THEMA 1
GOED BEGONNEN IS HALF GEWONNEN ALGEMENE INTRO
Een uitgebreide introductie met elkaar, in een klas, is een diepte-investering voor het hele schooljaar. U legt dan de rode loper uit om te kunnen gaan leren in een veilig, open en uitdagend klimaat. De eerste tijd op een nieuwe school zal voor veel leerlingen een spannende aangelegenheid zijn. Er vinden veel veranderingen plaats, waar ze aan moeten wennen. We hebben in deze introductietijd aandacht voor kennismaken met elkaar, groepsvorming in de klas, bouwen aan veiligheid en oog hebben voor het individu. Iedere leerling start het schooljaar op een nieuwe school met zijn eigen achtergrond en zijn eigen persoonlijkheid. De diversiteit in de groep vraagt om een tolerante sfeer en openheid in communicatie. Dat is waar de aandacht de eerste weken naar uitgaat. Als de groep zich veilig ontwikkelt, heeft dat een positief effect op elk individu binnen de groep. U kunt de leerlingen vertellen wat ze van de leefstijllessen mogen verwachten. Over de werkwijze kunt u zeggen dat ze bij voorkeur in willekeurige groepen aan het werk gaan, ze zullen vaak in gesprek zijn met elkaar en ze gaan ervaringsgericht leren. Leren door doen staat centraal bij Leefstijl. De productieve, creatieve en soms ook beweeglijke opdrachten, maken dat de leerlingen spelenderwijs leren. Het gaat bij Leefstijl meestal niet om het resultaat, maar om de weg ernaartoe. Die is interessant. Dat betekent automatisch ook dat Leefstijl geen ‘goed’ of ‘fout’ kent. Het doel is meer ontdekkend leren en in dialoog blijven
61
61
met elkaar. Het overkoepelende doel is om jongeren goed voorbereid aan de maatschappij te laten deelnemen. Het tussentijdse doel is om het zo prettig mogelijk te hebben op school, zodat leren veilig en uitdagend is. Als u start met de leefstijllessen, is het raadzaam om het recht van passen nadrukkelijk uit te leggen. Leerlingen weten dan gelijk wat regievoering is, hoe ze hun eigen grenzen kunnen aangeven en deze kunnen blijven bewaken. In de algemene inleiding van deze handleiding kunt u een uitgebreide uitleg vinden over het recht van passen. Zoals in de algemene inleiding ook wordt uitgelegd, starten we de leefstijllessen in een kring of u-vorm. Het kan voordelen hebben om leerlingen te betrekken bij het tot stand komen van de ideale opstelling. Samen de kring maken en samen het lokaal gereedmaken, geeft een sfeer van gezamenlijke verantwoordelijkheid en saamhorigheid. Het is belangrijk dat jongeren actief bijdragen aan een goede en veilige sfeer in de klas. Ook voor u als docent is het begin van het schooljaar weer een nieuwe start, met mogelijk een groep onbekende jongeren. Bied in deze beginperiode voldoende ruimte voor groepsvorming en kennismaking, en respecteer daarmee het natuurlijke proces van elke groep, om via de weg van veiligheid naar productiviteit te gaan. COMPETENTIES
• Zelfbewustzijn • Sociaal bewustzijn • Relationele vaardigheden. OVERZICHT INHOUD
Thema 1 bestaat uit drie lessen: • Les 1 Prettig kennis te maken Les 1 is een eerste kennismaking met elkaar. De klas bouwt samen aan een open en veilige sfeer. • Les 2 Hier staan wij voor ...! Les 2 is een les over omgangsnormen en goede omgangsafspraken. • Les 3 Ik deel, dus ik besta Les 3 is een eerste oriëntatie op het gebruik van sociale media, waarbij vooral het gebruik van mobiele telefoons centraal staat.
