Mensen en problematiek

MENSENENPROBLEMATIEK

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

COLOFON

BoomBeroepsonderwijs info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Auteur(s):V.Dalm,C.vanEck,M.Liebregts,D.vanLoon,S.vanMameren,A.Pruim Inhoudelijkeredactie:V.Dalm,M.Liebregts

Titel:Mensenenproblemaatiek

ISBN:97890372 druk/oplage

Bronvermelding:

©2024BoomBeroepsonderwijs|Boom BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmagnietsuit dezeuitgavewordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerd gegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzij elektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofenigeanderemanier,zonder voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgaveis toegestaanopgrondvanartikel16hAuteurswetdientmendedaarvoorwettelijk verschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgavein bijvoorbeeldeen(digitale)leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(opgrondvan artikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwendentotStichtingUitgeversorganisatie voorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KBHoofddorp,www.stichting-uvo.nl).

PREVIEWVERSIE

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijke bepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden, kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvanen akkoordtegaanmetdespecifiekeproductvoorwaardenenalgemenevoorwaarden vanBoomBeroepsonderwijs,tevindenopwww.boomberoepsonderwijs.nl.

VOORWOORD

AngerensteinZorg&Welzijniseencompleteserieleermiddelenvoordevolgende kwalificatiedossiers:

• Maatschappelijkezorg

• Pedagogischwerk

• Sociaalwerk

• Verzorgende-IG.

Voordesociaalwerkerisvakkennisvanuiteenlopendeonderwerpenvangrootbelang. Ditvormtdebasisvoorhethandelenindeberoepspraktijk,waarbijdecliëntmetzijn wensenenbehoeftencentraalstaat.DebronnenboekenvanAngerensteinZorg& Welzijnbevattenallebenodigdetheorievoordebeginnendeberoepsbeoefenaar.

DeserieleermiddelenvoorhetkwalificatiedossierSociaalwerkbestaatuitvijf bronnenboekenmetonlineaanvullendeverwerkingsopdrachten,kritische beroepssituatiesentoetsen:

• Decontextvansociaalwerk

• Mensenenproblematiek

• Communicatieengedragvoorsociaalwerk

• Methodischhandelenvoorsociaalwerk

• Professionalsociaalwerk

Koppelingkwalificatiedossier2024

Elkthemaheefteenkoppelingmetéénofmeerderewerkprocessenvanhet kwalificatiedossier.Hierondertrefjeperthemaaanmetwelkwerkproces(sen)deze isgekoppeld:

PREVIEWVERSIE

Mensenenproblematiek

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

‘Mensenenproblematiek’iseenvandevijfboekenvoordeopleidingsociaalwerk.In ditboekstaandedoelgroepenwaarmeedesociaalwerkerinaanrakingkomten bijhorendeproblematiekencentraal.Daarnaastbevathetboekconcretehandelingstips voordesociaalwerkerdiedirecttoepasbaarzijnindepraktijkenstaatbeschreven watdesociaalwerkerkanbetekenenvoordediversedoelgroepen.

Debeschreventheorieenverwerkingsopdrachtenzijngebaseerdopdevisiewaarbij decliëntcentraalstaatenzoveelmogelijkzijneigenregiebehoudt.

PREVIEWVERSIE

Decliëntcentraal

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Decliëntenzijnondersteuningsvraagstaantijdensjouwwerkalssociaalwerker centraal.Metbehulpvandeuitgangspuntenvan‘dePositieveGezondheid’gajeals sociaalwekermetdecliëntingesprekomteachterhalenwelkeondersteuningvoor hembelangrijkis.Uitgangspunthierbijisdatdecliëntzoveelmogelijkderegieblijft behoudenoverzijneigenleven.Deondersteuningkomtindeeersteplaatsvanuitde eigenleefomgeving(interprofessioneel)enindetweedeplaatsvanuitde professional(s).

Opbouwtheorie

1. basistheorie

2. kritischeberoepssituatie

3. verdieping

4. Begrippen

Basistheorie

Debasistheoriebevatinformatiedierelevantisvoordesociaalwerker.Detheorie wordtverlevendigdmetvoorbeelden.Belangrijkebegrippenwordenuitgelegdinde tekstenzijnvetgemaakt.

Wanneerjeindelinkerkantlijnditicoontjeziet,kunjeindebijhorendedigitale leeromgevingeenonlineaanvullingvindenindevormvaneenfilmfragment,verwijzing naareenwebsiteofeendocument. Digitaleleeromgeving

Kritischeberoepssituatie(KBS)

IndeKBSwordjegeconfronteerdmeteenprobleemstellingofdilemmawaarbijje nietkuntterugvallenoproutinematighandelen.ElkeKBSheefteenkoppelingmet eenkernwaardeenéénvandeartikelenuitdeberoepscodevoordesociaalwerker. Doorallethema'svanalleboekentedoorlopenmaakjekennismetdediverseartikelen uitdeberoepscode.OnlinevindjebijelkeKBSaanvullendeopdrachten.Destructuur vandeopdrachtenvolgtdestappenvanhetethischredeneren.Opdiemanieroefen jealsbeginnendberoepsbeoefenaarregelmatigmetdezemaniervanredeneren,leer jediversesituatiesgoedtedoorzienenkunjeberedeneerdhandelenendelinkleggen metdeartikelenuitdeberoepscodevoordesociaalwerker.

Verdieping

Enkelethema'sbevatteneenaanvullendeverdieping.Binnenditonderdeelwordthet themaverderuituitgebouwdenstimuleerthetdeonderzoekendehouding.De verdiepingheefteennaastderelatiemethetondwerpvanhetthemaookeenrelatie metéénvandevolgendeaspecten:deberoepscode,onderzoek,wet-enregelgeving, ofeendilemma.

Begrippen

PREVIEWVERSIE

Aanheteindevanelkthemawordendebelangrijkstebegrippen(dievetgedruktstaan indetheorie)overzichtelijkopgesomdmetdaaronderdebetekenisvanhetbegrip.

Digitaleleeromgeving

DaarnaastkentAngerensteinZorg&Welzijnenkeleonline-aanvullingendiebeschikbaar zijnviawww.boomdl.nl.Hetgaatomdevolgendeaanvullingen:

• verwerkingsopdrachten

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• kritischeberoepssituaties

• uitdagingen

• toetsen

• filmfragmenten.

Voordatjededigitaleleeromgevingkuntgebruiken,moetjejelicentieactiveren:

• Overlegmetjedocentwelktypeaccountjegebruikt.

• Ganaarwww.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijkdeinstructiefilmofleeshetstappenplan.

• Volgdestappen.

Daarnakunjeaandeslag!

Verwerkingsopdrachten

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Bijiederthemahorenenkeleverwerkingsopdrachten.Dezeopdrachtenhelpenjede informatieuitdetheorieteverwerkenentoetepassen.

Uitdagingen

Tijdensdeuitdagingwerkjemetmeerderestudentenaaneengroteopdrachtopbasis vanverschillendethema'swaarbijeenberoepwordtgedaanopje samenwerkingsvaardighedenenjecreativiteit.Deuitdaginglevertaltijdeenproduct opdatwordtbeoordeeld.

VeelplezierensuccesmethetwerkenmetAngerensteinZorg&Welzijn!

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Thema1

Mensenvan0-100

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Prenataleontwikkeling (conceptie-geboorte)

• Baby(0-1jaar)

• Dreumes(1-2jaar)

• Peuter(2-4jaar)

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

• Jongbasisschoolkind(4-8jaar)

• Ouderbasisschoolkind(8-12jaar)

• Puber(12-16jaar)

TAALREDACTIE

• Adolescent(16-21jaar)

• Jongvolwassene(21-35jaar)

• Middenvolwassene(35-55jaar)

• Laatvolwassene(55-70jaar)

• Oudere(70+jaar)

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Alssociaalwerkerkrijgjetemakenmetmensenvanalleleeftijden.Omdieredenis hetdanookhandigalsjeopdehoogtebentvanspecifiekekenmerkenen ontwikkelingendiezichinbepaaldelevensfasenvoordoen.Zokunjebeteraansluiten bijdewensenenbehoeftendiedemensendiejetegenkomt,hebbenenbijvoorbeeld signalerenalsdeontwikkelingvastloopt.Ookkunjeopdiemanierbeterinschatten watmensennodighebbengeziendelevensvragenwaarzemeekampenendemanier waaropzehunlevenvormenzingeven.Inditthemagaathetaltijdomgemiddelden, iedereenvolgtuiteraardzijneigenuniekelevenspad.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Tochhebbenmensen,ondanksalleindividueleverschillen,ookveelmetelkaar gemeen.Zevolgennamelijkookeenalgemeen'gemiddeld'ontwikkelingspad.Zo leertiedereen,uitgaandevaneen‘normale’ontwikkelingpraten,logischdenkenen socialevaardigheden.Ookhoudenmensenzichinbepaaldefasenvaak(uiteraardniet altijd)metvergelijkbarezakenbezig;zogaandemeestemenseneenkeerzelfstandig wonen,gaanzeaanhetwerk,krijgenzekinderen,engaanzeooitmetpensioen.Dit themavolgtdegehelelevensloopvandemens;hetbegintbijdeprenataleontwikkeling eneindigtbijdedood.

1.1 Prenataleontwikkeling(conceptie-geboorte)

Levenontstaatzodradeconceptieheeftplaatsgevonden;eenzaadcelvandemanen eeneicelvandevrouwkomensamenenversmeltenmetelkaar.Alvoordateenkind wordtgeboren,gebeurtervanalles;erissprakevaneenverbazingwekkendegroei. Erfelijkheidenomgevingsfactorenspeleneenbelangrijkerolalshetgaatomde ontwikkelingvanhetnogongeborenkind.

Erfelijkheid

PREVIEWVERSIE

Deprenataleontwikkelingvoltrektzichvoorieder,zich‘normaal’ontwikkelend, ongeborenkindhetzelfde.Entochisiedermensuiteindelijkuniek.Ditkomtonder anderedoordatdespermacelgenetischeinformatiebevatvandevaderendeeicel genetischeinformatievandemoeder.Doordatdezetweemetelkaarversmelten, wordtdegenetischeinformatiemetelkaargecombineerdenontstaatereenuniek nieuwmensje.Datjijniethetzelfdebentalsjebroerofzus,komtdoordater verschillendecombinatiesvandegenetischeinformatiekunnenontstaan.Eenvader enmoederleverennamelijkslechtsdehelftvanhungenenaan.

Omgevingsfactoren

Altijdensdeprenatalegroeikunnenomgevingsinvloedendeontwikkelingvanhet ongeborenkindbeïnvloeden.Hetpreciezeeffectvanomgevingsfactorenopde ongeborenvrucht,ookwelteratogeneeffectengenoemd,isafhankelijkvandeduur endeintensiteitvandefactorenenvanhetprenatalestadiumwaarinhetongeboren kindzichbevindt(Feldman,2019).

Alcoholenroken

Ongeborenkinderendieblootgesteldwordenaaneengrotehoeveelheidalcohollopen hetrisicoophetFoetalealcoholsyndroom(FAS).Hierbijverstoorthetgifvandealcohol dehersenontwikkeling,waardoorerneurologischeafwijkingenontstaan,zoalseen verstandelijkebeperkingenleerproblemen.KinderenmetFASherkenjeaanhun typischegelaatstrekken,zoalseenkleineschedeleneenvlakgezicht.Zelfseenzeer minimaleinnamevanalcoholisalschadelijkvoorhetongeborenkindenkanleiden toteenaantalkenmerkenvanhetfoetalealcoholsyndroom.Ditnoemjefoetale alcoholeffecten(FAE).

Kenmerken foetaal alcoholsyndroom.

Ookrokenheefteennegatiefeffectopeenongeborenkind.Sigarettenrookzorgt ervoordaterminderzuurstofbeschikbaaris,waardoordeademhalingvanhet ongeborenkindvertraagt.Erisdaarbijeengroterekansopeenmiskraamensterfte indebabytijd.Eenmaalgeborenbaby’svanrokendemoedershebbenvaakeenlaag geboortegewicht,lopenmeerrisicoopeenverstandelijkebeperkingenkampeninde loopvanhunlevenvakermethart-enademhalingsproblemen.Hoemeerenhoe langereenzwangerevrouwrookt,hoegroterdeproblemenbijhetongeborenkind.

