66832 HZW profiel thema 3 CONCEPT by Boom beroepsonderwijs

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

ANATOMIE EN ZIEKTELEER

COLOFON

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Boom Beroepsonderwijs info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl Auteur(s): R. Prins Inhoudelijke redactie: D. Ariaens

Titel: Profieldeel Helpende Zorg & Welzijn ISBN: 978-90-372-6683-2 1e druk/ 1e oplage Bronvermelding:

©2024 Boom Beroepsonderwijs | Boom Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van een (of meerdere) gedeelte(n) uit deze uitgave in bijvoorbeeld een (digitale) leeromgeving of een reader in het onderwijs (op grond van artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting Uitgeversorganisatie voor Onderwijslicenties (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-uvo.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Boom Beroepsonderwijs, te vinden op www.boomberoepsonderwijs.nl.

INHOUD Voorwoord .............................................................................................................................. ?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Thema 1 Anatomie-en-ziekteleer ........................................................................................................ ? Hoe werk je met dit thema? .................................................................................................... 6 1.1 Anatomie-en-ziekteleer ........................................................................................................... 6 1.2 De-opbouw-van-het-lichaam .................................................................................................. 9 1.3 Het-skelet ............................................................................................................................... 10 1.4 Gewrichten-en-hun-functie .................................................................................................. 12 1.5 Zenuwstelsel .......................................................................................................................... 16 1.6 De-zintuigen ........................................................................................................................... 18 1.7 Bloedsomloop,-bouw-en-functie-van-het-hart ................................................................... 21 1.8 Hartslag-en-bloeddruk .......................................................................................................... 23 1.9 Ademhalingsorganen-en-hun-functie .................................................................................. 26 1.10 De-spijsvertering .................................................................................................................... 27 1.11 Glucoseregeling-in-het-lichaam ........................................................................................... 34 1.12 Plaats-en-functie-uitscheiding ............................................................................................. 35 1.13 De-huid ................................................................................................................................... 38 1.14 Functie-van-de-lymfeklieren ................................................................................................ 39 1.15 Lichaamstemperatuur .......................................................................................................... 40 1.16 Ziekteleer ............................................................................................................................... 42 1.17 Osteoporose .......................................................................................................................... 43 1.18 Reuma .................................................................................................................................... 44 1.19 Herseninfarct-en-hersenbloeding ........................................................................................ 46 1.20 Epilepsie ................................................................................................................................. 48 1.21 De-ziekte-van-Parkinson ....................................................................................................... 50 1.22 Hartinfarct .............................................................................................................................. 53 1.23 Hartfalen ................................................................................................................................ 55 1.24 Afwijkende-ademhaling ........................................................................................................ 55 1.25 Astma ..................................................................................................................................... 56 1.26 COPD ...................................................................................................................................... 58 1.27 Diabetes-mellitus .................................................................................................................. 59 1.28 Decubitus ............................................................................................................................... 62 1.29 Smetten .................................................................................................................................. 65 1.30 Eczeem ................................................................................................................................... 69 1.31 Micro-organismen ................................................................................................................. 70 1.32 Besmetting,-infectie-en-ontsteking ..................................................................................... 72 1.33 Griep-(influenza) .................................................................................................................... 74 1.34 Maag-darminfecties ............................................................................................................... 75 1.35 Dementie ................................................................................................................................ 78 1.36 Fasen-van-dementie ............................................................................................................. 82 1.37 Benaderingswijzen-dementerenden .................................................................................... 84 1.38 Delier ...................................................................................................................................... 87 1.39 Kanker .................................................................................................................................... 88 1.40 Allergische-reacties ............................................................................................................... 89 1.41 Psychiatrische-ziektes ........................................................................................................... 93 1.42 Persoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................ 94 1.43 Psychose ................................................................................................................................ 95 1.44 Syndroom-van-Korsakov ...................................................................................................... 97

Kinderziektes ......................................................................................................................... 98 Waterpokken ......................................................................................................................... 99 De-vijfde-ziekte .................................................................................................................... 100 De-zesde-ziekte ................................................................................................................... 101 Roodvonk ............................................................................................................................. 102 Mazelen ................................................................................................................................ 102 Kinkhoest ............................................................................................................................. 103 Inenten ................................................................................................................................. 104 Project .................................................................................................................................. 107 Terugkijken .......................................................................................................................... 112 Begrippen ............................................................................................................................. 112

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.45 1.46 1.47 1.48 1.49 1.50 1.51 1.52 1.53 1.54 1.55

Index .................................................................................................................................... 119

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Hoe werk je met dit thema?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Dit thema bestaat uit: • Leerdoelen De leerdoelen staan in een kader na de inleiding. Je ziet wat je moet kunnen en kennen. En je ziet waarop je beoordeeld wordt tijdens de theorie- en praktijktoets. Aan het einde van elk thema vind je een opdracht waarbij je terugkijkt op de leerdoelen. • thema-introductie: praktijkvoorbeeld en een inleidende opdracht Tijdens de introductie in dit thema maak je opdrachten bij de leerdoelen, het praktijkvoorbeeld en bij de inleidende opdracht aan de hand van een filmpje. Het praktijkvoorbeeld bestaat meestal uit een situatie waar je tegenaan kunt lopen in de beroepspraktijk. Hetzelfde geldt voor de inleidende opdracht. • vakkennis, opdrachten en het project Wanneer je de vakkennis leert en de opdrachten doet, leer je over de beroepspraktijk en oefen je ermee. Ieder thema wordt afgesloten met een grote opdracht: het project. Een aantal opdrachten kan in een portfolio worden opgenomen, tenminste als er met een portfolio wordt gewerkt. Die opdrachten herken je aan:

Opdrachten waarmee je actief aan het werk moet, herken je aan:

• praktijktoets, oefentoets en eindtoets Aan het einde van elk thema vind je een praktijktoets, een oefentoets en een eindtoets. Wanneer en waar je deze toetsen aflegt, overleg je met de docent. • digitale leeromgeving In de digitale leeromgeving vind je allerlei lesmateriaal, zoals filmpjes en toetsen. Voordat je de digitale leeromgeving kunt gebruiken, moet je je licentie activeren: – Overleg met je docent welk type account je gebruikt. – Ga naar www.boomberoepsonderwijs.nl/licentie. – Bekijk de instructiefilm of lees het stappenplan. – Volg de stappen. – Daarna kun je aan de slag! Opdrachten waarbij je de digitale leeromgeving nodig hebt, herken je aan:

1.1 Anatomie en ziekteleer

Dit thema gaat over verschillende ziektebeelden. Jij als helpende hebt dagelijks te maken met cliënten die zorg nodig hebben. Hoe meer je weet over verschillende ziektes, hoe beter je cliënten kunt helpen. Ook zie jij veranderingen bij cliënten, zoals slechter lopen of verward zijn, omdat jij (bijna) dagelijks bij hen komt. Je schakelt dan je leidinggevende in, zodat gekeken wordt hoe de cliënt het best geholpen kan worden.

Leerdoelen 1. 2. 3.

Je hebt basiskennis van het functioneren van het menselijk lichaam. Je hebt basiskennis van veelvoorkomende ziektes bij oudere cliënten en bij kinderen. Je hebt basiskennis van het signaleren van veranderingen in de gezondheid van cliënten.

Je kunt signalen van veranderingen in de gezondheid van de cliënt herkennen.

Opdracht 1 Voorbereiden

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bekijk de leerdoelen hiervoor. Je ziet wat je moet kunnen en kennen als het gaat om anatomie en ziekteleer. En je ziet waarop je wordt beoordeeld tijdens de theorie- en praktijktoets. a. Welk leerdoel lijkt jou uitdagend? Waarom?

b. Waar zie je tegen op? Waarom?

c. Welke ervaringen heb je al met deze leerdoelen?

d. Waar denk je dat je deze leerdoelen tegenkomt in je werk?

Opdracht 2 Vacature / praktijkvoorbeeld Een langer leven. Maar ook gezonder?

Nederlanders genieten tegenwoordig van een langer leven, maar zijn we ook gezonder geworden? Dit is een complexe vraag om te beantwoorden. Volgens de Groningse hoogleraar Trudy Dehue lijkt Nederland te kampen met een alarmerende toename van depressies. Zij ziet dit als een heuse epidemie. Bovendien melden gezondheidsfondsen dat Nederland miljoenen mensen met chronische aandoeningen telt. Het Reumafonds bijvoorbeeld telt 2,3 miljoen reumapatiënten, terwijl zowel het Huidfonds als de Maag Lever Darm Stichting hun doelgroep op ongeveer twee miljoen patiënten schatten. Dit doet vermoeden dat de gezondheidssituatie in Nederland verslechtert. Echter, er is ook een andere kant van het verhaal. Een deelnemer aan een onderzoek over opvattingen rondom gezondheid bracht het treffend onder woorden: ‘Gezond zijn betekent je gezond voelen, ongeacht of je ziek bent of niet.’ Dit standpunt wordt door veel mensen gedeeld. Gezondheid wordt niet alleen gezien als de afwezigheid van ziekte, maar eerder als de fysieke en mentale gesteldheid om de dingen te kunnen doen die we graag willen doen. Vanuit dit perspectief lijkt het erop dat de gezondheid van Nederlanders de laatste jaren niet per se verslechterd is. Bron: RIVM, Van gezond naar beter, rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/image-pretty-young-woman-sitting-kitchen-579904396

a. Bespreek de woorden die je niet begrijpt of zoek ze op.

b. Waarom denk je dat dit praktijkvoorbeeld bij dit thema gekozen is?

c. Wat leer je van dit praktijkvoorbeeld?

Opdracht 3 Voorbereidende / samenwerkingsopdracht Vorm tweetallen. Wat weten jullie al over de opbouw van het menselijk lichaam? Maak een mindmap over het menselijk lichaam:

Pak een A4’tje en schrijf in het midden: ‘De opbouw van het menselijk lichaam’. Schrijf op een apart vel papier alles wat er in je opkomt over dit onderwerp. Vergelijk jullie papier. Bepaal samen wat je in de mindmap zet. Zorg voor een goede ordening van alles wat je opschrijft en tekent.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• • • •

Voorbeeld mindmap: zelf gemaakt kan dus rechtenvrij gebruikt worden? Graag duidelijker maken qua lijnen en in de kleuren van de flexibele pipeline HZW.

Een voorbeeld van een begin van een mindmap over de opbouw van het menselijk lichaam.

1.2 De opbouw van het lichaam

Anatomie gaat over de bouw en werking van het menselijk lichaam. Als helpende heb je een signalerende taak. Jij komt vaak bij cliënten thuis en daardoor zie jij het meestal als er iets met iemand is. Het is dus belangrijk dat je weet hoe het lichaam werkt. Alleen dan kun je beoordelen of er daadwerkelijk iets aan de hand is met iemand. Als helpende mag je geen medische handelingen verrichten en ontvang je altijd instructies van je leidinggevende.

De opbouw van het lichaam Het menselijk lichaam is een ingewikkelde machine, die aangestuurd wordt door de hersenen, een soort computer. Verschillende onderdelen van het lichaam zorgen ervoor dat je beweegt, kunt staan en lopen, voedsel verwerkt en ingewikkelde taken kunt doen. Het skelet, de spieren, de organen en de zintuigen hebben allemaal hun eigen taak in het lichaam.

Opdracht 4 Functies lichaam

Als je beweegt, dan werken onderdelen van je lichaam samen. a. Beschrijf wat je skelet, je spieren, je zintuigen en je hersenen doen als je loopt. b. Skelet:

c. Spieren:

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Zintuigen:

e. Hersenen:

1.3 Het skelet

Een ander woord voor skelet is geraamte. Alle botten samen vormen het skelet, zoals de botten in je armen en benen, maar ook de botten van je ribbenkast, je ruggenwervels en je schedel. Het skelet van een volwassen mens bestaat uit ongeveer 206 botten. Als je geboren wordt, heb je meer dan 270 botten. Enkele van deze botten groeien aan elkaar, waardoor er uiteindelijk ongeveer 206 overblijven. Sommige mensen hebben iets meer of minder botten. Dit komt doordat niet alle botten zijn samengegroeid. Botten bestaan uit compact en zwaar botweefsel. Het weefsel wordt steeds vernieuwd. Daardoor is het ook mogelijk dat een botbreuk geneest. Als twee botten in je lichaam elkaar raken, dan zit hier een gewricht. Een gewricht zorgt ervoor dat de botten ten opzicht van elkaar kunnen bewegen. Denk aan een knie of elleboog. Het skelet zorgt voor stevigheid van het menselijk lichaam. De spieren zitten vast aan het skelet. Veel organen in het lichaam, zoals de hersenen, het hart en de longen, krijgen bescherming van het skelet.

Een probleem van botten is dat ze kunnen breken. Misschien heb je weleens een arm of een been gebroken. Dan heb je zelf gemerkt dat een bot weer goed aan elkaar kan groeien. Een ander probleem met botten, dat vooral bij ouderen voorkomt, is botontkalking. We noemen dit ook wel osteoporose. De samenstelling van het bot is dan niet goed meer. Hierdoor verliest het stevigheid. Het veroorzaakt pijn en botten breken makkelijker.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=img55/22289%2001.jpg

Het skelet.

Opdracht 5 Het skelet

a. Wat zijn de functies van het skelet?

b. Wat is een andere naam voor het skelet?

c. Noem drie verschillende botten.

d. Noem twee problemen of ziektes die met de botten te maken hebben.

Opdracht 6 Weetjes over het skelet

a. Zoek op internet naar de antwoorden op de vragen. b. Wat is het kleinste botje in je lichaam?

c. Wat is het grootste bot in je lichaam?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Met hoeveel botten wordt een baby geboren? En waarom hebben volwassenen minder botten?

e. Welke botten vormen de wervelkolom?

f. Noem de botten van de armen en handen.

g. Noem de botten van de benen en voeten.

h. Welke botten koppelt het bekken aan elkaar?

i. Welk bot beschermt de hersenen, de ogen en het binnenoor?

j. Welke botten beschermen de longen en het hart?

1.4 Gewrichten en hun functie

De gewrichten zitten op de plaatsen waar botten van het skelet elkaar raken. Zij zorgen ervoor dat de botten ten opzichte van elkaar kunnen bewegen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

De gewrichten

Graag deze illustratie met de illustratie ernaast samenvoegen. Iets groter maken en zorgen dat alle aspecten van beide illustraties zichtbaar zijn.

De botten in een gewricht worden bij elkaar gehouden door de gewrichtsbanden. Deze banden zijn gemaakt van heel sterk bindweefsel. Rond het gewricht zit het gewrichtskapsel. Dit gewrichtskapsel zorgt voor ruimte voor het gewricht: kraakbeen komt vooral voor aan de uiteinden van de botten. Daar vormt het dunne gewrichtskussentjes tussen de botten. Zo kunnen de botten gemakkelijk over elkaar schuiven.

In de meeste gewrichten zijn de uiteinden van die botten bekleed met kraakbeen. Kraakbeen is stevig weefsel, maar het is ook elastisch. Het zorgt voor bescherming van de botten. Ook is kraakbeen belangrijk voor de glijbeweging. Bij gewrichten die beweeglijk zijn, zit er een laagje vloeistof op het gewricht om het goed te laten werken. Er zijn verschillende soorten gewrichten: • kogelgewricht (zoals in de heup of schouder) Dit kan alle kanten op bewegen. • scharniergewricht (zoals in de knie of in vingers) Dit kan buigen of strekken. • minder beweeglijke gewrichten (zoals tussen de rugwervels) Er zit dan een soort taai kussentje tussen de wervels dat zorgt voor stabiliteit. Deze problemen komen het meest voor met gewrichten: • reuma

• jicht • artrose.

Opdracht 7 Botten tekenen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Teken deze botten in de tekening: • schedel • ruggengraat • dijbeen • middenhandsbeentje • borstbeen.

Opdracht 8 Gewrichten 1

a. Waarvoor zorgen de gewrichten in het lichaam?

b. Noem drie voorbeelden van gewrichten.

c. Wat is het verschil tussen een kogelgewricht en een scharniergewricht?

d. Noem drie problemen of ziektes die met gewrichten te maken hebben.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 9 Gewrichten 2

Schrijf de naam bij de gewrichten.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Graag de pijltjes namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW.

1.5 Zenuwstelsel Het zenuwstelsel stuurt informatie naar alle delen van je lichaam. Het zorgt ervoor dat de organen werken, dat je je spieren kunt bewegen en dat je reageert op prikkels. Het regelt de aansturing van alle processen in je lichaam.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen: 1. het centrale zenuwstelsel Dit zijn de hersenen en het ruggenmerg. Het ruggenmerg zit aan de binnenkant van de wervels van de rug. 2. het perifeer zenuwstelsel, de zenuwbanen. Dit zijn de uitlopers van zenuwen in het lichaam. Tot in het puntje van je tong en in je tenen zitten zenuwen. De zenuwen zorgen ervoor dat je prikkels waarneemt. Via de zenuwbaan gaat er een bericht naar de hersenen. De hersenen zorgen voor een reactie. Dit gaat heel snel en onbewust.