62
LES 1 PRETTIG KENNIS TE MAKEN LESOVERZICHT Inleiding
We beginnen dit programma met kennismaken. Sommige leerlingen kennen elkaar mogelijk nog van de vorige school, voor anderen is alles en iedereen nieuw. Om elkaar beter te leren kennen, kijken we bijvoorbeeld naar waar iemand vandaan komt en welke hobby’s iemand heeft. Dit geeft positieve aanknopingspunten tot contact. Alle lessuggesties staan in het teken van veiligheid en het vergroten van de onderlinge betrokkenheid. Zo werken we toe naar een open en respectvol klimaat in de klas. Hiermee wordt als het ware een fundament gelegd voor de volgende thema’s. Lesdoelen
De leerlingen: • zijn zich bewust van onderlinge overeenkomsten en verschillen • vergroten de onderlinge betrokkenheid • zijn in staat om in de klas een open en respectvol klimaat te creëren. Vaardigheden
• • • • • •
Sociale betrokkenheid Relaties aangaan Gerichte vragen stellen Ingaan op vragen van anderen Vertrouwen opbouwen Verschillen respecteren.
Activiteiten
1. 2. 3. 4. 5.
Introductie Ken je docent ABC-spel Kaartje trekken Evaluatie.
Materiaal • • •
Ken je docent: 50 witte memoblaadjes, hoed, mand of doos ABC-spel: schilderstape, drie blaadjes met een grote A, B of C Kaartje trekken: voor elke groep van vijf een ansichtkaart in vijf stukken geknipt, 60 gele, 60 blauwe en 60 groene memoblaadjes, 6 dobbelstenen, werkboek, dia. Belangrijk voor de docent
Het is een hele stap, de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs. Waren de leerlingen voor de zomervakantie nog de oudsten van de school, nu moeten ze weer als jongsten starten. Er komt veel nieuwe
63
63
THEMA 1 GOED BEGONNEN IS HALF GEWONNEN informatie op hen af, ze hebben elk lesuur een andere docent en mogelijk is er binnen de klas meer sprake van diversiteit dan ze gewend waren. Sommige leerlingen kijken reikhalzend uit naar dit nieuwe avontuur. Anderen hebben al dagen buikpijn, piekeren, of slapen slecht. Ze maken zich zorgen of ze wel aardig gevonden worden en hoe ze de weg moeten vinden in dat grote gebouw. Om de leerlingen goed te kunnen begeleiden, kan het helpen om weer even contact te maken met hoe u zichzelf voelde, toen u voor het eerst naar de middelbare school ging. Maak voldoende ruimte en tijd voor de leerlingen om zich te kunnen oriënteren op de klas en in het gebouw. Laat leerlingen juist aan het begin van het schooljaar in steeds wisselende samenstellingen met elkaar samenwerken. Zo ontdekken ze overeenkomsten en verschillen, en kunnen ervaringen met elkaar uitwisselen. Zo leren ze elkaar steeds beter kennen. Dit proces van oriëntatie en integratie is van groot belang voor het creëren van een prettig en respectvol klimaat in de klas. Denk eraan het ‘recht van passen’ uit te leggen in de eerste les. Weten dat ze niet op alle vragen een antwoord hoeven te geven en dat ze zelf de regie kunnen voeren over hun deelname aan de les, kan voor sommige leerlingen een groot deel van hun stress wegnemen.