Middelen

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ookdrugskunnennegatieveeffectenopeenongeborenkindhebben.Hetrokenvan marihuanaheeftdezelfdeeffectenalshetrokenvantabak.Opdelangeretermijnleidt hetooktotsnelgeïrriteerde,afgeleidekinderen.Kinderenvanwiedemoedertijdens dezwangerschapcocaïne,methadonofheroïneheeftgebruikt,hebbenvaakeenlaag geboortegewicht,zichtbaregeboorteafwijkingen,reagerenvlakenzijnvaak ontroostbaar.Baby’skunnenbovendien,vanwegehetdrugsgebruikvandemoeder, zelfverslaafdterwereldkomen,eengevaarlijkesituatie.Zelfsmedicijnenkunnen leidentoternstigebeperkingen.Aspirineskunnenbloedingenenachterstandeninde fysiekegroeiveroorzakenenanticonceptiemiddelenzijnvaninvloedopde hersenstructuren.

Stralingenchemischestoffen

Deblootstellingaanröntgenstralenkanleidentotaantastingvandehersenfuncties. Voordateenvrouwzwangerraakt,zijnröntgenstralenalschadelijk;zekunnenerfelijke mutatiesvandeei-enzaadcellenveroorzaken.Blootstellingaanradioactievestraling verhoogthetrisicoopeenmiskraam,doodgeboorte,fysiekemisvormingenen hersenafwijkingen.Ookstoffenalskwikenloodkunnenhetkindschaden.

Gezondheidenwelzijnmoeder

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Degezondheidenhetwelzijnvaneenzwangerevrouwzijnookvaninvloedophaar ongeborenkind.Eenzwangerevrouwkaneenziekteoplopen,zoalsrubella(rodehond). Wanneerditvirusdeplacentabinnendringt,kanditleidentotdoofheid,een oogafwijkingofeenverstandelijkebeperkingbijhetongeborenkind.Hethiv-virus wordtvaakvanmoederopkinddoorgegevenengenitaleherpesensyfiliskunneneen miskraamofdoofheid,blindheideneenverstandelijkebeperkingtotgevolghebben. Deinfectieziektetoxoplasmosekaneenmiskraamofernstigehersenafwijkingenen oogafwijkingenveroorzaken.

Ondervoedingbijdemoederheeftookeenaantalnegatieveeffecten.Hetkindhaalt dannietgenoegvoedingsstoffenuitwatzijnmoederbinnenkrijgt,watdeuitbouw vanhetzenuwstelselbelemmertenkanleidentoteenlaaggeboortegewichten hartziekten.Eentekortaanfoliumzuur(vitamineB11)verhoogtdekansopeenopen ruggetje(spinabifida),onvolgroeidehersenen(anencefalie)envroeggeboorte.Zelfs intensestressbijdemoederheeftinvloedophetongeborenkind.Stressbrengteen overproductievancortisolteweeg,watschadelijkisvoorhetongeborenkind.Hetkan leidentoteenvroeggeboorteeneenlaaggeboortegewicht.Opdelangetermijnzijn dezekinderenvatbaardervoorallergieënenmeerprikkelbaar.

Hetrisicoopbepaaldecomplicatieshangtmedeafvandeleeftijdvandezwangere vrouw.Hoekortereentienermenstrueerdevoordatzijzwangerraakte,hoegroterde kansopeentevroeggeborenbabymeteenlaaggeboortegewicht.Maardatgeldtook voorjuistouderevrouwen.Ouderevrouwenlopenbovendienkansopeenkindmet hetsyndroomvanDown.Vrouwendiebinneneenhalfjaarvoordetweedekeerzwanger raken,lopenookmeerkansopeenvroeggeboorte(Craeynest,2013).

PREVIEWVERSIE

Rolsociaalwerker

Waarmensenzijn,wordenbaby's'gemaakt'.Alssociaalwerkerkanjedustemaken krijgenmettoekomstigeouders.Doordatjeweetwelkefactorenvaninvloedzijnop eenongeborenkind,kunjeoudersinformerenoverdegevarenvanbijvoorbeeld alcoholgebruikendrugs.Wanneereenmoederverslaafdis,kunjehaarookdeweg wijzennaardejuisteinstantiesvoorhulpverlening.Vrijwilligehulpverleningheefthier uiteraarddevoorkeur,maaralszijdatweigert,kanbeslotenwordentotverplichte hulpverleningomschadeaanhetongeborenkindtebeperkenoftevoorkomen.De instantieVeiligThuiskanjeinformerenoverhoejehandeltinditsoortsituaties.Ook komennietallebaby'sgezondterwereldenzullenoudersbijvoorbeeldommoeten lerengaanmetdebeperkingenvaneenkind.Jekuntoudersdan,indienzijdeweg

nognietzelfhebbengevonden,doorverwijzennaarinstantiesdiehendaarbijkunnen ondersteunenoforganisatiesdiezichbezighoudenmetdeontwikkelingsstimulering vanhetkind.

1.2 Baby(0-1jaar)

Eenbabykomthulpeloosterwereld,hijkanzichzelfnietreddenindezewereld.Ouders zijnverantwoordelijkvoordegoedezorgvanhetkind.Alseenkindnietbijzijneigen oudersopgroeit,maarbijzijngrootouders,anderefamilieledenofeen pleeg-/adoptiegezin,hebbendezeverzorgersvanhetkinddeverantwoordelijkheid. Daarwaar‘ouders’geschrevenis,kanhetdusookgaanomditsoort(niet-professionele) verzorgers.

Reflexenendoelbewustgedrag

Eenpasgeborenbabyheeftgeengedachten,hijreageertenkelmotorischopwater inzijnomgevinggebeurt,aandehandvanreflexen:automatischelichamelijkereacties. Zoalsdezuigreflex:wanneerdelippenvandebabywordenaangeraakt,beginthijte zuigen.Opdiemanierkandebabymelkuitdetepelvanzijnmoederzuigen.Reflexen zorgenervoordatbaby’szichzelf,uiteraardmetdehulpvaneenouder,inlevenkunnen houden.Alsbaby’seenpaarmaandenoudzijn,gaanzespontanebewegingenmaken envanaf8maandenhandelteenbabydoelbewust.Hijschudtbijvoorbeeldeenspeeltje heenenweeromtekijkenofdaarnetzo’nleukgeluidjeuitkomtalszijnandere speeltje.Opdatmomentdenkenbaby’sna,lerenzevanhuneigengedragenkunnen zedingenonthouden(Feldman,2019).Rondde8maandenbeseffenbaby’sookdat mensenofobjectenblijvenbestaan,ookalverdwijnenzeuithetgezichtsveld,dit wordtobjectpermanentiegenoemd.Eenbabyzoektnubijvoorbeeldnaareenbaldie onderdebankrolt.

Brabbelen

PREVIEWVERSIE

Eenpasgeborenbabykanzelfalleenmaarhuilen,maarheeftgesprokentaalinzijn omgevingnodigomuiteindelijkzelftekunnenspreken.Vanaf2maandenmaakteen babyzelfgeluidenenklanken,zoals‘uu’en‘aa’.Vanaf4maandenkomener medeklinkersbijenontstaanerzinnenzoals‘beepaaabaapaaaa’.Alseenbaby7 maandenis,maakthijcombinatiesvanklanken,dievoorhemeenvastebetekenis hebben.Ditwordtdebrabbelfasegenoemd.Eenbabynoemtzijnmoederbijvoorbeeld altijd‘mah’(DeHartetal.,2000).

Hechting

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alseenbabyterwereldkomt,zalertussendebabyenzijnouders(ofverzorgers)een specialebandontstaan.Ditheeteenhechtingsrelatieenkomtenerzijdstotstand doordatoudersreagerenopdesignalenvanhunkind–zewiegenhetbijvoorbeeld alshethuilt–enanderzijdsdoorhetgedragvandebabyzelf.Eenbabyglimlacht bijvoorbeeldnaarze.Dezesignalenvandebaby,dieeenreactieuitlokkenbijdeouders, noemjegehechtheidsgedrag.Dehechtingverlooptinverschillendefasen.Eerst reageerteenbabyopiedereenhetzelfde,maarvanaf3maandenontwikkelthijeen voorkeurvoordegenediehetmeestadequaatreageertophetgehechtheidsgedrag.

Dezefavorietnoemjedehechtingspersoon.Vanaf6maandenwordtderelatiesterker; debabygaathuilenwanneerdehechtingspersoonweggaat(scheidingsangst)enbij 8maandenreageertdebabymetverzetenangstopvreemden(vreemdelingenangst).

Opdenduurdientdehechtingspersoonalsveiligebasiswaarophetkindkan terugvallen.Debabydurftopontdekkingtegaan,maaralshijtijdensdeze ontdekkingsreistegenpijnlijke,spannende,ofteleurstellendezakenaanloopt,weet hijdathijterechtkanbijzijnhechtingspersoon.Hetvormenvaneenhechtingsrelatie begintindebabytijd,maarlooptdoortotaandepeuterleeftijd(Crain,2005).

Sociaalgedrag

Eenbabyheeftnoggeenzelfbewustzijn,hijervaartzichzelfnietalseenzelfstandige persoon.Deeerstemaandeniseenbabyzichooknognietbewustvanhetbestaan vananderen.Maaralshijwatouderwordt,krijgthijlangzaamaaninteresseinandere mensen.Rondde9maandengaanbaby’sooksocialegebarengebruiken,zoalsnee schuddenengedagzwaaien.Ookwijzenzenaarmensenenvoorwerpen,bijvoorbeeld omduidelijktemakendatzeeenbepaaldvoorwerpwillenhebben.Ditheetjoint attention.

Eersteemoties

Bijeenpasgeborenbabydraaithethelegevoelslevenomhetbevredigenvande basisbehoeften,zoalsvoedingenslaap.Alsditnietgoedverloopt,zaldebabyhuilen. Vanaf3maandenkomenerandereemotiesbij,zoalsplezier.Vanaf6maandenworden emotiesspecifieker.Jezieteenbabydanechtmetemotiesreagerenopzijnomgeving. Hijuitbijvoorbeeldvrolijkeklankenenlachtalszijnmoedergrappigtegenhempraat (Landsmeer-Dalmetal.,2023).

Kijkenengrijpen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Eenpasgeborenbabykannognietveelmetzijnlijf.Inonderstaandetabelziejede verschillendeontwikkelstadia.

Kijkstadium

PREVIEWVERSIE

Grijpstadium

Zitstadium

Kruip-enoptrekstadium

0tot3maanden

3tot6maanden

6tot9maanden

9-12maanden

babykijktomzichheenen leertdeoogspierenen halsspierentebesturen

babybeweegtzijnarmpjes naarobjectentoeenpakt zevast.

babykanzichzelfvan positieveranderen

babykruiptentrektzichop

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Zodra baby’s in het kruip- en optrekstadium komen, zullen ze ook hun eerste passen zetten, waarbij ze zich nog stevig vasthouden.

Zintuigen

Alseenbabywordtgeboren,kanhijalgoedhorenenookdereuk,smaakentastzin zijndanalgoedontwikkeld.Alleendeogenfunctionerennognietgoed.Hetduurteen paarmaandenvoordathijscherpzietenkleurenkanonderscheiden.Ookkijkthijin hetbegingeregeldscheel,omdathijzijnbliknognietkanrichten.

Rolsociaalwerker

Eenbabyisvoorzijnoverlevingaangewezenopanderen.Derolvanoudersisdus immensgroot,wantdebabyisvolledigafhankelijkvanhungoedezorgen.Datmaakt eenbabykwetsbaar.Alsersprakeisvanonderprikkeling(denkaaneentaalarme omgeving),verwaarlozing(teweinigetengeven)ofzelfsmishandeling,ishetbelangrijk omactieteondernemen.Mishandelingkanbestaanuitbijvoorbeeldhetkindtehard beetpakken,maarweesookalertophetshakenbaby-syndroom.Indatgevalschudt deouderdebabydoorelkaar,bijvoorbeeldalshijblijfthuilenenontroostbaaris. Omdatdehersenenvaneenbabynoginontwikkelingzijn,hijeengrootenzwaar hoofdheeftenzijnnekspierennognietsterkgenoegzijn,isschuddenzeerschadelijk vooreenbaby.Erkanhersenschadeontstaan,watkanleidentotbeperkingenzoals blindheid,leerproblemenofeenverstandelijkebeperking.Inernstigegevallenkan debabyoverlijden.Bijhetshakenbaby-syndroomismedischehulpnoodzakelijk.Nu isvoorkomenuiteraardaltijdbeterengoedevoorlichtingisdaarbijessentieel:

• Verschafoudersinzichtindekwetsbaarheidvaneenbabyendegevarenvan schudden.

• Laatoudersdebabyveiligwegleggen(box/bedje)wanneerzestressofpaniek ervaren.

• Ouderskunnenzonuendandebabyoverdragenaaneenanderomzelfopadem tekomen.