Uit eigen beeldbank. Graag namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW. https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=dir41/id-3ab26bf9-4359-4cdc-f210-e29a71922683.png

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Wanneer je je teen stoot, dan voelt je teen dit als pijn. Via een zenuw in je teen, been en ruggenmerg komt het signaal van pijn binnen in de hersenen. De hersenen weten wat je moet doen: je teen terugtrekken. Je doet dit dan eigenlijk automatisch. Er zijn veel verschillende aandoeningen aan het zenuwstelsel, bijvoorbeeld: • ziekte van Parkinson • beroerte (CVA) • epilepsie • multiple sclerose • dementie • spasticiteit.

Opdracht 10 Zenuwstelsel

a. Uit welke onderdelen bestaat het zenuwstelsel?

b. Wat regelt het zenuwstelsel?

c. Noem drie aandoeningen of ziektes aan het zenuwstelsel.

Opdracht 11 Pijn aan je vinger

Jan brandt zijn vinger. Leg in je eigen woorden uit wat er in zijn lichaam gebeurt.

1.6 De zintuigen

Met de zintuigen kun je van alles waarnemen. De bekendste zijn het gezichtsvermogen (zien), het gehoor (horen), de tastzin (voelen), de reukzin (ruiken) en de smaakzin (proeven). De zintuigen geven prikkels door aan de hersenen. De hersenen zorgen daarna voor een reactie. Zintuig

Waar in het lichaam?

Je rijdt een tunnel Gezichtsvermogen Oog uit.

Prikkel

Reactie

Opeens veel licht

Je knijpt je ogen dicht.

Waar in het lichaam?

Prikkel

Reactie

De deurbel gaat.

Gehoor

Oor

Geluid

Je staat op en doet de deur open.

Je stapt op een legoblokje.

Tastzin

Huid

Pijn onder je voet

Je trekt je voet snel terug.

Je loopt langs de viskraam op de markt.

Reukzin

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Zintuig

Neus

Lucht van (gebakken) vis

Je koopt een gebakken visje en eet het op.

Wanneer iemand een zintuig mist, dan kunnen andere zintuigen gedeeltelijk het werk overnemen. Iemand die blind is, maakt meer gebruik van de tastzin (het voelen) en het gehoor om zijn weg te kunnen vinden.

https://www.shutterstock.com/image-photo/portrait-asian-woman-blindness-disability-wearing-2331356253

Een blinde vrouw maakt gebruik van stemaansturing om haar smartphone te bedienen.

Opdracht 12 Prikkel a. Bekijk deze strip.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S b. Welk zintuig gebruikt de persoon in de strip?

c. Welke prikkel krijgt hij binnen?

d. Wat gebeurt er in de hersenen?

Opdracht 13 Zintuigen

a. Doe deze opdracht met een medestudent. Eén student krijgt een blinddoek voor. De andere student leidt deze student van punt A naar punt B. Bespreek met elkaar: welke zintuigen heb je gebruikt bij deze opdracht? Hoe ging dat?

b. Eén student krijgt oordopjes in. Zorg ervoor dat hij echt niets kan horen. De andere student maakt iets duidelijk.

Bespreek met elkaar: welke zintuigen heb je gebruikt om jezelf duidelijk te maken? Of om de ander te begrijpen? Is dat gelukt?

c. Eén student krijgt een blinddoek voor. De andere student helpt deze student om te proeven van verschillende smaken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bespreek met elkaar: heb je de smaken herkend door alleen te proeven?

1.7 Bloedsomloop, bouw en functie van het hart

Het hart is een grote spier. Het zorgt ervoor dat het bloed door het lichaam stroomt. Er zijn twee verschillende bloedsomlopen: • de kleine bloedsomloop • de grote bloedsomloop.

De bloedsomloop.

In de grote bloedsomloop pompt het hart het zuurstofrijke bloed naar alle delen van het lichaam. Hier geeft het bloed zuurstof en voedingsstoffen af. Het bloed neemt vanaf hier weer afvalstoffen mee terug naar het hart. Hier start de kleine bloedsomloop. In de kleine bloedsomloop stromen zuurstofarm bloed en afvalstoffen vanuit het lichaam via het hart naar de longen door de longslagader. In de longen neemt het bloed nieuwe zuurstof op en geeft het afvalstoffen, zoals koolstofdioxide, af. Vanaf de longen stroomt het bloed terug naar het hart. Hier begint de grote bloedsomloop weer.

Deze problemen komen het meest voor met de bloedsomloop en het hart: • aderverkalking (waardoor de aderen dichtslibben) • een slechter werkend hart (hartfalen) • hartinfarct.

Opdracht 14 Bloedsomloop

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Zet de woorden op de goede plek in de tekening.

Hart Grote bloedsomloop Longen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Zuurstofarm

Kleine bloedsomloop Zuurstofrijk

b. Welke problemen kunnen zich voordoen met de bloedsomloop en het hart?

1.8 Hartslag en bloeddruk

Met de hartslag en de bloeddruk krijg je signalen over iemands gezondheidstoestand.

De hartslag De hartslag, hoe vaak het hart klopt, kun je meten aan de pols. Dit heet ‘de pols opnemen’. Een normale hartslag in rust ligt tussen de 60 en 100 slagen per minuut. Baby’s hebben een hogere hartslag. Als iemand beweegt, gaat de hartslag omhoog. Wanneer de hartslag in rust hoger is dan normaal, dan kan dit wijzen op koorts, problemen met de ademhaling of met het hart. De bloeddruk Met de bloeddruk meet je de druk in de aderen. Zowel een hoge bloeddruk als een lage bloeddruk kan een symptoom zijn van (ernstige) ziektes: • Bij een te hoge bloeddruk wordt het hart te veel belast, het moet harder werken dan goed is. Dit kan leiden tot hartfalen. Ook andere hartziektes, zoals hartritmestoornissen en een hartinfarct, kunnen het gevolg zijn van hoge bloeddruk. • Een te lage bloeddruk is ook niet goed. De weefsels van het lichaam krijgen in dat geval niet genoeg zuurstof en werken niet goed. Een cliënt kan duizelig zijn of erg vermoeid.

De bloeddruk wordt gemeten met een band om de arm van de cliënt. Als helpende hoef je de bloeddruk niet op te meten.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/physical-therapist-checks-patient-wrist-by-1392498617

Pols opnemen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/mature-woman-doctor-controlling-blood-pressure-607970369

Bloeddruk meten.

Opdracht 15 Pols en bloeddruk a. Vul deze tabel in.

Pols opnemen

Bloeddruk meten

Wat wordt gemeten?

Waar wordt dit gemeten? Meet de helpende dit?

b. Waar kan een snelle polsslag op wijzen?

c. Wat is een normale polsslag?

d. Wat kan een gevolg zijn van een hoge bloeddruk?

1.9 Ademhalingsorganen en hun functie Wanneer je inademt, komt er lucht door de neus of de mond via de luchtpijp in de longen terecht. De longen zijn geen holle ruimte. De binnenkant van de longen is een soort spons. Hier loopt de ingeademde lucht doorheen. Zuurstof wordt hier in het bloed opgenomen. Andersom komen afvalstoffen uit het bloed, zoals kooldioxide, in de longen terecht. Die stoffen adem je uit.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

De neusharen halen stofdeeltjes uit de adem. Het neusslijmvlies houdt ook kleinere stofdeeltjes tegen. Fijnere deeltjes kunnen verder komen in de longen: deze worden daar opgenomen door het longslijmvlies.

De ademhaling wordt geregeld door de hersenen. Dit gebeurt automatisch: je hoeft hier niet zelf over na te denken. In je slaap, of als je bewusteloos bent, adem je ook gewoon door. Bij het inademen en uitademen gebruik je verschillende spieren. Je maakt je borstholte groter en lucht stroomt naar binnen. Bij het uitademen maak je de borstholte weer kleiner, de lucht stroomt naar buiten. Een gezonde volwassene ademt twaalf tot vijftien keer per minuut.

Deze problemen en aandoeningen met ademhalingsorganen komen het meest voor: • verkoudheid met slijm en hoesten • ontsteking van de luchtwegen, zoals bronchitis of longontsteking • COPD • astma.

De luchtpijp en de longen.

Opdracht 16 Ademhalingsorganen

a. Welke stof neemt het bloed op in de longen?

b. Welke stof geeft het bloed af in de longen?

c. Welk orgaan stuurt de ademhaling?

d. Welke problemen kunnen zich voordoen met de longen?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 17 Stof Je bent aan het werk in een huis waar veel stof is. Hoe houdt het lichaam de stofdeeltjes tegen bij het inademen?

1.10 De spijsvertering

De spijsvertering zorgt ervoor dat voedsel verteerd wordt in het lichaam. Dit gebeurt in enkele organen, die elk hun eigen functie hebben. Bij elkaar noem je dit het spijsverteringskanaal. Mond Het voedsel komt het lichaam binnen in de mond. Met het gebit wordt het voedsel kleiner gemaakt. Het speeksel in de mond zorgt ervoor dat het voedsel wordt bewerkt. Het voedsel, bijvoorbeeld een boterham, wordt omgezet in voedingsstoffen, die later in het bloed opgenomen worden. Slokdarm De slokdarm is de weg tussen de mond en de maag.

Maag De maag maalt het eten verder fijn.

Darmen Het voedsel komt hierna in de twaalfvingerige darm, de dunne en de dikke darm. De voedingsstoffen worden hier verder bewerkt en komen daarna in het bloed terecht. Onder andere de sappen uit de alvleesklier doen hier hun werk.

Endeldarm Niet alle stoffen uit het voedsel worden opgenomen. De afvalstoffen verzamelen zich in de endeldarm. Anus Via de anus verlaten de afvalstoffen als ontlasting het lichaam.

De weg van het voedsel duurt normaal 24 tot 48 uur.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Het spijsverteringskanaal.

Klachten In het proces van de spijsvertering komen deze klachten het meest voor: • maagzuur • diarree • obstipatie (verstopping).

Opdracht 18 Spijsvertering

a. Sleep de woorden naar de juiste plaats. • slokdarm • anus • speekselklieren • maag • dikke darm • dunne darm

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

C • alvleesklier.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

30 5

Slokdarm Alvleesklier Maag

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Dunne darm Dikke darm Anus

Speekselklieren

b. Waar zitten de volgende problemen met de spijsvertering? Sleep de woorden naar de juiste plek. • maagzuur • diarree

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

C • obstipatie.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

2 3

3 2

Diarree Obstipatie Maagzuur

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Ken je zelf nog andere problemen met de spijsvertering? Zet ze in je tekening.

1.11 Glucoseregeling in het lichaam

Glucose is een van de belangrijkste brandstoffen voor het lichaam. Glucose is een vorm van suiker en zit vooral in voedingsmiddelen die koolhydraten bevatten, zoals fruit, brood, aardappelen, pasta en suiker.

Glucose wordt in de dunne darm door het bloed opgenomen. Dit gaat via een ingewikkeld (chemisch) proces, waarbij glucose wordt omgezet naar stoffen die makkelijk in het lichaam kunnen worden opgenomen. Bij dit chemische proces is insuline nodig. Een gezond lichaam maakt zelf insuline aan. Dit gebeurt in de alvleesklier, een klein orgaan links achter in de buikholte. Diabetes mellitus is een aandoening waarbij de aanmaak van de insuline in het lichaam niet goed of helemaal niet werkt. Hierdoor kan iemand de glucose niet goed opnemen. Als de cliënt insuline inneemt (via een tablet of een injectie), kan het lichaam toch aan voldoende voedingsstoffen komen.

Materialen om insuline te spuiten.

Opdracht 19 Glucose

a. Leg in eigen woorden uit hoe glucose in het lichaam wordt opgenomen.

b. Wat is een veelvoorkomende ziekte wanneer de opname van glucose in het lichaam niet goed werkt?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Noem drie voedingsmiddelen die glucose bevatten.

1.12 Plaats en functie uitscheiding

Je lichaam scheidt op verschillende plekken afvalstoffen uit. Dit moet gebeuren omdat je de afvalstoffen niet nodig hebt. Sommige afvalstoffen kunnen zelfs tot problemen leiden als ze te lang in het lichaam blijven, zoals koolstofdioxide in de longen. De uitscheiding van afvalstoffen in het lichaam gebeurt door: • uitademing van koolstofdioxide via de longen • zweet via de huid en de zweetklieren • urine via de nieren en de blaas • ontlasting vanuit de darmen.

Problemen die kunnen voorkomen bij de uitscheiding zijn: • ontstekingen van blaas en nieren • verstopping of diarree • ontstekingen van de longen • te veel of te weinig transpireren (zweten).

Uitscheidingsplaatsen.

Opdracht 20 Zweten a. Bekijk het filmpje.

b. Waarom stinkt zweet?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 21 Uitscheiding

a. Geef aan waar uitscheiding plaatsvindt in het lichaam.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Wat kan er gebeuren als afvalstoffen te lang in het lichaam blijven?

1.13 De huid

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

De huid is het grootste orgaan van het lichaam en ook een heel belangrijk orgaan. Wanneer iemand 20% van het huidoppervlak verbrandt, dan is deze persoon in levensgevaar.

De functies van de huid zijn: • bescherming tegen kou, hitte, zonnestraling • bescherming tegen uv-licht • ontvangen van pijnprikkels • bescherming tegen druk, stoten en schaven • uiting van infecties • verlies van vocht en warmte • vervoer van stoffen • de productie van vitamine D (onder invloed van zonlicht) voor de opbouw van de botten en de werking van spieren en het immuunsysteem • voedsel- en zuurstofopname • zintuigen: tasten en voelen • communicatie: kleuren van de huid (blozen, angst, kippenvel).

https://www.shutterstock.com/image-photo/young-sportswoman-resting-after-running-204320818

Door te zweten voert het lichaam via de huid warmte af.

Opdracht 22 Huid en functies

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Noem de functies van de huid.

b. Wat betekenen deze situaties? • Vochtdruppels op de huid: .

• Kippenvel: .

• Roodheid van de huid: .

• Een wondje: .

c. Welke vitamine wordt geproduceerd onder invloed van zonlicht?

d. Waarom is deze vitamine belangrijk voor het lichaam?

1.14 Functie van de lymfeklieren

Lymfeklieren zitten op veel plaatsen in het lichaam. Misschien heb je weleens gemerkt dat je een opgezette lymfeklier hebt na een verkoudheid. De lymfeklieren in de kaak of in de hals kunnen dan opzetten. Het geeft een vervelend gevoel, dat meestal na een paar dagen weer verdwijnt. Lymfeklieren vind je ook in de lies en de oksels.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

De lymfeklieren zijn een soort zuiveringsstations. Ze verwijderen afvalstoffen uit het lichaam. Vandaar dat ze wat opgezet kunnen zijn bij bijvoorbeeld een infectie. Mensen maken zich snel zorgen als ze bij zichzelf een opgezette lymfeklier vinden. Ze denken dan algauw aan een vorm van kanker. Meestal is een opgezette lymfeklier een gevolg van een infectie. Heeft een cliënt langere tijd een opgezette lymfeklier, dan is het verstandig dit te laten onderzoeken.

Het lymfestelsel.

Opdracht 23 Lymfeklieren a. Wat doet een lymfeklier?

b. Op welke plekken in het lichaam kun je makkelijk opgezette lymfeklieren zien of voelen?

c. Waardoor kan een lymfeklier opgezet raken?

1.15 Lichaamstemperatuur

De normale lichaamstemperatuur is bij de meeste mensen tussen de 36,5 °C en 37,5 °C, met als gemiddelde 37 °C. Je temperatuur kan tijdens de dag veranderen. Meestal is de temperatuur in de ochtend wat lager en loopt die in de loop van de dag iets op. Ben je erg actief, dan loopt de temperatuur ook iets op. Deze daalt als je weer tot rust komt. Daarnaast zijn er verschillen van mens tot mens. De een kan altijd een relatief lage temperatuur hebben en de ander een hoge.

In het zorgplan van de cliënt staat beschreven wat de ‘normale’ temperatuur van de cliënt is. Tussen de 37,5 °C en 38 °C is er sprake van verhoging. Iemand heeft koorts als de lichaamstemperatuur 38 °C of hoger is. Wanneer de koorts hoger wordt dan 40 of 41 °C, kan er schade in het lichaam optreden. Het is dus belangrijk om de temperatuur goed in de gaten te houden. Als de lichaamstemperatuur lager is dan 35 °C, spreek je van onderkoeling.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/slumbering-infant-undergoes-temperature-check-concept-2358065205

De lichaamstemperatuur meet je met een thermometer.

Opdracht 24 Temperatuur 1

Schrijf in de tabel de waarden in graden Celsius. Toestand van cliënt

Graden Celsius

Onderkoeling

Normale temperatuur Verhoging Koorts

Opdracht 25 Temperatuur 2

Vanochtend werk je bij mevrouw Aslan. Wanneer je binnenkomt, merk je dat mevrouw zich zorgen maakt. Ze vertelt dat ze haar temperatuur heeft opgenomen. Deze was 36,7 °C, terwijl die gisteravond 37,4 °C was.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Maak jij je zorgen? Leg je antwoord uit.

