Observeren en rapporteren by Boom beroepsonderwijs

Observeren en rapporteren

p co yr

Observeren en rapporteren De methode Factor-E Welzijn is bedoeld voor de opleidingen Maatschappelijke zorg, Pedagogisch werk en Sociaal werk niveau 3 en 4. In de methode staan kennis, vaardigheden en het samenwerken aan grote opdrachten centraal. Kennis wordt verkregen in de leereenheid Cursus. Hierin wordt de theorie verwerkt door middel van een diversiteit aan verwerkingsopdrachten. In de leereenheid Training worden vaardigheden aangeleerd en geoefend door de student. Samenwerken staat centraal in de diverse Projecten die bij de methode zijn ontwikkeld.

ht ig

Het is belangrijk om regelmatig en bewust naar het gedrag van deelnemers, cliënten of vrijwilligers te kijken om te weten te hoe ze functioneren. Dit bewust waarnemen van gedrag heet observeren. Na een observatie rapporteer je aan je collega’s. Naar aanleiding van de rapportages worden belangrijke beslissingen genomen. Het is daarom belangrijk dat je collega’s het rapport goed begrijpen. Vervolgens stel je in overleg met je collega’s plannen op of pas je deze aan. In deze Training leer je observeren en rapporteren. Edu’Actief maakt werk van onderwijs Edu’Actief wil jongeren helpen zich te ontwikkelen tot echte vakmensen. Om werk te maken van onderwijs, zoeken we de samenwerking op met docenten, studenten en het bedrijfsleven. Dankzij dat netwerk kunnen we vernieuwende leermiddelen maken die aansluiten op de behoefte van de beroepspraktijk.

9 789037 241334

FE_9789037241334_SW_tr_v2.indd 1

BASISDEEL SOCIAAL WERK

22-04-16 10:08

Training Observeren en rapporteren

p co

Colofon Uitgeverij: Edu’Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Floortje Vissers Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Observeren en rapporteren

p co ISBN: 978 90 3724 133 4 ©

Edu’Actief b.v. 2018

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu’Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.

Inhoudsopgave Over deze training OriĂŤntatie

Observeren

Observeren in de praktijk Rapporteren

p co Rapporteren in de praktijk Privacy

Reflecteren

Theoriebron Observeren

Theoriebron Observeren in de praktijk Theoriebron Rapporteren Theoriebron Privacy

ht 3

Over deze training

Over deze training Inleiding Het is belangrijk om regelmatig en bewust naar het gedrag van deelnemers, cliënten of vrijwilligers te kijken om te weten te hoe ze functioneren. Dit bewust waarnemen van gedrag heet observeren. Na een observatie rapporteer je aan je collega’s. Naar aanleiding van de rapportages worden belangrijke beslissingen genomen. Het is daarom belangrijk dat je collega’s het rapport goed begrijpen. Vervolgens stel je in overleg met je collega’s plannen op of pas je deze aan. In deze training leer je observeren en rapporteren.

p co Een rapportage doornemen met de cliënt.

Je hebt kennis van het begrip observeren. Je kunt een observatieplan opstellen en op diverse wijze observeren. Je hebt kennis van het begrip rapporteren. Je kunt zowel mondeling als schriftelijk rapporteren en rekening houden met vertrouwelijke informatie. • Je kunt observeren en rapporteren waarbij je rekening houdt met de privacy van betrokkenen.

Beoordeling Beoordelingsformulier <

• • • •

Leerdoelen

Aan het eind van de training wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst met een demonstratie. Deze worden op verschillende punten beoordeeld: op inhoud (producteisen) en op de uitvoering (processtappen). Andere belangrijke punten bij de beoordeling zijn: actieve deelname aan de lessen, nette uitwerking van de opdrachten in correct Nederlands. Je vindt ze bij elkaar in het beoordelingsformulier.

Over deze training

Planning Planningsformulier <

Oefening 1

Demonstratie: Een observatieplan maken, uitvoeren en rapporteren Gebruik voor de demonstratie het Werkmodel Observatieplan en het Werkmodel Rapporteren. Plan voor jezelf de uitvoering van deze demonstratie. Vul deze datum in op je planningsformulier.

p co

Werkmodel Observatieplan <

Aan het einde van de training moet je een demonstratie uitvoeren. Plan deze demonstratie tijdig in. Lees eerst de demonstratie goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere oefeningen van deze training op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt.