1.3 Dreumes(1-2jaar)

Eenkindvan1tot2jaarwordteendreumesgenoemd.Eendreumeskanalweerveel meerdaneenbaby,waardoorzijnwereldalsmaargroterwordt.

PREVIEWVERSIE

Mentalevoorstellingen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Tussende1en1,5jaarontwikkelteendreumeszijndenkvermogenverder.Hijgaat actiefexperimenteren,manipulerenenvanallesuitproberenominzichttekrijgenin desamenhangtussenoorzaakengevolg.Vanaf18maandeniseendreumesinstaat omzicheenmentalevoorstellingtemaken;ietshoeftnietophetmomentzelfte gebeurenofaanwezigtezijnomerovertekunnenpratenofnatedenken.Hierdoor zijndreumeseninstaatom‘tedoenalsof’.Zedoenbijvoorbeeldalsofzeeeneibakken ineenspeelgoedkeukentje(Landsmeer-Dalmetal.,2023).

Eerstewoordje

Ronddeeersteverjaardagzullendemeestekinderenhuneerstewoordjeuitspreken. Hierzitwelveelvariatiein,sommigendoenditalindebabytijd,anderenrondde15 maanden.Heteerstewoordjeverwijstnaarietsuitdedirecteomgevingvanhetkind, zoalsmama,papa,bal,pop.Naheteerstewoordjevolgenersteedsmeerwoorden. Rondde18maandenkaneenkindongeveervijftigwoordenuitspreken.Hijzitdanin deeenwoordfase;dedreumesspreektlossewoordenencombineertzenognietmet elkaar.Alsnelgroeitzijnwoordenschatenkomthijindetweewoordfaseterecht;hij combineerttweewoordentoteenzin,zoals‘mamahier’.Meestalbegintdeze tweewoordfaseronddetweedeverjaardag.

Gedurendedegeheletaalontwikkelingvaneenkindgroeithetbegripvantaal (receptievevocabulaire)snellerdandeuitingvantaal(expressievevocabulaire). Eendreumessnaptbijvoorbeeldalheelgoeddezin‘mamakomtzo,evenwachten’, terwijlhijdezezinzelfnognietkanproduceren(Feldman,2019).

Zelfstandigenonafhankelijk

Eendreumesgaatbeseffendathijeeneigenpersoonis,hijkrijgtzelfbesef.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Zodra kinderen zelfbesef krijgen, herkennen ze zichzelf in de spiegel, op foto’s en in filmpjes.

Vanwegedeaanwezigheidvanzelfbesefsnapteendreumesookdathijzelfbeslissingen kannemenenzelfkankiezenwathijdoet.Hierdoorontwikkelthijeeneigenwilletje. Dedreumeszalnu‘nee’roepenalshijietsnietwil,ofbijvoorbeeldgewoonwegrennen. Hetechteopvoedenisnubegonnen.Indebabytijdlagdenadrukopverzorgenenkon

hetkindsimpelwegnognietzoveel‘verkeerd’doen.Maardedreumeskomtgeregeld inaanvaringmetdeeisenvanuitzijnomgeving,omdathijnuzelfstandigen onafhankelijkvananderenkanfunctionerenennognietweetwatacceptabelisen watniet.Hierstartdanookdesocialisatie.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Socialisatieproces socialisatieishetproceswaarbijeenindividuvaardighedenengedragaanleert,zodat hijzichkangedragenenhandhavenindemaatschappij.Socialisatieleidtertoedat kinderenuiteindelijkvolwassenledenvandesamenlevingwordenenkunnen functionerenbinnendemaatschappij.Kinderenmakenzichdenormenenwaarden vaneencultuureigen,zodatzewetenhoezezichinallerleisituatiesbehorente gedragen.Socialisatiekanbedoeldofonbedoeldverlopen.Bijbedoeldesocialisatie iseenpersoonbewustbezigmethetoverbrengenvanwaarden,normen,kennisof vaardigheden.Bijvoorbeeld:eenmoederdietegenhaardreumeszegtdathijnietaan destaartvandekatmagtrekken.Demoederisinzo'ngevalheelgerichtbezigmet hetoverbrengenvaneennorm.Maarsocialisatieverlooptookvooreengrootdeel onbedoeld.Veelvandeonbedoeldesocialisatievindtplaatsdoorimitatie.Indatgeval doejehetgedragvaniemanduitjeomgevingna.Jongekinderendoenvooralhet gedragvanvolwassenenofanderekindereninhunomgevingna,maarzodrakinderen ouderworden,zullenzehetgedragvanhunhunvriendenofidolennagaandoen.Bij imitatietreedterdoorgaansidentificatieop:hetkindwilindatgevalnetzozijnals degenediehetnadoet.Indevroegekindertijdisdatdevolwassenemetwiehetkind desterkstebindingheeft.Meestalisdatdeoudervandezelfdesekse,maardatiszeker nietnoodzakelijk.Eneenjongerewilbijvoorbeeldnetalszijnidoolzijn.Socialisatie startdanwelindedreumesfase,hetiseenlevenslangproces.

Dwang en internaliseren Socialisatiegaataltijdgepaardmeteenvormvandwang.Opvoedersdelennamelijk beloningenuitofcorrigerenhetgedragdoorstraf.Zehopenhiermeetebereikendat hetkindzichgewenstgedraagt.Gedragdatovereenkomtmetsociaalaanvaarde normenwordtbeloond.Eenopvoedergeeftbijvoorbeeldeencomplimentalshetkind uitzichzelfeenanderkindtehulpschiet.Gedragdatinstrijdismetsociaalaanvaarde normenwordtbestraft.Eenopvoederverbiedteenkindbijvoorbeeldomeenfilmpje tekijken,omdathijzijnetennietopat.

PREVIEWVERSIE

Socialisatieisgeslaagdwanneereenkindderegelsuitzichzelfopvolgt.Dezezijndan geïnternaliseerd,zezijnverinnerlijkteneenonderdeelgewordenvande persoonlijkheid.Dwangvananderenisindatgevalovergegaaninzelfdwang.Hetkind isnuuitzichzelfgemotiveerd.Hetvoeltzichtrots,ofeen‘grotemeid’,alshetzichaan deopgelegderegelshoudt.Ookalleidtsocialisatietothetinternaliserenvannormen, controledooranderenblijftnoodzakelijk.Hierdoorwordennormenbevestigdendat versterktdeinnerlijkecontrole.Ditgeldtnietalleenvoorkinderen,maarookvoor volwassenen.DenkmaareensaandewettenenregelsinNederland.Jekrijgteen boetealsjetehardrijdteneengevangenisstrafalsjeeenandermishandelt.De politiemachtcontroleertopditsoortovertredingenvan(vastgelegde)normenen waarden.

Sociaalcontactenemoties

Dreumesenkrijgensteedsmeerinteresseinleeftijdsgenootjes.Zeimiterenelkaaren vindenhetleukombijelkaartezijn.Tochkunnenzenognietsamenspelen;zespelen bijvoorbeeldwelmethetzelfdespeelgoed,maarnaastelkaar,zonderwisselwerking. Ditheetparallelspel.Zevindenhetookleukomtekijkennaarhoeeenanderkind speelt.Dreumesenlatenooksteedsmeerpositieveemotieszienendelendezemet anderen,affectivesharinggenoemd.Dedreumespaktbijvoorbeeldeenknuffelbeer, kijktnaarzijnverzorger,kroeltmetdeknuffelbeerenzegtlachend:‘Koelu.’Ookdoet empathiezijnintrede;eendreumeskanmeevoelenmethetverdrietvaneenander (DeHartetal.,2000).

Eerstestapjes

Rondhuneersteverjaardagzettendreumesenhuneerstelossestapjes.Sommige kinderendoenditalindebabytijd,andereeenstuklater.Aanheteindevande dreumestijdkunnenallezich‘normaal’ontwikkelendekinderenlopen.

Rolsociaalwerker

Omdathetechteopvoedenindezefaseisbegonnen,kunnenouderstegen opvoedproblemenaanlopen.Zijvindenhetbijvoorbeeldlastigomconsequenttezijn. Wanneerjeditsignaleertkunjepraktischetipsgeven(zoals'nee'blijft'nee'),bij ernstigeproblematiekkunjeeengezindoorverwijzenofadviserenomcontactmet hetconsultatiebureauoptenemen.Eenautoritatieveopvoedingsstijllevertdoorgaans hetbesteresultaatop.Hierbijhanteerteenouderconsequentduidelijkeregels.Maar erwordtookrekeninggehoudenmetdegevoelensenbehoeftenvanhetkind.Ouders uitenzichliefdevol,biedenemotionelesteunenproberenhetkind(zekeralshetouder wordt)verklaringenenuitlegtegevenoverdegeldenderegels.

Indezefasekanhetopgaanvallendateenkindachterblijftmethetzeggenvanzijn eerstewoordjes.Weesalertopdejuistestimuleringentrekaandebelalshetkinderg achterblijft.Erkanmogelijksprakezijnvaneenontwikkelingsachterstand,een autismespectrumstoornisofeenernstigverstandelijkebeperking.

PREVIEWVERSIE

Indezefasezallangzaamaanooknaarvorenkomenofeenkindzichopeengoede manierheeftgehechtaaneenhechtingspersoon.Ditisbelangrijk,wanteengoede hechting,ookwel'veiligehechting'genoemd,iseenvoorspellervoorhetontwikkelen vangezondesocialerelatiesoplatereleeftijd.Totzesjaarishechtingnogte beïnvloeden.Vooraldooradequaatensensitieftereagerenophetkind,hetmetliefde tebenaderenenconsequenttezijn.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

1.4 Peuter(2-4jaar)

Eenpeuterkrijgtersteedsmeermogelijkhedenbij.Hijgaatvragenstellenoverde wereldomhemheenenbreidtopdiemanierzijnkennisflinkuit.

Denkenenherinneren

Indepeutertijdstellenkinderensteedsmeervragen.Datbegintbijvragenals:‘Wat isdat?’enlatervolgen‘waarom-vragen’.Hierdoorbreidenkinderenhunwoordenschat uitenlerenzeoverdewereld.Peutersmakennogwelveeldenkfouten.Zedenken bijvoorbeeldmagisch;fantasieenwerkelijkheidlopendoorelkaarheen.Eenpeuter gelooftbijvoorbeelddatmonstersbestaanendatzijnknuffelséchttegenhemkunnen praten.Peutersmakenookherinneringenaan.Vanaf2,5jaarwetenkinderenwatze bijvoorbeelddieochtendhebbengedaanenvanaf3,5jaarkunnenkinderenaangeven watzevorigeweekhebbengedaan(Feldman,2019).

Meerwoordfase

Eenpeuterzitindemeerwoordfase.Hijcombineertmeerderewoordentoteenzin, zoals:‘Papanietweg’.Rondde3jaarsprekenkinderengemiddeldzo’nduizend woorden,alzithierveelvariatiein.Alsouders/verzorgersveeltegenhetkindpraten enhetgeregeldvoorlezen,zalhetkindmeerwoordenkennen.

Ik

Peutersgaanzezichmeerbezighoudenmethuneigenpersoontje.Zeweten bijvoorbeeldhoeoudzezijnenookdatzeeenjongenofmeisjezijn,alsnappenze nognietdatditvooraltijdis.

Interactie

Peutersspelennogsteedsvaaknaastelkaar,alontstaanersteedsmeerspontane interacties.Wanneerpeutersveelmetelkaarspelen,kanereensoortkameraadschap ontstaan.Ditisnoggeenechtevriendschap,maarweleenstapindierichting.Opdeze leeftijdiseen‘vriendschap’gebaseerdopdezelfdespeelinteresses.Depeuterleert doorsamentespelenbelangrijkesocialevaardigheden,zoalsdelenenopjebeurt wachten(Feldman,2019).Tussende2en3jaarverandertookderelatietussenhet kindendeouders.Depeuterzalzijnoudersminderopeisenenminderheftigreageren alszijnietdirectvoorhemklaarstaan,ofwanneerzeweggaan.Ditmaaktderelatie tussendeoudersenhetkindeenstukrustiger.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Het aantal spontane interacties neemt tijdens het spelen toe.

Driftbuien

Peuterskunnenlasthebbenvandriftbuien:momentenwaaropzehunemotiesniet ondercontrolekunnenhoudenenhevig,explosiefenimpulsiefreageren.Zehuilen, schreeuwen,krijsen,stampenofslaanmetdearmenomzichheen.Somswordteen driftbuiuitgeloktdoordatdepeutergefrustreerdisomdatietsnietlukt.Maarmeestal iszo’nbuihetgevolgvaneenverbodvandeoudersenomdatdepeutergraag onafhankelijkis,komthijhiertegeninopstand.Defasewaarinpeutersmeerdere driftbuienhebben,wordtookweldepeuterpuberteitgenoemd(Landsmeer-Dalmet al.,2023).