Opdracht 26 Onderdelen van het lichaam

Welke onderdelen van het lichaam zie je? Kies uit: spijsvertering – bloedsomloop – huid – skelet – zenuwstelsel – spieren.

1.16 Ziekteleer

In je werk als helpende kun je bij cliënten veel verschillende ziektes tegenkomen. Het is handig als je iets weet van de meest voorkomende ziektes en de symptomen die daarbij horen.

Wat is je rol als helpende bij zieke cliënten? Heb je in je dagelijks werk vragen over de ziekte of maak je je zorgen over de cliënt, dan neem je altijd contact op met je leidinggevende. In overleg kan er contact gezocht worden met een arts.

Opdracht 27 Hulp bij het lopen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Je komt vier keer in de week bij meneer Rutjes. Je let altijd goed op veranderingen. Op een dag zie je dat hij veel slechter loopt dan de dag ervoor.

Welke stappen moeten er allemaal gezet worden zodat meneer Rutjes hulp krijgt bij het lopen?

1.17 Osteoporose

Osteoporose is een aandoening van de botten. Een andere naam is botontkalking. De sterkte van de botten neemt af met het ouder worden. Bij vrouwen ontstaat osteoporose doordat er veranderingen zijn in de hormonen vanaf de overgang. Bij mannen komt het na het 70e jaar voor. Mensen met osteoporose hebben sneller een botbreuk, vooral aan de pols, wervel of heup. De breuk herstelt ook lastiger. Een andere klacht is ingezakte rugwervels, waardoor een kromme rug ontstaat. Organen komen dan in de knel, zoals de darm, de blaas of de longen. In het laatste geval worden cliënten benauwd. Het gebeurt maar zelden dat mensen pijn hebben door botontkalking, maar ingezakte rugwervels kunnen wel pijnklachten of uitvalsverschijnselen geven. Vaak heeft een cliënt met osteoporose moeite met bewegen.

Bij osteoporose is het belangrijk dat cliënten in beweging blijven. Botbelastende activiteiten zoals wandelen zijn belangrijk, want daarmee houdt de cliënt de botten sterk. Daarnaast probeer je te voorkomen dat iemand iets breekt door bijvoorbeeld een val. Oefeningen waarbij de spieren sterker worden, kunnen hierbij helpen. Jouw rol is het stimuleren van de cliënt om te bewegen. Ook vraag je altijd goed wat een cliënt wel of niet zelf kan bij de verzorging.

Bot zonder en met osteoporose.

Opdracht 28 Osteoporose

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Wat is osteoporose?

b. Wat is een ander woord voor osteoporose?

c. Waar hebben mensen met osteoporose veel last van?

d. Wat doe je als helpende bij de verzorging van cliënten met osteoporose?

1.18 Reuma

Reuma is een verzamelnaam voor chronische aandoeningen aan gewrichten, spieren en pezen. Iedereen kan reuma krijgen, ook kinderen en jongeren. De meest voorkomende vormen zijn: • artrose Het kraakbeen in de gewrichten is verslechterd. • ontstekingsreuma Door ontstekingen in het lichaam raken gewrichten beschadigd. • wekedelenreuma Aandoeningen aan de spieren, banden, pezen en het kapsel van de gewrichten.

Mensen met reuma hebben last van pijn en stijfheid in gewrichten of spieren. Hierdoor is bewegen moeilijk. Dit kan leiden tot beperkingen in het dagelijks leven. Ook zijn mensen vaak vermoeid. Bij een cliënt die last heeft van pijn en stijfheid kan een warme douche verlichting geven. Bij ontstekingen kan juist een koude ijspakking op de gewrichten helpen. Probeer een cliënt die moe is en pijn heeft toch te motiveren om in beweging te blijven. Uiteindelijk zal de cliënt hier meer baat bij hebben. Omdat de klachten van reuma zo wisselend zijn, moet je als helpende goed in contact zijn met de cliënt. De ene dag kan iemand zich heel anders voelen dan de dag erna.

De oorzaak van reuma is niet bekend. Omgevingsfactoren zoals roken en overgewicht kunnen een rol spelen. Bij sommige vormen van reuma speelt erfelijkheid een rol. In een familie komt reuma dan vaker voor. De behandeling van reuma is gericht op het verminderen van de gevolgen, zoals pijn en stijfheid.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/elderly-woman-massaging-shoulder-easing-aches-1789486775

Reuma geeft pijnklachten in spieren, pezen en gewrichten.

Opdracht 29 Reuma a. Wat is reuma?

b. Waar hebben mensen met reuma last van?

c. Noem drie verschillende vormen van reuma.

d. Wat kun je als helpende doen om de klachten bij reuma te verlichten?

e. ‘Mensen met reuma hebben goede en slechte dagen.’ Wat betekent dit?

1.19 Herseninfarct en hersenbloeding

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Een herseninfarct en hersenbloeding zijn aandoeningen in de hersenen. Bij deze aandoeningen is de bloedtoevoer in de hersenen verstoord. Omdat de hersenen het lichaam aansturen, kunnen deze ziektes ernstige gevolgen hebben. Vaak worden deze ziektes een ‘beroerte’ genoemd. Er is een verschil tussen een TIA en een CVA. Bij een TIA zijn de verschijnselen van de beroerte binnen 24 uur weg. Duren de verschijnselen langer dan 24 uur, dan noem je het een CVA. Welke verschijnselen er zijn, hangt af van de plek in de hersenen waar het probleem zich voordoet. Verschijnselen die vaak voorkomen bij een CVA zijn: • verlamming van één helft van het lichaam • geheugenstoornissen • afasie (problemen met de spraak) • epileptische aanvallen • spasticiteit • gedragsverandering.

Als helpende krijg je vaak pas nadat het al gebeurd is, te maken met een cliënt die dit heeft meegemaakt. De cliënt verblijft dan op een revalidatieafdeling of in een verpleeghuis. Wat je moet weten, is dat een beroerte een ingrijpende gebeurtenis is voor de cliënt en voor de familie. Cliënten kunnen zich bijvoorbeeld heel anders gaan gedragen door veranderingen in de hersenen. Mond, spraak, arm. Beroerte-alarm! Het kan gebeuren dat je een cliënt (met andere ziektebeelden) verzorgt en het vermoeden hebt dat hij een beroerte heeft. Om dit vast te kunnen stellen, doe je de mond-spraak-armtest. Bij een beroerte is het erg belangrijk dat de cliënt zo snel mogelijk behandeld wordt. Je neemt direct contact op met je leidinggevende. Snel herkennen is van belang.

De mond-spraak-armtest werkt als volgt: • mond Vraag de persoon om zijn tanden te laten zien. Check of de mond scheef staat of dat een mondhoek naar beneden hangt. • spraak Laat de persoon een zin uitspreken om te horen of zijn spraak verward is. Vraag aan de persoon (of omstanders) of er veranderingen zijn bij het spreken, zoals onverstaanbaar zijn of moeite met het spreken. • arm Vraag de persoon om beide armen tegelijkertijd horizontaal naar voren te strekken en om de binnenzijde van de handen naar boven te draaien. Let op of een arm wegzakt. Zijn de reacties van de cliënt bij een van de eerste drie testjes niet goed, schakel dan direct hulp in. Onthoud wanneer iemands klachten zijn begonnen. Dit is belangrijk voor de latere behandeling.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Opdracht 30 Beroerte, CVA en TIA a. Leg uit wat een beroerte is.

b. Leg uit wat een CVA is.

c. Leg uit wat een TIA is.

d. Wat kun je doen met de mond-spraak-armtest?

e. Welke verschijnselen kan een cliënt blijvend hebben na een beroerte?

Opdracht 31 Mond-spraak-armtest

Doe deze opdracht met een medestudent. a. Oefen de mond-spraak-armtest. De een speelt de helpende en geeft instructies aan de ander. Wissel daarna van rol.

b. Wat ging er goed?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Wat vond je lastig?

Opdracht 32 Persoonlijkheidsverandering

Je komt regelmatig bij de heer De Bruin. Hij heeft pasgeleden een CVA gehad. Als je vandaag binnenkomt, is zijn dochter Simone er ook. Je maakt een praatje met haar. Zij vertelt dat ze zo’n moeite heeft met haar vader sinds het CVA. Hij kan zomaar boos worden en zit tegenwoordig vaak te klagen.

Leg aan Simone uit wat er aan de hand is.

1.20 Epilepsie

De verschillende delen van de hersenen werken samen om het lichaam optimaal te laten functioneren. Deze hersendelen communiceren met elkaar door middel van elektrische signalen. Bij mensen met epilepsie is deze communicatie soms verstoord. Hierdoor kunnen er kortsluitingen in de hersenen optreden, wat resulteert in epileptische aanvallen. Tijdens zo’n aanval verliest de persoon tijdelijk het bewustzijn. Dit kan mild zijn, waarbij iemand even afwezig lijkt (petit mal). Het kan ook ernstiger zijn, waarbij de persoon op de grond valt en ongecontroleerde bewegingen maakt (grand mal).

Epilepsie kan aangeboren zijn, maar het kan ook ontstaan na hersenletsel, bijvoorbeeld na een ongeluk, een hersenontsteking of een hersentumor. Tot op heden is er geen genezing voor epilepsie. Patiënten krijgen medicatie voorgeschreven om het aantal aanvallen te verminderen.

Soorten aanvallen bij epilepsie

Petit mal (absences)

Grand mal

Wat is het?

• Korte afwezigheid

• Grote aanval, iemand is buiten bewustzijn

Hoelang duurt het?

• Enkele seconden tot enkele minuten

• Niet langer dan tien minuten

Petit mal (absences)

• Even afwezig, even ‘er niet bij’ • Buiten bewustzijn • Soms ernstiger met • Spierkramp spiertrekkingen • Schokken van armen, benen en hoofd • Mogelijke verstoring van de ademhaling • Schuim op de mond • Mogelijk incontinent

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Verschijnselen

Grand mal

Wat doe je als helpende?

• Met name zorgen dat de cliënt • Kijk naar de tijd zich niet bezeert • Voorkom dat de cliënt zich bezeert • Zorg voor hulp • Voer instructies uit volgens zorgplan

Wanneer je erbij bent als iemand een aanval krijgt, zorg er dan voor dat iemand zich niet kan bezeren. Laat de persoon rustig liggen, houd de bewegingen niet tegen. Voorkom verwonding, door meubels aan de kant te zetten. Een cliënt met epilepsie heeft meestal een epilepsieprotocol in het zorgplan. Zorg dat je hiervan op de hoogte bent. Belangrijk is dat je bij een aanval weet wanneer deze is begonnen. Kijk dus direct op je horloge of telefoon en noteer de tijd. Bepaalde handelingen, zoals medicatie toedienen, moeten gebeuren na een aantal minuten na het begin van de aanval. De medicatie dien jij niet toe. Wel is het belangrijk dat je de tijd noteert.

Opdracht 33 Epilepsie

a. Wat is epilepsie?

b. Wat voor klachten kunnen mensen met epilepsie hebben?

c. Komt epilepsie alleen bij ouderen voor? Leg je antwoord uit.

d. Hoe moet je handelen wanneer iemand een epilepsieaanval heeft? Noem drie punten.

Opdracht 34 Epileptische aanval a. Bekijk het filmpje.

b. Welke symptomen zie en hoor je?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Wat doe je als iemand een grand mal heeft?

1.21 De ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson is een hersenziekte waarbij de zenuwcellen langzaam afsterven. Hierdoor werken de verbindingen in de hersenen minder goed. Een cliënt met deze ziekte krijgt moeite met bewegen. De bewegingen worden langzamer en zien er star uit. Ook kunnen mensen last van trillingen krijgen. Meestal zijn er ook klachten met spraak, slikken en kauwen. De ziekte komt het meest voor bij ouderen. Vaak treden de verschijnselen aan één kant van het lichaam op. Sommige mensen hebben een verstarde vorm. Dan heeft iemand geen trillingen, maar juist een strak gezicht (pokerface).

In een klein aantal gevallen is de ziekte erfelijk. In andere gevallen ligt de oorzaak in veroudering, bepaalde infecties of omgevingsfactoren, invloeden van buitenaf. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat pesticiden, oplosmiddelen en luchtverontreiniging parkinson kunnen veroorzaken. De ziekte van Parkinson is progressief. Dit wil zeggen dat een cliënt steeds meer klachten krijgt. Ook kan de stemming van een cliënt veranderen.

Neem de tijd voor de cliënt en wees geduldig. Blijf proberen hem te betrekken bij de dagelijkse handelingen en motiveer hem om ook aan andere vormen van beweging te doen, zoals zwemmen of wandelen. Wanneer bewegen moeilijker wordt, kan een rollator een goed hulpmiddel zijn.

Hulpmiddelen bij het eten voor iemand met de ziekte van Parkinson.

Opdracht 35 Ziekte van Parkinson 1 a. Wat is de ziekte van Parkinson?

b. Wat zijn de verschijnselen?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Waar moet je als helpende rekening mee houden bij de verzorging van een cliënt met de ziekte van Parkinson?

d. De ziekte van Parkinson is progressief. Wat betekent dit?

Opdracht 36 Ziekte van Parkinson 2

Geef in de tekening aan wat er in het lichaam van de cliënt gebeurt bij deze ziekte.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Graag deze afbeelding tonen, maar dan zonder de rechteronderdelen 'hoofd' en 'hand'. Dus alleen de man.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.22 Hartinfarct

Bij een hartinfarct krijgt het hart tijdelijk niet genoeg bloed toegevoerd. Meestal is een hartinfarct een gevolg van een verstopping in de kransslagaders. Deze verstopping ontstaat doordat deeltjes aan de wand van de kransslagader blijven plakken en zich ophopen. Dit zijn bijvoorbeeld ontstekingscellen, cholesterol of vetdeeltjes. Dit noemen we slagaderverkalking.

Een hartinfarct kan leiden tot hartfalen. Geeft een cliënt aan dat hij zware pijn heeft achter het borstbeen of een uitstralende pijn naar andere delen van het lichaam, zoals een arm of de buik? Neem dan direct contact op met je leidinggevende. Vaak gaan de symptomen samen met algeheel beroerd voelen, zweten, bleekheid, misselijkheid en braken. Bij een acute hartaanval is het belangrijk dat de betrokkene zo snel mogelijk in een ziekenhuis gedotterd wordt. Hierdoor zal de schade zo klein mogelijk zijn. Oorzaken van een hartinfarct zijn erfelijke aanleg, leefstijl, leeftijd, suikerziekte, hoge bloeddruk en een hoog cholesterol.

Voor iemand die een hartinfarct heeft gehad, is een regelmatige en gezonde leefstijl belangrijk. Gezonde voeding, voldoende beweging en een regelmatig leven horen bij een gezonde leefstijl, net als stoppen met roken en weinig alcohol gebruiken. Als helpende stimuleer je een cliënt bij een gezonde leefstijl, maar je mag hem niets ontzeggen. Je mag zeggen dat niet roken gezonder zou zijn, maar je mag een cliënt geen sigaret verbieden.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-vector/acute-plaque-rupture-myocardial-infarction-heart-2083532365

Verstopping ontstaat doordat deeltjes aan de wand van de kransslagader blijven plakken.

Opdracht 37 Hartinfarct a. Wat is een hartinfarct?

b. Welke symptomen kunnen wijzen op een hartinfarct?

c. Wat kunnen oorzaken zijn van een hartinfarct?

Opdracht 38 Gezonde leefstijl

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Hoe kun je zorgen voor een gezonde leefstijl?

b. Kijk naar je eigen leefstijl. Welk cijfer geef je deze leefstijl? Leg je antwoord uit.

c. Vind je het belangrijk om een gezonde leefstijl te hebben? Leg je antwoord uit.

d. Heb je als helpende een voorbeeldfunctie met jouw leefstijl? Waarom wel of niet?

e. Welk voorbeeld geef jij aan cliënten? Leg je antwoord uit.

1.23 Hartfalen

Bij hartfalen functioneert het hart niet goed meer. Het lukt het hart niet meer goed om genoeg zuurstofrijk bloed rond te pompen door het lichaam. Hierdoor functioneert de cliënt minder. Hij heeft minder energie en kan minder. Hartfalen is een chronische aandoening. Een symptoom van hartfalen is kortademigheid. Mensen die veel last hebben van hartfalen zijn zelfs als zij zitten of liggen kortademig. Zij krijgen hiervoor vaak fysiotherapie. Vaak vinden cliënten met hartfalen een dampende, warme badkamer bij het douchen niet fijn. Overleg dan ook goed met de cliënt wat hij prettig vindt.

Opdracht 39 Hartfalen

a. Wat gebeurt er in het lichaam bij hartfalen?

b. Waar kan een cliënt met hartfalen last van hebben?

1.24 Afwijkende ademhaling

Als helpende kun je te maken krijgen met een cliënt met een vreemde of afwijkende ademhaling. Omdat jij de cliënt regelmatig ziet en meemaakt, valt een andere ademhaling jou op. Je overlegt met je leidinggevende wat je moet doen als je een andere ademhaling bij een cliënt opmerkt. In overleg, of op basis van de instructie in het zorgplan, observeer je de ademhaling van de cliënt.

