterendekatheterisatieof voorzorgvragersdietemakenhebbenmeteenverhoogdeurineproductie.

Alternatievenzijn:

• Intermitterendekatheterisatie

• Bijmanneneenexternecondoomkatheter.Ditiseenkatheterdieomde penisvandemangeschovenwordtenwelkeopzijnplekblijftmiddelseen plakrand.Dezelijktopeencondoomenheefteenafvoerbuisjedat aangeslotenisopeenurineopvangzak.Dezekatheterwordtookweleen uritipgenoemd.

• Ondersteunendcontinentiemateriaalbijincontinentie.Absorberend materiaalindevormvanslips,pantseninleggers.Welkmateriaalgebruikt dienttewordenhangtafvandebenodigdematevanabsorptie,dejuiste maatenhetcomfortvandezorgvrager.

Ofalternatievenmogelijkzijnisafhankelijkvandeindicatie.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/urinary-catheter-syringe-10-ml-on-2149535723

Verblijfskathetermetopgeblazenballon

COPYRIGHTBOOM

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/silicone-male-urological-catheter-urinal-2250523769

Uritip(condoomkatheter)

Naastdekatheterisatieviadeurethrahebjeookeenkatheterisatieviade buikwand.

Blaaskatheterisatieviadebuikwand

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenblaaskatheterviadebuikwandnoemjeeen suprapubischekatheter. Dezekatheterwordtookwelkortsuprapubofsp-kathetergenoemd.Bij suprapubischekatheterisatiebrengtdeuroloogdekatheteronderlokale verdovingsterielviadebuikwandindeblaas.Dekatheterwordtnetboven hetschaambeen(ospubis)geplaatst.

Suprapubischekatheter.

Indicatiesvooreensuprapubischekatheter

Deindicatiesvooreensuprapubischekatheterkunnenzijn:

• urineretentiedienietkanwordenopgelostmeteenurethralekatheter.

• alsdezorgvragerhierpersoonlijkevoorkeurvoorheeft.

• acuteprostatitis.

• bekkentrauma.

• afwijkingenaandeurethra,afsluitingofvernauwingvandeurethra.

• complicatiesbijlangdurigeurethralekatheterisatie.

• uitgebreideoperatiesaandeurinewegenofaangrenzendegebieden.

• grotekansopdecubitusbijblijvendeincontinentie.

Voordelenvaneensuprapubischekatheter

Eensuprapubischkatheterkanvoordelenhebbentenopzichtevaneen urethraleverblijfskatheter,namelijk:

• Minderrisicoopschadeaandeurinebuisofurinebuisontstekingveroorzaakt doordekatheter.

• Minderkansophetkrijgenvanblaasstenenenblaaskrampen.

• Minderbelemmeringvoorzorgvragersdieseksueelactiefzijn.

• Meercomfortvoorzorgvragersdierolstoelgebondenzijn.

• Gemakkelijkertoegankelijkvoorverzorgenofverwisselen.

• Eventueelweerlerenomzelfteurinerenisgemakkelijker.

Contra-indicaties

Indevolgendesituatiesmagergeensuprapubischkathetergeplaatstworden:

• Alsdezorgvragerinhetverledeneenchirugischeingreepaandeonderbuik heeftgehad.

• Alsdezorgvragerblaaskanker(blaascarcinoom)heeft.

• Alsdezorgvragervocht(ascites)indebuikholteheeft.

• Alsdezorgvragereenernstigestollingsstoornisheeft.

• Alsdezorgvragereenprotheseindeonderbuikheeft.

TAALREDACTIE)

Beperkingenvaneensuprapubischekatheter

Naastvoordelenheefteensuprapubischekatheterookbeperkingen,namelijk:

• Hetverliezenvanurineviadeurethrablijftmogelijk.

• Verplichtebloedstollingswaarde(INR)controle,bijgebruikbloedverdunners, voorafgaandaanhetinbrengenvansp-katheterinverbandmetverhoogde bloedingsneiging.Vaakmoetdezorgvragervoordeingreeptijdelijkstoppen methetgebruikvanbloedverdunners.

8.2Materialenenonderdelen

Katheterszijnverkrijgbaarinverschillendevariantenenzijngemaaktvan verschillendematerialen.EenblaaskatheterisgemaaktvanPVC,latex, siliconenofeencombinatievandezestoffen.Hetisvanbelangomeventuele allergieënvoormateriaalzoalslatexuittevragenbijdezorgvrager.Zokan bekekenwordenwelkekatheterhetmeestgeschiktis.

PVC

Bijeenmaligeenintermitterendekatheterisatiewordtmeestalgebruikgemaakt vaneenkathetervanPVC.Ditishetgoedkoopstemateriaal.Hetnadeelisdat dezekathetersnelverstoptkanrakenenerkorstvormingkanontstaan.Deze katheterszijnbeschikbaarinlengtevariantenvoorzowelmannenalsvrouwen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Latex

Latexkatheterswordenveelalgebruiktbijkortdurendeverblijfskatheters.De latexkannamelijkaangetastwordendoordeurinewaardoorhetnietgeschikt isvoorlangduriggebruik.Hetvoordeelisdathetflexibelmateriaalis.Ditsoort katheterswordtnietvaakgebruikt,omdathetmateriaalvoorwrijvinginde urethrakanzorgen,dekansopkorstvormingbestaatenzorgvragersallergisch voorlatexkunnenzijn.Naastderegulierelatexkathetersbestaanerook kathetersmeteencoating:

• Kathetersmeteencoatingvanteflon(PTFE)zijngladdereenminder irriterendvoorhetslijmvlies.

• Kathetersmeteensiliconencoatinghebbenzowelaandebinnen-als buitenzijdeeensiliconenlaag,waardoorinbrengenmakkelijkergaatener minderkorstvormingis.

• Hydrogelgecoatekatheters.Bacteriënkunnenzichmoeilijkerhechteraan ditmateriaal.

Latexkatheter.

Indepraktijk

Dhr.Mannisbekendmeteenlatexallergie.Hijisovergevoeligvoormaterialen vannatuurrubber.Eenallergievoorditmateriaalkanbijinademingvandeeltjes ofbijcontactmetdehuidleidentotgalbulten,zwellingen,neusklachten,last vandeogenenkortademigheid.Somskanhetookleidentot levensbedreigendereacties.Inhetziekenhuiskrijgthijeenkortdurende verblijfskatheter.Jeleestinzijndossierzijnallergieënenbekijktvantevoren goedwelkekatheterhetmeestgeschiktisenwelkesoorthandschoenenop dewerkvloergebruiktwordenenofdezelatexbevatten.Eensiliconenkatheter zoueenmogelijkheidkunnenzijn.Dehandschoenendieopdeafdelinggebruikt wordenzijngemaaktvannitrilenlatexvrij.

Siliconen

Wanneeriemandlangdurig(langerdantweeweken)eenblaaskatheterheeft, kanergekozenwordenvooreen100%siliconenkatheter.Dezekathetermag maximaaltwaalfwekenblijvenzitten.Voordeelvanditmateriaalisdatde kathetermindersnelverstoptraakt.Ookiseensiliconenkatheter hypoallergeenenzachtvoorhetslijmvlies.

TAALREDACTIE)

Siliconenkatheter.

Onderdelenvaneenkatheter

Kathetersbestaanuiteenlumen(holslangetje)meteenkathetertip,eenballon eneventueeleenopvangzak.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Lumen

Hetholleslangetjevandekatheterwordteen lumen genoemd.Eenkatheter kanuiteenenkellumen,dubbellumenofdrieluminabestaan.Hetaantal luminaisafhankelijkvanhetdoelvandekatheterisatie.Bijeenkathetermet eenenkellumeniseréénlumenvoorhetafvoerenvanurineenhetinspuiten vaneenvloeistof.Dezekatheterisbedoeldvoorkortdurendgebruikbij eenmaligekatheterisatie.Bijeenkathetermeteendubbellumeniseréén lumenvoorhetafvoerenvanurineen/ofhetinspuitenvaneenvloeistofen éénlumenvoorhetopblazenvandeballon.Eenverblijfskatheterheefteen dubbellumen.Eenkathetermeteentripellumenheeftéénlumenvoorhet afvoerenvanurine,éénlumenvoorhetopblazenvandeballoneneenderde lumenvoorhetinbrengenvanspoelvloeistof.Kathetersmeteentripellumen zijnbedoeldomcontinuofintermitterendblaasspoelenmogelijktemaken. Zewordenmetnamegebruiktnaeenoperatieaandeurinewegen,eenvergrote prostaatofeenbloeding.

Kathetertips

Een kathetertip ishetuiteindevandekatheter.Dezetipvolgtdenatuurlijke wegvandeurinebuis,waardoordekatheternietvastkomttezitteninde urinebuis.

• Destandaardurethraleverblijfskatheterheefteenrechtetipmeteenoog erin.Ditheeteen ‘nelaton’-tip.

• DeTiemann-katheter(Coudékatheter)heefteengebogentipmetmaximaal driedrainageogen.Dezekanwordengebruiktbijmannenmeteenvergrote prostaatofmensenmeteennauweurethradiemoeilijktekatheteriseren zijn.Overlegoverhetgebruikhiervanmetdearts.Hetvraagteenspeciale techniekomdezekatheterintebrengen,namelijkmetdetipnaarboven gericht.

Namakenindestijlvandeflexibelepipeline voorverpleegkunde.Afbeeldingaanpassen: Alleennelatonentiemannlatenstaan, andereverwijderen.Bron: https://www.doccheck.com/de/detail/photos/35178-katheterspitzen

Soortenkathetertips

Kathetersno-touchtechniek

Veelkatheterszijntegenwoordigincompactevariantbeschikbaar.Deze zijneenvoudigtegebruikenenwegtegooien,makkelijkopteslaanen zijngeschiktomintebrengenmiddelsde no-touchtechniek. Dithoudtin datsterielmateriaalnietrechtstreeksmetdehandenwordtaangeraakt, maaralleenmetanderesterielematerialen.Dekathetershebbenvaak eenhulpmiddelzoalseen sleeve (eenplasticinbrenghoes),een gripper (verplaatsbareplastichuls)ofeenextrabinnenverpakking,waardoorde kathetergemakkelijksterielintebrengenis.Hetgaateromdathet gedeeltevandekatheter,datingebrachtdienttewordensterielblijft. Eenschonewerkomgevingenniet-sterielehandschoenenzijnhierbij voldoende.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.bing.com/images/search?view=detailV2&ccid=KOpblEKL&id=D69AB1685E0AD232B2C2F674016E8759217F654E&thid=OIP.KOpblEKLxQf-FqIO61ffAAHaEK&mediaurl=https%3a%2f%2fi.ytimg.com%2fvi%2fHut-erSC_kw%2fmaxresdefault.jpg&cdnurl=https%3a%2f%2fth.bing.com%2fth%2fid%2fR.28ea5b94428bc507fe16a20eeb57df00%3frik%3dTmV%252fIVmHbgF09g%26pid%3dImgRaw%26r%3d0&exph=720&expw=1280&q=no+touch+katheter&simid=608055902406576474&FORM=IRPRST&ck=FAF9075EAB8871508F88DEBB5B49500C&selectedIndex=4&qft=+filterui%3alicense-L2_L3_L4+filterui%3aimagesize-large Kathetermetsleevevoorno-touchtechniek

Katheterballon

Een katheterballon zorgtervoordateenurethraleverblijfskatheteropzijn plaatsblijftzitten.Deballonwordtopgevuldmetvloeistofviaeenapartlumen. Deballonzorgtervoordatdekatheternietuitdeblaaskanvallen,doordat dezeachterdesluitspierhangt.Hetnadeelhiervanisdatersteedseenklein beetjeurineindeblaasachterblijft.Bacteriënkunnenzichsnelvermeerderen indezeurine,waardoorereenurineweginfectiekanontstaan.

Balloninhoudkatheter,10ml(Bron:Zuster-055).

Meestalwordtdeballonmetsterielwatergevuld.Somsadviseertdefabrikant eenanderevullingtegebruiken.Bijvoorbeeldsterielwatermetglycerinebij eensiliconenkatheter,zodatdeballonmindersnelleegloopt.Siliconenzijn namelijkmeerporeusdanlatex.Deballonvaneenkathetermagnooitmet lucht-ofmetkraanwatergevuldworden.Bijkraanwaterbestaathetrisicodat erzichkalkvormtinhetvulkanaalvandekatheter.Bijvullenmetluchtgaat deballondrijvenopdeurinewaardoordeblaasnietleegkanlopen.Opde verpakkingenopdekatheterstaathetadviesvandefabrikantmethoeveel sterielwaterjedeballonkuntvullen.Alserteveelofteweinigvloeistofinde ballonzitkanditzorgenvoorafsluitingvandeopeningenindekatheter, irritatievandeblaaswandofblaasspasmen.

Dejuistekathetermaat

Katheterszijnerinverschillendedoorsnedematen.Ditwordtaangegeven meteeninternationalekleurcode,diejekuntvindenophetlumenwaarmee jedeballonvult.Debuitendiametervandekatheterwordtuitgedruktineen Fransemaat: Charrière (Ch).1Chis0,3mm.Eenartsbepaaltwelkemaat kathetererwordtgebruikt.Bijkinderenwordtgebruikgemaaktvaneen kathetervan6-10Ch.Bijvolwasseneneenkathetertussende10en24Ch.Het gebruikvandejuistemaatvoorkomtdatdeurinebuisbeschadigdraakt.Ook voorkomthetverstoppingalsgevolgvangruisofbloedplassen(hematurie).

Bijheldereurine,zondervuilengruiswordteenkleineremaatgebruiktdan bijurinemetveelgruis,bezinkselen/ofbloedindeurine.Maat20-24wordt gebruiktalsergespoeldmoetworden.Demeestgebruiktemaatbij volwassenenis16-18Ch.(Oranje16Ch-Rood18Ch).Wanneerkatheteriseren bijeenmanmoeilijkgaatvanwegedeprostaat,helpthetsomsomjuisteen maatgrotertenemen.Eenmaatgroterisietsminderflexibelenkomtdanwat makkelijkerlangsdeprostaat.Eenhogerecharrièremaatbetekentnietdirect dathetafvoerkanaalookgroteris,ditisafhankelijkvanhetmateriaalende soortkatheter.Eenmannenkatheteris41tot45centimeter.Dezekanzowel voormannenalsvrouwenwordengebruikt.Kathetersvoorkinderenzijn ongeveer30centimeter.Specialevrouwenkatheterszijnongeveer25cmen wordensomsalscomfortabelerervaren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

aanpassen:FrmoetwordenChenemblamerechtsonder(blauw)weglaten.Graagdetweeregelsquatitelweglaten. Internationalekleurcodekatheter(charrière)

Urineopvangzakken

Erzijnverschillendesoortenurineopvangzakken,ditzijnkunststofzakken metslangdiejeaansluitopeenblaaskatheterofeencondoomkatheter.De urinedieviadekatheterafloopt,wordtindeurineopvangzakopgevangen. Elkeurineopvangzakheefteenterugslagklep.Dezeterugslagklepzorgtervoor daturinenietterugkanstromenindeblaas.Welkeurineopvangzakjegebruikt isafhankelijkvandemobiliteitvandezorgvrager,ofdezorgvragerde opvangzakkortdurendoflangdurendnodigheeftenofhetnoodzakelijkisom deuitscheidingvandeurinenauwkeurigtemeten. Dagzakken wordenook welbeenzakkengenoemd.Dezegebruikjevoorhetopvangenvandeurine vandezorgvragergedurendededag.Dezezakkenzijnrelatiefkleinenhebben eeninhoudvan120mltot1000ml.Dagzakkenenwordenaanhetbeen bevestigdmetfixatiemateriaal. Nachtzakken gebruikjebijzorgvragers,die gedurendelangeretijdopbedliggenofvoordeopvangvanurinetijdensde nacht.Dezewordenookwelbedzakkengenoemd.Dezezakkenhebbeneen inhoudvan1000tot2000ml.Opdezakkenkunjeaflezenhoeveelurineer ongeveerindezakzit,voorpreciezeafmetingdienjeeenzakmetspeciale urimeter tegebruiken.Ditiseentweedeligurineopvangsysteemwaardoorje deurinenauwkeurigerkuntmetendanmeteengewonekatheterzak.Viade aftapkraankunjedeurineopvangzaklegenzonderdatjedezehoeftloste koppelenvandekatheter. Houddeinstructievandeeigeninstellingofvan defabrikantaanmetbetrekkingtotdefrequentievoorthetvervangen vandekatheterzak.

Ditiseendagzak,graagsamenvoegenmetdeafbeeldingnachtzak,zodatdietweenaastelkaarstaan.Bron: https://www.google.nl/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.vyne.co.uk%2Fproducts%2Fconveen-security-leg-bags-sterile-urine-drainage-bags-x10&psig=AOvVaw2LgK6W0yvQWtp3MzLtpM98&ust=1709055016015000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBIQjRxqFwoTCODJ_prEyYQDFQAAAAAdAAAAABAG Dagzak(beenzak)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM

Ditiseennachtzak,graagsamenvoegenmetdeafbeeldingdagzak,zodatdietweenaastelkaarstaan.Bron: https://www.byramhealthcare.com/product-and-services/catalog/ostomy/product/8904-urostomy-night-bag-2l

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/plastic-urine-bag-hanging-under-patient-219566302 Urimeter

Fixatie

Eenurineopvangzakfixeerjeomtevoorkomendathetgewichtvandezak trektaandekathetermethetrisicodatdekatheteruitdeblaasschietendit ongemakenpijnoplevertvoordezorgvrager.

• Hangeennachtzakaaneenophangsysteemofstandaard.Ditomhetrisico teverkleinendathetkoppelsysteemlosraakt.Hangdeurineopvangzak altijdlagerdandeblaasvandezorgvrager.Hangdeopvangzakookniet telaag,omtevoorkomendatzorgverlenersermethunvoetentegenaan komenofdeopvangzakdegrondraakt.

• Maakeendagzakvastophetbeenvandezorgvragermeteenholsterof elastischebandjes.Indekatheterzakzijnopeningenaangebrachtwaarje dezebandjesdoorheenkunthalen.

8.3Gevolgenvoordezorgvrager

Hoewelkatheteriserenbijblaasproblematiekkanbijdragenaaneenbetere kwaliteitvanleven,kanhetdekwaliteitvanlevenopanderevlakkenookop eennegatievemanierbeïnvloeden.Katheterisereniseenhandelingdieveel invloedkanhebbenopdezorgvrageropzowelpsychisch,sociaal-emotioneel alsfysiekgebied.Hetisdanookbelangrijkomjehieralsverpleegkundigevan bewusttezijnenaandachttehebbenvoorhetalgehelewelzijnvande zorgvrager.

Sociaal-emotioneleenfysiekegevolgen

Dezorgvragerkanvaaknietmeerzelfstandigopeenregulieremaniernaar hettoilet.Hierbijhebbenzeondersteuningenbegeleidingnodigvanjouals verpleegkundige.Ditkanertoeleidendatzeeenstukjeonafhankelijkheiden controleverliezen.Bijhetkatheteriserenkomjealsverpleegkundigeineen intiemgebiedvandezorgvrager.Hierbijkanhetinbrengenbijdezorgvrager fysiekgezienpijnenongemakveroorzakenenkunnenhierbijongewenste complicatiesoptreden.

Hetomgaanmeteen(verblijfs)kathetervergtaanpassingenwelkede zorgvragerdientteintegrereninhunalledaagseroutine.Dekatheteriseen onderdeelvanhunlevenwattijdnodigheeftomteaccepteren.Het kathetersysteemisvaakzichtbaargedurendealledaagseactiviteiten,watook vaninvloedkanzijnophetlichaamsbeeldvandezorgvrager.

Ditalleskanleidentotgevoelensvanangst,onzekerheidenschaamte.

Aandachtspuntenwaarmeejedergelijkegevoelensmogelijkkanverminderen zijn:

• Geefduidelijkeuitlegenvoldoendeinformatieoverdehandeling katheteriseren.Controleerofdezorgvragerdeinformatiebegrepenheeft. Vraagvooraftoestemmingvoorhetuitvoerenvandehandeling.De informatieplichtendetoestemmingseistezamenwordtinformedconsent genoemd.

• Biedruimteaandezorgvragervoorhetstellenvanvragen.

• Helpdezorgvragerstapsgewijsbijhetaanlerenvandenieuwe vaardigheden.

• Neemdetijdvoordehandelingenvoordenazorgvandezorgvrager.

• Geefaandaterookpatiëntenverenigingenbestaanindiendezorgvrager behoefteheeftaansocialeondersteuningvanlotgenoten.

Indepraktijk

Dhr.Mulderheefteenverblijfskatheterenisgewenddatdeverplegingdezorg rondomdezekatheteruitvoert.Hijismedischgezienstabielenknaptergop. Hetvoorstelwordtgedaandezorgrondomdekatheterzelftegaandoen.Dhr. Mulderraaktindestressengeeftaanhelemaalniettewetenofhijditwelkan. Jespreektafomhetdeeerstekerentelatenzienenhierbijuitlegtegeven overwatjedoetenwaarom.Hiernazullenjulliegaanoefenenopdit stapsgewijsdoorhemzelftelatendoen.Jezulthierbijzijnenhem ondersteunenmetaanwijzingenendegelegenheidbiedentotstellenvan vragen.Hijstaatervooropenenzietditondanksdeaanvankelijkestresstoch zittenomtegaanproberen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Katheterisatieenseksualiteit

Zorgvragerskunnenproblemenervarenmethunseksualiteitdoor katheterisatie.Katheterisatiebetekentvaakhetaanpassenvanhetseksuele leven.Hetiseen ‘gevoelig’ envaakonderbelichtonderwerp.Ditmaaktdat hetnietaltijdtersprakewordtgebrachtdoordeverpleegkundige.De zorgvragerheeftbaatbijondersteuningenopencommunicatie.Adviezenop ditvlakvoorjoualsverpleegkundigezijn:

• Bespreekmetdezorgvragerwatseksualiteitinhoudtendatditnaast penetratieooknoganderehandelingenkanomvatten.

• Leerdezorgvragereneventuelepartnerhoezedekathetertijdelijkkunnen verwijderenenernakunnenherplaatsen,hoezedekatheteranderskunnen bevestigen(voorvrouwenopdebuikenvoormannenlangsdepenisin erectieondereencondoom)ofhoezedekatheterzakkunnenvervangen dooreen katheterventiel (flipflo).Eenkatheterventieliseenkraantjedat wordtaangeslotenophetuiteindevandekatheterinplaatsvaneen katheterzak.Ditgeeftmeerbewegingsvrijheid.

• Raaddezorgvrageraanomverschillendehoudingenuitteproberenwaarbij detrekkrachtaandekatheterhetminsteis.

• Indiengewenstkanereenseksuolooginconsultgevraagdwordenommee tedenken.

• Bekijkinoverlegmeteenartsofhetmogelijkisomeenverblijfskatheter omtezettennaareenanderevormzoalsintermitterendkatheteriserenof eensuprapubischekatheter.

• Voorhetaangaanvanhetgesprekoverseksualiteitkunjegebruikmaken vande'RichtlijnVeranderendeseksuelegezondheidGesprekskaart'(V&VN, 2021)waarinconcretehandvattengegevenwordenvoorzorgverleners.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

8.4Werkwijzekatheteriseren

Eenkatheterdientschoontewordeningebracht.Dithoeftnietsteriel meertegebeuren.Jezorgtvoordejuistematerialen,eenschone werkomgevingenhetopdejuistemaniervaninbrengenvandekatheter middelsdeno-touchtechniek.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sterielenaseptischwerken

Eenvolledigsterieletechniekwordtalleenindeoperatiekamerenbij diagnostiektoegepast.Dithoudtindatallematerialensterielzijn.Dit kostmeertijd,middelenenpersoneelenheeftuiteindelijkgéén meerwaardeinhetvoorkomenvankathetergerelateerde urineweginfecties.Bijaseptischhandelenpasjemaatregelentoeom 'besmetting'teminimaliseren,maarwerkjenietcompleetsteriel.De no-touchtechniekiseenmanieromaseptischtewerken

No-touchtechniek

Devoorkeurgaatuitnaarhetgebruikvandeno-touchtechniek.Steriele materialenmogenhierbijnietinaanrakingkomenmetdeomgeving. Hierdoorblijvendezeonderdelensteriel.Werkenmiddelsdezetechniek isminderfoutgevoeligenveiliger.Erismindersprakevanschijnveiligheid, omdatermeeraandachtisvoordebasishandelingen.Enkeleonderdelen hiervanzijn:eenschoneomgeving,handhygiëne,gebruikvanpersoonlijke beschermingsmiddelen,materialenengebruikvanveiligetechnieken. Hetschooninbrengenvaneenkatheteromvathetgebruikvanniet-steriele handschoenen,eenschoonwerkveldenhetreinigenvandegenitaliën metkraanwater.

Katheteriseren

Katheterisereniseenvoorbehoudenhandeling.Omtekunnenstartenmet katheteriseren,hebjeeenopdrachtenuitvoeringsverzoekvandeartsnodig. Somszijnerkant-en-klaarkathetersetsbeschikbaarensomsmoetjehet materiaalzelfbijelkaarzoekenvoorafgaandeaandehandeling.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/foley-catheter-urine-drainage-bag-collect-2453750721

Katheter,spuitenonsterielehandschoenen

Schoonmakenvandeschaamlippenofglanspenis

Voordatjedekatheterinbrengt,ishetbelangrijkdatjebijdevrouwde labia(schaamlippen)goedschoonmaaktenbijdemandeglanspenis. Maakgaasjesnatmetlauwwateruiteenkraandiealevenloopt.Trekeen paaronsterielehandschoenenaan.

Hetreinigenvandelabia(schaamlippen)

Maakeerstdebuitensteschaamlippen(labiamajora)envervolgensde binnensteschaamlippen(labiaminora)schoon.Maakdelinker-en rechterschaamlipafzonderlijkschoon.Gebruikvoorelkeschaamlipeen nieuw,uitgeknepengaasje.Reinigvervolgensdeopeningvandeplasbuis (meatus).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Schoonmakenvandelabia(Bron:Zuster-055).

Thema8Katheteriseren,blaas-enkatheterspoelen

Hetreinigenvandeglanspenis

Legvoorjebegintdepenisopeenmatjeofeenhanddoek.Schuifdevoorhuid (wanneeraanwezig)terug.Maakeerstmeteengaasjederandvande glanspenisschoonenvervolgensmeteennieuwgaasjedeglanspenis.Reinig daarna,weermeteennieuwgaasje,demeatus.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Schoonmakenvandeglanspenis(Bron:Zuster-055).

Wanneereenzorgvragerzelfgaatkatheteriserenishetvanbelangom tevensschoontewerken.Voorgebruikwastdezorgvragerzijnhanden enwastdezezijngenitaliënmetkraanwatereneenwashand.

Glijmiddel

Hetinbrengenvaneenkatheterkanzowelbijeenmanalseenvrouwgevoelig zijn.Daaromkunjeeenglijmiddelgebruikenbijhetkatheteriseren.Een glijmiddeliswateroplosbaar.Erkanchloorhexidine(ontsmettingsmiddel) en/ofeenanestheticum(verdovendmiddel)aantoegevoegdzijn.Controleer voorafgaandaanhetgebruikvaneenglijmiddelofdezorgvragerallergischis voorbestanddelenvanhetglijmiddel.Glijmiddelheeftverschillendefuncties.

• Glijmiddelzorgtervoordatdekatheterbeternaarbinnenglijdt.Hierdoor voorkomjedatdewandvandeurethrabeschadigt.

• Glijmiddelopentdeplooienvanhetweefselalsjehetindeurethraspuit. Hierdoorkunjejedekatheterbeterinbrengenenisdekansopbeschadiging vandeurinebuiskleiner.

• Glijmiddelmetchloorhexidineheefteenontsmettendewerking.Veel glijmiddelenbevattenchloorhexidine.

• Glijmiddelmeteenanestheticumheefteenplaatselijkverdovendewerking. Nainspuitingvanhetglijmiddelduurthetvijftotzevenminutenvoordat deverdovendewerkingbegint.Daarnakunjedekatheterinbrengen.De verdovendewerkinghoudtongeveeranderhalfuuraan.

Inbrengenvanhetglijmiddelbijdeurethralekatheterisatie

Bijurethralekatheterisatiebrengjehetglijmiddelmeteenspuitin.Leterop datdetipvandespuitsterielblijftvoordatjehetglijmiddelinbrengt.Doordat erwatluchtindespuitzit,staateraanvankelijkwatdrukopdespuit.Despuit kunjeeerstontluchtenvoordatjeglijmiddelingaatbrengenbijdezorgvrager. Spuiteersteenkleinbeetjeglijmiddelopdeurethra-opening.Brengdaarna despuitindeurinebuis.Spuitbijvrouwen6mlglijmiddelindeurinebuisen bijmannen10tot15ml.

Aandachtspunteninbrengenglijmiddel

Letbijhetinbrengenvanglijmiddelbijvrouwelijkezorgvragersopdevolgende aandachtspunten:

BEROEPSONDERWIJS

• Wachtvijftotzevenminutenalshetglijmiddeleenverdovendewerking heeft.

• Somsisdemeatusbijeenvrouwmoeilijktevindenenlukthetnietomhet glijmiddelintespuiten.Spuitdanwatvanhetglijmiddelopdetopvande katheter.

Letbijhetinbrengenvanglijmiddelbijmannelijkezorgvragersopdevolgende aandachtspunten:

• Spuithetglijmiddellangzaamindeurethra,houdhierbijdepenisgoed overeindentrekhemietsomhoog.Zorekjedeurethrawatopenkaner meerglijmiddelin.

• Houddeurethradichtnadatjedespuitverwijderdhebt.Laathetglijmiddel vijftotzevenminuteninwerkenalsheteenverdovendewerkingheeft.

• Blaasdeballonnietopvoorjeurinegezienhebt.

Instillagelinbrengenbijdeman(Bron:Zuster-055).

Hetinbrengenvaneenverblijfskatheterbijeenmanofvrouw Voorhetinbrengenvaneenverblijfskatheterofeeneenmaligekatheter zijnvoorzoweldemanalsdevrouwaparteprotocollenbeschikbaarvoor deno-touchtechniekensterieletechniek.Nahetreinigenvandegenitaliën enzonodiggebruikvanglijmiddeldienendehandschoenenverwisseld tewordendooreennieuwpaarhandschoenen.Hethangtvandegekozen techniekafofditsterieleofniet-sterielehandschoenendienentezijn.

Tussentijdsishandhygiënenoodzakelijk.Hiernadientdekatheterklaar voorgebruikgemaakttewordenenkanerindiengewensteenkatheterzak aangeslotenwordenvoorhetopvangenvandeurine.Bijhetinbrengen vaneenkatheterbijeenmandientdepeniseerstloodrechtomhoog gehoudenteworden,bijweerstandbijdeprostaatkandepenisnaarvoren richtingdevoetenbewogenworden.Schuifdekatheterverderoptotje urinezietaflopen.Bijmannenkandezehiernaopgeschovenwordentot devertakkingvanhetballonvulkanaal.Bijvrouwenbrengjedekatheter inviadeurethraenschuifjedekatheternog2cmopwanneererurine afloopt.Hiernakandekatheterballongevuldwordenzodatdezegefixeerd blijftindeblaas.

Werkwijzezelfkatheterisatie

Bijzelfkatheterisatiekaneenmannelijkezorgvragerhetbeststaand(bijhet toilet)lerenkatheteriseren.Indiennodigkunnenzijgebruikmakenvaneen penissupportringvanfoam.Vrouwenlerenzelfkatheterisatievaakopbed aan,waarbijzijalshulpmiddelengebruikkunnenmakenvaneen(been)spiegel voorlokaliserenvandeurethraeneventueeleenbeenspreideromdejuiste houdingtecreëren.Eenvrouwelijkezorgvragerkandaarnaastooklerenom dekatheteropgevoelintebrengen.Dankunnenzijdehandelingopieder toiletuitvoeren.Aaneenzorgvragerineenrolstoelwordtgeleerdomde handelingzittendinderolstoeluittevoeren. Erzijnaparteprotocollen beschikbaarvoorzelfkatheterisatie.

Aandachtspunten

Letbij(hetinbrengenvan)eenverblijfskatheteropdevolgende aandachtspunten:

• Inbrengen:Hetgedeeltevandekatheterdatjeinbrengtmoetsterielblijven. Maakgebruikvandeno-touchmethode.Indiennietmeersteriel,gebruik eennieuwekatheter

• Terugschuivenvoorhuid:Zorgbijeenmannelijkezorgvragerdatjenahet katheteriserendevoorhuidhelemaalterugschuift.Anderskaner eenSpaansekraag ontstaan.Ditiseenaandoening,waarbijdevoorhuid vastkomttezittenachterdeglanspenisendaardooropzwelt.

• Voorkomdatdekatheterballonindeplasbuisopgeblazenwordt.Ziejedat erurineafloopt,schuifdekatheterdanverderop.Schuifdekatheterbij eenvrouwelijkezorgvragereenaantalcentimetersop.Houdjehierbijaan hetaantalcentimetersdatdefabrikantaangeeft.Schuifdekatheterbij eenmannelijkezorgvrageroptotdevertakking.

Mogelijkecomplicatiestijdenshetinbrengenvandekatheter

Tijdenshetinbrengenvaneenverblijfskatheterkunnenverschillende complicatiesontstaanenwelkeactiejealsverpleegkundigekuntinzetten:

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Weerstandvandesluitspiervandeblaastijdenshetinbrengen.Houdde kathetertegendesluitspierenoefenlichtedrukuit.Vraagaandezorgvrager omtezuchten,tefluiten,tehoestenofopdehandteblazenomdesluitspier teontspannen.Indienditgeeneffectheeft,stopdanmetinbrengenen overlegmetdearts.Probeerheteventueellatermeteenanderesoort katheter.

• Dezorgvragergeeftpijnaantijdenshetinbrengenvandekatheter.Vraag dezorgvragerwaarhijpijnheeftenwathijvoelt.Probeerdezorgvrager gerusttestellen.Gebruikmeerglijmiddelbijhetinbrengen.Probeerde pijnteverminderendoordezorgvragertelatenontspannenwaardoorde weerstandverlaagdwordt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Erkomtbloeduitdeblaasofdeurinebuis.Laatdekatheterzittenalsdeze alvolledigisingebrachtenoverlegmetdearts.Alsdekatherisatienogniet volledigisuitgevoerdstopdandehandelingenraadpleegdearts.

• Hetvullenvandeballonispijnlijk.Dekatheterzitmogelijknogindeurethra. Stopmethetvullenvandeballonenschuifdekatheterietsverder.Probeer hetopnieuw.Stopalshetpijnlijkblijftofalsjebloedziet.

Verwisselenenverwijderenvankatheter

Hoevaakjeeenkathetermoetverwisselenhangtafvanhetmateriaalwaar dekathetervangemaaktis.Deperiodevanverwisselenwordtvastgesteld doordearts.Bijverstoppingofbeschadigingvandekatheterdientdeze mogelijkeerdervervangenteworden.

Werkwijze

Gavoordatjeeenverblijfskatheterverwijdertnamethoeveelvloeistofde katheterballongevuldis.Ditvindjeinhetdossiervandezorgvrager.Leeg eerstdeurineopvangzak.Laatdezorgvragerdejuistehoudingaannemen,leg eenonderleggeronderdebillenendijen(enbijeenmanonderdepenis).Leeg deballondooreenleegspuitjeopdeaansluitingvandeballontezetten.De ballonzalspontaanleeglopen.Controleerofdehoeveelheidopgezogenwater hetzelfdeisalsdehoeveelheidwaterdieingespotenis.Verwijdervervolgens dekatheter.Trekeerstvoorzichtigaandekatheteromtecheckenofdeze loszit.Laatdezorgvragerrustigin-enuitademen.Tijdenshetuitademenkun jedekatheterlangzaameruittrekken.Doeditmeteenvloeiendebeweging. Rapporteerinhetdossierhetverwijderenvandekathetereneventuele bijzonderheden.

Aandachtspuntenbijhetverwisselenenverwijderenvaneenkatheter

• Checkbijhetverwisselenvandekatheterdeconditievandekatheter.

• Alshetlegenvandeballonnietspontaanverloopt,trekdanlangzaamaan despuit.Bijkrachtigleegtrekkenvandeballonzuigjedekathetervacuüm. Hierdoorbestaatdekansdaterplooienontstaan.Deplooienzijnscherp envoordezorgvragerergpijnlijkbijhetverwijderenvandekatheter.Spuit eventueel0,3-0,5mlterugomderibbelsteverwijderen.

• Alsjebijhetverwijderenvandekatheterweerstandvoeltstopdanmet trekken.Controleernogmaalsofdeballonleegis.Probeerhetverwijderen hiernanogeenkeer.Blijfjeweerstandvoelen,overlegdanmeteenarts.

• Alseenzorgvragernaeenaantaluurnognietgeplastheeft,kanmeteen bladderscangecontroleerdwordenoferresiduindeblaaszit.Laatde zorgvragerurinerenalserveelachtergeblevenis.Hetismogelijkdatde zorgvragereerstalleenkleinebeetjesplastenditpijndoet.Naeenpaar keerplassenverdwijntdepijn.Lukthetplassenniet,dankanhetnodigzijn omeenmaligtekatheteriseren.Overlegditmetdearts.

• Ziterbijhetverwijderenbloedaandekatheter,waarschuwdandearts.

• Bijhetlegenvandekatheterballonkanhetvoorkomendatdehoeveelheid waterdiejeopzuigtnietdezelfdeisalsdehoeveelheidwaterdieje toegediendhebt.Controleerdanvoorzichtigofdekatheterloszit.Alsdeze loszit,kunjedekathetereruittrekken.Zitdekathetervast,roepdande hulpvandeartsin.

Verzorgingbijeenurethralekatheter

Hetisbelangrijkdatjedekathetervandezorgvragerregelmatiginspecteert engoedverzorgt.Doeditdagelijkstijdenshetwassenvandezorgvrager.Zorg vooreengoedehandhygiëneentrekhandschoenenaanvoorjeeigen bescherming.

• Controleerdehoeveelheidurinedieafloopt.Noteerditinhetzorgdossier.

• Controleerofdekatheterslangverstoptzit,lektofgekniktzit.

• Controleerdegeur,dekleurendesubstantievandeurineinde urineopvangzak.Checkoferstolselsofdeeltjesindeurinezitten.

• Observeersignalenvanpijnbijdezorgvrager.Ditkanwijzenopeen ontstekingofbeschadigingvandeurethra.Deplasbuiskannahetinbrengen geïrriteerdzijnendatgeefteenzorgvragerhetgevoeldathijsteedsmoet plassen.Ditgevoelgaatvanzelfover.Ookkandezorgvragerlasthebben vanblaaskrampen.

• Controleerofdegeslachtsdelenendeurineopeningroodzien.Checkverder ofjewondjes,korstvorming,symptomenvaneeninfectieofdecubitusziet. Lichtdeartsindiennodigin.

• Washetgeslachtsdeelmetwatereneenwashandendroogdezeaf.Zorg datjebijeenmantijdenshetwassenzijnvoorhuidnaarachterenschuift.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Maakdekatheterenslangvandeurineopvangzakmeteenschonewashand enwaterschoon.Enmaakzeweerdroog.

• Alseenzorgvragereensiliconenkatheterheeft,moetjeeenballoncontrole uitvoerenindienditwordtvoorgeschrevendoordefabrikant.De katheterballonkannamelijkleeglopen,doordatdeurinedeballonwand aankantasten.

• Controleerofdekathetergoedgefixeerdzitopdebuikofhetdijbeen.

• Ganaofdeurineopvangzaklagerhangtdandeblaasvandezorgvrager.

Legenvandeurineopvangzak

Leegeenurineopvangzakalsdezebijnavolisofdezaktezwaarwordtvoor dezorgvrager.Vervangeenurineopvangzakbinnendevastgesteldetermijn volgensprotocolvandeinstelling.Vervangdeopvangzakookalsdeurine sterkruikt,dezaklekt,ergruisindeurineopvangzakzitofdekatheterlosraakt vandeurineopvangzak.Trekbijhetlegenvandeurineopvangzakter beschermingniet-sterielehandschoenenaan.Checkdeurineookopkleur, geurensubstantie.Jekunteenurineopvangzakviahetaftapkraantjelegen ineenopvangbak,urinaaloftoilet.Desinfecteernahetlegenhetaftapkraantje metalcohol70%.Erkannamelijkeenbeetjeurineinhetaftapkraantjeblijven zitten,waarinbacteriënkunnengroeien.Rapporteerhetlegenvande urineopvangzakendehoeveelheidurineinhetzorgdossier.Hetkanvoorkomen datdeurinenietaflooptnahetlegenofvervangenvandeurineopvangzak. Checkdanofdeurineopvangzaklagerdandeblaasvandezorgvragerhangt. Controleerookofdekatheteren/ofdeurineopvangzaknietgekniktzitenniet verstoptis.

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Hetinbrengenvaneensuprapubischekatheter

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/man-5060-laying-on-his-bed-1993715456 Suprapubischekatheter.

Deeerstekeerdateenzorgvragereensuprapubischekatheterkrijgtdient dezesterielingebrachttewordendooreenuroloogtijdenseenkortdurende ingreeponderplaatselijkeverdoving.Ondergeleidevanechopriktdeuroloog deblaasaanwaarnadekatheterindeblaasgeplaatstkanworden.Bijeen nieuwgeplaatstesuprapubischekatheterzaltusseneentijdsbestekvantien dagenenvierwekeneenfistelontstaan.Een fistel iseenonnatuurlijke verbindingtussentweelichaamsdelen,inditgevaltussendeblaasende buikwand.Nahetontstaanvaneenfistelkanaalennadeeerstewisselinhet ziekenhuismagjealsverpleegkundigehetverwisselenvandesuprapubische katheterzelfdoen.

Hetverwijderenenverwisselenvaneensuprapubischekatheter Erzijntweeredenenomeensuprapubischekatheterteverwijderen. Verwijderenofvervangengebeurtaltijdinopdrachtvaneenarts.Deeerste redenisdatergéénindicatiemeerisvoordesuprapubischekatheter.Het

urigenitalegebiedmagweerbelastwordenofhet(uit)plassenluktweervia denormaleweg.Detweederedenisvoorhetgeplandverwisselenvande suprapubischekatheter.Raadpleeghierbijhetprotocolvanjeeigeninstelling.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deindicatiesvoorhetverwisselenvaneensuprapubischekatheterdoorde verpleegkundigezijn:

• Periodiekevervanging,ditisafhankelijkvanhetmateriaalvandekatheter.

• Bijkathetergerelateerdeproblemen,denkhierbijaaneenverstopteof beschadigdekatheter.

• Bijongeplanduitvallenvandekatheter.

Verwijderhetfixatiemateriaalvandehuidigesuprapubischekatheter.

Observeerdeinsteekopeningvandekatheter.Reinigdefistelopeningvanaf hetmiddennaarbuiten,gebruikperstreekeennieuwgaasje.Depnahet reinigendehuiddroog.Plaatseenlegespuitophetballonvulkanaalenlaat dezezichpassiefvullen.Controleerofdejuistehoeveelheidvloeistofis teruggekomen.Indienleegtrektvoorzichtigaandekatheteromdezemeteen draaiendebewegingteverwijderen.Laatdepatiëntrustigademen.Dekde insteekopeningnadientijdelijkafmeteensterielgaasje.

Inbrengennieuwekatheter

Spuitglijmiddelindefistelopeningendekdeopeningafmeteensterielgaasje. Ondertussenkunjedekatheterklaarmakenvoorgebruik.Bijdesteriele techniekdesinfecteerjehandenentreksterielehandschoenenaan.Indienje dekatheteralleengaatinbrengenzorgjedatjedezeindekatheteriserende handhoudtineenlus.Indienjemettweepersonenbentkunjeeenandere persoonvragenomtehelpenmetvoorbereidingenenspullenaangeven.De katheterkanookmiddelsdeno-touchtechniekingebrachtworden.Brengde katheterintotjeurinezietaflopenenbrengdezedannogvijfcentimetermeer inomtezorgendatdezenietinhetfistelkanaalzit.

Ballonvullenenfixatie

Vuldeballonzodrajezekerweetdatdekatheterzichnietmeerinhet suprapubischekanaalbevindtenerurineafloopt.Trekvoorzichtigaande katheternahetopblazenvandeballonomtecontrolerendatdeballongevuld is.Zorghiernavoorjuistefixatie,dithoudtindatergéénspanningopstaat (gééntrekkrachten)wanneerdezorgvragermobiliseert.

Nazorgendocumentatie

Zorgervoordatdehuidvandepatiëntenhetbedvandepatiëntschoonen droogzijn.Vraagnabijdepatiënthoedezedehandelingervarenheeften benadrukbijdezorgvragerhettemeldenalshijpijnofongemakervaart. Noteerinhetdossierderedenvoorhetkatheteriseren,dedatumentijdvan wissel,informatieoverdegebruiktekatheter,dehoeveelheidvloeistofinde ballon,observatiesoverdefisteleneventuelecomplicatiestijdenshet verwisselenvandekatheter.Bepaaldenieuwedatumvoordevolgende katheterwisselenlegdezevastinhetdossier.

Aandachtspuntenvoorhetvervangenvaneensuprapubischekatheter Deaandachtspuntenvoorhetvervangenvaneensuprapubischekatheterzijn:

• Raadpleeghetdossiervandezorgvrager.Bekijkoferinformatieover beschikbaarisoverdeplaatsingofovereeneerderewissel.Hetishetgoed omnategegaanofertoenproblemenhebbenplaatsgevondenrondom dewisselenofdezorgvragerallergieënheeftwaarjerekeningmeedient tehouden.

• Letopdehuidigeplekenliggingvandekatheter,hoeverisdezeingebracht enhoeveelkatheterlengteiszichtbaarbuitenhetlichaam.Dekathetermag vijfcentimeterverderingebrachtworden,maarnietverderomirritatievan deblaaswandtevoorkomen.

BEROEPSONDERWIJS

• Controleerdeoudekatheteropkorstvorming.Indienditveelaanwezigis, ishetwellichtbeteromeenvolgendewisselbinnenkortertijdsbestekte latenplaatsvinden.

• Hetisbelangrijkomzospoedigmogelijkeennieuwekatheterteplaatsen gezienhetfistelkanaalbinnenenkeleurendichtkangroeienwanneerer géénkathetergeplaatstmeeris.Zorgvoordezekerheidvooreenextra (kleinere)katheterombijdehandtehebbenbijnood.

• Zorgvoorcomfortenprivacyvandezorgvrager.

Mogelijkecomplicatiesbijhetinbrengenvaneensuprapubischekatheter

• Infectierisico

• Bijhetinbrengeniserkansopinwendigebeschadigingenenbloedingen. Eriseenverhoogdrisicoopbuikvliesontsteking(peritonitis).

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Pijnenongemaktijdenshetinbrengen.Zorgvoorvoldoendeglijmiddel eventueelmetanestheticum(verdoving).

• Inbrengenluktnietofjevoeltveelweerstand.Beëindighandelingen raadpleegarts.Plaatseventueeltijdelijkeeneenmaligekleinerekatheter omfisteldichtgroeitevoorkomen.

• Bijbloedinguitdefistelbeëindigjedehandelingenraadpleegjedearts.

• Hetvullenvandeballonluktnietnaplaatsenkatheter.Raadpleegartsin verbandmetmogelijkheidtotperforatievrijebuikholte.

• Defistellekturine,eenkleinehoeveelheidisnietongewoon.

Hetverzorgenvaneensuprapubischekatheter

Overlegmetdeartsoverdemaniervanverzorging.Nahetplaatsenvaneen suprapubischekatheteriserindebuikwandeenwond.Deverzorgingisde eerstewekennaplaatsingvaakanderstenopzichtevaneenlangeraanwezig suprapubischekatheter.Verzorgingistenminstedagelijksofeerderbij verontreiniginggeïndiceerd.Beschermdewondmeteensterielsplitgaas zolangerwondvochtuitkomt.Zorgdatjehetsterielegaasjeminimaaleenmaal perdagvervangt.Doeditvakeralshetgaasjevuilis.Isdefistelopeningvochtig ofzietdezegeïrriteerduit,maakdezedanschoonmetgaasjes.Gietstromend kraanwaterovereengaasjeenmaakdefistelvormingvanbinnennaarbuiten schoonmeteenstreekpergaasje.Droogdefistelopeningnaafloopafmet eengaasje.Alsdefistelopeningdroogis,depdanelkedagdehuidomde fistelopeningschoonmeteenwashandenwater.Gebruikgeenzeepof desinfectans.Checkhierbijhoedehuidrondomdefisteleruitziet.Werkvan binnennaarbuiten.Maakdehuidvervolgensdroogdoordezedroogtedeppen meteenhanddoek.Erisgéénovereenstemmingoverofhetwelofnietdraaien endompelenvandekatheternodigisomhetontstaanvaneengoedefistel tebevorderen.Sommigeartsenschrijvenditwelvoor.

Aandachtspuntenbijdeverzorging

TAALREDACTIE)

• Zorgervoordatdeurineopvangzaknietaandekathetertrekt.Ditkan namelijkweefselschade,eenontstekingofnecroseveroorzaken.Plakde kathetervastopdebuikmettapeofspecialefixeerpleisters.Buigde katheterineenbochtjenaarhetdijbeenenplakdezeookophetdijbeen vast.Leteropdatdekatheternergenskniktenergeenspanningopde katheterstaat.

Complicatiestijdenshetverzorgen

Tijdensdeverzorgingkunnenverschillendecomplicatiesontstaan.

• Alsjeeeninfectiebijdefistelopeningziet,overlegdanmetdearts.Een infectieherkenjeaanroodheid,warmteenpusvorming.Zorgdatjedehuid goeddrooghoudt.Alsdeartshuidbeschermendecrèmevoorschrijft,smeer dezedanvolgensvoorschriftopdefistelopening.Huidbeschermendecrème zorgtervoordatdehuidsoepelblijftenwaterafstoot.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Komterbloeduitdefistelopeningtijdenshetverzorgen,raadpleegdan directdearts.

• Hetisnormaaldatereenkleinbeetjeurineuitdefistellekt.Hierhoefje nietsaantedoen.Raadpleegbijveellekkagedearts.