Hetlijf

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpeuterkanmotorischgeziensteedsmeer.Een2-jarigekanbijvoorbeeldzelfstandig meteenlepeleteneneenvoudigekledingaan-enuittrekken.Een4-jarigekaneen eenvoudigepuzzelmakenenvierkantentekenen.Maarooklerenpeutersspringen, dansen,rennenenopeendriewielerfietsen.Tijdensdepeutertijdwordenkinderen zindelijk;demeestentussende2en2,5jaaroverdagentussende3en4jaarookin denacht(Craeynest,2013).Peutersontdekkenookdathetaanrakenvande geslachtsdeleneenprettiggevoelkangeven.Zekennennoggeenschaamte,dusze kunnenzomaarinhetopenbaarmethungeslachtsdelenspelen.Peuterszijndaarnaast benieuwdnaarhetlichaamvananderen,zoalsdatvanbroertjes,zusjes,deoudersof kindereninhetkinderdagverblijf.

Rolsociaalwerker

Taalproblemenkunnennogmeergaanopvallen,zoalseenzeerbeperktewoordenschat op4-jarigeleeftijd,ofhetkindgebruiktalleenmaartweewoordzinnen.Jekuntouders motiverenomveelmethunkindtepraten,iederedagvoortelezenenzoveelmogelijk alzijnvragentebeantwoorden.Ditstimuleertdetaalontwikkeling.Blijftde taalontwikkeling,ondanksintensieveinvesteringen,tochachter,dankanerietsanders aandehandzijn.Zoalseentaalstoornisofeenverstandelijkebeperking.Indatgeval ishetvanbelangdatoudersdejuisteondersteuningontvangen,zodatdeontwikkeling ineenvroegstadiumkanwordenbijgestuurd.Verwijsdeoudersindatgevaldoor.

Weesookalertopeensymbiotischerelatie;eenongezonderelatietussenouderen kindwaarbijhetkindtelangafhankelijkblijftvandeouder.Zoleerthijgeeneigen keuzestemaken,neemthijgeeninitiatiefenvormthijzichgeeneigenmening.Dit kanindeadolescentiefasevoorflinkeidentiteitsproblemenzorgen.Daarbijlerendeze kinderenniethoezijmettegenslagenomkunnengaanenzijnzenietweerbaaren ooknietsociaalvaardig.Eensymbiotischerelatieisvaakhetgevolgvan overbeschermendenoverbetrokkengedragvandeouder(s).

Tenslottekunnenoudersmoeitehebbenmethetopstandigeofniet-luisterende gedragvaneenpeuter.Wijsouderseropdatdeopstandigheidvaneenpeutervaak ommaarééndingdraait:zelfstandigheid.Maaromdathijnognietsnaptdatelkedag pannenkoekenetenongezondis,kunjeeenpeuternognietdievolledigecontrole gevendiehijzograagwil.Watouderswelkunnendoenisdepeutertegemoetkomen hierin.Bakengrenzenafenlaathembinnendezegrenzenzoveelmogelijkzelfstandig doenengeefhemderuimteomzelfbeslissingentemaken.Geefbijvoorbeeldsteeds tweekeuzes;wiljeditsetjeklerenvandaagaan,ofdatsetjekleren?

1.5 Jongbasisschoolkind(4-8jaar)

Zodraeenkindnaarschoolgaat,wordtheteenbasisschoolkindgenoemd.Totenmet groep4hetenkinderenjongebasisschoolkinderen.Ookkleuters,van4tot6jaar, vallenhierdusonder.

Cognitievesprongen

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Kleutersstellendeheledagwaarom-vragen,wantzewillen–nogmeerdanpeuters –wetenhoedewereldinelkaarsteekt.Zezoekenookzelfverklaringenvoorwatze omzichheenzien.Alleenreagerenzenogspontaanenopgevoel,zonderlogischna tedenken.Hunverklaringenkloppendanookvaakniet.Volgenseenkleuterkaneen vliegtuigbijvoorbeeldvliegenomdathet,netalseenvogel,metzijnvleugelsfladdert. Zebeschikkendusookoverveelfantasie.Datziejevaakterugkomeninhunspel, waarinzenudoenalsofzeeenridderofprinseszijn.Rondde7jaargaankinderen logischernadenkenenzoekenzenaarmeerrealistischeverklaringenvanwatzeom zichheenzien(Feldman,2019).

Straf

Kleuterslerensteedsbeterhetverschiltussen‘goed’en‘fout’kennenenhoudenzich daardoorbeteraangeldenderegels.Datdoenzevooralomtevoorkomendatzestraf krijgen.Regelshanterenzezeerstrikt:ietsisgoedófietsisfout,erisgeenmiddenweg.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Jonge basisschoolkinderen voorkomen het liefst straf van hun ouders en/of de leerkracht.

Abstractebegrippen

PREVIEWVERSIE

Jongebasisschoolkinderenbreidenhunwoordenschatvoortdurenduit.Kleuters beginnenmethetgebruikenvanabstracte(niet-tastbare)begrippen,zoals‘weinig’, ‘soms’,‘zomer’.Ookmakenzesteedscomplexereenlangerezinnen.Rondhet7ejaar sprekenkinderenvloeiendhunmoedertaal.Zemakendannogmaarweinigtaalkundige fouteninhunuitspraak.Alszichfoutenvoordoen,isdatvaakmetder-ensch-klank endeverledentijd.

Persoonlijkheiduitbouwen

Eenkleutergaatinvullinggevenaanhet‘ik’.Hijzegtbijvoorbeeld:‘Ikbeneenjongen, ikben5jaarenikhebzwarthaar.’Kleutersbeschrijvenzichzelfvooralnoginuiterlijke kenmerken,terwijlwatouderekinderenzichzelfbeschrijvenaandehandvanallerlei kenmerkenenmogelijkheden.Datkomtdoordatzezichzelfvergelijkenmet leeftijdsgenoteneneropdiemanierachterkomenwaarzegoedofslechtinzijn.Een 8-jarigekanbijvoorbeeldzeggen:‘Ikbengoedinhoofdrekenenengym,maarLisakan betertekenenenvlechten.’(DeHartetal.,2000).Eenjongbasisschoolkindontwikkelt eenzelfbeeld;hetbeelddathetkindvanzichzelfheeft,hoehetoverzichzelfdenkt.

Vriendschap

Kleutersgaansamenspelen.Zeoverleggenwatzegaandoenenervindentijdenshet speleninteractiesplaats.Doorditsamenspelenkunnenereerstevriendschappen ontstaan.Diezijnnognietdiepgaand,wanthetbestevriendjewordtopdezelfdedag gemakkelijkingewisseldvooreenander‘bestevriendje’.Rondde6à7jaartrekteen kindnogvooralopmetanderekinderendiedezelfdeinteressesalshijhebben (Feldman,2019).

Inlevingsvermogen

Kleutersdenkenegocentrisch:zedenkenenhandelenvanuithuneigenperspectief, zonderrekeningtehoudenmetdatvaneenander.Huneigenbelevingswereldstaat centraalenzekunnenzichnietinlevenineenander.Zehebbenwelempathie,maar kunnendaarnognietnaarhandelen.Eenkleuterkaneenanderekleuterbijvoorbeeld troostendoorhemzijnknuffeldieraantebieden,maardehuilendekleuterheeft behoefteaanzijneigenknuffeldier.Rondhet6eà7elevensjaarkomtdaarverandering in.Kinderengaanhunaandachtmeernaarbuitenrichtenenzijndanminderopzichzelf gericht.Hierdoorzienzeindathuneigenbehoeftenniethetzelfdezijnalsdievan anderen.Hetegocentrismeneemtafendatmaaktkindereneenstuksocialer(Crain, 2005).

Zelfcontrole

COPYRIGHTBOOM

Indekleutertijdlerenkinderenzichzelfbeterindehandtehoudenendriftbuienkomen danookbijnanietmeervoor.Ookkunnenkleutersbetermettegenslagenomgaan enhunbehoeftenbeteruitstellen.Hoeouderhetkindwordt,hoebeterhetinstaatis omdeeigenemotiestestureneningoedebanenteleiden.Deduurenintensiteitvan deemotiesneemtsteedsmeeraf.

Motoriek

PREVIEWVERSIE

Jongebasisschoolkinderengaansteedsingewikkelderegrofmotorischebewegingen maken,omdathuncoördinatieverbetert.Hierdoorkunnenzegaanuitblinkenineen bepaaldesport.Fijnmotorischmakenjongebasisschoolkinderensteedsnauwkeurigere enpreciezerebewegingen;zekunnenbeterknippen,plakken,kleurenentekenen. Op5-jarigeleeftijdkaneenkindeencompleetmensenfiguurtjetekenenenzijneigen naamschrijven.Schrijfvaardighedenwordenverderuitgebreidzodrahet schrijfonderwijsingroepdriestart.

Doktertje

Jongebasisschoolkinderenzijngeïnteresseerdinhuneigenlichaamendatvan anderen.Zegaan‘doktertje’spelenofanderespellenwaarbinnenhetmogelijkisom heteigenlichaamendatvanleeftijdsgenootjesteontdekken,zebekijkenofbetasten elkaardaarbij.Zebeseffenondertussenweldat‘blootzijn’nietinhetopenbaarhoort enzullendusvooralstiekemditsoortspelletjesspelen.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Rolsociaalwerker

Tussende4en8jaargaanontwikkelingsstoornissen(naasteenverstandelijke beperkingofautismespectrumstoornis)voorheteerstopvallen.Datkomtdoordater meereisenaanhetkindwordengesteld,waaraanhetnietblijkttekunnenvoldoen. Denkaanzindelijkheid.InNederlandverwachtenwedatkinderenzindelijkzijn,zodra zenaarschoolgaan.Isdatniethetgeval,dankandatproblemengeven,omdateen kleuterjufgeentijdheeftomluiersteverschonen.Ookkunnenereerstetekenenzijn vangedragsproblemen;hetkindgedraagtzichinverhoudingagressieverdan leeftijdsgenootjesofhoudtzichnietaandeopgestelderegels.Indezefaseissignalering vanproblematiekergbelangrijk,omdatdeontwikkelingvaaknoggoedbijtesturen valt.Bespreekdesignalendanookaltijdmetoudersen/ofverwijszedoorvoor professionelehulp.

1.6 Ouderbasisschoolkind(8-12jaar)

Vanaf8jaartotdathetnaardemiddelbareschoolgaat,wordteenkindeenouder basisschoolkindgenoemd.

Abstractdenkenendenkstrategieën

Ouderebasisschoolkinderengaansteedslogischernadenken,zorondhun11ejaar kunnenzezichabstracte(niet-tastbare)enhypothetische(alsof-)situatiesvoorstellen. Een11-jarigekannadenkenoversituatiesdievervanhemafstaan,bijvoorbeeldover hoemenseninanderelandenhunlevenleiden,zondererzelfooittezijngeweest (Feldman,2019).Ouderebasisschoolkinderengaanooksteedsbeterestrategieën gebruikenomdingenteonthoudenendeconcentratieverbetertaanzienlijk.

Beloning

Oudersbasisschoolkinderenhoudenzichaanregelsomstraftevoorkomen,strafvan buitenaf,zoalsvandeoudersofleerkracht,maarookinnerlijkestraf;gevoelensvan schuldofhet‘jezelfkwalijknemen’.Zokunjevaststellendatzicheengewetenheeft gevormd.Ouderebasisschoolkinderenzullenbovendienookvaker‘hetjuiste’doen, ofgehoorzamenvooreen‘goedgevoelvanbinnen’(Crain,2005).

Onderdelenvanhet‘zelf’

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ouderebasisschoolkinderenontwikkeleneenrealistischerzelfbeeld;zegaaninzien datzenietaltijdalleskunnen.Ookmakenkinderenvanafongeveer9jaaronderscheid tussendeverschillendeonderdelenvanhet‘zelf’.Zegaanzichzelfopverschillende gebiedenbeoordelen,zoalsophetgebiedvanschoolsezaken(taal,rekenen),uiterlijk, sportieveprestaties,socialeinteractiesengedrag.Opaldezegebiedengeefthetkind zichzelfeen‘score’.Opdiemanierkanhettocheenpositiefzelfbeeldopbouwen,ook alscoorthetmindergoedopeenaantalvandezegebieden.

Vriendschap

Vanafongeveer8jaarkrijgenkinderenspecifiekevoorkeurenvoorvriendschappen. Nietalleendezelfdeinteressesvormeneenbasisvoorvriendschap,ook persoonlijkheidskenmerkeneneigenschappenvananderengaanmeewegen. Vertrouwengaateenrolspeleneneenruziebetekentnietdirectheteindevaneen vriendschap.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

In deze fase trekken meisjes vooral onderling op en jongens ook, soms wordt er met elkaar gespeeld.