64
LES 1 PRETTIG KENNIS TE MAKEN 1. INTRODUCTIE Tijd: 5 minuten De leerlingen gaan in gesprek over de eerste indrukken die ze hebben over de school. Schrijf op het bord ‘Welkom op deze school’ en vraag de leerlingen waarom zij voor deze school hebben gekozen. Vraag hen vervolgens wat ze hebben gedaan om zich een beeld te vormen van deze school. Hebben ze een informatieavond of open dag bezocht, of hebben zij de website bekeken? Wat is hun eerste indruk van het gebouw? En wat is hun eerste indruk van de sfeer op school? Verander nu de tekst op het bord in ‘Welkom in deze klas’. Laat de leerlingen hierop associëren. U legt de leerlingen de vragen hierna voor. Waar denk je aan als je dit leest? Wat heb je nodig om je welkom te voelen? Schrijf de reacties van de leerlingen in steekwoorden op het bord. U gaat verder met uw uitleg. Wij gaan dit schooljaar elke week een les uit Leefstijl uitwerken. Dit doen we om elkaar beter te leren kennen en met elkaar te werken aan een prettige klas, waarin iedereen zich welkom voelt. Een klas waarin iedereen zichzelf durft te zijn en zich gerespecteerd voelt, met alle overeenkomsten en verschillen die er zullen zijn. Een klas waarin we eerlijk en open met elkaar omgaan en bereid zijn rekening met elkaar te houden. Zo leren we elkaar en onszelf steeds beter kennen en zal het samenwerken steeds makkelijker gaan. In deze eerste les gaan we op verschillende manieren kennismaken met elkaar. Leg ook het ‘recht van passen’ uit. Soms wil je liever even niets zeggen, of niet actief meedoen met een activiteit. Dan kun je 'passen'. Dat betekent dat je rustig kijkt en luistert naar de anderen, zonder dat je zelf een actieve rol neemt. Als iets te persoonlijk of emotioneel voor je wordt, bewaak je zo je eigen grenzen. Je kunt altijd weer meedoen als je zover bent. Variant 1: Sta op als …
Als u de sfeer in de klas als ontspannen inschat, kunt u kiezen voor een meer actieve start van de les. Nadat u één of twee reacties heeft gekregen op de vraag waarom leerlingen voor deze school heeft gekozen, geeft u de instructie hierna. Ik ben benieuwd wat je allemaal hebt gedaan om tot een goede keus te komen. Ik spreek straks steeds een zin uit. Als deze situatie voor jou geldt, dan laat je dat zien door te gaan staan. Geldt deze niet voor je, dan blijf je gewoon zitten. Na elke vraag mag iedereen weer gaan zitten.
65
65
THEMA 1 GOED BEGONNEN IS HALF GEWONNEN
Ga staan als: • je naar een informatieavond van deze school bent geweest • je naar een open dag van deze school bent geweest • je een filmpje op de website van de school hebt bekeken • je met leerlingen van deze school hebt gesproken • je voor deze school hebt gekozen omdat je hier al mensen kent • je voor deze school hebt gekozen omdat het lekker dicht bij je huis is. Variant 2: Ga zitten als …
Wilt u de les direct met een korte kennismakingsactiviteit starten, dan kunt u beginnen met ‘Ga zitten als’. Hiervoor nodigt u alle leerlingen uit om te komen staan. Geef de vervolgens de instructie hierna. We beginnen met een korte kennismakingsopdracht. Ik ga proberen om je allemaal te laten zitten. Daartoe spreek ik zometeen steeds een zin uit. Als de situatie voor jou geldt, dan laat je dat zien door te gaan zitten. Geldt deze niet voor je, dan blijf je gewoon staan. Zit je al, maar gelden er nog meer uitspraken voor je, dan kun je dat laten zien door je hand op te steken. Ik ga door totdat iedereen zit. Ga zitten als: • je thuis een schildpad hebt • je langer dan een halfuur onderweg bent naar school • je een broer of zus hebt op deze school • je van paardrijden houdt • je vaak naar Discovery Channel of National Geographic kijkt • je op een vechtsport zit • je thuis een hond hebt • je een muziekinstrument bespeelt • je aan een teamsport doet • je van chillen met je vrienden houdt • je nog steeds staat …
66
LES 1 PRETTIG KENNIS TE MAKEN 2. KEN JE DOCENT Tijd: 15 minuten Een vragenspel om de docent beter te leren kennen. Hiertoe maakt u eerst groepen van drie personen. Vraag de leerlingen om te komen staan. U legt de opdracht uit aan de leerlingen. Het is de bedoeling dat je zometeen je plek gaat zoeken in de rij. De volgorde wordt bepaald door de hoogte van je huisnummer. Wie op huisnummer 1 woont, komt hier te staan, wie op nummer 2 woont, komt daarnaast te staan en zo lopen de huisnummers steeds verder op. Ik ben benieuwd wat het hoogste huisnummer zal zijn in deze klas. Geef goed aan waar de rij of cirkel gevormd gaat worden door de juiste plek echt aan te wijzen in het lokaal.