8.5Complicaties

Bijeenkatheterkunnenerverschillendecomplicatiesontstaan,zoals:

• urineweginfectie.

• verstoppingvandekatheter.

• blaaskrampen.

• bijbalontsteking(epididymitis).

• lekkagelangsdekatheter.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urineweginfectiedoorkatheterisatie

Bijeenurineweginfectie(UWI)doorkatheterisatiekomenerschimmelsen bacteriënindeurinewegenviadekatheter.Bijvoorbeeldbijhetinbrengen vandekatheter,hetnietregelmatigschoonmakenvandekatheteren/ofhet nietvaakgenoeglegenvandeurineopvangzak.Ookkunnenerbijeen verblijfskathetermeteenballonbacteriënontstaaninhetrestjeurinedatin deblaasblijft.Doordatdebacteriënenschimmelszichvermenigvuldigen ontstaatereenurineweginfectie.Hoelangereenzorgvragereenkatheter heeft,hoegroterdekansisophetontstaanvaneenurineweginfectie.

Jekunteenaantaldingendoenomhetrisicoopeenblaasontstekingte verkleinen:

• Aseptischenhygiënischwerken

• Zorgendatdezorgvragervoldoendedrinkt

• Bijintermitterendkatheteriserenregelmatigkatheteriseren,houdjeaan hetadviesquatussenpozentussenkatheteriseren.

Jekunteenurineweginfectiedoorkatheterisatieherkennenaan:

• onwelriekendeurine(geurkanookbeïnvloedkanwordendoorvoedingof medicatie)

• troebeleurineofeenabnormalekleurvandeurine(kleurkanookbeïnvloed kanwordendoorvoedingofmedicatie)

• bloedindeurine(hematurie)

• pijnofdrukinderugofonderbuik

• frequentereaandrangomteplassen

• verwardheid(komtvakervoorbijouderen)

• koortsofrillingen

Wanneereenzorgvragerdezesymptomenheeft,neemdancontactopmet dearts.BijverdenkingUWIkandeartsbesluitentothetuitvoerenvaneen urinestick(dipstickanalyse).Afwijkendewaardenzijnmeestalterugtevinden

alspositievenitrietenverhoogdehoeveelheidleukocyten.Deartskanaanvraag doenvooreenurinesedimentofurinekweek.Indiendezorgvragereen blaasonstekingheeftdiemedicamenteusbehandeldgaatworden,zalvoordat debehandelingstartookeennieuwekatheteringebrachtworden. Medicamenteuzebehandelingwordtalleeningezetwanneernoodzakelijk,dit inverbandmetdetoegenomenantibiotiaresistentie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/medical-report-urine-test-strips-146356910

Urinestick

Verstoppingvandekatheter

Hetkanvoorkomendatdezorgvragereenverstoptekatheterheeft.Verstopping kanontstaandoorbezinkselofkorstvorming(mogelijkdoorblaasstenen).Je herkenteenverstoptekatheteraan:

• weinigurineindekatheterzak

• onrust

• buikkrampen

• stolselsofgruisindeurine

• aandrangomtemoetenplassen.

Hetnietgoeddoorlopenvaneenkatheterkanookkomendoordatereenknik indekatheterzit,dezorgvrageropdeslangligtofzitofdeurinezaknietlager hangtdandeblaas.Alseenverstoptekatheternietonderkendwordt,kanhet (afhankelijkvandeoorzaak)leidentotinfectie,sepsisofweefselschadeaan heturinewegstelsel.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wanneereenkatheterverstoptzit,zaljeinoverlegmetdeartsmoetengaan katheterspoelen.Ditwordtbehandeldbijhetonderdeelkatheter-en blaasspoelen.

Blaaskrampen

Blaaskrampenkomenvaakvoorbijzorgvragersmeteenverblijfskatheter.De blaaskrampenkunnenookveroorzaaktwordendoorchronischeobstipatie. Hierbijishetbelangrijkdatdezorgvragervoldoendevochtenvezels binnenkrijgt.Somskanhetookhelpenomdekatheterteverwisselenvoor eenkathetermeteenkleinerediametereneenkleinereballonmaat.

Epididymitis(bijmannen)

Epididymitisiseenontstekingvandebijbal.Ditbegintvrijacuut,en veroorzaaktzwellingenpijnaanéénbalzak.Hetkomtvakervoorbijzorgvrager meteenverblijfskatheterdanbijintermitterendekatheterisatie.Lichtdearts inalsjedezesymptomenopmerkt

Lekkagelangsdekatheter

Lekkagelangsdekatheterkanvoorkomenbij:

• obstipatie

• blaaskrampen

• verstoppingvandekatheter

• dekatheterballonisnietvoldoendegevuld

• eentegrotediametervandekatheter.

Hetisbelangrijkdatdeoorzaakaangepaktwordt.Vraagaandezorgvragerof hijblaaskrampenoflastvanobstipatieheeft.Controleerverderofdekatheter ofdeurineopvangzakergensafgeklemdis.Checkookofdekatheterballon voldoendevolzitenvoegindiennodigsterielwatertoe.Overlegjebevindingen metdeartsenbespreekofhetnodigiseennieuwekatheterteplaatsen.

8.6Blaas-enkatheterspoelen

Determenblaasspoelenenkatheterspoelenlijkenopelkaarenwordeninde praktijktenonrechtemetelkaarverward.Hetverschiltussenbeideligtinhet doelvandehandeling.Eenartsgeeftopdrachtvoorzowelkatheterspoelen alsblaasspoelen.Hetisbelangrijkomdeoorzaakvoordekathetergerelateerde problementeachterhalen.Sommigemechanischeoorzakendiezonderspoelen opgelostkunnenwordendieneneerstverholpenteworden.

Katheterspoelen

Katheterspoelen kandedoorgankelijkheidvandekatheterbevorderendoor verstoppingteverhelpenendoortevoorkomendaterkorstvorming,bezinksel, verkalking(encrustratie)ofbezinkselontstaat.Dekatheterwordtdoorgespoeld meteenkleinehoeveelheid(zure)spoelvloeistof.Despoelvloeistofdientzo kortmogelijkindeblaasteblijven.Adviseerdezorgvragerzelfomvoldoende tedrinken,omdatvoldoendeurineproductiedekansopkorstvorming vermindert.

Blaasspoelen

Bij blaasspoelen wordterviaeenverblijfskathetereensterielevloeistofinde blaasgebracht.Blaasspoelenwordtnietaangeradenomvlokken,stolselsof gruisteverwijderen,maaralleenbijbloedingen,ontstekingenofkwaadaardige blaaspoliepenenbepaaldeurologisch-chirurgischehandelingen.Denkhierbij bijvoorbeeldaancontinublaasspoelen(blaasirrigatie),bijvoorbeeldnaeen prostaat-ofblaasoperatie.

Materiaal

Erbestaanverschillendemechanismendiegebruiktkunnenwordenvoor zowelhetblaasspoelenalshetkatheterspoelen.Viermanierenhiervoorzijn:

• Spoelvloeistofzakje:Ditiseenkantenklaargeslotenspoelsysteem.Hier gaatdevoorkeurnaaruitvanwegehetgeringeinfectierisico.Erkan gespoeldwordenmeteenzoutoplossingbijdebrisenslijmofeenzure oplossingwelkegebruiktkanwordenbijkristalvormingenverkalking.Een spoelzakjedientinprincipepassief(doorzwaartekracht)teworden toegediend.Indiendezenietinlooptmaglichtedrukuitgeoefendworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Spuit:DitgebeurtmiddelseensterielespuitdiejevultmetNacl0,9%en welkejemetlichtedrukopdestamperinbrengtenvervolgenslaat teruglopen.Ditisgééngeslotenspoelsysteem,waardoorermeer infectierisicois.

• Harmonicaflacon:Ditiszoalsdenaamalaangeefteenflaconmet harmonicasysteem.Gebruikdienttegebeurendoordeflesvanuitde onderkantintedrukkenenopgecontroleerdewijzeindekathetertelaten stromen.Deflacondientongeveereenminuutzachtjesingedruktteworden envervolgenslosgelatentewordenomdevloeistofweerautomatischterug telatenlopen.

• Viaeendruppelsysteembijcontinublaasspoelenmiddelseendrielumen katheter.

Spoelenmiddelsharmonicaflacon(Bron:Zuster-055)

Spoelenmiddelsspoelvloeistofzakje(Bron:Zuster-055)

Preventievehygiënemaatregelen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Omeeninfectiezoveelmogelijktevoorkomenishetbelangrijkdatjebijhet katheterspoelenofblaasspoelenhygienischwerkt.Raakhetaansluitpuntvan hetspoelzakjeendekatheternietmetjehandenaan.Desinfecteerhet aansluitpuntmetalcohol70%alshetaansluitpuntincontactkomtmetde omgeving.Trekonsterielehandschoenenaanbijhetontkoppelenvande urineopvangzak.Iederekeerdatdeurineopvangzakvandekatheter losgekoppeldwordtisereenverhoogdrisicoopinfectiedoordeopen verbindingmetdebuitenlucht.

Aandachtspuntenbijblaas-enkatheterspoelen Houdbijhetkatheterspoelenenblaasspoelenrekeningmetdevolgende aandachtspunten:

• Katheterspoelenofblaasspoelenisgeenstandaardpreventievemaatregel.

• Deartsschrijftvoorwelkesoortvloeistofenhoeveelvloeistofjemoet gebruiken.Legvastinhetdossierhoevaakenhoelanggespoelddientte worden.

• Houddespuitofhetspoelzakjebovenhetniveauvandeblaasalsjede spoelvloeistoftoedientominlopenvandevloeistoftevergemakkelijken.

• Zorgbijmedicinaleblaasspoelingervoordatdemedicatieincontactkan komenmetdegeheleblaaswand.Vraagdezorgvragerdaaromregelmatig eenanderehoudingaantenemenofhelpdezorgvragerdaarbij.

• Controleerdekleurvandeurineindeurineopvangzakenoferbloedstolstels indeurinezitten.Ditisvooralbelangrijkalsergespoeldwordt,omdater bloedindeurinezit.Geefbijzonderhedendooraandearts.

• Rapporteerinhetdossiervandezorgvragerheteffectvanhetspoelenen ofjetegenbijzonderhedenbentaangelopentijdensdehandeling.

Complicatiesbijblaas-enkatheterspoelen

Complicatiesdiekunnenoptredenzijn:

• Weerstand:Alshetinbrengenvandespoelvloeistofmoeilijkgaat,overleg danmetdeartsofinbrengenvaneennieuwekatheternoodzakelijkis.Bij bloedindeurineishetmogelijkdekatheterballonleegtelatenlopenen dezepasweertevullenwanneerdespoelvloeistofgoeddoorloopt.

• Blaaskrampenpijn:Vaakontstaatkrampdoorirritatievandeblaaswand doorhettesneltoedienenvandevloeistofofdooreentekoude temperatuurvandevloeistof.Zorgervoordatdezelangzaaminlooptof langzaaminwordtgebracht.Zorgdatdespoelvloeistofop lichaamstemperatuurisalsjehetinbrengt.Ditkunjedoendoorde spoelvloeistofoptijdopkamertemperatuurtelatenkomen.Jekuntde verpaktevloeistofindiennodigookinlauwwarmwaterleggen.Zure vloeistoffenkunnenbijregelmatiggebruikdeblaaswandirriteren.

• Overgevoeligheidblaasspoelvloeistof.Houdzorgvragergoedindegaten enraadpleegdearts.Noteerallergieofovergevoeligheidinhetdossier.

• Vloeistofkomtnietterug:Houdnauwkeurigindegatenhoeveelvloeistof wordtingebracht.Wanneererniettenminsteevenveeltotmeer spoelvloeistofterugkomtkanersprakezijnvaneenscheuringvandeblaas (blaasruptuur)ofvaneenbeschadigingvandenieren.Raadpleegindit gevaldearts.

8.7Begrippen

8.8Bronnen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

APA.(2021). DeAPA-richtlijnenuitgelegd:eenpraktischehandleidingvoor bronvermeldinginhethogeronderwijs(3deherzieneeditie). Gedownloadop 12-10-2023,van

https://www.auteursrechten.nl/files/auteursrechten/2021-07/De%20APA-richtlijnen%20uitgelegd%20-%203e%20editie.pdf

B.Braun.MedicalB.V.(2023). Stappenplankatheteronderhoud:Behandeling metUro-tainer.Gedownloadop12-10-2023,van

https://www.bbraun.nl/content/dam/b-braun/nl/website-6/continentiezorg-en-urologie/uro-tainer/Brochure%20katheteronderhoud%20Uro-Tainer%202023%20NL.pdf

EAUN.(2013). Evidencebasedrichtlijnenvoorbestpracticeindeurologische gezondheidszorg:KatherisatieIntermitterendurethraalkatheteriserenbij volwassenenenintermitterendurethraaldilaterenbijvolwassenen.Gedownload op12-10-2023,van https://nurses.uroweb.org/wp-content/uploads/EAUN-INTERM-Guidelines-NE-2013-LR.pdf

NHG.(2020) NHG-standaardUrineweginfecties. Gedownloadop19-10-2023, vanhttps://richtlijnen.nhg.org/files/pdf/97_Urineweginfecties_april-2020.pdf

Serlin,D.C.,Heidelbaugh,J.J.,Stoffel,J.T.(2018).UrinaryRetentioninAdults: EvaluationandInitialManagement.AmericanFamilyPhysician,98(8),496-503. Gedownloadop11-11-2023,van https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2018/1015/p496.pdf

SamenwerkingsverbandRichtlijnenInfectiepreventie(2024). BlaaskatheterisatieModule2. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.sri-richtlijnen.nl/blaaskatheterisatie/module-2

UMCG.(z.d.). Blaasinhoud,controlemetbehulpvanbladderscan(volwassenen enkinderen)(Versie 5)geraadpleegdop17-10-2023,van https://umcg.zenya.work/Portal/#/document/bd1fc639-562e-4bbb-be53-23f64f9c05cf

UMCG.(z.d.). Blaasspoelen,eenmalig(volwassenenenkinderen)(versie5). Geraadpleegdop17-10-2023,van https://umcg.zenya.work/portal/#/document/8679347e-bbb9-4705-b741-4ff4aa90d00d

UMCG.(z.d.).Katheter,suprapubisch,verzorgeninsteekopening(volwassenen, kinderenenneonaten)(versie4). Geraadpleegdop17-10-2023,van https://umcg.zenya.work/portal/#/document/f99e90f0-8164-4f0d-90b8-5eaf44183e53

Vilans.(2024) Blaaskatheterisatieno-touchtechniek-maneenmalig. Geraadpleegdop06-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-no-touch-techniek-man-eenmalig

Vilans.(2024).Blaaskatheterisatieno-touchtechniek-manverblijfskatheter. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-no-touch-techniek-man-verblijf

Vilans.(2024). Blaaskatheterisatieno-touchtechniek-vrouweenmalig.

Geraadpleegdop06-02-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-no-touch-techniek-vrouw-eenmal

Vilans.(2024). Blaaskatheterisatieno-touchtechniek-vrouw verblijfskatheter. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-no-touch-techniek-vrouw-verbli

Vilans.(2024). Blaaskatheterisatiesterieletechniek-maneenmalig. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-man-eenmalig-basis-werkinstruc

Vilans.(2024). Blaaskatheterisatiesterieletechniek-manverblijfskatheter. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-bij-man-verblijfskatheter-doo

Vilans.(2024). Blaaskatheterisatiesterieletechniek-vrouweenmalig. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-vrouw-eenmalig-basis-werkinstr

Vilans.(2024). Blaaskatheterisatiesterieletechniek-vrouw verblijfskatheter. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-vrouw-verblijfskatheter-door-1

Vilans.(2024). Blaaskatheters. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/blaaskatheters

Vilans.(2024).Blaaskatheterisatieviaurethra.Geraadpleegdop06-02-2025, van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/blaaskatheterisatie-via-urethra

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2025). Blaasscannen.Geraadpleegdop13-03-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaasscannen

Vilans.(2024). Glijmiddelbijblaaskatheterisatie.Geraadpleegdop 06-02-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/glijmiddel-bij-blaaskatheterisatie

Vilans.(2022). No-touchtechniek. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/no-touchtechniek

Vilans.(2025). Scannenvandeblaas.Geraadpleegdop13-03-2025,van. https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/scannen-van-de-blaas

Vilans.(z.d.) Suprapubischeverblijfskatheterverwisselendoor2personen. Geraadpleegdop01-10-2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/suprapubische-verblijfskatheter-verwisselen

Vilans.(z.d.) Suprapubischeverblijfskatheterverwisselendoor1persoon. Geraadpleegdop01-10-2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/suprapubische-verblijfskatheter-verwisselen-door-1

Vilans.(2024). Urineopvangzak.Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/urineopvangzak

Vilans.(z.d.) Verblijfskathetervrouw. Geraadpleegdop01-10-2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-vrouw-verblijfskatheter-door-1?

Vilans.(z.d.) Verblijfskatheterman. Geraadpleegdop01-10-2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/blaaskatheterisatie-bij-man-verblijfskatheter-doo?backUrl=%2

Vilans.(2024). Zelfkatheterisatieman.Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zelfkatheterisatie-man

Vilans.(2024). Zelfkatheterisatievrouw. Geraadpleegdop06-02-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/zelfkatheterisatie-vrouw

V&VN.(2013). Katheterisatie:Urethraleensuprapubischeverblijfskathetersbij volwassenen:Evidencebasedrichtlijnenvoorbestpracticeindeurologische gezondheidszorg. Geraadpleegdop30-10-2023,van https://www.venvn.nl/media/rkwn2j0u/verblijfskatheters-bij-volwassen.pdf

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

V&VN.(2020) Kathetermanagement:Handreikingbijkathetergerelateerde problemen. Gedownloadop12-10-2023,van https://www.venvn.nl/media/gqkhjtco/kathetermanagement_lr.pdf

V&VN.(2021). Richtlijnveranderendeseksuelegezondheidgesprekskaart. Gedownloadop18-10-2023,van https://www.venvn.nl/media/ljzlzexy/gesprekskaart-vsg.pdf

V&VN.(2022). Richtlijnveranderdeseksuelegezondheidbijchronischzieken, mensenmeteenlichamelijkebeperkingenouderen.Gedownloadop18-10-2023, van https://www.venvn.nl/media/3x1nhca4/v-vn-richtlijn-seksuele-gezondheid-versie-februari-2022.pdf

Verenso.(2011).VerensoRichtlijnBlaaskatheters:Langdurigeblaaskatheterisatie bijpatiëntenmetcomplexemultimorbiditeit.Geraadpleegdop30-10-2023via https://www.verenso.nl/_asset/_public/Richtlijnen_kwaliteit/richtlijnen/database/VerensoRichtlijnblaaskatheters2.pdf

WerkgroepInfectiePreventie.(2011). Preventievaninfectiesalsgevolgvan blaaskatheterisatieviadeurethra. Gedownloadop20-10-2023,van https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/Blaaskatheterisatie-dubbeling%20verwijderd%2Baanpassing%20SR-disclaimer.pdf

THEMA9 MAAGSONDEENSONDEVOEDING

Inhoudthema

• Sonde:indicatiesensoortensondes

• Inbrengenenverwisselenvaneensonde

• Toedieningvanvoedingviadesonde

• Toedieningvanmedicijnendoorsonde

• Verzorgenvandesonde

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Inditthemaleerjeallesoversondesensondevoeding.Eensondeiseen buigzaamslangetjediedirectindemaagofdarmenvandezorgvragerligt. Viadezesondekansondevoedingtoegediendworden.Jeleertoverde indicatiesvoorhetstartenvansondevoeding,deverschillendesoortensondes, verschillendetoedieningsvormenentoedieningswijzen,verschillendesoorten sondevoeding,hetinbrengenenverwisselenvandesonde,verzorgenvande sondeendeaandachtspuntenenhetomgaanmetmogelijkecomplicaties. Totslotgajejeverdiepeninhetrefeedingsyndroom.

9.1Sonde:indicatiesensoortensondes

Sondevoeding isvoedingdieviaeenbuigzameslang,eensonde,wordt toegediend.Desondekomtuitindemaagofindedarmen.Aanhetuiteinde vandesondezittengaatjeswaardoordevoedingindemaagofdarmenkomt.

Indicatiessondevoeding

Sondevoedingwordtgegevenaanzorgvragersdienietkunnenofnietmogen etenofnietvoldoendevandebenodigdevoedingsstoffenofenergie binnenkrijgenomaantesterkenofomondervoedingtevoorkomenofopte heffen.Verschillendemogelijkeindicatieszijn:

• slik-en/ofkauwproblemen

• slokdarmaandoeningen

• aandoeningenaandemaagofdedarmenwaardoorvoedingnietgoed wordtverteerdofopgenomen

• eenverminderdeeetlust

• eenslechtelichamelijkeconditie

• somsbijkinderendielangdurigvoedselweigeren.

Slik-en/ofkauwproblemen

Alseenzorgvragerslik-en/ofkauwproblemenheeftdoorbijvoorbeeldeen neurologischeaandoening,kansondevoedingnodigzijn.Bijernstige slikproblemen,ookwel dysfagie genoemd,iserrisicoopverslikkingmet mogelijkalsgevolgeenlongontstekingofzelfsverstikking.Ookalsiemand bewusteloosisofdooreenoperatieaandemondofkeelnietmeergoedkan eten,kansondevoedingnodigzijn.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Slokdarmaandoeningen

Bijeenaandoeningaandeslokdarmkaneenzorgvragerookvoorsondevoeding inaanmerkingkomen.Ditgebeurtwanneerersprakeisvaneennauwe slokdarm,hierdoorkaneenzorgvragervoedselnietgoedwegkrijgeneniser

ookrisicoopverslikking.Eenslokdarmvernauwingkanontstaandoorinterne beschadigingvandeslokdarmbijlangdurigeirritatie,ontstekingofdooreen aangeborenafwijking.Daarnaastkanditookbijsamendrukkingvanbuitenaf doorbijvoorbeeldeentumorindeslokdarm.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aandoeningenaandemaagofdarmen

Alseenzorgvragereenaandoeningaandemaagofdarmenheeft,kanersprake zijnvaneenverstoordeopnameofverteringvanuithetmaag-darmkanaal tijdensdespijsvertering.Ditwordtookwel malabsorptie genoemd.Erkan dangekozenwordenvooreensonde,zodatdevoedingrechtstreeksinde maagofdarmenterechtkomtendaardoordelenvanhetspijsverteringskanaal ontlastworden.

Eenverminderdeeetlust

Sondevoedingkanookwordeningezetbijeenverminderdeeetlust.Hetgaat hierbijdanomverminderdeeetlusttengevolgevaneenonderliggende,fysieke ofmentaleaandoening.Bijbijvoorbeeldkankeriservaaksprakevan verminderdeeetlust,doorbijwerkingenvandebehandelingzoals chemotherapie,bestralingofmedicatieofbijvoorbeelddoorangstofpijn. Sondevoedingkangebruiktwordenomaantesterkenenondervoedingte voorkomen.

Slechtelichamelijkeconditie

Zorgvragerskunneneenslechtefysiekeconditiehebbentengevolgevanveel afvallen,eenzwareoperatieofeenziekenhuisopname.Daarnaasthebben dezezorgvragerseenverhoogdrisicoopwondenendecubitus.Voldoende voedingsstoffenenenergie,vochteneiwittenzijnessentieelvoor wondgenezingenbijherstelenaansterken.Eenslechtelichamelijkeconditie kanbijvoorbeeldontstaanwanneeriemandveelisafgevallenofnaeenzware operatie.

Langdurigevoedselweigeringbijkinderen

Hetlangdurigweigerenvanvoedselbijbijvoorbeeldeetstoornissenkanbij kinderenleidentotondervoeding,gewichtsverlies,groeiachterstand,verlaagde weerstandenkanuiteindelijkleidentoteenlevensbedreigendesituatie. Vanwegedeingrijpendeimpactdiegedwongensondevoedingkanhebben, zulleneerstanderemogelijkeminderinvasievebehandelingentoegepast worden.Somskanditleidentoteen ethischdilemma wanneerhetgaatom eengedwongensondevoeding.Erissprakevaneenethischdilemmawanneer verschillendewaardenmetelkaarbotsenennietmetelkaarteverenigenzijn.

Contra-indicaties

Mogelijkecontra-indicatiesvoorsondevoedingzijn:

• Aanhoudendemisselijkheidofbraken

• Maagretentie

• Verminderdemaag-darmwerking

• Dislocatiesonde

• Recentechirurgischeingreepinmaagdarmgebied

Aanhoudendemisselijkheidofbraken

Wanneereenzorgvragerlastheeftvanaanhoudendemisselijkheidofbraken ishetnietverstandigomsondevoedingtoetedienen.Mogelijkkomtde sondevoedingerdirectweeruiteniserrisicoopdislocatievandesonde.

Maagretentie

Bijmaagretentieiserbijhetgevenvansondevoedingeenverhoogdrisicoop refluxvanuitdemaagnaardeslokdarm,oprispingenenbraken.

Verminderdemaag-darmwerking

Denkbijeenverminderdemaag-darmwerkingbijvoorbeeldaaneenileus. Hierbijdienenperzorgvragermedischgeziendevoor-ennadelenvanplaatsing tewordenafgewogen.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dislocatievandesonde

Bijdislocatievandesondekomtdevoedingnietopdejuistelocatieterecht, ditkannadeligefysiekegevolgenmetzichmeebrengenvoordezorgvrager.

Recentechirurgischeingreepinmaagdarmgebied

Wanneereenzorgvragerrecenteenchirurgischeingreepinhet maagdarmgebiedheeftgehad,kanditgebiedsomsnognietbelastworden eniseerstverderherstelnoodzakelijk.

Soortensondes

Afhankelijkvandeindicatievoordesondevoeding,wordterbepaalddoorde artswelkesondedezorgvragerkrijgt.Erzijnsondesdieviadeneusgaanen sondesdiegeplaatstwordenviadebuikwand.Hetaanleggenvaneensonde viadebuikwandismeerinvasiefdaneenneus-maagsondeenwordtmeestal pasgedaanalshetgaatomlangduriggebruikvansondevoeding(langerdan viertotzesweken)ofalsdeaandoeningofdezemanierbeterbehandeldkan worden.

Sondesviadeneus:

• neus-maagsonde

• neus-duodenumsonde

• neus-jejunumsonde.

Sondesviadebuikwand:

• PEG-sonde

• PRG-sonde

• PEG-J-sonde

• PEJsonde

• button

Neus-maagsonde

Bijeen neus-maagsonde wordteensondedoordeneus,viadekeelen slokdarmindemaaggeschoven.Naasthettoedienenvansondevoedingen medicatiekaneenzorgvragereenneus-maagsondekrijgenvoordevolgende redenen:

• omdemaagtehevelenterontlastingvanhetspijsverteringskanaalna operatieofileusofinverbandmeteenmaagbloeding.Een maaghevel is eenslangwaarmeedeinhoudvandemaaggeleegdkanworden.

• omdemaagtespoelenmetzoutoplossingnaeenoverdosisofverkeerde innamevanmedicijnenofschadelijkestoffen

BEROEPSONDERWIJS

• maaginhoudopzuigenvoordiagnostiek

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Neus-maagsonde.

BEROEPSONDERWIJS

Neus-duodenumsondeenneus-jejunumsonde

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Een neus-duodenumsonde wordtookweleenneus-dunnedarmsonde genoemd.Dezesondewordtdooreenmaag-darm-leverarts,meteen hulpmiddelviadeneus,slokdarmenmaagindetwaalfvingerigedarm geplaatst.Een neus-jejunumsonde wordtdooreenmaag-darm-leverarts,met eenhulpmiddelviadeneus,slokdarmenmaagin'denuchteredarm'geplaatst. Beidesoortenwordeninhetziekenhuismeteenendoscoopofonder röntgendoorlichtinggeplaatstenverwisseld.Voordezesondeskanworden gekozenbijzorgvragersdieeengestoordemaaglediginghebben,maarwel eengoededarmfunctiehebben.Dezesondekanbijvoorbeeldgebruiktworden om maagretentie tevermijden.Maagretentiebetekentdatermaaginhoud achterblijftindemaag.Daarnaastiserminderkansopverschuivingvande sondebijhoestenenverminderendezesondesdekansop aspiratie.Bij aspiratiekomeneronbedoeldvoedselofvloeistoffenindeluchtwegenof longenterechtkomen.Hetgevolghiervankaneenlongontstekingzijndie levensbedreigendegevolgenkanhebben.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/small-intestine-anatomical-poster-duodenum-jejunum-2355362657. Graagaanpassenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.

Positieduodenumenjejunuminhetspijsverteringskanaal

PEG-sonde

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DetermPEGstaatvoorPercutaneEndoscopischeGastrostomie.Hetiseen sondediedoordehuidvandebuikwand,ookwel percutaan genoemd,inde maagwordtgeplaatst.Demaag-darm-leverartsplaatsteen PEG-sonde met behulpvaneen endoscoop.Ditiseenflexibeleslangmetcameraenlampdie viademondnaardemaagwordtgebracht.Demaag-darm-leverartsmaakt daneenincisieindehuidwaardoordesondenaarbuitengeplaatstkan

worden.DePEG-sondewordtmiddelseeninterneenexternefixatiediskop zijnplaatsgehouden.ErbestaatookeenvormvandePEGmeteen ballonfixatie.

PRG-sonde

DetermPRGstaatvoorPercutaneRadiologischeGastrostomie.Bij eenPRG-sonde ishetenigeverschilmetdePEGdemaniervaninbrengen.De sondewordtdirectviadehuid(percutaan)inmaagofdarmgeplaatst,onder röntgendoorlichtingennietmeteenendoscoop.EenPRGheeftaltijdeen fixatieballonengeeninternefixatiedisk.

PEG-ofPRG-sonde

COPYRIGHTBOOM

PEG-J-sonde

PEG-JstaatvoorPercutaneEndoscopischeGastrostomiemetjejunumextensie. Dezesondewordttevensviademondingebrachtindemaag,maarvervolgens wordtdebinnensondeverderdoorgeschovennaarhetjejunum.Voordeze sondewordtgekozenalsvoedingenhettoedienenvanmedicijnenviade maagnietmogelijkis,maarwelviadedunnedarm.

PEJ-sonde

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

PEJstaatvoorPercutaneEndoscopischeJejunostomie.De PEJ-sonde wordt geplaatstzoalseenregulierePEGsonde,maarheeftintegenstellingtotde PEG-Jalleeneenuitgangvandesondeindedunnedarm,erishierbijgéén sprakevaneenextensie.

Button

Een button iseenkleine,plattevoedingssondediedoordebuikwandnaarde maaggaat.Debuttonwordtvanbuitenafindemaagingebracht.Debutton zorgtervoordatdezorgvragermeerbewegingsvrijheidheeft,doordatergeen voedingsslangaanvastzit.Debuttonwordtgeplaatstnadatermeteen PEG-sondeeenfistel(eenniet-natuurlijketunnelvormigeopening)isgevormd. Debuttonkanopzijnplaatsgehoudendooreenballonnetjegevuldmetwater aandebinnenzijdevandemaag.Voorhettoedienenvanvoedingofmedicijnen viaeenbuttonhebjeeenverlengslangnodig.Daarnaastiserookeen non-balloonbutton,ditiseenvoedingssondezonderballonmaarmeteen verdikkingbovenhetuiteinde.Dezeverdikkingkanwordenuitgerektmiddels eenhulpmiddel,zodathijsmallerwordtenzoviadefistelingebrachtkan worden.Naplaatsingkandithulpmiddelverwijderdworden,waardoorde verdikkingzijnoriginelevormterugkrijgtendebuttonopdiemanierfixeert.

9.2Inbrengenenverwisselenvaneensonde

Hetisalsverpleegkundigebelangrijkomtewetenwelkematerialenbenodigd zijnbijhetinbrengenofverwisselenvaneensondeenhoedezehandeling uitgevoerddientteworden.

Inbrengenofvervangenvanneus-maagsonde

Verzameljematerialen.Vraagdezorgvragereenzittendeofhalfzittende houdingaantenemen.Laatdezorgvragerdeneussnuitenenbepaalna inspectiewelkneusgathetmeestgeschiktis.Bepaaldelengtevandesonde middels deNEXmethode(+10), ditstaatvoornose-ear-xyphoïd.Meetbijde zorgvragermetdesondedeafstandvanafdepuntvandeneusnaardeoorlel totaanuiteindevanhetborstbeen.Telhier10cmbijop.Markeerdesonde opdezeplek.Maakdesondenatmetwater.Laatdezorgvragerhethoofdnaar vorenbuigenenbrengdesondeoverdeneusbodemin.Hierdoorisdekans kleinerdatdezedeverkeerderoutevolgtnaardeluchtpijpenlongen.Vraag dezorgvragerteslikken.Schuifdesondedoortotdejuistegemetenlengte. Fixeerdesonde.ControleerdelocatievandesondemiddelsdepH-waarde. Hetmakenvaneenröntgenfotoopordervandeartswordtookeenenkele keergebruiktomdelocatietebevestigen.Spoelbijjuistelocatiedesonde door.Bevestigdesondemeteenpleisterofveiligheidsspeldaandekleding. Noteerinhetpatiëntendossierdemaatenlengtevandeingebrachtesonde, pH-bepalingenoverigebijzonderhedentijdensinbrengen.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hoevaakeensondevervangendienttewordenisafhankelijkvanhetmateriaal vandesonde,Houdhetadviesvandefabrikanthierbijaan.Een neus-duodenumsondeofneus-jejunumsondewordtaltijdinhetziekenhuis vervangen.Vervangeensondeeerderbijcomplicaties.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/hand-medical-glove-holding-nasogastric-tube-2269925707

Neus-maagsonde.

Fixerenvandesonde

TAALREDACTIE)

Fixeerdesondemeteen(neusfixatie)pleister.Ofplakhetmiddenvaneenstuk tapeaandeonderkantvandesondevastop2cmvanafdeneusenleidde uiteindenkruislingsnaarbovenenplakzeopdeneusvast.Ofplaatsdesonde opeensteunpleisterdieopdewangisaangebrachtenplakdaareentweede stuktapeoverheen.Verderwordterdooreenendoscopieverpleegkundigeof artssomseen Bridle geplaatst.Ditiseensysteemwaarbijachterhetneusschot langseenluswordtgelegdmeteenslangetjedieaandesondekanworden geclipt,waardoordesondezonderpleistergefixeerdblijft.Ditsysteemwordt geplaatstmiddelstweeflexibelepennenmeteenmagneetwaardoorde voerdraadachterlangskanwordengehaald.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/nasal-bridle-attaching-nasogastric-tube-septum-1834653997

Aanpassen:verwijderenpijlenentekstentitel

Bridle.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

pH-waardebepalen

De pH-waarde isdezuurtegraadvaneenvloeistof.Bijeenneus-maagsonde dienjedepH-waardetebeoordelenomtecontrolerenofdesondeindemaag ligt.Jespuitdeneus-maagsondedoormet5-10mlluchtmeteenspuitvan50 ml.Bijweerstandvanhetinspuitenvanluchtisdesondemisschiengeknikt, laatdezorgvragervanhoudingwisselen.Ditdoejezodatdesondevrijkomt vandemaagwand.Daarnazuigjemetdespuiteenpaardruppelsmaagsap op.JebeoordeelthetaspiraatdoordezeovereenpH-stripheentespuiten. Wanneerhetnietluktomaspiraatteverkrijgenkande limonadetest inoverleg metdeartswordentoegepast.Ditkanwordeningezetwanneerermoeilijk aspiraatverkregenkanwordenofertwijfelisoverdepH-waarde.Ditisalleen

mogelijkbijzorgvragersdieeengoedeslikfunctiehebbenendiemogen drinken.Dezuurtegraadvandelimonadedientkleinerofgelijkaan4,0tezijn. Laatdezorgvragerenkeleslokkenlimonadedrinkenenprobeernaminimaal tiensecondenaspiraatoptezuigenendepH-waardetebepalen.Hiernaisde pH-waardeaftelezenaandehandvandekleurenkaart.IsdepH-waarde kleinerofgelijkaan5,5danishetzeerwaarschijnlijkdatdesondenoggoed indemaagzit.Wanneerdezewaardehogeris,danligtdesondewaarschijnlijk nietindemaag.Dieninditgevalgéénvochtofsondevoedingtoeenherhaal detestnaeenhalfuurtoteenuurnogmaals.Overlegmetdeartsofereen nieuwesondeingebrachtdienttewordenindienhetaspiraatafwijkendblijft.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/ph-paper-values-isolate-on-white-330204722 pH-strips.

Complicatiestijdensinbrengenneusmaagsonde

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erzijnverschillendecomplicatiesmogelijkbijhetinbrengenvaneen neusmaagsonde.Mogelijkecomplicatieszijn:

• Weerstandtijdenshetinbrengen

• Braakneiging,kokhalzen,benauwheidenhoesten

• Foutievelocatiesonde

• Desondekrultopindemond-keelholte

Weerstandtijdenshetinbrengen

Bijhetvoelenvanweerstandtijdenshetinbrengentrekjedesondeietsterug enprobeerjedezeopnieuwintebrengen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Braakneiging,kokhalzen,benauwdheidenhoesten

Bijklachtenvanbraken,kokhalzen,benauwdheidenhoestentrekdanookde sondeterugenprobeerdezeopnieuwintebrengen.Laatdezorgvragerindien toegestaaneenslokwaterdrinken.

Foutievelocatiesonde

Eriskansopaspiratiedooreenonjuisteroutevandeneus-maagsondeinde longeninplaatsvanindemaag.Hierbijiserookmeerkansophoestenen benauwdheidbijdezorgvrager.Daarnaastishetookmogelijkdatdesonde nognietvergenoegofjuistteverwordtdoorgevoerdwaardoordezenietin demaagbelandt.

Desondekrultopindemond-keelholte

Wanneerdesondezichzichtbaarofmerkbaaropkrultindemond-ofkeelholte trekdandesondeterugenprobeerdezeopnieuwintebrengen.

Aandachtspunten

• Ganaofdecliëntbekendismetin-ofuitwendigevergroeiingen,tumoren, letselofanatomischeafwijkingeninkeelholte,slokdarmofmaag.

• Brengdesondeafwisselendinhetlinker-enrechterneusgatinindien mogelijk.

• Overlegbijzorgvragersmeteenkunstgebitofhijofzijhetkunstgebitwil uitdoen.

Inbrengen,verwijderenenverwisselensondedoorbuikwand Alleeerstevormenvansondesdiedoordebuikwandgaan,wordenoperatief geplaatstinhetziekenhuis.Hetverwijderenofvervangenvaneensondemet internefixatiedisk,zoalseenPEG,PEG-J-enPEJ-sondegebeurtaltijddoor eenmaag-darm-leverarts.WanneereenPEG-sondereedsisvervangendoor eensondemetfixatieballonofdooreenbuttonkandezehiernainhetvervolg weldooreenverpleegkundigeverwisseldworden.Ditkandoordezorgvrager inhalfzittendehoudingtelatenzitten.Hiernadientdegevuldefixatieballon metbehulpvaneenspuitgeleegdtewordenwaarnadesondeofbuttonmet eendraaiendebeweginginverticalerichtingverwijderdkanworden.Inspecteer

deinsteekopeningendehuidrondomdefistel.Hetinbrengenvaneennieuwe buttonkanmetglijmiddelopwaterbasis.Wanneerdezejuistisgepositioneerd dientdeballonviahetventielmet,dedoordefabrikantaangeraden hoeveelheidensoort,vloeistofgevuldteworden.Legnahetinbrengeninhet dossiervastmethoeveelvloeistofdeballongevuldis.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erisgééneenduidigbeleidoverdefrequentievanverwisselenvansondesen buttons.Voorschriftenvanartsenfabrikantzijnhierinleidend.

Gastrostomiesondesenbuttonskunnenbijjuistgebruikenweinigslijtage maandenmeegaan.

Complicaties

Mogelijkecomplicatiesbijhetverwijderenofvervangenmetdebuttonof sondemetfixatieballon:

• Hoeveelheidopgetrokkenwaterkomtnietovereenmettoegediende hoeveelheid.

• Desondeofbuttonzitverkleefdindefistel

• Denieuwesondekannietingebrachtwordendooreentenauwefistel.

Hoeveelheidopgetrokkenwaterkomtnietovereenmettoegediende hoeveelheid

Trekinditgevalvoorzichtigaandesondeofbuttonomtebekijkenofdezelos zit.Wanneerdezeloszit,magjedezevoorzichtigverwijderen.Indienditniet lukt,raadpleegdandearts.

Desondeofbuttonzitverkleefdindefistel

Gebruikglijmiddelbijhetverwijderen.Raadpleegdeartsalsditooknietwerkt.

Denieuwesondekannietingebrachtwordendooreentenauwefistel

Hetisnietmogelijkomeennieuwesondeintebrengen.Raadpleeginditgeval dearts.Mogelijkdientplaatsingopnieuwinhetziekenhuisplaatstevinden.

9.3Toedieningvanvoedingviadesonde

Erzijnverschillendewijzenenvormenvantoedieningvansondevoeding.Het gaathierbijomdetoedieningstermijnwaaropdewijzewordtaangepasten devormvantoediening,namelijkhandmatigofmiddelseenvoedingspomp. Dithangtookafvandesoortsondewelkedezorgvragerheeftenwatde zorgvragerkanverdragenquahoeveelheidsondevoeding.

Toedieningswijze

Wanneerdezorgvragereensondeheeftgekregen,ishetdetaaksondevoeding toetedienen.Hettoedienenvansondevoedingkanopverschillendemanieren:

• perbolus

• intermitterend

• continu.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Perbolus

Dezorgvragerkrijgtdesondevoedinginporties(perbolus),meerderekeren perdag.Ditgebeurtmeestalviaeenspuitoftrechter.Indienmogelijken gewenst,kandezorgvragernaastdeportiessondevoedingooknogorale intakehebben.Eengemiddeldeportieismeestalrondde200-300ml.

Intermitterend

Intermitterend toedienenvansondevoedinghoudtindatdezorgvragereen deelvandedagsondevoedingcontinudruppelsgewijskrijgt.Derestvande dagwordtdesondeafgeslotenenkandezorgvragergewoonetenendrinken. Vaakwordtsondevoedingviaeenvoedingspomptoegediend.

Continu

Dezorgvragerkrijgtzonderonderbrekingdegeheledag(24uur)druppelsgewijs sondevoeding.Ditgebeurtdoormiddelvaneenvoedingspomp.Aandeze pompkaneenflesofcontaineraangehangenwordenmetsondevoeding.

Toedieningsvormen

Daarnaastkanereenonderscheidgemaaktwordentussentoedieningsvormen:

• Handmatigmiddelsspuitoftrechter

• Voedingspomp.

Handmatigmiddelsspuitoftrechter

Toedieningmiddelseenspuitkanalleenmaarbijtoedieningvanbolussen sondevoeding.Dezeportieswordenverdeeldoverdedag.Erkanvoorgekozen wordenopdebolushandmatigmetdespuittegevendoordezelangzaam leegtedrukkenmetdestamper,maarerkanookvoorwordengekozeneen spuitalstrechtertegebruikenendezwaartekrachthetwerktelatendoen metinlopen.Desnelheidistemanipulerendoordespuitoftrechterhogerof lagertehoudentenopzichtvanhetinlooppuntvandesonde.

Voedingspomp

Naasteenhandmatigetoedieningkanergebruikgemaaktwordenvaneen elektrischevoedingspomp.Aandezepompkaneenflesofcontainergehangen wordenmetsondevoedingeneentoedieningsslang.Somsiseenvoedingspomp ookcompactenlichtgenoegomineenrugtasmetframegedragenteworden, waardooreenzorgvragermeerbewegingsvrijheidheeft.Bijeensondeinhet duodenumofjejunumdientaltijdeenpompgebruiktteworden.Doordat hierbijgéénreservoirfunctieis,zoalsbijdemaag,kunnenzorgvragerseerder klachtenkrijgenvanmisselijkheidenbrakenwanneererteveelineenkeer wordttoegediend.

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-vector/peg-gastric-nasojejunal-orogastric-inserted-nasoduodenal-1070829632

Sondevoedingspomp.

Medischrekenenpompstand

Voedingspompenkunnendruppelgestuurdzijnofvolumegestuurd.Een druppelgestuurdepompdientingesteldtewordenophetaantaldruppelsper minuut.Eenvolumegestuurdepompdientingesteldtewordenophetmilliliters

peruur.Tegenwoordigzijndemeestevoedingspompenvolumegestuurd.De volgendeformuleskunnengebruiktwordenbijhetmedischberekenenvan depompstand.

Formules

Druppelgestuurdepomp:

Officieelhangthetaantaldruppelsafvandeviscositeit,dedikvloeibaarheid, vandesondevoedingenligtdittussende16en20druppels.

• (Totalehoeveelheidmlsondevoedingxdruppelsperml)/totaalaantal urensondevoeding=aantaldruppelsperuur

• Aantaldruppelsperuur/60=aantaldruppelsperminuut

Volumegestuurdepomp:

• Totalehoeveelheidsondevoedinginmilliliters/totaleafgesproken toedieningsuren =aantalmillilitersperuur

Standaardgegevenis:

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voordatjealsverpleegkundigesondevoedinggaattoedienenaanjezorgvrager ishetvanbelangomtewetenwelkesoortensondevoedingbeschikbaarzijn enwatdehoudbaarheidhiervanis.Daarnaastishetbijhettoedienenvan sondevoedingvanbelangomtewetenwelkehandelingenhierbijvoorafgaan

enwelkecomplicatiesenaandachtspuntenerzijn.Dithangtafvanhettype sondeendegekozentoedieningsvorm.Zoweldeneusmaagsondealsdesondes doordebuikwandzullenbehandeldworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Soortensondevoeding

Erzijnverschillendesoortensondevoeding.Deartsofdiëtistbepaaltwelke sondevoedingeenzorgvragerkrijgt.Eriseenverschilindemoleculairevorm, eenverschilinpoedervormofkant-enklaarvormenerkaneenverschilzijn indesamenstellingvandesondevoeding.

Polymeerenoligomeerofmonomeer

Determenpolymeer,oligomeerenmonomeerzeggenietsoverdemoleculaire vormvandesondevoeding.Polymeerhoudteenintactegroteremoleculaire vormin,terwijloligomeerenmonomeerbeideinhoudendathetomkleinere moleculairevormengaat.Dezesondevoedingisalgedeeltelijkofgeheel voorverteerdenwordtgebruiktbijzorgvragersmetverterings-en resorptiestoornissen.

Poedervormenkant-enklaar

Sondevoedingisverkrijgbaarinpoedervorm,welkezelfnogmoetworden opgelost.Voorhetoplossenvanhetpoedergebruikjeversgekooktenweer afgekoeldkraanwaterofsterielwater.Daarnaastbestaatervloeibare kant-en-klaresondevoeding.Devoorkeurgaatuitnaarkant-enklarevoeding, omdatdezeondergecontroleerdeomstandighedenisbereid.Vloeibare kant-en-klaresondevoedingwordtsterielgeleverdenisbeperkthoudbaar. Devoedingkanzowelinflessenofinplasticzakken(packs)wordengeleverd.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/enteral-nutrition-diet-beeing-prepared-by-2348266297Aanpassen: Origineleafbeeldinggraagbijsnijdenzodattekstopbliklinksonderwegvalt.

Poedervormsondevoedingbereiden

Verschilinsamenstelling

Meestalissondevoedingopmelkbasis.Hetverschilinsamenstellingzit voornamelijkindehoeveelheideiwit,energie,vochtendeaan-ofafwezigheid vanvoedingsvezels.Meestalwordtgekozenvooreensondevoedingdiezoveel mogelijkopdegewonevoedinglijkt.Erzijnvansommigemerkenookmeer ziektespecifiekevormenbeschikbaaraangepastopzorgvragersmet bijvoorbeeldnierfalen,diabetes,kankerofmaag-darmziekten.

Devolgendesondevoedingisteverkrijgen:

• energieverrijkt

• energiebeperkt,meteenverlaagdenergiegehalte

• eiwitverrijkt

• vezelrijkofzondervoedingsvezels

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• lactosevrijenglutenvrij

• sondevoedingopsojabasis,somsook'plantbased'endaarmeegeschikt voorveganisten

• geconcentreerd.

Houdbaarheid

Sondevoedingisbeperkthoudbaar.Controleerdeverpakkingvande sondevoedingopdehoudbaarheidendewijzevanbewaring.Noteerbijhet openendedatumentijdvanopeningvandeverpakking.Overhetalgemeen geldtdevolgendehoudbaarheidvoordesondevoeding:

Houdbaarheidsondevoeding

Omstandighedensondevoeding

Ongeopendeverpakking

Geopendeverpakking (afgeslotenmetdop)

Geopendeverpakking(zonder toevoegingen)aangehangen

Overgegotenineencontainerdie afgeslotenkanworden

Voedingdiemetgekooktofsteriel waterisbereid(vanuitpoedervorm)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Houdbaarheid

Totdehoudbaarheidsdatum

24uurindekoelkast

Maximaal24uur

24uurindekoelkast

Maximaal24indekoelkast (noteerdatumentijdbereiding)

Sondevoedingviadeneusmaagsonde

Bijeenneus-maagsondeishetbelangrijkomtecontrolerenofdesondenog indejuistepositieindemaagligt.Ditdoejeomtevoorkomendatdesonde wellichtindelongenligtendezorgvragervochtenvoedingkanaspirerenmet alsrisicoeensomslevensbedreigendepneumonie.Hierbijdoejevisuele inspectieenzonodigeenpH-waardemeting.

Visueleinspectie

Bijdevisueleinspectiecontroleerjeeerstdeneuspleister.Controleerofde pleisternoggoedvastgeplaktzit.Controleerdemond-enkeelholtevande zorgvrageromtezienofdesondenietopgekruldligt.Daarnaastcontroleer jehetpunttotwaardesondeerindienttezitten.Ditmarkeringpuntkan gemarkeerdzijnmetwatervastestift,tapeofjekunthetaantalcentimeters aflezenenvergelijkenmetdewaardeinhetdossiervandezorgvrager.Wanneer jenadezevisueleinspectietwijfeltofdepositievansondesondejuistis,dien jedepH-waardecontroleren.