Werkmodel Rapporteren <

Tijdens deze periode heb je geleerd hoe je een observatieplan maakt, een observatie uitvoert en een observatierapport opstelt. Dit ga je in deze laatste opdracht nog een keer in zijn geheel demonstreren. Maak een observatieplan, voer de observatie uit en maak een observatierapport. Zorg dat je een goede planning maakt!

De casus

Omschrijf de casus. Om wie gaat het? Wat is de achtergrond? Wat is de situatie? Laat de casusomschrijving door je docent beoordelen.

Bijzonderheden

Voorbereiding

Voor je eigen casus bedenk je een observatievraag en observatieplan. Bij deze onderzoeksvraag ga je een observatieplan opstellen dat je inlevert bij je docent. Kijk hiervoor naar de observatievraag die je hebt opgesteld aan het eind van Leeractiviteit Onderzoek doen door observeren. Kijk ook naar het observatieplan dat je bij de laatste opdracht van Leeractiviteit Observeren hebt opgesteld. De observatie moet je ook kunnen uitvoeren. Houd bij het bedenken van de observatievraag daarom rekening met de uitvoerbaarheid.

Bij je casus ga je een observatievraag en een observatieplan opstellen. Dit lever je in bij je docent. Als je een groep of een persoon buiten de school gaat observeren, moet je dit van tevoren regelen en laten goedkeuren door de docent.

Uitvoering

Voer de observatie uit. Geef je observatieresultaten keurig weer in een overzicht. Laat de observatiegegevens beoordelen door je docent. Maak een rapport van je observatie.

Beoordeling

De punten waarop je wordt beoordeeld tijdens je demonstratie kun je vinden in het beoordelingsformulier. Plan voor jezelf een datum waarop je de demonstratie gaat uitvoeren. Vul deze datum in op je planningsformulier.

Oriëntatie

Oriëntatie Oefening 2

Interview Tijdens deze opdracht werk je samen met een klasgenoot. Jullie bedenken beide tien vragen, gericht op observeren en rapporteren. Bijvoorbeeld: ‘Wanneer rapporteer je in het sociaal werk?’ Pak een papier en zet in het midden de naam van de klasgenoot waarmee je samenwerkt. Stel hem of haar de tien vragen die je hebt bedacht. Schrijf zijn of haar antwoorden om de naam heen.

p co

Vervolgens draaien jullie de rollen om, zodat jullie de vragen aan elkaar gesteld en beantwoord hebben. Op de papieren die jullie hebben ingevuld zien jullie alle door jullie bedachte vragen en antwoorden over observeren en rapporteren. Welke antwoorden horen bij elkaar? Maak gebruik van post-its of ander gekleurd papier om jullie antwoorden te ordenen. Wat valt je op? Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen jullie vragen en antwoorden?

Wat is jouw ervaring?

Oefening 3

Heb je weleens geobserveerd? Op school, op je stage of op je werk? Of ken je mensen die dat hebben gedaan? Wat doen zij precies? Leg je antwoord uit.

Rekening houden met ...?

Oefening 4

Binnen het sociaal werk wordt met regelmaat geobserveerd en vervolgens gerapporteerd.

a. Met welke punten moet je rekening houden als je gaat observeren en rapporteren? Noem minstens drie punten en leg je antwoord uit.

OriĂŤntatie

b. Vergelijk je antwoord met dat van een klasgenoot. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen? Leg je antwoord uit.

p co

ht 7

Observeren

Observeren Inleiding Misschien herken je de volgende voorbeelden: wanneer je een liedje hoort, denk je terug aan die ene zomervakantie. Wanneer je een geurtje ruikt, denk je terug aan die ene speciale periode in je leven. Je hebt toen misschien niet bewust geluisterd of geroken, maar toch heb je het waargenomen. Wanneer je doelbewust gaat waarnemen spreek je over observeren.

p co Observeren van gedragingen.

• • • • • •

Theoriebron Observeren <

Je hebt kennis van het begrip observeren. Je kunt het begrip observeren uitleggen. Je kunt het verschil tussen waarnemen en observeren benoemen. Je kunt het verschil tussen objectief en subjectief observeren benoemen. Je hebt kennis van het belang van observeren. Je hebt kennis van diverse valkuilen bij observeren.

Wat is observeren?

Oefening 5

Leerdoelen

a. Beschrijf in je eigen woorden wat het woord observeren volgens jou betekent.

b. Bedenk een situatie in de klas die je op dit moment zou kunnen gaan observeren.