Wat neem je waar?

Wat doe je als helpende?

Cheynestokesademhaling

Diepe en snelle Direct hulp inschakelen ademhaling, afgewisseld met een oppervlakkige ademhaling en korte momenten van ademstilstand

Achtergrond Ernstige situatie, bij hersentumor, overdosis en wanneer iemand stervend is

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Soort ademhaling

Apneu en slaapapneu

Een tijdelijke ademhalingsstilstand van minimaal 10 seconden

Verder onderzoek nodig Verschillende oorzaken door arts of verpleegkundige

Snurken

Hulp inschakelen bij Snurkende ademhaling snurkende ademhaling overdag duidt op overdag benauwdheid

Hyperventilatie

Te veel ademhalen

Rust creëren, door een rietje laten ademhalen om de ademhaling te vertragen, hulp vragen

Kan afvalstoffen niet kwijt

Wheezing

Fluitend geluid bij ademhaling, benauwdheid

Cliënt rechtop laten zitten

Vorm van astma

Cliënt rechtop laten zitten

Cliënt kan zelf niet goed ophoesten, ademt door slijm heen

Reutelende ademhaling Benauwdheid

Opdracht 40 Afwijkende ademhalingen

a. Bekijk de filmpjes. b. Kijk en luister naar de verschillende voorbeelden van ademhalingen. Heb je zelf weleens een van deze ademhalingen gezien of gehoord? Leg uit in welke situatie dat was.

1.25 Astma

Astma is een chronische ontstekingsziekte van de luchtwegen. Mensen met astma hebben last van benauwdheid, kortademigheid, hoesten of een piepende ademhaling.

Bij een aanval vernauwen de luchtwegen zich. Dit merk je aan de cliënt door deze symptomen: • neusvleugels die meebewegen met de ademhaling • hoorbaar en zichtbaar moeite met de ademhaling • opgetrokken schouders • algeheel slecht voelen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Luchtweg zonder (links) en met (rechts) astma.

Bij een astma-aanval volg je altijd de instructies van je leidinggevende of van een arts. Probeer om de cliënt rustig te houden. Stress en heftige emoties kunnen de aanval verergeren. Laat de cliënt zitten of staan in de houding die hij zelf prettig vindt. Vraag hem of hij het goed vindt dat je knellende kleding losmaakt. Het verschilt van persoon tot persoon hoeveel last iemand heeft van astma. Er is geen geneesmiddel voor, wel is er iets te doen aan de symptomen.

Wanneer iemand allergisch reageert op huisdieren of huisstofmijt, dan kan ervoor gezorgd worden dat de persoon hier minder of niet meer mee in aanraking komt. Daarnaast zijn er medicijnen om de luchtwegen beter te laten functioneren.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/exercise-woman-asthma-inhaler-breathe-gym-2279296947

Medicijnen die je voor je astma gebruikt, neem je in met een inhalator.

Opdracht 41 Astma

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Wat is astma?

b. Waar hebben mensen met astma last van?

c. Hoe kun je een astma-aanval herkennen?

d. Wat kun je doen bij een astma-aanval?

1.26 COPD

COPD is een afkorting van een Engelse term: Chronic Obstructive Pulmonary Disease. In het Nederlands betekent dit: een chronische longziekte met een aanhoudende blokkade in de longen. Het is een verzamelnaam voor aandoeningen aan de longen. Een van die aandoeningen is chronische bronchitis. Hierbij zijn de bronchiën steeds ontstoken. De bronchiën zijn de vertakkingen van de luchtpijp naar de longen. Door deze ontsteking wordt er veel slijm geproduceerd. Dit zorgt ervoor dat de longen minder goed functioneren. Bij longemfyseem zijn de longblaasjes beschadigd. De rek is uit de longblaasjes, waardoor ze steeds slechter functioneren.

COPD is niet te genezen. Er zijn antibiotica om infecties te bestrijden, of andere medicijnen om het ophoesten makkelijker te maken. Belangrijk is daarnaast om de leefstijl aan te passen, bijvoorbeeld te stoppen met roken. Ook kun je de ademspieren trainen in combinatie met bewegingstherapie. Wanneer iemand met COPD allergisch is, bijvoorbeeld voor huisdieren of voor huisstofmijt, dan is het goed om aanraking hiermee te vermijden.

Heb je als helpende te maken met een cliënt met COPD, houd er dan rekening mee dat de cliënt kortademig en benauwd kan zijn. Overleg goed wat hij kan en wat prettig is. Stimuleer de cliënt bij een gezonde leefstijl.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 42 COPD a. Wat is COPD?

b. Waar hebben mensen met COPD last van?

c. Kan COPD genezen? ja / nee

Opdracht 43 Leefstijl en COPD

Je verzorgt een cliënt met COPD. Geef drie adviezen waarmee de cliënt zijn leefstijl kan verbeteren.

1.27 Diabetes mellitus

Wanneer een cliënt diabetes mellitus heeft, werkt de aanmaak van insuline in zijn lichaam niet goed. Hierdoor worden voedingsstoffen niet goed in het lichaam opgenomen en blijft de bloedsuikerspiegel niet op peil. Er zijn meerdere soorten diabetes, zoals: • diabetes type 1 Hierbij maakt het lichaam zelf geen insuline (meer) aan. • diabetes type 2 De alvleesklier maakt te weinig insuline aan of de insuline werkt niet meer goed. Deze vorm komt voor bij ouderen en mensen met overgewicht. Zwangerschapsdiabetes is een vorm die voorkomt bij sommige zwangere vrouwen. Diabetes heet officieel diabetes mellitus. Vaak wordt het suikerziekte genoemd. Symptomen van diabetes kunnen zijn: veel dorst, vaak moeten plassen, een droge mond, heel moe zijn, slechter zien en slecht genezende wondjes.

Hypo en hyper Wanneer een cliënt diabetes heeft, kan hij last krijgen van een hypo of een hyper: • Bij een hypo is de bloedsuikerspiegel te laag. • Bij een hyper is de bloedsuikerspiegel te hoog.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Zowel een hypo als een hyper kan problemen in het lichaam veroorzaken. Daarom is het belangrijk dat je beide herkent. Een hypo herken je door: • wisselend humeur • bleekheid • moeheid • zweten • hoofdpijn • slecht zien • duizeligheid • honger • beven.

Een hypo gaat over als de cliënt snel iets zoets eet of drinkt, bijvoorbeeld druivensuiker. Voor iemand met diabetes is het dus belangrijk om altijd zoiets bij zich te hebben. Een hypo kan leiden tot flauwvallen of een coma. Het is dus van belang om dit op tijd te herkennen. Een hyper herken je door: • moeheid • slaperig zijn • erge dorst, die niet overgaat door te drinken • vaak plassen • droge tong • algeheel slecht voelen.

Bij een hyper kan het helpen om de cliënt veel te laten drinken, zodat hij veel gaat plassen. Hierdoor raakt hij het teveel aan suiker in het bloed kwijt. Ook lichamelijke inspanning kan het teveel aan suiker verlagen. Als een hyper erger wordt, kan een cliënt flauwvallen of zelfs in coma raken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Uit eigen beeldbank. Graag namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW. https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=dir41/id-c447edba-fdd8-4c7e-a000-aedd80a70b10.png

Aandachtspunten helpende bij diabetes Vermoed je een hypo of hyper bij een cliënt? Neem dan altijd contact op met je leidinggevende. Tref je de cliënt bewusteloos aan, bel dan direct 112 en daarna je leidinggevende. Als helpende moet je observeren en signaleren. Het is belangrijk om te weten waar je bij de cliënt met diabetes op moet letten. Dit lees je in het zorgplan. In het algemeen houd je het eetpatroon en de algemene gezondheidstoestand in de gaten. Je vraagt bijvoorbeeld of de cliënt al ontbeten heeft.

Mensen met diabetes hebben vaak een wat slechtere doorbloeding. Ook geven de zenuwen pijnprikkels minder goed door. Hierdoor voelen zij minder goed dat er wondjes zijn, bijvoorbeeld aan de voeten. Door de slechte doorbloeding genezen de wondjes ook slecht. Als helpende let je bij een cliënt goed op het ontstaan en de genezing van wondjes.

Opdracht 44 Diabetes mellitus

a. Leg in je eigen woorden uit wat diabetes mellitus is.

b. Wat zijn de twee meest voorkomende typen diabetes? Leg uit wat ze inhouden.

c. Wat is een andere naam voor diabetes?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Waar moet een cliënt met diabetes op letten?

e. Wat is een hypo? Hoe herken je die?

f. Wat kun je als helpende doen bij een hypo?

g. Wat is een hyper? Hoe herken je die?

h. Wat moet je als helpende doen bij een hyper?

i. Wat is van groot belang voor de leefwijze van een cliënt met diabetes?

j. Waar let je als helpende op bij een cliënt met diabetes?

1.28 Decubitus

Decubitus is het ontstaan van wonden als gevolg van voortdurende druk op een weefsel. Dit kan voorkomen bij een cliënt die langdurig in bed ligt of veel in een rolstoel zit. Het ontstaat ook door het lange tijd eten van slechte voeding. Hierdoor is de huid minder goed gevoed en kan de huid minder goed tegen druk. Decubitus wordt ook doorligplek genoemd. Het komt vooral voor op plaatsen waar het botweefsel vrij dicht tegen de huid aan zit. Dit is bijvoorbeeld bij de stuit, hielen, ellebogen, schouderbladen, heupen, enkels, knieën of het achterhoofd. Omdat decubitus ernstig is en lang kan duren, is het belangrijk om het zo veel mogelijk te voorkomen. Als helpende zie je bij de verzorging van een cliënt de huid. Wees alert op decubitus.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Decubitus bij de stuit.

Stadia van decubitus Er zijn verschillende stadia van decubitus: • stadium 1 Er is een rode plek op de huid. Druk je met de vinger op de plek, dan verdwijnt de roodheid niet. • stadium 2 Er is nu sprake van een blaar die met bloederig vocht is gevuld. Ook kunnen er droge zweren ontstaan. In dit stadium is de bovenste laag van de huid aangetast. • stadium 3 De huid is afgestorven. Hierbij is ook vaak het onderhuidse vetweefsel aangetast. Het afgestorven huidweefsel is geel of zwart. • stadium 4 In dit stadium is de decubitus verder naar binnen gedrongen. Spierweefsels zijn nu ook aangetast. Er zijn zeer diepe wonden ontstaan. Soms zijn deze niet direct zichtbaar. Het is mogelijk dat een wond een holte is, een soort gat in de huid.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Stadia van decubitus.

De behandeling van decubitus De behandeling van decubitus bestaat uit het behandelen van de plekken. Dit zijn verpleegkundige handelingen. De behandeling verschilt per fase van decubitus. Daarnaast blijf je observeren. Er kunnen nieuwe plekken ontstaan of de bestaande plek, die eerst fase 1 is, ontwikkelt zich naar een fase 2. Decubitus voorkomen Decubitus ontstaat dus onder andere doordat iemand stilligt of weinig beweegt. Je kunt decubitus voorkomen door deze tips toe te passen: • Zorg dat een cliënt regelmatig beweging heeft, verligt of verzit. • Zorg dat de huid schoon is. • Inspecteer elke dag de huid. • Voorkom plooien in de onderlaag (kleding en onderlaken in bed of rolstoel). • Laat een cliënt die langdurig zit op een drukverlagend kussen zitten. • Houd de cliënt actief. • Zorg dat de cliënt voldoende en gezond eet en drinkt. • Let goed op de informatie in het zorgplan en rapporteer nauwkeurig.

Opdracht 45 Begrip decubitus

a. Wat is decubitus?

b. Hoe wordt decubitus ook genoemd?

c. Wie hebben vooral kans op decubitus?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 46 Decubitus voorkomen Geef vijf tips om decubitus te voorkomen bij een cliënt.

Opdracht 47 Anti-decubitusmatras

Zoek op internet naar informatie over anti-decubitusmatrassen. Of ga naar een thuiszorgwinkel in de buurt. Zoek uit wat er bijzonder is aan deze matrassen. Waarom werkt dit bij decubitus? Wat zijn de kosten van een dergelijk matras? Maak van de gegevens die je verzamelt een informatiekaart van A4-formaat.

1.29 Smetten

Smetten van de huid is de verzamelnaam voor huiduitslag op plaatsen waar de huid tegen andere huid aan schuurt. De huid wordt allereerst geïrriteerd en pijnlijk. Wanneer er verder geen behandeling plaatsvindt, kan de huid beschadigd raken en daarna gaan ontsteken. Smetten zijn het gevolg van de combinatie van vocht, warmte en wrijving.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Uit eigen beeldbank: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?view=preview&fuid=dir41/id-90b8294b.jpg

Smetplek in een huidplooi.

Stadia smetten Eerst ontstaan er rode en witte plekken. De huid is pijnlijk en jeukt, en kan onsmakelijk ruiken. Rondom de rode plekken ontstaat een schilferrand. Om de grootste plek ontstaan later kleinere plekken. Bekende plekken voor smetten zijn: • onder de borsten • in de liezen • in de oksels • in de navel • achter de oren • in de bilnaad • bij de geslachtsdelen.

Tips om smetten te voorkomen: • Maak alle huidplooien dagelijks schoon en goed droog. • Draag katoenen kleding. Deze neemt vocht op. • Maak bij baby’s de huidplooien bij de beentjes schoon bij elke verschoning. • Bescherm de huid met zinkzalf. Hierdoor komt er een beschermende laag op de huid en kan deze zich herstellen. Als helpende gebruik je alleen zinkzalf als dit in je instructies staat. Behandeling van smetplekken Afhankelijk van het stadium van het smetten kan een arts een behandeling met zalf voorschrijven.

Opdracht 48 Smetten 1 a. Hoe ontstaan smetplekken?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Hoe herken je smetplekken?

c. Wat is de behandeling van smetplekken?

d. Hoe kun je smetplekken voorkomen?

Opdracht 49 Smetten 2

Zoek op internet foto’s van smetplekken. Beschrijf waar de smetplekken zitten. Welke symptomen zie je?

Opdracht 50 Decubitus en smetten

a. Leg in je eigen woorden uit wat het verschil is tussen decubitus en smetten.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Teken de plekken op het lichaam waar decubitus veel voorkomt.

c. Teken de plek op het lichaam waar smetplekken het snelst ontstaan.

1.30 Eczeem

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Eczeem is een verzamelnaam voor allerlei aandoeningen van de huid. Er bestaan veel verschillende vormen van eczeem. Eczeem uit zich vaak door jeuk aan de huid. Ook kunnen roodheid, schilfering, bulten en blaasjes voorkomen. • Constitutioneel eczeem is een huidaandoening die in de aanleg zit. Het komt voor bij baby’s en jonge kinderen, maar ook bij volwassenen. Het uit zich onder andere door plekken in de elleboogplooien en knieholtes. • Een andere vorm is allergisch contacteczeem. Een voorbeeld hiervan is een nikkelallergie. • Ook is er een vorm van eczeem die vaak voorkomt bij mensen met een bepaald beroep, bijvoorbeeld kapperseczeem. Dit komt vaak door het werken met chemische stoffen. De behandeling van eczeem is er meestal op gericht om de symptomen zoals jeuk en plekjes op de huid te behandelen. Omdat eczeem vaak in de aanleg zit, is het niet mogelijk om het helemaal weg te nemen. Eczeem is niet besmettelijk. Vraag in je werk als helpende aan de cliënt welke producten hij gebruikt bij de dagelijkse verzorging. Het is belangrijk om de huid dagelijks te verzorgen, ook al is dit misschien pijnlijk.

Eczeem.

Opdracht 51 Eczeem a. Wat is eczeem?

b. Wat zijn verschijnselen van eczeem?

c. Is eczeem besmettelijk? ja / nee d. Hoe kun je als helpende rekening houden met eczeem bij de verzorging van een cliënt?

1.31 Micro-organismen Een micro-organisme kun je met het blote oog niet zien. Voorbeelden van micro-organismen zijn bacteriën, virussen en schimmels. Micro-organismen zitten overal, bijvoorbeeld op een tafel, op je kleding en je handen. Bacteriën en schimmels doen veel goed werk, maar sommige soorten kunnen ook ziektes veroorzaken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bacteriën Veel bacteriën doen hun werk in de darmen. Ze helpen hier bij de omzetting van voedingsstoffen naar stoffen die de cellen op kunnen nemen. Ziektes die door bacteriën veroorzaakt kunnen worden, zijn bijvoorbeeld: cholera (ernstige diarree), kinkhoest, legionella en tetanus.

Bacteriën kun je niet met het blote oog zien.

Virussen Een andere vorm van een ziekteverwekker is een virus. Een virus is nog veel kleiner dan een bacterie. Van virussen is niet bekend dat zij iets nuttigs kunnen doen. Wel kunnen ze ziektes veroorzaken. Verkoudheden, griep, kinderziektes, aids en ebola worden vaak veroorzaakt door een virus.