Toedienenvansondevoeding

Desondevoedingkanmiddelseenspuitofmiddelsdepompworden toegediend.Bijsondesinhetduodenumofjejunumkanergéénsondevoeding gegevenwordenmiddelseenspuit.Gebruikbijdezesondesaltijdeen voedingspomp.Helpdezorgvragerineen(half)zittendehouding.Controleer deliggingvandesondemiddelsvisueleinspectieenvoerbijtwijfeleen pH-metinguit.Spoelvoorafgaandaanhettoedienenvanvoedingdesonde doormetkraanwater.Diendesondevoedingdoormiddelseenspuitofmet eenvoedingspomp.Vulbijhetgebruikvaneenvoedingspomphetsysteem voorgebruik.Weestijdensdetoedieningalertopklachtenalshoestenen benauwdheid,mochtdesondetochverschovenzijn.Natoedieningen afkoppelingvandespuitofdepompdientdesondeookweerdoorgespoeld tewordenmetkraanwater.Zorgdatdesondeweerjuistafgeslotenis.Verzorg nadiendemondenneusvandezorgvrager.

Toedieningssysteem

Eentoedieningssysteemvormtdeverbindingtusseneenvoedingszakende sonde.Inhetalgemeenishetadviesomhettoedieningssysteem1keerper 24uurtevervangen.Bijintermitterendgebruikmagjehettoedieningssysteem aangekoppeldlatenofafkoppelenalsdeonderbrekingnietlangerduurtdan 8uur.Wanneerdeonderbrekinglangerduurtspoeljehettoedieningssysteem nagebruikdoormetwater.Bewaarhetsysteembijvoorkeurineenafgesloten bakindekoelkast.Vervangeenspuitvoorvoedingeenmaalper24uureneen spuitvoorwatereensperdriedagen.Voorspuitendiegebruiktzijnvoor medicatiegeldtdeafspraakgemaaktindeeigeninstelling.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/enteral-feeding-via-nasogastric-tube-eating-2068533449 Toedieningvansondevoedingvianeusmaagsondemiddelsspuit.

Sondevoedingviasondedoordebuikwand

Controleerbijeensondedoordebuikwandofdesondenietisverschoven doorcontrolevandeaangebrachtemarkeringopdesonde.Plaatszonodig eenverlengslangofconnectoropdesonde.Spoelvoorafgaandaanhet toedienenvanvoedingdesondedoormetkraanwater.Diendesondevoeding metdejuistegepastesnelheidtoemiddelsdespuitofmiddelsde voedingspomp.Spoelnaafkoppelendesondeweerdoormetkraanwater. Verwijderzonodigdeverlengslangofconnectorvandesonde.

Complicaties

Erzijnverschillendecomplicatiesmogelijktijdenshettoedienenvande sondevoeding.Eendeelvandecomplicatieskomtbijzoweleen neusmaagsondevooralseensondedoordebuikwand,maareendeelis specifiekafhankelijkvandesoortsonde.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Mogelijkecomplicatieszijn:

• Dezorgvragermoethoestenofwordtbenauwd

• Irritatievanneus,mond,keelofslokdarm

• Irritatievanmondholte

• Uitdroging

• Desondeisverschoven

• Desondeisnietdoorgankelijk/verstoppingsonde

• Devoedinglooptnietinbijpompgebruik

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dezorgvragergeeftpijnaan

• Misselijkheidenbraken

• Diarree

• Obstipatie

• Desondeisuitdefistelgevallen

• Psychosocialeklachten

Dezorgvragermoethoestenofwordtbenauwd

Dezecomplicatieismogelijkbijeenneusmaagsonde.Mogelijkissondevoeding tochindelongenterechtgekomen.Stopdetoedieningvandesondevoeding, controleerdeplaatsingvandesondeenraadpleegdearts.

Irritatievanneus,keelofslokdarm

Bijeenneusmaagsondekanirritatieontstaandoordatdesondetedikofte stugis,maarditkanookkomendoorhetverkeerdfixerenvandesonde.

Gebruikzomogelijkeendunnere,soepelereneus-maagsondeenzorgervoor datdeneuspleisterensondezogefixeerdisdatdezekanmeebewegenmet bewegingenvandezorgvrager.

Irritatievanmondholte

Dooronvoldoendestimulatievandespeekselklierenofeenontsteking,kan erirritatieindemondholteoptreden.Belangrijkisdatdezorgvragerregelmatig demondspoeltenveelwaterdrinkt(alsditmag).

Uitdroging

Teweinigvochtinname,eenwarmeomgevingenpijnklachtenindemondof keelkunnenvoor uitdroging zorgen.Ditkunjevoorkomendoordezorgvrager dagelijksgoedteobserveren.

Desondeisverschoven

ControleerbijneusmaagsondesmeteenpH-indicatorofdesondenogjuist gepositioneerdindemaagligt.Wanneerdezeindemaagligt,kunjenaenige tijdopnieuwmeten.Wanneerdezedanalsnognietjuistlijktteliggen,overleg danmetdearts.Mogelijkdientereennieuwesondeingebrachtteworden.

Desondeisnietdoorgankelijk/verstoppingsonde

Eenverstoptesondekanontstaandoordatervoedingofmedicatierestanten achterblijvenindesondeslang.Daaromwordtergeadviseerdviertotzeskeer perdagdesondeslangdoortespoelenmet20mlwater.Hetdoorspuitendoe jedaarnaastminimaalvoorennaiederetoedieningvanvoedingen/of medicatie.Wanneerdesondenietdoorgankelijklijkt,probeerdeslangdoor tespoelenmeteenspuitvan10-20mlmetlauwwarmwateromdeobstructie opteheffen.Overlegmetdeartswanneerdeobstructienietopteheffenis.

Devoedinglooptnietinbijpompgebruik

Wanneerdevoedingnietinloopt.Controleerdanbijpompgebruikofdepomp aanstaatenofdeklemopenis.Controleerdaarnaastofdevoedingsslangop dejuistemanierbevestigdisindepomp.

Dezorgvragergeeftpijnaan

Wanneereenzorgvragerpijnaangeefttijdenshettoedienenvande sondevoedingviadebuikwandcontroleerdandeinsteekopening.Zuigzo nodigwatwateruitdeballonlopen.Vergelijkdezehoeveelheidmetde oorspronkelijkehoeveelheidenvuldeballonbij.

Misselijkheidenbraken

Wanneersondevoedingtesnel,tekoudoftewarmwordttoegediend,kande zorgvragermisselijkwordenenmoetenbraken.Ditkunjevoorkomendoor desondevoedinglangzaamtoetedienenopkamertemperatuur.Zorgerook voordatdezorgvragergoedrechtopzit.Stopbijbrakendesondevoeding direct.MisselijkheidenbrakenzijookmogelijkbijeenPEG-Jwanneerdesonde vandedarmnaardemaagverplaatstis.

Diarree

Wanneerdezorgvragersondevoedinggebruikt,isdeontlastingvaakdunner. Daarnaastkandeontlastingookdunnerzijnalsdetoediensnelheidtehoog staatingesteld,devoedingtekoudis,bacteriënindevoedingzijn terechtgekomen,alsdezorgvragerondervoedis,langerdandriedagennuchter geweestisofeenslechtfunctionerendmaag-darmkanaalheeftofbepaald medicatiegebruikbijvoorbeeldantibiotica.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Obstipatie

Wanneerdezorgvragerteweinigvochtofvezelsbinnenkrijgtkanerjuistook inplaatsvandiarreeobstipatieontstaan.Ookpijnstillersenteweinig lichaamsbewegingzorgenvoorobstipatie.Zorgervoordatdezorgvrager voldoendevochtenvezelsbinnenkrijgt.

Desondeisuitdefistelgevallen

Wanneerdesondeuitdefistelisgevallenbijeensondedoordebuikwand, dientzosnelmogelijkeennieuwesondegeplaatsttewordenomtevoorkomen datdefisteldichtgroeit.Leteropdatditnietbinnendeeerstewekennade plaatsinggebeurt,danisdefistelnamelijknognietgevormdenkanjuist schadelijkzijn.Indatgevaldientdezorgvragernaarhetziekenhuistegaan voornieuweplaatsing.

Psychosocialeklachten

Hetinbrengenvaneensondekanalangst,pijnofongemakmetzich meebrengen.DenkookklachtenvaneenPostTraumatischeStressStoornis (PTSS)bijvoorbeeldbijgedwongensondevoeding.Daarnaastishetslangetje bijeenneusmaagsondeofeensondedoordebuikwand(metuitzondervan debutton)vaakookgoedzichtbaarvoordebuitenwereldenkanhetaanwezig zijnookfysiekeongemakkenenbeperkingenmetzichmeebrengen.Hierbij kunnengevoelensvanschaamtehoren.Totslotzijnetenendrinkenvaak, zonderdatmenhierbijstilstaat,eensocialeaangelegenheid.Wanneerdit geheelnietofnauwelijkslukt,kanditzeerconfronterendzijnvoorde zorgvrager.

Aandachtspunten

TAALREDACTIE)

• Controleerdehoudbaarheidvandesondevoedingsverpakkingennoteer tijdstipvanopenen.

• Zorgervoordatdesondevoedingopkamertemperatuurisenmeetdeze afbijhandmatigetoediening.

• Tijdelijkafklemmenvandesondekandoordezeteknikken,meteenkocher (letopbeschadiging)ofmeteenopdesondebevestigdeklemof driewegkraan.

• Controleerdevoedingspomp(geldigheids-enveiligheidskeurmerk)en snoerengebruikeenstopcontactmetrandaarde.

• Maakdevoedingspompdagelijkshuishoudelijkschoon.

9.4Toedieningvanmedicijnendoorsonde

Zowelsondevoedingalsmedicatiekanviadesondewordentoegediend.Het isechterwelbelangrijkomerbewustvantezijndatnietallemedicatiezomaar viadesondetoegediendmagenkanworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vragenlijstartsofapotheek

Hetisgoedomeenaantalvragentedoorlopenomdemogelijkhedente bekijkenmetbetrekkingtothetgevenvanmedicatieviadesonde.Eenaantal vragendiejeopeenvolgendaandeartsofdeapothekerkanstellenzijnals volgt:

Vragen

• Kanhetmedicijngestoptwordenofisereenanderetoedieningswegvoor demedicatiebuitenhetmaag-darmkanaalmogelijk?

Zoniet,

• Wordtdewerkingvanhetmedicijnbeïnvloedbijtoedieningviadesonde?

• Isereenvloeibareofparenteralevormbeschikbaarvoorgebruikviahet maag-darmkanaal?

Zoniet,

• Valthetmedicijnineenspuitmetvloeistofuiteen?

• Kanhetmedicijngemalenwordenineentablettenvermaler?

• Mogenmeerderemedicijnentegelijkgegevenworden,ofmoetenzeieder afzonderlijk?

Toedieningmedicijnen

Controleervoortoedieningvandemedicijnenaltijddeliggingvandesonde indienhetgaatomeenneus-maagsonde.Ofcontroleerbijeensondedoorde buikwandofbuikwandofdezenietverschovenis.Zorgervoordatjeelk medicijnapartgereedmaaktvoordetoediening.Spoelvoorennade toedieningvandemedicijnendesondealtijddoormet20-30mllauw kraamwater.Bijeenduodenumofjejunumsondespoeljedoormet20mllauw kraanwater.Zorgvoorafzonderlijketoedieningvandemedicijnenmethet tussentijdsdoorspoelenvandesondemettenminste5mlwaterominteractie tevoorkomenenomtezorgendatdesondedoorgankelijkblijft.

Complicaties

Mogelijkecomplicatiesbijhettoedienenvanmedicijnenviadesondezijn:

• Dezorgvragerbraakt

• Desondeisverstopt

• Dezorgvragergeeftpijnaan

Dezorgvragerbraakt

Controleerofjehetmedicijnniettesnelgeeftenofdetemperatuurvande vloeistofniettekoudofniettewarmis.

Desondeisverstopt

Probeerdesondedoortespuitenmetlauwwater.Alsditnietlukt,raadpleeg dandearts.Omdatdekansopverstoppingdoormedicatiegrootis,ishetvan belangomvoor,tussendoorennamedicatievoldoendedoortespoelen.

Dezorgvragergeeftpijnaan

Ditkanvantoepassingzijnvanbijzorgvragersmeteensondedoorde buikwand.Controleerdeinsteekopeningenvoerzonodigeenballoncontrole uit.

Aandachtspuntenbijhettoedienenvanmedicijnendoorsonde

• Dienalleenmedicijnentoeviadevoedingssondenaoverlegmetdeartsof apotheker.

• Mengmedicijnennietmetsondevoeding.

• Overlegmetdeapothekeroveranderemogelijkhedenalserveel verschillendemedicijnenopéénmomenttoegediendmoetenwordenof alsdezorgvragereenvochtbeperkingheeft.

• Brengdezorgvragerineenhalfzittendehoudingbijhettoedienenvan medicijnen(vocht,voeding)bijeenneusmaagsondeomaspiratiete voorkomen.

• Medicijnenmeteengereguleerdeofverlengdeafgifteofeencoatingmogen nooitvermalenworden.Ditheefteffectopdewerkingvanhetmedicijnen kanleidentotintoxicatieofjuisteenverminderdewerking.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/pills-capsules-white-whole-crushed-on-2269416543 Medicatiemagenkannietaltijdvermalenworden.

9.5Verzorgenvandesonde

Zowelbijeenneusmaagsondealsbijeensondedoordebuikwandwordtde verzorginggedaandoordeverpleegkundige.Hetisbelangrijkomteweten welkehandelingenhierondervallenenwelkecomplicatieshierbijkunnen optreden.

Verzorgingbijneusmaagsonde

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hoewelerbijdeneusmaagsondegéénverzorgingvandesondezelfnodigis, zijndeverzorgingvandeneus,vervangingvandefixatiepleisteren mondverzorgingwelbelangrijk.Reinigdeneusvandezorgvragertenminste eenmaalperdagmetwashandjesofgaasjesmetwaterendrooggoedna. Vervangdefixatiepleisterelke2tot3dagen,ofeerderwanneerdezeviesisof loslaat.Inspecteerdeneusenmondslijmvliezenophuidbeschadigingenen drukplekken.Reinigenbevochtigdemondholteoflaatdezorgvragerindien mogelijkdetandenentongpoetsen.Hetwordtgeadviseerdomminimaal tweekeerdaagsdetandentepoetsenendriemaaldaagsdemondspoelen. Verzorgzonodigdelippenenmondhoekenvandezorgvrager.Controleer nadienofdesondenogsteedsjuistgefixeerdzit.

Complicaties

• Huidirritatiesen/ofdrukplekken

• Desondeverschuiftofvalteruit

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Huidirritatiesen/ofdrukplekken

Zorgervoordatdefixatiepleisteroptijdvervangenwordtendesnoodsanders geplaatstwordt.Gebruikzomogelijkeenhypoallergenepleister.

Desondeverschuiftofvalteruit

Brenginoverlegmetdeartseennieuwesondein.

Verzorgenvandebuiksonde

Alseenzorgvragereenbuiksondeheeft,dientdezeooktenminstedagelijks verzorgdteworden.Hierbijinspecteerjedeinsteekopeningvandesondeen reinigjedehuid.Daarnaastdienteensondesomsgedompelden/ofgedraaid teworden.Hetisbelangrijkomtewetenwatwelofniettoegestaanispertype sonde.

Verzorgenvandeinsteekopening

Inspecteerdeinsteekopeningendehuidrondomdefisteloptekenenvan infectie,irritatieendrukplekken.Bijdeverzorgingvoordeeerste7-14dagen naplaatsingvandesondegeldtdatdeexternefixatiediskkanblijvenzitten inverbandmethetgoedvormenvaneenfistelkanaal.Nadezeperiodekan deexternefixatiedisk5cmomhooggeplaatstwordenenkandezeook gereinigdworden.Reinigdeinsteekopeningendehuideromheenmetgaasjes metlauwwarmkraanwater.Veegmethetgaasjevanbinnennaarbuiten,zodat vuilnietindeinsteekopeningwordtgeveegd.Dehuidrondomde insteekopeningkaneventueelookonderdedoucheschoongespoeldworden. Indiendeinsteekopeningwatgeïrriteerdis,kanereensplitgaasjetussen geplaatstworden..

Dompelenendraaien

Dompelen en draaien zijnhandelingendietoegepastkunnenwordenomte voorkomendateensondevastgroeitinhetfistelkanaal.Volgdeaanwijzingen vandeartsofhetprotocolbinnendeeigeninstellingmetbetrekkingtothet dompelenendraaien.Hetdompelenhoudtindatdesonde5cmnaarbinnen geduwdmagworden,zodatdeinternefixatiediskloskomtvandemaag-of darmwand.Hetdraaienhoudtindatdesondeeenmaaldaagseenvolledige

slagomdelengteas,zowellinksomalsrechtsomgedraaidwordt.Onderstaand schemageeftdeglobalerichtlijnenaanmetbetrekkingtotdompelenen draaienverschillendetypesondes.

Typesonde

PEG-sondeenPEJ-sonde

PEG-sondemetinterne fixatiedisk

PEG-J-sonde

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dompelen

PRG-sondemet ballonfixatie, ballonsonde.

Buttons

Sondesdiezijn vastgehecht,zoalsde chirurgische jejunostomiesonde

Balloncontrole

Verschillendperregio. Deballonhechtzichin principenietvastaande maagwand.

Nee

Draaien

Nee

Hetgevaarbestaatdat dejejunum-extensiein demaagterechtkomt.

Ja Kannognietzolanger zichnoghechtigingen bevindenbijdePRG.

Draaienvolgens afspraak.

Nee

Controleerdeballonbijeensondeviadebuikwandvolgenshetvoorschrift vandeartsofdefabrikant.Trekdevloeistofuitdefixatieballonterugen beoordeeldehoeveelheid.Indiendehoeveelheidvloeistofbijcontroleevenveel isalsbijplaatsingkunjedezedirectterugspuiten.Wanneerhetonvoldoende is,spuitjedeopgezogenhoeveelheidterugenvuljedezedaarnaopnieuw aan.

Complicatiestijdenshetverzorgen

Tijdensdeverzorgingvandesondekunnenerookmeerderecomplicaties optreden,denkhierbijaan:

• Lekkagebijdefistel

• Huidirritatie

• Drukplekkendoordefixatiedisk

• Buriedbumper

• Infectie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• Bloedendefistel

• Wildvleesvorming

• Desondevalteruit

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Lekkagebijdefistel

Erzijnmeerderemogelijkoorzakenvoorlekkagebijdefistel.Deexterne fixatiediskzitnietopzijnplaatsdoorteveelspelingtussendeexternefixatiedisk endehuid,eenonvoldoendegevuldeballonbijsondemetfixatieballon, maagledigingsproblemenofeentelangebutton.

Huidirritatie

Bijhuidirritatieviadefisteldoorlekkageishetvanbelangomtecontroleren ofdeexternefixatiediskonjuistgeplaatstis.Ditprobleemkanopgelostworden doordefixatiediskteherplaatsen.Ditkanookgebeurenbijeen overgevoeligheidvoormateriaalvandesondeofpleistersgebruiktvoorfixatie.

Drukplekkendoordefixatiedisk

Bijhetontstaanvandrukplekkendoordefixatiediskdientdeafstandtotde huidbekekenteworden.Zorgdatdefixatiedisk5-10mmvandehuid verwijderdisendusvrijligt.

Buriedbumper

Bijeen buriedbumper ishetinwendigefixatieplaatjeinhetslijmvliesaande binnenkantvandemaagofdarmvastgegroeid.Ditkanontstaandoorteveel drukvanhetinwendigefixatieplaatjetegendebuik-ofdarmwand.Bijeen buriedbumperisdompelennietmeermogelijkenookkanerweerstandzijn bijsondevoedingtoedienenviaspuitofpomp.Hierbijkaneenzorgvrager klachtenalsbuikpijnenfistellekkagekrijgen.Wanneerditgebeurt,raadpleeg dandearts.Eenburiedbumperistevoorkomendoordejuistespelingtussen hetexternefixatieplaatjeendehuidtebehoudenendoorjuisttedompelen indiengeïndiceerd.

Infectie

Letoptekenenvaninfectie:roodheid,zwelling,warmte,pijn.Controleerof eenzorgvragerookkoortsheeftenoferookpussigeuitvloeizichtbaaris rondomdeinsteekopening.

Bloedendefistel

Bijhetbloedenvandefisteldienterlichtedrukmeteengaasjeopdefistel uitgeoefendteworden.Indiennietvoldoendewerkt,ishetvanbelangomde artsteraadplegen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Wildvleesvorming

Wildvlees ,ookwelhypergranulatiegenoemd,iseenwoekeringvan bindweefselopdehuid.Inprincipehoeftditniettewordenaangestipt.Indien eenzorgvragerhardnekkigeklachtenhiervanheeft,dienteroverlegdteworden metdearts.

Desondevalteruit

Mogelijkecomplicatiebijdeballoncontroleisheteruitvallenvandesonde. Plaatseentijdelijkereservesondeindienervoldoendetijdoverheenisgegaan omeenfisteltevormenenoverlegmetdearts.Eenreservesondeplaatsing binnendeeerstewekennaplaatsingkanjuistmeerbeschadigenintern.

9.6Verdieping:refeedingsyndroom

Bijernstigondervoedezorgvragerswaarbijhettoedienenvankoolhydraten wordtgeherintroduceerdisereenverhoogdrisicoophetontstaanvanhet refeedingsyndroom.

Hetrefeedingsyndroom

Hetrefeedingsyndroomiseensyndroomwaarbijeenzorgvragerhormonale enmetabolestoornissenkankrijgendooreenafwijkingenverschuivinginde elektrolytenconcentratiesenvochtnahetherstartenvanintakevanzowel oralevoeding,sondevoedingalsparenteralevoeding.Denkhierbijmetname aantekortenvanfosfaat,kalium,magnesiumennatrium.Bijnatriumtekort kanvochtretentieeengevolgzijn.Daarnaastzijnerverhoogdeinsulinewaardes. Langdurigvastenofverliesvanvoedingsstoffenleidttotdeafbraakvan vetmassaenspiermassa.Ditzorgtvoorverliesvanwater,afbraakvancelmassa enverliesvanelektrolytenzowelbinnenalsbuitendecellenBuitendecellen isditechternietaltijdgoedzichtbaarenmeetbaar.Wanneeriemandweer voedingbinnenkrijgtwordthetmetabolismeweeropganggebracht.Omalles inhetlichaamweertotstandtebrengenzijnerelektrolytennodigvoorde verwerkingvandeglucoseeninsulineendeopbouwvannieuwecellenen massa.Dittezamenkunnendeverschuivingenenafwijkingenmilde symptomenveroorzaken,maarookernstigeenmogelijkfatalegevolgen hebbendoorcardialeproblematiekofernstigeneurologischeproblemen.De

klinischeverschijnselenhangenafvandebestaandetekorten,onderliggende ziektenenhetmedicatiegebruik.Hiermeezijndeverschijnselenmogelijkin eenheelbreedscalaendaardoorsomsweinigspecifiek.

Zorgvragersmeteenverhoogdrisico

Zorgvragerskunneneenverhoogdrisicohebbenophetrefeedingsyndroom wanneerzijchronischofacuutondervoedzijnalsgevolgvanziekte,zijeen slechtevoedingsintakehebbenoftemakenhebbenmetverhoogdeverliezen ofverminderdeopnamevanvoedingsstoffen.

Voorbeeldenvanzorgvragersmeteenverhoogdrisicokunnenzijn:

• zorgvragersmetanorexianervosa

• zorgvragersmetchronischealcoholmisbruik

• oncologischezorgvragers

• postoperatievezorgvragers

• ouderenmetcomorbiditeitenverminderdefysiekereserves

• zorgvragersmetontregeldediabetes

• zorvragersmetchronischeondervoeding

• zorgvragersmetmalabsorptiebijmaag-darmziekten

• zorgvragesmetchronischeslikproblemenenneurologischeaandoeningen

• zorgvragersmetchronischeinfectieziekten

BEROEPSONDERWIJS

• zorgvragersmetlangduriggebruikvanbepaalde maagzuurbindendemiddelen(antacida)ofvochtafdrijvendemiddelen (diuretica).

Erisdelaatstejarenmeeraandachtvoorscreeningopondervoedingmiddels gevalideerdeobservatielijsten.Ditkomtdoordatdescreeningenbehandeling vanondervoedingtegenwoordigbehorentotdekwaliteitsindicatorenvande inspectievoordegezondheidszorg.Nuermeeraandachtisvoorondervoeding, komterookmeeraandachtvoorhetrefeedingsyndroom.Erisnoggééngeheel eenduidigbeleidendaarmeeooknoggéénduidelijkprotocol,maarweleen richtlijnomhandvattenindepraktijktekunnengeven.Hetisvanbelang vroegtijdigtekunnensignalerenompreventieintezetten.

Verantwoordelijkheden

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dekansophetrefeedingsyndroomisvoornamelijkaanwezigindeeerste tweewekenvandeherintroductievanvoeding.Derolvandeartsligtinhet aanvragenvanlabonderzoeken,interpreterenvandeuitslagenenzonodig suppletievoorschrijven.Samenmetdediëtistisdedeartsverantwoordelijk voorhetbeoordelenvanhetrisicoopondervoedingenhetrisicooprefeeding.

Dediëtistkaneenopbouwschemamakenvoordezorgvrager,passendbijde gezondheidstoestandbijdezorgvrager.Deverpleegkundigezorgtvoorhet meteneninterpreterenvandevitalegegevenszoalsbloeddruk,pols, ademhaling,temperatuur.Verderkanhetgewichtbelangrijkzijnomtemeten omovervullingteconstateren.Totslotheeftdeverpleegkundigeeen belangrijkerolinhetsignalerenvanoverigeklinischeverschijnselenof veranderingenrondomdegezondheidvandezorgvrager.Gezamenlijkhebben dedisciplineseenverantwoordelijkheidinhetsignalerenvanklinische verschijnselenvanhetrefeedingsyndroombijeenzorgvrager.

9.7Bronnen

FederatieMedischSpecialisten.(2024). VoedingopdeIntensiveCarebij Volwassenen:Maagretentieroutinematigmeten. Geraadpleegdop11-02-2025, van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/voeding_op_de_intensive_care_bij_volwassenen/maagretentie_routinematig_meten.html

Lambers,W.M.,Kraaijenbrink,B.,&Siegert,C.E.H.(2015). Het 'refeeding-syndroom'. NedTijdschrGeneeskd.2015;159:A8610.Geraadpleegd op15-01-2025,vanhttps://www.ntvg.nl/system/files/publications/a8610.pdf

Landelijkeketenaanpakeetstoornissen.(2023). Leidraadgedwongen sondevoeding. Geraadpleegdop29-12-2024,van https://kenniscentrum-kjp.nl/wp-content/uploads/2023/12/Leidraad-gedwongen-sondevoeding.pdf

NederlandsVoedingsteamOverleg.(2019). NVORichtlijnRefeedingsyndroom. Geraadpleegdop15-01-2025,van

https://nederlandsvoedingsteamoverleg.nl/media/pages/nvo-richtlijnen/refeeding-syndroom/da1684e527-1628952622/nvo-richtlijn-refeedingsyndroom-eindversie-nov-2019.pdf

UMCG.(2024). Sondevoedingtoedienen(volwassenenenkinderen). Geraadpleegdop28-01-2025viaZenya,van https://umcg.zenya.work/portal/#/document/ce1524f2-a989-4a38-b391-077ffc79ffe7

Vilans.(2022). Ballonsondedoorbuikwandverwisselen. Geraadpleegdop 26-01-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/ballonsonde-door-buikwand-verwisselen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2022). Ballonsondedoorbuikwandverwijderen. Geraadpleegdop 26-01-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/ballonsonde-door-buikwand-verwijderen

Vilans.(2022). Complicatiesbijsondedoorbuikwand. Geraadpleegdop 26-01-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/complicaties-bij-sonde-door-buikwand Vilans.(2022). Complicatiesbijsondevoeding. Geraadpleegdop29-12-2024, van

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/complicaties-bij-sondevoeding Vilans.(2022). Druppelsnelheidsondevoeding.Geraadpleegdop11-02-2025, van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/druppelsnelheid-sondevoeding Vilans.(2024).Medicijnenmalenofinwateruiteenlatenvallen.Geraadpleegd op11-02-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/malen-van-medicijnen

Vilans.(2022).Medicijnentoedienendoorsondedoordebuikwand.Geraadpleegd op29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/medicijnen-toedienen-door-sonde-door-de-buikwand

Vilans.(2022). Medicijnentoedienendoorjejunostomiesonde. Geraadpleegdop 29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/medicijnen-toedienen-door-jejunostomiesonde

Vilans.(2022). Medicijnentoedienenviabutton. Geraadpleegdop29-12-2024, van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/medicijnen-toedienen-via-button

Vilans.(2022). Medicijnentoedienenvianeus-maagsonde. Geraadpleegdop 29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/medicijnen-toedienen-via-neus-maagsonde

Vilans(2022). Medicijnentoedienenviasonde. Geraadpleegdop11-02-2025, van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/toedienen-medicijnen-via-sonde

Vilans.(2022). Neus-duodenumenneus-jejunumsondes.Geraadpleegdop 18-01-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/neus-duodenum-en-neus-jejunumsondes

Vilans.(2024).Neus-maagsondefixerenmetBridle.Geraadpleegdop29-12-2024, vanhttps://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/neus-maagsonde-fixeren-met-bridle

Vilans(2023). Neus-maagsondeinbrengenbasiswerkinstructie. Geraadpleegd op29-12-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/neus-maagsonde-inbrengen-basis-werkinstructie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2022). Neus-maagsondes.Geraadpleegdop18-01-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/neus-maagsondes

Vilans.(2022). Neusverzorgenbijneus-maagsonde. Geraadpleegdop 20-01-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/neus-verzorgen-bij-neus-maagsonde

Vilans.(2023). Onderhoudenvervangenvansonde,toedieningssysteemenspuit. Geraadpleegdop26-01-2025,van ttps://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/onderhoud-en-vervangen-van-sonde-toedieningssyste Vilans.(2022). PEGsonde. Geraadpleegdop29-12-2025,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/peg-sonde Vilans.(2023). pHaspiraatbepalenviaingebrachteneus-maagsonde. Geraadpleegdop23-01-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/ph-aspiraat-bepalen-via-ingebrachte-neus-maagsonde Vilans.(2023). Sondedoorbuikwandverzorgen.Geraadpleegdop29-12-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sonde-door-buikwand-verzorgen

Vilans.(2022). Sondedoordebuikwand. Geraadpleegdop29-12-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/sonde-door-buikwand

Vilans.(2022). Sondevoedingmetspuitviasondedoorbuikwand. Geraadpleegd op29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sondevoeding-met-spuit-via-sonde-door-buikwand

Vilans.(2022). Sondevoedingmetpompvianeusmaagsonde.Geraadpleegdop 29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sondevoeding-met-pomp-via-neus-maagsonde

Vilans.(2022).Sondevoedingmetpompviasondedoorbuikwand.Geraadpleegd op29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sondevoeding-met-pomp-via-sonde-door-buikwand

Vilans.(2022). Sondevoedingmetspuitvianeusmaagsonde.Geraadpleegdop 29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sondevoeding-met-spuit-via-neus-maagsonde

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2022). Sondevoedingvianeus-duodenumofneus-jejunumsonde. Geraadpleegdop29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sondevoeding-via-neus-duodenum-of-neus-jejunumsond

Vilans.(2022). Soortenbereidenenbewarenvansondevoeding.Geraadpleegd op29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/soorten-bereiden-en-bewaren-van-sondevoeding

Vilans.(2022). Toedienenmedicijnenviasonde.Geraadpleegdop29-12-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/toedienen-medicijnen-via-sonde

Vilans.(2022). Toedieningvanvoedingviaeensonde. Geraadpleegdop 29-12-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/toediening-van-voeding-via-een-sonde

Vilans.(2022). Verwisselenenverwijderensondedoorbuikwand. Geraadpleegd op26-01-2025,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/verwisselen-en-verwijderen-sonde-door-buikwand Vilans.(2022). Verzorgenjejeunostomiesonde. Geraadpleegdop29-12-2024, vanhttps://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/verzorgen-jejunostomiesonde

V&VN.(2017). LandelijkemultidisciplinairerichtlijnNeus-maagsonde. Geraadpleegdop26-01-2025,van

https://www.mdl.nl/sites/www.mdl.nl/files/richlijnen/Herziene%20RL%20Neusmaagsonde%20VenVN%202017-DEF.pdf

WerkgroepInfectiePreventie(2012). Sondevoeding(ziekenhuizen). Geraadpleegdop18-01-2025,van

https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/sondevoeding%20070926def-disclaimer.pdf

ZiekenhuisGeldersevallei.(z.d.). Protocol:RisicoinschattingRefeeding. Geraadpleegdop15-01-2025,van

https://www.geldersevallei.nl/wcm/connect/www/30135ad5-13b4-437d-b79a-8b67c104d401/refeeding-risico-score-%28201710%29.pdf?MOD=AJPERES

ZiekenhuisGelderseVallei.(2017). Vergelijkbaresoortensondevoeding.

https://www.geldersevallei.nl/wcm/connect/www/8adc61df-39e7-45ba-90d2-e3044cf37ef4/Sondevoeding-vergelijkbare-soorten-versie-12-%28201709%29.pdf?MOD=AJPERES

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA10

OPVANGENVANMONSTERSVOORONDERZOEK

Inhoudthema

• Opvangenvanurinevooronderzoek

• Opvangenvanfecesvooronderzoek

• Opvangenvansputumvooronderzoek

• Keel-enneuskweek

• Wondkweek

• Complicatiesenrisico's

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping:Capillairebloedmonsters

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jeneemtalsverpleegkundigemonstersafvanlichaamsmaterialen.Jezorgt hierbijvoorhetopvangenofverzamelenvanmonstersvanonderandereurine, feces,sputum,ofvanuitdekeelenneusenwonden.Dezemonsterskunnen wordenonderzochtvoordiagnostiek.Hetisbelangrijkomtewetenwelke indicatieshiervoorzijn,watdejuistewerkwijzebijhetopvangenofverzamelen vaneenmonsterisenwelkecomplicatieszichhierbijkunnenvoordoen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

10.1Opvangenvanurinevooronderzoek

Omtelerenoverhetopvangenvanurinevooronderzoekishetvanbelang omeniginzichttehebbenindewerkingvanheturinewegstelsel.Ditonderwerp zaluitgebreiderwordenbehandeldbijanatomieenfysiologie.Het urinewegstelselbestaatuitdenierenen urinewegen tezamen.Deurinewegen bestaanuitdeurineleiders,deblaasendeurinebuis.Hetgeheelzorgtervoor daturinegeproduceerdwordtendeurinemetafvalstoffenvanuithetlichaam afgevoerdkanworden.

Denieren

Denierenzijnorganendiezichbevindenaanderugzijdevanhetlichaamaan delinker-enrechterzijdevandewervelkolomonderderibben.Eenmensheeft inprincipetweenieren,maarsomskaniemandookfunctionerenmetéén nier.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/diagram-human-urinary-system-main-parts-1098739199Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNederlandsetermenVenacava,Aorta,Rechternier,Linkernier,urineleider, blaas,urinebuis

Urinewegstelsel

Functiesvandenierenzijn:

• Zuiverenvanhetbloedvanovertolligestofwisselingsproducten,medicijnen, hormonenenandereoverbodigestoffen.

• Regulerenvandevocht-enelektrolytenbalans

• Reguleringvandebloeddruk

• Reguleringvandezuurtegraad(pH)vanhetlichaam

• Productievanerytropoëtine(EPO),eenhormoondatdeaanmaakvanrode bloedcellenstimuleert.

Indenierenwordthetbloeddoorduizendenkleinefilters(nefronen)gefilterd. Denefronenverwijderenwaterenafvalstoffenuithetbloed.Denierenmaken vanhetwaterendeafvalstoffenurine.Vanuitelkenierstroomtdeurinedoor eenurineleidernaardeblaas.Indeblaaswordtdeurineopgevangen.Viade urinebuiswordtdeurineuitgeplast.

Samenstellingurine

Denierenproducerenperdagongeveeranderhalveliterurine.Deuitscheiding vanurinedoordenierenwordtookwelde diurese genoemd.

Urinebestaatuit:

• Water,zo'n95procent.

• Zouten,bijvoorbeeldnatrium

• Ureum:afvalstofuitdeleverdoorafbraakvaneiwitten

• Creatinine:afvalstofvanspieren

• Urobiline en porfyrine:zorgenvoordegelekleurvanurine

• Urinezuur:afvalstofvancelkerneiwit

• Vitaminen

• Hormonen

• Stoffendiehetlichaamwelnodigheeft,maarwaaropdatmomenteen teveelaanis

Observatieurine

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkomdeurineproductiegoedteobserveren. Observatiepuntenbijurinezijndekleur,dehelderheid,degeurende hoeveelheid.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urinekleur

Erzijnveelverschillendemogelijkekleurenurine.Bijdekleurvandeurine spelenverschillendefactoreneenrol.

https://www.shutterstock.com/image-vector/urine-colour-chart-hydration-dehydration-level-2288107363Aanpassen: lijnenerbovenverwijderen,titel'Urinekleurenkaart'Hydrated=Gehydrateerd,Dehydrated=Dehydratie,Seea docter=Afwijkend

Verschillendekleurenurine

Gele(normale)urine

TAALREDACTIE)

Wanneereenzorgvragervoldoendedrinktenhetlichaam voldoendeurineuitscheidt,heeftdezorgvrager(licht)geleurine.

Ditwordtgezienalsnormaal.

Aanpassen bestaande afbeelding vanuitde

VIG: Urinekleur zeerhelder geelmaken, bijna neon/fluorescerend.

Knalgele/Neongeleurine

Dezeurineiszeergeel,bijnafluorescerendvankleur.Meestal gaathethierbijomeenonschuldigfenomeen.Ditkankomen doorhetgebruikvanvitamineB-supplementen.Hetgaathierbij vooralomvitamineB2(riboflavine).

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Oranje(donkergeleurine)

Dezorgvragerkanookoranjeofdonkergeleurinehebben.Dit wordtmeestalveroorzaaktdoorteweinigdrinkenenkanleiden totuitdroging(dehydratie).

Adviseerdezorgvrageromvoldoendetedrinken,namelijkzo'n anderhalvetottweeliterperdag,afhankelijkvaninspanningen temperatuur.Bekijkhierbijofjezorgvragereenvochtbeperking opgekregenheeftgelegd.Legaandezorgvrageruitwaaromhet belangrijkisvoldoendetedrinken.Houdeenvochtlijstbijalsje geengoedbeeldhebtvandehoeveelheidvochtdieeen zorgvragerbinnenkrijgt.Letdaarnaastoptekenenvanuitdroging. Tekenenvanuitdrogingkunnenzijn:dorst,hoofdpijn, maag-darmklachten,verwardheid,vermoeidheid,droge slijmvliezenenhuid,ingevallenogen,versneldehartslagen ademhaling.Metnamekleinekinderenenouderenhebbeneen verhoogdekansopuitdrogingdooreenverminderdedorstprikkel.

Rodeurine

Eenrodekleurvandeurinekanverschillendeoorzakenhebben. Dezerodekleurkankomendoorhetetenvanbepaaldevoeding (denkaanbietjesofrodekool),doorvermengingvanbloedvan eenmenstruerendezorgvragerindeurineofditkaneenteken zijnvanbloedindeurine(hematurie) zelf.Bloedindeurineis nietaltijdmethetbloteoogzichtbaaraanwezig.Bloedindeurine wijstvaakopeeninfectievandeurinewegenofandereproblemen bijdenierenofurinewegen.Denkaannierstenen,eenaandoening aandeprostaat,sikkelziekte (aandoeningvanderode bloedcellen),eentumorofcyste.Daarnaastkunnensommige medicijnenookzorgenvooreenrodekleurvandeurine.Neem contactopmetdeartsbijeenvermoedenvanbloedindeurine.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bruineurine

Eenbruinekleurvandeurinekanverschillendeoorzakenhebben. Bruineurinekanhetgevolgzijnvanhetetenvanbepaalde voeding,zoalsrabarberoftuinbonen.Ookkaneenzorgvrager bruineurinehebbenalshijstartmetvoedingssupplementenof nieuwemedicatie,zoalsijzersupplementen,antibioticaof laxeermiddelen,ofmedicatiebijdeziektevanParkinson. Daarnaastkanbruineurineookeentekenzijnvaneen onderliggendeoorzaakbijvoorbeeldeenurineweginfectie,een nieraandoening,eenaandoeningvandelever(hepatitisof leverontsteking)ofeenafsluitingvandegalwegen.Laatde zorgvragervoldoendedrinkenensluituitdathij voedingsmiddelenofgeneesmiddelenheeftgebruiktdiekunnen zorgenvooreenbruinekleurvandeurine.Neemcontactopmet deartsalsandereoorzakenuitgeslotenkunnenworden.

Troebelewitteurine

Alsjeteveelaanzouteninjeurinekrijgt,kandeurinewitkleuren. Witteurineismeestalonschuldigmaarhetkanbijsommige zorgvragersweleenjeukendenbrandendgevoelgevenbijhet plassen.

Hetisbelangrijkomnaastdekleurookopdehelderheidteletten. Urinekannaasthelderendoorzichtigooktroebelzijnendaarmee ondoorzichtig.Ditkanonschuldigzijn,maarkanwanneererook anderesymptomenzijnkanditweleenuitingzijnvaneen onderliggendprobleem.Letdaaromookopdegeur,pijnbij urineren,bloedbijdeurineenandereklachtendiedezorgvrager kanhebben.

Aanpassen bestaande afbeelding vandeVIG: Urinekleur groenig/blauwig maken

Urinegeur

Groenachtigeurine

Eengroenachtigekleurvandeurinekomtweinigvoor.Demeest voorkomendeoorzakenhiervanzijnhetgebruikvanbepaalde geneesmiddelenzoalssommigeantidepressiva,cytostatica, geneesmiddelenbijbloedstoornissenenNSAID's(pijnstillers), bepaaldevoedingsmiddelenofbijurineweginfecties.Slechtsin zeldzamegevalleniseenmedischeredendeoorzaak.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Naastdekleurendehelderheidvandeurineishetookbelangrijkomopde geurteletten.Versenormaleurineisnormaalgesprokenbijnageurloos. Wanneerdezelangerblijftstaankandezeeensterkeregeurontwikkelen.De geurvanurinekanbeïnvloedwordendoorvoedingendrinken,maareen afwijkendegeurkanookwijzenopeenonderliggendgezondheidsprobleem. Degeurkanwisselenvaneenzoete,scherpe,alcoholischetotvisachtige urinegeur.Veelvoorkomendeoorzakenvansterkruikendeurinezijn geconcentreerdeurine,intakevanbepaaldevoedingofeenurineweginfectie.

Indepraktijk

Jewerktalsverpleegkundigeindenachtdienstenwisseltbijeencontroleronde deurinaalbijéénvanjezorgvragers.Wanneerjedezeweghaaltbemerkjedat deurineeenhelesterkeendoordringendegeurmetzichmeedraagt.Jeneemt deurinaalmeenaardespoelruimteenobserveertdeurine,dezeisdonkergeel (geconcentreerd)entroebel.Jevraagtdedagdienstmetdedesbetreffende zorgvragertebesprekenofhijookklachtenervaartbijhetplassen.

Schuimendeurine

Schuimendeurinekanverschillendeoorzakenhebben.Ditkanonderandere voorkomenbijuitdroging,bijeenhardestraalurineofbijeenurineweginfectie. Urinedieschuimtkanechterookwijzenophetnietgoedwerkenvande nierfilters.Hierdoorkunnenereiwitmoleculenenbloedcellenindeurine komen.Eenzorgvragerkanhierbijooklasthebbenvanverliesvaneetlust, opgezwollenbenen,voetenengezichtenkortademigheid.Overlegmetde artsalsdezorgvragerlangduriglastheeftvanschuimendeurine.

Indicaties

Eenartskanbeslissenomurineonderzoektedoen.Jevangtdeurinevande zorgvragerdanineenspeciaalurineopvangpotjeop.

Indicatiesvoorhetdoenvanurineonderzoekkunnenzijn:

• Vermoedenurineweginfectie(blaasontstekingofnierbekkenontsteking)

• Glucosurie(bijnieraandoeningen,diabetes,overactieveschildklieren levercirrose)

• Controlenierfunctie/nierziekten

• Seksueeloverdraagbareaandoeningen(SOA's)

• Zwangerschap

• Drugsonderzoek

Urineweginfecties

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenurineweginfectieiseenveelvoorkomendeaandoeningaandeurinewegen. Hierbijisereenontstekingaanhetslijmvliesaandebinnenzijdevande urinewegen.

Blaasontsteking

Alsdeinfectielaagindeurinewegenzit,isersprakevaneen blaasontsteking. Eenanderwoordhiervooris cystitis.Vaakisbijeenblaasontstekingookde urinebuisontstoken.Ditheet urethritis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eriseenverhoogdrisicoopeenblaasontstekingbijeenslechtehygiënena toiletgang,bijzorgvragersmeteenverminderdeweerstandzoalsbijdiabetes, bijgebruikvanimmunosupressiva,bijzorgvragersmeteenverblijfskatheter, bijzorgvragersmeteenvergrotingvandeprostaatofverzakkingbaarmoeder waardoorerresiduachterblijft.Vrouwenhebbenvakerlastvaneen blaasontstekingdoordeverkorteurinebuis

Eenzorgvragermeteenblaasontstekingkandevolgendeklachtenhebben:

• pijnofeenbrandendgevoelbijhetplassen

• frequenterplassen

• vaak(loze)aandranghebbenomteplassen

• pijnindeonderbuikofrug

• donkereoftroebeleurine

• sterkruikendeurine

• bloedindeurine

• verwardheid

Nierbekkenontsteking

Alseenblaasontstekingniettijdigontdektwordt,kandeinfectieopstijgen naarhogeredelenindeurinewegeneneen nierbekkenontsteking ontstaan. Eenanderwoordhiervooris pyelonefritis.Eennierbekkenontstekingkan eveneensontstaanalsereenverstoppingindeurinewegenis,zoalsnierstenen, eengezwelofalsdeprostaatvaneenmanvergrootis.Een nierbekkenontstekingisvaakernstigervooreenzorgvragerdaneen blaasontsteking,omdathierdoorookschadeaandenierenkanontstaanen ereenvergrootrisicoisopeen bloedvergiftiging(sepsis).

Symptomenvaneennierbekkenontstekingzijn:

• koorts

• continuepijnindezijaandeaangedanekant

• troebeleurine

• bloedindeurine

Glucosurie

Bij glucosurie heefteenzorgvragereenteveelaanglucoseindeurine.Normaal gesprokenkomtglucosenietofnauwelijksindeurinevoor,omdathetdoor denierenvanuitdeurineheropgenomenwordtinhetbloed.Glucosurieiseen symptoomvanonderliggendlijden.Hetkanvoorkomenbijnieraandoeningen, (ongecontroleerde)DiabetesMellitus,eenoveractieveschildklieren levercirrose.Ookkanhetvoorkomenbijzwangerevrouwenalssymptoom vanzwangerschapsdiabetes.Glucoseriekanleidentotsymptomenalsbuikpijn, honger,dorstenveelplassenwaardoorrisicoopdehydratie.

Nierfunctie

Somsishetopvangenvan24-uursurine benodigd.Ditwordtgedaanomeen nauwkeurigbeeldtekrijgenvandenierfunctievaneenzorgvrager.Ditkan wordenuitgevoerdbijeenvermoedenvannierfunctiestoornissen,maarook bijzorgvragersinhetkadervanrisicomanagement.Eriseennauwverband tussenDiabetes,eenhogebloeddruk,hart-envaatziektenendenierfunctie. Erisdaneengroterrisicoopchronischenierschade.Onderdelenwaaroponder anderewordtgecontroleerdhierbijzijndehoeveelheidalbumine (eiwit)/kreatinineratioende eGFR(estimatedglomerularfiltrationrate).De eGFRgeeftaanhoeveelbloeddenierenperminuutkunnenfilteren.

Seksueeloverdraagbareaandoeningen

Wanneereenzorgvrageronveiligegeslachtsgemeenschapheeft,kanhijeen seksueeloverdraagbareaandoening(SOA)krijgen.Hetismogelijkom ongemerkteenSOAtehebben,maareenSOAkanookklachtengeven.Hetis belangrijkomeenSOAzosnelmogelijktebehandelen.Enkelesymptomen vaneenSOAzijn:

• wratten,blaasjesofwondjesbijdegeslachtsdelen

• pijnofeenbranderiggevoelbijhetplassen

• pijnaandeanus

• vochtuitdeanus

• afwijkendvochtofbloeduitdevagina

• pusofslijmuitdepenis

• opgezetteklierenindeliezen

• jeukrondomdegeslachtsdelen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• koorts

• gelehuidengeeloogwit.

Adviseereenzorgvragercontactoptenemenmetdeartsbijhetvermoeden vaneenSOA.

Zwangerschap

Somsishetnodigomeenzwangerschapuittesluitenoftebevestigen.Hiervoor kaneenurinetestgedaanworden.Dezwangerschapstestgeefteenpositief resultaatalshethormoon hCG (Humaanchoriongonadotrofine)voldoende aanwezigis.Deaanwezigheidvandithormoonduidtopeeninnestelingvan eenbevruchteeicelindebaarmoederwand.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Drugsonderzoek

Opgevangenurinekangetestwordenophetgebruikvandrugs,ditgebeurt metregelmaatbinnendeGeestelijkeGezondheidszorg(GGZ)enopde spoedeisendehulp(SEH).Hierbijkangebruikgemaaktwordenvanlosse teststrips,maarerbestaanookurinepotjeswaarindeteststripsinhetpotje zelfverwerktzitten.Metéénmonsterkangetestwordenopmeerdere drugssoortentegelijkertijd.Afbraakstoffenvandrugsverlatenhetlichaamvia deurineenzijndaardoorhetlangstaantetonenviadeurinetenopzichtevan bloedofspeeksel.