Observeren

c. Vergelijk met een klasgenoot: wat zijn de verschillen en wat zijn de overeenkomsten tussen jullie antwoorden?

Oefening 6 Website Coggle <

Mindmap observeren Maak samen een mindmap over observeren met Coggle. Je kunt hierbij gebruikmaken van de Theoriebron Observeren.

p co

Theoriebron Observeren <

Oefening 7

Filmpje Groei aantal zorgboerderijen <

Waarnemen en observeren

Bekijk het filmpje â&#x20AC;&#x2DC;Groei aantal zorgboerderijenâ&#x20AC;&#x2122;. a. Noteer wat je ziet.

b. Bekijk het fragment nu nog eens en noteer welke werkzaamheden de bewoners van de zorgboerderij verrichten.

c. Wat is het verschil tussen waarnemen en observeren?

d. Wat heb je in deze opdracht gedaan? Waargenomen of geobserveerd, of allebei?

Kun je..?

Oefening 8

Er is een verschil tussen waarnemen en observeren. Geef antwoord op de volgende vragen: a. Kun je waarnemen zonder te observeren? Leg je antwoord uit.

b. Kun je observeren zonder waar te nemen? Leg je antwoord uit.

Observeren

Oefening 9 Theoriebron Observeren <

Objectief of subjectief? Bij een observatie mag je geen mening of waardeoordeel geven, je moet objectief blijven. Als iemand dezelfde observatie zou uitvoeren, zou er hetzelfde resultaat uit moeten komen. Lees voor deze opdracht de Theoriebron Observeren. Noteer onder elke zin eerst de woorden die subjectief zijn en daarna de woorden die objectief zijn. a. Het meisje komt de winkel in en loopt naar de winterjassen. Subjectief:

Objectief:

p co

b. Volgens mij had ze vandaag geen goede zin want ze keurde alles af. Subjectief:

Objectief:

c. Mevrouw Pieterse was vandaag erg slordig gekleed en maakte een onverschillige indruk. Subjectief:

yr Objectief:

d. Mijn vriendin werd ten onrechte beschuldigd, want die vent heeft gewoon een hekel aan haar. Subjectief:

Oefening 10

Objectief:

Interpretatie of observatie?

Wanneer je gaat observeren is het noodzakelijk dat je objectief blijft en beschrijft wat je ziet. Wanneer je daar een betekenis aan geeft doe je een interpretatie die mogelijk niet juist is. Geef aan of in de volgende zinnen sprake is van interpretatie of observatie. Haar lippen werden smaller en de spieren in haar gezicht spanden zich aan. observatie / interpretatie Er lag een warme uitdrukking op zijn gezicht. observatie / interpretatie Z’n spreektempo ging sneller en de toon van z’n stem werd hoger. observatie / interpretatie Toen jij hem aanraakte, kon ik de nieuwsgierigheid op z’n gezicht zien. observatie / interpretatie

Observeren

Het was duidelijk dat hij opgelucht was. observatie / interpretatie

Oefening 11

Belang observatie a. Observatie is belangrijk binnen het sociaal werk. Bedenk minstens twee redenen waarom observatie binnen het werkveld belangrijk kan zijn.

p co

b. Bespreek je antwoord met twee klasgenoten. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen?

c. Maak een lijst waarin jullie al de redenen opschrijven die jullie samen bedacht hebben voor het belang van observatie.

Oefening 12

Observatie in jouw beroep

Bedenk waarom het belangrijk is om te observeren in de volgende situaties:

a. Jan is werkzaam in de nachtopvang voor daklozen. De meeste daklozen hebben ook psychosociale problemen en een verslaving. Jan hoort van de politie dat Omar (een verslaafde) vandaag is opgepakt omdat hij overlast veroorzaakte in het winkelcentrum. â&#x20AC;&#x2DC;s Avonds komt Omar naar de nachtopvang, hij is niet aanspreekbaar en reageert agressief op Jan.

b. Esther werkt als activiteitenbegeleider in een buurtcentrum. Ze heeft het gevoel dat mevrouw Joosten niet goed in haar vel zit de laatste tijd omdat ze al enkele weken erg chagrijnig is. Esther vraagt zich af of ze wel contact maakt met de andere deelnemers in de groep.