Schimmels Schimmels komen veel voor in de natuur. Een voorbeeld van een schimmel die goed werk voor ons doet, is de gist die het brood laat rijzen. Er zijn maar een paar schimmels die problemen of ziektes voor de mens opleveren. Vaak komen infecties met schimmels voor aan de oppervlakte, zoals de huid. Voorbeelden zijn: spruw (in de mond van een baby), kalknagels, vaginale schimmelinfecties en zwemmerseczeem.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/fungus-infection-on-nails-mans-foot-1803692182

Kalknagels.

Bestrijding van micro-organismen Het is goed om eerst te achterhalen of een ziekte door een bacterie, virus of schimmel is veroorzaakt. Een arts onderzoekt dit. Een hersenvliesontsteking kan door een bacterie of door een virus komen. De behandeling kan daarom verschillend zijn. Antibiotica bestrijden bacteriën. Voor schimmelinfecties zijn er schimmeldodende middelen. Virussen zijn veel moeilijker te bestrijden. Er zijn wel medicijnen om de gevolgen van een virus te verminderen.

Micro-organismen komen overal voor en vaak doen ze ook goed werk. Maar als iemand minder weerstand heeft, zal deze persoon eerder ziek worden door een micro-organisme. Oudere mensen, mensen met een chronische ziekte of kleine baby’s hebben bijvoorbeeld minder weerstand. Zo kan het gebeuren dat de ene persoon ieder griepje dat rondgaat, meekrijgt en de andere niet. Ook een periode waarin iemand herstelt van een ziekte of operatie is vaak een periode met minder weerstand. Iemand wordt dan makkelijker ziek.

Opdracht 52 Micro-organismen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Maak een mindmap over micro-organismen.

b. Zijn alle micro-organismen slecht voor de mens? ja / nee c. Leg uit hoe het komt dat de ene persoon sneller ziek wordt dan de andere.

1.32 Besmetting, infectie en ontsteking

Je komt dagelijks in aanraking met micro-organismen. Je wordt er lang niet altijd ziek van. Als je ziektekiemen bij je draagt, maar die hebben zich nog niet vermenigvuldigd of zijn nog niet herkend door het afweersysteem, dan ben je besmet. Een besmetting hoeft dus niet te leiden tot een ziekte. Zijn de ziektekiemen binnengedrongen in het lichaam en zijn ze zich aan het vermenigvuldigen? Dan heb je een infectie. Ook dit hoeft nog niet te betekenen dat je ziek wordt.

Een ontsteking is een reactie van het lichaam op lichaamsvreemde stoffen of de beschadiging van weefsel. Bij een ontsteking gaat het lichaam aan de slag om de ziektekiemen op te ruimen. Ontstekingen zijn er in soorten en maten. Het kan gaan om een pukkel of een ontstoken wondje van de huid, maar ook om een blaas- of longontsteking, waardoor iemand echt ziek wordt. Reuma is ook een vorm van een ontsteking.

De incubatietijd is de tijd tussen de besmetting en het daadwerkelijk ziek worden. Soms is dit een paar uur, soms enkele dagen of meer dan een week. Bij een buikgriep is dit bijvoorbeeld één tot drie dagen. De incubatietijd van hepatitis C kan oplopen tot 26 weken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/bacterial-vaginosis-yeast-infections-concept-woman-2292479689

Een blaasontsteking kan veel pijn veroorzaken en gevaarlijk zijn als de ontsteking in de nieren komt.

Opdracht 53 Besmetting, infectie en ontsteking

a. Word je altijd ziek van een besmetting met bacteriën? Leg je antwoord uit.

b. Hoe heten de middelen die je krijgt om een besmetting met bacteriën te bestrijden?

c. Hoe wordt een besmetting met schimmels bestreden?

d. Schrijf in de tabel bij ieder micro-organisme twee voorbeelden van ziektes die erdoor kunnen ontstaan. Soort besmetting

Voorbeeld

Bacterie Virus Schimmel

1.33 Griep (influenza)

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Griep of influenza is een ziekte die door het influenzavirus wordt veroorzaakt. Veel mensen zeggen bij een jaarlijkse flinke verkoudheid in de winter dat zij griep hebben. Maar bij een echte griep ben je behoorlijk ziek. Kenmerkende symptomen zijn: koorts, hoofdpijn, hoesten, snotteren, keelpijn en spierpijn. Er zijn verschillende soorten griep. Over het algemeen gaat griep vanzelf over. Wel kunnen medicijnen zoals pijnstillers, hoestdrank en neusdruppels helpen tegen de verschijnselen. Griep is een besmettelijke ziekte. Wanneer iemand die besmet is, praat, hoest of niest, kan griep zich verspreiden. Dit gebeurt vaak in ruimtes waar veel mensen bij elkaar zijn, bijvoorbeeld in het openbaar vervoer, op school of op het werk. Goede hygiëne kan besmetting voorkomen. Goed handen wassen is belangrijk!

Mensen met een zwakkere gezondheid lopen extra gezondheidsrisico’s als ze griep krijgen. Zij kunnen zich laten vaccineren met een griepprik, waardoor ze beschermd zijn tegen het griepvirus. Risicogroepen zijn: mensen boven de 60 jaar, mensen die een hartinfarct hebben gehad, mensen met astma, diabetes of in het algemeen met een verminderde afweer. Mensen die in de zorg en verpleging werken kunnen via hun werkgever vaak een griepprik krijgen.

Graag namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW.

Griep of influenza.

Opdracht 54 Influenza a. Wat is influenza?

b. Is influenza hetzelfde als een flinke verkoudheid? ja / nee

c. Welke verschijnselen heeft een cliënt met influenza?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Wie lopen extra risico als ze griep krijgen?

e. Hoe kan griep of influenza zich verspreiden?

f. Wat is belangrijk voor je eigen hygiëne als je werkt met een cliënt met influenza?

Opdracht 55 Hoesthygiëne

Met een goede hoesthygiëne probeer je zo veel mogelijk besmetting via hoesten te voorkomen. a. Bekijk de website. b. Wat vind je de nuttigste tips?

c. Geef zelf nog twee tips.

1.34 Maag-darminfecties

Een maag-darminfectie is de verzamelnaam voor infecties die voorkomen in het maag-darmkanaal. Vaak is er sprake van diarree, braken en maagpijn. Zo’n infectie kan veroorzaakt worden door bacteriën, virussen of parasieten. Ook kan iemand last krijgen van zijn maag of darmen door bestanddelen van voedsel. Een bekende vorm is ‘buikloop’ of ‘buikgriep’. Iemand verliest dan door diarree en braken veel vocht en voedingsstoffen in korte tijd. Buikgriep kan ontstaan door een slechte hygiëne bij het klaarmaken van voedsel. Bijvoorbeeld door bedorven of niet goed verwarmd voedsel.

Uitdroging Het gevaar bij een maag-darminfectie zit erin dat iemand uitdroogt. In korte tijd verliest hij veel vocht en voedingsstoffen. Het is zaak om een cliënt met diarree daarom goed in de gaten te houden. Over het algemeen gaat de infectie vanzelf over. Ook is het belangrijk dat de persoon vocht binnenkrijgt, bijvoorbeeld water, slappe thee en bouillon. Er zijn medicijnen om de werking van de darmen te remmen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bij ernstige uitdroging wordt cliënt in het ziekenhuis opgenomen en krijgt hij vocht via een infuus toegediend. Uitdroging van een cliënt herken je allereerst aan dorst. Een belangrijk ander symptoom is dat de huid minder goed terugveert. Als je aan de huid van de hand een beetje trekt met je wijsvinger en duim, dan hoort deze normaal direct terug te veren. Bij iemand met uitdroging zie je dat de huid niet terugveert, maar blijft staan. Een cliënt voelt zich over het algemeen beroerd, de ogen liggen vaak wat dieper en het bewustzijn is verlaagd (iemand is verward of versuft). Zie je deze symptomen, neem dan contact op met je leidinggevende.

https://www.shutterstock.com/image-photo/mom-gives-sick-little-boy-glass-1858417222

Iemand met diarree moet goed drinken om uitdroging te voorkomen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/female-hand-elderly-woman-loose-tissue-1102498322

Controleer of de huid goed terugveert.

Hygiëne bij maag-darminfecties Maag-darminfecties zijn besmettelijk. Zorg voor een goede hygiëne na de toiletgang. Nog beter is het – als er meerdere toiletten zijn – om de zieke persoon een ander toilet te laten gebruiken dan de andere mensen in huis. Ook hier is een goede handhygiëne belangrijk. Bij besmettelijke ziektes, zoals een maag-darminfectie, moet je handelen volgens een protocol ‘besmet verplegen’. Hierin zijn extra maatregelen opgenomen: cliënten worden bijvoorbeeld op aparte kamers verzorgd en er zijn extra hygiënemaatregelen om verdere besmettingen te voorkomen.

Opdracht 56 Maag-darminfecties a. Wat is een maag-darminfectie?

b. Wat zijn de verschijnselen van een maag-darminfectie?

c. Hoe herken je uitdroging bij een cliënt?

d. Noem maatregelen voor de hygiëne wanneer je werkt bij een cliënt met een maag-darminfectie.

1.35 Dementie

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Als helpende kom je in het dagelijks werk vaak in aanraking met mensen met dementie. Soms is dat een beginnende dementie, als een cliënt in zijn eigen omgeving woont. Het kan ook zijn dat je in een speciale instelling met dementerenden komt te werken.

Wat is dementie? Dementie is een verzamelnaam voor aandoeningen van de hersenen. Het komt vooral voor op latere leeftijd. Toch zijn er ook vormen van dementie die optreden bij jonge mensen. Dementie is een progressieve ziekte. Het wordt dus steeds erger. Dementie is nog niet te genezen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de oorzaken. Wel kunnen de gevolgen van de ziekte geremd worden met therapie, training en medicijnen. Er zijn verschillende vormen van dementie. De bekendste is de ziekte van Alzheimer. Bij deze vorm werkt de overdracht van signalen in de hersenen niet meer. Een andere vorm is vasculaire dementie. Deze vorm ontstaat door schade aan de bloedvaten in de hersenen. Dit gebeurt onder andere door herseninfarcten (CVA), TIA’s of diabetes.

Kenmerken De meest kenmerkende verschijnselen van dementie zijn: • geheugenstoornissen Deze zijn er in vele soorten en maten. Een cliënt weet niet meer waar hij is, weet de dag van de week niet meer, of het seizoen. Bij ernstige vormen herkent hij zijn familie niet meer. • desoriëntatie De cliënt weet niet meer waar hij is. • oordeels- en kritiekstoornissen De cliënt kan een situatie niet meer goed inschatten. • afasie (spraak/taal) De cliënt kan niet meer het juiste woord bij een voorwerp noemen. • apraxie De cliënt heeft moeite met alledaagse handelingen. Hij staat bijvoorbeeld met de tandenborstel in de hand, maar weet niet meer wat hij moet doen. • agnosie De cliënt kan prikkels niet meer omzetten in de juiste signalen. Zo ruikt de cliënt wel een etensgeur, maar hij kan niet meer reageren met aan tafel gaan. Of: een cliënt ruikt wel brand, maar reageert hier niet op. Of: een cliënt voelt wel ongemak in zijn lichaam (bijvoorbeeld een blaasontsteking), maar vertelt dit niet. • gedragsstoornissen Een cliënt gedraagt zich anders dan vroeger. Een cliënt met dementie toont bijvoorbeeld veel minder initiatief. • stemmingsstoornissen Een cliënt heeft andere stemmingen dan normaal.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Graag namaken in de stijl van de flexibele pipeline. Ook graag Alzheimer van maken ;)

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 57 Dementie

Graag namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW. Daarnaast ook Parkinson van maken en Frontotemporaal.

Leg uit waarom het woord dementie in de paraplu staat.

Opdracht 58 Wat is dementie?

a. Omschrijf in je eigen woorden wat dementie is.

b. Welke vormen van dementie zijn er? Noem er drie.

c. Wat is de meest voorkomende vorm van dementie?

Opdracht 59 Dementie nader bekeken a. Zoek op internet antwoorden op de vragen. b. Is dementie te genezen? ja / nee

c. Op welke manier wordt dementie nu meestal behandeld?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Wat is het doel van deze behandeling?

e. Waarom komen er steeds meer mensen met dementie?

Opdracht 60 Kenmerken van dementie

Welk kenmerk van dementie herken je in de volgende situaties in het gedrag van de cliënt?

Het is midden in de winter. Meneer Deniz gaat naar buiten zonder een jas aan te doen.

a. Welk kenmerk van dementie herken je?

Midden in het bos komen wandelaars een oudere vrouw tegen. Ze zegt dat ze alsmaar door is gelopen, maar haar huis niet meer kan vinden.

b. Welk kenmerk van dementie herken je?

Het is drie uur ’s nachts. Mevrouw Huisman staat op en maakt ontbijt klaar.

c. Welk kenmerk van dementie herken je?

Mevrouw De Bruin heeft de kleren voor haar man klaargelegd. Na het douchen staat meneer De Bruin bij de kleren die op de stoel liggen, maar weet hij niet wat hij moet doen.

d. Welk kenmerk van dementie herken je?

Mevrouw Agostino heeft bij het koken moeite om de termen bij alle ingrediënten en het keukengerei te noemen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

e. Welk kenmerk van dementie herken je?

1.36 Fasen van dementie

Dementie verloopt in verschillende fasen.

Dementie fase 1: het voorstadium In deze fase zijn er problemen met het geheugen. Iemand vergeet iets wat net is gebeurd of weet niet meer waarover hij heeft gepraat. Ook zijn mensen trager van begrip en wordt het voor hen moeilijker om beslissingen te nemen. Het is logisch dat dit niet zo snel herkend wordt, want iedereen is weleens vergeetachtig. Dementie fase 2: het beginstadium In deze fase wordt iemand steeds vaker vergeetachtig. Ook verandert het gedrag een klein beetje. In deze fase is het lastig om te bepalen of het om ouderdomsklachten gaat of wellicht om dementie.

Dementie fase 3: het middenstadium In het middenstadium worden de problemen uit de vorige fasen ernstiger. Iemand heeft geen idee meer van dag en nacht. Belangrijke gebeurtenissen – ook uit het verleden – worden niet meer onthouden. In deze fase ontstaan ook problemen met de veiligheid. Hierdoor kan iemand niet langer zelfstandig wonen.

Dementie fase 4: het eindstadium In eindstadium is het spraakvermogen verslechterd en kan iemand niet meer zelfstandig lopen of zitten. De cliënt ligt hele dagen op bed en herkent ook naaste familie vaak niet meer. Er treden reflexen op zoals we die van baby’s kennen; bijvoorbeeld een grijp- of zuigreflex. De cliënt is incontinent en kan niet meer voor zichzelf zorgen. Dementie heeft uiteindelijk de dood tot gevolg.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/retired-couple-holding-hands-looking-each-1272275779

Als gevolg van dementie herkent de cliënt zijn naasten soms niet meer.

Opdracht 61 Fasen dementie

a. Maak een overzicht van de fasen van dementie en de kenmerken die erbij horen. Fase

Symptomen

b. In welke fase kan een cliënt met dementie meestal niet meer op zichzelf wonen? Leg dit uit.

Opdracht 62 Dementie en omgeving

a. Bekijk het filmpje. b. Wat betekent dementie voor de cliënt en voor de mensen om hem heen? Beschrijf de situatie.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.37 Benaderingswijzen dementerenden

Er zijn verschillende manieren om met mensen met dementie om te gaan. Bij het voor- en beginstadium van dementie ben je er vooral op gericht om mensen zo lang mogelijk fit en zelfstandig te houden.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/senior-woman-reading-morning-newspaper-sitting-262741250

Met het lezen van de krant breng je de werkelijkheid bij de cliënt.

ROT ROT staat voor realiteitsoriëntatietraining. Deze aanpak heeft als doel om de dementie te vertragen. Uitgangspunt is om de cliënten steeds terug te brengen naar de werkelijkheid (realiteit). Dit doe je door steeds de werkelijkheid te benoemen en door ‘fouten’ van cliënten te corrigeren. Je kunt bijvoorbeeld: • naamkaartjes (laten) dragen • de dagen van de week noemen • een kalender en een klok ophangen en daarnaar verwijzen • de krant lezen of samen naar het nieuws kijken en hierover praten • samen koken • bij het koken duidelijke gerechten maken die bij het seizoen horen of die aansluiten bij de tijd van het jaar (snert als er ijs ligt) • steeds benoemen wat je doet.

ROT kan in speciale bijeenkomsten uitgevoerd worden, maar kan ook doorlopend aangeboden worden. Hiermee is dan rekening gehouden bij de inrichting van de ruimtes in een instelling.

Reminiscentie Bij dementerenden werkt het kortetermijngeheugen minder goed. Het langetermijngeheugen functioneert vaak nog behoorlijk, vooral in de eerste fasen. Je kunt dan nog samen met de cliënt herinneringen ophalen. Dit wordt reminiscentie genoemd. Hierdoor kan de cliënt zich beter voelen. Door bewust terug te gaan naar vroeger kan dit goede gevoel bij de cliënt gestimuleerd worden.