Indepraktijk

JewerktalsverpleegkundigeindeGGZ.Dedoelgroepzorgvragersbestaatuit mensendieallangdurigkampenmeteendubbelediagnose,namelijkeen psychischestoorniseneenverslaving.Binnendekliniekgeldtderegeldater gééndrugsgebruiktmagworden.Elkeweekwordtereenurinetestgedaan. Jestaaterbijalsjouwzorgvragerhetpotjevultmeturine.Indekliniekwordt erregelmatigmetdeurinegesjoemeld.Doorerbijteblijvenweetjezekerdat hetverseurinevandejuistezorgvragerisendatdeuitslagklopt.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/urine-multidrug-test-panel-on-white-2255406137

Drugsonderzoekurine

Materialenvooropvangenurine

Urinekanwordenopvangeninspecialeurineopvangpotjesofurinebuizen.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvrager

• Persoonlijkebeschermingsmiddelen:handschoenen

• (Steriel)Urineopvangpotje

• Urinebuisje

• Vooropvangeneventueelpo,absorptieviltofplaszak

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Urineopvangpotje

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Heturineopvangpotjeiseenplasticpotjemetdekselwaarindezorgvrager kanplassenenwaarindeurinebewaardkanworden.Afhankelijkvanhetsoort urineonderzoekmaakjegebruikvaneensterielofeenniet-steriel

urineopvangpotje.Vooreenalgemeenonderzoekgebruikjeeenniet-steriel potje.Bijeenkweekisaltijdeensterielopvangpotjenodig.Erzijnurinepotjes beschikbaarmetofzonderafnamesysteemvoorbuizen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/plastic-container-urine-analysis-on-white-1094670554Aanpassen: Graagdezeafbeeldingenafbeeldinghieronder(urinepotjemetafnamesysteemvoorbuizen)naastelkaarplaatsen inééncollage.(dusmetid-8afd6617)

Urinepotjezonderafnamesysteem

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/closeup-man-laboratory-wearing-pair-blue-2477571995

Urinepotjemetafnamesysteemvoorbuizen

Urinebuis

Ineenurinebuiszuigjemeteenspecialespuitwaareenpijpjeaanzitdeurine op.Nahetopzuigenverwijderjehetpijpjeendezuigerendoejeeendopop despuit.Hierdoorontstaatereenafgeslotenbuiswaardeurineinzit.Deze buismeturinekanopgestuurdwordennaarhetlaboratorium.Eenveelgebruikt systeemtegenwoordigisechtereensysteemwaarbijjedeurinebuisaaneen naaldinhetdekselvanhetopvangpotjekuntprikken.Dezevultzichvanzelf. Ditzorgtervoordatjenietaanrakingkomtmetdeurineendatditsteriel gebeurt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urinebuisvullen.

Aanpassen:Tekstaanpassenbijpunt2naarzorgvrager

Safetybag

BEROEPSONDERWIJS

Monstersdienenmeestalverstuurdtewordenineenzogenoemde'safety bag'.Ditiseenlekdichteverpakkinggemaaktvantransparantpolyethyleen (eenkunststof).Doorhetverwijderenvandeafdekstripkandezeluchtdicht wordenafgesloten.Somswordternogvochtabsorberendvelingedaan,voor hetgevaleenvloeistoftijdenshettransporttochmochtgaanlekken.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/covid-19-home-free-nhs-check-1890827536

Safetybag

Absorptievilt

Bijsommigezorgvragersishetdoorincontinentienietmogelijkomurinein eenpotjeoptevangen.Bijhenkunjeurineopvangendoormiddelvaneen absorptievilt datjeinhetincontinentiemateriaalplaatst.Wanneerdeze verzadigdis,haaljehetabsorptievilteruitenplaatsjedezeineentransportbuis metschroefdop.Inhetlaboratoriumwordtdebuisgecentrifugeerdendeurine uithetviltgehaaldvoorverderonderzoek.Dezewijzevanurineopvangenis nognietgeschiktvoorhetafnemenvaneenurinekweek.Erisookeenspeciaal grootabsorptieviltomurineoptevangenbijzorgvragersdieincontinentzijn welkegebruiktkanwordenvoorhetstickenvandeurine.

Urineplakzak

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijkinderendienietzindelijkzijn,kunjegebruikmakenvaneenurineplakzak omurineoptevangen.Voorhetplaatsenvandeplaszakwasjeeerstde schaamstreekvanhetkind.Vervolgensplakjedeplaszakmetdeplakrand ronddeopeningvandeplasbuis.Jeverwijderthetzakjealservoldoendeurine

opgevangenis.Deplaszakmagnietlangerdaneenuurblijvenzittenomte voorkomendathuidbacteriënindeurinekomen.Ditmaaktdeuitslagvanhet onderzoekminderbetrouwbaar.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/mans-hand-holding-urine-collection-bag-2197711547

Urinocol

Verschillendemethodesenwerkwijzeomurineoptevangen

Afhankelijkvanhetsoorturineonderzoekzijnerverschillendemethodesom deurineoptevangen.Volghierbijhetprotocolvandeorganisatie.

Eerstestraalurine

Alserurineopgevangenmoetwordenmetdemethode'eerstestraalurine', vangdandeeerste10-20mlvandeochtendurinevandezorgvragerop.Daarna plastdezorgvragergewoonuit.Vaakwordtgebruikgemaaktvandeeerste ochtendurine,omdatdezeurinedehoogsteconcentratieaanstoffenbevat.

Middenstroomurine(midstream)

Gewassen middenstroom(midstream-)urine ishetmiddelstedeelvande urinebijurinelozing.Dezewordtopgevangennahetreinigenvandeomgeving vandeplasbuis.Middenstroomhoudtindatjenietheteerstedeelvandeplas

opvangt,maarjuistdezorgvragereerstwatlaaturinerenenditeerstedeel laatweglopenomeventuelebacteriënuitdeurinebuistespoelen,endaarna tussentijdswatopvangtomdezorgvragervervolgensverdertelatenurineren inhettoilet.Bijsommigezorgvragersishetnietmogelijkommidstream-urine optevangen,danvangjegewoonurineop.

Verzamelurine(24-uursurine)

Voorsommigeonderzoekenmoetjedeurinevandezorgvragergedurende24 uurverzamelen.Bijvoorbeeldalsdesamenstellingvandeurinenagegaan moetworden.Jestartindeochtendmethetverzamelenvandeurine.De eersteochtendurinevangjenietop.Jelaatdeeerstezorgvragerdeeerste ochtendurinegoeduitplassen,zodatdeblaasgoedleegis.Jenoteerthet tijdstipenrekentvanafdatmoment24uuromdeurineoptevangen.Gietde urineineenspecialebokaal.Deochtendurinevandetweededaggietjewel indebokaal.Wanneerjeeenurinebuiswiltvullenmeturineuiteenbokaalis hetvanbelangomdezeeersttezwenkenwaardoorallesgoedvermengdis.

Indepraktijk

Mevr.Jansenisonderbehandelingbijdemedischspecialistvoorbehandeling vannierziekten,denefroloog.Erisbijhaarsprakevaneenverminderde nierfunctie.Voorhaarvolgendecontroleafspraakwordtzijgevraagd24-uurs urineoptevangen.Mevr.Jansenhaarmenstruatieispreciesdiezelfdedag begonnen.Opdewebsitevanhetziekenhuisstaatvermelddatertijdensde menstruatiegéén24-uursurineverzameldmagworden.Ditkanderesultaten beïnvloeden.Mevr.Jansenneemtcontactopmethetziekenhuisenverzetin overlegdeafspraak.

Bron:

https://www.shutterstock.com/image-photo/urine-collection-bottle-24hour-test-medical-2289388657

Urineverzamelbokaal

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Urinekweek

Alsdeartseenurineweginfectiebijeenzorgvragervermoedtlaathijurineop kweekzetten.Aandehandvandekweekkanbepaaldwordenwelke micro-organismenzorgenvoordeurineweginfectieenmetwelkantibioticum hetbestebehandeldkanworden.Vooreenkweekishetnodigdatjedeurine opvangtineensterielurineopvangpotjeofurineopvangbuis.De middenstroomurineishetmeestbetrouwbaaromhiervoortegebruiken.

Katheter-urine

Alseenzorgvragereenverblijfskatheterheeftenermoeturinevoorkweek wordenopgevangen,magjehiervoorgeenurineuitdeurinezakvaneen verblijfskathetergebruiken.Alsdecliënteenkatheterheeftdienteerstde kathetervervangentewordenomtevoorkomendatermicro-organismenvan debinnenzijdevandekatheterindeopgevangenurinekomen.Demethode diedevoorkeurheeftishetafnemenvandeurinemetbehulpvaneenspuit viahet(naaldvrije)monsterafnamepuntvandekatheter.Voorafnamedient dekatheter15-30minutenafgeklemdtewordenendienthetmonsterafpunt metalcohol70%gedesinfecteerdteworden.Vervolgenskanmeteenspuitde benodigdeurineopgezogenworden.Zorghierbijdathetsysteemgesloten blijftomtevoorkomendatermicro-organismeninhetsysteemkomen. Wanneerergéénmonsterafnamepuntis,kandeurinewordenverzamelddoor dezetelatenaflopenineenmonsterpotje.Hierbijklemjekathetereerstook 15-30minutenafmeteenkocherenverwijderjedeaangeslotenkatheterzak.

Jelaatjedeeersteurineaflopenineenopvangbak.Hiernaklemdekocher weervastenvangjehetdeelhiernaopineenmonsterpotje.Sluithiernaeen nieuweurinezakaanopdekatheter.Alsdecliënteenurostomaheeftneem jedeurineafdirectuitdestoma.Neemdeurinehierbijafmeteeneenmalige katheter.

Aandachtspuntenbijurineonderzoek

• Zorgdatjedebinnenkantvanheturinepotjeendebinnenzijdevandedop nietaanraaktbijhetafnemenvaneenurinemonsteromcontaminatiete voorkomenwelkedeuitslagkanbeïnvloeden.

• Controleerdegegevensvandeorderofaanvraagmetdegegevensvande zorgvrager.Plaknaafnameeenstickermetdegegevensvandezorgvrager opheturinepotjeofdeverzamelpot.Voegeventueleingevulde aanvraagformulierentoe.

• Urinewordtbewaardvolgensderichtlijnvanjeorganisatie.Urineineen urineopvangbuishoeftnietaltijdindekoelkasttewordenbewaard.Volg hierbijdeinstructiesindehandleiding.Inhetalgemeengeldtdaturinedie bijkamertemperatuurwordtbewaard,binnen2uuronderzochtdientte worden.Wanneerditnietkan,moetdeurinedirectnaafnameindekoelkast (max.10°C)geplaatstwordenenbinnen24uurwordenonderzocht.

TAALREDACTIE)

• Rapporteernahetafnemenvanheturinemonsteropwelktijdstipjewelke methodegebruikthebt.Rapporteerookeventuelebijzonderheden.

Testenmeteenurinestick

Somsvraagteenartsdeurinevandezorgvragertetestenmeteenurinestick. JekunthiermeedeurinetestenoppHwaarde,glucose,ketonen,leukocyten (wittebloedcellen),nitriet,eiwitenerytrocyten(rodebloedcellen).Jekunt hetbestdeeersteochtendurinegebruikenvoorhettestenmetdeurinestick. Vangdeurineopineenurineopvangpotje.Zorgervoordatdeurinegoed vermengdisvoordatjegaattesten.Steekdestickéénsecondeinhetpotjeen zorgdatalletestveldenbevochtigdzijn.Letopdewachttijdvoorhetaflezen vandeurinestickzoalsvermeldindegebruiksaanwijzing.Meestalligtditrond de60-120seconden.Debepalingvandeleukocytenduurtvaaknamelijkwat langer.Vergelijkdekleurvandetestveldenvandeurinestickmetde kleurenschaalennoteerdewaarden.Geefderesultatenvandeurinestick dooraandearts.

Eenurinestickisgéénmiddelomeenurineweginfectieaantetonen,maarwel omdezeuittesluiten.Eenurinestickkanalleenwatvermeldenoverde aanwezigheidvanbacteriënindeurine(bacteriurie).Aanwezigheidvan

bacteriëngeeftechternietaandaterdaadwerkelijksprakeisvaneeninfectie, ditkanook asymptomatisch zijn.Hetwordtdanookaangeradenalleeneen urinesticktegebruikenwanneereenzorgvragerduidelijkeklachtenheeft passendbijeenurineweginfectie.Hetonnodigstickenvanurinemet bijpassendefoutieveconclusieskanleidentotonnodigantibioticagebruik.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/urine-test-strip-dipstick-used-determine-724953508

Urinedipstick

Aandachtspunten

Voorhettestenmeteenurinestickgeldendevolgendeaandachtspunten:

• Opendekokervandeteststripsalleenalshetnodigis.Doeditzokort mogelijk.

• Doedetestbinnentweeuurnahetopvangenvandeurine.Doedetest binnen24uuralsheturinemonsterindekoelkastisbewaard.Wachttot deurineopkamertemperatuur(21°C)is.

• Alleenkleurveranderingendiebinnentweeminutentezienzijntellenmee voorhetresultaat.Veranderingenvankleurdiealleenaanderandvaneen testveldtezienzijntellennietmee.

• Alseenvolwassenzorgvragerincontinentis,plaatsdaneengroot absorptieviltinhetincontinentiemateriaal.Ishetabsorptieviltverzadigd, houddandeurinesticktiensecondentegenhetabsorptievilttotdevelden voldoendeverzadigdzijn.

10.2Opvangenvanfecesvooronderzoek

Omtelerenoverhetopvangenvanontlasting(feces )ishetvanbelangom inzichttehebbenoverdewerkingvanhetspijsverteringsstelsel.

Spijsverteringsstelsel

Eriseenheelprocesnodigvoordatvoedselwordtomgezetinfeces,namelijk dereisdoorhetspijsverteringsstelsel.Voedselwordtindemondaldeels afgebrokenmiddelshetgebitenspeeksel.Middelsknijp-enduwbewegingen wordthetvervolgensviadeslokdarmdoorgestuurdnaardemaag.Hetafbreken zetzichvoortindemaagmiddelsmaagzuurenindedunnedarmmet spijsverteringssappenvanuitdealvleesklierenlever.Dedunnedarmneemt uithetvoedselvoedingsstoffenopinhetlichaam.Daarnaasthaaltheteerste gedeeltevandedunnedarmookhetmeestevochtuitdevoeding..Dedikke darmneemtvervolgensookvochtuitdevoedingop.Erontstaatuiteindelijk perdaggemiddeldmaximaal200gramfeces.Deendeldarm(hetrectum) verzameltdefecesvoorafgaandaandestoelgang,hetontlastenvandefeces (defecatie).

https://www.shutterstock.com/image-vector/medical-anatomy-illustration-human-gastrointestinal-digestive-1614786994Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNL:Mond,speekselklieren,slokdarm,lever, maag,galblaas,alvleesklier,dunnedarm,dikkedarm,endeldarm.

Spijsverteringsstelsel

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Feces

Normalefecesisvastenlichtbruintotdonkerbruinvankleur.Debruinekleur ontstaatdoordat bilirubine indedunnedarmwordtomgezet.Bilirubineis eenkleurstofvangal.Normalefecesbestaatvoorongeveer60tot80%uit

water.Daarnaastbestaathetuitslijm,zouten,zoalsmagnesium,calciumen ijzer,vezels,bacteriën,onverteerbarevoedselresten,galstoffenencellenuit dedarmwand.

Normaleontlasting.

Observatiefeces

Hetisbelangrijkomdekleurendesubstantievandefecesvaneenzorgvrager indegatentehouden,omdatditwatkanzeggenoverdegezondheidvande zorgvrager.

Kleurfeces

Feceskanveelverschillendesoortenkleurenhebbenvanbruin,roodenzwart totgrijsofwit.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/shades-color-poop-human-feces-strip-1861430647Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNL'seAbnormal=Abnormaal,Normal=Normaal.Graagindestijlvandeflexibele pipelinevoorverpleekgunde.

Kleurenkaartfeces

Rodefeces

Ontlastingkanroodzijnalsdezorgvragerrodevoeding,zoalsbietjesofrode koolgegetenheeft.Echterkanerooksprakezijnvanbloedindeontlasting. Helderroodbloedindeontlastingisvaakafkomstigvanaambeienofkleine wondjesinhetonderstegedeeltevanhetmaagdarmkanaalofdeanus.Neem contactmetdeartsopalsjebloedbijdeontlastingvandezorgvrageraantreft. Bloedindeontlastingisechternietaltijdwaartenemen.Vaakishiervoor onderzoekvandefecesnodig.

Zwartefeces

ZwartefecesvandezorgvragerkanhetgevolgzijnvanhetgebruikvanNorit (bestaatuitverkooldeplanten)ofijzerpreparaten.Zwartefeceskanechter ookwijzenopeenbloedinghooginhetmaag-darmkanaal.Dezeontlasting wordt melaena genoemd.Vaakgaathetomeenbloedingindeslokdarm,de maagofdetwaalfvingerigedarm.Dekleurvanhetbloedwordtzwart,doordat maagzuurhieropinwerktendoorverteringvanhetbloedindedarm.Alser sprakeisvaneenkleinebloedingkandeontlastingdonkerenergvastzijn. Bijeengrotebloedingheeftdezorgvragerveelzwarte,stinkendeontlasting. Dezorgvragerheeftvaakbuikpijn.Neembijeenvermoedenvaneengrote bloedinghooginhetmaag-darmkanaaldirectcontactopmetdearts.Door teveelbloedverlieskanereenlevensbedreigendesituatieenshockontstaan.

Zwarteontlasting.

Grauw-witteofgrijzefeces

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ontlastingkangrauw-witofgrijsvankleurzijn,ookwelomschrevenals 'stopverf'.Ditkangebeurenalserweinigafbraakvanbilirubineindedunne darmis.Ookkanersprakezijnvaneenafsluitingvandegalwegen.Insommige gevallenkomtgrauw-wittefecestijdelijkvoorbijeenontstekingvandelever. Neemcontactmetdeartsopalsdezorgvragergrauw-witteontlastingheeft.

Grijzeontlasting.

Groeneofgelefeces

Alsdezorgvragerbladgroente,zoalsspinazieeet,kanzijnontlastingeen groenigekleurhebben.Eengroeneofgelekleurkanookwijzenopeen aandoeningvandeleverofdegalwegen,eenmaagdarminfectieofCoeliakie (glutenintolerantie).Verderkanhetgebruikvanlaxeermiddelenofalcohol groeneofgeleontlastingtotgevolghebben.Vraagbijdezorgvragernaofde groenekleurvanzijnontlastingtemakenkanhebbenmethetetenvan bladgroenteofhetgebruikvanalcohol.Neeminoverigesituatiescontactmet deartsop.

Afwijkendesubstantie

Desubstantievandefeceskanerwisselen.De Bristolstoelgangkaart iseen veelgebruikthulpmiddelindezorgomdeontlastingteclassificeren.Type3 en4wordenveelalgezienalseennormalestoelgang.Afwijkendevormenzijn deontlastingbijobstipatieofdiarree.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron: https://www.shutterstock.com/image-vector/bristol-stool-scale-types-infographic-set-2381047349\Aanpassen: EngelsetermenvervangendoorNL'seBristolstoolchart=BristolstoelgangkaartType1:lossehardekeutelsType 2:alseenworst,maarklonterigType3:alseenworst,maarmetbarstjesaandebuitenzijdeType4:alseenworst ofslang,gladType5:zachtekeutelsmetduidelijkerandenType6:zachtestukjesmetgehavenderandenType7: waterig,vloeibaar(diarree)

BristolStoelgangkaart

Obstipatie

Bij obstipatie heeftdezorgvragermindervaakontlastingdannormaal.Erkan dansprakezijnvanminderdantweekeerdefecatieperweek,hardpersen tijdensdefecatie,hardeofkeuteligedefecatie,gevoelvanincompletedefecatie, gevoelvanobstructieofblokkade.Alsgevolgvandedrogeenhardeontlasting kandezorgvrageraambeienkrijgendoorhetpersen.Deadersnetbovende anusrakendoordedrukgeïrriteerdofzwellenop.Overlegmetdeartsalsde zorgvragerlastvanobstipatieen/ofaambeienheeft.

Diarree

Bij diarree issprakevaneenwaterachtigeofbrijigezachtevormlozeontlasting waarbijdezorgvragervakerdandriemaalperdagdefecatieheeft.Deduur vanacutediarreeiskorterdantweeweken,bijeenchronischevormvandiarree houdtditlangeraandantweeweken.Diarreekaneensymptoomzijnvan infectiedooreenvirus(zoalshetnorovirus),inflammatoiredarmziekten(ziekte vanCrohnofcolitisulcerosa),spijsverteringsstoornissen,bijlangdurige obstipatiealsoverloopvormofalsbijwerkingvanmedicatie.Zorgerbijhet uitvoerenvandezorgvooreenzorgvragermetdiarreevoordatjezelf beschermendekledingenhandschoenendraagt.Letopdeaanwezigheidvan andereziekteverschijnselenenkoorts.Doordevergrotehoeveelheid uitscheidingvanvochtiserrisicoopdehydratie.Laatdezorgvragervoldoende drinken(1,5tot2literperdag).Neemcontactmetdeartsopbijklachtenvan uitdroging,langdurigediarreeofalsdezorgvragerbijkomende ziekteverschijnselenzoalskoortsofbrakenheeft.

Indepraktijk

Dhr.Davidsheeftlastvanzeervloeibareontlasting,opdeBristolstoelgangkaart type7.Deontlastingheefteenzeerdoordringendegeur.Naastdiarreeheeft dhr.Davidsooklastvanmisselijkheid,toenemendebuikkrampenenkoorts. Deartsvraagtjeeenontlastingsmonsteroptevangen.Jeweetmetbehulp vaneenpowatvandeontlastingoptevangenendoetditineenopvangpotje enstuurtdezenaarhetlaboratorium.Naenigetijdkomtdeuitslagbinnen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dhr.DavidsblijkteeninfectiemetClostridiumdifficiletehebben.Ditiseen infectiedieveelvoorkomtbijzorgvragersdieeenverstoringvandebacteriën indedarmen(ookweldarmfloragenoemd)hebben,bijvoorbeelddoorhet

gebruikvanantibiotica.Dhr.Davidsislangeretijdonderbehandelingvan antibioticageweest.Zijnlichaamisdermateverzwaktdatdezedebacterie nietzelfkanopruimen,behandelingmeteenanderekuurwordtoverwogen.

Slijmindefeces

Dooreenstoornisvandedikkedarm,zoalseenontstekingvandedarmwand, kunnendeslijmklierenoveractiefraken.Hierdoorkanerslijmindeontlasting zichtbaarzijn.Eenbeetjeslijmindeontlastingisnormaal.Neemcontactmet deartsopalsjeveelofvaakslijmindeontlastingvandezorgvragerziet.

Pusbijdefeces

Erkanpusindeontlastingvaneenzorgvragerzittenalsereenabcesinde darmvandezorgvragerdoorbreektofdezorgvragereenernstige darmontstekingheeft.Neemcontactmetdeartsopalsjepusindeontlasting vandezorgvragerziet.

Indicaties

Onderzoeknaardeontlastingwordtalleengedaanalshiereenindicatievoor is.

COPYRIGHTBOOM

Indicatiesvoorontlastingsonderzoekzijn:

• bloedbijdeontlastingen/ofbloedarmoede

• regelmatigwaterdunnediarreeenhogekoortsofkoortsdieaanhoudt

• klachtendielangerdantiendagenduren

• eenverhoogdbesmettingsgevaarvooranderezorgvragers

• eenaangeborenautoimmuunziekte

Aandehandvanontlastingonderzoekkaneenartsinformatieverzamelen overdeaanwezigheidvaneendarmontsteking,eendarmpoliepofeen darmtumor.Ookkandeartskiezenvooreenontlastingonderzoekalshijeen vermoedenheeftdatdedarmennietgoedfunctioneren.

Kweek

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijeenkweekwordteronderzoekgedaannaarmicro-organismeninde ontlasting,dieaanhoudendediarreeofanderedarmaandoeningen, veroorzaken.Voorbeeldenhiervanzijnclostridiumdifficile,salmonellaen parasieten.

Occultbloed

Alseenzorgvragereenmaag-ofdarmaandoeningheeft,kanerbloedinde ontlastingkomen.Ditbloedisvaaknietzichtbaarmethetbloteoog.Daarom wordthet occultbloed ofverborgenbloedgenoemd.Bijeenvermoedenvan occultbloedmoetdezorgvragervoorafeenaangepastdieetvolgen.Hijmag driedagenvoorhetontlastingonderzoekbepaaldesoortenvleesenvisen bepaaldegroenten,zoalsrauweongekooktegroentenieteten.Anderskan ditdeuitslagvanhetonderzoekbeïnvloeden.Adviseerdezorgvragerwathij voorafwelennietmageten.

Materialenvooropvangenfeces

Feceskunjeopvangeninspecialemonsterpotjes.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvrager

• Monsterpotjemetlepeltje/schepje

• Persoonlijkebeschermingsmiddelen:handschoenen,schortenmondkapje

• Vooropvangeneventueelpo,fecesvanger,plasticzakoftoiletpapier

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Hetopvangenvanontlasting

Alsdeartsjevraagtomontlastingvaneenzorgvrageroptevangenzijner verschillendemanierenvooromdittedoen.Maakgebruikvaneenpo(stoel), eenfecesvanger,eenplasticzakoverhettoilet,ontlastingopvangenop toiletpapieroftissues.Eenfecesvangeriseenbredestrookbiologisch afbreekbaarpapiermetplakstripsdiealseensoortzakjeinhettoiletgehangen kanwordenomdeontlastingoptevangen.Naasteenpapierenhulpmiddel bestaaterookeeninklapbarefecesvangergemaaktvanplastic.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Fecesvanger

Hetvullenvanhetontlastingspotje

Pashandhygiënetoeentrekvoordatjebeginthandschoenenaan.Bijeen verdenkingopeenbesmettelijkedarminfectiegebruikjeookeenschorten mondkapje.Vulhetontlastingpotjevolgenshetprotocolofdeinstructievan deeigenorganisatie.Schepdefecesmethetlepeltje/schepjeaandedeksel inhetontlastingpotjetothetmaatstreepjeoftothetpotjevooreenkwart gevuldis.Gebruikvooreenkweekeensterielontlastingspotje.Doededeksel ophetpotje.Maakdebuitenkantvanhetpotjeschoonmetalcohol70%.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-illustration/stool-specimen-container-spoon-3d-rendering-2471323793

Voorbeeldontlastingspotjemetlepeltje/schepje

24-uursfeces

Voorsommigeonderzoekenishetnodigomgedurende24uurdefeceste verzamelen.Verzameldefecesdanineenspecialeverzamelpot.

Aandachtspunten

• Defecesmagnietinaanrakingzijngeweestmeturineofwater.

• Raakdebinnenkantvanhetontlastingpotjenietmetjevingersaan. Hierdoorkunnenerbacteriënopjehuidinhetontlastingpotjeterecht komenendeuitslagbeïnvloeden.

• Plakeenstickermetdegegevensvandezorgvragerophetontlastingpotje.

• Volgdeinstructiesvanhetlaboratoriumopvoorhetbewarenvandefeces.

• Zorgdathetontlastingpotjezosnelmogelijknaarhetlaboratoriumwordt getransporteerd.Zorgdatditzekerbinnende24uurgebeurt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

10.3Opvangenvansputumvooronderzoek

Sputum isslijmdateenzorgvragerophoestuitdelongen.Hetiseenslijmerige substantie,dienaastspeekselookuitslijmuitdeneusholteendebijholte, mondbacteriënendodecellenbestaat.Sputumisdusniethetzelfdeals speekselgeproduceerddoordespeekselklierenindemond,ditiseenwaterige substantie.Hetlichaamvandezorgvragerkanmeersputumproducerenbij eenallergie,eeninfectieofbijinademingvaneenirriterendestof.

Slijmindelongen.

Indicaties

Deartskanervoorkiezenomsputumvaneenzorgvragertelatenonderzoeken opmicro-organismenbij:

• Veelsputumproductie

• Sterkruikendesputum

• Veelhoesten

• Benauwdheidsklachten

Dezeinformatiehelptomeenonderliggendeaandoening,zoalseen longontsteking,bronchitis,eenlongtumoroftuberculosevasttestellen.

Observerenvansputum

Naastonderzoekvansputumkunnenobservatiesookveelinformatiegeven. Observeerdefrequentieenhettijdstipvanophoestenvansputum,dekleur vanhetsputum,eventueleaanwezigheidvanbloed,consistentievanhet sputum(taaiofschuimend)endegeur.Dekleurvansputumzegtnietperse éénopéénwatoverhetonderliggendeprobleem.Letvooralookop veranderingenvankleureneventueletoenamevandehoeveelheidsputum. Rapporteerbelangrijkeinformatieinhetzorgdossierengeefdezeinformatie dooraandearts.

Materialenvooropvangensputum

Sputumkunjeopvangeninspecialemonsterpotjes.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvrager

• Sputumpotje

• Handschoenen

BEROEPSONDERWIJS

• Vooropvangenzonodigvernevelapparatuurenuitzuigapparatuur

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Hetopvangenvansputumvooronderzoek

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gebruikeensterielopvangpotjealsdeartsvraagtomsputumvandezorgvrager optevangen.Laatdezorgvragereerstzijnkeelschrapenenhetsputumin eenbekkentjeuitspugen.Laatdezorgvragervervolgenszijnmondmetwater spoelen.Ditvoorkomtdaterrestenvanvoedselinhetsputumkomen.De sputumblijftdanzozuivermogelijk.Daarnavraagjedezorgvrageromdiep optehoestenenhetsputuminhetsterielesputumpotjetespugen.Zokan hetsputumuitdeondersteluchtwegenopgevangenworden.Adviseerde zorgvrageromzijnhandentegendeborstofbuiktehoudenalshetophoesten pijndoet.

Vangzomogelijkminimaal15mlsputumop.Sluithetpotjegoedafdoorhet dekselstevigvasttedraaien.Maakdebuitenkantvanhetpotjeschoonmet eentissuemet70%alcohol.Plakeenstickerophetsputumpotjemetde

gegevensvandezorgvrager.Doehetpotjeineensafetybagmetabsorptievel. Laatdezorgvragerzijnmondtenslotteschoonmakenofhelpdezorgvrager hierbij.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Sputumonderzoek.

Aandachtspuntenbijhetopvangenvansputum

Letopdevolgendeaandachtspuntenbijhetopvangenvansputum:

• Devoorkeurgaatuitomhetsputumvandezorgvrager ’sochtendsop nuchteremaagoptevangen.Dankunjeeenmonsternemenvanhet sputumdatdezorgvrager ’snachtsindelongenverzameldheeft.Ookis hetvoordezorgvragerdanvaakhetmakkelijkstomsputumoptehoesten. Vangtdezorgvragerzelfzijnsputumop,geefdandedagervooreen duidelijkeuitleghoedittedoen.

• Volgdeinstructiesvanhetlaboratoriumopvoorhetbewarenvanhet sputum.Hetverschiltpersoortonderzoekofhetsputumindekoelkastof opkamertemperatuurbewaardmoetworden.

• Zorgdathetopgevangensputumzosnelmogelijknaarhetlaboratorium wordtgebracht.Zorgdatditzekerbinnende24uurgebeurt.

Moeilijkophoestenvansputum

Ishetvoordezorgvragermoeilijkomsputumoptehoesten,dankanhet helpenomdezorgvragereersttelaten huffen.Ditiseenspeciale ademhalingstechniek.Dezorgvragerademtdandiepin.Ditzorgtervoordat erluchtonderhetsputumkankomen.Vervolgensademtdezorgvragermet openmondkrachtiguit.Defysiotherapeutkaneenzorgvragerondersteunen bijhetaanlerenvandezetechniek.

Overlegverdermetdeartswattedoenalsdezorgvragersputummoeilijkop kanhoesten.Dezekanvoorschrijvenomeerstmetfysiologischzoutte vernevelenmetalsdoeldathetsputumdunnerwordtenmakkelijkeropte hoestenis.Verderkandeartsdezorgvragerdoorverwijzennaarde fysiotherapeut.Defysiotherapeutkandezorgvragerondersteunenbijhet toepassenvan houdingsdrainage.Dezorgvragerdientdanineenhouding liggenwaarbijhethoofdlagerligtdanderestvanhetlichaam,waardoormet behulpvandezwaartekrachtgeholpenwordthetsputumteverplaatsen.

Bijzorgvragersdiehetsputumnietzelfopkunnenhoesten,kandeartsook vragenomhetsputumvandezorgvrageruittezuigenviaeenuitzuigkatheter. Hierbijdienteensterielopvangsysteemgebruiktteworden.

10.4Keel-enneuskweek

Eenkeel-en/ofneuskweekkanwordenafgenomenbijeenvermoedenvan besmettingmeteenvirus,omdragerschapvanmicro-organismenoptesporen ofpreventief.

Indicaties

Enkeleindicatieswaarvooreenkeel-en/ofneuskweekkanwordenafgenomen zijn:

Keel:

• Keelpijnofvermoedenkeelontstekingdoorbacteriëleinfectie

• SOA's

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Neus:

• DragerschapStaphylococcusaureus

Keel-neus:

• Ernstigeviraleluchtweginfecties,denkhierbijaanvermoedenvan bijvoorbeeldSARS-CoV-2virus(corona),Influenza(griep)ofhetRS-virus

• Methicilline-resistenteStaphylococcusaureus(MRSA)(vermoedenof preventieftesten)

SOA's

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BijonderzoeknaardeseksueeloverdraagbareaandoeningenGonorroeen Chlamydiakanookeenkeelkweekgedaanworden.Eenzorgvragerkanlast hebbenvanpijnbijhetslikken,opgezetteklierenenroodheidachterinde keel.Deklachtenkunnenwordenveroorzaaktdooreenchlamydia-en/of gonorroeinfectieophetslijmvliesvandekeel.

DragerschapStaphylococcusaureus

NaardeStaphylococcusaureuswordtvaakscreenendonderzoekuitgevoerd middelseenneuskweek.Hetiseenbacteriediebijveelmensenopdehuiden bijdeslijmvliezenvandeneusvoorkomt.Normaalgesprokenveroorzaakt dezebacteriegéénziekte,maarbijbeschadigingvanhuidofslijmvliezen kunneninfectiesontstaan.Hetkangaanomoppervlakkigehuidinfecties, wondinfecties,maarookbloedstroominfecties.Omdezepreventieftekunnen behandelen,wordtvaakopdragerschapgetestvoorafgaandaanbijvoorbeeld operaties.

Bijeenresistentevormvandestaphyloccucusaureuswordtgesprokenvan MRSA(Methicilline-resistenteStaphylococcusaureus),ditiseen meticilline-resistentebacterie,ookwelbekendalsdeziekenhuisbacterie.De MRSAbacterieisongevoelig(resistent)vooreenbehandelingmeteengroep veelgebruikteantibiotica.MRSAbacteriënmakenonderdeeluitvande bijzonderresistentemicro-organismen(BRMO).

COVID-19

HetSARS-CoV-2-viruskandeziekteCOVID-19veroorzaken.Hetwordtverspreid doordruppelsindeluchtdievrijkomenbijhetpraten,hoestenofniezen waardooreeneerderepandemieonvermijdelijkwas.Klachtendievaakbij COVID-19voorkomenzijnhoesten,verkoudheid,verhogingof koorts,benauwdheidenplotselingnietsmeerkunnenruikenofproevenzonder verstoppingvandeneus.Daarnaastkaneenzorgvragerlasthebbenvan algemeneziekteverschijnselen,dezezijnzeerdivers.Ookhetverloopvande ziektekanergverschillenperzorgvrager.

Influenza

Griepiseenbesmettelijkeziektevandeluchtwegendiewordtveroorzaakt doorhetgriepvirus(influenzavirus).Doorhoestenenniezenkaneenander besmetworden.Doorontstekingvandeluchtwegenkunjeziekworden. Symptomenzijnhogekoorts,hoofdpijn,spierpijnenkouderillingen.Meestal isgrieprelatiefonschuldigenverdwijntdezebinnenenkeledagen.Vooral ouderenenmensenmeteenonderliggendechronischeziektekunnenechter ernstigziekworden.

RS-virus

Hetrespiratoirsyncytieelvirus(oftewelRS-virus)iseenvirusdatzichbevindt indeneusenkeelvankeelvaneenzorgvragerdiehetvirusheeftendat luchtweginfectieskanveroorzaken.DeziekekanhetRS-virusoverdragendoor druppeltjesdievrijkomenbijhoesten,niezenenpraten.Vooraljongekinderen enouderezorgvragerskunnenergziekwordenvanhetRS-virus.Door ontstekingvandekleineluchtwegenoflongontstekingkunnenzijbenauwd worden.Klachtenzijnverkoudheid,hoesten,benauwdheid,koorts, longontsteking.

Materialenvoorafnemenkeel-enneuskweek

Voorhetafnemenvankeel-enneuskweekhebjedevolgendematerialen nodig:

BEROEPSONDERWIJS

• Stickergegevenszorgvragerenaanvraaglaboratorium

• Kweekstokje(wattenstaafje)enopvangbuis

• Handschoenen

• Schort,bril,mondmasker

• Alcohol70%

• Eventueeltongspatelvoorkeelkweek

• Safetybagmetabsorptievel

Voorbereiding

Doevoorafgaandaanhetafnemenvandekeel-en/ofneuskweek beschermendekledingaan.Volghierbijdeafsprakeninhetprotocolvande organisatie.Draaghandschoenen,eenschort,bril(ofspatmasker)eneen (chirurgisch)mondmasker.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Keelkweek

Vraagbijhetafnemenvaneenkeelkweekaandezorgvrageromzijnhoofd achteroverenzijnmondopentedoen.Laatdezorgvragereena-geluidmaken ofgebruikeentongspatelomdetongnaarbenedentehouden.Strijkmetde

wattenstoklangsdekeelboogachterindekeel.Dezorgvragerkanhierbijeen kokhalsreflexeneentraanreflexkrijgen.Doedewattenstaafvervolgensinhet opvangbuisje.Raakhierbijderandenvanhetbuisjenietaan.Breekde wattenstaafafophetaangegevenpuntendoededopophetbuisje.Reinig hetbuisjemetalcohol70%.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/young-male-laryngologist-doctor-using-tongue-1116273128

Neuskweek

Laatdezorgvragerzijnneussnuitenvoorafgaandaanhetdoenvankweek. Laatdezorgvragerhethoofdachteroverdoenentrekdepuntvandeneus eenbeetjeomhoog.Schuifdewattenstaafvoorzichtigtotachterinhetneusgat. Doeditineenhoekvan90gradentenopzichtevanhetgezicht.Stopalsjeeen geringeweerstandvoelt.Hierbijkandezorgvragereentraanreflexkrijgen.Als hetnietluktombijhetdiepereneusgedeeltetekomen,probeerdanhetandere neusgat.Draaidewattenstaafenkelekerenrondtegendeachterwand.Haal dewattenstaafvoorzichtigweeruitdeneusendoedezeinhetopvangbuisje. Raakhierbijderandenvanhetbuisjenietaan.Breekdewattenstaafafophet aangegevenpuntendoededopophetbuisje.Reinighetbuisjemetmet alcohol70%.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/male-doctor-wearing-protective-suit-face-2150306293

Neuskweekinbeschermendekleding.

Aandachtspunten

• Denkaltijdaanhetjuistegebruikvanbeschermendekledingomte voorkomendatjijalszorgverlenerzelfbesmetraakt.

• Erzijntestenwaarbijjevoordekeelenneuseenapartewattenstaaf gebruikt.Bijanderetestenkunjedewattenstaafzowelvoordekeelals neusgebruiken.Meestalmaaktdevolgordebijeengecombineerde neus-keelkweekofficieelnietuit,maarsomsheeftdezorgvragerweleen voorkeur.

• Raakdepuntvandewattenstaafnietaan.Anderskomener micro-organismenvanjouwhuidopdewattenstaaf.Ditkanhetresultaat vandetestbeïnvloeden.

• Volgdeinstructiesvanhetlaboratoriumopvoorhetbewarenvandekweek.

• Houdjebijhetopsturenvandekweekaanderichtlijnenvanhet laboratoriumvoorhetverpakken.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-vector/sterile-swabs-nose-swab-oral-nasal-1822265855Aanpassen: GebruikNL'setermenOralswab:OraleswabNasalswab:Neusswab

Swabsoorten

10.5Wondkweek

Alszorgvragerkunjezorgdragenvoordewondenvaneenzorgvrager.Alseen zorgvragereenwondheeftdiemoeilijkgeneestkanersprakezijnvaneen infectie.Weefseluitdewondbodemwordtafgenomenomteonderzoeken welkebacteriënzichhierinbevinden.

Indicaties

Deartskanervoorkiezenomeenwondkweekaftenemenbijdevolgende indicaties:

• Nietgenezenvaneenwondofachteruitgangingenezingsproceswond.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Tekenenvaninfectie(zwelling,roodheid,warm,veelwondvocht(exsudaat), pijnenkoorts).

Verschillendemanierenvoorafnamevaneenwondkweek

Erzijnverschillendemanierenomweefselvooreenwondkweekaftenemen. Meestalkiestdeartsvoorhetafnemenvaneenwondkweekmeteensteriel kweekstokje(swab).Hetgebruikvaneensterielkweekstokjeisdeminst ingrijpendemaniervoordezorgvrageromeenwondkweekaftenemen.

Materialenvoorafnemenwondkweek

Demeestvoorkomendemaniervanhetafnemenvaneenwondkweekgaat metbehulpvaneenswab.

Benodigdmateriaal:

• Stickergegevenszorgvragerenaanvraaglaboratorium

• Sterielkweekbuisje

• Sterielkweekstokje(swab)

• Alcohol70%

• Safetybagmetabsorptievel

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-hand-blue-sterile-glove-holds-1713798622

Zorgervoordatdezorgvragerzichineencomfortabelehoudingbevindtwaar dewondgoedtebereikenis.Pashandhygiënetoe.Trekhandschoenenaan bijhetverwijderenvanhetwondmateriaal.Observeerdewond,lethierbij altijdopdegrootte,diepte,geur,kleur,wondrandenenexsudaat.Pas handhygiënetoeendoenieuwehandschoenenaan.Reinigvervolgensde wondvolgenshetvoorschriftvandebehandelaar.Verwijderhierbijpus, wondvocht,zalfresten,necroseenfibrineusweefsel.Droogdeomgevingvan dewondmeteengaasje.Pasopnieuwhandhygiënetoeentreknieuwe handschoenenaan.Pakhetkweekstokjesterieluitdeverpakkingenwrijfof draaimetdepuntvanhetkweekstokjevijfsecondenmetenigedrukovereen gebiedvan1bij1cm.Jeoefentdrukuit,omdatopdiemanierwondvochtuit dieperelagenkanwordenopgenomen.Zorgdatjehierbijdewondranden nietraakt.Dezetechniekheetde 'Levinetechniek'. Bijeendrogewondwordt, integenstellingtotbijeenvochtigewond,aangeradenvoorafgaanddetipvan hetkweekstokjetebevochtigenmetNacl.0,9%.Leteropdatjedeampulvan deNaclnietraakt.Vervolgensdoejehetkweekstokjeineensterielkweekbuisje ensluitdezemiddelshetdopje.Verbindhiernadewondvolgensvoorschrift. Plakdestickerophetkweekbuisje.Verpakhetkweekbuisjeindesafetybag. Zorgnadienvoortoepassenvandehandhygiëne.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/swab-taken-on-fresh-open-wound-245726332

Wondkweekafnemen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Anderemethodenomweefselvoorwondkweekaftenemenzijn:

• Hetwegnemenvanstukjeweefsel(biopt)opdrieverschillendeplaatsen indewonddooreenartsofwondverpleegkundige.Ditispijnlijkvoorde zorgvrager,waardoorhetonderplaatselijkeverdovingplaatsvindt.

• Hetopzuigenvanvochtuitdewond.

Aandachtspunten

• Verzorgeerstdeniet-geïnfecteerdewondenenverbindze.Verzorgdaarna pasdegeïnfecteerdewondenneemhierbijdewondkweekaf.

• Neemdekweekafuithetweefselvanhetdeelvandewondbodemdater hetmeestgezonduitziet.Neemgeenkweekvanwondvocht,pus,necrose ofsterkfibreusweefsel.

• Neemdewondkeekafvoordestartvaneventuelebehandelingmeteen antibiotica.

• Zorgdathetkweekbuisjebinnentweeuurnaafnameophetlaboratorium is.Bewaarhetindekoelkastalsgeenonmiddellijktransportmogelijkis.

10.6Complicatiesenrisico's

Bijhetafnemenenverzamelenvankwekenkunnenercomplicatiesoptreden. Hetopvangenvanmonstersisnietzonderrisico's,zowelvoordezorgvrager alsvoordezorgverlener.Hetisbelangrijkomtewetenhoejehierzorgvuldig mogelijkmeeomkuntgaanenwatjekuntdoenwanneerjetochopproblemen stuit.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Enkelecomplicatiesenrisico's:

• Onjuistezorgvragerofverwisselingkweken:

Wanneerhetmonsternietvandejuistezorgvrageris,kunneneronjuiste conclusieswordengetrokkendieookdebehandelingmogelijktenonrechte beïnvloeden.Zorgervoordatjedegegevensdieopdestickerofdepapieren staancontroleertmetdegegevensvandezorgvrager,controleerdenaam endegeboortedatum.Zorgervoordatjedejuistestickerdirectplaktop detransportbuisofmonsterpotje.Verzamelnietvanmeerderezorgvragers tegelijkmonsters.

• Onjuisteafname:

Volgdeinstructiesvanhetprotocolbinnendeeigeninstellingdiegelden permonsterafname.Wanneereenmonsteropeenverkeerdemanierwordt afgenomenkunnenderesultatenminderbetrouwbaarzijnofeenvertekend beeldgevenvandewerkelijkheid.

• Teweinig:

Wanneerjeteweinigvaneenmonsterhebtvoorverwerking,probeerindien mogelijkopeenlatermomentnogmaalseenmonsterteverzamelendat mogelijkwelvoldoendeis.

• Contaminatie:

Erkansprakezijnvanverontreiniging(contaminatie)vaneenmonster wanneerjealszorgverlenernietzorgvuldiggenoegofniethygiënischwerkt doorgoedehandhygiëne,hetgebruikvanhandschoenenengedesinfecteerd ofsterielmateriaal.Wanneerjezelfopmerktdathetmonster gecontamineerdis,kunjehetbestemetnieuwmateriaaleennieuwmonster proberenaftenemen.

• Besmettingzorgverlener:

Ookalszorgverlenerdienjealerttezijnopbesmettingsgevaar.Ditkanook plaatsvindenwanneerjealszorgverlenerniethygiënischwerktende persoonlijkebeschermingsmiddelen,zoalshandschoenen,mondmasker, schortenbril,nietofonjuistgebruikt.Zorgerookvoordatjede beschermingsmiddelenopdejuistemanieruittrektenweggooitennadien weerhandhygiënetoepast.

• Materiaalproblematiek:

Erisonvoldoendemateriaalbeschikbaarofdehoudbaarheidisverstreken. Verzamelvoorhetafnemenvaneenmonstermateriaal,bekijkofjehiervan voldoendehebt.Controleerhierbijookdirectdehoudbaarheid.Wanneer materiaaloverdedatumis,zorgjeervoordatjenieuwmateriaalverkrijgt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Verkeerdeverwerking:

Denkhierbijaanhetonjuistbewaren(buitendekoelkastwanneerditwel indekoelkasthoort),onjuistverpakkenofhetnietbinnendejuistetermijn (vaak24uur)afleverenvandemonstersbijhetlaboratoriumvoor onderzoek.Volgdeinstructiesopdiegeldenbinnendeeigenorganisatie.

10.7Verdieping:Capillairebloedmonsters

Naasthetafnemenvanbloedmonstersviavenapunctiekunnenooksteeds meerbloedwaardengemetenwordenmiddelseenvingerprikmeteen POCT (PointofCaretesting).Hetgaathierbijombloedafnameuiteenhaarvat (capillair).Ditgebeurtsteedsmeerdoorzorgvragerszelf,maarooksteeds meerdoorverpleegkundigen.DePOCTiseenmanieromeenlaboratoriumtest uittevoerennaastofindenabijheidvandezorgvrager.Eenaantalwaardes diehiermeegemetenkunnenwordenzijnde INR(InternationalNormalized Ratio), Hb(hemoglobine) ende C-reactiefproteïne(CRP).

Voorbeeldenvanindicaties

• Diagnostiek:doorPoint-of-caretestingsnellereuitslagendaardoorsneller beleid.

– Zorgvragersdieantistollingsmedicatiegebruiken

– Bijklachtenvanbloedarmoede(anemie)bijdezorgvrager

– Bijvermoedenvaninfectiebijdezorgvrager

INR

INR:INRisdeinternationalemaatvoordestolbaarheidvanbloed.Destehoger deINR,destelangerhetduurtvoorhetbloedstolt.Erismeerkansopeen bloeding.DestelagerdeINR,destesnellerhetbloedstolt.Erishierbijmeer kansophetontstaanvanbloedstolsels.NormaalgesprokenisdeINR-waarde 1.Afhankelijkvanhetziektebeeldwaarvoordemedicatiewordtgebruikt,ligt destreefwaardebijzorgvragersvaaktussende2.0en3.5.DeINRwordtgeprikt bijzorgvragersdiebepaaldevormenvanantistollingsmiddelengebruiken.

Hb

DeHb-waardegeeftaanhoeveelhemoglobineerinhetbloedvandezorgvrager zit.Ditiseeneiwitdatzuurstofenkoolstofdioxidedoorhetlichaamvervoert. Eentelagehemoglobinewaardekaneenoorzaakzijnvanbloedarmoede (anemie),waardoorhetbloedteweinigzuurstofvervoert.EenlaagHbkan klachtengevenzoalsmoeheid,duizeligheid,hoofdpijnenkortademigheid. Eennormaalhemoglobinegehalteligtbijmannentussende8,5en11 millimolenperliterenbijvrouwentussende7,5en10millimolenperliter.