Ingewikkeldegevoelens

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Ouderebasisschoolkinderengaansteedsingewikkelderegevoelenservaren.Eerst warenzevooralblij,verdrietigofboos,maarnukunnenzeookgevoelensalstrots, teleurstellingofschuldhebben.Ofdenkaanschaamte,waardoorzenietmeerwillen datanderenheninhunblootjezien.Daarnaastbegrijpenzedateenzelfdesituatie verschillendeemotieskanuitlokken;jekuntbooszijnopjeouders,maarnogsteeds liefdevoorzevoelen.Ookzijnouderebasisschoolkinderensteedsbeterinstaathun emotiestereguleren,zewetennuinwelkesituatiesbepaaldeuitingengepasten ongepastzijn(DeHart,2000).

Rolsociaalwerker

Ookindezefaseissignaleringvanbelang.Stoornissenalsdyslexie(moeitemetlezen enschrijven),ADHD(impulsief,chaotisch,beweeglijkenconcentratieproblemen)en ODD(opstandigenvijandiggedrag)komenindezefasevaaktotuiting.Ookeenmilde

autismespectrumstoornis(problemenmetdesocialeinteractieenwederkerigheid enrepetitiefgedrag)kanopvallen,netalseen(licht)verstandelijkebeperkingen hoogbegaafdheid.Indelaatstegroepenvandebasisschoolkunnenerooksociale problemenontstaan,denkaanbuitensluitenenpestgedrag.

1.7 Puber(12-16jaar)

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Delevensfasevan12tot16jaarnoemjedepubertijd.Ditisdeperiodewaarinkinderen puberswordengenoemd.Kinderenkomenindezefaseookindepuberteitterecht (geschrevenmeteenkorteei),watstaatvoorallebiologischeveranderingendieeen kinddoormaaktomuittegroeientoteenvolwassene.

Denkwijze

Dehersenenvanpubersgaansteedsbeterfunctioneren,hundenkwijzeverbeterten zekunnenlogischertewerkgaanalszeeenprobleemvoorgelegdkrijgen(DeBilet al.,2017).Maarerzijnookcognitievebeperkingendiekenmerkendzijnvoorde pubertijd.Puberszienzichzelfalshetmiddelpuntvandewereld,waardoorzehethet standpuntvananderennietaltijdbegrijpen.Ookkritiekkrijgenvindenzemoeilijk; puberszijntrotsopwatzeondertussenallemaalwetenenverdedigenhunstandpunten koppig,ookalhebbenzeongelijk,wantvaakbedenkenzenogtesimpeleoplossingen voorcomplexevraagstukken.Pubersdenkenookinextremen,zeervarenproblemen engevoelensalsextraheftig.Daarnaastvindenzezichzelfspeciaalendenkenzedat hunniksernstigskanoverkomen.Dezehoudingleidttotrisicogedrag.Ditwordtook veroorzaaktdoorhersenontwikkelingenindepuberteit:hethersengebieddatgevoelig isvoorspanning,risico’senbeloningenopkortetermijnisindezeperiodeextraactief (Feldman,2019).

Individualisatie

PREVIEWVERSIE

Puberservareneenoplevinginhunbehoefteaanautonomie;zewillensteedsmeer zelfbepalenwatzedoen.Puberskomendanooklosvanhunouders.Ditgebeurtin vierfasen,hetindividualisatieprocesgenoemd.Deeerstetweefasendoenzichvoor tijdensdepubertijd.Indedifferentatiefase,dielooptvan12tot14jaar,wordthet verschiltussendeoudersendepuberbenadrukt.Puberszijnhetnietlangereensmet destandpuntenvanhunouders.Indeuitvoeringsfasebevindenpubersvan14tot16 jaarzich.Indezefasegaanzeexperimenterenenzettenzezichaftegenhunouders, waardoorerspanningenenconflictenontstaan(Craeynest,2013).

In de uitvoeringsfase trekken pubers zich minder aan van hun ouders.

Vriendenenvriendinnen

Vriendengaaneensteedsbelangrijkererolspeleninhetlevenvanpubers,zelaten zichdoorhenbeïnvloeden.Vanafeenjaarof12ontstaanermeervolwassenideeën enverwachtingenalshetgaatomvriendschappen.Pubersdiebevriendzijnmetelkaar zijnloyaal;zestaanvoorelkaarklaarennemenhetvoorelkaarop.Eriswederzijds begripenwederkerigheidbinnenzo’nvriendschap.Pubersnemendanookhetbelang vandemensenmetwiezijgraagomgaanmeeinhunoverwegingenombepaaldgedrag aldanniettevertonen.Oudersmerkendatzeminderinvloedkrijgen,alblijfthetgezin eenbelangrijkebasisomopterugtevallen.

Lichamelijkeveranderingen

PREVIEWVERSIE

Depuberteitstaatvooralleveranderingendiehetkinddoormaaktomuittegroeien toteenvolwassene.Gemiddeldkomenkinderentussenhun10een14elevensjaarin depuberteit.Jongenszijnoverhetalgemeenietslaterdanmeisjes.Defysieke ontwikkelinggaatineenshard;pubersschietendehoogteinenzekrijgeneenmeer volwassenlichaam.Meisjeskrijgenschaamhaar,borstenenvetweefsel,waardoorhun heupenenbillenvrouwelijkevormenkrijgen.Jongensgaanlagerenzwaarderspreken, krijgenbaardgroeienookschaamhaar.Detopvandepuberteitwordtbereiktzodra eenmeisjevoorheteerstongesteldwordtenwanneereenjongenlevendspermagaat produceren;vanafdatmomentzijnzevruchtbaar.

Gevoelens

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alskinderenindepuberteitkomen,ervarenzijvakernegatievegevoelens.Ditkomt doorhormonen,hersenontwikkelingenenallesnelleeningrijpendeveranderingen vanhetlichaam.Ditalleskanleidentotemotioneleinstabiliteit,neerslachtigheid, angstenstemmingswisselingen.Demeestepuberservarenhungevoelensalsintenser enlatenhunemotieseerderdevrijeloop.Natuurlijkvoelenpuberszichnietiedere dagneerslachtig,maarzeverkerenwelineenonzekereperiode.Zevragenzichafof zewel‘normaal’zijnenvoelenzichongemakkelijk.

Seksualiteit

Doorallelichamelijkeveranderingenontstaatertijdensdepuberteitookinteresse voorseksualiteit.Jongenszijndaardoorgaansietseerdermeedanmeisjes.Pubers kunnengaanmasturberen(stimulerenvandegeslachtsdelen).Zodraerinteresseis inseksualiteit,gaanpubersdoorgaanshunaantrekkelijkheidvergroten,bijvoorbeeld doorzichanderstekledenofmake-uptegebruiken(Slotetal.,2019).

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Rolsociaalwerker Sommigepuberservarenmoeilijkhedendievragenomextraaandachten/of ondersteuning.Oudersvindenhetbijvoorbeeldlastigomhunkindlossertelaten. Maarditiswelnodig,zodatdepuberzijneigenwegkanvinden.Eenpuberzetzichin zoeengevalveelheftigeraf.Ditkanleidentothoogoplopendeconflicten.Issommige gevallenlooptdepuberzelfswegvanhuis.Jekandanzorgdragenvoordeveiligheid vandepuber,doortezoekenvoornoodopvang.Bijvoorbeeldbijfamilieofvrienden vandepuber.Alsdatnietlukt,kunje,samenmetdepuber,decrisisopvangbenaderen.

Alsjealsjongerenwerkeraandeslaggaat,stajedichtbijdezedoelgroep.Jekuntdan ookdiverseproblemensignaleren,denkaanleerproblemenofproblemenenruzies metleeftijdsgenoten.Maarookmoeilijkhedenmetbetrekkingtotschoolkeuze,de eigenhygiëne(dezevergtmeeraandachtnudepuberteitzichaandient)ofsociale vaardigheden.Somskomenjongerenzelfnaarjetoemethunproblemen.Jekunt dezejongerenzelfondersteunen,bijvoorbeelddoornaarhunverhaalteluisterenof adviestegeven.Inernstigegevallenverwijsjedoor.

1.8 Adolescent(16-21jaar)

Nederlandsejongerenhebbentegenwoordigdevrijheidomopzoektegaannaarwie zezijnenteexperimenterenvoordatzijhetverantwoordelijke,volwassenlevenin stappen.

Metacognitie

Adolescentenkrijgensteedsmeerkennisvanhuneigendenkproces.Zekunnen nadenkenoverhuneigencognitievefunctioneren,ookwelmetacognitiegenoemd. Ookkunnenzesteedsmeerengemakkelijkerinformatieopslaaninhungeheugen.

PREVIEWVERSIE

Maatschappelijkebelangen

Eenadolescentkanverderkijkendanzijneigen‘groep’enhetbelangvandegehele maatschappijmeewegenbijhetnemenvan'dejuiste'beslissing.Zozaleenadolescent –alsdeontwikkelinggoedverloopt–mindersneleenbushokjeslopen,omdatdit vooranderemensen,buitendeeigengroep,hinderlijkis.Eenpuberzouditwelkunnen doen,omdathetpleziergeeftbinnendeeigengroepenhijnietverderkijktdandat.

Verdereindividualisatie

Hetindividualisatieprocesdatbegontijdensdepubertijd,zetdoorinde adolescentiefase.Indefasevannaderbijkomen,dielooptvan16tot18jaar,keren adolescententerugnaardebasis.Zevoelenzichweerverbondenmetdeouders,

zullenhunkeuzesweerrespecterenensamendingenondernemen.Indelaatstefase, defasevanversteviging(18tot21jaar),heeftdeadolescenteengevoelvaneigen identiteit.Hijhoeftzichnietmeeraftezettenomzicheenuniekindividutevoelen (Craeynest,2013).

Identiteit

Eeneigenidentiteitontwikkelenisoverigensnietzomaarevengedaan.Gedurende depubertijd,maarvooraltijdensdeadolescentiefase,staathetvormenvaneeneigen identiteitcentraal.Adolescentenwillenwetenwiezezijn,wathenuniekmaakten watzebelangrijkvindeninhetleven.Daarvoorgaanzeexperimenterenenuitzoeken watbijhenpast.Hierdoorkomenzeerachterwelkekeuzeszewillenmakenenzullen zeverbintenissenaangaanopverschillendelevensgebieden,zoalsschool,werk, relaties,seksualiteit,vriendschappen,politiekevoorkeuren.Bijeengeslaagde identiteitsontwikkelingheefteenadolescentduseerstgeëxperimenteerdenishij daarnaverbintenissenaangegaan.

Vriendengroep

Voorveeladolescentenishetbelangrijkombijeenvriendengroeptehoren;datkan eenpositieve,maarookeennegatieveuitwerkinghebben.Binneneenvriendengroep lerenadolescentenhunsocialevaardighedeneninlevingsvermogenverderte ontwikkelen.Zekunnenzichzelfzijn,problemenmetelkaardelenenvanelkaarleren waarzegoedinzijn.Maareenadolescentkanzichooklatenovertuigenom bijvoorbeeldietstevernielen,ofveelalcoholtedrinken,ommaarbijeenbepaalde vriendengroeptehoren.

Angstenverdriet

Adolescentenlerenzichzelfsteedsietsbeterkennen.Heftigeemotiesnemenafenze begrijpenbeterwaarhunemotiesvandaankomen.Veelvoorkomendeemotiestijdens deadolescentiefasezijnangstenverdriet.Adolescentenzijnbangomafgewezente wordenofomnegatievereactiesvanleeftijdsgenotentekrijgen.Verdrietkomtvooral vooromdatrelatiesbeëindigdwordenofwanneerliefdeonbeantwoordblijft(Slotet al.,2019).

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Adolescenten willen graag ergens bij horen. Als dat niet lukt, kunnen ze angstig of verdrietig worden.

Seksueleervaringen

Deeersteseksueleervaringenwordenmeestalopgedaantijdensdeadolescentiefase, alzijnsommigepubersookalseksueelactief.Alsadolescentenmetelkaarvrijen, doorlopenzebijnaallemaaldezelfdestappen.Heteerste‘seksuele’contactbegint mettongzoenen,paslaterwordtergestreeldengevoeld.Eenvolgendestapisvingeren enaftrekkenenuiteindelijkzalergeslachtsgemeenschapplaatsvinden.Demeesten belevenhun‘eerstekeer’rondhun17e.Demeesteadolescentenzijnheteroseksueel, maarerzijnookadolescentendieerindezefaseachterkomendatzedoorhetzelfde geslachtofbeidegeslachtenwordenaangetrokken(Delfos,2015).