Activiteiten vanuit reminiscentie kunnen zijn: • fotoboeken bekijken en hierover praten met de cliënt • liedjes van vroeger zingen • een ‘ouderwetse’ inrichting maken • artikelen van vroeger bespreken, bijvoorbeeld aan de hand van spullen van de rommelmarkt.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Ook geuren kunnen ingezet worden bij reminiscentie. Denk aan het bereiden van een ‘ouderwets’ gerecht, een parfum of zeep van vroeger. In een beleefbox kun je voorwerpen verzamelen die voor de cliënt belangrijk zijn.

https://www.shutterstock.com/image-photo/elderly-lady-taking-out-old-pictures-2079722965

Een beleefbox.

Warme zorg Is de dementie verder gevorderd, dan is het goed om cliënten te benaderen met warme zorg. Hierbij ga je veel meer mee in het gevoel van de cliënt en probeer je een prettige en veilige omgeving te scheppen. Je krijgt bijvoorbeeld te maken met een cliënt die klaagt dat hij nooit bezoek krijgt, terwijl hij een half uur geleden de kinderen heeft uitgezwaaid. Vanuit warme zorg ga je hier niet tegenin. Je neemt de cliënt serieus in het gevoel van eenzaamheid en praat hier kort met hem over.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/portrait-smiling-young-woman-caring-senior-2052368510

Warme zorg.

Opdracht 63 Benaderingswijzen dementie a. Vertel in je eigen woorden wat ROT is.

b. In welke fase van dementie is dit een goede toepassing?

c. Vertel in je eigen woorden wat reminiscentie is.

d. In welke fase van dementie is dit een goede toepassing?

e. Wanneer gebruik je warme zorg bij dementerenden?

Opdracht 64 Belevingsgang

In veel instellingen voor dementerenden is een belevingsgang of een belevingskast of -hoekje ingericht. Hierin staan spulletjes van vroeger, bijvoorbeeld oude boeken, huishoudelijke apparaten, kleding of schoolspullen. a. Kijk op internet naar voorbeelden. Gebruik de zoekwoorden "belevingsgang" en "dementie". b. Bedenk een thema voor een belevingshoek, -gang of -kast. Maak hiervoor een moodboard. c. Gebruik het stappenplan Collage of moodboard maken.

Opdracht 65 Activiteiten dementerenden

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Jullie werken in een instelling waar cliënten met dementie een paar keer in de week voor dagbesteding komen. Verder wonen zij nog thuis. De meesten van hen hebben een beginnende vorm van dementie. Tijdens de wintermaanden willen jullie extra aandacht besteden aan het thema ‘winter’.

a. Bedenk vanuit ROT drie manieren of activiteiten bij dit thema.

b. Bedenk vanuit reminiscentie drie activiteiten bij dit thema.

1.38 Delier

Bij een delier functioneren de hersenen (tijdelijk) niet goed. Hierdoor ontstaan verwarring, aandachtstoornissen en concentratieproblemen. Een delier komt vaak voor bij ouderen. Dit kan zich voordoen na een infectie, ongeluk of operatie, of als gevolg van het gebruik van medicijnen. Een oudere breekt bijvoorbeeld zijn heup en wordt geopereerd. Daarna heeft hij last van enige verwarring. Wanneer de oudere weer opknapt, kunnen de verschijnselen van delier ook weer verdwijnen. Blaasontsteking kan ook een delier geven, zeker bij mensen met (beginnende) dementie. Als helpende herken je een delier aan de volgende zaken: • Wanneer je een vraag stelt aan de cliënt, moet je de vraag een paar keer herhalen. • Een cliënt kan eenvoudige handelingen niet uitvoeren, zoals aankleden of koffiedrinken. • De verwarring van de cliënt is wisselend: het ene moment reageert hij goed, het andere moment veel minder. • De cliënt kan de weg niet vinden in zijn eigen huis of is het gevoel voor tijd kwijt. • De cliënt heeft moeite met concentratie en het geheugen.

Het is belangrijk te weten dat de verwarring en de andere verschijnselen die optreden vaak tijdelijk zijn. Wanneer je bij een cliënt komt die normaal goed reageert en nu verward is, dan kan er sprake zijn van een delier.

Opdracht 66 Delier a. Wat is een delier?

b. Hoe herken je een delier?

c. Wat kan de oorzaak zijn van een delier?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

d. Is een delier blijvend? ja / nee

1.39 Kanker

Bij kanker is er een onbeheerste groei van weefsels doordat cellen zich blijven delen. In een gezonde situatie delen cellen zich alleen als dit nodig is, bijvoorbeeld voor de vernieuwing van weefsels of bij een botbreuk. Bij kanker leidt de ongewenste celdeling tot tumoren. Deze tumoren veroorzaken allerlei problemen in het lichaam. Ook kunnen ze zich verspreiden naar andere delen van het lichaam en hier problemen veroorzaken. Er zijn allerlei verschillende vormen van kanker. De meest voorkomende vormen zijn: • bij mannen: prostaatkanker, longkanker en darmkanker • bij vrouwen: borstkanker, longkanker en darmkanker • bij kinderen en jongeren: leukemie (kanker van het bloed) en hersentumoren.

De behandeling is gericht op het genezen en/of het verzachten van de pijn (als genezing niet meer mogelijk is). Behandeling kan bestaan uit een operatie (het weghalen van de tumor), bestraling, chemotherapie en medicijnen.

De verzorging van mensen met kanker kan enorm verschillen. In het zorgplan is aangegeven wat er van jou als helpende verwacht wordt. Kanker is een ernstige ziekte, waarbij genezing niet altijd mogelijk is. Cliënten leven vaak langere tijd tussen hoop en vrees over het verloop van de ziekte bij hen. Dit kan hun dagelijks leven en hun stemming beïnvloeden.

Opdracht 67 Kanker

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Leg in je eigen woorden uit wat kanker is.

b. Noem de meest voorkomende vormen van kanker bij mannen, vrouwen en kinderen.

c. Waar houd je als helpende rekening mee in de verzorging van iemand met kanker?

1.40 Allergische reacties

Een allergische reactie is een reactie van het lichaam op stoffen van buitenaf. Het lichaam reageert eigenlijk op een ‘overdreven’ manier op het contact met de stoffen. Er zijn veel verschillende allergische reacties. Voorbeelden zijn: • allergie voor huidschilfers van dieren • allergie voor huisstofmijt • allergie voor bepaalde soorten voeding, bijvoorbeeld pinda’s, schaaldieren, aardbeien, gluten, koemelk • allergie voor metalen • allergie voor een insectenbeet.

De reactie door de allergie kan zijn: • niezen en hoesten, gezwollen ogen • huiduitslag • piepende ademhaling • beroerd worden en overgeven • diarree • in ernstige gevallen ontstaat een anafylactische shock: een bloeddrukdaling en kortademigheid (levensbedreigend).

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/close-image-arm-suffering-severe-urticaria-2052127280

Allergische reactie op bepaalde soorten voedsel.

Allergieën zijn er in soorten en maten. Sommige mensen hebben een beetje last van hooikoorts in het voorjaar, terwijl andere mensen van één pinda al doodziek kunnen worden. Krijg je te maken met een cliënt met een allergie, volg dan goed de instructies uit het zorgplan. In de kinderopvang kun je ook te maken krijgen met allergische reacties bij kinderen. Volg dan de instructies van de ouders. Bij een kind dat allergisch is voor een bepaald soort voeding let je extra op of het kind het niet toevallig van een ander kind toch iets binnenkrijgt.

Soms heeft iemand een levensbedreigende vorm van allergie. In dit geval zal een arts een EpiPen voorschrijven. Een EpiPen is een automatische injectiespuit voor eenmalig gebruik, gevuld met adrenaline. De EpiPen wordt gebruikt bij een anafylactische shock. Dit is een acute levensbedreigende allergische reactie op bijvoorbeeld pinda’s, noten, geneesmiddelen of een insectensteek of -beet. Het zetten van een injectie mag alleen gedaan worden door bevoegde personen. Er is een uitzondering als er sprake is van een noodsituatie. Bij een anafylactische shock gaat het altijd om een noodsituatie en moet je altijd helpen als de cliënt in levensgevaar is. In zo’n situatie mag ook een niet bevoegde persoon toch de EpiPen zetten.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/woman-injecting-emergency-medicine-into-her-752597095

Injectie met een EpiPen.

Opdracht 68 Allergische reacties a. Wat gebeurt er bij een allergische reactie?

b. Noem drie vormen van allergieën.

c. Kan een allergie gevaarlijk zijn? Leg je antwoord uit.

Opdracht 69 Kortlopende of doorlopende zorg

Als helpende kom je bij sommige cliënten gedurende langere tijd een paar keer per week in huis. Bij andere cliënten kom je voor een korte periode om gerichte zorg of begeleiding te geven. a. Geef drie voorbeelden van een aandoening bij een cliënt waarvoor hij een korte periode (een paar weken) zorg en begeleiding nodig heeft.

b. Geef twee voorbeelden van aandoeningen bij cliënten, waarvoor doorlopende zorg en begeleiding nodig is.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Opdracht 70 Ziekteleer

Doe deze opdracht met je medestudenten. Verdeel de groep in verschillende groepjes of tweetallen. a. Verdeel de onderwerpen over ziekteleer uit dit thema over de groepjes. Ieder groepje gaat op zoek naar meer informatie over het eigen onderwerp. b. Maak gebruik van websites en/of folders over de ziekte of aandoening. c. Over welke ziekte(n) of aandoening(en) zoek jij informatie?

d. Wat zijn de symptomen van de ziekte?

e. Welke behandelingen zijn er voor deze ziekte?

f. Hoe is het dagelijks leven met deze ziekte? Lees erover in blogs met persoonlijke ervaringen.

g. Hoe is het voor familie en mantelzorgers om voor een cliënt met deze ziekte te zorgen?

h. Waar moet je als helpende op letten bij deze ziekte?

i. Maak een presentatie over jullie onderwerp. Overleg met je docent hoe je dit doet, bijvoorbeeld met een flap of een met informatie, een filmpje, een interview, een mindmap enzovoort.

j. Bedenk over jullie onderwerp drie vragen en antwoorden voor je medestudenten. Geef ze aan je docent.

Opdracht 71 Ziekteleer presentatie

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Geef een presentatie over het onderwerp dat jullie hebben onderzocht. Gebruik deze stappenplannen: • Presentatie voorbereiden en geven • Presentatie maken (PowerPoint). Maak ook vragen bij je onderwerp.

b. Je docent speelt een spel met jullie over alle onderwerpen. Daarvoor gebruikt hij/zij de vragen en antwoorden die jullie aan hem of haar hebben gegeven.

1.41 Psychiatrische ziektes

Behalve met cliënten met lichamelijke ziektes kun je als helpende ook te maken krijgen met cliënten die een psychiatrische ziekte hebben. Soms hebben ze een combinatie van een lichamelijke en een psychiatrische ziekte. In de praktijk zul je altijd instructie krijgen over hoe je moet omgaan met de cliënt en met zijn ziekte.

Behandeling en begeleiding bij psychiatrische ziektes Iemand met een psychiatrische ziekte heeft last van stoornissen bij het denken, bij de emoties en bij het gedrag. Net zoals bij lichamelijke ziektes kunnen psychiatrische ziektes licht en makkelijk behandelbaar zijn, maar ze kunnen ook heel ernstig zijn. Het lastige voor cliënten met een psychiatrische ziekte is dat je aan de buitenkant vaak niets aan de persoon ziet. Toch is hij of zij ziek. Sommige mensen met een psychiatrische ziekte wonen en werken gewoon in hun eigen omgeving. Zij krijgen eenmalig of eens in de paar weken een behandeling van een therapeut en/of met medicijnen. Andere mensen hebben meer begeleiding en hulp nodig bij het dagelijks functioneren. Zij krijgen een paar keer in de week hulp of therapie. Wanneer wekelijkse behandelingen niet genoeg zijn, of wanneer iemand een gevaar is voor zichzelf of zijn eigen omgeving, dan kan een opname in een ggz-instelling volgen. Het betekent niet dat iemand daar ook altijd moet blijven. Na een periode van behandeling kunnen mensen vaak weer terugkeren naar huis.

Angststoornissen Een angststoornis is een psychische aandoening. Iemand heeft hierbij een overdreven angst voor een niet werkelijk bestaand gevaar. In een gezonde situatie doet angst zich voor bij een dreigend gevaar. Je moet bijvoorbeeld wegspringen voor een auto die gevaarlijk rijdt of er is een inbreker in je huis. Bij een angststoornis is er een angst voor een niet werkelijk gevaar. Je gaat bijvoorbeeld naar een feestje waar je niet veel mensen kent. Normaal voel je dan wat stress en ben je misschien wat verlegen. Bij een angststoornis is dit zo erg dat je niet naar het feestje toe gaat.

Er zijn verschillende angststoornissen. • In de situatie van het feestje gaat het om een sociale fobie. • Bij een agorafobie durven mensen niet naar open ruimtes. • Bij een posttraumatische stressstoornis heeft iemand symptomen als slecht slapen en snel geprikkeld zijn. Dit doet zich voor na heftige situaties zoals een verkeersongeval of een oorlogssituatie. • Iemand die acute paniekaanvallen heeft, kan met medicijnen de gevolgen hiervan onderdrukken. Daarnaast krijgt de cliënt dan therapie.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/panic-attack-public-place-woman-having-1150971305

Een acute paniekaanval.

Wanneer je als helpende in een ggz-inste, krijg je aanwijzingen hoe je om moet gaan met de angststoornis van de cliënt bij de verzorging.

Opdracht 72 Angststoornissen a. Wat is een angststoornis?

b. Geef twee voorbeelden van een angststoornis.

1.42 Persoonlijkheidsstoornissen

Mensen die een persoonlijkheidsstoornis hebben, gedragen zich voor langere tijd anders dan in hun cultuur van hen verwacht kan worden. Voorbeelden van persoonlijkheidsstoornissen zijn: • paranoïde stoornissen Iemand is extreem wantrouwend naar zijn omgeving. • borderline Iemand kan niet omgaan met (heftige) emoties en reageert met hevige stemmingswisselingen.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• antisociale persoonlijkheidsstoornissen Iemand met deze stoornis heeft weinig respect voor de gevoelens en spullen van anderen. Onverantwoordelijk gedrag, oneerlijkheid en overal problemen maken zijn kenmerken van deze stoornis.

https://www.shutterstock.com/image-photo/african-man-looking-through-window-blinds-2009646881

Bij een paranoïde stoornis ben je extreem wantrouwend naar je omgeving.

Veel persoonlijkheidsstoornissen zijn niet te genezen. Ze zitten in de aanleg van een persoon. Wel kunnen therapie en medicatie bijdragen aan de behandeling van de symptomen. Heb je in de ggz als helpende te maken met cliënten met een persoonlijkheidsstoornis, dan krijg je instructie hoe je bij de verzorging van de cliënt kunt omgaan met de stoornis.

Opdracht 73 Persoonlijkheidsstoornissen a. Wat is een persoonlijkheidsstoornis?

b. Geef twee voorbeelden van persoonlijkheidsstoornissen.

1.43 Psychose

Een psychose is een tijdelijke toestand waarbij iemand het normale contact met de omgeving is verloren. Tijdens een psychose kunnen zich verschillende symptomen voordoen: • wanen Dit zijn denkbeelden die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Iemand denkt bijvoorbeeld dat er camera’s verstopt zijn in zijn huis.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

• hallucinaties Iemand neemt zaken waar die er niet zijn. Hij hoort bijvoorbeeld stemmen of ziet beelden. • verward spreken en schrijven Iemand kan zijn gedachten niet meer samenhangend onder woorden brengen.

https://www.shutterstock.com/image-photo/scared-frightened-man-has-hallucinations-sees-359466053

Tijdens een psychose kan iemand stemmen of beelden zien die er niet zijn.

Sommige mensen zijn gevoeliger voor het krijgen van een psychose dan andere. Waarschijnlijk heeft dit te maken met iemands aanleg.

De behandeling bestaat meestal uit het geven van medicatie die de werking van de hersenen beïnvloedt. Wanneer mensen een gevaar voor zichzelf of de omgeving vormen, kan het noodzakelijk zijn om hen op te nemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Als helpende krijg je altijd instructie over hoe je bij de verzorging moet omgaan met de cliënt met een psychose. Vermoed je bij een cliënt een psychose, neem dan altijd contact op met je leidinggevende.

Opdracht 74 Psychose

a. Wat is een psychose?

b. Hoe kun je een psychose herkennen bij een cliënt?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

c. Wat doe je als je een psychose vermoedt bij een cliënt?