CRP

CRPiseeneiwitdatwordtaangemaaktindelever.Diteiwitkomtinde bloedstroomnahetontstaanvaneenontsteking.Inkortetijdkandezesterk toenemen.CRPkanwordengebruiktomaanwezigheidvaneenontstekingof infectieaantetonenofuittesluitenofomhetresultaatvaneenbehandeling hiervantevolgen.Bijgezondezorgvragerszonderontstekingenisde CRP-waardeinhetbloedmeestallagerdan10mg/l.BIjzorgvragersmet ontstekingenleidtditbijhetmerendeeltotCRPwaardenboven100mg/l.

MaterialenvoorPOCT

VoorhetafnemenvancapillairbloedmiddelseenPOCTmetingisandere materiaalnodigdanbijhetafnemenvanregulierekweken.

Benodigdmateriaal:

• Prikpenofvingerprikker

• Testmateriaal:teststrips

• Bloedwaardemeter

• Capillair,plunjerencuvet(bijCRP)

Verzamelencapillairbloedmonster

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

BijhetmetenvandeINR,HbendeCRPhebjeeenprikpenofvingerprikker, testmateriaaleneenbloedwaardemeternodig.Draagzorgvoorhandhygiëne enpersoonlijkebeschermingsmiddelen(handschoenen).Zorgervoordatde zorgvragerschonedrogeenwarmehandenheeft.Zetdeprikpenof vingerprikkertegendezijkantvandevingertopaanenprikomeendruppel bloedteverkrijgen.Devoorkeurgaatuitnaarzijkantvandetopvanderingenmiddelvinger.Zorgvoorafwisselinginprikplaats.Vulhettestveldvanhet testmateriaalmetdebloeddruppel.Meestalgaatditmiddelsteststrips.Voor deCRPkanditechterookmiddelseencapillair(dunbuisje)enplunjer(zuiger). Hierbijwordthetbloedrechtsstreeksinhetbuisjegezogenenlater gedeponeerdmiddelsdeplunjerinhetonderzoeksbuisje(cuvet).Gebruikbij

hetmetenvanINRdeeerstebloeddruppel,bijCRPdetweedebloeddruppel envoorhetmetenvandeHbdederdeofvierdebloeddruppel.Leesnameting debloedwaardeafophetafleesvenstervandebloedwaardemeter.Zorgna gebruikvoorverwijderingvantestmateriaaluitdemeterengooigebruikt materiaalweg.Trekdegebruiktehandschoenenuitenpashandhygiënetoe.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-measures-patients-creactive-protein-crp-2276302671Aanpassen: Graagdezeafbeeldingenafbeeldinghieronder(bloedmonsterverkrijgenvoorCRPmeting)samenvoegennaast elkaarinééncollage.

CRPmetingmiddelsbloedmonster

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/doctor-measures-patients-creactive-protein-crp-2276302669

VerkrijgenbloedmonstervoorCRPmetingmiddelscapillairenplunjer

Complicaties

• Erwordtgééngoedebloeddruppelgevormd.Probeeropnieuwteprikken ineenanderevinger.

• Erisnietvoldoendebloedop/inhettestmateriaalgekomenoferbevinden zichluchtbellenin.Probeerditnietbijtevullen,maarherhaaldetestmet nieuwmateriaal.

• Deapparatuurgaatnietaanofdeapparatuurgeeftfoutmeldingenaan. Controleerdeaccuofdenetstroom.Zoekdefoutmeldingopinde gebruikersinstructie.

Aandachtspunten

• Leesdegebruiksinstructievandebloedwaardemeter,hetbijbehorende testmateriaalenvandeprikpenofvingerprikker.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Demeesteprikpennenenvingerprikkerszijninstelbaaropprikdiepte.Stel delaagstmogelijkestandin.

• Bijhetmetenvanbloedwaardeniserrisicoopbloedcontact.Gebruikaltijd handschoenen.

10.8Begrippen

10.9Bronnen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Drugsinfoteam.(z.d.). Drugstesten. Geraadpleegdop29-07-2024,van https://www.drugsinfoteam.nl/vraag-antwoord/veelgestelde-vragen/drugstesten Dudink,L.,Bouwes,A.,Portiér,C.,Groenewoud,H.,&VanMeeteren,J.(2021).

Pathologievoorverpleegkundigen.PearsonBenelux.

Fecesvanger.nl(z.d.). Defecotainer. Geraadpleegdop29-07-2024,van https://www.fecesvanger.nl/c-3804543/de-fecotainer/Defecotainer

NederlandseVerenigingvoorKlinischeChemieenLaboratoriumgeneeskunde (allesovertesten.nl).(z.d.).CRP. Geraadpleegdop28-07-2024,van https://www.allesovertesten.nl/zoek-een-test/crp

NHG.(2024). NHGstandaard:Acutediarree.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/acute-diarree

NHG.(2010). NHGstandaard:Obstipatie. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/obstipatie

Maagleverdarmstichting.(z.d.).Clostridiumdifficileinfectie.Geraadpleegdop 13-08-2024,vanhttps://www.mlds.nl/ziekten/clostridium-difficile-infectie-met/

Mensengezondheid.(2024). Groeneurine:oorzakenensymptomenvangroene urineofplas. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/183881-groene-urine-oorzaken-en-symptomen-van-groene-urine-of-plas.html

Mensengezondheid.(2023). Stinkendeurine:oorzakenviesruikendeplas. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.nl/home/symptomen/stinkende-urine-oorzaken-vies-ruikende-plas/ Mensengezondheid.(2020). Troebeleurine:Oorzaken,symptomen,tipsen behandelingen. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/183787-troebele-urine-oorzaken-symptomen-tips-en-behandelingen.html

Mensengezondheid.(2024). Uitdroging:symptomen,gevolgen,behandeling envoorkomen. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.nl/home/aandoeningen/uitdroging-symptomen-gevolgen-behandeling-en-voorkomen/

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Mensengezondheid.(2022). Urine-watkunjeeraanaflezen? Geraadpleegd op14-07-2024,van https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/121039-urine-wat-kun-je-eraan-aflezen.html

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

NHG.(2023). NHGstandaard:hetSOAconsult. Geraadpleegdop14-07-2024, vanhttps://richtlijnen.nhg.org/standaarden/het-soa-consult#volledige-tekst NHG.(2020). NHGstandaard:Urineweginfecties.Geraadpleegdop14-07-2024, vanhttps://richtlijnen.nhg.org/standaarden/urineweginfecties#volledige-tekst Nierstichting.(z.d.). Nierschadevoorkomenbijrisicogroepen. Geraadpleegdop 14-07-2024,vanhttps://nierstichting.nl/nierschade-voorkomen/risicogroepen/

Paap,K.,Rutten,J.&VanBuul,L.(2023). Zinenonzinvanhetstickenvanurine. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://unoamsterdam.nl/wp-content/uploads/2023/11/Zin-en-onzin-van-het-sticken-van-urine.pdf

Resultlaboratorium.(z.d.). InstructiekaartQuikreadCRP. Geraadpleegdop 29-07-2024,van https://resultlaboratorium.nl/wp-content/uploads/2016/09/Instructiekaart_Quikread_CRP.pdf

RIVM.(z.d.). Corona. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.rivm.nl/corona

RIVM.(2023). Griep. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.rivm.nl/griep-griepprik/griep

RIVM.(2024). RS-virus.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.rivm.nl/rs-virus

RIVM.(2024). Staphylococcusaureusinfecties.Geraadpleegdop21-07-2024, vanhttps://www.rivm.nl/staphylococcus-aureus-infecties

Sanquin.(z.d.). Watishemoglobineenwelkewaardeisnormaal? Geraadpleegd op28-07-2024,vanhttps://www.sanquin.nl/over-bloed/eiwitten/hemoglobine

SOApoli.(z.d.). Keelpijn.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.soapoli-online.nl/soa-klachten/mond/keelpijn

StichtingDarmgezondheid.(z.d.). Diarree. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.darmgezondheid.nl/darmklachten/darmaandoeningen/diarree/

StichtingDarmgezondheid(z.d.). Kleurvandeontlasting. Geraadpleegdop 21-07-2024,van https://www.darmgezondheid.nl/darmgezondheid/stoelgang/kleur-van-de-ontlasting/

Trombosestichthing.(z.d.).WatisdeINR-waarde?Geraadpleegdop28-07-2024, vanhttps://www.trombosestichting.nl/trombose/behandeling/inr-waarde/

TVV. (2021). Klinische les: sputum. Geraadpleegd op 29-07-2024, van https://www.tvvtotaal.nl/klinische-les-sputum/

Vilans.(2021). Anatomieurinewegstelsel. Geraadpleegdop14-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/anatomie-urinewegstelsel

Vilans.(2023). Bloedwaardenmetenviavingerprik-CRP,INRenHb. Geraadpleegdop28-07-2024,van

BEROEPSONDERWIJS

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/bloedwaarden-meten-via-vingerprik-crp-inr-en-hb

Vilans.(2023). Neus-,keel-,oog-,perineum-enrectumkweek. Geraadpleegdop 21-07-2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/neus,-keel-,-oog-en-perineumkweek?backUrl=%2Fzoekresultaten%253Fzoekterm

Vilans.(2024). Ontlastingopvangen. Geraadpleegdop21-07-2024, vanhttps://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/feces-opvangen?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dfeces

Vilans.(2024). Ontlastingvooronderzoek. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/feces-voor-onderzoek?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dfeces

Vilans.(2021). Sputumopvangen. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/sputum-opvangen?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dsputum

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2021). Sputumvooronderzoek.Geraadpleegdop21-07-2024, vanhttps://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/sputum-voor-onderzoek

Vilans.(2024). Uitscheiding.Geraadpleegdop14-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/uitscheiding

Vilans.(2023). Urineopvangenmetabsorptievilt. Geraadpleegdop29-07-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-opvangen-met-absorptievilt

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vilans.(2023).Urinetestenmetstick.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-testen-met-stick

Vilans.(2023). Urineopvangenmidstream.Geraadpleegdop14-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-opvangen-midstream?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dstick

Vilans.(2023). Urineopvangenvooronderzoek.Geraadpleegdop14-07-2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/urine-opvangen-voor-onderzoek

Vilans.(2023). Urinetestenmetstick. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urine-testen-met-stick

Vilans.(2021). Werkinstructie;urinemonsterafnemenbijkathetermet afnamepunt. Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/urinemonster-afnemen-bij-katheter-met-afnamepunt

Vilans.(2022), Wondkweek. Geraadpleegdop21-07-2024, vanttps://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/wondkweek?backUrl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dwondkweek

Vilans.(2023). Wondkweekafnemen.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/wondkweek-afnemen?backUrl=%2Fzoekresultaten%253Fzoekterm

Voedingscentrum.(z.d.). Spijsvertering.Geraadpleegdop21-07-2024,van https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/spijsvertering.aspx

WetenschapinBeeld.(2024). Waaromstinktmijnurine. Geraadpleegdop 14-07-2024,vanhttps://wibnet.nl/mens/lichaam/waarom-stinkt-mijn-urine

THEMA11

VENAPUNCTIEENINBRENGENPERIFEER INTRAVENEUZECANULE

Inhoudthema

• Venapunctie

• Techniekvenapunctie

• Aandachtspuntenencomplicatiesbijeenvenapunctie

• Perifeerintraveneuzecanule

• Techniekplaatsenperifeerintraveneuzecanule

• Aandachtspuntenencomplicatiesbijinbrengenperifeercanule

• Verzorgenvaneenperifeercanule

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

MevrouwHakiemis76jaar,zeisopgenomeninhetziekenhuisopdeafdeling pulmonologie.Mevrouwheefthogekoortsenisbenauwd.Delongarts vermoedtdatmevrouweenpneumonie(longontsteking)heeft.Hijwilomdie redendanookdaterröntgenfotogemaaktworden.Daarnaastmoeter bloedonderzoekuitgevoerdwordenomnier-enleverwaarden,ijzergehalte enontstekingswaardenvanmevrouwtecontroleren.Mathusa,de verpleegkundigeverantwoordelijkevoordezorgvanmevrouwHakiem,neemt hetbloedafdooreenvenapunctieuittevoeren.VerderregeltMathusadatde röntgenfotogenomenwordt.

Uitdezeonderzoekenblijktdatmevrouwinderdaadeenpneumonieheeft. Deartsschrijft3xdaagsintraveneuzeantibioticavoor.Mathusabrengteen perifeerintraveneuzecanuleinomdeantibioticavolgensopdrachttekunnen toedienen.

Inditthemaleerjedekennisdiejenodighebtomeenvenapunctieuitte voerenenomeenperifeerintraveneuzecanuleteplaatsen.Beidehandelingen zijnvoorbehoudenhandelingen.Jehebtaltijdeenopdrachtvaneenartsnodig. Omdezehandelingengoedtekunnenuitvoerenisoefeningenuiteindelijke ervaringnodig.Omhetthemaoverzichtelijktehoudenzullenbeide onderwerpennaelkaarbehandeldworden.

11.1Venapunctie

Een venapunctie ishetaanprikkenvaneenvene(ader)meteenhollenaald ombloedaftenemenvoorlaboratoriumonderzoek.Hetafnemenvanbloed valtondereenpunctieeniseenvoorbehoudenhandeling.Eenindicatievoor hetafnemenvanbloedishetvaststellenofuitsluitenvaneenziekte,een ziekteverlooptevolgen,hetsuccesvaneenbehandelingvasttestellenofhet voorkomenvaneenziekte.Ditgebeurtdoorrelevantebloedwaardente bepalen.Alshetbloednietopdejuistemanierwordtafgenomenkunnener afwijkingenontstaanindeuitslagen.Contraindicatiesvooreenvenapunctie zijnerniet.Alseenzorgvragereenernstigeanemie(bloedarmoede)heeftis hetwelbelangrijkzominmogelijkbloedaftenemen.Omeenvenapunctie uittekunnenvoerenhebjeeenopdrachtvaneenartsnodig.Indezeopdracht geeftdeartsookaanmiddelseen(digitaal)laboratoriumformulierwelke laboratoriumbepalingenuitgevoerdmoetenworden.

Materiaal

Omeenvenapunctieuittevoerenhebjemateriaalnodigomhetbloedinop tevangenenmaterialenomdeveneaanteprikken.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bloedbuizenenetiketten

Bijeenvenapunctiewordthetbloeddoorgaansopgevangeninbloedbuizen. Indebuizenheersteenonderdruk,daardoorvullendebloedbuizenzichvanzelf meteenbepaaldehoeveelheidbloed.Alsdebuiseerderisaangepriktiser geenonderdrukmeeraanwezigenkandebuisnietmeergebruiktworden.

Erzijnverschillendetypebloedbuizen.Ditheefttemakenmetdemiddelen dieaandebuizenzijntoegevoegdomhetbloedopdejuistemaniertekunnen analyseren.Ditisverschillendperbuis.Toevoegingenkunnenderesultaten vanonderzoekenbeïnvloeden,vandaardatvoorverschillendeonderzoeken verschillendetoevoegingenbeschikbaarzijn.Erkandusalleeneenbepaalde bepalinggedaanwordenalsjedejuistebloedbuisgebruikt.Debloedbuizen hebbeneengekleurdedop.Aandiekleurkanjezienwelkebuisjenodig hebt.Verschillendelaboratoriumgebruikenverschillendebuizen,onderzoek dusaltijdwelkekleurenjenodighebtvoordebepalingen.Devolgordewaarin jedebuizenafneemtisookbelangrijk.

Iederebloedbuismoetvoorzienwordenvaneenetiketmetdaaropminimaal denaamengeboortedatumvandezorgvrager.Alsjehetbloedafgenomen hebtzorgdandatjebijdezorgvragernogdejuisteetikettenopdebuizen plakt.Controleerdegegevensookmetdezorgvrager,vraagdezorgvragerzijn naamengeboortedatumtenoemen.

GraagafbeeldingvanenVacuumsysteemmetveiligenaaldenbloedbuis..Bron: https://www.bd.com/assets/images/our-products/blood-and-urine-collection/blood-collection/vacutainer-eclipse-needle_C_PAS_BC_0616-0038.png

Vacuumsysteemmetveiligenaaldenbloedbuis.

Vacuümsysteemennaalden

Eenbloedafnamegebeurtbijvoorkeurviaeenvenapunctiemeteengesloten vacuümsysteem.Zokanhetbloednietgecontamineerdrakenenkandegene diedebloedafnameuitvoertooknietdirectincontactkomenmetbloed.De basisvanditsysteemiseenkunststofhuls.Aandezehulsdraaijeeen dubbelzijdigehollenaald.Eendubbelzijdigehollenaaldbestaataandeene kantuiteenveiligheidsnaaldenaandeanderekantuiteennaalddie beschermdisdooreenrubberenomhulsel.Dezenaaldenzijnerinverschillende diametersenlengten.Metdeveiligheidsnaaldprikjedevenedirectaan.In dehulszitdeanderekantvandedubbelzijdigenaald.Hetrubberenomhulsel opentdoorhetvacuümbijhetaansluitenvaneenbloedbuis.

TAALREDACTIE)

Jekanditvacuümsysteemookgebruikenmeteenadaptorzodatjebloedkan halenuiteeneenintraveneuzekatheter.Ookzijnervleugelnaaldjesdiejeop ditsysteemkandraaienenwaarmeejeeenvenapunctiekanuitvoeren.Indit hoofdstukbeperkenweonstothetafnemenmeteenhollenaald.

Graagwoordenvertalen.Bron: https://image.shutterstock.com/image-vector/vacuum-blood-collection-system-infographic-260nw-1428789248.jpg.

Vacutainersysteem

Stuwband

Eenstuwbandiseenbanddiejestrakkantrekkenbovendepunctieplaats. Dezegebruikjeomervoortezorgendathetbloedindevenenietterugkan vloeiennaarhethart.Zokunnendevenenzichvullenenzijnbeterzichtbaar envoelbaar.

Aanvullendematerialen

• Naaldenbekerofcontainer

• Gaasjesomeventueeltedesinfecteren

• Desinfectans

• Pleister

• Handschoenen,indiengewenst

Materialenvoorvenapunctie.

Veiligwerken

BEROEPSONDERWIJS

Allepuntenenuitlegdiezijnbeschreveninhethoofdstuk"Injecteren"over veiligwerkenenprikaccidentengeldenookvoorvenapunctieenhetplaatsen vaneenperifeerintraveneuzecanule.Alleendeverschillentenaanzienvan diepuntenwordenhierbeschreven.

Handhygiëne

Dehandelingstartmethettoepassenvandehandhygiënevolgensvoorschrift. Daarnavervolgjedestappeninhetuitvoerenvaneenvenapunctieofplaatsen vaneenperiferecanule.

Desinfecteren

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Netzoalsbijinjecterenisdesinfecterenalleennodigbijzorgvragersmeteen verminderdeweerstand.Echterbijhetafnemenvanbloedkwekenmoetjede huidweldesinfecteren.Ditomtevoorkomendaterbacteriënvandehuidin debloedkweekterechtkomen.

Handschoenen

Omdatjeinaanrakingkankomenmetbloeddraagjehandschoenenalsde punctieplaatsafgedruktmoetworden.Indiendezorgvragerditzelfkan,zijn handschoenennietnodig.

Naaldencontainer

Zoalsbijinjecterengebruikjeeennaaldencontainervoorhetveiligverwijderen vandenaald..Ookbijvenapunctieisrecappenverbodenenzijnerveilige naaldenbeschikbaar.

11.2Techniekvenapunctie

Hetisessentieelomeenstandaardproceduretevolgenbijhetafnemenvan bloedmetbehulpvaneenvenapunctieomnauwkeurige laboratoriumresultatentekrijgen.Elkefoutbijhetafnemenvanhetbloedof hetvullenvandebloedbuizenkanleidentotafwijkende laboratoriumresultaten.

Voorjebegintmetdevenapunctiezorgjeervoordatdezorgvragergemakkelijk zit/ligtendeledemaatwaarjedepunctiegaatverrichtengoedondersteund wordt.

Punctieplaatsbepalen

Omeenvenapunctiemetgoedgevolguittevoerenishetbelangrijkdatjede tijdneemtomdepunctieplaatsgoedtebeoordelenopgeschiktheid.Hetis prettigomdevenetekunnenzien,maarpalpatie(voelen)isnogbelangrijker. Eengestuwdevenevoeltelastischaanenveerteenbeetjeterugalsjeerop drukt.Zokanjedeveneonderscheidenvananderestructuren.Goede punctieplaatsenzijnplaatsenwaardevenengoedzichtbaarenmakkelijkte bereikenzijn.Zoalsde:

• Elleboogplooi

• Handrug

• Onderarm

• Enkel

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deelleboogplooiishetminstpijnlijkenheeftdevoorkeur.

Erzijnookpunctieplaatsendieongeschiktzijncontroleerdaaromaltijdofer sprakenisvan:

• Oedeemoftromboseterplaatse

• Borstamputatieofokselkliertoiletaandeteprikkenzijde

• Lopendinfuusindezelfdeledemaat

• Verlamdeledematen

• Plaatsendiehardaanvoelen

• Plaatsendieerroodofblauwuitzien

• Eenarmmeteen arterioveneuzeshunt

• Eenteopererengebied,ofgeopereerdgebied(littekenweefsel)

• Eenontstokengebied

• Eengebiedmetwondjesofeczeem

• Bestraaldgebied

• Ledematenmetdystrofie

Stuwen

Jekunteenstuwbandgebruikenomdeveneoptelatenkomenwaardoor dezebetertezienen/oftevoelenis.Legdestuwbandongeveereen handbreedtebovendeaanteprikkenplaatsaan.Doortestuwenzorgjeer voordaternogwelbloednaardearteriënindearmgepomptwordtmaarhet bloednietmeerterugkanviadevene.Stuwniettehard,zorgdatjedepolsslag nogkanvoelen.Heteffectvandestuwbandwordtnoggroteralsjede zorgvragervraagtomeenvuisttemakendezeevenvasttehoudenendit opnieuwtedoen.Stuwbijvoorkeurnietlangerdan1minuut.Bloeduitslagen kunnenbijlangerstuwenafwijkendzijndoorhemolyseenbijmengingvan weefselvocht.Langerstuwenisookonprettigvoordezorgvrager.Alsjemoeite hebtomeengoedevenetevindenmaakdandestuwbandtussentijdslos, wacht2minutenenprobeerhetopnieuw.

Aanprikkenvandevene

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Prikdeveneaanmetjedominantehand.Prikdevenezodirectmogelijkaan, zohebjeminderkansopweefselschadeaandeomringendestructuren.Trek dehuidonderhetaanprikpuntstrakalsjeprikt.Alsdeaderwegrolt,fixeerde aderdandoordeaderstraktetrekkentussenjeduimenwijsvingervanjeniet dominantehand.Fixeervervolgensdenaaldenpakdehulsvanhet vacuumsysteemovermetjeniet-dominantehand.

Aanprikhoek

Jeprikteenveneaanondereenhoekvan15°-30°tenopzichtevandehuid, metdehollekantvandenaaldnaarbovengericht.Afhankelijkvanhoediep deveneligtisdehoekwaarmeejedeveneaanpriktgroterofkleiner.Alsde

veneoppervlakkigligtgebruikjeeenkleineaanprik-hoek.Zodrajebloedziet zitdepuntvandenaaldinhetbloedvat,schuifdaarnadenaaldnogietsdoor zodatookdecanuleinhetbloedvatligt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Aanprikkenvandebloedbuis

Prikdebloedbuizenindejuistevolgordeaandenaaldindehulsvanhet vacuümsysteem.Blijfdehoudergoedfixerenterwijljeditdoet.Debuisloopt voltoteenbepaaldehoeveelheid.Alsjedebuisverwijderdvandenaalddan zwenkjedebuisomhetbloedtevermengenmetdevloeistofindebuis.Niet schudden.Zodrajedeeerstebuisaandehouderpriktenjezietbloedinde buis,dankanjedestuwbandmetjenietdominantehandlosmaken.De zorgvragerkandanookzijnvuistontspannen.Alsjeallebuizenhebt afgenomenkanjedenaaldverwijderen.Drukafmeteengaasjeoflaatde zorgvragerditdoen.Alsjebijdeeerstebuisgeenbloedkrijgtindebuis,dan kanjedenaaldietsterugtrekkenomtezienoferalsnogbloedkomt.

Verwerkenvandebloedbuizen

Degevuldebloedbuizenvoorziejevandejuistenaamengegevensvande zorgvrager.Afhankelijkvanwaarjewerkt(ziekenhuis,verpleeghuis,afnamelab enz.)zorgjeervoordatdeafgenomenbuizenvolgensdejuisteprocedure wordenverwerkt.Ziedaarvoorderichtlijnenenproceduresopjewerkplek.

Alternatievemaniervanbloedafnemen

Eenanderemanierombloedaftenemenismeteenspuiteneennaald.Je priktdandirectindeveneenlaathetbloedindespuitlopen.Daarnaspuitje ditineenbloedbuis.Eriseenhogerrisicoopbloedcontactenmeerkansop infectie.

11.3Aandachtspuntenencomplicatiesbijeen venapunctie

Voorjeeenvenapunctiegaatuitvoerendoorloopjeingedachteneenlijstje metaandachtspuntenenbedenkjewelkeproblemenerkunnenontstaanen hoejediekuntoplossen.

Aandachtspunten

Jemoetmetverschillendepuntenrekeninghoudenalsjevenapunctiegaat uitvoeren,namelijk:

• Controleeraltijddeidentiteitvanjezorgvragerenzorgdatjedejuiste etikettenopdebuizenplakt.

• Zorgdatjeallematerialenbinnenhandbereikhebtinclusiefeenextranaald enbuizen.

• Zorgervoordatdezorgvragercomfortabelzitofligt.Eenzorgvragerkan flauwvallenbijhetafnemenvanbloed/injecteren.

• Indieneranderemogelijkhedenzijnombloedaftenemen,zoalseen PICC lijn,CVCofPACoverweegdandietoegangswegtegebruiken.Mitsbevoegd enbekwaam.

• Eenvenapunctiekanpijndoenbijhetaanprikkenvaneenzenuw,verkeerde priktechniekofeentegrotediametervandenaald.Jekaneventueeleen verdovendezalfgebruikenalsdezorgvragerergangstigisofbijkinderen.

• Houdtbijhetaanbrengeneenvingertussendestuwbandendehuidvan dezorgvrager.Zokandehuidniettussenhetmechanismekomenvande stuwbandeniserminderkansdatdestuwbandtestrakzit.Eenstuwband kanbijmeerderezorgvragersgebruiktworden.Zorgdanweldatdeze gereinigdenontsmetwordt.Hygiënischeriseenwegwerpstuwband.

• Alsdevenenduidelijkzichtbaarenvoelbaarzijnkanjehetstuwen achterwegelaten.

• Desinfecteerdehuidalleenbijbloedafnamevoorkweekenbijzorgvragers meteenverminderdeweerstand.

• Zorgdatdeopeningvandenaaldaandebovenkantzichtbaaris,zoprik jehetvathetbestaanmetdepuntvanjenaald.

TAALREDACTIE)

• Prikmaximaal2x.Ishetnietgelukt,vraagdaneencollega.

• Depunctieplaatsbijeenzorgvragerdiebloedverdunnersgebruiktof stollingsstoornissenheeftkanlangernabloeden,drukdepunctieplaats langerafoplegzonodigeendrukverbandaan.

• Plakdeetikettenopdebuizenalsjenogbijdezorgvragerbent.

Complicaties

Tijdenshetuitvoerenvaneenvenapunctiekunjetegeneenaantalcomplicaties aanlopen.

Veneisnietzichtbaarofnietvoelbaar

Somsishetmoeilijkomeengeschiktevenetevindendoordatdeveneniet voldoendezichtbaarisofniettevoelenis.Jekaneenbeetjeopdevene kloppen.Zorgweldatjevingertoppengedesinfecteerdzijnalsjeookeen bloedkweekafmoetnemen.Vraagdezorgvagereenaantalmaaleenvuistte sluitenenteopenenterwijldestuwbandomisen/ofvraagdezorgvrager vanuiteenliggendepositiedearmnaarbenedentelatenhangenonderhet niveauvanhethart.Hetopwarmenvandearmdoormiddelvaneenwarm badje,warmevochtigedoekofhotpackkanhelpendzijn.

Bijouderen,zorgvragersdievaakgepriktzijnenbijkinderenishetsoms moeilijkomeenvenetevinden.Insommigeziekenhuizenkanervoordeze groepzorgvragerseenVeinViewergebruiktworden.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Erstroomtgeenbloedindebuis

Hetkangebeurendatergeenbloedindebuisstroomtnahetaanprikken. Hiervoorkunnenverschillendeoorzakenzijn:

• Deopeningvandenaaldligttegendewandvandeaderaan,draaidenaald voorzichtigeenbeetjezodatdenaaldnietmeertegendewandligtoftrek denaaldietsterug.Zorgweldatjedenaaldnietuithetvattrekt.

• Jehebtdenaaldnietvergenoegingebrachtindevene,schuifdenaald voorzichtigietsverderdevenein.

• Jebloedbuisisnietmeervacuüm,gebruikeennieuwebuis.

• Deveneiszokleindathetvaccuumvandebuiservoorzorgtdatdevene collabeert.Kieseenplekuitwaardevenegroterisenprikopnieuw.

• Jenaaldligtnaastdevene,voelgoedmetjevingertopofjekanvoelenhoe denaaldtenopzichtevandeveneligt.Trekjenaaldietsterugenprobeer alsnogdeveneaanteprikken.Treknietteverterugwantdanverwijderje denaalduitdehuidvandezorgvrager.Erkomtdanluchtindebuisenhet vacuümindebuisisverlorengegaan.Debuisisdanooknietmeerte gebruiken.Ganietuitgebreidzoekennaarhetvat.Jeveroorzaakt weefselschadeaandeomliggendestructuren.Dezorgvragerervaartvaak ookpijn.

• Jehebtdevenedoorboort,trekjenaaldietsterug.Somsligtjenaalddan alsnogindeveneenkanjedebloedbuizenvullen.Luktditniet,trekdan denaaldterugenbegindegeheleprocedureopnieuwmetnieuwe materialen.

Overigecomplicaties

• Alsdevenehardaanvoeltdaniswaarschijnlijkdeconditievandevaatwand nietoptimaal.Zoekeenvenedieweleenbeetjeelastischaanonderde huidaanvoelt.

• Hematoom,erontstaateenzwelling.Waarschijnlijkhebjedoordeader heengeprikt.Stopdehandeling.Haaldestuwbandlosendrukde punctieplaatsgoedafenbeginopnieuw.

• Aanprikkenvaneenzenuwdezorgvragervoelteentintelingofelektrische schok.Stopdehandelingenbeginopnieuw.

• Aanprikkenvaneen arterie.Jekanditziendoordaterhelderroodbloed opeenpulserendemanierdebloedbuisinstroomt.Stopdehandeling,druk depunctieplaatsgoedaf,legeendrukverbandaanenoverlegmetdearts.

11.4Perifeerintraveneuzecanule

Bron:https://www.mednl.nl/vasofix-safety-katheter-tegen-prikaccidenten-p-doo.htmlof https://www.henryschein.nl/nl-nl/medisch/p/injectie-infusie/infusie-transfusie/vasofix-safety-infuusnaald-blauw-22g-0-9-x-25-mm-per-50-stuks/252266

Opensysteemperiferecanulemetveiligenaald

Een periferecanule wordtookweleeninfuusnaaldofvenflongenoemd.Het iseenkunststofcanuledieineenvenewordtingebrachtomdemogelijkheid tehebbenvloeistoffen,medicatieofbloedtoetedienen.Eeninfuusishet geheelvandecanulesamenmetdevloeistofdiegegevenwordt.Eenvenflon isdemerknaamvaneenbepaaldeperiferecanule.Indithoofdstukwordtde term"periferecanule"gebruiktenwordtalleendehandelinginbrengenperifere canulebehandeld.Ineenziekenhuiszaljedezehandelingveelvuldig tegenkomen,dehandelingwordtoookwelinbrengenperifeerinfuusgenoemd. Ineenverpleeghuisofindethuiszorgkomtdezehandelingmindervoor. Daaromwordterinhetverpleeghuisendethuiszorgvaakgewerktmeteen speciaalteamdieverantwoordelijkisvoorhetuitvoerenvanmindervaak voorkomendeverpleegtechnischehandelingen,zoalshetplaatsenvaneen periferecanule.Tenallertijdenisereenopdracht/uitvoeringsverzoekvaneen artsnodig.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Indicatiesvoorhetinbrengenvaneenperiferecanule Erzijnverschillenderedenenwaaromeenzorgvragereenperiferecanulekrijgt. Somswordteencanulealleenmaaringebrachtomdatdezorgvragereen onderzoekmoetondergaanwaarbijbijvoorbeeldcontrastvloeistofwordt gegeven.Indemeestegevallenheeftdezorgvragerlangereeninfuusnodig. Ditkangaanomtoedieningvanmedicatie,vocht,enbloedproducten.Deze vloeistoffenmogengeenprikkelendewerkinghebbenopdevaten,alsditwel hetgevalisdanwordtervooreenandereintraveneuzetoegangsweggekozen worden(bijvoorbeeldPICCofCVC).Eenperiferecanulebrengjeinvoor toedieningvanmaximaal1weekofwanneerinspectievandeinsteekplaats eerderaanleidingtotvervanginggeeft.

Deindicatiesvoorhetgevenvaneenperiferecanule

• Vochtofbloedtoedieningvooreenkortereperiode

• Intraveneuzemedicatietoediening

Contraindicaties:geen

Materiaal

Omeenperiferecanuleintebrengenhebjespecifiekematerialennodig.Deze materialenzijnervanverschillendefabrikanten.

Periferecanule

Erzijnverschillendesoortencanules.Allecanuleshebbeneenveiligenaald. Omdatermeerderefabrikantenzijnvanperiferecanuleszijnerverschillende manierenomdenaaldveiligtemaken.

Aandeperiferecanuleziteenluerlockaansluiting,ditiseenstandaardlekvrije aansluitingtussentweedelen.Hetenedeelis'male',hetandere'female'en dezetweedelenkunjeinelkaardraaien.Jekanaandecanuleeeninfuusslang koppelenofverschillendesoortendopjes/kraantjesenslangetjes.Probeerzo minmogelijkoverbodigekraantjes,slangetjesaantesluiten.Ditkaneenbron vaninfectiezijn.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:

https://www.klinimed.nl/vasofix-veilige-infuusnaalden-roze-1-1x33mm-per-50st/ Veiligenaald

Matenperiferecanules

Deperiferecanuleszijnerinverschillendematen.Demaatwordtaangegeven inGauge.Hoekleinerhetgetal,hoegroterdediametervandecanule.Jekiest demaatvandecanuleaandehandvandeindicatieofzorgvrager.Jekiest altijdeenvoordeindicatiezokleinmogelijklumen.Demeestgebruiktezijn degroen,rozeenblauwecanule.Opdeverpakkingstaataangegevenwatde maximaleinfusiesnelheidvandecanuleis.Hoegroterdediameterhoemeer vloeistoferperminuutdoorheenkan.Alsjezorgvragerdussnelveelvloeistof nodigheeftdangeefjedezorgvragereencanulemeteengrotediameter.Een kleindiameterkanookineenkleinervatwaardoorjemeermogelijkheden hebtomeenpriklocatietevinden.

pasgeborenenen ouderen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:MijnVilansProtocollen.(z.d.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/naalden-voor-perifeer-veneuze-infusie

Opensysteem

Eenopensysteemisalleendecanule.Ophetmomentdatjedeveiligenaald verwijderdisereenopenverbinding.Alsjedevenenietgoedafdruktzaler bloeduitdecanulestromen.Bijhetinbrengenvaneeninfuuscanulemetopen systeemdraagjehandschoenenomdatjemogelijkincontactkankomenmet bloed.

Bron:https://www.klinimed.nl/venflon-intraveneuze-catheters/ Veiligeperiferecanule,opensysteem

Thema11Venapunctieeninbrengenperifeerintraveneuzecanule

Geslotensysteem

Devoorkeurgaatuitnaareengeslotensysteem.Hierbijisdekansdatjein aanrakingkomtmethetbloedvandezorgvragerminimaal.Aanditsysteem zitaleenverlenglijnmetdriewegkraangekoppeld.

Geslotenenopensysteem.

Bron:https://medbis.nl/html/catalog/home/product/117/BD-Nexiva-gesloten-IV-catheter-systeem.html

Geslotensysteem,periferecanule

Vlindernaald

Eenvlindernaaldwordtookwelvleugelnaaldgenoemd.Eenvlindernaald wordtmeestalbijsubcutaneinfusiegebruiktmaarkanookintraveneus gebruiktworden.Jekanmetdezenaaldookeenvenapunctieuitvoeren.Een vlindernaaldbestaannietuiteennaaldeneenkunststoflumenmaarenkel uiteenroestvrijstalennaald.Jekandepriknaalddusnietverwijderenendeze blijftachterinhetlichaam.Dezenaaldkanbijmanipulatiedanookschade aanbrengenaanomliggendeweefsels.Gebruikdezenaaldendanookalleen kortdurendvoorbijvoorbeeldeenenkelegiftvaneenmedicijn.Ditgeldtook alsjedevlindernaaldvoorsubcutaneinfusiegebruikt.

Bron:https://www.klinimed.nl/surflo-vleugelnaald-voor-subcutane-infusie-per-50st/ Vlindernaaldeninverschillendematen.

Fixatiepleister

Omdecanuletefixerengebruikjeeendoorzichtigeinfuuspleister.Belangrijk isdatdezepleistereenvensterheeftwaardoorjedeinsteekopeningkan observeren.Dezepleisterzorgtvooreenwaterafstotendeenhuidvriendelijke beschermingvandeinsteekopening.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.nationalebeeldbank.nl/gezondheidszorg/150318682/intraveneuze-chemotherapieDezeafbeelding graagmeerinzoomenopdearmmetaangebrachtinfuus.Dusbehoorlijkbijsnijdenvanbovenaf. Perifeerinfuusmetfixatiepleister

Verlenglijnendriewegkraan

Hetgeslotensysteemisalvoorzienvaneenlijnmetdaaraaneen3wegkraan. Bijeenopencanulekanjedezeaansluiten.Zorgervoordatjeeenverlenglijn ontluchtvoorjedezegebruikt.Meteenverlenglijnmet3wegkraankanje verschillendelijnenop1canuleaansluiten.Eriseenextraverlengingendat zorgterdirectvoordaterminderdirectaandecanulegemanipuleerdhoeft teworden.Ditgeeftminderkansopcomplicaties.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://www.mediqtefa.nl/product/bd-connecta-plus-3-wegkraan-50cm-394951/3001478?sqr=driewegkraanof https://www.huisartswinkel.nl/bd-connecta-3-weg-kraan-wit-met-verlengs-126382379.html

Verlenglijnmetdriewegkraan.

Graagillustratie/afbeeldingvandewerkingvaneen3-wegkraantje.Bron: https://deforcemedical.be/nl/webshop/medisch-materiaal/1-spuiten-naalden-perfusie-infuusbeleid/3-weg-kraantjes/ of https://deforcemedical.be/nl/webshop/medisch-materiaal/1-spuiten-naalden-perfusie-infuusbeleid/3-weg-kraantjes/ Werking3wegkraantje

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

FlushNaCl0,9%

Hiermeewordteenspuitjevan10mlbedoeld,gevuldmet10mlNaCl0,9%. Dezespuitjeszijnerkantenklaar,perstukverpaktofjemaaktdezedoorhet optrekkenuiteenflaconmetspuitenoptrek-naald.

Alsjedecanulegeplaatsthebtwiljecontrolerenofdecanulegoedinhetvat ligt.Jecontroleertditdoordecanulete flushen. Jekoppeltbijhetflushende 10mlspuitNaCl0,9%aandecanuleenspuitdevloeistoflangzaamin.

Echoapparaat

Ineenziekenhuisisermogelijknogeenhulpmiddelaanwezigomeenvene onderdehuidgoedzichtbaartemaken.Eenechoapparaatkangebruiktworden ombijzorgvragersdiemoeilijkteprikkenzijndevenebeterzichtbaartemaken. Dezemethodeisookideaalvoorgebruikbijkinderen.Hetprikkenvaninfusen bijzorgvragersdiemoeilijkteprikkenzijnofbijkinderengebeurddoorgaans doorspeciaalopgeleideverpleegkundigen,ofeenarts.

Graageenafbeeldingvanhetinbrengenvaneencanuleonderechogeleidingzoalsvoorbeeld.Bron: https://www.ntvg.nl/system/files/publications/b156.pdf

Inbrengenvaneencanuleonderechogeleiding.

Aanvullendematerialen

Omeencanuleteprikkenhebjeeenaantalaanvullendematerialennodig.

• Naaldenbekerofcontainer

• Stuwband

• Onderlegger

• Handschoenen

• Handalcohol

• Desinfectans,chloorhexidine0.5%inalcohol70%

• Gaasjes

• Zonodigschoneschaaroftondeuse

Veiligwerken

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Desinfecteren

Bijhetinbrengenvaneenperiferecanulepasjehandhygienetoeen desinfecteerjedehuidmetdesinfectans.Jelaatnamelijkeenvreemdvoorwerp achterinhetlichaam.Jewerktaseptischenmetdeno-touchmethode

Handschoenen

Omdatjeinaanrakingkankomenmetbloedbeschermjejezelfdooronsteriele handschoenentedragen.Hetkanwatoefeningvragenomdevenemet handschoenenaangoedtekunnenvoelen.

11.5Techniekplaatsenperifeerintraveneuze canule

Hetinbrengenvaneenperiferecanulevereistvoorbereiding,ervaringenrust.

Zorgdatdezorgvragergemakkelijkzit/ligtendeledemaatwaarjedecanule wilplaatsengoedondersteundwordt.Zorgdatjezelfookeenontspannen positieaankannemen.Neemdetijdvoordezehandeling.Legaljematerialen klaarenzorgvoorextramaterialen.Mochthetdeeerstepogingnietgelijk lukkendankanjeeentweedepogingdoen.Maakalleverpakkingenopen. Sprenkeldesinfectansopeenonsterielgaasomtedesinfecteren.Laatde canuleindeopenverpakkingliggen.OntluchtdeverlenglijnmetNaCl0,9%. Plakdekleinepleistersvandefixatiepleisteropeenplekwaarjeermakkelijk bijkanalsdecanulegepriktis.

COPYRIGHTBOOM

Materialenvoorinbrengenperifere canule.

Punctieplaatsbepalen

Eenperiferecanulewordtpervoorkeurindeonderarmofopdenietdominante handgeplaatst.Hetisbelangrijkdatdezorgvragerzominmogelijk vrijheidsbeperkingdoordeperiferecanuleervaart.Denietdominantehand heeftdevoorkeurbovendedominantehandomdatdekansdaterflebitis (aderontsteking)ontstaatgroterisbijeenperiferecanuleindedominantie hand.Flebitisontstaatdoordatdevaatwandgeïrriteerdraakt,doorbeweging vandehand.Indiendevenavandeonderarmofhandnietgeschiktzijndan kanuitgewekenwordennaardeelleboog,bovenarmofvoet.

Eenperiferecanulekannietgeplaatstwordenbij:

• Zwellingoftromboseterplaatse

• Borstamputatieofokselkliertoiletaandeteprikkenzijde

• Verlamdeledematen

• Bestraaldgebied

• Eenarmmeteenarterioveneuzeshunt

• Eenteopererengebied,ofgeopereerdgebied(littekenweefsel)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Eenontstokengebied

• Ledematenmetdystrofie

Graagafbeeldingregelenofnamaken.Bron:Bron:Perifeerinfuus.Dungen,Dr.J.J.A.M.vanden.Uitgeverij:Bohn StafleuvanLoghum.

Locatiesomeenperiferecanuleteplaatsen.

Venavinden

Omdevenegoedoptelatenkomenwordtbijhetinbrengenvaneencanule eenstuwbandgebruikt.Doortestuwenkanjeeengoedeplekbepalenvoor hetplaatsenvandecanule.Zoeknaareenvenemeteengrootlumenenzonder kronkels.Kronkelszorgenervoordatjedecanulemoeilijkverderindevene kanschuivennadatjedevenehebtaangeprikt.Allepuntenbenoemdover hetstuwenbij'venapuntie'zijnookbijhetinbrengenvaneenperiferecanule vantoepassing.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alsdezorgvragerkoudeledematenheeftofeenlagebloeddrukishetmoeilijker omdevenetevindenenaanteprikken.Voegwarmtetoeenmaakgebruik vandezwaartekrachtdoordehandgoednaarbenedentelatenhangen.Dat wilzeggen,lagerdanharthoogte.Alsdebloeddrukomwelkeredenlaagis,is hetbelangrijkomeencanulemeteengrotediameterteprikkenzodathet mogelijkisomgroterehoeveelhedenvochtofbloedtoetedienen.

Aanprikkenvandevene

Dehoekwaaronderjedeveneaanpriktisafhankelijkvanhoediepdevene ligt.Ditzalongeveereenhoekzijntussende15-30graden.Kijkenvoelgoed. Voelookhoedeveneverderverloopt.Hoedieperdeveneligthoegroterde aanprik-hoekis.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Desinfecteerhetgebiedwaarjewiltprikken.Raakdepunctieplaatsdaarna nietmeeraanmetjevingers.Neemdecanuleinjedominantehandenhaal debeschermhulseraf.Fixeerdecanuletussenjeduim,wijsvingeren middelvinger.Jekanhierdevleugelsvandecanulevoorgebruiken.Prikde venezodirectmogelijkaan,terwijljemetdeduimvanjeanderehanddehuid straktrektonderdeaanprikplaats.Jezitindevenealsjebloedzietinhet reservoir.Klikdestuwbandlos.Schuifdenaaldnogietsverderopzodatniet alleendepuntvandenaaldindeveneligtmaarookeengedeeltevande canule.Pakdecanuleovermetjeanderehandentrekdenaaldeenklein stukjeterug.Schuifdecanulevervolgensverderdevenein.Plakdecanule zonderdezelostelatenafmetdekleinepleistersdiebijdefixatiepleister zitten.

Naaldverwijderen,afplakkenencontroleligging

Metdekleinepleisterskanjedevleugelsvandecanulevastplakkenopde huid.Verwijderdenaaldterwijljedevenevlakbovendecanuledichtdrukt. Mochtjebangzijndatertochbloeduitdecanulekomt,legdanter beschermingeveneenopgevouwengaasjeonderdeopeningvandecanule. Draaideverlenglijnaandecanule.ControleervervolgensmeteenflushNaCl 0,9%ofjegoedindevenezit.Kijkoferzwellingontstaatenvoeltegelijkertijd metjevingersofjezwellingvoeltontstaan.Jevoeltdandeflushonderje vingersindevene.Fixeerdecanuleverdermetdedoorzichtigepleister.De pleisterheefteeninsnede.Schuifdezeinsnedezovermogelijktegenhet gekleurdedopjeaan.Zorgdatdeinsteekopeningbedektisenzichtbaardoor hetvenster.

fotovanhetvullenvanhetreservoirbijhetinbrengenvandecanule

Bron:https://www.nursing.nl/content/uploads/2020/03/AM_20191012_850-1068x711.jpg Afdrukkenvandevenebijhetverwijderenvandenaald.

11.6Aandachtspuntenencomplicatiesbijplaatsen periferecanule

Voorjeeenperiferecanulegaatinbrengendoorloopjeingedachteneenlijstje metaandachtspuntenenbedenkjewelkeproblemenerkunnenontstaanen hoejediekuntoplossen.

Aandachtspunten

• Controleeraltijdgoeddeidentiteitvandezorgvrager,deopdrachtvande artsendeindicatievoordeperiferecanule.

• Zorgdatjeallematerialenbinnenhandbereikhebtinclusiefextraperifere canule.

• Zorgdatdezorgvragercomfortabelzitofligt.

• Hetinbrengenvaneenperiferecanulekanpijnlijkzijn,gebruikeen verdovendezelfalsdezorgvragerangstigisofbijkinderen.

• WerkaspetischenviadeNo-touchmethode.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Houdteenvingertussendestuwbandendehuidvandezorgvragerzodat dehuidniettussenhetmechanismevandestuwbandkankomen.Stuw nietlangerdantweeminuten.

• Laatdezorgvragertijdenshetstuweneventueeleenvuistmakenenweer loslaten.Laatdearmvervolgensontspannen.Zokanjijdearmineenpositie neerleggen/vasthoudenwaarbijjijhetmakkelijkstdeveneaankanprikken.

• Bijrollendevatenfixeerjehetvattussenjeduimenjewijsvinger.Jeduim plaatsjeonderdeaanprikplaats,dewijsvingererboven.Rollendevaten zijnbloedvatendiewegrollenwanneerjezeonderhuidswilaanprikken.

• Prikmaximaal2x.Vraagdaarnaeencollega.

• Maakdestuwbandloszodrajebloedinhetreservoirziet.

• Laatdecanulenietlosvoorjehemtijdelijkgefixeerdhebt.

• Legbijhetfixerenvandecanulegeengaasjeonderdevleugels.De materialenvandevleugelszijnhuidvriendelijk.Eengaasjeonderdevleugels zorgtermogelijkvoordatdecanuleietshogerkomtteliggenendaarmee ineenverkeerdehoekkomtteliggen.Hetinfuuskanhierdoormindergoed lopenofzelfsafgekneldworden.

• Plaatszominmogelijkverbindingsmaterialen.Maarplaatsweleennaadloze connector.Zovoorkomjedatereenopenverbindingtotstandmoetkomen bijhetuitvoerenvanhandelingenaandecanule.Denkaanbijvoorbeeld eengiftmedicatie.

Bron:https://www.lumc.nl/org/medische-oncologie/behandeling-medische-oncologie/chemotherapie/ Fixerenvaneenvat.

Complicaties

Tijdenshetplaatsenvaneenperiferecanulekunnendevolgendecomplicaties optreden:

• Jekrijgtgeenbloedinhetreservoir.Jenaaldligtnaastdevene,voelgoed metjevingertopofjekanvoelenhoedenaaldtenopzichtevandevene ligt.Trekjenaaldietsterugenprobeeralsnogdeveneaanteprikken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Hetluktnietomdecanuleopteschuiven,decanuleligttegeneenklepje oferziteenonzichtbarekronkelinhetvat.Somslukthetomtijdenshet flushendecanuleopteschuiven.Alsditnietluktverwijderdecanuleen begindeprocedurevanafhetbegin.