Observeren

Oefening 13 Theoriebron Observeren <

Valkuilen herkennen Er zijn diverse valkuilen bij observeren. Lees eerst de Theoriebron Observeren. Geef aan van welke valkuil er sprake is in onderstaande zinnen. a. Nellie en Cees zijn al jarenlang vrijwilligers bij het Rode Kruis. Hun dochter Afke is erg trots op ze, ze doen alles perfect!

p co

b. David vindt de begeleiding van zijn cliĂŤnt Katja leuk. Ze is erg vrolijk en begint vol enthousiasme aan de opdrachten die ze van David krijgt en werkt deze heel precies uit. David denkt dat Katja altijd al haar taken precies uitwerkt. Daarom observeert hij voornamelijk dit gedrag.

c. Fons vindt zijn collega Elly onsympathiek, tijdens de observatie beschrijft hij voornamelijk negatieve gedragingen.

d. Mike is erg blij met zijn cliĂŤnt Bertha. Ze is dan wel erg chaotisch en luistert slecht naar zijn adviezen, maar dat ziet hij niet omdat hij goed met haar overweg kan. Hij observeert dan ook vooral positieve gedragingen.

Theoriebron Observeren <

Voorbeelden van valkuilen

Oefening 14

Het is moeilijk om objectief te observeren, er zijn diverse valkuilen waardoor objectief observeren moeilijk wordt. Lees eerst de Theoriebron Observeren. Bedenk bij elke valkuil een nieuw voorbeeld. a. Je eigen mening als observator:

c. Halo-effect:

b. Vooroordelen:

Observeren

d. Horn-effect:

e. Projectie:

p co f. Emotionele betrokkenheid:

ht 13

Observeren in de praktijk

Observeren in de praktijk Inleiding Je observeert niet zomaar, want je hebt altijd een doel voor ogen. Je wilt met je observatie iets te weten komen. Om zo goed mogelijk antwoord te kunnen geven op wat je wilt onderzoeken bereid je de observatie voor door een observatieplan te maken.

p co Observeren is net als een vergrootglas, doelgericht kijken.

Leerdoelen

Filmpje Test Your Awareness: Whodunnit? < Filmpje Count the number of passes <

Blind voor verandering

Oefening 15

Je kunt op diverse wijze observeren: • Je kunt objectief waarnemen en observeren. • Je kunt een observatieplan opstellen. • Je kunt kwalitatief en kwantitatief observeren. • Je kunt observeren door middel van continue observatie, intervalobservatie of event sampling.

In deze opdracht ga je een paar videofragmenten bekijken.

Bekijk het filmpje ‘Test Your Awareness: Whodunnit?’ a. Stop het fragment halverwege en noteer de veranderingen die je hebt gezien.

Observeren in de praktijk

Bekijk het filmpje ‘Count the number of passes’. b. Tel hoe vaak de bal wordt gegooid door de spelers in het wit.

c. Is je verder nog iets opgevallen in het filmpje? Zo nee, speel het filmpje dan nog eens af en let op de linkerkant van het beeld.

Oefening 16

Persoonsverwisseling Bekijk het filmpje ‘Experiment: Zijn wij blind voor verandering?’. Dit filmpje laat zien dat we snel om de tuin te leiden zijn.

p co Experiment: zijn wij blind voor verandering? <

Oefening 17

Theoriebron Observeren in de praktijk <

Wat is je conclusie na het zien van dit filmfragment?

Je kunt niet alles waarnemen!

Als je voorafgaand aan een observatie bepaalt waar je op wilt gaan letten, moet je eraan denken dat je niet te veel doelen stelt. Hoe lastig het is om meerdere dingen tegelijk waar te nemen, ervaar je in de volgende oefening.

Voorbereiding • Zoek een studiegenoot. • Leg een stopwatch of horloge klaar.

Uitvoering • Je hoeft niets op te schrijven. • De een neemt waar, de ander houdt de tijd bij. • Neem gedurende een minuut alle kleuren in je omgeving waar. • Neem daarna een minuut alle kleuren en vormen waar. • Neem vervolgens een minuut alle kleuren, alle vormen en alle afmetingen waar. • Neem hierna nog een minuut alle kleuren, alle vormen, alle afmetingen en alle geluiden om je heen waar. • Neem ten slotte een minuut alle kleuren, alle vormen, alle afmetingen, alle geluiden om je heen en alle geluiden in jezelf waar. • Draai de rollen om.

Controle a. Is het gelukt om je te concentreren? Waarom wel of niet?

b. Is het gelukt om de tijd goed bij te houden? Waarom wel of niet?