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Indezefasekomenmiddelenmisbruik(alcohol,roken,vapen,lachgas,drugs), tienerzwangerschappen,soa'senseksueelgeweldverhoudingsgewijshetvaakstvoor. Hierbijspeeljeeensignalerendefunctie,zekeralsjewerktmetjongeren.Ook openbarenpsychischeproblemenzichvaakvoorheteerstindezefase.Denkaaneen gedragsstoornis(waarbijderechtenvananderengeschondenworden,crimineel gedrag),angststoornissen,stemmingsstoornissen(zoalseendepressie),eetstoornissen (erwordtbijvoorbeeldveelteweiniggegetenofiemandheeftjuistlastvaneetbuien). Vroegtijdigingrijpenkanernstigeproblemenoplatereleeftijdvoorkomen.Bij(het vermoedenvan)ditsoortproblematiekishetaltijdnoodzakelijkomprofessionele hulpinteschakelen.

Somsverloopthetexperimenterenenverbintenissenaangaantijdensde adolescentiefaseniethelemaalgoed.Eenadolescentwordtdooroudersbijvoorbeeld gedwongenomeenbepaaldestudiekeuzetemaken.Hijheeftdannietzelfkunnen experimenteren,maarmoestgelijkverbintenissenaangaan.Erzijnookadolescenten diegeenbehoeftehebbenomteexperimenteren,maarookgeenverbintenissen aangaan.Tenslottekanhetookvoorkomendatadolescentenverbintenissenvoor zichuitschuivenenmaarblijvenexperimenteren.Omdatdezeadolescenten,wanneer zejongvolwassenzijn,opzoekblijvennaarhunidentiteit,ishetlastigvoorzeomechte verbintenissenaantegaan.Zezijndannogergbezigmethun'ik'.Hetisdanook belangrijkdatjebijjongeren,tegenheteindevandeadolescentiefase,indegaten houdtofersprakeisvaneen'geslaagde'identiteitsontwikkeling,omproblemenvoor tezijn.Indatgevalzoujenamelijknogkunnenmotiverenenbijsturen.

1.9 Jongvolwassene(21-35jaar)

Nadeadolescentiefasestaatdeontwikkelingvanmensennietstil.Denadrukligt tijdensdevolwassenheidopderolveranderingendiezichinhetlevenvoordoen.

Relativeren

COPYRIGHTBOOM

Veelmensenblijvenopcognitiefgebiedfunctionerenophetniveaudatdeadolescent behaalde.Maarerzijnookvolwassenendiezichverderontwikkelen,zijlerente relativeren;nuchtertegendingenaankijkenenrealistischnadenken.Zijdenkenniet intermenvanzwart-wit,maarbeseffendatde‘waarheid’meerderegezichtenkan hebben.Dezevolwassenenbegrijpendatertegenstrijdigestandpuntenkunnen bestaan,maardatverschillendepartijentochgelijkkunnenhebben(Bernsteinetal., 2003).

Rolveranderingenwerk

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Jongvolwassenenzullenhetouderlijkhuisverlateneneenzelfstandiglevenopbouwen. Hiervooriseeninkomennodig;jongvolwassenenbetredendearbeidsmarktenkrijgen eenberoepsrol.Eeneerstebaanisvaaktijdelijkenpastnietaltijdbijhun opleidingsrichtingofinteresses,dusvaakkijkenjongvolwassenenuitnaarandere beroepsmogelijkheden.Tochmoetenzezichopdenduurvastleggenopeenbepaalde beroepskeuze;somsvallenwerkzaamhedentegen,maarzemoetennueenmaal gebeuren.

Rolveranderingenrelaties

Veeljongvolwassenenverlangennaareenwarme,duurzamerelatie,waarinzeeen partnerrolkunnenvervullen.Zestellenzichaandeenekantopen,maarwakenerook voordatdeeigenidentiteit,binneneenrelatie,nietverlorengaatenbijvoorbeeld samensmeltmetdievandepartner.Omtotechteintimiteittekomeniseenstabiele identiteitbelangrijk.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Rolveranderingenouderschap

Eenrelatiekanleidentothetkrijgenvankinderen.Kinderenkrijgenbrengtpersoonlijke, emotionele,socialeenberoepsmatigeveranderingenmetzichmee.Dejongvolwassene heeftmindervrijheidomtedoenwathijzelfwil,hijmoeteenanderlevensritme aannemen,huishoudelijkeenopvoedtakenverdelen,erkomenzorgenbij(kinderen kunnenziekworden)enfinancieelmoetallesgoedgeregeldzijn.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Het ouderschap verandert het leven aanzienlijk.

Vrienden

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Opsociaalvlakhebbenjongvolwassenendejuistevaardighedenontwikkeldom vriendschappenencontactenteonderhouden.Demeestevriendschappenworden tijdensdemiddelbareschoolperiodeenstudieaangegaan,maarerkunnengedurende hethelelevenaltijdnogvriendenafvallenenbijkomen.

Leefstijl

Tijdensdejongvolwassenheidishetlichaaminzijnmeestgunstigeconditie.

Jongvolwassenenvoelenzichvaakfit,energiekenkrachtig.Uiteraardisditwel afhankelijkvandeleefstijl.Hetlichaamvaniemanddieiedereavondopdebankvoor detelevisiezitenpizzaofpatat(friet)eet,rooktenveelalcoholdrinkt,zalminder gezondzijn(Craeynest,2013).

Rolsociaalwerker

Problemendieindezelevensfasekunnenontstaanzijnonderandere persoonlijkheidsproblemen.Debetrokkenekanzichzelfbijvoorbeeldverliezenineen partnerrelatie,ofzichjuistteterughoudendopstellenineenrelatie.Bijeengebrek aaneenwarme,duurzamerelatiekanerbovendiensocialeisolatieontstaan.Hetis vanbelangomindatgevalteinvestereninvriendschappen.Hierkunjede jongvolwassenebijondersteunen,dooreenuitbreidingvanzijnsocialenetwerkaan temoedigenenhemdaarbijtebegeleiden.

Ookkunnenerproblemenontstaanmethetaangaanvanrelatiesdoordatde betrokkeneindekindertijdzichnietveiligheeftgehecht.Volwassenenmeteenveilige hechtingsstijlkunnenintiemeenwederkerigerelatiesaangaan,maareenvolwassene zonderveiligehechtingisergopzichzelf,onpersoonlijk,heeftmoeiteomanderente vertrouwen,gaatintiemerelatiesuitdewegofraaktjuistverzeildineenpatroonvan aantrekkenenafstotenalshetgaatomrelatiesmetanderen.Maareenpartnerdiede betrokkeneleertzichopentestellenbinneneenrelatie,ofeenhechtevriendengroep diezorgtvoorpositieveervaringenmetanderemensen,kunnenditsoortproblemen tegengaan.Handigomtewetenalsjeeenvolwassenetegenkomtmetditsoort problematiek.

Tenslottekunnenerzichproblemenvoordoenalshetgaatomhetafrondenvaneen studie,hetzoekenvangeschiktewoonruimte,zekermetdehuidigeproblemenopde woningmarktenbijvoorbeeldhetvindenenbehoudenvanwerk.Hierbijkunje praktischeondersteuningbieden,denkaanhetgevenvaninformatieenadvies,het ondersteunenbijhetinvullenvanformulierenofhetverwijzennaardiverseinstanties.

1.10 Middenvolwassene(35-55jaar)

Vanaf35jaarisiemandeenmiddenvolwassene.Demiddenvolwassenheidisvaak eendrukkeperiode.

Persoonlijkestijl

PREVIEWVERSIE

Dewoordenschatenalgemenekennisvanmiddenvolwassenenblijfttoenemen,ze herinnerenzichallekennisenvaardighedendiezeeerderinhunlevenopdeden,maar erkomtooksteedsnieuwekennisbij.Middenvolwassenenontwikkelendaarbijeen persoonlijkedenkstijl.Deingestudeerde(schoolse)maniervandenkenwordtlosgelaten enerwordtmeergedachtvanuiteerderopgedaneervaringen.Rondde40à45jaar zijndemeestemensendaarbijophuncreatiefst(Craeynest,2013).

Rolveranderingenwerk

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Demeestemiddenvolwassenenzijntevredenmetdeberoepsroldiezijhebben.Ze beseffendathetbeterisomtebehoudenwatzehebbenensettelenzichinhunwerk. Deaandachtkomtmeerbijhetgezinenvrijetijdteliggen.Datgeldtalleennietvoor mensendiepromotiekansenzien;zijzullenveelenergieblijvenstekeninhunwerk.

Rolveranderingenrelatie

Indemeestelangdurigerelatiesverdwijntdepassieenisersprakevaneensoort kameraadschappelijkeliefde,waarbijinzetenintimiteitvanbelangzijn.Danbestaat ereenwarmebandtussendepartnersenkunnenzegenietenvanelkaars aanwezigheid,maarerisooktijdenruimteomzichverderteontwikkelen.Alsookde inzetenintimiteitverdwijnen,kanerbeslotenwordenderelatietebeëindigen.De meestescheidingendoenzichvoorindezelevensfase(CBS,2022).

Rolveranderingenouderschap

Veelmiddenvolwassenenhebbenthuiswonendekinderen.Iniederefaseheefthet kindanderebehoeften.Alshetgoedis,groeienoudershierinmeeenstellenzegrenzen diepassenbijdeleeftijdenstimulerenzedeontwikkelingvanhunkind.

Bijdrageleveren

Middenvolwassenenvindenhetbelangrijkomopeenpositievemanierblijvendbijte dragenaandemaatschappij.Bijvoorbeelddoorhetonderhoudenvaneengezin,dit kanveelvoldoeninggeven.Maarookzonderkinderenkunnenmensenbetrokkenzijn bijdemaatschappij;zerichtenzichopeengoeddoel,depolitiekofhetklimaat.Het gaateromdatzeietsdoenwathuneigenbelangoverstijgt.

Levenoverzien

Middenvolwassenenkunnenperiodenervarenwaarinzezichafvragenofhetleven nogverlooptzoalszedatvoorogenhadden.Mogelijkpassenzedanhunlevensdoelen aan.Ditkantotgevolghebbendatzehunlevenomgooien.Zeverhuizen,gaanscheiden ofstrevenanderelanggekoesterdedromenna.Ditiswatsommigeneenmidlifecrisis noemen,aliservaneenechtecrisisgeensprake,wantdezelevensveranderingen zorgennietvooremotioneleinstabiliteit(Landsmeer-Dalmetal.,2023).

Verouderingsproces

PREVIEWVERSIE

Vanafongeveer40jaarzethetverouderingsproceszichin.Dezintuigengaanachteruit, eenbreukhersteltmindersnelenerkunnenconditioneleproblemenontstaan.Ook hetuiterlijkverandert:grijzeharenenrimpelsontstaanendevetconcentratierondom derompneemttoe(Bernsteinetal.,2003).Rondhun50ekrijgenvrouwentemaken metdemenopauze:hetmomentwaaropdelaatstemenstruatieplaatsvindt.Hierna iseenvrouwonvruchtbaar.Aandemenopauzegaateenperiodevoorafwaarinde menstruatiesonregelmatigerenkorterworden.Dezeperiodeheetdeovergangen gaatvaaksamenmeteenaantalklachten,waaronderopvliegers(aanvallenwaarbij devrouwhetineensheelwarmkrijgt)(NederlandsHuisartsenGenootschap,2022). Mannenblijvenderestvanhunlevenvruchtbaar,alneemthetaantalgezonde zaadcellenvanaf40jaaraf.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Zekerdemiddenvolwassenheidwordtvaakgezienalseendrukkefase.Ergebeuren namelijkveeldingentegelijk;deberoepscarrièrebereiktvaakeenpiek,erzijnkinderen dieverzorgdenopgevoedmoetenworden,maarookhethuwelijk,hethuishouden, vrienden,familie(somszelfsmantelzorg)enhobby’skrijgendeaandacht. Middenvolwassenenhebbendusveelverantwoordelijkhedenenerwordtveelvanze verwacht.Omdieredenisdemiddenvolwassenheiddefasewaarineenburn-outhet vaakstvoorkomt.Doorallestressdiemiddenvolwassenenervaren,kunnenzeuitgeput rakenenhetgevoelkrijgendatze‘opgebrand’zijn.Erontstaatbijvoorbeeld vermoeidheid,spierpijn,hetconcentratievermogengaatachteruitenerkanzelfseen depressieontstaan.Eenburn-outvaltnietaltijddirectop,maarkanzichinallerlei symptomenuiten.Denkaansnelgeïrriteerdzijn,ofaltijdvermoeid.Houdbijditsoort signaleninhetachterhoofddatersprakekanzijnvaneenburn-out.Ondersteunde betrokkenebijhetreorganiserenvanhetlevenofschakelhulpinbijernstigeklachten. Uiteraardkunnenerzichindezefaseookallerleiandereproblemenvoordoen.Denk aanpsychischeklachtenwaardooriemandnietmeer(volledig)kanwerken,eenlaag inkomenmethetrisicooparmoedeenschulden,eenvechtscheidingetc.