• Jekandecanulenietflushen.Forceerniet.Trekdecanuleeenkleinbeetje terug.Mogelijkzitdecanuletegendevaatwandofeenklepje.Probeerhet nogmaals.Alsditzondersuccesis,verwijderdecanuleenbeginde procedurevanafhetbegin.

• Erontstaateenzwellingen/ofeenhematoom.Waarschijnlijkhebjedoor deaderheengeprikt.Stopdehandeling.Drukdepunctieplaatsgoedafen beginopnieuw.

• Pijn:eencanuleprikkenisgevoelig.Gebruikeventueeleenverdovende zalf/pleister.Alserpijnisbijhet flushen danzitdecanulemogelijkniet goed.

• Zwellingbijhetflushen,decanuleligtsubcutaan.Verwijderdecanuleen begindeprocedurevanafhetbegin.

• Wanneerjeeeninfuuspriktopeenplekvanhetlichaamwatveelbeweegt, bijvoorbeeldeenelleboog,danzaldeinfuuspompveelvuldigpiepen.Dit isomdatdecanulebijbewegingwordtafgeklemd.Jekandanbijvoorbeeld ervoorkiezenomtijdenshetinlopenvanvloeistoffenervoortekiezenom eenspalkaantebrengenomhetledemaattefixeren.

11.7Verzorgenvaneenperiferecanule

Alsjeeenperiferecanulehebtingebrachtbijeenzorgvragermoetjedeze dagelijksblijvencontrolerenenmoetdezorgvragerzichhoudenaanbepaalde leefregels.Deinsteekopeningdientdagelijksgecontroleerdtewordenop warmte,roodheid,zwelling,functieverliesenpijn.(calor,rubor,tumor,functio laesa,dolor)

Controlerenenobserverenvanperiferecanule

Deinsteekopeningwordtdagelijksgecontroleerdoptekenenvaninfectie (warmte,roodheid,zwelling,pijn,functieverlies)encomplicaties.De fixatiepleisterwordtvervangenna7dagenofindiendepleisterzichtbaar

vervuildisofloslaat.Alsdepleisterwordtvervangenwordtdeinsteekopening ookgedesinfecteerdmetchloorhexidineinalcohol.Decanulehoeftniet routinematigvervangenteworden.Vervangofverwijderdecanulebij complicatiesofklachten.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Controleerookdealgemenegezondheidstoestandvandezorgvrager.Koorts, vermoeidheidkunnenwijzenopeeninfectie.Omdekansopinfectiete verkleinenmaakjegebruikvaneennaadlozeconnector.

Controleerdagelijksofdeindicatievoordecanulenogactueelis.Zoniet overlegdanmetdeartsofdenaaldverwijderdkanworden.

Mogelijkecomplicatiesbijeenperiferecanule

Alseenzorgvragereenperiferecanuleheeftmoetjetenalletijdenerop bedachtzijndatdevolgendecomplicatieskunnenoptreden.

• Flebitis,aderonstekening.Alsnaastdeontstekingvandevaatwandzich ookeenstolselvormtwordtheteenthromboflebitisgenoemd.Ditkomt doorirritatiedoordecanuleofdeinfusievloeistof.Legdearmhoogenvoeg warmtetoe.Bijeenthromboflebitiskaneen sepsis optreden.

• Infectie,letopkoortsenvermoeidheid.

• Verstoppingvandecanule,hetinfuuslooptnietmeerofhetluktnietom decanuledoortespuitenmetNaCl0,9%.Verwijdernaoverlegmetdearts decanule.

• Verplaatsingvandecanule.Decanuleligtnietmeerindevene.Zwelling ontstaatbijhetdoorspuitenvandecanuleofbijinfusie.

• Doorhetonbedoeldverwijderenvandecanulekaneenveneuzebloeding optreden.

Verrichtingenaandeperiferecanule

Indienjeverrichtingenuitvoertaandecanule,desinfecteerjealtijdde connectorvoordatjedeconnectorgebruikt.Alsdecanulegebruiktwordtvoor intermitterendemedicatietoediening,controleerjealtijdvoorelkegiftmet 10mlNaCl0,9%ofdecanulenoggoedindeveneligt.Nadegiftspuitjede canuleookweerdoormet10mlNaCl0,9%omdecanuleschoontespuiten vanmedicatieofbloed.Volgverderderichtlijnenindeinstellingwatbetreft defrequentieomdecanuledoortespuiten.

Leefregelsbijeenperiferecanule

Alsdecanuleeenmaalgeplaatstisgeldenerleefregelsvoordezorgvrager.De fixatiepleistermagkortdurendnatworden.Dezorgvragerkandouchenofzich wassen.Inbadofzwemmenisgeenoptie.Eencanulekanextrabeschermd wordendoorbijvoorbeeldhuishoudfolieomdecanuleheentewikkelentijdens hetdouchen.Dezorgvragerdientrekeningtehoudenmetdecanuleen voorzichtigtezijnmetdeledemaatwaardecanulegeplaatstis.

11.8Begrippen

Venapunctie

hetaanprikkenvaneenvene(ader)meteenhollenaaldombloedaftekunnen nemenvoorlaboratoriumonderzoek.

Arterioveneuzeshunt

verbindingtusseneenadereneenslagader.Aangelegddooreenchirurgten behoevevannierdialyse.

PICClijn

peripherallyinsertedcentralcatheter,ditiseenperifeeringebrachte toegangswegwaarvandeuitgangcentraalgelegenis.

CVC

Centraalveneuzecatheter,ditiseencentraalveneuzetoegangsweg

PAC

Porth-a-Cath,metaalreservoironderdehuidgeplaats.Ditiseencentaal veneuzetoegangsweg.

Collabeert

Ditiseenanderwoordvoor'dichtklapt'.

Periferecanule

eenkunststofcanuledieineenvenewordtingebrachtomdemogelijkheidte hebbenvloeistoffen,medicatieofbloedtoetedienen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Luerlockaansluiting

eenstandaardlekvrijeaansluitingtussen2delen.Hetenedeelis'male',het andere'female'endeze2delenkunjeinelkaardraaien.

No-touchmethode

Deno-touchmethodehoudtindatjetijdenshetuitvoerenvaneenhandeling materialenendezorgvragerzominmogelijkaanraakt.Bijhetinbrengenvan eenperiferecanulebetekenthetdatjedeinsteekplaatsenhetdeelvande periferecanuledatingebrachtwordtnietaanraakt.

Flebitis

Aderontsteking

Flushen

DoorspuitenmetNaCl0,9%

Sepsis

Bloedvergiftiging.Dezorgvragerheefthogekoorts,lagebloeddruk,snelle polsenademhaling.Zorgvragerkaneenverlaagdbewustzijnhebben.Shock kanoptreden.

11.9Bronnen

Perifeerinfuus.Dungen,Dr.J.J.A.M.vanden.BohnStafleuvanLoghum.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA12 SPECIALEINFUSIE

Inhoudthema

• PICC-lijn,CVK,midline,poortkatheterenspinaal/epiduraalkatheter

• Werkwijzeplaatsenkatheters

• Materialenenveiligwerken

• Zorgencomplicatiesobservaties

• Leefregelsbijdeverschillendekatheters

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

12.1Inleiding

Naasteenperiferecanulezijnernoganderemogelijkhedenominfusiete geven.Deverschillen,deindicatiesendezorgrondomdetoegangswegen wordeninditthemauitgelegd.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

InditthemawordtdePICC-lijn,demidline,CVKendepoortkatheterbehandeld. Alslaatstevolgtdeepiduralekatheter.

Voordezehandelingmoetjebevoegdenbekwaamzijn.Hetverzorgenvan dezespecialeinfusieisvoornamelijkrisicovollehandeling.Indethuiszorgen verpleegtehuizenwordtdezorgvoordezespecialetoegangswegenvaak verzorgddooreenspeciaalteamdieveelervaringhebbenmetdeze handelingen.

12.2PICC-lijn,CVK,midline,poortkatheteren spinaal/epiduraalkatheter

Alseenzorgvragerlangduriginfusienodigheeftofprikkelendevloeistoffen toegediendmoetkrijgen,iseenperiferecanulevaaknietgeschikt.Eenperifere canulekancomplicatiesveroorzakenengaatregelmatigverloren,waardoor herhaaldelijkprikkennodigis.Ditbrengtongemakeneenhogerrisicoop infectiesmetzichmee.Indergelijkesituatieskanergekozenwordenvooreen meerduurzameenminderkwetsbaretoegangsweg,zoalseenPICC-lijn,CVK ofmidline-katheter.

Prikkelendevloeistoffen,zoalsantibiotica,chemotherapieen totaal parenteralevoeding(TPV),kunnendevaatwandirriteren.Ditkan,bij toedieningviaeenperiferecanule,leidentotcomplicatieszoals flebitis. Wanneerdezemiddelenechterviaeenspecialeintraveneuze(IV)toegang wordengegeven,wordtdekansopcomplicatiesaanzienlijkverminderd.De puntvandezeIVtoegangswegenligtineengroteadermeteenhogebloedflow, waardoordevloeistoffensnelwordenverdundenindebloedstroomworden opgenomen.Ditvoorkomtirritatievandevaatwandenzorgtvooreenveiligere toediening.

Naasthetverminderenvanirritatieaandevaatwand,wordtvooreenspeciale IVtoegangsweggekozenwanneereenzorgvragerregelmatigofvoorlangere tijdinfusietherapiemoetontvangen.HetplaatsenvaneenPICC-lijn,CVKof midlinekatheterzorgtervoordatdezorgvragernietherhaaldelijkgeprikthoeft teworden.Hierdoorwordtdebelastingvoordezorgvrageraanzienlijkverlicht.

ZorgvragerskunnenmetdezespecialeIVtoegangswegenvaaknaarhuis,waar demedicatiedoordethuiszorgkanwordentoegediend.Ditsteltdezorgvrager instaatomeerdernaarhuistegaanendebehandelingineenvertrouwde omgevingvoorttezetten,wathetherstelprocesbevordert,terwijlhet ziekenhuisverantwoordelijkblijftvoordealgehelebehandeling.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

DezorgrondomdePICC-lijn,CVKenmidlineisingrotelijnenhetzelfde,hoewel demogelijkecomplicatieszoalstrombose,infectiesofverstoppingenkunnen variëren.Hetisvangrootbelangdatverpleegkundigengoedgeïnformeerd zijnoverhetbeheerendemonitoringvandezelijnenomcomplicatieste voorkomen.

Erwordteenonderscheidgemaakttusseneengetunneldeeneenongetunnelde CVK.Eenongetunneldekatheterwordtgebruiktwanneereenzorgvrageracuut ofvooreenkorteperiodeeenCVKnodigheeft.Dekatheterwordtmeestal ingebrachtineenbloedvatindehalsofliesenwordtopzijnplekgehouden mettweehechtingen.Ongeveer10cmvandekatheteriszichtbaarbuitenhet lichaam.Dezekatheterisgeschiktvoorgebruikgedurendeenkeleweken.Een getunneldekatheterisbedoeldvoorzorgvragersdielangdurigeenbehandeling nodighebben.Dezekatheterlooptdeelsonderdehuid,wathetrisicoop infectiesvermindertinvergelijkingmeteenongetunneldekatheter.Dekatheter wordtingebrachtineenbloedvatenvanafdehalsonderdehuidgeleid. Ongeveer5cmvandekatheterblijftzichtbaarbuitenhetlichaam.

https://www.bernhoven.nl/folders/richtlijnen-voor-patienten-met-een-getunnelde-centraal-veneuze-lijn/

GetunneldeCVK

BelangrijksteindicatiesvoorgebruikvanspecialeIVtoegang Tegebruiken voor Geplaatstin

Soort toegangsweg

Periferecanule

Duur

Perifereader Meestalvoor1 week,maglanger alsergeen problemen voordoen

Vloeistoffen, bloed,kortdurend antibioticaof andere medicijnen

Soort toegangsweg

PICClijn

Midlinekatheter

Duur

Aantaldagentot 12maanden

CVK

PortàCath/ poortsysteem

1tot4weken

Geplaatstin

Perifeer,grote aderinbovenarm. Puntvande katheterligt vlakbijhethart

Tegebruiken voor

Vloeistoffen, Langdurige antibiotica,TPV, prikkelende vloeistoffenzoals chemokuren

BEROEPSONDERWIJS

Afhankelijkvan hettypekanhet onbeperktblijven zitten. Ongetunneldvoor enkeleweken, getunneldvoor wekenen maanden

Langdurig,enkele jaren

Perifeer,grote aderinbovenarm. Punteindigtin aderindeoksel

Directineen centraleader ingebracht.Punt vandekatheter ligtvlakbijhet hart

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Spinaalkatheter

Enkeledagentot maanden

Moetaangeprikt worden.Puntvan dekatheterligt vlakbijhethart

Epiduraleof intrathecale ruimte

PICC(PeripherallyInsertedCentralCatheter)

Vloeistoffen, bloeden medicatie

Vloeistoffen, bloed,langdurige antibiotica,TPV, prikkelende vloeistoffenzoals chemokuren, centraalveneuze drukmeting

Wordtvaak gebruiktbij chemokuren

Pijnbestrijding

Een PICC-lijn iseenperifeeringebrachtetoegangswegwaarvandeuitgang vandekatheterIneencentraalbloedvatgelegenis.DePICC-lijnwordt ingebrachtineenaderindebovenarm,hetliefstbovendeelleboogsplooi.Zo kandekatheternietafgekneldwordenbijbewegingenvandezorgvrager.Een PICC-lijnwordtinhetziekenhuisonderechogeleidingingebrachtdooreen arts.Ditgebeurtineensterielesetting.Dekatheterwordtopgeschovennaar

debovensteholleader,netbovenhetrechteratrium.Hoeverdekatheter ingebrachtwordt,wordtgenoteerdinhetdossierenwordtbijdeverzorging vandeinsteekopeninggecontroleerd.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EenPICC-lijnwordtvaakgeplaatstbijzorgvragersdielangdurigeintraveneuze therapienodighebben.Erzijnverschillendeindicatiesvoorhetplaatsenvan eenPICC-lijn.

Indicatieskunnenzijn:

• Intensievechemotherapie

• Totaalparenteralevoeding

• Langdurigeantibiotica

• Slechteperiferetoegangofbeschadigdeaderen

Eenbelangrijkeindicatieishetondergaanvanintensievechemotherapie, omdatdezetherapievaaklangdurigisenagressievemiddelenomvatdiede vaatwandenkunnenirriterenalszeviaeenperifeerinfuuswordentoegediend. OokbijzorgvragersdieTPVnodighebben,waarbijvoedingviadebloedbaan wordttoegediend,kaneenPICC-lijnnoodzakelijkzijn.TPVbevat geconcentreerdevoedingsstoffendienietgeschiktzijnvoorperiferetoediening. Zorgvragersdielangdurigantibioticaintraveneusmoetenontvangen,zoals bijernstigeinfectiesdiewekentotmaandenbehandelingvergen,zijnook geschiktekandidatenvooreenPICC-lijn.DaarnaastisdePICC-lijneenoplossing voorzorgvragersbijwiehetprikkenvaneenperifeerinfuusmoeilijkofniet mogelijkis,bijvoorbeelddoorslechteperiferetoegangofbeschadigdeaderen dooreerderebehandelingen.

Midline-katheter

Eenmidline-katheteriseenperifeerinfuusdiewordtingebrachtineendiepere ader.Vervolgenswordtdekatheteropgeschoventotdetopongeveerinde okselligt.Demidlineisnietgeschiktvoor cytostatica toedieningofTPV.Deze vloeistoffenzijnteprikkelendvoordevaatwand.Eenmidlinewordtinhet ziekenhuisonderechogeleidingingebrachtdooreenartsofeengespecialiseerd verpleegkundige.Ditgebeurtineensterielesetting.Dekathetermagniet verschuiven.Hoeverdekatheteringebrachtwordt,wordtgenoteerdinhet dossierenwordtbijdeverzorgingvandeinsteekopeninggecontroleerd.

Dezeafbeeldinggraagnamakenindestijlvandenieuwevormgevingvanverpleegkunde.Bron: https://www.geldersevallei.nl/wcm/connect/www/Folder+content/Patientenfolders/VIP+15.39+Chirurgie?presentationtemplate=Folder+design%2FZGV%2Ffolder-pdf-body HetverschiltusseneenPICCeneenmidline,waarhetuiteindevandelijnligt.

CVK(CentraalVeneuzeKatheter)

Een CVK (centraalveneuzekatheter)iseenkatheterdieopverschillende locatiesingebrachtkanworden.

• Indehals

Venajugularis,wordtopgeschovenindebovensteholleader

• Onderhetsleutelbeen

Venasubclavia ,wordtopgeschovenindebovensteholleader

• Indelies

Venafemoralis,wordtopgeschovenindeondersteholleader.

AnderebenamingenvoorCVKzijn CVL (centraalveneuzelijn)en CVC (centraal veneuzecatheter)

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Plaatsingindeliesheeftuithygiënischoogpuntnietdevoorkeur. EenCVKwordtondersterieleomstandighedenonderechogeleidingingebracht dooreenarts.VaakgebeurtditopdeIntensiveCare.Inacutesituatiesgebeurt ditopdeSpoedEisendeHulp.Nadeplaatsingwordtereenröntgenfoto gemaaktomtecontrolerenofdelijngoedligt.MetbehulpvaneenCVKkunnen bepaaldemetingen(centraalveneuzedruk)gedaanwordendieessentieelzijn

opdeICofCCU.Dezemetingenkunjedanaflezenopeenmonitor.DeCVKis geschiktvooralleintraveneuzetoedieningenzoalsomschrevenstaatbijde PICC-lijn.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.bbraun.nl/nl/products/b/certofix-protecttriohf.html

Bron:https://www.venvn.nl/afdelingen/intensive-care/nieuws/dit-moet-je-weten-over-lijnsepsis-lijninfecties/ CVKjugularis,multilumen,pleistermetchloorhexidinepath

ErzijnverschillendekeuzemogelijkhedenwatbetrefteenCVK.Afhankelijkvan hetdoelendebehandelingstermijnkanergekozenwordenvoor:

• Multilumen,erkunnenmeerdereinfusiemiddelentegelijkertijdgegeven worden.

• Getunneldofongetunneld,eengetunneldekatheterwordteerstonderde huidgeschovenvoordathetbloedvataangepriktwordt.Dezemaniergeeft eenkleinerekansopeenlijnsepsisbijlangergebruik.

• Metenzondercuff,eenkathetermeteencuffgroeitvastaanhetsubcutane weefselenzorgtervoordatdekathetergefixeerdwordtenbacteriënminder snelbinnenkunnendringen.EenCVKmeteencuffzitdeeerste10dagen vastgehecht.Daarnakandehechtingverwijderdworden.

AlleandereCVK'szittenvastgehechtmeteenhechtingaandehuid.Deze magdusnietverwijderdworden!

Poortkatheter

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Een poortkatheter iseenkatheter,ofteweleendunbuisje,meteenreservoir onderdehuiddatwordtingeplantineengroteaderonderhetsleutelbeen vandezorgvrager.Eenanderebenamingvoordepoortkatheterisport-a-cath (PAC).Vanafhetmomentvanplaatsingkunnenbloedafnamesenhettoedienen vanmedicatieviadepoortkatheterplaatsvinden.Ditverminderthetaantal pijnlijkeprikkentoteenminimum,watvooralbelangrijkisvoorzorgvragers dieregelmatigbehandeldmoetenworden.Depoortkatheterblijftgedurende devolledigebehandelingsperiodezitten,waardoorhetvoordezorgvrager

comfortabelerisomdebenodigdemedicatieenbehandelingenteontvangen. Dezeoplossingbiedtnietalleengemak,maarhelptookdeaderenvande zorgvragertebehoudendoorhetaantal venapuncties teminimaliseren.

Daarnaastkanhettoedienenvanbepaaldemedicatieofvoedingviaeeninfuus indearmvandezorgvragerdebloedvatenirriteren.Indergelijkegevallenkan hetnoodzakelijkzijnomeenpoortkatheterbijdezorgvragerteplaatsen.Deze katheterwordtineengrootbloedvatgeplaatst,waardoordekleinebloedvaten gespaardblijven.Depoortkatheterkanookwordengebruiktvoorbloedafname, maarditisalleentoegestaanbijhogeuitzondering,omdathetgebruikvande poortkathetervoorbloedafnamedeinfectiekansenhetrisicoopverstopping vergroot.

Depoortkatheterblijft insitu zolangdebehandelingnodigisenkanongeveer 1500keerwordenaangeprikt.Dezekatheterwordtverwijderdwanneerdeze nietmeernodigis,nietmeerfunctioneertofproblemenveroorzaakt.

BEROEPSONDERWIJS

COPYRIGHTBOOM

EventueelnamakenindestijlvandenieuwevormgevingvanVerpleegkunde.Bron: https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/totale-parenterale-voeding-tpv-via-de-port-a-cath/over Poortkatheter

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Spinaleenepiduralekatheter

Een spinaalkatheter wordtdoordeartsonderlokaleverdovingmeteenholle naaldviaderugindespinaleruimteingebracht.Dezespinaleruimte,ookwel bekendalshetruggenwervelkanaal,isgevuldmetruggenmergvloeistof(ook welliquorgenoemd).Viadekatheterkanpijnstillendemedicatieworden toegediend.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenspinaalkatheterisvooralnuttigbijhevigepijndiezichinhetonderste deelvanhetlichaambevindt,zoalsvanafdeheupentotaandetenen.Deze techniekkanookwordenoverwogenwanneerpijnstillingmettablettenof pleistersonvoldoendeeffectheeftofonacceptabelebijwerkingenvertoont. Despinaalkatheter,diesamenmeteenexternepompwordtgeplaatst,is specifiekbedoeldvoorzorgvragersdielijdenaanintensepijnindelaatste levensmaanden,vaakalsgevolgvankanker.

Doordatdemedicatieviadespinaalkathetervlakbijdegrotezenuwbanen wordttoegediend,isdewerkingvandemedicatieeffectieverenkunnener lageredoseringenwordengebruikt.

Een epiduraleruggenprik wordtgebruiktvoorpijnstillingnaeenoperatieof tijdenseenbevallingenisvaakgecombineerdmetalgeheleanesthesie.Tijdens dezeprocedurewordtereenkatheterachtergelatenindeepiduraleruimte vanderug.Viadezekatheterkandezorgvragerindedagennadeoperatie pijnstillingontvangen.

Hoeweldezorgvragermetdezeruggenprikdebenenkanblijvenbewegen, kanhetzijndaterminderkrachtervarenwordt.Eenspeciaalopgeleide verpleegkundigeofeenanesthesioloog(inopleiding)zaldagelijkslangskomen voorcontroleenmonitoringvandesituatie.

Graagnamakenvolgensdenieuwevormgevingvoorverpleegkunde.Bron:https://info.mumc.nl/pub-986 Spinaleenepiduralekatheter.

Materialen

(ZONDERBEELD-EN

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

Allebovenstaandetoegangswegenkunnenuit1ofmeerdereuitgangen (lumina)bestaan.Metmeerdere lumina kunnenertegelijkertijdverschillende vloeistoffengegevenworden.Elklumenheeftzijneigenuitgangaanheteinde vandelijn.Allekatheterszienernetevenandersuitenissoms merkafhankelijk.DeuiteindelijkezorgvooreenPICC-lijn,CVKofmidlineis nietwezenlijkanders.Delengtevanhetinwendigegedeeltevandekatheter isbijalle3demogelijkhedenwelanders.

Erzijnverschillendemerkenensoortenkatheters.Insommigemerkenzitten kleppendiehetterugstromenvanbloedvoorkomen.Anderenhebben klemmetjesaandebuitenzijdeomdittevoorkomen.Alserklemmetjesaan debuitenkantzittendanmoetjediealtijdsluitenalsjeeenopenverbinding maaktmetdebuitenlucht.Doordenegatievedrukinhetlichaamzalerlucht aangezogenwordenbijeenopenverbinding.

Overigematerialenzijn:

• fixatiepleisters

• doorzichtigehuidfolie,metofzonderchloorhexidine

• Sterielegazen10x10

• Naadlozeconnectors/afsluitdopjes

• desinfectans,alcohol70%voordeaansluitingen,chloorhexidineinalcohol voordehuid.

bron:https://www.vygon.nl/wp-content/uploads/sites/10/2018/12/lifecath-midline-final_website.png

Midlinekatheters,enkelendubbellumen.

Fixatiepleister

Omdekatheteruitwendiggoedtefixerengebruikjeeen statlock ofeen griplock.Dezepleisterwordeensindedriewekenvervangenofwanneerdeze zichtbaarvervuildisofloszit.DezepleisterontbreektbijdeCVK,dezezit immersvastgehechtofheefteencuffindehuid.

Eengriplockismetklittenband.Eenstatlockwerktmetpinnetjeseneen klemmetjeomdelijntefixeren.

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.haaglandenmc.nl/ziektebeeld/plaatsen-van-een-picc/ Statlock

Bron;Bron: https://www.mediqcombicare.nl/Medische%20hulpmiddelen/Katheterzorg/Fixatiematerialen/GRIP-LOK-FIXATIEPLEISTER-PICC-STERIEL-10ST/3030460/

Griplock

Transparantehuidfolie

Omdeinsteekopeningtebeschermentegenindringenvanbacteriënenander vuilplakjedezeafmeteenhuidfolie.Dezehuidfolieisdoorzichtigzodatje ookdeinsteekopeninggoedkanobserverenbijdedagelijksecontrole.

Jekanopvoorschrifteenbiopatchrondomdeinsteekopeningbevestigen.Dit isextradesinfecterend.Ookzijnerpleistersmeteenchloorhexidinepatch. Dezepatchplakjeopdeinsteekopening.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://stringfixer.com/tags/biopatch

InsteekPICCmetbiopatch,statlockentransparantehuidfolie.

Sterielegazenendesinfectans

Insommigeprotocollenwordternietbenoemdofdegazensterielmoeten zijn.Erwordtvanuitgegaandatzevoldoendegedesinfecteerdwordenmet dedesinfectans.Aangeziendegrootstecomplicatieeenlijnsepsisis,wilje voorkomendateronhygiënischgewerktwordt.Volgdeprotocollenvanje instelling.Jegebruiktalcohol70%omdeaansluitpunten/materialente desinfecteren.Dehuidwordtgedesinfecteerdmetchloorhexidineinalcohol.

Naaldlozeconnectors

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Jegebruiktzominmogelijkdriewegkranenenverlengslangetjesomdekans teverkleinenopinfectie.Elkeaansluitingvergrootdekansopeenlijnsepsis. Omdelijnaftesluiteneninfuuslijnenmakkelijkaantekunnenkoppelen wordenconnectorsgebruikt.Jehoeftdaardoorgeenopenverbindingtemaken metdebuitenlucht.Jemagnietmeteennaaldindezeconnectorsprikken! Jedesinfecteertdeconnectorvoordatjeeenhandelinguitvoert.Jekanalle middelenaansluitenopdeconnectorsenjekanerdesgewenstookbloeddoor

afnemen. Erzijnooknogdopjes(IVpoortbeschermers)dieweeropdeconnector gedraaidkunnenwordenmeteendesinfecterendewerking.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bron:https://www.lily-medical.com/needleless-connector/Needleless-Connector.htmlGraagdetekstenen nummeringweglatenuitdeafbeelding.

Verschillendesoortenconnectors

Bron:https://multimedia.3m.com/mws/media/1893507O/nl-brochure-curos-family.pdf

IVpoortbeschermer

12.3Werkwijzeplaatsenkatheter

Hetinbrengenvaneencentraalinfuusvereisteenanderewerkwijzedanhet plaatsenvaneenperifeerinfuus.Bijeencentraalinfuuswordtdekatheterin eengroterbloedvatgeplaatst,vaakmetbehulpvanbeeldvormingzoals echografie,omdejuistepositietegaranderen.Dezeprocedureiscomplexer, vraagtomsterieletechniekenenwordtmeestaluitgevoerddooreenarts, terwijldeverpleegkundigeondersteuntenverantwoordelijkisvoordenazorg enobservatievaneventuelecomplicaties.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

PlaatsenvaneenPiCC-lijn,CVKenmidline

Hetinbrengenvandezekathetersvereistzorgvuldigevoorbereidingen expertise,omdatdekathetersvaakvoorlangeretijdinhetlichaamblijven.

Hetinbrengenvancentraalinfuusbrengtaltijdrisico’smetzichmee.Omhet infectierisicoteminimaliseren,iseenstriktenalevingvanaseptische maatregelennoodzakelijk.Daarnaastkunnenanderecomplicatiesoptreden, zoalsbloedingen,ritmestoornissen,pneumothorax(klaplong)eneenverkeerde liggingvandekatheter.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deplaatsingvandekathetervindtplaatsinhetziekenhuisonderplaatselijke verdoving.Deprocedureduurtongeveer60minuten.Metbehulpvaneen echo-apparaatwordthetbloedvatopgezochtwaarindekathetergeplaatst kanworden.

Wanneerdezorgverlenerdejuisteplekheeftgevonden,wordtdehuid gedesinfecteerdenafgedektmeteensterieledoek.Dezorgverlenerdraagt hierbijsterielekleding,zoalseenjas,handschoenen,eenmondkapjeeneen muts.Dehuidwordtvervolgensverdoofdmeteeninjectie,watkortgevoelig kanzijnenwarmkanaanvoelen.

Zodradeverdovingwerkt,kandezorgvragereenprikkelendenbrandend gevoelervaren.Metbehulpvandeechobrengtdezorgverlenerhetbloedvat opnieuwinbeeldenprikthetaanmeteenhollenaald.Doordezenaaldwordt eenvoerdraadingebracht,waarmeedejuistewegvoordekatheterwordt bepaald.Deechowordtgebruiktomtecontrolerenofdevoerdraadcorrect ligt.

Wanneerdevoerdraadgoedligt,wordtdekatheteringebracht.Omervoorte zorgendatdeCVKgoedopzijnplekblijftzitten,wordtdezevastgehecht.De maniervanfixerenhangtafvandesoortkatheter.Ditispijnloos,zelfsnadat deverdovingisuitgewerkt.

Nahetinbrengenspuitdezorgverlenerdeverschillendeuiteindenvande katheterdoormetheparineofnatriumchloride.Dehuidrondomdekatheter wordtvervolgensafgedektmeteensterielgaasjeentape.

Ongeveereenuurnadeprocedurewordteenröntgenfotogemaaktomte controlerenofdekatheteropdejuisteplekzit.Alsdithetgevalis,wordteen doorzichtige,stevigepleisteropdeplaatsvandekatheteraangebracht.De zorgvragerkangedurendedeeerste24uurnadeprocedureeenbeursgevoel ervarenopdeplekwaardekatheterisingebracht.

bron:https://link.springer.com/article/10.1007/s12632-013-0113-3

InbrengenvaneenCVK

Plaatsenepiduraleenspinalekatheter

Dezorgvragerkrijgtvoorafeeninfuusenwordtaangeslotenop bewakingsapparatuur.Meestalvindtderuggenprikplaatsinzittendehouding, waarbijdezorgvragergevraagdwordtomopderandvanhetbedplaatste nemen.Voordatdeepiduraalwordtingebracht,desinfecteertdezorgverlener dehuidmeteenvloeistofdiekoudaanvoelt,waarnadehuidwordtverdoofd meteenlokaleverdoving.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deanesthesioloogpriktvervolgensmeteenspecialenaaldomdeepidurale ruimtetebereiken,deruimtetussendebinnenzijdevanhetwervelkanaalen hetharderuggenmergvlies.Ditiseenprecieswerkje,omdatdenaaldnietdoor deruggenmergvliezenheenmaggaan.Hetkanenkeleminutendurenvoordat deanesthesioloogdejuisteplekheeftgevonden.Somszijnmeerderepogingen nodigvoordatdenaaldcorrectgepositioneerdis.Doordatderuggoedverdoofd is,ervaartdezorgvragerhetprikkenmeestalalleenalseendrukkendofduwend gevoelinderug.Zodradenaaldgoedzit,voertdeanesthesioloogeenkatheter doordenaald.Somsvoeltdezorgvragerdaneensoortelektrischschokje,wat komtdoordathetslangetjelangseenzenuwglijdt,vergelijkbaarmethetgevoel wanneerhet'telefoonbotje'wordtgestoten.Ditisonschadelijk,maarhetis

belangrijkdittemeldenaandezorgvrager.Nadatdekatheteropzijnplaats zit,wordtdenaaldverwijderdenwordtallesgoedvastgeplakt.Daarnakan dezorgvragerweeropderuggaanliggen,enindienereenoperatievolgt, wordtdezorgvragerondernarcosegebracht.Opdekatheterwordteenpomp aangeslotendiecontinuverdovingsmiddeltoedient.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Deplaatsingvaneenspinalekatheterlijktopdeprocedurevooreenepidurale katheter,maarerzijnenkelebelangrijkeverschillen.Ookhierkrijgtde zorgvragervoorafeeninfuusenwordtdezeaangeslotenop bewakingsapparatuur.Deruggenprikwordtmeestalinzittendehouding uitgevoerd.Nahetdesinfecterenvandehuidenhettoedienenvanlokale verdovingpriktdeanesthesioloogmeteenfijnerenaalddoordeharde ruggenmergvliezen(duramater)heen,totindesubarachnoïdaleruimtewaar hethersenvochtzichbevindt.Ditvereistuitersteprecisie,omdatdenaaldde zenuwbanennietmagbeschadigen.

Wanneerdenaaldcorrectgepositioneerdis,wordtviadenaaldeenzeerdunne katheteringebracht.Dezorgvragerkanhierbijeentintelendoflichtelektrisch gevoelindebenenervaren,watwordtveroorzaaktdoordenabijheidvande zenuwen.Zodradekathetergoedzit,wordtdenaaldverwijderdenwordtde katheterzorgvuldigvastgeplaktomverschuivingtevoorkomen.Viadespinale katheterkaneeneenmaligeofcontinuetoedieningvanverdovingsmiddel plaatsvinden.Despinaleanesthesiewerktsnellerdaneenepiduraalenbiedt vaakeendiepereneffectieverpijnstillendeffect,maarismeestalvankortere duur.Nadeplaatsingkandezorgvragerweerineencomfortabelehouding wordengelegdenwordenvoorbereidopverderebehandelingofoperatie.

12.4Observatiesenverzorging

Dezorgrondomspecialeintraveneuzetoegangswegen,zoalseenPICC-lijnof eenmidline,valtvaakonderdeverantwoordelijkheidvanervarenenbekwaam personeel.Tochkanhetvoorkomendatjealsverpleegkundige,ookinde thuiszorg,verpleeghuiszorgofopandereafdelingeninhetziekenhuis,met dezezorgvragersinaanrakingkomt.Hetisdaarombelangrijkomgoedopde hoogtetezijnvandespecifiekeobservatiepunten,risicofactorenen basisprincipesvandezorgrondomdezelijnen,zodatjetijdigkuntsignaleren enadequaatkunthandelenwanneernodig.

Observaties

Dezorgbijdezekatheterskomtvooralneeropobservatievandezorgvrager enzorgvoordeinsteekopening.Deinsteekwordtdagelijksgeobserveerdop devolgendesymptomen

• roodheid

• pijn

• pus

• lekkage.

Dezecontrolekanindethuissituatieookdoordezorgvragerzelfof mantelzorgergedaanworden.Deverpleegkundigekomtnietelkedaglangs alsergeeninfusieaangeslotenis.Dezorgvragerwordtgoedgeïnformeerd wanneerhijcontactopmoetnemenmethetziekenhuisofdeverpleegkundige vandethuiszorg.Deverpleegkundigekomtvaakmaar1xperweeklangsom dekatheterte flushen (doorspoelen)endeinsteekteverzorgen.

Dealgeheleconditievandezorgvragerisdaarbijookbelangrijk.Alsde zorgvragerkoortsontwikkeltkandatkomendooreen lijnsepsis. ZodradeindicatievoordespecialeIVtoegangswegnietmeeraanwezigisdan moetdelijnzosnelmogelijkverwijderdwordennaoverlegmetdearts.

Bron: https://www.nursing.nl/praktijk/verpleegtechnische-handelingen/stappenplan-doorspoelen-centrale-katheter-picc/ FlushenvaneenPICC-lijn.

Lijnsepsis

Sepsisiseenernstigeaandoeningwaarbijhethelelichaamreageertopeen infectiemeteensterkeontstekingsreactie.Hetwordtookwelbloedvergiftiging genoemdenkanlevensbedreigendzijn,waarbijdezorgvragerbinnenkorte tijdkanoverlijdenalshetniettijdigwordtbehandeld.Erzijntweesoorten sepsis:primaireensecundaire.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Primairesepsistreedtopwanneerergeeneerdereziekenhuisinfectiebekend is,maarerwelbacteriënofandereziekteverwekkersinhetbloedworden gevonden.Ditkanookgebeurenalsdeinfectiewordtveroorzaaktdooreen intraveneuskatheter,zoalseenCVK.Secundairesepsisontstaatwanneerde infectieinhetbloedsamenhangtmeteenalbekendeziekenhuisinfectie, bijvoorbeeldeenlongontstekingofwondinfectie.Lijnsepsisiseenspecifieke vormvansepsisdieoptreedtinverbandmethetgebruikvaneenCVK, waaronderookeenperifeeringebrachtecentraalveneuzekatheter(PICC-lijn) valt.Dezekathetersmoetenbinnen48uurvoorhetbeginvandesepsis aanwezigzijngeweest.Lijnsepsiswordtmeestalveroorzaaktdoorbacteriën dieviadekatheterindebloedbaanterechtkomen,watkanleidentoteen levensbedreigendesituatie.

Omdeernstvansepsisvasttestellenendeorgaandisfunctietebeoordelen, wordtvaakgebruikgemaaktvandeSOFA-score(SequentialOrganFailure Assessment).Dezescorehelptbijhetidentificerenvanorgaanfalendoor parameterszoalsbloeddruk,ademhalingsfrequentie,urineproductie,enhet functionerenvanlever,nieren,encentraalzenuwstelselteevalueren.Een stijgingindeSOFA-scoremet ≥2puntenkanwijzenopeenverhoogdrisicoop mortaliteitenbenadruktdeurgentievansnelleenadequatebehandeling.

Deinsteekverzorgen

Deprotocollenenrichtlijnenhoeenhoevaakdeinsteekopeningverzorgd moetwordenkanpersituatieofinstellingverschillen.Ineenziekenhuiskan hetzijndatdeinsteekvakerverzorgdwordtdanindethuiszorg.Inbasisis1x perweekvoldoendeofeerderwanneererzichtbarevervuilingisofwanneer depleisterloskomt.Ookoverhoevaakdefixatiepleistervervangenmoet wordenwisselenderichtlijnen.Steljedusaltijdopdehoogtevanderichtlijnen injeinstellingofdeordersvanuithetziekenhuis.

Deverzorgingbestaatuit:

• 1keerperweekverzorgenvandeinsteekopening.Doediteerderbijvocht onderdepleisterofbijbloedresten

• 1keerperweekvervangenvanhetafsluitdopje

• naiederetoedieningvanmedicijnenen/ofbloedafnamedelijndoorspuiten meteensterielezoutoplossing

• alsdelijnnietgebruiktwordtmoetdezedoorgespotenwordenofhetslot vervangenworden.Ditispersituatieverschillend.Defrequentieis afhankelijkvanhettypeinfuus:midlineis1keerper24uur,PICC-lijn/CVK is1keerperweekendepoortkatheterwordt1keerper4weken doorgespoed

• Minimaal1keerper3wekenfixatiepleistervervangen

ComplicatiesbijeenPICC-lijn,CVKenmidline

ErkunnenverschillendecomplicatiesoptredenbijhetgebruikvaneenPICC-lijn, CVKenmidline:

• Lijnsepsis/infectie

• Flebitis

• Verstoppingvandekatheter

• Verplaatsingvandekatheter,metrisicoopeenklaplongbijplaatsen sleutelbeen.

• Trombosearm

• Thromboflebitis

• Luchtembolie

Complicatiesbijeenpoortkatheter

Erkunnenverschillendecomplicatiesoptredenbijhetgebruikvaneen poortkatheter:

• Ongemak,zwellingofpijnindeschouder,nek,halsofarm

• Roodheidopofronddelocatievandepoortkatheter

• Tromboseofophopingvanbloedindearmaandekantvande poortkatheter

• Koorts

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Complicatiesbijeenspinaleofepiduralekatheter

Erkunnenverschillendecomplicatiesoptredenbijhetgebruikvaneenspinale ofepiduralekatheter:

• Geeftonvoldoendepijnstilling

• Eenprikkelendeuitstralingnaarhetbeen

• Lagebloeddruk

• Misselijkheid

• Jeuk

• Rugpijntenhoogtevandeplekwaargepriktis

• Urineretentie

• Zenuwbeschadiging

• Allergischereactiemedicatie

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

12.5Leefregelsbijdeverschillendekatheters

Voorzorgvragersmeteenspecialeinfusie,zoalseenPICC-lijn,CVK,midlineof poortkatheterzijnerspecifiekeleefregelsominfectiesencomplicatieste voorkomenenomervoortezorgendatdekathetergoedfunctioneert.

LeefregelsbijPICC-lijnenmidline

OmeenoptimalezorgenveiligheidtewaarborgenbijhetgebruikvandePICC/ midline,ishetbelangrijkdatdezorgvragerdevolgendeleefregelsinacht neemt:

• DezorgvragermagmetdePICC/midlinegewoondouchen

• Dezorgvragermagnietbaden,zwemmenennaardesaunainverbandmet hetrisicoopinfectie

• Alsdeinsteekplaatsonderdefoliebijhetdouchenofomeenanderereden vochtigisgeworden,moetdezeopnieuwverzorgdworden

• Dezorgvragermagnietzwaartillen(nietmeerdan10kilo)

• DePICC/midlinebeperktdezorgvragerverdernietindedagelijkse activiteiten.

bron:

https://www.ubuy.co.nl/nl/product/4QYWNDSL8-picc-line-shower-cover-adult-small-size-watertight-arm-shower-protector-for-chemotherapy-home-antibiotic-infusion-and-surgery

Douchehoesvoorspecialeinfuus

LeefregelsbijCVK

Demeestemensenhebben2-3dagennadeplaatsingnogweiniglastvande CVK.Dezorgvragerdientwelmetonderstaandepuntenrekeningtehouden:

• Douchenenkortdurend(max.15min)zwemmenmeteen(on)getunnelde CVKistoegestaan.Echter,wanneernahetdouchenofzwemmendehuid onderdeafdekpleisternatisgeworden,dientdeafdekpleistervervangen teworden.

• Saunabezoekenbubbelbadgebruikwordtafgeraden

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Dezorgvragermagnietonderdeokselsomhooggetildworden.DeCVKkan danverschuiven.

Belangrijkomopteletten

• Bloeddrukmagnietgemetenwordenaandearmwaarhetspecialeinfuus isgeplaatst

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Bloedafnemenvanuitdespecialeinfusenisnietwenselijkivmkansop lijnsepsis.Ditmagwelbijeenpoortkatheter.

Leefregelsepidurale/spinalekatheter

• Douchenmagmaarnietmetdewaterstralengerichtopderugwaarde insteekopeningendepleisterzit.Ditisomloslatenvandepleisteren verschuivenvandekathetertevoorkomen

• Zorgervoordathetpompjenietnatwordt;gebruikeventueeleenplastic zakjeomhetpompjeaftedekken

• Hetisniettoegestaanvoordezorgvragerommeteenepidurale/spinale katheterinbadtegaanoftezwemmen,vanwegehetrisicoopinfecties

12.6Literatuurlijst

Informatieoveralgeheleanesthesie,sedatieofplaatselijkeverdoving| Informatiefolders.(z.d.).MaastrichtUMC+.Geraadpleegdop14oktober2024, vanhttps://info.mumc.nl/pub-986

Flebitisenbloedbaaninfectiesdoorintraveneuzeinfuuskatheters.(april2015) RIVM.Geraadpleegdop12oktober2024,van

https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/101026%20%20Intraveneuze%20infuuskatheters%20def-aangepaste%20links%20naar%20SR_disclaimer.pdf

Overeenportacath.(z.d.)RaboudUMC.Geraadpleegdop12oktober2024, van https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/totale-parenterale-voeding-tpv-via-de-port-a-cath/over

Perifeerveneusinfuus.(1september2023)Geraadpleegdop13oktober2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/perifeer-veneus-infuus

ProtocolCVK.(1december2022)Vilans.Geraadpleegdop13oktober2024, van https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/centraal-veneuze-katheters

Protocolmidlinekatheter.(1maart2023)Vilans.Geraadpleegdop20oktober 2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/achtergrondinformatie/midline-katheter

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

ProtocolPICClijn.(1december2022)Vilans.Geraadpleegdop13oktober 2024,van

https://www.vilansprotocollen.nl/werkinstructie/picc-verzorgen-insteekopening?backurl=%2Fzoekresultaten%3Fzoekterm%3Dpicc

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zorginfecties(z.d.)Ministerievanvolksgezondheid.Geraadpleegdop20 oktober2024,van

https://www.vzinfo.nl/zorginfecties/verantwoording-definities

THEMA16 HANDELENBIJCALAMITEITEN

Inhoudthema

• Calamiteiten

• Soortencalamiteiten

• Begeleidingbijcalamiteiten

• BHVbijcalamiteitenenongevallen

• Risico'sbijcalamiteiten

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

16.1Inleiding

Jehoopternooitmeetemakentekrijgen,maaralsereenincidentontstaat bijeenzorgvragerofindezorginstelling,moetjehandelenomdesituatieniet ergertemaken.Inditthemakomeneenaantalzakenaanboddieeenhulp vormenomeencalamiteitondercontroletekrijgenoftevoorkomen.De volgendeonderwerpenkomenaanbod:

1.Calamiteiten

2.Soortencalamiteiten

3.Begeleidingbijcalamiteiten

4.BHVbijcalamiteitenenongevallen

5.Risico'sbijcalamiteiten

VoorjoualszorgverleneriseenbelangrijketaakweggelegdomdeBHVdienst endeprofessionelehulpdienstenteassisterentijdenseencalamiteit,omdat jedezorgvragerkentendebehoeftenendezorgweetdiedezezorgvrager nodigheeft.Hierdoorgeefjevertrouweneneenhouvastnaardezorgvrager.

16.2Calamiteiten

Eencalamiteitiseenonverwachteontwrichtendegebeurtenisdiedeveiligheid, gezondheidofhetwelzijnvanzorgvragers,medewerkers,ofbezoekersin gevaarbrengtendirecthandelenvereistomschadetebeperken.Calamiteiten kunnenuiteenlopendeoorzakenhebben,zoalsbrand,uitbrakenvan infectieziekten,extremeweersomstandighedenofeenvermissingvaneen zorgvrager.Eencalamiteitmoetaltijdwordengemeldaandedirectie.

COPYRIGHTBOOM

Dezegebeurtenissenkomenonverwachtenonaangekondigd.Hetisdaarom belangrijkalsverpleegkundigedatjedeprotocollenopjeafdelingkent,zodat jeweethoejemoethandelenbijcalamiteiten.Jekuntjenualvoorbereiden doordevolgendepuntentoetepassen:

• Leeshetcalamiteitenplanvanjezorginstellingdoor

• Probeerjeintebeeldenwelkesituatieserkunnengebeuren

• Zorgdatjeweetwaardeverbanddoosisenanderematerialendiebijeen calamiteitnodigzijn,zoalseenzaklampeneenontruimingshesje

• Weetwaardebrandblussers,denooduitgangenenhetverzamelpuntzijn

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Letookopjeeigenveiligheid.Dezerisico’smoetennietonderschatworden. Zorgverlenersdenkenvaakaanhunzorgvragersenlettenvaakwatminder opdeeigengevaren.Hoelanggajedoormetevacuerenalserbrandisopeen afdeling?Wanneerishetnogveilig?Zorgvragersvragenvaakmeertijdom

dingenduidelijktekrijgen.Tijdisjuistietswatbijcalamiteitenvaakteweinig aanwezigis.Hoekordaatkanjeiemandhelpen,zodatjeooknaareenandere zorgvragerkunnen?

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

16.3Soortencalamiteiten

Inditthemaworden4verschillendecalamiteitenbespreken:

1.Vermissingvaneenzorgvrager

2.Uitbraakvaninfecties

3.Hitte

4.Ingevalvanbrand

1.Vermissingvaneenzorgvrager

Alsjeindezorgwerkt,kunjetemakenkrijgenmeteen vermissing vaneen zorgvrager.Eenvermissingiseenincidentwaarbijeenzorgvragerplotseling ofonverwachtafwezigis,ofiemanddienietineenvoordiepersoon gebruikelijkeofveiligeomgevingisbinneneenredelijktermijn,ofdatde verblijfplaatsvoordezepersoonnietbekendis,terwijlditwelinhetbelang vandezezorgvragerisomditwelteweten.Insommigeprotocollenworden weeranderecriteriaaangehouden.Hethangtvooralafvandedoelgroepen binnenwelkesettingeenvermissingplaatsvindt.Dekansopvermissingis groterbijbepaaldedoelgroepen.Hierbijkanjedenkenaankinderen,mensen metdementieofzorgvragersmeteenpsychischeachtergrond.Lichtje leidinggevendeinendereceptievandezorginstelling.Alseenzorgvrager vermistis,zoekjevaakeerstzelfnaardezorgvrager.Gaterugnaardeplek waardezorgvragerhetlaatstisgezienofkijkopplaatsenwaardezorgvrager vaakkomtofnaartoegaat.Zorgerookvoordatjebekendbentmethet protocolvanjeorganisatie,zodatjeweetbijwiejedevermissingmoetmelden. Lichtookcollega’sindiejekunnenhelpenbijhetzoekenoftoezichtkunnen houdenopdeanderezorgvragers.

Wanneererverwachtwordtdatdezorgvragerproblemengaatgevenomterug temoetennaardezorginstelling,ofalsdezorgvragerzichvaakagressief gedraagt,ishetverstandigomdepolitieerdirectbijtebetrekken.Alsde vermistezorgvragernietgevondenwordt,moetmetdezorginstellingworden overlegtwanneerdepolitie,samenmetdefamilieofcontactpersoon ingeschakeldgaatworden.Depolitiebepaaltuiteindelijkopwelkemanierde zorgvrageropgespoordgaatwordenenwelkemethodehiervoorgebruiktgaat worden.Insommigegevallenkandepolitieervoorkiezenommediainte schakelen,zoalseenamberalert,socialmediaofburgernet.