Laat de leerlingen nu hun plek zoeken in de rij. Laat vervolgens iedereen zijn of haar huisnummer hardop uitspreken, beginnend bij 1. De leerlingen staan na deze opdracht in een willekeurige volgorde opgesteld en u kunt nu de groep eenvoudig opdelen in groepen van drie leerlingen. U gaat verder met uw uitleg. In deze groepen van drie mag je vragen bedenken om mij beter te leren kennen. Wat wil je van mij weten? Je kunt bijvoorbeeld vragen stellen over mijn thuissituatie, of over mijn hobby’s. Of over gewoontes die ik heb, zoals wat ik meestal bij het ontbijt eet, hoe laat ik doorgaans naar bed ga, of wat ik graag doe tijdens een vakantie. Deel per groep vijf lege memoblaadjes uit. De leerlingen krijgen nu een paar minuten de tijd om met elkaar enkele vragen te bedenken. Na een paar minuten verzamelt u alle vragen in een hoed, mand of doos. U trekt er steeds één vraag uit, beantwoordt die, en vervolgens de volgende. Er zullen waarschijnlijk veel dubbele vragen bij zijn. Een vraag die al is beantwoord, kunt u opzij leggen. U mag natuurlijk passen bij vragen die te persoonlijk zijn, of die u om een andere reden niet wilt beantwoorden. Hiermee laat u meteen duidelijk zien dat openheid gewenst is én dat je je eigen grenzen mag aangeven. Nabespreking
Leg de leerlingen deze vragen voor: • Welk antwoord had je goed ingeschat? • Welk antwoord had je niet verwacht? • Waarom is het goed om elkaar beter te leren kennen?
67
67
THEMA 1 GOED BEGONNEN IS HALF GEWONNEN
3. ABC-SPEL Tijd: 10 minuten Een speelse werkvorm voor een eerste kennismaking met elkaar, waarbij leerlingen zonder te praten informatie geven over zichzelf. Maak met tape of teken met krijt een grote cirkel op de grond waar leerlingen in kunnen staan. Verdeel de cirkel in drie vakken en markeer de vakken met de letters A, B en C. U legt de opdracht uit aan de leerlingen. Ik wil je uitnodigen voor een kennismakingsoefening. Zoals je ziet, heb ik een grote cirkel gemaakt. Deze is in drie vakken verdeeld: vak A, B en C. Ik spreek steeds een zin uit waarbij je kunt kiezen uit deze drie varianten, A, B of C. Je kiest de variant die het beste bij je past. Dit laat je zien door in dat deel van de cirkel te gaan staan. Zo zal ik een aantal zinnen uitspreken en jij kiest steeds welk vak het beste bij je past. Sommige leerlingen zullen misschien spontaan hun keuze toelichten. Dit is niet verplicht. Spreken voor de grote groep, zal voor sommigen nog te hoog gegrepen zijn in deze eerste les. Als er behoefte aan is, kunnen leerlingen worden uitgenodigd om hun keuze toe te lichten. U kunt er ook voor kiezen deze oefening geheel in stilte te laten verlopen. U spreekt de zinnen hierna uit. Deze zomer ben ik op vakantie geweest: 1. in Nederland 2. in Europa 3. buiten Europa. Thuis heb ik: 1. geen broers/zussen 2. ĂŠĂŠn broer of zus 3. meerdere broers/zussen. Ik luister graag naar: 1. rapmuziek 2. popmuziek 3. rockmuziek. Als ik thuis mag kiezen wat we eten, dan eten we: 1. pizza 2. sushi 3. Hollandse pot.