1.11 Laatvolwassene(55-70jaar)

Laatvolwassenengaanhunlevengeleidelijkafbouwen.Kinderenzijnhethuisuiten depensioneringkomtinzicht.

Cognitie

Decognitievevermogensgaannietplotselingachteruitzodraiemandeenlaat volwassenewordt.Alsditwelgebeurt,isditvaakhetgevolgvaneenziekte. Ouderdomsvergeetachtigheidkanwelvoorkomen,maariemandherinnertzichop

De overgang brengt een aantal typische klachten met zich mee.

eenlatermomentdanaltijdweerwathijvergetenwas.Doordattechnologische ontwikkelingenspecifiekevaardighedenvereisen,zaleenlaatvolwassenegeregeld totaanzijnpensioneringjuistbijblijvenleren.

Hoogmoreelniveau

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Demeestevolwassenenblijvenophetmorelevlakgedurendehunhelelevenhetzelfde denkenalstoenzeeenadolescentwaren;zemaken'dejuiste'keuzesopbasisvan hetmaatschappelijkebelang.Maarerzijnookvolwassenendiezichhierinverder ontwikkelen.Zijblijvenrespecthoudenvooralleregelsenwettendiedemaatschappij dienen,maarvragenzichookafofdezealtijdopgevolgdmoetenworden,want sommigesituatiesvragenomeenuitzondering.Dezevolwassenenmakenzich bijvoorbeeldoprechtdrukommensenrechtenenhoudenzichbezigmetuniversele waarden(Feldman,2019).

Rolveranderingenwerk

Demeestelaatvolwassenenmakengeendrastischecarrièreswitchmeerdoordatzij depensioenleeftijdnaderenenzeeenslechterearbeidsmarktpositiehebben.Zodra mensenvandeoverheidAOWontvangen,stoppenzijdoorgaansmetwerken.Erkomt danineensveeltijdvrij,dieandersbesteedzalmoetenworden.Sommigenmaken verrereizen,anderengenietenvanhunkleinkinderen.

Rolveranderingenrelatie

Doordatindelatevolwassenheideventueelaanwezigekinderendedeuruitzijn(of gaan),verandertdepartnerrelatie.Ineenszijnpartnersweermetzijntweeën,maar dooralledrukterondomgezinenwerkkanderelatieineensleurzijnterechtgekomen. Departnerrelatieisaaneensoortherzieningtoe,zezullenelkaaropnieuwmoeten ontdekken,watdebandinnigerkanmaken,maarookkanleidentoteenechtscheiding. Demeestevolwassenenblijvenseksueelactief,maaralserlichamelijkeongemakken komen,kandatdegeslachtsgemeenschapwelsterkbeïnvloeden.Hetseksuele verlangenneemtindezefasewataf,netalsdefrequentievangeslachtsgemeenschap (Craeynest,2013).

Rolveranderingenouderschap

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Hetlevenvaneenlaatvolwasseneverandertzodradekinderenhethuisuitgaan.De meestemensenmerkendatderelatiemetuitwonendekinderenverbetert;ditbrengt hunvaaknieuwlevensgeluk.Iedereenuithetgezinleidtzijneigenlevenenvroegere irritatiesverdwijnendaardoor.Veelmensenervarenookmeervrijheid.Deeventuele rolvangrootoudervormtvoorveleneenbronvanintensgeluk.Mensenhebbenin dezefaseveelmeertijdomechtaandachtteschenkenaanhunkleinkinderen.

Veel laat volwassenen halen geluk uit de omgang met hun kleinkinderen.

Mindervrienden

Gedurendehetlevenkomenengaanvrienden,maarindelatevolwassenheidzullen ermeervriendengaandanerbijkomen.Ditkomtdoordatmensenwegvallen, bijvoorbeelddoordatzeoverlijden.Sommigenkrijgenernstigelichamelijkeproblemen, waardoorbijelkaarkomenlastigwordt,ofzehebbenvanwegeeenziektecognitief geziengeenechtevriendschapmeertebiedenwaaruitdeandervoldoeninghaalt (Landsmeer-Dalmetal.,2023).

BernaenMarion

PREVIEWVERSIE

Berna(68jaar)heeftdeziektevanAlzheimer.Marion,eengoedevriendinvanBerna, ziethaarvriendingaandewegsteedsmeerbeperktworden.Voorheendedenzeveel leukedingensamen,uiteten,winkelenofnaarhettheater.Maartegenwoordigzijn ditsoortuitstapjesminderleuk.Bernavraagtwelzeskeerachterelkaarwatzegaat doen,omdatzehetantwoordsteedsvergeet,zeverdwaaltalszenaarhettoiletmoet ineenrestaurantenzebrengtniksmeerintijdenseengesprek.Marionblijftinvesteren inBerna,zekennenelkaaralzo’nveertigjaar.MaarMarionsluitzichookaanbijeen nieuwtennisclubje.Misschiendatzedaarcontactenopdoetdiemeerbevredigend zijnenwaarzeweldediepgangvindtdiezenumistbijBerna.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Lichamelijkeproblemen

Vanafeenjaarof60à65ontstaandeeerstegezondheidsproblemenalsgevolgvan hetouderworden,erissimpelwegsprakevanslijtage.Denkaaneenhogebloeddruk, eenverhoogdekansopdiabetes,verzwakkingvanhetimmuunsysteem,

urine-incontinentieenosteoporose(brozebotten).Doordatdevrouwelijke hormoonproductierondde60tot65jaarstilvalt,kunnendaaruitookverschillende problemenontstaan,zoalseenverzakkingvandebaarmoeder.

Rolsociaalwerker Volwassenenwillenietsvanzichzelfopdezewereldachterlaten,zoalsnageslachtof waardevolwerk.Wanneeriemandhiernietinslaagt,ontstaatervervelingof eenzaamheid.Erkunnenzingevingsproblemenontstaanendebetrokkenevraagtzich mogelijkzelfsafwatzijn'nut'isindezemaatschappij.Alssociaalwerkerkunjeeen gesprekaangaanoverlevensdoelen.Watheeftdevolwassenetotnutoebereikt?Wat zouhijnogwillenbereikenenwatisdaarvoornodig?Gadaarbijnahoedebetrokkene opeenpositievemanierblijvendbijkandragenaandemaatschappij.Laatvolwassenen vindenhetbelangrijkomopdeeenofanderemanier‘nodig’tezijn.Ditkunjeals sociaalwerkeruiteraardfaciliteren,denkaanhetbemiddelenbijvrijwilligerswerk,of voorallaatvolwassenenbetrekkenbijactiviteitenindewijk.

Werkgeversvindenouderenvaakteduur,zevrezendathunwerktempotragerisen/of datzezichmindergoedkunnenaanpassenaansnelveranderendefuncties.Daardoor wordenouderemensenmindersnelaangenomen.Datiszonde,wantveellaat volwassenenhebbenindeloopvanhunberoepslevenjuistzeerwaardevolleervaring opgedaanendezeervaringgaatverlorenbijwerkloosheid.Hierkunjijalssociaal werkerwerkvanmaken,dooroptekomenvoordebelangenvanouderewerknemers.

Vooreenlaatvolwasseneishettenslottevanbelangom,alserbehoefteisaansociale contacten,teblijveninvestereninanderen.Vooraldoordatzijvaakeenbeperkter sociaalnetwerkhebben,kunnenzehierwelhulpbijgebruiken.Organiseerbijvoorbeeld specialekoffieochtendenvoorouderenwaarzijelkaarkunnenontmoeten.Ofkoppel eenmaatjeaaneenoudere,diehemzonuendanmeeneemtvooreenleukuitje.

1.12 Oudere(70+jaar)

Ondanksallerleiouderdomsverschijnselendiezichoplatereleeftijdkunnenvoordoen, warenouderennognooitzogezond,actiefenpositiefingesteldalstegenwoordig.

PREVIEWVERSIE

Kennisgeheugen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ouderenblijvengoedinstaatomeerdergeleerdeinformatietegebruiken. Vaardighedenzoalslezen,schrijven,afwassenenfietsenverlerenzeniet,evenalsde vaardighedenenkennisdiezijvoorhunberoepnodighadden.Hetvermogenom nieuweinformatieteverwerkenentegebruikeninnieuwesituatiesgaatwelachteruit. Hetlukteenouderebijvoorbeeldmindergoedomeennieuwetaaltelerenendeze toetepassen.Ookdereactiesnelheidneemtaf(Kuinetal.,2010).Vaakgaathet kortetermijngeheugenookachteruit.Gegevenswordenmindermakkelijkinhet bewustzijngehoudenenhetuitrekenenvaneeningewikkeldesomluktnietmeeruit hethoofd(welmetpenenpapier).Deouderemoeterooklangerovernadenkenwat

hijinhetverledenheeftgedaanenismeestalsnellerafgeleid.Ouderenvindenhet steedslastigeromeengesprektevolgenenkunnenhunaandachtnietmeerzogoed verdelentussentweetaken.

Indepraktijk

Meryem(23jaar)issociaalwerkerengaatbijmeneerDaSilva(83jaar)langs,hijkomt volgenszijnburennogmaarweinigdedeuruitenzezijnbangdathijvereenzaamt. MeryemheefteengesprekmetmeneerDaSilvaennaastvereenzaminglijkenernog meerproblementespelen.Zokrijgthijzijnadministratienietmeergedaan,verslonst hijzijnhuishoudenenvergeethijookvaakzijnmedicatieintenemen,waardoorhij veelgezondheidsklachtenervaart.Indeochtend,tijdenshetaankleden,weethijdat hijtijdenshetontbijtzijnmedicatiemoetinnemenenhijneemtzichdanookstellig vooromdittedoen.MaareenmaalaanhetontbijtvergeetmeneerDaSilvahetaltijd weer.Hetkosthemsteedsmeermoeiteomvoorafbedachtehandelingenuittevoeren. MeryembedenktsamenmetmeneerDaSilvaeengeheugensteuntjeomdemedicatie nietsteedsweertevergeten.MeneerDaSilvaheefteenoudmobieltje,dathijaltijdin dezakvanzijnvestdraagtvoorhetgevalzijnkinderenhembellen.Opdatmobieltje zitookeenalarmfunctie.Dezezettenzeop8:00uur,hetmomentwaaropmeneerDa Silvameestalaanzijnontbijtzit.Opdezemanierwordthijerophetjuistetijdstipaan herinnerdomzijnmedicatieintenemen.

Veranderingeninpersoonlijkheid

Alsjeouderwordt,benjenietineenseenanderepersoon,maartochveranderen persoonlijkheidstrekken.Ouderenzijnvaakminderuitbundig,energiek,avontuurlijk ennieuwsgierigenstaanminderopenvoornieuweervaringendanmensendiewat jongerzijn.Zezijnbovendienterughoudendenlevenmeerinhethier-en-nu.Aande anderekantzijnouderenpreciezerennauwkeurigerenbeterinstaatomhuneigen belangenaandekanttezetten.Zegaananderedingeninhetlevenbelangrijkvinden. Volwassenenwillenerbijvoorbeeldgoeduitzien,voorouderenisdatminderrelevant, vooralhunlichamelijkegezondheidtelt(Kuinetal.,2010).

PREVIEWVERSIE

Eenouderekijktterugopzijnleven.Alshijdaarmeetevredenis,kanhijhieruitgeluk envoldoeningputten;deoudereervaartzijngeleefdelevenalszinvol.Alsditniethet gevalis,kanhijjaloersofnukkigworden.Ofhijdenktvoortdurendaanallegemiste kansen,waardoorhijzichontevreden,somberofzelfsdepressiefvoelt.

Socialerollen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenoudereheeftminder‘rollen’.Hijismetpensioen,dusdeberoepsrolisweggevallen. Zijnkinderenzijngroot,dushijheeftgeenechteouderrolmeer.Zijneigenouderszijn aloverleden,dushijiszelfgeen‘kindvan’meerenalsdepartnergestorvenis,vervalt ookdezerol.Doordaternietlangersprakeisvandezerollen,heefteenouderevaak mindersocialecontacten.Sommigenvindenditlastigenproberentochnogveelop

zichtenemen.Zedoenbijvoorbeeldvrijwilligerswerkofpassenregelmatigopde kleinkinderen.Andereouderenvindenhetjuistfijndatzeminderverplichtingen hebben(Kempenetal.,2010).