Erkunnenookalvoorzorgsmaatregelenwordengenomenbijzorgvragersmet eenverhoogdekansopweglopen:

• Zokanmenvantevorenaleenformuliermetgegevenseneendigitalefoto maken,zodatersneleenprofielnaardepolitiegestuurdkanwordenin gevalvanvermissing.

• Zorgdatdezorginstellingdenaam,adres,woonplaats,telefoonnummer ene-mailadresheeftvaneenbetrouwbarecontactpersoonvande zorgvrager.

• Zorgvooreengoedebeschrijvingvanhetuiterlijkendeleeftijd.

• ZorgvragersmetdementiekunneneenSOS-kettingdragen,ofeen adreslabelindekleding,zodatmensenindebuurtcontactopkunnen nemen.

• Zorgdatdemensenindeomgevingopdehoogtezijndateenzorgvrager kangaandwalen,zodatzekunneningrijpen.

TenslottezijnerooknogGPS-technologieëndiekunnenhelpen.Zozijner zendersdieineenhorloge,ineenbroekzakofaaneenbroekriemgeplaatst kunnenworden,zodatdeGPSlocatiezichtbaaris.

Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/smartwatch-assisted-living-woman-medical-health-2054220689 DwaaldetectiemetGPSzoalsinhorloge

OokzijnerhorlogesmetGPSeneenalarmknop,waarbijdezorgvragerzelf omhulpkanvragen.SommigeGPS-systemenhebbendemogelijkheidom eenveiligezoneintestellenenwaarschuwenhetzorgpersoneel,zodrade zonewordtoverschreden.Bijaldezetechnologieënishetwelbelangrijkdat deapparatenofdebatterijenopgeladenzijn.Enofdezorgvragerakkoord gaatmetdeinzetvandezemiddelen.Alsdezorgvragerditzelfnietwilisde wetWZDofWVGGZvantoepassing.

2.Uitbraakbijinfecties

Zorgvragershebbeneenverhoogdekansophetkrijgenvaninfecties.Vaak hebbenzeeenverminderdeweerstand,krijgenzetemakenmetmeerdere contactmomentenvanzorgverlenersenzijnervaakmeerpersonendan gemiddeldineengebouw,waardoordekansopvirusoverdrachtgroteris.Het overdragenvanvirussenofbacteriëngaatdanheelsnel.Deverspreiding hiervankanopverschillendemanieren,zoalsvia:

• delucht

• dehanden

• contactpunten,zoalsdeurklink,bestekofdewc

• voedselofdrinken

• lichaamsvloeistoffenzoalsontlasting,braaksel,speeksel,urineofbloed.

Persoonlijkehygiëne

BEROEPSONDERWIJS

Hetisalszorgverlenerbelangrijkomdekansopbesmettingzokleinmogelijk tehouden.Eengoedepersoonlijkehygiëneisdaarombelangrijk.

Algemenemaatregelenbijhethygiënischwerken

Hetisgoedomtelettenopserviesenbestek.Zorgdatgebruikteborden, glazen,bestek,etc.niettussenhetschonegereibelandt.Zieje verontreinigingenoptafelsofmeubilair,maakditdanzosnelmogelijkschoon. Houdjeverderaandehygiënerichtlijnenvanjezorginstelling.

Soorteninfecties

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ondankseengoedehygiëneiseraltijdkansopeenuitbraakvaneen besmettelijkeaandoening.Dedirectievaneenzorginstellinginformeertde GGDaltijdalsereenuitbraakisvangeelzucht,maag-darminfecties, huidaandoeningenofanderesoortvaninfecties.SamenmetdeGGDkijktde zorginstellinghoeeenuitbraakingedamdkanworden,ofdeuitbraakbeperkt kanworden.DeNederlandseoverheidgeefthierrichtlijnenvoor.Persetting verschiltwelkeisolatiemaatregelenergenomenmoetengaanworden.Dit hangtafvandeaardvanbesmettingsoverdracht.

• Erzijneenaantalinfectiesdiecomplexzijnbijbehandelingeninzorgcentra:

Influenzavirus

Het influenzavirus ofgriepiseeninfectieziektedieveroorzaaktwordtdoor hetgriepvirus.Indemeestegevallenkentdeziekteeenweinigernstigverloop, maarbijbepaalderisicogroepenkangriepgevaarlijkecomplicaties veroorzaken.Influenzageeftklachtenals:

• koorts

• Malaise

• Hoofdpijn

• Loopneus

• Rillingen

• Hoest

• Lichaamspijnofspierpijn

• Keelpijn

Ongeveerééntotdriedagennabesmettingontstaandeklachtendiemeestal drietot5dagenaanhouden.Volledigherstelduurtdaarnavaaknog2weken. Virusoverdrachtvindtplaatsviadeluchtofdoorrechtstreekscontact. Speekseldruppeltjeszijnzeerbesmettelijk.Ingevalvaneeninfluenza-uitbraak iscohortverplegingen-verzorgingnoodzakelijk,waarbijdecontactenvan bewonersenpersoneelsledenbeperktblijventothuneigenzorgeenheidof afdeling.

NB.Indegehandicaptenzorgkan,bijbewonersdiegeenverhoogdrisico hebbenopcomplicatiesvaninfluenza,overwogenwordenomaftezienvan cohortering(enisolatie).Contactmetbewonersdieweleenverhoogdrisico lopendientvermedenteworden.Hygiënemaatregelendoormedewerkers zijndannogsteedsbenodigd.

MRSA

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

De MRSA infectieiseenmeticillineresistenteStaphylococcusAureusen veroorzaaktmetnamebijzorgvragersmeteenverminderdeweerstand, infecties.Aangezienbijnageenenkeleantibioticumhelpt,isdezelastigte bestrijden.Gezondemensenhebbennietveellastvandezebacterie,maar kunnenweldragerzijn.Hetkandoorstof,huidschilfersofviadehanden wordenovergedragenenkanzorgenvooreenwondinfectieofeensteenpuist.

Norovirus

Hetnorovirusiseenzeerbesmettelijkvirusdatbuikgriepveroorzaakt.Klachten zijn:

• Braken,hetkanplotselingbeginnenenisvaakheftig

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Diarree

• Misselijkheid

• Koorts

• Hoofdpijn

• Buikpijnofbuikkramp

Deverschijnselenkomen1-3dagennadebesmetting.Deontlastingkanwel 3wekenbesmettelijkblijven.Letbijdezorgvragerookgoedoptekenenvan uitdroging.Hetnorovirusbevindzichinbraakselenontlasting.Deoverdracht kanplaatsvindendoorbesmettingvanobjectenendoordruppelvormingin delucht.Zorgdaaromvooreengoedehygiëneenvergeetdaarbijvooralniet dedeurklinkenenkranengoedschoontehouden.

RS-virus

Het RS-virus ishetRespiratoirSynctieelvirusendemeestvoorkomende oorzaakvanluchtweginfectiesbijkinderen.Bijnaallekinderenhebbenvóór huntweedejaaralmetditvirustemakengehad.Bijdemeestenveroorzaakt diteenverkoudheid,maar1%vandekinderenmoetwordenopgenomenin eenziekenhuisenwordtdangeïsoleerdverpleegd.Demeestvoorkomende klachtenzijnhoestenenverkoudenzijn,maarookkoorts,longontsteking, benauwdheidofoorontstekingkomenvoor.Volwassenenkunnenditvirus ookkrijgen,maardanuithetzichvaakalsmildeverkoudheidsklachten.

Coronavirus

Zorgvragersdiebesmetzijnmethet coronavirus,kunnenbesmettelijkzijn gedurende2dagenvóórdeklachtenen5dagennadeklachten.Meestalduren deklachtenrondde2weken.Hetcoronavirusiseenvirusdatdebesmettelijke luchtwegaandoeningCOVID-19bijmensenveroorzaakt.Besmettingmethet virusheeftin2020eenpandemietotgevolggehad.Deverschijnselenzijn verkoudheid,benauwdheid,missenvansmaakofkoorts.Deoverdrachtvan ditvirusgaatviaaerogenedruppeloverdracht.Bijvoorkeurmoetzoveel mogelijk1,5meterafstandinachtwordengenomen.Bijhetverplegenisdit indepraktijkbijnaonmogelijk.Afhankelijkvandegroottevandeuitbraak,de ernstvandeklachtenendesettingwordenisolatiemaatregeleningesteld.

Verplegeninisolatie

Bijeenuitbraakvaninfectiesishetbelangrijkdatdeinfectienietwordt verspreid.Alspersoneelziekwordt,ontstaatereentekortaanpersoneelterwijl erjuistmeerzorgverlenersnodigzijnbijdeverzorging.Alsanderezorgvragers wordengeïnfecteerd,neemthetrisicoopoverlijdentoedooreenverlaagde weerstand.Hierdoorisdepersoonlijkeenalgemenehygiënezoalseerderin ditthemaisbesproken,eenbelangrijkmiddelomeenuitbraaktegentegaan. Eenanderhulpmiddelishetverplegeninisolatie.Ditzijnspecialemaatregelen diewordengenomenomdeverspreidingvanvirussenenbacteriënte voorkomen.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Voorbeeldvanverplegeninisolatie.bijvoorbeeld: https://www.radboudumc.nl/afdelingen/medische-microbiologie/onze-aandachtsgebieden/hygiene-infectie-preventie/isolatieverpleging Verplegenvaneenpatiëntinisolatie

Erzijnverschillendesoortenvanisolatie,elkmetzijneigen beschermingsmiddelenenafspraken:

• Contactisolatie

• Druppelisolatie

• Aerogeneisolatie

Deverschillendevormenvanisolatiezijnbelangrijkbijvirus-enbacterie infectiesenwordthieronderuitgelegd.

Contactisolatie

Contactisolatiewordttoegepastbijbacteriëleinfectiesdieviacontactmet anderenkanwordenovergedragen.Hierbijkanjedenkenaanwondroosen krentenbaardenverschillendevormenvanBRMO(bijzonderresistentemicro organismen).Aandedeurvandezorgvragerkomteeninstructiekaarttehangen metmaatregelenendetermcontactisolatie.Voordezeisolatieisgeenkamer metsluisvereist.Devoorkeurisverplegenineeneenpersoonskamermeteigen sanitairevoorziening.Dedeurmagopenblijven.Voorcontactisolatiegeldt daternietsterielehandschoenengedragendienentewordenbijverzorging, behandelingenonderzoekwaarbijcontactismetdelichaamsvloeistoffenvan depatiënt,waarbijgeldtdatnacontactmetdepatiëntofdiensomgeving, ongeachtdeisolatie-status,altijdhandhygiënegeïndiceerdis.Daarnaastis hetvanbelangdatdedienstkledingwordtbeschermdbij(mogelijk)contact metlichaamsvloeistoffenvandepatiënt.Deindicatievoorhetgebruikvan persoonlijkebeschermingsmiddelenisnietaltijdeenduidigenzalafhangen vanhet pathogeen,deisolatievormendehandelingendiewordenuitgevoerd. Eenpathogeeniseenziekteverwekker,zoalseenvirus,bacterie,schimmelof parasietdieeeninfectieofziektekanveroorzaken.Desinfecteerdehanden voordatdehandschoenenwordenaangetrokkenennadatdehandschoenen zijnafgedaanmeteenhanddesinfectans.

Druppelisolatie

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Druppelisolatiewordttoegepastbijinfectiesdiedooraerogenedruppels kunnenwordenovergedragen,meestalvirussen.Dezorgvragerwordtbij voorkeurverpleegdineeneenpersoonskamermeteigensanitaire voorzieningen,waarbijdedeurnietcontinuegeslotenhoeftteblijven.Aande deurkomteeninstructiekaarttehangenmetmaatregelenendetermdruppel isolatie.Voordruppelisolatiegeldtdathetdragenvanminimaaleenchirurgisch mondneusmasker(typeIIR)beschermingbiedttegendruppelsenspatten.Dit maskerdientminimaalgedragentewordenindiendemedewerkerzich<1,5 metertotdepatiëntbevindt,maarerkanookgekozenwordenomhetmasker tijdenshetverblijfindepatiëntenkamertedragen.Draagbijhetuitvoeren vanaerosolvormendehandelingeneenFFP2maskereneenbeschermende bril.Daarbijwordtookeendisposibelschortenhandschoenengedragen.De druppelisolatiewordtopgeheven,zodradezorgvragereenandernietmeer kanbesmetten.Desinfecteerdehandenvoordatdehandschoenenworden aangetrokkenennadatdehandschoenenzijnafgedaanmeteen desinfecterendmiddel.

Aerogeneisolatie

Aerogeneisolatiewordttoegepastomdeoverdrachtvanbacteriënte voorkomennaaranderezorgvragers,bezoekersenmedewerkers.Deze overdrachtvanmicro-organismenbijaerogeneisolatievindtplaatsdoorhele fijnedruppeltjes(aerosolen)viadelucht.Bijvoorbeelddoorhoesten,niezen ensomsademen.Vooraerogeneisolatiegeldthetdragenvaneentype FFP2-mondneusmaskereneenbeschermendebrilbijspatrisicowaarbijhet maskerwordtopgedaanvóórhetbetredenvandekamerenwordtafgedaan navertrekuitdekamer.Letopdehandhygiënevoorennahetbetredenvan dekamer.Deisolatiekamermoetvoldoenaanspecifiekeeisen.

Hetgeïsoleerdverplegenkangevolgenhebbenvoordementalegezondheid vandezorgvrager.Dezorgvragerkrijgtminderpersoonlijkcontact,omdat doorhettijdrovendeomkledenzakenvakergecombineerdgedaanworden. Alsditlangeretijddoorgaat,kaneenzorgvragereenzaamofsomberworden. Zehebbenhetgevoeldatzeopgeslotenzitten.Probeeralszorgverlenertoch wattijdtebestedenalsjeopdekamerbent,ofzorgvoormogelijkhedenvan videobellenmetfamilieofvrienden,alsditmogelijkis.Jekanhenookhelpen omeendagindelingtemaken.Weesookduidelijkindeafspraken,zodateen zorgvragerweetwanneererweeriemandopdekamerkomt.

3.Hitte

Bijheetweerishetgoedomextraoptelettendatkwetsbaremensen voldoendevochtbinnenkrijgen.Dezegroeppersonenheefteengroterekans opgezondheidsproblemen.Ditisnietalleenhetgevalalsersprakeisvaneen hittegolf,ookalserlangeretijdwarmweeropkomstis,moetmenhierop bedachtzijn.Het NationaalHitteplan iseenwaarschuwingssysteemwaarbij hetRIVMzorginstellingenwaarschuwtoverdeverwachtehitte.Bedenkdat nietalleendetemperatuuroverdageenfactorisbijdebeslissingofdithitteplan wordtingesteldofniet.Ookanderevariabelen,zoalsnachttemperatuur, gevoelstemperatuurendeluchtvochtigheidspelenmeeindeafweging.Bedenk ookdaterregionaleverschillenkunnenzijninhetweer.Ditkanbetekenen datbepaaldeprovincieswelenanderegeenextramaatregelenhoevente nemen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Warmtekandeoorzaakzijnvanveelklachten.Zoziejedatmensenlastkunnen gaankrijgenvanduizeligheid,hoofdpijn,misselijkheidenflauwte.Hetis belangrijkomaandachttehebbenvoordezesignalenendaterpreventief maatregelenwordengenomenomproblementevoorkomen.Hierondereen aantalzakenwaterindezorginstellinggedaankanworden.

1.Maakeenoverzichtvanzorgvragersdieeenverhoogdrisicohebben. Denkhierbijaanpersonenmeteenvochtbeperking,overgewicht,mensen metdiabetesofpersonendiedoorhunbeperkingnietzelfgoedkunnen aangevendatzedorsthebben.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

2.Zorgvoorvoldoendevocht.

Maakduidelijkhoeveelvochterperdaggedronkenmoetworden. Stimuleerhetdrinkendoorextrawaterbijdemedicatietegeven,ofzet drinkeninhetzichtalsreminder.Letookopdedonkerekleurvandeurine alstekenvanuitdroging.Denkookalszorgprofessionalaanjeeigenvocht inname!

3.Zorgvoorvoldoendeafkoeling.

Maakgebruikvanaircosystemenenventilatoren.Denkookaan beschermingtegenzonlichtenlaatluchtigekledingdragen.

4.Schakelookandereninomtelettenopwarmte. Denkhierbijaanmantelzorgersoffamilie.

5.Zorgvoorgezondetendatwater,vitaminenenzoutenbevat. Denkaansoep,fruitoffrissetomaatjesofkomkommeroptafel.

6.Paseventueeldetijdenvandezorgaan.

Kunjemisschienalom6uurindeochtendbeginnen,zodatdeopstartal voordewarmtegedaanis?Kunjedezorgovermeerderemomentenop dedagverdelen,zodatjebeteropbovenstaandezakenkanletten? Misschienkanbepaaldezorguitgesteldofnietuitgevoerdworden,zodat voordebovenstaandepuntenmeertijdis?

Afbeeldingwaarbijkwetsbarezorgvragersvoldoendeafkoelingkrijgenmetkoudvoetenbadenijsje.Bijvoorbeeld https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fnos.nl%2Fartikel%2F2128160-nationaal-hitteplan-blijft-tot-in-het-weekend-van-kracht.html&psig=AOvVaw1VOdIRtA2qpQXoOJIxafll&ust=1735025896712000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBQQjRxqFwoTCJi5l6ixvYoDFQAAAAAdAAAAABAo Kwetsbarezorgvragersmoetenvoldoendeafkoelingkrijgenbijvoortdurende warmte

Bekijkonlinehetfilmfragmentmet10tipsomdehittetelijftegaaninde ouderenzorg.

4.Ingevalvanbrand

Alsereenbrandmeldingisopdeafdeling,ishetbelangrijkdathet calamiteitenplanendeprotocollenwordenopgevolgd.Indemeeste zorginstellingenzijnrookmeldersaanwezigdieafgaanzodraerrookwordt gedetecteerd.Hetvervelendeisdatookbijstoom,teveelstofofdampenvan bijvoorbeeldtostiijzersderookmeldersafkunnengaan.Vanwegedezereden gaanmeldingenvanrookmeldersvaakvertraagdnaardealarmcentrale, bijvoorbeeldna5minuten.Hierdoorheeftdezorginstellingdiezelfwelde meldingbinnenkrijgtdetijdomtekijkenofheteenechtebrandisofniet.Er dientdangekekentewordenopdeplaatswaardemeldenderookmelder hangt,ofertekenenzijnvanbrand:

• Zichtbaarrook

• Brandgeurofgeurvangesmoltenplasticofanderematerialen

• Hetzienvanvuurzelf

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Hethorenknetterenvanvuur

• Zwartgeblakerdematerialen(zonderdatervuurhoefttezijn)

• Warmeretemperatuur

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/pull-station-call-point-manual-fire-2388210165

Handbrandmelder

Alsblijktdaterechtbrandis,moetjedehandbrandmelderdirectindrukken. Dezezitvaakbijde(nood)uitgangenencentralepunteninhetgebouw.Zodra eenhandbrandmelderingedruktwordt,gaatdezemeldingrechtstreeksnaar dealarmcentraleomdebrandweertewaarschuwen.Wachtdusnietdetijd afdatdemeldingvanderookmeldernaardealarmcentralegaat.Waarschuw ondertussendeBHV,receptieenanderecollega’somsneltekunnenhandelen.

Bijeenbeginnendebrandkanmenproberenomdebrandzelfteblussenmet deaanwezigebrandblussersofhaspel.Ditwordtalleengedaanalsdebrand heelkleinis,bijvoorbeeldeenprullenbakdieindebrandstaat.Zodraerrook ineenruimtehangt,isdebrandtegrootomzelfteblussenenlaatjeditaan debrandweerover.Sluitdedeurvanderuimtewaardebrandis,nadatje zekerweetdaterniemandinderuimteis.Ditkanjecontrolerendoorteroepen oferiemandis.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Gecompartimenteerd

Zorginstellingenzijnin compartimenten gebouwd.Ditbetekentdathet gebouwonderverdeeldisinafgeslotengedeelten.Deurenmakenhierook deelvanuit.Eengeslotendeuriszoontworpendathetdebrandeenhalfuur oflangerkantegenhouden.Hetcompartimenterachterisduseenhalfuurof langerveiligtegendebrand.Leterwelopdaterrookdoordekierenenonder dedeurhetvolgendecompartimentinkangaan.Hierdoorisereenafspraak omingevalvanbrandiedereenteontruimendieinhetcompartimentvande brandzitendecompartimentendiegrenzenaanhetbrandendecompartiment. DeBHVendeafdelingsmedewerkersontruimendezemensennaarhet compartimentdatdaarachterzit(2compartimentenverder).

plattegrondwaarbijhetcompartimenterengoedtezienis. Alserbrandisinhettweedelogiesverblijflinksboven,kanmenuitdezekamer gaanendedeurdichtdoen.Danismeneenhalfuurveilig.Alsmendannaarde linkerkantnaarhettrappenhuisgaat,ismenweereenhalfuurlangerveilig. Naarderechterkantkanook,maardanmoetmenachterdoordeklapdeuren indegangdoorlopenendeklapdeurendichthouden.

Ditbetekentdatmenminstenseenuurveiligis.Debrandweerissnelaanwezig enzalbepaleninhoeverreeengebouwontruimdmoetwordenenopwelke manierditmoetgaan.

16.4Begeleidingbijcalamiteiten

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Elkecalamiteitisandersenzalopeenanderemaniermoetenworden aangepakt.Datmaakthetlastigomtetrainenhoeeencalamiteitmoetworden aangepakt.Erzijnweleenaantalomgangsvormendiebijelkecalamiteithelpt omdezeopeengoedemanieraantepakken.

Rustigblijven

Eencalamiteitiseenstressvollesituatiewaarbijveelvanjewordtgevraagd. Vaakmoetjehandelenondertijdsdrukomtevoorkomendateencalamiteit zichuitbreidtofergerwordt.Doordestresskanjemoeilijkernadenken,krijg jeeengevoelvanpaniekenhebjemisschiendeneigingomtevluchtenofte bevriezen.Ditmoetjeproberentevoorkomen.Blijfrustigengunjezelfeven detijdomnatedenken.Alleenalsjerustigbent,kunjedejuistebeslissingen nemenenopdejuistemanierhandelen.Doorrustuittestralenkunjeook voorkomendatanderen,zoalszorgvragersencollega’s,inpaniekraken.Ga vervolgensnadenkenwatjeoverbepaaldecalamiteitenhebtgelezeninhet calamiteitenplanofleeszena.Zorgdatjeweetwatjemoetdoen.Jehoeft eencalamiteitooknietinjeeentjeoptelossen.Vraaghulpbijcollega zorgvragersofdehulpdienstenenvolgdeinstructiesopvandeBHV-ersdie terplaatsekomen.Bedenkookdatjeeenbelangrijkeinformatiebronbent voordeBHV-ersendehulpdiensten.Daaromisrustigblijvenenrustighandelen ookenormbelangrijk.Doorrustuittestralen,helpjeanderenomookderust tehouden.

Duidelijkcommuniceren

Communicatieiseenbelangrijkmiddelomeencalamiteittebestrijden.Spreek daaromduidelijk,daadkrachtigenbenoemalleenfeiten.Bepaaldewoorden ofuitdrukkingenkunneneenheelandereladingofaannameveroorzakenbij eenander,metalsgevolgdateropeenanderemanierwordtgehandeld.Ga ooknieteigengedachtenenverwachtingenalsfeitenvertellen.Hierdoor wordenermogelijkverkeerdebeslissingengenomen.Alsjebijvoorbeelddenkt datdekanskleinisdaternogiemandopeenbepaaldeafdelingis,zegdan nietdaterniemandmeeropdeafdelingis.Hierdoorkanmenbesluitenom deafdelingnietmeertecontrolerenbijeenontruimingenkanermogelijk tochnogiemandoverlijdenalsdezenogwelopdeafdelingwas.

Flexibelzijnenprioriteitgeven

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijcalamiteitenisflexibiliteitenormbelangrijk.Ermoetheelveelinformatie wordenuitgewisseldtussenverschillendepartijenenveelhandelingenzijn nodigomervoortezorgendateencalamiteitnietuitgaatbreidenoferger gaatworden.Naasthetcommunicerenenhelderkrijgenwateraandehand is,moetendezorgvragerswaarjeverantwoordelijkvoorbentookinveiligheid wordengebracht.Anderecollega’s,zorgvragerswaarjenietdirect verantwoordelijkvoorbent,ofbezoekhebbenooksomshulpnodig.Een flexibelehoudingishierinheelprettig.Alsjeoverzichthoud,zalhetjehelpen omprioriteittegevenaandeverschillendetakendiemoetenwordengedaan.

Begeleiddezorgvragerbijcalamiteiten

Eencalamiteitiseenonverwachtesituatiedieeenhoopangstofstresskan gevenbijeenzorgvrager.Eenzorgvragerisookvaakafhankelijkvananderen. Iemandismisschiennietmobiel,zitvastaaninfuuspompenofandere apparatuur.Ouderdomofgeestelijkebeperkingkunnenookervoorzorgen datergeenoverzichtisvandesituatie.Kinderensnappenvaakooknietwat eraandehandis.Voordeinformatievoorzieningzijnzorgvragersvaak afhankelijkvandeinformatiediezijvandeverpleegkundigekrijgen.Geefde bevestigingdatervoordezorgvragergezorgdwordt,ookindesituatiedieer opdatmomentis.Vertelduidelijkeneerlijkwaterspeeltenzorgdat zorgvragersopdehoogtewordengehouden.Vertelinallerustenzonder paniekwatergedaangaatwordenenwatjevandezorgvragerverwacht.Geef vervolgensaandatjeookanderenopdehoogtemoetbrengenofanderetaken moetdoeninverbandmetdecalamiteit,maardatjeterugzalkomenzodra ernieuweinformatiegegevenmoetwordenofophetmomentdaternieuwe informatievoorhandenis.

Ingevalerontruimdmoetworden,geefdanaanwatergaatgebeuren.Verzeker dezorgvragerervandatdeplekwaariedereennaartoegebrachtgaatworden, veiligis.Meldookdateriemandvandezorginstellingaanwezigisopdeplek waardezorgvragernaartoewordtgebracht.Draagervervolgenszorgvoor datnoodzakelijkeverzorgingookopdieplekgecontinueerdblijftworden. Vermeldaandezorgvragerdatdefamilieofcontactpersoonvandezorgvrager geïnformeerdzullenworden.

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Begeleiddefamilievandezorgvragerbijcalamiteiten

Weeservanbewustdatmediategenwoordigheelsnelverslagdoenvan calamiteitendieplaatsvinden.Familieenvriendenvandezorgvragerhoren opdiemanierheelsneldaterietsaandehandis.Doorongerustheidkunnen zijreagerenopdecalamiteitdieaandegangis.Sommigenkomendirectnaar dezorginstellingomtekijkenhoehetmethunfamilielidofvriend(in)is. Anderengaanongerustbellennaardezorginstelling.Aldezebezoekenen telefoontjesvanverschillendepersonenkunnenervoorzorgendat noodzakelijketakenonmogelijkwordengemaakt.Eengoedeinformatie voorzieningzalhelpenomdittegentegaan.Zorgdatdecontactpersoonvan dezorgvrageropdehoogtegehoudenwordtenvraagofdezepersoonandere directefamilieledenenvriendenopdehoogtekanhouden.Dezorginstelling kanalsditzinvolenpassendis,ookdemediagebruikenomaantegevendat

allezorgvragersveiligzijnendatdenoodzakelijkezorggehandhaafdblijft. Metdezeactieswordenterechtbedoeldevragenvanbezorgdheidtoteen minimumbeperkt.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ingevalvanvermissingishetgoedomfamilieenvriendentebetrekkenbij hetzoekennaardezorgvrager.Zijwetenvaakdeplekkenwaareenzorgvrager vaaknaartoegaat.Enhoemeermensenhelpenmetzoeken,hoeeerdereen zorgvragerweerterechtis,zekeralsernoodzakelijkezorgverleentmoet worden,ishetbelangrijkdatdezorgvragerzosnelmogelijkterechtis.

Ingevalvaneenuitbraakvaninfectie,ishethandigalsdefamilieookopde hoogtewordtgesteldvandeomvangvandeuitbraakenwatdegevolgen kunnenzijnvoordezorgvrager.Bijhetgeïsoleerdverplegenvaneenzorgvrager ishetvaakooknoodzakelijkombijbezoekuitlegtegevenhoehetprotocol werktenuitgevoerdmoetworden.Ookdemogelijkegevolgenvoorhet familielidmoetenvermeldwordenalsdepersooninkwestietochbesmet raaktmetdeinfectie.Eengoedevoorlichtinghelptdebezoekeromeenjuiste afwegingtemakenofhetverstandigisomdezorgvragerfysiektebezoeken ofniet.Somskanhetverstandigzijnomdezorgvrageropeenlatermoment tebezoekenofditviavideobellentedoen.

16.5BHVbijcalamiteitenenongevallen

Dezorginstellingisverplichtomverschillendemaatregelentenemenom brandtevoorkomen.Zoiseralrekeninggehoudenmetveiligheidbijhet bouwenvanhetgebouw.Ookzorgenverplichteregelgevingervoordatiedere instellingeenBHVdienstheeftendaterallerleiverplichteBHVmaterialen voorhandenzijn.Ookzijnerverplichtebrandoefeningenomtekijkenhoe effectiefdehulpbijeencalamiteitisenwaarverbeteringenmogelijkzijn.Je hoopthetnooitmeetemakendaterbranduitbreektendaarommoetiedereen hetuiterstedoenomdekansopbrandtevoorkomen.Alszorgverlenerkunje aleenhooponveiligesituatiesvoorkomen:

• Letopbrandendekaarsenalsdezeopdeafdelinggebruiktmogenworden.

• Houdlucifersenaanstekersopeenveiligeplekenvermijddatkinderenen zorgvragersdiehiernietveiligmeeomkunnengaan,dezekunnen gebruiken.

• Letopstrijkijzersenanderevoorwerpendiebrandplekkenkunnen veroorzaken.

• Maakregelmatigfiltersschoonvanapparaten,zodathiergeenbranddoor ontstaat.

• Vervangsnoerenmetkabelbreuk.

• Losonveiligesituatiesdirectop.Denkhierbijaanobstakelsdiein vluchtroutesstaanofdieeennooduitgangblokkeren.

Takenbijcalamiteitenenongevallen

Inelkeorganisatieishethebbenvaneenbedrijfshulpverlening(BHV)verplicht.

Ditzijnopgeleidewerknemersdiehandelenbijnoodsituatiesendetaakhebben omiedereeninveiligheidtebrengenendeomvangvandecalamiteitzoklein mogelijktehouden.Voordezetaakmoetjaarlijkseenbijscholingworden gedaanomdekennisenvaardighedenactueeltehouden.

EenBHV-dienstheefteenaantalprimairetaken:

• Hetbeperkenenvoorkomenvanongevallenofbrand

• Hetverlenenvaneerstehulpbijongevallen

• Hetbestrijdenvaneenkleinebrandenervoorzorgendatdezenietgroter wordt

• Hetalarmerenvanmensenineennoodsituatieenheninveiligheidbrengen

• Hetalarmerenvanhulpdienstenenmethensamenwerkenbijeen noodsituatie

TAALREDACTIE)

AlszorgverlenerkanjedeBHV-erassisterenindezetaken.Handelsnelbij brand.Bluskleinebrandjesmeteenbrandblusserofbrandhaspel.Alsereen vlamindepanis,doedanhetvuuruitendoededekselopdepan,zodater geenzuurstofbijkankomen.Beginhetdekseleroptedoenaandekantdie hetdichtstbijjeis.Laatdepanzostaanengaernietmeelopen.Haaldedeksel ernietmeerafenbeldebrandweervoorcontrole.Probeereenvlamindepan NOOITmetwaterteblussen.Brandendiegroterzijnofwaarveelrookbij ontstaat,wordendoordebrandweerafgehandeld.AssisteerdeBHVmethet ontruimenvandezorgvragersenbeginbijdegenediehetdichtstbijde brandhaardzijn.Blijfookbijvoorkeurmetzijntweeëntijdenseenontruiming, hetinperkenvaneenbrandendeinspectieernaar.Maakgebruikvande dichtstbijzijndenooduitgangenzorgdatiedereenopgevangenwordtbijde ontmoetingsplaatsdiehiervoorisafgesproken.Gabijeenverdenkingvan brandmetdetrapengebruiknooitdelift.Alsiedereenwegis,zorgdandat alleruimtenwordengechecktopaanwezigen.Letookopkleineruimtenzoals detoilettenofdedouche.Zorgervoordatniemandterugnaarbinnengaat.

Deurinspectie

Bijhetcontrolerenoferbrandisofbijhetdoorzoekenvanhetpandishet verstandigomnooitzomaareendeuropentedoen.Alserbrandisachterde deur,kandezerazendsneluitgroeientoteengrotebranddoorhetzuurstof datmeekomtbijhetopenenvaneendeur.Voordatjebesluiteendeurte openen,voeljeeerstmetderugvanjehandofdedeurendedeurklinkwarm is.Ookcontroleerjeoferbijdekierenrooknaarbuitenkomt.Alsbovenstaande hetgevalis,magjededeurnietopendoen.Alshetveiliglijktomdedeurte openen,doejededeurprocedurevolgensdeinstructiesinonderstaande filmpjes,afhankelijkofdedeurnaarjetoedraaitofvanjeafdraait.

Bekijkonlinedefilmfragmentenoverdedeurinspectievaneentoedraaiende deureneenafdraaiendedeur.

Ontruimingshulpmiddelen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijzorginstellingenishetvaaklastigeromteontruimen.Zorgvragerszijnvaak bedlegerig,ofnietzosnelmobiel.Ookmoetenervaakmeerderezorgvragers metdergelijkemoeilijkhedenwordenontruimddooreenkleinaantal zorgverleners.Omditproceseenbeetjetekunnenversnellen,zijnerspeciale ontruimingshulpmiddelenopdemarktomhierbijtekunnenhelpen:

• Evacuatiedoek.Ditiseendoekdiepermanentonderhetmatrasvaneen niet-mobielezorgvragerligt.Hetdoekkanbijeenevacuatieomde zorgvragerwordengeslagenendankandezorgvragermetmatrasenal naarbuitenwordengesleept.

Eenvoorbeeldvaneenevacuatiedoekomeenzorgvragertekunnenevacueren.DitbeeldisalgebruiktvoorVZ: https://dps.boom.nl/share/page/site/angerenstein-zorg/document-details?nodeRef=workspace://SpacesStore/34d637f8-28c8-4bbd-8a1e-2a1dc26b73fa#state=panel%3Dview%26nodeRef%3Dworkspace%253A%252F%252FSpacesStore%252F34d637f8-28c8-4bbd-8a1e-2a1dc26b73fa%26search%3DPATH%253A%2522%252F%2522%26lang%3Dfts-alfresco%26store%3Dworkspace%253A%252F%252FSpacesStore enanders

Zorgvragerwordtmetbehulpvaneenevacuatiedoekgeëvacueerd

• Evacuatiematras.Ditiseenmatrasdiegebruiktkanwordenomeen zorgvragerovereentrapnaarbenedenteslepen.Hetmatrasmoetdoor2 personennaarbenedengesleeptworden.

Eenvoorbeeldvaneenevacuatiematrasomzorgvragerstekunnenvervoerenbijeencalamiteit>Afbeelding isookgebruiktbijVZ: https://dps.boom.nl/share/page/site/angerenstein-zorg/documentlibrary#filter=path%7C%2FVerzorgende-IG%2520%2528Editie%25202022%2529%2F58776%2520Verpleegtechnische%2520handelingen%2520en%2520calamiteiten%2F01%2520Totaal%2F17%2520Handelen%2520bij%2520calamiteiten%2F01%2520Creatie%2Fassets%7C&page=1 anderszoiets:bijvoorbeeld

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.bhv-producten.nl%2Fevacuatiemiddelen%2F776-evacuateimatras.html&psig=AOvVaw3vuhwfxqi1vphTrR7vcw5E&ust=1735024323388000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBQQjRxqFwoTCJiYqLirvYoDFQAAAAAdAAAAABAE Eenzorgvragerwordtmeteenevacuatiematrasnaarbenedenvervoerd

• Evacuatiestoel.Eenevacuatiestoeliseenspecialestoeldieontworpenis ommensenopeenveiligeenefficiëntemanierteevacuerenuiteengebouw ingevalvannood.Destoelisvoorzienvanwielenenglijstangen,waardoor ditgeschiktisomiemandviaeentrapnaarbenedentekrijgendoor1 persoon.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

EenvoorbeeldvaneenevacchairBron: https://en.wikipedia.org/wiki/Escape_chair#/media/File:Escape-Chair_on_stair_case.jpg

Hetvervoerenvaneenzorgvragermetdeevacchair

Voorallehulpmiddelengeldtdatdezevantevorengeoefenddienenteworden ennietophetmomentdatereencalamiteitis.Dezehandelingenvragenwel omervaringommetditmateriaalomtekunnengaan.Alsdezehulpmiddelen opjouwafdelingwordengebruiktishethandigdathierjaarlijksmeegeoefend wordtendatnietalleendeBHVmetdezematerialenkanwerken.Ookishet handigdateenzorgverlenerzelfeenkeerervaarthoehetisomopzo’n evacuatiehulpmiddeltewordengeëvacueerd.Opeenevacuatiestoelnaar benedenkijkenineentrappenhuiseneropvertrouwendatdestoel vastgehoudenwordt,istocheenhandelingdievertrouwennodigheeft.

Ongevallen

NaastbrandenontruimingheefteenBHVdienstookdetaakomtehelpenbij ongevallen.AlsverpleegkundigekunjedeBHVhierinassisteren.Hetthema levensreddendhandelengeeftmeerinformatiehoejebijongevallenofandere letselseerstehulpkanverlenen.Maakgebruikvandeinformatiediejeals zorgverlenerhebtoverdezorgvragerdiebetrokkenisbijeenongeval.Ook hebjedekennisenbekwaamhedenombepaaldecontrolestedoen,diede BHV-ernietmagdoenalsdezegeenverpleegkundigeis.Doorsamentewerken, kunjeookophetgebiedvanletselsofongevallendenodigezorgverlenendie nodigis.Enalsdezehulpnietnodigis,kunjedeBHVassisterenmethethalen vandeverbandkoffer,hetalarmerenvanvervolghulpofhetmeehelpenom hetslachtofferopeenveiligemanierverdertehelpen.

16.6

16.7Verdieping

16.8Begrippen

16.9Bronnen

BEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE)

RijksinstituutvoorVolksgezondheidenMilieu.(z.d.). Influenzarichtlijn.

Geraadpleegdop28januari2025,vanhttps://lci.rivm.nl/richtlijnen/influenza

Expertisepuntverstandelijkebeperking.(z.d.). WilliamsSyndroom.

Geraadpleegdop28januari2025,van https://www.expertisepuntvb.nl/matige-en-ernstige-verstandelijke-beperking/syndromen/williams-syndroom

Zorgvoorbeter.(2022,14juli). 10tipsomgoedomtegaanmetdehitte.

Geraadpleegdop28januari2025,van https://www.zorgvoorbeter.nl/tips-tools/tips/10-tips-om-goed-om-te-gaan-met-de-hitte

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Venvn.(2020,24juni). Hitteplan:benjijvoorbereid? Geraadpleegdop28januari 2025,vanhttps://www.venvn.nl/nieuws/hitteplan-ben-jij-voorbereid/

RijksinstituutvoorVolksgezondheidenMilieu.(z.d.). NationaalHitteplan.

Geraadpleegdop28januari2025,van https://www.rivm.nl/hitte/nationaal-hitteplan

BHV.nl.(z.d). BHVverplicht?Watzegtdewet? Geraadpleegdop28januari2025, vanhttps://www.bhv.nl/over/artikelen/bhv-verplicht/

SamenwerkingsverbandRichtlijnenInfectiepreventie.(2024,9februari).Isolatie. Geraadpleegd28januari2025,vanhttps://www.sri-richtlijnen.nl/isolatie

THEMA17 EERSTEHULP

Inhoudthema

• Doeleerstehulp

• Benaderingvandezorgvrager

• Stabielezijligging

• Aanleggenvanmitella,brede-ensmalledas

• Risico’sverleneneerstehulp

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

17.1Inleiding

Indezorgkrijgjetemakenmetzorgvragersdieallemaalverschillende aandoeningenenproblemenhebben.Naastdeproblematiekwaarvoorzijin dekliniekofinstellingwaarjijwerktzijnopgenomen,hebbenzijsomsook noganderechronischeaandoeningenofproblemenwaarmeezijtekampen hebben.Zokanhethetzijndatjijalsverpleegkundigeineenstemakengaat krijgenmeteenzorgvragerdienietmeeralertisvanwegedediabetes,ofdoor spierzwakteineensvaltendaarbijeenarmkneust.Danishetfijndatjeeerste hulpkanverlenen.

17.2Verlenenvaneerstehulp

Hetdoelvan eerstehulpverlenen isomonmiddellijkzorgteverlenenbij ziekte,letselofnoodsituaties,zoalseenberoertetotdatprofessionelemedische hulparriveert.Hetverlenenvaneerstehulpheeftmeerdereuitgangspunten.

• Hetreddenvaniemandslevendoordirecttehandeleningevalvanhevige bloedingenofeencirculatiestilstand.

• Hetgevenvancomfortinafwachtingtotprofessionelehulpdesituatie overneemt.Menkanhierbijdenkenaaneenwarmedekenbijkou,ofsteun gevenbijeenbotbreuk.

• Hetgeruststellenvaneenzorgvragerinsituatiesdiepaniekofstressgeven.

• Hetvoorkomendateenongevalssituatiezichverdergaatuitbreidennaar andereslachtoffers

• Deernstvanhetletselminimaliserenenervoorzorgendathetletselniet uitgaatbreiden.

Basisprincipeseerstehulp

Ombovenstaandedoelentebereiken,zijnerveelpuntenomaandachtvoor tehebben.Ditbetekentdatjevolgenseengestructureerdplandeeerstehulp moetverlenen,zodatjegeenbelangrijkezakenoverhethoofdgaatzien.Om effectiefenveiligineennoodsituatietekunnenhandelen,moetjedevolgende 5basisregelsindievolgordetoepassen:

1.Letopgevaar

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ditpuntkent3aspectenwaarindekomendevolgordeopgeletmoetworden vanbelangrijkstnaarminderbelangrijk:

• Eigengevaar.

Alsjezelfgewondraakt,breidthetincidentuitenkanjezelfgeenhulp meerverlenen.Ditbetekentdatermeerprofessionelehulpverleningmoet komenendaterandereeerstehulpverlenersnodigzijn.

• Gevaarvoorhetslachtoffer.

Najeeigengevaar,ishetgevaarvanhetslachtofferhetbelangrijkst.Iemand diegewondiskanzelfvaaknietveeldoen.Eengebrokenbeenofeen bewustzijnsstoornisbeperkthetomjezelfinveiligheidbrengen.Deze zorgvragerisafhankelijkvaneeneerstehulpverlener.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Hetgevaarvandeomstanders.

Omstanderszijninprincipenietgewondendusinstaatomzelfdekeuze temakenomwegtegaan,ofteblijvenstaan.Ookzijnzijzelfinstaatom dekeuzetemakenomzichzelfinveiligheidtebrengen.Tochmoetjeals eerstehulpverlenererookopbedachtzijndatdezegroepdooralle commotieenchaosernietaltijdzelfopkomtomzichzelfinveiligheidte brengen.Zijhebbensomseenaansporingofprikkelnodigomtedoenwat verstandigis.

Alsdesituatienietveiligis,zaljehetslachtofferendeomstandersnaareen veiligeplekmoetenbrengen.Eenzorgvragerkanjeinnoodgevallenviade rautekgreepnaareenveiligeplekslepen.

Bekijkonlinehetstappenplanvoorhetuitvoerenvanderautekgreep.

Alshetnietveiligisenjekaneenzorgvragernietnaareenveiligeplekbrengen, moetjedebrandweerbellenenzelfwachtenopeenveiligeafstandtotde deskundigehulparriveert.

2.Ganawaterisgebeurd

Hetisbelangrijkomoverzichttekrijgenvanwaterisgebeurd.Daarnakanje pasgaanhandelen.Zomoetjeeerstwetenhoeveelslachtofferserzijn.Je moetwetenhoeernstigdeslachtofferseraantoezijn.Welkeprofessionele hulpisernodig?Alleeneenambulance,ofmoetookdebrandweerenpolitie komenbijhetongeval?

• Hetisfijnalsdezorgvragerzelfantwoordkangevenopwaterisgebeurd, datgeeftalveelinformatieoverdetoestandvandezorgvrager.

• Alsditnietlukt,moetjegaankijkenoferooggetuigenzijndiehethebben gezienofgehoord.

• Geefjeeigenogenookgoeddekostopdeplekwaareerstehulpverleend moetworden.Bijeenaanrijdinggeeftdeschadevandevoertuigenveel informatie.Ookalsiemandondereenladderligt,bekneltzittussen voorwerpen,oferliggenbepaaldevoorwerpendiedeoorzaakzijnvan letsel,kanditeengrotehulpzijnomtebepalenwaterisgebeurd.

3.Stel(hetslachtoffer)gerust

Alsjegeconfronteerdwordtomeerstehulpteverlenen,komtditmeestal plotselingopzetten.Zoisditookhetgevalbijeenzorgvrager.Eenongevalof letselkomtonverwachtendaarnawordtmenzichpasbewustwatergebeurd is.Ditzorgtvoorverbazing,paniek,ongerustheidofstress.Iemandindeze toestandkanandersreagerendannormaal.Iemanddiezichafhankelijkvoelt vananderen,zalookeerdergeneigdzijnomdepaniekenchaosdievanmensen eromheenstaan,overtegaannemen.Dezesituatiekanhethulpverlenen bemoeilijkenofvooreenergeresituatiegaanveroorzaken.

• Zorgervoordatdezorgvragerjekanzien,doorteknielenbijvoorbeelden heboogcontact.

• Stelhetslachtoffergerustdoorjevoortestellen,tevertellendatjeeerste hulpverlenerbentendatjebijdepersoonblijfttoterprofessionelehulp komt,alsditmogelijkisindiesituatie.

• Weeseerlijkinwatjezegt.Vermijddingentevertellendiejenognietweet, zoalshetkomtallemaalgoed.

• Leterophoejedingenverwoord.Zegniet:ikzieduidelijkdatjebeen gebrokenis,maarzeggewoon:ikbeleenambulancevoorje,zodatzenaar jebeenkunnenkijken.

• Alsdesituatieveiligis,vertelditdanookaandezorgvrager.

TAALREDACTIE)

• Houddehandvastoflegeenarmomdeschoudervandezorgvragerom gerusttestellen.

Bedenkookdatomstandershetjeonmogelijkkunnenmakenomhulpte verlenen.Hetisbelangrijkomdanjegeduldtebewaren.Jekandeneiging krijgenomboosteworden,maarboosheidzaleerderaverechtswerkeninde situatie.Daarnaastkanhetjezelfsingevaarbrengen.Omstandersdieinpaniek zijn,moetjekalmerenenalszerustigerzijndaarnavooraleentaakgeven. Laatzehetverkeerregelen,omstandersopafstandhouden,eenverbandkoffer ofeendekenhalen,etc.Doorzedeelgenoottemakengaanzezichniettegen jegedragen.Eengroepomstandersdurftvaakniethetinitiatieftenemenin dehulpverlening,maarwachtenaftotiemandandersditdoet.Doorzelfals eerstehulpverlenerhetinitiatieftenemen,kunjeanderenmotiverenomook ietstedoen.Spreekiemandpersoonlijkaanalsjeassistentienodighebt.

4.Belvoordeskundigehulp

Devoorgaande3puntenhebbeneenbasisgelegdomtekunnenbellenvoor deskundigehulp.Jeweetdatdesituatienuveiligis.Jehebtoverzichtinde omvangenernstvandehulpverleningenjehebtdepaniekzoveelmogelijk geminimaliseerd.Hierdoorishetmogelijkomdeskundigehulpinteschakelen.

• Bel112alsersprakeisvan(verdenkingvan)levensbedreigendletsel,open botbreuken,verdenkingvangebrokenbeen,heup,nek-ofhalswervelsof bekken.Denkookaandepolitieenbrandweerdiebijdehulpverlening kunnenmeehelpen.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Beldehuisarts-ofhuisartsenpostbuitenkantoortijden-alsergeen levensbedreigendletselis,maarerweldoktershulpnodigisofeen verwijzingnaarhetziekenhuisbijniet-levensbedreigendletsel.

• Kleineverwondingenenletselskunnendoordeeerstehulpverlenerzelf wordenafgehandeld.Indatgevalhoefternietgebeldtewordenvoor deskundigehulp.

5.Behandeldezorgvrager

Nudedeskundigehulpgebeldis,kunjedenoodzakelijkehulpverlenendie nodigis.Beginmetdehulpverleningdieinhetthemalevensreddendhandelen wordtbesproken.Alsergeenlevensreddendehandelingennodigzijn,kunnen wondenverbondenworden,kneuzingenwordengekoeld,etc.,inafwachting vandeambulanceofhetgaannaardehuisarts.

17.3Benaderingvandezorgvrager

Hetisbelangrijkomdezorgvragerzotebenaderendateengoedcontact mogelijkis.Benaderdaaromaltijdiemandzodatjedezorgvragerindeogen kankijken.Beginmetpratenophetmomentdatjeervanuitkangaandatde zorgvragerjekanhoren.Hetheeftgeenzinomteschreeuwenopafstandin eendrukkelawaaiigestraat.Probeeroogcontacttemakenalsdezorgvrager deogenopenheeft.Erzijn3niveausvanbewustzijnindeeerstehulpverlening:

1. Alert.

Ditbetekentdatdezorgvragergoedbijbewustzijnis.Erwordtgoedop deomgevinggereageerdenerwordengoedeantwoordengegevenopde vragendiegesteldworden.Alsdezorgvragereenkleinkindis,magjeer vanuitgaandatzealertzijnalszespelen.