1.44 Syndroom van Korsakov

Het syndroom van Korsakov is een blijvende geheugenstoornis, meestal een gevolg van een combinatie van chronisch alcoholmisbruik en slechte voeding. Hierdoor ontstaat een tekort aan vitamine B1 en dat leidt tot de geheugenstoornis. Het syndroom van Korsakov ontstaat vaak tussen de 45 en 65 jaar. Iemand met het syndroom van Korsakov kan geen nieuwe dingen meer leren. Daarnaast is hij ook steeds minder in staat om dagelijkse handelingen uit te voeren en voor zichzelf te zorgen. Er treden ook lichamelijke klachten op als gevolg van het alcoholmisbruik. Vaak zijn de cliënten ook rokers. Bijkomend probleem is dat ze zelf geen inzicht hebben in hun eigen situatie. Het syndroom leidt altijd tot problemen in de omgang met anderen. Vaak wordt iemand die aan het syndroom van Korsakov lijdt, opgenomen in een verpleeghuis of een woonvorm. Wanneer de betrokkene stopt met drinken, kan de algehele situatie iets verbeteren.

Opdracht 75 Syndroom van Korsakov a. Wat is het syndroom van Korsakov?

b. Waar hebben mensen met het syndroom van Korsakov last van?

c. Wat zijn de oorzaken van het syndroom van Korsakov?

Opdracht 76 Psychische stoornis

Vandaag werk ik bij meneer Matondo. Ik help hem met het huishouden. Meneer heeft veel spullen in huis. Eigenlijk mag ik bijna niets opruimen. Dat is weleens lastig, omdat ik het netjes wil maken. Toen ik vanochtend naar huis wilde gaan, liet meneer Matondo mij er niet door. Hij wilde eerst in mijn tas kijken om te controleren of ik geen spullen van hem bij me had.

a. Wat voor stoornis kan meneer Matondo hebben?

b. Het liefst wil je gewoon opruimen en schoonmaken, maar dan wordt meneer Matondo boos. Ook mag je zijn spullen niet zomaar verplaatsen. Hoe weet je hoe je het best met deze cliënt kunt omgaan?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.45 Kinderziektes

Wanneer je werkt met kinderen, zoals in de kinderopvang, dan krijg je te maken met kinderziektes. Dit zijn ziektes die vooral kinderen krijgen. Zij zijn vatbaarder voor deze ziektes, omdat ze nog jong zijn en er niet eerder mee in aanraking zijn geweest. Vandaar dat de meeste mensen deze ziektes op jonge leeftijd krijgen. Omdat kinderen in de kinderopvang en op school veel contact met elkaar hebben, kunnen ze elkaar op deze plekken makkelijk besmetten met kinderziektes. Hoewel de meeste mensen deze ziektes dus tijdens hun jeugd krijgen, kunnen ze ook voorkomen bij volwassenen. Volwassenen zijn er dan vaak erger ziek door dan kinderen.

Omgaan met (kinder)ziektes in de kinderopvang Binnen de kinderopvang zijn er protocollen voor het omgaan met zieke kinderen. Bij de meeste opvangvoorzieningen mogen de kinderen niet gebracht worden als ze ziek zijn. Hier zijn verschillende redenen voor: • Het kind heeft extra aandacht en zorg nodig. Op de kinderopvang is dit niet altijd mogelijk. • Een ziek kind moet vaak binnenblijven, omdat het koorts heeft of meer wil slapen. Op de kinderopvang is dit niet altijd mogelijk. • Het kind kan een besmettelijke ziekte hebben. Om te voorkomen dat kinderen, medewerkers of ouders besmet worden, kan het kind even niet komen. Een ziek kind is vaak ook het liefst thuis bij de eigen ouders.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/seasonal-flu-concept-worried-black-mom-2142868399

Een ziek kind mag meestal niet naar de kinderopvang.

De ene kinderopvang gaat iets anders met ziekte om dan de andere. Soms is er best een mogelijkheid om een kind dat wat hangerig is, op te vangen. In de protocollen van de kinderopvang is ook vastgelegd hoe er wordt omgegaan met het geven van medicijnen aan kinderen. Ouders en kinderopvang leggen in een verklaring vast hoe zij willen dat hun kind medicijnen krijgt.

Opdracht 77 Ziekte op de kinderopvang

a. Leg uit waarom een ziek kind niet op de kinderopvang kan komen. Geef drie argumenten.

b. Zoek naar protocollen over ziekte die kinderopvanginstellingen hanteren. Zoek op internet op de trefwoorden "kinderopvang protocol ziekte". Welke regels zijn er vastgelegd?

1.46 Waterpokken

Een kind met waterpokken zit onder de rode plekjes en blaasjes. Het jeukt enorm. Op een gegeven moment barsten de blaasjes open en komen er korstjes op. Een kind met waterpokken is vaak wat hangerig, maar niet erg ziek. De ziekte duurt ongeveer een week. Er moet worden voorkomen dat het kind aan de plekjes gaat krabben, want dit kan littekens geven. De behandeling bestaat dan ook uit het bestrijden van de jeuk en het verzachten van de pijn aan de plekjes.

Waterpokken zijn enorm besmettelijk. De besmettelijke periode ligt vóór het moment dat de blaasjes zichtbaar zijn. Op het moment dat het kind dus blaasjes krijgt, is het niet meer besmettelijk. Als het kind zich verder goed voelt, kan het in principe wel naar school of de kinderopvang.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Wanneer een zwangere waterpokken krijgt, zijn er risico’s voor de zwangerschap.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/portrait-sick-little-boy-varicella-virus-1944702739

Kind met waterpokken.

Opdracht 78 Waterpokken

Je werkt op een kinderopvang. Joah heeft waterpokken. Hij heeft blaasjes op zijn gezicht, maar voelt zich verder goed. De ouders van Tamara zien Joah en worden boos: ‘Straks krijgt Tamara ook waterpokken, dat wil ik niet!’

Wat zeg je tegen deze ouders?

1.47 De vijfde ziekte

Een kind met de vijfde ziekte is hangerig en heeft roze wangetjes met rozerode vlekjes. De uitslag verspreidt zich later naar de rest van het lichaam. De plekjes kunnen jeuken en het kind kan ook koorts krijgen. Meestal is het met een dag of tien weer over. De besmettelijke periode ligt vóór de uitbraak met de vlekjes. Wanneer de uitslag er is, is het kind dus niet meer besmettelijk. De vijfde ziekte komt vooral voor bij kinderen van 4 tot en met 12 jaar.

De behandeling bestaat meestal uit het insmeren van de plekjes met middelen die kalmeren en de jeuk bestrijden. Een kind met koorts kan iets krijgen tegen de koorts.

100

Wanneer een zwangere vrouw de vijfde ziekte krijgt, zijn er risico’s voor de zwangerschap.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Een wang van een kind met de vijfde ziekte.

Opdracht 79 Geslagen wang

De wang die je ziet bij de vijfde ziekte wordt vaak ‘geslagen wang’ genoemd. Waarom?

1.48 De zesde ziekte

Bij de zesde ziekte krijgt een kind eerst flinke koorts. Na een paar dagen zakt de koorts en krijgt het kind uitslag. De plekjes jeuken niet en trekken binnen een paar dagen weg. De ziekte is onschuldig. Wel kan een kind last hebben van de koorts. Hier kan het een middel tegen krijgen. Bij koorts is het belangrijk dat het kind extra drinkt. De vlekjes kun je behandelen met een crème. Over het algemeen gaat de ziekte vanzelf weer over. De ziekte is besmettelijk wanneer het kind koorts krijgt. De besmettelijkheid is over wanneer de uitslag is verdwenen.

https://www.shutterstock.com/image-photo/baby-girl-body-covered-roseola-skin-477510166

Een kind met de zesde ziekte.

101

Opdracht 80 De vijfde en de zesde ziekte Wat is het belangrijkste verschil tussen de uitslag bij de vijfde en de zesde ziekte?

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

1.49 Roodvonk Bij roodvonk krijgt een kind een rode tong, die vaak ‘frambozentong’ wordt genoemd . Daarnaast krijgt het kind flinke koorts en uitslag over het hele lichaam. De uitslag bestaat uit allemaal heel kleine rode puntjes. Na enkele dagen daalt de koorts. Na een paar weken kan de huid vervellen, vooral die van handen en voeten.

Roodvonk wordt veroorzaakt door een bacterie. Deze bacterie wordt door hoesten of praten overgebracht via de lucht. Na de besmetting duurt het twee tot zeven dagen voordat het kind ziek wordt. De eerste tien dagen dat het kind ziek is, kan het anderen besmetten. Roodvonk gaat meestal binnen een week tot tien dagen over.

Opdracht 81 Roodvonk

Waar zie je de uitslag die hoort bij roodvonk? Schrijf het bij de foto.

1.50 Mazelen

Een kind kan enorm ziek worden van de mazelen. Over het algemeen verloopt de ziekte zonder ernstige problemen, maar er kunnen complicaties optreden, zoals een middenoorontsteking, longontsteking of zelfs een hersenbeschadiging. Gelukkig komt deze ziekte steeds minder voor in Nederland, omdat de meeste kinderen zijn ingeënt tegen de mazelen.

102

Mazelen lijkt in het begin op een verkoudheid. Na drie dagen komen er witte plekjes aan de binnenkant van de wang. Op de vierde en vijfde dag komen er paarsrode vlekjes in het gezicht en achter de oren. De vlekjes verspreiden zich daarna over het lichaam. Mazelen is een besmettelijke ziekte. Het verspreidt zich via de lucht door hoesten of niezen en door contact met slijm van een besmette persoon. De incubatietijd (de tijd tussen besmetting en uitbraak van de ziekte) ligt tussen de acht en veertien dagen. Behandeling bestaat uit het bestrijden van de koorts en de pijn. Kinderen kunnen beschermd worden tegen mazelen met een vaccinatie.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

https://www.shutterstock.com/image-photo/girl-measles-virus-lying-on-mother-1395059330

Een kind met de mazelen.

Opdracht 82 Besmetting voorkomen

Je werkt op een kinderopvang. Je ziet dat vooral peuters niet netjes niezen en hoesten. Ze hoesten vaak recht bij elkaar in het gezicht.

Bedenk een activiteit om de peuters te leren om netjes te hoesten en te niezen.

1.51 Kinkhoest

Kinkhoest veroorzaakt enorme hoestbuien, die zelfs maanden door kunnen gaan. Daardoor kunnen de longen een beschadiging oplopen. De hoestbuien zijn uitputtend. Kinkhoest lijkt in het begin op een gewone verkoudheid. Het gaat samen met koorts en zware hoestbuien, vooral in de nacht. Door het vele hoesten kan benauwdheid optreden, en ook braken. Voor kleine kinderen, met name zuigelingen, kan kinkhoest levensgevaarlijk zijn. Om te voorkomen dat een kind kinkhoest krijgt, is een inenting tegen de ziekte meestal voldoende. De inenting voor kinkhoest zit in de dktp-inenting.

Opdracht 83 Kinderziektes Doe deze opdracht in een groepje van vier studenten. a. Ieder groepje krijgt als onderwerp een van de kinderziektes. Jullie zoeken meer informatie over de kinderziekte.

103

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

b. Zet op een rijtje: • Wat zijn symptomen van de ziekte? • Zoek foto’s op internet. • Hoe vindt besmetting plaats? • Is de veroorzaker een virus of een bacterie? • Hoelang is de tijd tussen de besmetting en de uitbraak van de ziekte, de incubatietijd? • Wanneer is de ziekte besmettelijk? • Hoe kun je het kind het best behandelen? • Mag een kind wel of niet naar de kinderopvang? • Welke complicaties kunnen zich voordoen bij deze kinderziekte?

c. Gebruik de informatie uit dit thema. Daarnaast zoek je op internet naar informatie. Maak een korte presentatie, mindmap of collage over jullie onderwerp.

1.52 Inenten

Met een inenting (vaccinatie) wordt een kind beschermd tegen kinderziektes die veel gevaar kunnen opleveren. Bij inenten of vaccineren wordt vaak een beetje van de ziekte via een injectie gegeven. Hierdoor gaat het lichaam antistoffen tegen de ziekte maken. Zo is het gevaccineerde kind beschermd tegen de ziekte. Soms krijgt een kind de ziekte in beperkte mate.

Kinderen die in Nederland geboren zijn, krijgen vanaf de eerste maanden inentingen voor verschillende ziektes. Ouders gaan met hun kinderen naar het consultatiebureau voor regelmatige controles. Hier vinden ook de inentingen plaats. In het rijksvaccinatieprogramma is vastgelegd wanneer een kind welke inenting krijgt. Niet alle ouders laten hun kinderen inenten. Sommige mensen doen dit niet uit religieuze overwegingen. De laatste jaren zijn er ook ouders die kritisch staan tegenover inentingen. Zij vragen zich af of inentingen niet juist gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. In Nederland laat tussen de 92% en 99% van de ouders hun kinderen inenten.

Op een kinderopvang kun je als helpende te maken krijgen met kinderen die niet zijn ingeënt. Het is aan de opvanginstelling om te bepalen hoe hiermee wordt omgegaan.

104

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S Graag rechten aanvragen en namaken in de stijl van de flexibele pipeline HZW (als dat mag). Bron: https://rijksvaccinatieprogramma.nl/sites/default/files/2021-12/21406880_013478_Vaccinatieschema%202022%20NL_V1_TG.pdf

Opdracht 84 Inenten

a. Wat gebeurt er in het lichaam wanneer iemand een inenting krijgt?

b. Bekijk de website. c. Tegen welke ziektes krijgen kinderen een inenting?

d. Welke ziektes ken je hiervan? Welke niet?

e. Op welke leeftijd krijgen kinderen de inentingen?

105

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S f. Er zijn ouders die hun kinderen niet laten inenten. Om welke redenen is dit?

Opdracht 85 Verplicht vaccineren Doe deze opdracht met de hele groep.

Verplichte vaccinatie op kinderopvang?

Er zijn ouders die hun kinderen niet laten inenten. Vooral voor jonge baby’s kan dit gevaarlijk zijn. Moeten kinderdagverblijven daarom kinderen die niet zijn gevaccineerd, verbieden om te komen?

Niet vaccineren Veel strenggelovige ouders laten hun kinderen niet inenten, maar ook andere ouders laten hun kind niet inenten. Ze denken dat hun kind er een aandoening van kan krijgen, of dat de medicijnfabrikanten inentingen gebruiken om veel geld te verdienen.

Baby’s Jonge baby’s hebben de meeste kans om ziek te worden. Zij gaan al vanaf 3 maanden naar het kinderdagverblijf, terwijl de prik tegen mazelen bijvoorbeeld pas bij 14 maanden kan worden gegeven. Als alle oudere kinderen op de groep hun prikken hebben gehad, zijn de baby’s toch beschermd tegen de mazelen. Maar als ouders besluiten om hun kind niet in te laten enten, neemt de kans op besmetting toe. In 2014 ging het op deze manier mis en belandde een jongetje van 8 maanden in het ziekenhuis. Hij was op het kinderdagverblijf besmet met de mazelen door een kind dat bewust niet was ingeënt. Hij overleefde het maar net.

Openheid Op dit moment mag een kinderdagverblijf kinderen zonder vaccinatie niet weigeren. Moeten ouders dan verplicht worden om te melden dat hun kind niet is ingeënt? De kinderopvang kan dit dan aan de andere ouders laten weten, zodat die kunnen bedenken of ze hun kind wel op die kinderopvang willen houden.

Verdeel de groep in twee subgroepen. Discussieer over de stelling: ‘Kinderdagverblijven moeten kinderen die niet zijn ingeënt, kunnen weigeren’.

106

De ene helft van de groep verzint argumenten voor de stelling. De andere helft verzint argumenten tegen de stelling.

Opdracht 86 Ziek kind op de opvang

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Je werkt als helpende op een kinderdagverblijf. Als Thijs op een ochtend wordt gebracht, zie je direct dat hij niet lekker is. Hij heeft rode wangen, kruipt tegen zijn moeder aan en zegt geen woord. Normaal is Thijs een actief ventje. De moeder van Thijs is gestrest. Ze zegt: ‘Ja, ik kan niet thuisblijven vandaag. Ik zie ook wel dat hij niet lekker is, maar ik heb een belangrijke bespreking op mijn werk. Ik heb Thijs een paracetamol gegeven, de koorts zakt vast snel. Ik moet nu gaan …’ Daar sta je dan, met de zieke Thijs op je arm.

a. Kan Thijs op de opvang komen als hij ziek is? Waarom wel of niet?

b. Wat doe je in deze situatie?

c. Hoe kan de kinderopvang deze situatie in de toekomst voorkomen?

1.53 Project

Doe dit project in een groepje van vier studenten. In dit project maken jullie een spel over ziektebeelden.

De opdrachtgever Jullie opdrachtgever is een manager van een zorginstelling of kinderdagverblijf. Zij wil dat de medewerkers een bijscholing krijgen over ziektes. Daarom vraagt zij jullie om een spel te maken over signalen op het gebied van ziektes en aandoeningen die een helpende in de praktijk kan tegenkomen.

107

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S https://www.shutterstock.com/image-photo/colorful-play-figures-dice-on-board-135000779

De opdracht Maak een spel dat de medewerkers met elkaar kunnen uitvoeren. Verwerk deze onderwerpen in het spel: • signalen op het gebied van ziektes en aandoeningen • manier van signaleren • wat je moet doen na het signaleren.