68
LES 1 PRETTIG KENNIS TE MAKEN Na schooltijd ga ik graag: 1. sporten 2. iets creatiefs doen 3. achter de computer. Mijn meeste tijd besteed ik aan: 1. Instagram 2. Facebook 3. Snapchat. Verschillende sociale media volgen elkaar snel op. Pas daarom zo nodig de namen van de applicaties aan aan de huidige tijd. Variant
Als de sfeer in de groep het mogelijk maakt, kunt u na elke ronde de leerlingen die in eenzelfde vak staan uitnodigen om kort met elkaar uit te wisselen. U geeft uitleg aan de leerlingen. Vertel elkaar kort waar je precies bent geweest tijdens de vakantie, hoe het is om wel of geen broers en zussen te hebben, geef elkaar een muziektip, enzovoort. Nabespreking
Leg de leerlingen deze vragen voor: • Hoe is het voor je om deze oefening te doen? • Hoe helpt deze oefening je om je op je gemak te voelen in de klas? • Welke overeenkomsten zijn je opgevallen? • Welke andere vragen zouden leuk zijn geweest?
69
69
THEMA 1 GOED BEGONNEN IS HALF GEWONNEN
4. KAARTJE TREKKEN Tijd: 25 minuten De leerlingen leren elkaar beter kennen aan de hand van allerlei vragen. Vorm groepen van vijf leerlingen. Geef hiervoor alle leerlingen een stukje van een ansichtkaart. U legt uit hoe de groepen tot stand komen. Iedere leerling heeft een stukje van een ansichtkaart gekregen. Zoek de klasgenoten die de ontbrekende stukjes van je kaart hebben en vorm zo je groep. De leerlingen gaan per groep, met hun werkboek, aan een tafel zitten. Op elke tafel liggen 10 gele, 10 blauwe en 10 groene memoblaadjes, en een dobbelsteen. U legt de opdracht uit aan de leerlingen. Elke groep gaat straks kaartjes trekken, om zo nader kennis te maken met de anderen in je groep. Maar eerst gaan jullie de vragenkaartjes maken. Ieder van jullie bedenkt hiervoor zes vragen die je aan andere groepsleden wilt stellen: twee algemene vragen, twee persoonlijke vragen en twee specifieke vragen. Gebruik hierbij de voorbeeldvragen bij les 1 uit je werkboek. De algemene vragen schrijf je op een geel kaartje, de persoonlijke vragen op een blauw kaartje en de specifieke vragen op een groen kaartje. Toon hierbij de bijbehorende dia: Thema 1 les 1 dia 1. PPT Thema 1 Les 1 (Dia 1) Als je klaar bent, sorteer je de kaartjes op kleur, en legt ze met de tekst naar beneden op tafel. Geef de leerlingen nu enkele minuten de tijd om hun vragen te kiezen/te bedenken en op te schrijven. U gaat verder met uw uitleg. Je mag nu met het kennismakingsspel beginnen. Daarvoor krijg je ongeveer een kwartier de tijd. Om de beurt mag iemand met de dobbelsteen gooien, de oudste begint. Gooi je een 1: trek dan een geel kaartje en beantwoord zelf de vraag. Gooi je een 2: trek dan een geel kaartje en stel de vraag aan je linkerbuur. Gooi je een 3: trek dan een blauw kaartje en beantwoord zelf de vraag. Gooi je een 4: trek dan een blauw kaartje en stel de vraag aan je rechterbuur.
70
LES 1 PRETTIG KENNIS TE MAKEN Gooi je een 5: trek dan een groen kaartje en beantwoord zelf de vraag. Laat de groep zelf bedenken wat ze moeten doen als iemand een 6 gooit. Toon hierbij dia 2 van thema 1 les 1. PPT Thema 1 Les 1 (Dia 2) Nabespreking
Leg de leerlingen deze vragen voor: • Hoe was het om zelf vragen te beantwoorden? • Hoe was het om een vraag aan een ander te stellen? • Welke kleur vragen vond je het leukst en waarom?
71
71
THEMA 1 GOED BEGONNEN IS HALF GEWONNEN
5. EVALUATIE • • • •
Tijd: 5 minuten Hoe was het om op deze manier kennis te maken met de anderen? Welke activiteit vond je het leukst om te doen? Wat zou je verder nog over je klasgenoten willen weten? Wat kunnen we nog meer doen om elkaar beter te leren kennen? Let de komende week eens op … wat je nog meer doet om elkaar beter te leren kennen, zowel tijdens de lessen als tijdens de pauze.
72