2. Niet-alert.

Ditiseentoestandwaarindezorgvragernogwelbijbewustzijnis,maar nietadequaatofnauwelijksreageertopprikkelsenopdrachtenuitde omgeving.Dezorgvragerkanooksuf,sloom,verwardofnietgoedwakker zijn.Dereactiekanookanderszijndanjenormaalvaniemandmag verwachten.Zokanagressiefgedragookduidenopeenniet-alertpersoon. Tenslottekandepersoonookreagerenmetonduidelijkegeluiden,niet gerichtebewegingenmaken,ofkreunen.

3. Bewusteloos.

Iemandisbewusteloosalsernietgereageerdwordtopaansprekenen/of aanschuddenbijbeideschouders.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Alert

Hetgerichtaansprekenenschuddenaandeschoudersiseenmanieromte bepalenofdezorgvragereenbewustzijnsstoornisheeft,ofalertis.Bijeenalert persoonishetbelangrijkomjebewusttezijnvanmogelijkehandicaps. Misschienisdezorgvragerdoofofblind.OokkandezorgvragereenlaagIQ hebben,waardooropbepaaldevragengeengoedantwoordgegevenkan worden.Paservooropdatdezefactorentotfoutieveconclusieskunnenleiden. Eenalertpersoonheeftookeengoedeademhalingeneencirculatieendaarom kanerdirectverdergegaanwordenmetdevijfbasisregelsvandeeerste hulpverleningaanhetbeginvanditthema.

Eenbewustelozevandebuiknaarderugdraaien

Somsligteenzorgvrageropdebuikenishetdaaromnietgoedmogelijkom tebeoordelenhoedebewustzijnstoestandendeademhalingis.Indatgeval moetdezepersooneerstomgedraaidwordenomeengoedebeoordelingte kunnendoen.

Bekijkonlinedestappenplan'Eenbewustelozevandebuiknaarderugdraaien'.

Niet-alert

Eenzorgvragerdieniet-alertreageertkaneenernstigonderliggendprobleem hebben.Hetkanwijzenopeenberoerte,eenhypoglykemie,eenintoxicatie (bijvoorbeeldalcohol,drugsofmedicatie),hitteberoerte,ofanderemedische aandoeningen.Controleerdevitalefunctiesenbelvoordeskundigehulpals dezorgvragernietgoedmeerreageertopprikkels,steedssufferwordt,ofals jedenktdathetdooreenmedischeaandoeningkomt.Blijfbijdezorgvrager enhoudtdezorgvragerwakker.Alsdezorgvragernogverderinhetbewustzijn wegzakt,handeldanzoalsbijeenbewusteloospersoon.

Bewusteloos

Eenzorgvragerdienietreageertopaansprekenenschuddenvandeschouders, kanofalleenbewustelooszijn,ofkaneencirculatiestilstandhebben.De circulatiestilstandstaatbeschreveninhetthemalevensreddendehandelingen. Inditthemagajeuitvanalleenbewusteloosheid.Datbetekentdatjeweleen ademhalingkunnenwaarnemen.Jehebtnadeconstateringvaneen bewustzijnsstoornisal112latenbellenofditzelfgedaan.Ookzorgjeervoor

datereenAEDwordtgehaaldvoorhetgevaldebewustzijnsstoornisovergaat ineencirculatiestoornis.Hetisbelangrijkdateenbewusteloospersoonmet ademhalingindestabielezijliggingwordtgelegd.Deredenhiervanisomde ademwegvrijtehouden.

Ademweg

Eenbewusteloospersoonheeftgeenspierspanningmeer.Allespierenzijn slap.Detongisookeenspier.Alseenbewusteloospersoonopderugligt,zakt detongnaarachterenenkomtdanmetdetongbasisopdeluchtpijpteliggen. Hierdoorwordtdeademweggeblokkeerdenisdepersooninkwestienietin staatomditteveranderen.Hetresultaathiervanisdatdebewustelozegeen luchtmeerkrijgtmetuiteindelijkeencirculatiestilstandtotgevolg.Inde volksmondzegtmendatzoiemanddeeigentonginslikt,maarditisfeitelijk onjuist.Doordestabielezijligging,ligtdezorgvrageropdezijenzaktdetong nietmeernaarachteren,waardoordeademhalinggeborgdblijft.

17.4Stabielezijligging

Bekijkonlinehetstappenplan'Stabielezijligging'.

Eenzorgvragerdieindestabielezijliggingligt,moetvoortdurendindegaten wordengehoudenofdezenogsteedseenademhalingheeft.Ditblijfjedoen totdatdedeskundigehulparriveertendesituatieoverneemt.Somskanjeop afstandeenademhalingzienofhoren.Alsditnietmogelijkis,beoordeeljede ademhalingmetjehanden:

1.Knielnaastdezorgvrageraandekantvanhetgezicht.Legéénvanje handenopdeovergangvandebuiknaardeborstvandezorgvrager.

2. Plaatsjeanderehandopderugvandezorgvragerterhoogtevanjeandere hand.

3.Metgespreidevingerskunjemetjehandenvoelenofdeborsten/ofbuik regelmatigopenneergaan.

Alsjeeenverslechteringvandeademhalingmerktofalsdeademhalingstopt, moetjedezorgvragerdirectopderugterugdraaien.Ditdoejedoormeteen handhetachterhoofdvandezorgvragerteondersteunenenmetjeandere handdeheupvandezorgvragervanjeafteduwen,totdatdezepersoonop derugligt.Vervolgensbeoordeeljedeademhaling.Alsdezeafwezigis,start jedereanimatie.Isdeademhalingaanwezig,legjedezorgvrageropdeandere zijdeindestabielezijligging.

17.5Aanleggenvanmitella,brede-ensmalledas

Insommigegevallenkunjeeenzorgvragerzelfbehandelenenhoefjegeen deskundigehulpinteroepen.Denkhierbijaaneenverstuiktepolsofelleboog ofeenkneuzingvandearm.Dezorgvragerheeftinditgevalbaatbijrustgeven aandearm.Inhetgebiedvandepolstotenmetdeelleboogkanmendearm rustgevenmeteen mitella.Eenmitellaiseendraagdoek.

TAALREDACTIE)

Eigenfoto.Eenverpaktedriekantedoekmetverschillendemogelijkheden.

diesteungeeftaandeonderarm.Debovenarmenschoudergeefjerustdoor hetaanleggenvaneenbrededas.Eenbrededasiseenopeenbepaaldemanier gevouwendriekantedoekomdebovenarmofschouderrusttegeven.De smalledas wordtbijkinderenaangelegdenishetzelfdealseenbrededasbij volwassenen.Demitellaenbredeofsmalledaswordtaangelegdmeteen driekantedoek.Ditiseendoekdiemeestalvankatoenisgemaakt.Erzijnook papierennooddriekantedoekendiemeergeschiktzijnvooreenkortdurende tijdomnaareenhuisartsofspoedeisendehulptegaan.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Dedriekantedoekheefteenlangezijdevanongeveer130centimeterlengte endetweekortezijdeszijnongeveer90centimeterlang.Uitgevouwenisdeze doektegebruikenalsmitellavoorvolwassenen,eenmaaldubbelgevouwen isheteenmitellavoorkleinekinderen.Alsjedelangezijdevaneendriekante doeknaardeoverstaandepuntvouwtendaarnanogeenkeervouwt,krijgje eenbrededas.Eensmalledasisnogeenkeervouwen.

Bekijkonlinehetstappenplanvoorhetaanleggenvaneenmitella.

17.6Risico’sverleneneerstehulp

Aanelkehulpverleningzijnrisico’sverbonden.Iemandindestabielezijligging leggeniseenlevensreddendehandelingennoodzakelijkomdeademwegvrij temaken.Alserbewusteloosheidisbijiemanddieeenverdenkingheeftvan nek-ofwervelletsel,brengtookeenstabielezijliggingrisico’smetzichmee. Zolangiemandeenzichtbareademhalingheeft,ishetnietnodigomiemand stabielteleggen.Decontrolevandeademhalingisdanwelheelergbelangrijk enzodradezeafneemt,moetdezorgvragerdirectstabielwordengelegd.Een anderrisicoishetnietindegatenhebbendatdeademhalingstopt,waardoor ergereanimeerdmoetworden.Naastdehulpverlening,moetenernogandere zakenwordengeregeld,zoalsdeopvangvanprofessionelehulpverlening,de opvangvanmedezorgvragers,omstandersdieinpaniekraken,etc.Dezetaken kunnenafleidenbijhetcontrolerenvandeademhaling.

Hetaanleggenvaneenmitellaofbredeofsmalledasheeftookeenrisico.In sommigegevallenkanjeuitgaanvaneenkneuzing,maarblijktdearmtoch gebrokentezijn.Daarommoetjealtijdbijdezorgvrageraangevendatalsde pijnaanblijfthoudenofergerwordt,zijditmoetenmelden.Danmoetjede armalsnoglatencontrolerendooreenartsomtekijkenofertocheenbreuk is.Eenanderpuntvanaandachtishetgoedaanbrengenvandemitellaof bredeofsmalledas.Regelmatigwordtdeknoopaandeanderekantgezetof zitdemitellaofbredeofsmalledasverkeerdombijdezorgvrager.Ditzitniet lekkerengaatirriteren,waardoordezorgvragerwilstoppenmetde behandeling.Letdusgoedopdatditopeenjuistemanierwordtaangelegd.

17.7Begrippen

17.8Bronnen

HetOranjeKruis.(2023).HetOranjeKruisboekje(28edruk,vijfdeoplage).

ThiemeMeulenhoff

HetOranjeKruis.(2003).HetOranjeKruisboekje(24edruk,eersteoplage).

ThiemeMeulenhoff

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

THEMA18 BASICLIFESUPPORT

Inhoudthema

• BasicLifeSupport(BLS)(standaardreanimatie)

• Verslikkingenverstikking

• Flauwteenshock

• Hyperventilatie

• Diversebloedingen

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

18.1Inleiding

Zorgvragershebbenzorgnodig,somskortdurendensomschronisch.Tijdens hetverlenenvandezezorg,kunneneraltijdonverwachtesituatiesontstaan waarbijacuutgehandeldmoetwordenomdezorgvragerstabieltekrijgenof stabieltehouden.Delevensreddendehandelingendiehierbijnodigzijn, wordeninditthemabesproken.

Metdezethema’sbenjealsverpleegkundigevoorbereidoponverwachte situaties.

18.2BasicLifeSupport(BLS)(standaard

Letopgevaar!

Bijelkehandelingdiejedoet,staatjeeigenveiligheidvoorop.Ditgeldtzeker inacutesituatiesdievaakstressvolzijnenwaarbijerdeneigingisomheel sneltehandelen.Neemdetijddienodigisomnatedenkenhoedehandelingen veiliggedaankunnenworden.Inacutesituatieszijnzorgvragersbijvoorbeeld vaakklamofzweterig,hebbenzeopenwonden,moetenzebrakenofiser bloedverlies.Draagdaaromaltijdhandschoenenengeefmondopmond beademing,maargebruikeenbeademingsmaskerofbeademingsballon wanneermogelijk.Kijkooknaardeomgeving.Isdezorgvragergevallen,omdat ereenobstakelindeloopgangstaat?Zorgdathetveiligwordt,zekeralser collega’sonderwegzijn.Isdevloergladvandenattigheid?Zorgervoordat ernietnogmeerslachtofferskomen.Alsdezorgvragerinisolatieverpleegd wordt,houjedanookaandevoorzorgmaatregelendiebijdezezorgvrager vankrachtzijn.Zorggoedvoorjezelf,zodatjeniettijdensdehulpverlening ofdaarnazelfuitvalt.Dezorgvragerheeftdanooknietsaanje.Ophetmoment datjeopeenveiligemanierkanwerken,kunjebeginnenmetjeonderzoek bijdezorgvrager.

Vitalefuncties

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Vitalefuncties zijndebelangrijkstefunctiesvanhetlichaamennoodzakelijk voorhetbehoudvanleven.Bewustzijn,circulatieenademhalingzijn belangrijkevitalefunctiesdiegecontroleerdmoetenwordenbijlevensreddend handelen.Ditwordtgedaandoormiddelvande ABCDE-methodiek.Ditiseen methodeomopeengestructureerdewijzeopbasisvanernsttekijkennaar waterpreciesaandehandkanzijn.DelettersstaanvoorAirway,Breathing, Circulation,DisabilityenExposure.Ditstappenplangaatuitvanhetprincipe:

treatfirstwhatkillsfirst.Doorlettervoorletteraftewerken,slajegeen belangrijkestappenoverenhebjedaarnaalleinformatiedienodigisomhulp ineenjuistevolgordetegevenenvooreengoedeoverdracht.Voordatjede ABCDEmethodiekgaatafwerken,wordtereerstgekekenofdesituatieveilig isvoordehulpverlening.VoorerwordtgestartmethetvolgenvandeABCDE methodiekishetbelangrijkomvasttestellenofjeniettemakenhebtmet eenreanimatiesetting.Daarvoorbeginjemethetcontrolerenvanhet bewustzijn.Dereanimatieenhetcontrolerenvanhetbewustzijnwordt hierondernadeABCDE-methodiekuitgelegd.DeABCDE-methodiekomvat hetkijken,luisteren,voelen,metenendeeventueleinterventiedaaruitvolgt.

Airway(luchtweg)

Kijken:

• Inspectievandemondholte.Isersprakevanuitwendigeofinwendige obstructie?

• Slijmvliezen,zijndezedroogofnat?Gezwollen?

Luisteren:

• Praatiemandmeteenhesestem?

• Hoorbareademhaling(stridor /rochelen/snurken)?

Voelen:

• Voelenbovendeneus/mondomtekijkenofdezorgvragernogademt

Interventie:

• Probeerdeluchtwegvrijtekrijgen.Bijaanwezigheidvaneen lichaamsvreemdvoorwerp(corpusalienum)kandatdoormiddelvan buikstoten,rugstotenofuitzuigen.

• -Doorhandmatigdeluchtwegvrijtemaken.Bijvoorbeelddoordekinlift ofjawthrust.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/63/CPR_Adult_Jaw_Thrust.png

JawThrustgreep:Jeplaatstdewijs-enmiddelvingervanbeidehandenaande hoekvandekaaklijnvanhetslachtofferenduwtmeteenvoorzichtige,maar stevigedrukdekaakomhoogennaarvoren.Tegelijkertijdhoudjemetdeduimen demondvanhetslachtoffergesloten.

TAALREDACTIE)

Kinlift:Hethoofdwordtnaarachterengeschovendoorhetvoorhoofdvoorzichtig naarachterteduwen.Metdeanderehandwordtmetwijsvingerenmiddelvinger achterhetkaakbeenaangehaaktenwordtdekaakvoorzichtignaarboven getrokken,waardoordetongbasismeekomtendeademwegvrijkomt.

• DestabielezijliggingofhetinbrengenvaneenGuedelofnasopharyngeale tube,beideeensoortbuisjeomdeluchtwegvrijtehouden.

• Schakelaltijddirecteenartsinbijeenprobleemmetdeademwegomdat ditditdirectlevensbedreigendis.

• Breathing(ademhaling)

Kijken:

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

• Aanwezigheidcyanose(blauw/paarseverkleuringvanhuidenlippen)?

• Uitwendigzichtbareafwijkingenaandethorax(borstkas)?

• Ademhalingsbewegingen,denkhierbijaanregelmaat,diepte,intrekkingen enislinksgelijkaanrechts?

• Wordendehulpademhalingssspierengebruikt?(Ademarbeid)

Luisteren:

Hoorjeafwijkendegeluidenbijhetademhalen?

• Ausculatie(beluisterenvanlichaamsgeluidenmeteenstethoscoop)van delongenrechtsenlinksdoorartsofIC/SEHverpleegkundige

• Percussie(bekloppenvandeorganenmetdevingers)vandelongenrechts enlinksdoorartsofIC/SEHverpleegkundige

Voelen:

• Ademhalingsbewegingen,zijndielinksenrechtshetzelfde?

• Zijnerribfracturentezien?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Meten:

• Ademfrequentie

• Zuurstofsaturatie(zuurstofverzadiging)

Interventie:

• Zorgvragergoedrechtopzetten

• Inoverlegmetartstoedienenvanzuurstofenofmedicatie

• Bijverlaagdbewustzijn,zuurstoftoedienenmetstreefsaturatie94-98%, tenzijrestricties

Circulation(circulatie)

Kijken:

• Huidskleur(bleek,rood?)

• Transpiratie

• Uitwendigzichtbaarernstigbloedverlies(bloeding,bloedbraken,hemoptoe (ophoestenvanbloed),bloederigediarree)

Luisteren:

• Auscultatievanhethartdoordearts(frequentie,ritme,luidheid tonen/souffles(hartruisje))

Voelen:

• Temperatuurvandeextremiteiten(armenenbenen)

• Pols/hals(ritmeenkracht)

Meten:

• Hartfrequentie(regulairofirregulair)

• Bloeddruk

• CapillaryRefillTimeopsternum(maatvoordedoorbloedingvanhet weefsel).Ditwordtgedaandoortenminste5secondestevigophetsternum (borstbeen)tedrukken,waardoordehuidbleekwordt.Hetbloedwordt hiermeeuitdehaarvatengedrukt.Laatdedruklosenkijkhoelanghet duurtvoordatdekleuristeruggekomen,zoalshetwasindebeginsituatie. Decapillaryrefilltimemoetbinnende2-3secondeweereennormalekleur tehebben.Eenlangeretijdisafwijkend.

• Indienbekwaamenbeschikbaar,ECG

Interventie:

• Stelpdeuitwendigebloedingen

• Zorgvooreeni.v.toegang,liefsteengrotenaald

• Bijshock:zorgvoorextrahulp,geefinoverlegmetartszuurstof (streefsaturatie(94-98%)envochtviahetinfuus.

Disability(Bewustzijn)

Kijken/luisteren/voelen:

• BeoordelingbewustzijnviaEMV(schaalwaarinhetbewustzijnvande zorgvragerwordtuitgedruktviaeenscore)ofAVPU(reageertAlert;reageert opaanspreken(Vocal);reageertopPijnprikkel;ofreageertniet (Unresponsive))

• Pupilcontrole:pupilsequalandreactivetolight(PEARL)(pupillenzijngelijk enreagerenoplicht)

• Fast(Face,Arm,SpeechenTime)ofdemond-spraak-armtestomeen mogelijkeberoerteofhersenbloedingvasttestellen.Alséénvande onderstaandetestenafwijkendzijn,moeterzosnelmogelijkdeskundige hulpwordeningeschakeldvanwegeeenverdenkingvanhersenbloeding ofberoerte.Doedevolgendetesten:

– Mond: vraagdezorgvrageromdetandentelatenzien.Hierdooriseen afhangendemondvasttestellen.

– Spraak: dezorgvragerofdeomstandersofdespraakandersis geworden.

– Arm: vraagdezorgvrageromdeogentesluiten.Vraagdaarnaomde armenoptetillenenvoorzichuittestrekkenmetdebinnenkantvan dehandennaarboven.Bijeenhalfzijdigeverlammingzalditaan1kant moeilijkgaan.

– Tijd: Stelvasthoelaatdeklachtenzijnbegonnen

• Zijnertintelingenofeendofgevoelaandevingersoftenen?

• Kandezorgvragerdevingersentenenbewegen?

• Iserpijnaanderug/nek/hoofd?

• Tekenenvanconvulsies(ongecontroleerdetrekkingen)

Meten:

• Glucosewaardeinhetbloed

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Interventies:

• Bewusteloos:geefzuurstof,streefsaturatie94-98%

Exposure(blootstellingvanexternefactoren) Kijken/luisteren/voelen:

• Volledigeinspectiehuid,inclusiefrug

• Huidafwijkingen.Letoppetechiën(puntbloedinkjesindehuid)/hematomen (blauweplekken)/zwelling/oedeem (vochtophoping)/verwondingen/ontstekingen/priklaesies

• Urgentieverhogendeomgevingsfactoren,zoalsonveiligeverkeerssituaties ofdreigendeonderkoeling

Meten:

• Lichaamstemperatuur

• Pijn(score)

Interventies:

• Toedekkenofopwarmenbijhypothermie(onderkoeling)

• Afkoelenbijhyperthermie(oververhitting)

• Overweegpijnmedicatie

OpbasisvanbovenstaandeABCDE-methodiekkanereengestructureerd onderzoekplaatsvinden,zonderdaterzakenoverhethoofdwordengezien. Lethierbijookopdeveranderingenindetoestandvaneerderewaarnemingen ofwaterinhetdossieralstaatbeschreven.Eengedegenbehandelingkan vervolgenswordeningezet.

Startenmetreanimeren

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijelkeverdenkingvaneenreanimatie,beginjemethetcontrolerenvanhet bewustzijn.Ditkanopeeneenvoudigemanierdoordezorgvrageraante roepen(Gaathet?)entekijkenofjereactiekrijgt.Indienereenstoringinhet bewustzijnis,controleerjedeademhaling.Ditdoejedoormetéénhandop hetvoorhoofdhethoofdvoorzichtignaarachterentekantelen.Metdeandere handtrekjemettweevingersachterhetkaakbeendekinomhoog,zodatde ademwegvrijkomt.Jekannugedurendetiensecondenluisterenofjeeen normaleademhalingwaarneemt,doorteluisteren,tekijkenentevoelen.Als deademhalingafwezigis,moetdereanimatiedirectwordenopgestartbij personendiegeen niet-reanimerenverklaringhebben.Jehoeftdeborstkas pasteontblotenophetmomentdatdeAEDaanwezigis.Zolangdezeerniet is,startjemetdeborstcompressiesenhetbeademen. Reanimeren iseen handelingdieervoorzorgtdatjehandmatigdecirculatieopganghoudmet hetgevenvanborstcompressiesenhetbloedvanzuurstofwordtvoorzien doortebeademen.Metreanimerenkunjedetijdoverbruggentoter

deskundigehulpkomt.Metreanimerenprobeerjeonherstelbareschadete voorkomenofvertragen.datdedeskundigehulponderwegis,omeen eventuelelevensreddendebehandelinguittekunnenvoeren.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Borstcompressies

Jestartdereanimatiemethetgevenvanborstcompressies.Zorgallereerst vooreenhardeondergrond.Vaakligtdezorgvrageropeenmatras,waardoor ermoeilijkeeneffectievereanimatiegestartkanworden.Eengoede lichaamshoudingisookessentieelomhetlangervoltehouden.Knielnaast dezorgvragerzodatjeknieterhoogtevandeschoudervanhetslachtofferzit. Plaatsdehielvanjehandmiddenophetborstbeenvanhetslachtofferen plaatsjeanderehandhierbovenop,zodatjejevingersvanbeidehandenin elkaarkanhaken.Hierdoorkanjejeonderstevingersomhoogtrekken,zodat dezegeendrukopderibbenkunnengeven.Metgeslotenellebogenkunjenu vanuitjeschoudersmetvollediggestrektearmenhetborstbeennaarbeneden drukken.Bijvolwassenenzorgjedatjedeborstkastussende5en6centimeter indrukt.Nahetindrukken,laatjedeborstkasvolledigterugveren,zonderdat jehandenhetcontactvanhetborstbeenverliezen.Dezeborstcompressies doeje30keerachterelkaarineentempovan100-120keerperminuut.

Beademing

Debeademingvolgtdirectnade30borstcompressies.Jeplaatstdeenehand ophetvoorhoofdenduwthethoofdvoorzichtigachterover.Daarnaknijpje metdeduimenwijsvingervandezehandhetzachtegedeeltevandeneus dicht.Metdeanderehandopenjedeluchtwegdoormet2vingersonderde puntvandekinteplaatsenendezevervolgensomhoogtetillen.Jekanook eenbeademingsmaskeroverhetgezichtplaatsen.Danishetwelbelangrijk dathetbeademingsmaskergoedstrakaansluitophetgezichtvande zorgvrager,zodatergeenlekkagevanluchtplaatsvindt.Ademnunormaalin enplaatsjemondoverdemondvanhetslachtofferofhettuitjevande beademingsmaskerenblaasdeluchtindezorgvragertotjedeborstkas omhoogzietkomen.Haaljemondvandezorgvragerofvande beademingsmasker.Deborstkaszaldaarnaweerinderustpositieterugkomen endanherhaaljenogeenkeerdebeademing.Nadetweedebeademing vervolgjedereanimatieweermet30borstcompressies.Detijdwaarindetwee beademingenplaatsvindenismaximaal10seconden,gerekendtussen borstcompressie30endeeerstenieuweborstcompressie.

Reanimatiebijkinderenenzuigelingen

Dereanimatiebijkinderenenzuigelingengaatopdezelfdemanieralsbij volwassenen,meteenpaaruitzonderingen.Mochtjediebijeenreanimatie settingvergetenzijn,magjedezegroepopdezelfdemanierreanimerenals volwassenen.Hettoepassenvandeuitzonderingenisweleenbeteremethode voorkinderenenzuigelingen.Houdbijkinderenalseersteaandatjeongeveer 1/3vandedieptevandeborstkasindruktbijhetgevenvanborstcompressies. Bijkinderenenbaby’sdoejedeborstcompressies15keerachterelkaar,i.p.v. 30.Denkbijhetbeademenvankinderenenzuigelingenoverhetvolgendena. Jestartdereanimatiemet5beademingen.Bijzuigelingentot1jaarlegjehet hoofdzoneerdathetgezichtrechtomhoogkijkt.Bijjongekinderenmoetje jemondoverdemondenneusvanhetkindwordengeplaatst.Blaasdelucht gedurende1seconderustiginhetslachtofferenzodrajedeborstkasomhoog zietkomen,ishetgenoeg.

AEDgebruik

DeAEDstaatvoorAutomatischeExterneDefibrillatoreniseenapparaatdat veiligdoorlekentegebruikenis.Hetapparaatmeetofersprakeisvaneen fibrillerendhart(eentesnelenonregelmatighartritme).Alsdithetgevalis, adviseerthetapparaatomeenschoktoetedienen,waardoorhethartritme geresetwordt.Hethartkandanzelfweereengoedritmegenereren.Deze schokkanmeteendrukopdeknopwordengegeven.EenAEDgeeftalleen maareenschok,wanneerereenschokgeïndiceerdis.Alserhelemaalgeen hartritmeis,ofalsereennormaalhartritmeis,zalmennooiteenschok kunnentoedienen.DeAEDiseenzinvolapparaat,want70%vandecirculatie stilstandenkomtdooreenfibrillerendhart.Alshetluktomopdezemanier weerhethartritmeteherstellen,wordtdeprognoseveelbeter.

ErzijnverschillendeAED’singebruik,maarzewerkenminofmeerhetzelfde.

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

AEDgebruikbijslachtoffer

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/automated-external-defibrillator-device-aed-training-2428169469

Erziteenaan-uitknopdiejemoetindrukkenalsjedeAEDwilgebruiken.De AEDgeeftvervolgenspreciesaanwatjemoetdoenenhoejehetmoetdoen. ZodradeAEDeenanalyseheeftgemaaktvanhethartritme,geeftdeAEDzelf aanofereenschokmoetwordentoegediend.Ditkandoordetweedeknop dievervolgensgaatknipperen,intedrukken.Alsdezenietknippert,zalde AEDnooiteenschokgeven.OmeenAEDtekunnengebruiken,zijnervier puntenomgoedingedachtentehouden.Allereerstmoetendeelektroden nietoverdehoudbaarheidsdatumzijn.Deelektrodenhebbeneengeldiena eenbepaaldetijdindroogtendanisdeelektrodenietmeergeschiktomte gebruiken.Nulijkthetlogischdatjenietietsgebruiktdatoverdedatumis, maarderealiteitisdatveelelektrodenniettijdigwordenvervangen,ofdat decontrolehieropachterwegeblijft.

AlstweedepuntmoetdeAEDwordenaangeslotenopeenontbloot bovenlichaam.Jewilthierzominmogelijktijdaankwijtraken.Eenschaaris eensnelleenprettigemanieromhetbovenlichaamteontbloten.BijdeAED ziteentasjemetattributendiejenodigkanhebbenomdeAEDgoedaante sluiten.Indittasjezitookeenschaarbijgevoegd.

Hetderdeaandachtspuntisdatopeennatteondergrondeenelektrodeniet blijftplakken.Inhettasjeziteendoekjedatgebruiktkanwordenomdeplek waardeelektrodengeplaktgaanworden,tedrogen.Naastdrenkelingen,zijn veelmensenmeteencirculatiestilstandklamofnatvanhetzweet.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenvierdepuntwaarmenopmoetlettenomgoedcontacttekunnenmaken vandeelektrode,iseeneventueleoverbeharingvandeborstbijmannen.Om ditprobleemoptelossenzitereenscheermesjeinhettasje.Gadannietde heleborstkasscheren,maaralleendeplaatswaardeelektrodegeplaatst wordt.Ditscherengebeurtalleenalsjedehuidnietmeerdoordebeharing kanzien.Alsdeelektrodeinstaatisomaandehuidteplakken,isscherenniet nodig.Ditkostalleenmaartijd.Alsjedeelektrodeplaktopdeplaatsdiestaat aangegeven,zorgdandatdeelektrodenietovereentepelofpiercingwordt geplakt.InzeldzamegevallenisopdezeplekeenpacemakerofICDkastje geplaats.Ookhiermoetjegeenelektrodeoverplakken.Metaalgeleidtde stroomenzorgtvoorbrandplekken.Alseenelektrodeeenmaalplaktopde huid,kandezeernietmeerafgehaaldwordenomopnieuwteplakken.Zorg erdusvoordatjeeenelektrodein1keergoedplaatst!

Tenslottezijnernogeenaantalzakenwaarovernagedachtmoetworden tijdensdeanalysevanhethartritmedoordeAED.Niemandmagindietijdde zorgvragerofdedradenvandeelektrodenaanraken.Ditstoortdeanalyseen geeftmogelijkeenfoutinhetbepalenoferwelofgeenschokmoetworden toegediend.Vanzelfsprekendraakjedezorgvragerooknietaantijdenshet toedienenvandeschok.Dedradenvandeelektrodenkunnenafhankelijkvan hetplaatsenvandeelektrodenoverhetborstbeenvallen.Ditismisschien hinderlijkbijhetgevenvanhartmassage,maarnietschadelijkvoordedraden. Zorgalleendatdedradentijdensdeanalysenietwordenaangeraakt.

18.3Verslikkingenverstikking

Verslikking isdetoestanddatvoedsel,drankofeenvoorwerpindeluchtpijp terechtkomt.Ditkunjezienenhorendoordatdezorgvragerbenauwdis,maar nogwelkanpraten.Jehoortafwijkendeademgeluidenenerwordthoorbaar gehoest.Somsisdezorgvragerhees,omdateenscherpvoorwerpde stembandenbeschadigd. Verstikking isdetoestandwanneerdeluchtweg wordtafgesloten,waardoorerzuurstoftekortontstaat.Zonderingrijpenleidt dittotdedood.Kenmerkenzijnhetplotselingnietmeerkunnenpraten,het

niethoorbaarhoesten,dezorgvragergrijptnaardekeelenheeftuitpuilende ogen.Verderisdezorgvragerhevigbenauwd,onrustig,angstigenwordthet gelaatsteedsblauwer.Langzaamraaktdezorgvragerbewusteloos.

Handelenbijverslikkingenverstikking

Bijverslikkingisernogsteedsdemogelijkheidomdoorteademen,ookal gaathetmethoestengepaard.Blijfdezorgvrageraanmoedigenomdoorte hoesten.Hetlichaammoetzelfdeobstructieopheffen.Alshulpverlenerletje opofdeobstructieisopgehevenofdatheternstigergaatworden.

• Bijverstikkingmoetjedirect112ofhetinternnoodnummerlatenbellen.

• Ondertussengeefje5rugslagenomhetvoorwerplostekrijgen.Ditdoeje dooropzijenietsachterdezorgvragertestaan.Metjeenehandondersteun jedeborstkasenlaatjedezorgvragerietsvooroverbuigen.Eenpersoon dieaanhetstikkenis,wilweglopenendankunjegeenhulpverlenen.Door iemandmetéénhandtegentehouden,zorgjedatditnietgebeurt.Metde hielvanjeanderehandkunjenu5keersnelachterelkaartussende schouderbladenvandezorgvragerslaan.Doeditmeteenketsende beweging.Jestoptdirectophetmomentdatdeobstructieisopgeheven.

• Alsde5rugslagenniethelpen,volgener5buikstoten.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/upper-airways-obstruction-494408584

Ditkanjedoendoorachterdezorgvragerjearmenterhoogtevande heupkoppenvandezorgvragernaarvorentesteken.Met1handmaakje eenvuistenplaatsjedieopdebuikonderhetborstbeen.Metdeandere handmaakjeeenkommetjeenplaatsjedezeoverdevuistvandeandere hand.Nukunjemeteensnelleopwaartsebewegingnaarjetoe,proberen deobstructieeruittekrijgen.Ditdoejeookmaximaal5keerendanwissel jeweerafmeteerstrugslagenendanweerbuikstoten,totdatdeobstructie eruitis,ofdatdezorgvragerbewusteloosinelkaarzakt.Wanneerde zorgvragerbewusteloosis,startjemetreanimeren.

Handelenbijverstikkingenverslikkingbijzuigelingen

Bijzuigelingenlaatjehetkindmetdebuikopjeonderarmrusten,terwijlje zitenondersteunjehethoofddoormetjeduimentweevingersdehoekvan deonderkaakteplaatsen.Metdeanderehandkunjenude5rugslagengeven tussendeschouderbladen.Daarnalegjedehandwaarjederugslagenmee hebtgegevenophetachterhoofdenrugendraaihetkindopderug.Jearm kannuopjebeenrustenenzorgdathethoofdlagerisdanderestvanhet lichaam.Geefvervolgensin5secondentijd,met2vingers,5compressiesop hetmiddenvanhetborstbeen.Ditdoejealalshetkindnogbijbewustzijnis. Elkebabymoetdoordeskundigehulpwordennagekeken.

18.4Flauwteenshock

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bij Flauwte stroomtertijdelijkminderbloednaardehersenen,waardoorhet bewustzijnevenwordtverstoord.Ditkanmetofzonderwegrakinggebeuren. Jeherkenteenflauwteaandeblekekleurvandehuidenhetgeeuwenof zweten.Dezorgvragerklaagtzelfoveroorsuizen,isslapenmisselijkenheeft zwartevlekkenvoordeogen.Bijwegrakingreageertdezorgvragernauwelijks ofnietenkunnenertrekkingentezienzijndieopepilepsielijken.Dezorgvrager komtnormaalgesprokenbinneneenminuutweerbij. Shock kanjedefiniëren alseentekortaancirculerenddoorbloedingeniseenlevensbedreigende toestandwaarbijcellendoorzuurstoftekortschadeopgaanlopen.Ditproces kannietmeeruitzichzelfoplossenenhierisprofessionelehulpverleningbij nodig,anderszaldezorgvrageruiteindelijkhieraanoverlijden.Naarmatede circulerendedoorbloedingminderwordt,regelthetlichaamzelfdatbloed nietmeernaardeminstnoodzakelijkeplaatsengaat.Hierdoorblijvende belangrijksteorganentothetlaatstvanbloedvoorzien.Indeonderstaande shockcirkelziejedevolgordevanuitvaltotdatdezorgvrageroverlijdt,alshier nietsaangedaanwordt.

Shockcirkel

Cijferindeshockcirkel

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

orgaan/weefsel

Huidenslijmvliezen

Spierenen onderhuidsbindweefsel 4.

Spijsverteringsorganen, leverenmilt 3.

symptomen

Bleek,klam,spitseneus, zweetophetvoorhoofd endorst

Moe,krachteloos,diepe ogen,snelleademhaling engeeuwen

Misselijkensomsbraken

Minderurineproductie Nieren

Hart,longenenhersenen

Angstig,verward, bewustzijnsstoringen, oppervlakkige ademhaling,lage bloeddrukensnellepols

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Zonderdeskundigevervolghulp,kanjehetprocesalleenvertragenenhierdoor tijdkopentotdezehulpkomt.Iemandmeteenshockzieterslechtuitenmaakt eenziekeindruk.Dehuidisbleek/grauwofvaal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Ookdenagelbeddenzijnbleek.Dezorgvragerheefthetkoud,voeltzichslap enisklamofzweterig.Dezorgvragerisdorstigenrillerigenkanklagenover hevigerug-ofbuikpijn.Voorbeeldenwaarbijshockkanoptredenzijn:

• Ernstigein-ofuitwendigbloedverlies

• Ernstigebrandwonden

Fotovanshock.Eigenfotovanlotusslachtoffer.

• Ernstigediarree,vooralbijkoortsenbraken

• Ernstigeinfecties

• Anafylactischeshock

• Cardiogeneshock

Handelenbijflauwteenshock

Shockenflauwtehebbeneenaantalgemeenschappelijkeeigenschappenen lijkendaarominhetbeginergopelkaar.Alsjedezorgvragerneerlegt,zaldeze bijflauwtebinneneenminuutgaanopknappenenbijshockzaldetoestand alleenmaarverslechteren.DoormiddelvaneenbeoordelingmetdeABCDE methodiekkanjedeernstvandesituatieinschattenendeeersteinterventies inzetten.Hierdoorishetbelangrijkdatalseenzorgvragerwegraaktenniet snelbijkomt,erdirecteenAEDgehaaldwordtenerprofessionelehulp ingeschakeldmoetworden.Alseenzorgvragermetflauwtenogbijkennisis, laatdezedanliggen,zorgvoorfrisseluchtenmaakknellendekledinglos.Laat dezorgvrager10minutenopdegrondliggenenalsergeentraumaaanvooraf isgegaan,kunnendebenenhogergelegdworden(ineenhoekvan30tot60 graden).Na10minutenmagdezorgvragervoorzichtiggaanzittenendaarna staan.Alsdeklachtenopnieuwkomen,herhaaldeproceduredannogeen keer.Zorgvoorprofessionelehulpalsiemandna2minutennietbijkomt.

BEROEPSONDERWIJS

Eenzorgvragermetshockmoetookneergelegdwordenenmagzichzomin mogelijkinspannen.Bel112ofhaalprofessionelehulp.Eendekenomafkoeling tevoorkomenisergnuttig.Hierdoorkanhetrillenwordenbeperktenzaler minderinspanningzijn.Hetiswelvanbelangdatdezorgvragernietactief opgewarmdwordt.Hierdoorgaanvatenopenstaanenwordtdeshock verergerd.Geefdezorgvragerooknietsteetenofdrinken.

18.5Hyperventilatie

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Hyperventilatie isnieteentoestandvanzuurstofgebrekwatveelmensen denken,maareentelaagkoolzuurgehalteinhetbloed.Ditzorgtvoorallerlei vervelendeklachten,zoalstintelendelippenofvingers,hartkloppingenen spiertrekkingen.Dezorgvragervoeltzichbenauwdwordenenlichtinhet hoofd.Erkunnenhartkloppingenontstaanenhetademenkanpijndoen. Tenslottekunnenerstoornisseninhetbewustzijnontstaan.Dezeklachten komendoortesnelademhalen(meerdan30keerperminuut),vaakdoor angst-ofeenpaniekaanval.

Handelenbijhyperventilatie

Bijstoornissenindevitalefunctieswordtprofessionelehulpingeschakeldof 112gebeld.Hierbijkanjedenkenaanniet-alertzijn,hartkloppingen,pijnop deborst,ergbenauwdofblauw-paarseverkleuringvandehuid.Belangrijkis omdezorgvragerafteleidenengerusttestellen.Verteldezorgvragerdatde oorzaakgeengebrekaanzuurstofis.Hetisvanbelangdatdeademhaling weerrustiggaatwordenendaterrustigdiepdoorgeademdgaatworden.Als dezorgvragervakerlastheeftvanpaniekaanvallen,adviseerdezedanomeen afspraakmetdehuisartshierovertemaken.

18.6Bloedingen

Dedefinitievaneen bloeding ishetvrijkomenvanbloednaeenbeschadiging aaneenbloedvat.Deernstvanditletselhangtafvanverschillendefactoren. Uitwendigebloedingenzijnsnellerteherkennendoordaterbloeduiteen wondstroomt.Hetbloedkangelijkmatigofmetstotenuiteenwondkomen.

Bijeenslagaderlijkebloedingkomthetbloederstootsgewijsuit,metelke samenknijpingvanhethart.Eenbloedingwaarbij(veel)bloedgelijkmatiguit eenwondsijpelt,wordtveelgezienbijwondenwaarbijaderszijngeraakt.

Slagaderlijkebloedingengaanvaakgepaardmetmeerbloedverliesdan aderlijkebloedingen.Inwendigebloedingenzijneenanderverhaal.Ongemerkt kanerveelbloedindebuik-ofborstholtekomen,maarookineenbovenbeen kanzichveelbloedverzamelen.Dezorgvragerklaagtoverpijnopdeplaats vandeinwendigebloeding.Bijeenbloedingindebuikkanereenhardebuik ontstaan,terwijlbloeddatzichophooptindeborstholtehetademhalenzal gaanbemoeilijken.Alshetbloedverliesacuutenhevigis,zaldezorgvrager kenmerkenkrijgendiebijshockzijnbeschreven.

Handelenbijbloedingen

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Bijheviguitwendigbloedverlieskanmendebloedingbeperkendoordirect drukopdewondtegeven.Gebruikhiervoorbijvoorkeureenschonedoekof gaaskompres,maarmethandschoenenaan,drukuitoefenenopdewond werktookheeleffectief.Wondenaandearmenenbenenkunnenmetbehulp vaneen tourniquet wordengestopt.Dezeworden5tot8centimeterboven dewondaangelegd.Opplaatsenwaarmengeentourniquetkanaanleggen, kanmendewondopstoppenmethetliefsthemostatischegazen.Alsdezeniet voorhandenzijniseenanderezwachtelookeffectief.Alsopstoppenofeen tourniquetnietmogelijkzijn,moetmendrukopdewondblijvengeven.Bij actiefbloedendewondendieietsminderhevigbloeden,kanmenvolstaan meteenwonddrukverband.Dekdewondsterielafengeefdaarnadrukmet

eendrukverband.Behandelzorgvragersmetshockverschijnselen,zoals beschrevenonderhetkopjeshock.Letop!Hetstoppenvaneenactieve uitwendigebloedinggaatbijshockvoor,ophetbehandelenvandeshockzelf. Hetstoppenvaneenuitwendigebloedingisdeenigebehandelingbijshock waarjezonderprofessionelehulpdeverergeringvanshockkunnenlaten stoppen.

18.7AdvancedLifeSupport(verdieping)

Reanimatieopgestart,hoenuverder?

ReanimerenviadeBLSiseeneffectieveensnellemanieromdecirculatieen zuurstofvoorzieninginhetlichaaminstandtehouden.Deoorzaakvande circulatiestilstandwordtmeestalnietopgelost,hiervoorisvaakeenextra behandelingnodig.Ditisderedendatereensnelleopschalingnodigis.Om deoorzaakvandezecirculatiestilstandteachterhalenenalvastgericht hiermeeaandegangtegaan,iserdeAdvancedLifeSupport.AlsdeBLSis opgestart,neemteenmultidisciplinairteamdereanimatieover.Inhet ziekenhuisisditmeestaleenreanimatieteambestaandeuiteencardioloog, anesthesist,ICen/ofSEHverpleegkundigeensomssluiteenarts-assistentof anesthesiemedewerkerhierbijaan.Buitenhetziekenhuisofineen zorginstellingwordtervia112,2ambulancesopgeroepenenkomtersoms eentraumahelikopterhelpen.

WatdoethetALSteam?

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

HetALSteamwerktvolgenseenvastprotocolenhebbeneenduidelijke taakverdeling.Eris1teamliddiedeleidingheeft.Dezepersoonstaatopeen plaatswaareengoedoverzichtisoverhetheleteam,bijvoorbeeldaanhet voeteneindevanhetbed.Hij/zijgeeftdeordersenhoudtalleinformatiedie beschikbaarkomt,bij.Degenediedeleidingheeft,zalhierdoorinprincipe nietmeedoenindehandelingen,zoalsborstcompressiesgeven.Eenander lidvanhetALSteamzaldebeademingendeintubatievoorzijn/haarrekening nemen.Danisernogiemanddiezorgtvoordetoedieningvanmedicatieen hetdefibrilleren,hetgevenvanschokken.Verdermoeterregelmatigeenritme checkwordengedaan.Jijalsverpleegkundigezalindezereanimatiekunnen meehelpenmethetgevenvanborstcompressiesenhetverlenenvanhandenspandiensten.DanishetfijnomkennistehebbenvanditALS-protocol, zodatjeadequaatkanhandelenenparticiperen.DeNederlandseReanimatie Raad(NRR)herziethetALSprotocolelke5jaar.

Hartritmestoornissen

Deritmestoornissenbijeencirculatiestilstandkunnenintweegroepenworden verdeeld.Deeerstegroepisdegroepmetschokbareritmen (ventrikelfibrilleren,VFofventrikeltachycardie,VT),deanderegroepiseen nietschokbaarritme(asystolie)oferisophetECGweleenhartritmetezien, maarisergeenpolsslagvoelbaar.Beideprotocollenzijngrotendeelsgelijk. HetenigeverschilisdatbijdeVFenVTgroepergedefibrilleerdwordtendat ermedicatievoorhethartritme(anti-aritmica)wordttoegediendenditisniet zobijdetweedegroep.

Oorzakencirculatiestilstand(4H’sen4T’s)

De4H'sen4T'szijndeomkeerbareoorzakenbijeenreanimatie.Hetis belangrijkdatnahetopstartenvandeBLS,zosnelmogelijkietsaandeze omkeerbareoorzakengedaanwordt,zodatdekansopeensuccesvolle reanimatiewordtvergroot.

Hypoxie

Hypoxieiseentoestandwaarbijeronvoldoendezuurstofin(eendeelvan)de weefselsaanwezigisenkomtvoorbijverdrinking,COPD,pneumonie,hartfalen, anafylaxieofverstikking.Eenarteriëlebloedgastijdensdereanimatiekanhier meerinformatieovergeven.Doorintubatiekanmenvooreenadequate oxygenatieenventilatiezorgenomdehypoxietebehandelen.

Hypovolemie

De hypovolemie iseentekortaancirculerendvolumeenontstaatmeestal dooreenbloedingofdistributieveshock.Ditlaatsteiseentoestandwaarbij jewelvoldoendebloedinjelichaamhebt,maarwaarjebloedvatenteveel openstaan.Viaechografiekomtmentotdediagnoseendebehandelingis hetzosnelmogelijkstoppenvandebloedingenhettekortaanvullenmet infusieen/ofhettoedienenvanbloedproducten.

Hyper/hypokaliaemieofanderemetaboleafwijkingen

BEROEPSONDERWIJS(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Stoornissenindeelektrolytenhuishoudingvankalium,magnesiumencalcium ofdeglucosekunnenleidentotstoornisseninhetcelmetabolismeofde prikkelgeleidingvanhethart.Laboratoriumonderzoekenafwijkingenophet hartfilmpjezijndeaangewezenonderzoekenomdezeinformatietekrijgen. Behandelinggaatviahetnormaliserenvandemetaboleafwijking.

Hypo-enhyperthermie

Hypothermie iseenlichaamstemperatuurvan<35°C.Iemandkandoodlijken, maarkannogsteedsoverlevenbijeenreanimatie.Zekeralsdehypothermie voorafgaataanhypoxie,isdekansopneurologischherstelgroot.Alsde zorgvragerergkoudis,ishetbelangrijkomoptelatenwarmen.Bijvoorkeur gebeurtditmeteenhart/longmachine.Hetprotocolvoorhettoedienenvan medicatieendefibrilatiesisafwijkendbijonderkoeling.

Hyperthermie ontstaatbijeenhitteberoertewanneerdekerntemperatuur bovende40°Ckomt.Ditheefteenhogemortaliteitenagressiefkoelenis essentieel.Erwordtgestreefdomdetemperatuuronderde39°Ctekrijgen. Hetwordtaanbevolenomvolumesuppletie(vochttoediening)toetepassen endeelektrolytentemonitoren.

Tamponadevanhethart

Bijeen harttamponade iserteveelvochtinhetzakjerondomhet hart(pericard).Ditvochtkanbestaanuitpericardvochtofbloed.Doorditvocht komthethartindeverdrukkingenkannietgoedmeerbloedrondpompen. Ofersprakeisvaneenharttamponadekanwordenvastgestelddooreen echografievanhethart.Debehandelingbestaatuithetverwijderenvanhet vochtuithethartzakjedoormiddelvaneenpericardpunctieofeen pericarddrain.

Tensiepneumothorax

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERBEELD-EN TAALREDACTIE)

Eenverdenkingvaneentensiepneumothoraxofeen spanningspneumothorax opbasisvanhetklinischebeeldisalvoldoendeomtehandelen.Bijdeze aandoeningkandeluchtdieingeademdwordtnietmeeruitdeborstholte komen.Alsdeluchtnietwegkan,wordtdedrukindeborstkassteedsgroter. Datdruktdelongenaderenweg.Debehandelingbestaatuit naalddecompressieofthoracotomie.

Trombo-embolie

Eenlongemboliekanzoweleenobstructievandecirculatie,alshypoxie veroorzaken.Viaechografievandethoraxen/ofdeextremiteitenkaneendiep veneuzetrombosewordenaangetoond.Trombolyseofembolectomiezijnde aangewezenbehandelmethoden.Hetaansluitenopdehartlongmachine (ECMO)kaneenhulpzijnbijdebehandelinghiervan.

Toxines

Toxines ofgiftigestoffenkunnenervoorzorgendatereencirculatiestilstand ontstaat,ofdezestilstandinstandhouden.Debehandelinghangtnatuurlijk afvanhetsoorttoxineenhetNationaleVergiftigingenInformatieCentrum kanaangevenhoeverdertehandelen.

18.8Begrippenlijst

18.9Bronnen

HetOranjeKruis.(2023).HetOranjeKruisboekje(28edruk,vijfdeoplage). ThiemeMeulenhoff

HetOranjeKruis.(2021).HandleidingInstructeursEersteHulpvanHetOranje Kruis,28edruk

ABCDE-kaartjuni2024.Geraadpleegdop02oktober2024,van https://www.nhg.org/thema/spoedzorg/abcde-methode/abcde-kaart-pdf/

NederlandseReanimatieRaad.(2021).Specialistischereanimatievan volwassenen.RichtlijnALS2021.