Producteisen Het spel moet voldoen aan de volgende eisen: • De vorm van het spel is vrij. Het kan een kaartspel zijn (kwartet), maar ook een quiz of een speurtocht. • In het spel moeten tien verschillende signalen zijn verwerkt op het gebied van ziektes en aandoeningen.

108

In dit project worden jullie beoordeeld op: • de inhoudelijke informatie in het product • de spelvorm die jullie bedenken • de samenwerking in het project • de planning.

Opdracht 87 Voorbereiden

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Met wie werk je samen?

b. Wat is precies de opdracht?

c. Waarom heeft de opdrachtgever jullie deze opdracht gegeven?

d. Wat wil de opdrachtgever precies?

e. Voor een project moet er veel gebeuren. Verdeel de taken goed. Maak een actielijst. Noteer de onderdelen in de tabel. Voorbereidende actie

Wie?

Wat heb je nodig? Wanneer klaar?

Check

f. Zoek in de lesstof over ziekteleer tien signalen die jullie willen verwerken in je spel. Zet op een rijtje wat de signalen zijn, maar ook wat de achterliggende ziektes of problemen kunnen zijn.

109

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S g. Bedenk: • Welke spelvorm werken jullie uit? Hoe speel je het spel? Wat zijn de regels? • Welke materialen zijn er nodig bij het spel? • Hoe zien de vragen/opdrachten bij het spel eruit? • Wat wil je van het spel laten zien bij de oplevering? Wat wil je vertellen en welk gedeelte van het spel laat je spelen door de beoordelaars?

Opdracht 88 Uitvoeren

a. Maak het spel. b. Ben je hiermee klaar, dan speel je het spel met jullie eigen groep om te controleren of het goed werkt. Bereid je voor op de oplevering. c. Presenteer jullie spel aan de groep. Wat wil je laten zien en wat wil je vertellen?

Opdracht 89 Evalueren

a. Evalueer het project met de volgende vragen. Zet een kruisje in de tabel. 1 is onvoldoende, 5 is goed. Geef een korte toelichting. Vraag

Toelichting

Hoe verliep de samenwerking?

Wat vind je van het eindresultaat?

Wat vind je van je eigen bijdrage?

Hoe goed hebben jullie je kunnen houden aan de planning?

110

b. Geef voor de vragen waarbij je een 1 of een 2 hebt ingevuld aan waardoor dit komt en hoe je dit een volgende keer anders zou aanpakken.

Opdracht 90 Beoordeling project Beoordelingscriteria

• In het spel zijn tien verschillende signalen verwerkt op het gebied van ziekteleer. • Het spel is inhoudelijk juist. • Het spel is duidelijk en kan goed gespeeld worden. • Er is een duidelijk totaaloverzicht wie wat wanneer heeft uitgevoerd om het spel te maken.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. 1.

Samenwerken: Ik vraag om hulp als ik dat nodig heb.

Samenwerken: Ik vraag anderen om hun mening over mijn werk.

Samenwerken: Ik doe mee aan werkbesprekingen.

Samenwerken: We luisteren naar elkaar.

Samenwerken: Ik luister naar de mening van een ander.

Samenwerken: Ik deel mijn kennis en ideeën met anderen.

Samenwerken: Ik draag bij aan een goede sfeer in de groep.

Samenwerken: We verdelen samen de taken.

10. Samenwerken: Ik houd me aan mijn afspraken.

11. Plannen/organiseren: Ik heb alle spullen die ik nodig heb bij me. 12. Plannen/organiseren: Ik kan mijn werk plannen en organiseren. 13. Plannen/organiseren: Ik kan prioriteiten stellen.

14. Plannen/organiseren: Ik zorg ervoor dat ik op tijd aanwezig ben.

15. Plannen/organiseren: Ik doe de dingen op de afgesproken tijden.

b. Bespreek de beoordeling van dit project met je docent en/of praktijkbegeleider. Als jullie het samen eens zijn, tekenen jullie beiden voor akkoord. Naam docent en/of praktijkopleider: Handtekening:

Akkoord of gezien? Datum:

Naam student: Handtekening:

Akkoord of gezien? Datum:

111

1.54 Terugkijken Opdracht 91 Leerdoelen

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

a. Kijk naar de leerdoelen van dit thema. Beschrijf kort of je de leerdoelen bereikt hebt. Als je niet alle leerdoelen volledig bereikt hebt, geef dan aan op welke manier je dit alsnog kunt doen.

b. Vul de beoordeling in. Leerdoelen

Je hebt basiskennis van het functioneren van het menselijk lichaam.

Je hebt basiskennis van veelvoorkomende ziektes bij oudere cliënten en bij kinderen.

Je hebt basiskennis van het signaleren van veranderingen in de gezondheid van cliënten.

Je kunt signalen van veranderingen in de gezondheid van de cliënt herkennen.

1.55 Begrippen

Allergische reactie Extreme reactie van het lichaam op stoffen van buitenaf. Anafylactische shock Een acute levensbedreigende allergische reactie. Angststoornis Angst voor een niet werkelijk bestaand gevaar.

Antibioticum Bestrijdingsmiddel voor infecties door bacteriën.

Anus De afvalstoffen van de spijsvertering worden via de anus uitgescheiden.

Apneu Ademhalingsstilstand.

Artrose Verslechtering van het kraakbeen in de gewrichten. Astma Chronische ontsteking van de luchtwegen. Bacterie Ziekteverwekker, die ook goed werk kan doen.

112

Beroerte Ander woord voor herseninfarct. Besmetting Ziektekiemen komen in of op het lichaam, maar leiden (nog) niet tot ziekte.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Bloeddruk De druk in de aderen.

Bloedsuikerspiegel Hoeveelheid glucose in het bloed.

Botontkalking Afname van de sterkte van de botten.

Botweefsel Weefsel waaruit botten zijn opgebouwd.

Bronchitis Ontsteking van de bronchiën (vertakkingen van de luchtpijp). Cheyne-stokesademhaling Onregelmatige ademhaling. Chronisch Blijvend, voortdurend.

COPD Chronische longziekte met aanhoudende blokkade.

CVA Herseninfarct waarbij de verschijnselen langer dan 24 uur duren.

Darmen Opname van voedsel vindt in de darmen plaats. Hier blijven de afvalstoffen over.

Decubitus Aandoening van de huid en onderliggende lagen door voortdurende druk op de huid. Delier De hersenen functioneren tijdelijk niet goed. Er ontstaat onder andere verwarring. Dementie Verzamelnaam voor aandoeningen van de hersenen.

Diabetes mellitus Ziekte waarbij de aanmaak van insuline in het lichaam niet goed werkt. Dktp-inenting Vaccinatie tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio.

113

Doorligplek Ander woord voor decubitus. Eczeem Aandoening van de huid met jeuk, roodheid en schilfering.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Epilepsie Verstoring van de werking van de hersenen. De informatie-uitwisseling verloopt niet goed.

EpiPen Een automatische injectiespuit voor eenmalig gebruik, gevuld met adrenaline. De pen wordt gebruikt bij een anafylactische reactie. Geraamte Ander woord voor skelet.

Gewricht Twee of meer botten die met elkaar in verbinding staan, waardoor een beweging kan worden gemaakt. Gezonde leefstijl Een leefstijl met gezonde voeding, voldoende beweging en weinig alcohol. Roken hoort niet bij een gezonde leefstijl. Griep Ziekte veroorzaakt door het griepvirus. Ook wel: influenza. Glucose Belangrijke brandstof voor het lichaam. Grand mal Langdurende epilepsieaanval.

Grote bloedsomloop Het hart pompt zuurstofrijk bloed naar de organen. Bloed met afvalstoffen gaat terug naar het hart.

Handhygiëne Maatregelen die je neemt om je handen schoon (zonder ziektekiemen) te hebben bij de verzorging van cliënten.

Hartfalen Het hart heeft moeite met het rondpompen van het bloed. Hartinfarct Het hart krijgt tijdelijk geen bloedtoevoer.

Herseninfarct De bloedtoevoer in de hersenen is verstoord. Hyper De bloedsuikerspiegel is te hoog.

114

Hyperventilatie Er wordt te veel ademgehaald. De cliënt raakt de afvalstoffen niet kwijt. Hypo De bloedsuikerspiegel is te laag.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Incubatietijd Tijd tussen het besmet zijn met een ziekte en het daadwerkelijk ziek worden. Inenten Een bescherming tegen een ziekte geven. Ook wel: vaccineren. Infectie De ziektekiemen zijn in het lichaam binnengedrongen.

Influenza Ziekte veroorzaakt door het influenzavirus. Ook wel: griep.

Insuline Stof die nodig is bij de omzetting van glucose in het lichaam. Kanker Ongewenste groei van cellen.

Kinderziekte Ziekte die de meeste mensen op de kinderleeftijd krijgen. Kinkhoest Kinderziekte met veel en hardnekkige hoestbuien.

Kleine bloedsomloop Het hart pompt bloed naar de longen. Hier komt zuurstof in het bloed. Kooldioxide Afvalstof die je uitademt.

Koorts Symptoom van het lichaam bij een ziekte. Lichaamstemperatuur boven 38 °C.

Kraakbeen Elastisch bindweefsel aan het uiteinde van botten in een gewricht. Zo kunnen de botten gemakkelijk over elkaar schuiven. Longemfyseem De longblaasjes zijn beschadigd, de rek is uit de longen. Longontsteking Ontsteking van de longen. Lymfeklieren Filters in het lichaam, die afvalstoffen uit het lichaam verwijderen.

115

Maag Hier wordt het eten verder fijngemalen. Mazelen Kinderziekte waar kinderen flink ziek van kunnen zijn. Kan leiden tot verschillende complicaties.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Micro-organisme Klein organisme, zoals een bacterie. Observeren Goed bekijken.

Obstipatie Verstopping van de darmen.

Onderkoeling De lichaamstemperatuur is te laag, onder 35,5 °C.

Ontsteking Reactie van het lichaam op lichaamsvreemde stoffen of de beschadiging van weefsel. Ontstekingsreuma Gewrichten raken beschadigd door ontstekingen. Osteoporose Ander woord voor botontkalking.

Perifeer zenuwstelsel Het deel van het zenuwstelsel dat buiten het centrale zenuwstelsel ligt.

Persoonlijkheidsstoornis Iemand gedraagt zich anders dan in de omgeving (cultuur) van hem verwacht wordt. Dit duurt langere tijd. Petit mal Kortdurende epilepsieaanval. Progressief De ziekte wordt steeds erger.

Psychiatrische ziekte Stoornissen bij het denken, bij de emoties en het gedrag.

Psychose Tijdelijke toestand waarbij iemand het normale contact met de omgeving is verloren.

Reminiscentie Teruggaan in de tijd en herinneringen ophalen met als doel hier een plezierige beleving aan te hebben.

116

Reutelende ademhaling Er blijft slijm hangen in de bovenste luchtwegen. De ademhaling loopt hierdoorheen en dit geeft het reutelende geluid.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Roodvonk Kinderziekte met een kenmerkende rode tong (frambozentong). ROT Realiteitsoriëntatietraining: steeds weer confronteren met de werkelijkheid.

Ruggenmerg Weefsel aan de binnenkant van de wervels van de rug. De zenuwbanen lopen hierdoorheen. Schimmel Veelvoorkomend organisme. Sommige schimmels leiden tot ziektes bij mensen. Signaleren Waarnemen van gedragingen en het doorgeven hiervan.

Skelet Alle botten samen vormen het skelet. Het geeft stevigheid en bescherming aan het lichaam. Slokdarm De weg tussen de mond en de maag.

Smet Huiduitslag op een plaats waar de huid schuurt. Spijsvertering De vertering van het voedsel in het lichaam. Suikerziekte Ander woord voor diabetes mellitus. Symptoom Een uiting van een ziekte.

Syndroom van Korsakov Vorm van dementie veroorzaakt door een combinatie van veel alcoholgebruik en slechte voeding. TIA Herseninfarct waarbij de verschijnselen binnen 24 uur over zijn. Uitdroging Het lichaam heeft te veel vocht verloren.

Vaccineren Een bescherming tegen een ziekte geven. Ook wel: inenten.

117

Verhoging Symptoom van het lichaam bij een (lichte of beginnende) ziekte. De lichaamstemperatuur ligt tussen 37,5 en 38 °C.

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

Vijfde ziekte Kinderziekte met uitbraak van vlekjes, vooral bij 4- tot 12-jarigen. Virus Ziekteverwekker.

Vitamine D Deze vitamine produceert de huid onder invloed van zonlicht. Warme zorg Meegaan met de beleving van de cliënt. Waterpokken Kinderziekte met blaasjes en veel jeuk.

Wekedelenreuma Aandoening van spieren, banden, pezen en het kapsel van de gewrichten. Wheezing Fluitend geluid bij de ademhaling.

Zenuwstelsel Systeem dat informatie naar alle delen van het lichaam stuurt. Zesde ziekte Kinderziekte met flinke koorts en uitslag.

Ziekte van Alzheimer Bekendste vorm van dementie: de hersenen werken niet goed meer. Ziekte van Parkinson Hersenziekte waarbij de zenuwcellen langzaam afsterven.

Zintuig Hiermee neem je prikkels waar als zien, horen, proeven, ruiken en voelen.

118

INDEX H Handhygiëne ..................................................... 77 Hartfalen ............................................................ 21 Hartinfarct ......................................................... 21 Herseninfarct ..................................................... 46 Hyper ................................................................. 60 Hyperventilatie .................................................. 56 Hypo ................................................................... 60

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

A Allergische reactie ............................................. 89 Anafylactische shock ........................................ 90 Angststoornis .................................................... 93 Antibioticum ...................................................... 58 Anus ................................................................... 27 Apneu ................................................................. 56 Artrose ............................................................... 44 Astma ................................................................. 56 B Bacterie ............................................................. 70 Beroerte ............................................................. 18 Besmetting ........................................................ 72 Bloedsuikerspiegel ............................................ 59 Botontkalking .................................................... 10 Botweefsel ......................................................... 10 Bronchitis .......................................................... 58

C Cheyne-stokesademhaling ............................... 56 Chronische ......................................................... 44 COPD .................................................................. 58 CVA ..................................................................... 18

D Darmen .............................................................. 35 Decubitus ........................................................... 62 Delier .................................................................. 87 Dementie ........................................................... 78 Diabetes mellitus .............................................. 34 Dktp-inenting .................................................. 103 Doorligplek ........................................................ 62

E Eczeem .............................................................. 69 Epilepsie ...................................................... 18, 48 EpiPen ................................................................ 90 G Geraamte ........................................................... 10 Gewricht ............................................................ 10 Gezonde leefstijl ................................................ 53 Glucose .............................................................. 34 Grand mal .......................................................... 48 Griep .................................................................. 74 Grote bloedsomloop ......................................... 21

I Incubatietijd ...................................................... 72 Inenten ............................................................ 104 Infecties ............................................................. 38 Influenza ............................................................ 74 Insuline .............................................................. 34

K Kanker ................................................................ 88 Kinderziekte ...................................................... 98 Kinkhoest ......................................................... 103 Kleine bloedsomloop ........................................ 21 Kooldioxide ....................................................... 26 Koorts ................................................................ 40 Kraakbeen ......................................................... 13 L Longemfyseem .................................................. 58 Longontsteking ................................................. 26 Lymfeklieren ...................................................... 39

M Maag .................................................................. 27 Mazelen ............................................................ 102 Micro-organisme ............................................... 70

O Observeren ........................................................ 61 Obstipatie .......................................................... 28 Onderkoeling ..................................................... 40 Ontsteking ................................................... 26, 72 Ontstekingsreuma ............................................ 44 Osteoporose ................................................ 10, 43 P Perifeer zenuwstelsel ........................................ 17 Persoonlijkheidsstoornis .................................. 94 Petit mal ............................................................ 48 Progressief ......................................................... 50

119

Psychiatrische ziekte ........................................ 93 Psychose ............................................................ 95

O PY (Z R O IG N D HT ER BO BE O EL M D BE -E R N O TA EP AL SO R N ED D E AC R W TI IJ E) S

R Reminiscentie .................................................... 84 Reutelende ademhaling ................................... 56 Roodvonk ........................................................ 102 ROT .................................................................... 84 Ruggenmerg ...................................................... 17 S Schimmel ........................................................... 70 Signaleren ......................................................... 61 Skelet ................................................................... 9 Slokdarm ........................................................... 27 Smetten ............................................................. 65 Spijsvertering .................................................... 27 Suikerziekte ....................................................... 53 Symptoom ......................................................... 23 Syndroom van Korsakov ................................... 97 T TIA ...................................................................... 46

U Uitdroging ......................................................... 76

V Vaccineren ....................................................... 104 Verhoging .......................................................... 40 Vijfde ziekte ..................................................... 100 Virus ................................................................... 70 Vitamine D ......................................................... 38

W Warme zorg ....................................................... 85 Waterpokken ..................................................... 99 Wekedelenreuma .............................................. 44 Wheezing ........................................................... 56

120

Z Zenuwstelsel ..................................................... 16 Zesde ziekte ..................................................... 101 Ziekte van Alzheimer ........................................ 78 Ziekte van Parkinson ........................................ 50 Zintuigen ........................................................... 18