Gelukkig

Ouderenvindenvaakeenemotioneelevenwicht.Ondanksouderdomsbeperkingen voelenzezichgelukkigenervarenzehunsituatiealspositief.Hulpmiddelenter verlichtingvanongemakkendieontstaanvanwegeouderdomsbeperkingenspelen hiereenrolin.Medicatie,eenleesbril,eenloopreken/ofeentrapliftmakenhetleven vandeouderevantegenwoordiggemakkelijker.

Door hulpmiddelen als een traplift lukt het sommige ouderen langer thuis te blijven wonen, wat kan bijdragen aan hun geluk.

PREVIEWVERSIE

Verouderen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Hetverouderingsproceszetzichdoorindeouderdomsfase.Demeesteouderengaan rondde75à80jaargoedmerkendathunlichaamzwakkerwordtendekansop complicatiestoeneemt.Hoeouderiemandis,hoevatbaarderhijisvooraandoeningen enziekten.Hoesnelhetverouderingsprocesverloopt,isuiteraardafhankelijkvande persoon.

Rolsociaalwerker Wanneerjetemakenkrijgtmetouderen,zaljevooralbezigzijnmethetorganiseren vanzinvolledagbesteding.Eenoudereheeftmeestalgeenbehoeftemeeraaneen volleendrukkeagenda,metiederedagafwisselendeafsprakenenbezigheden.Maar

eenvollediglegeagenda,kaneenzaamheid,vervelingenminderwaardigheidsgevoelens indehandwerken.Daarbijkaneenouderezichafgaanvragen'wathijhiernogdoet'. Dagbestedinggeeftzinaanhetleven.

Omhetwelbevindenvanouderentebevorderenisautonomievangrootbelang,je laathemzelfbeslissingenmaken.Wanneereenoudereafhankelijkisvanjouw ondersteuningishetdusvanbelangdatjesamenmethembepaaltwathijnodigheeft ensameninkaartbrengtwatzijnbehoeften,verwachtingen,wenseneneisenzijn. Veelmensen,zelfsdirectenaasten,zijngeneigdomóverdeouderetepratenennemen zelfsbelangrijkebeslissingenvoordeoudere.Laatjehiertoenietverleiden,zekerniet wanneerdeouderewilsbekwaamis.

Alsjemetouderenwerkt,hebjeookeenbelangrijkesignaleringsfunctie.Vaakkomen signalennaarvorenalsjeingesprekbentmetdeoudere.Deouderepraatbijvoorbeeld ineenstragerenzachterdanjegewendbent,ofjuistveelluider.Ookkanereen veranderingzijninzijnintonatie,ziterweiniglogicaensamenhanginwathijvertelt ofhijspreektmeteendubbeldetong.Struikelenoverwoorden,nietvloeiendlopende zinnenenwoordenverdraaienzijnsignalendaterietsaandehandkanzijn.Ook plotselingeveranderingeningedragkunnenopvallen.Actieondernemenisdan belangrijk.

1.13 Kritischeberoepssituaties

Aanleiding

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Casus

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Janice(25jaar)ismoedervande2-jarigeSidenmomenteelzevenmaandenzwanger vaneentweeling.Dezwangerschapverloopttotnutoezonderveelproblemen,al moetJanicewelgeregeldopcontrolebijdegynaecolooginhetziekenhuis.Ditvanwege haarsuikerziekteenhetfeitdatzeeenmeerlingverwacht.Hetgaatgelukkigallemaal goed,maarzevindthetnogalwat,eentweelingdragen.Hetiseenstukzwaarder,niet alleenfysiek,maarookmentaal,vanwegededubbelezorgenenhetideedaternu nietmetéénkindjeietsmiskangaan,maarmettwee.

Janiceisvandaagbijhetgemeentehuis,zeheefteennieuwpaspoortnodig.Zeheeft geenafspraakgemaaktenmoetlangwachten,tussendoorwilzegraageveneen sigaretroken.ZeschietMinouska(31jaar)aan,dietoevallignetvoorbijkomtlopen. Minouskaissociaalwerkerenzitineenbesprekingmeteenaantalmensenvande gemeentetenaanzienvaneenburgerinitatief.Zeisopwegnaarhettoilet.Hé’,zegt JanicetegenMinouska,‘weetjijtoevalligwaarikkanroken?’enzehoudthaarpakje sigarettenomhoog.MinouskakijktnaardedikkebuikvanJaniceenschriktzichtbaar vandezevraag.Janicevoeltzichhierdoorwataangevallenenzegtgelijk:‘Jahéluister eens,nuhoefiknietmeertestoppen,hè,diekinderenzijneralweerbijnauit!Niet dan?’

Dilemma

Minouskaweetdatstoppenmetrokenaltijdzinheeft,wanthoemeerenhoelanger eenzwangerevrouwrookt,hoegroterdeproblemenzijnbijhetongeborenkind.Maar ja,ishetaanhaaromJanicehieroptewijzen?

WatdoetMinouska?

1. MinouskaverteltJanicedathetvolledigegemeentehuisrookvrijisendatze buiten,ongeveer30meternaasthetgemeentehuis,kanroken.

2. MinouskaverteltJanicedathetaltijdzinheeftomtestoppenmetrokentijdens dezwagerschap,omdatbijiedertrekjehaarbaby(’s)inademnoodis/zijn.

1.14 Begrippen

Affectivesharing

Positieveemotieslatenzienendezedelenmetanderen.

Driftbuien

Momentenwaaropdepeuterzijnemotiesnietondercontrolekanhoudenenhevig, explosiefenimpulsiefreageert.

Eenwoordfase

Eendreumesspreektinlossewoordenenkandezenognietmetelkaarcombineren.

Conceptie

Eenzaadceleneicelkomensamenenversmeltenmetelkaar,debevruchting.

Differentiatiefase

Van12-14jaar;hetverschiltussendeoudersendepuberwordtbenadrukt.

Egocentrisch

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Denkenvanuitheteigenperspecteif,zonderrekeningtehoudenmetdatvaneen ander.

Fasevannaderbijkomen

Van16-18jaar;adolescentenkerenterugnaardebasisenvoelenzichweerverbonden methunouders.

Fasevanversteviging

Van18-21jaar;adolescentenhebbeneengevoelvaneigenidentiteitenhoevenzich nietmeeraftezetten.

Foetalealcoholsyndroom

Eensyndroomdatontstaatbijeenkinddoordatdemoedertijdensdezwangerschap grotehoeveelhedenalcoholheeftgenuttigd.Hierdoorontstaanneurologische afwijkingen.

Gehechtheidsgedrag

Signalenvandebaby,dieeenreactieuitlokkenbijdeouders,zoalsfysiekenabijheid zoeken,glimlachenenbrabbelen.

Grijpstadium

Van3to6maanden:debabybeweegtzijnarmennaarobjectentoeenpaktzevast.

Hechtingspersoon

Degenediehetmeestadequaatreageertophetgehechtheidsgedragvandebabyen diehetmeestbetrokkenis,isvaakdefavoriet.

Hechtingsrelatie

Eenspecialebandtusseneenbabyenzijnouders(ofverzorgers).

Individualisatieproces

Defasenwaarinpubersloskomenvanhunouders.

Jointattention

Eenbabygaatwijzennaarmensenenvoorwerpen,bijvoorbeeldomduidelijktemaken datzeeenbepaaldvoorwerpwillenhebben,ofomdatereenbekendepersoon aankomt.

Kijkstadium

Van0tot3maanden:debabykannogniksmetzijnlijf,enkelkijken.

Kruip-enoptrekstadium

Van9tot12maanden:debabygaatkruipenenzichoptrekken.

Meerwoordfase

PREVIEWVERSIE

Depeutergaatmeerderewoordencombinerentoteenzin.

Metacognitie

Nadenkenoverheteigencognitievefunctioneren.

Objectpermanentie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Beseffendatmensenofobjectenblijvenbestaan,ookalverdwijnenzeuithet gezichtsveld.

Overgang

Eenperiodewaarindemenstruatiesonregelmatigerenkorterwordenenwaarinde menopauzeopdenduurplaatsvindt.

Parallelspel

Erisnoggeenwisselwerkingtussenkinderentijdenshetspelenenzespelenniet hetzelfdespel.

Peuterpuberteit

Defasewaarinpeutersmeerderedriftbuienhebben.

Reflexen

Automatischelichamelijkereacties.

Relativeren

Nuchtertegendingenaankijkenennogrealistischernakunnendenken.

Scheidingsangst

Debabyzalhuilenwanneerdehechtingspersoonweggaat,omdathunrelatiesterker isgeworden.

Teratogeneeffecten

Degevolgenvanongevingsfactorenopeenongeborenkind.

Tweewoordfase

Dedreumesgaattweewoordencombinerentoteenzin,zoals‘mamahier’of‘balweg’.

Uitvoeringsfase

Van14-16jaar;pubersgaanexperimenterenenleeftijdsgenotenwordenbelangrijker, zezettenzichaftegenouders.

Vreemdelingenangst

Debabyreageertmetverzetenangstopvreemden.

Zelfbeeld

Hetbeelddathetkindvanzichzelfheeft,hoehetoverzichzelfdenkt.

Zitstadium

PREVIEWVERSIE

Van6tot9maanden:debabykanvanpositieveranderen.

1.15 Bronnen

Bernstein,D.A.,Penner,L.A.,Clarke-Stewart,A.,&Roy,E.J.(2003). Psychology. HoughtonMifflinCompany.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

CentraalBureauvoordeStatistiek(2022). Scheiden.Geraadpleegdop20december 2022,van

https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/levensloop/scheiden

Craeynest,P.(2013). Psychologie van de levensloop (11eherzienedruk).Acco.

Crain,W.(2005). Theories of Development: Concepts and Applications (5thed).Pearson.

DeBil,J.,&DeBil,P.(2017). Praktijkgerichte ontwikkelingspsychologie: Van wieg tot hangplek, de ontwikkeling van 0-21-jarigen.Boom.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

DeHart,G.B.,Sroufe,L.A.,&Cooper,R.G.(2000). Child Development: Its Nature and Course (4thed.).McGraw-Hill.

Delfos,M.F.(2015). Ontwikkeling in vogelvlucht: Ontwikkeling van kinderen en adolescenten. Pearson.

Feldman,R.S.(2019). Ontwikkelingspsychologie (7eeditie).PearsonBenelux.

Kempen.R.,&Deeg,D.(2010).Psychosocialeaspectenvanveroudering.In:F.Verhey (red.), Handboek ouderenpsychiatrie (3edruk),69-82.DeTijdstroom.

Kuin,Y.&Pot,A.M.(2010).Veranderingeninpsychologischfunctioneren,welbevinden enzingeving.In:F.Verhey(red.), Handboek ouderenpsychiatrie (3edruk),83-92.De Tijdstroom.

Landsmeer-Dalm,V.,&Houben,E.(2023). Praktische ontwikkelingspsychologie voor sociaal werk (2eherzienedruk).Noordhoff.

NederlandsHuisartsenGenootschap(juni2022). NHG-Standaard: De overgang. Geraadpleegdop20december,van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/de-overgang

Slot,W.,&VanAken,M.(2019). Psychologie van de adolescentie. ThiemeMeulenhoff.

Veen,T.,VanderWal,J.,VanderDalm,V.,&Hof,I.(2021). Van leertheorie naar onderwijspraktijk (7edruk).Groningen:Noordhoff.

PREVIEWVERSIE

Thema2

Mensenmeteen migratieachtergrond

PREVIEWVERSIE

Inhoudthema

• Migrantengroeperingen

• Vluchtelingenenasielzoekers

• Integratieeninburgering

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Migrantenouderen

• Jongerenmeteenmigratieachtergrond

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

MensenmeteenmigratieachtergrondvormeninNederlandeendiversegroepvan mensendiehiernietgeborenzijnofwaarvandeoudersnietinNederlandzijngeboren. Sommigenzijnzelfmigranten,anderenzijndekinderenofkleinkinderenvaneerdere migranten.Dezegroepbrengteenmixvanculturenentraditiesmetzichmee,waardoor Nederlandeenkleurrijkesamenlevingisgeworden.

2.1 Migrantengroeperingen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Migrantengroepenzijngroepenmensendienaareenanderlandgaanomverschillende redenen,zoalswerk,veiligheidofstudie.MigrantengroependragenbijaanNederland doorverschillendetraditiesengewoontentedelen.Zekunnenooktegenproblemen aanlopen,bijvoorbeeldalszetemakenkrijgenmetdiscriminatieofhetlastigvinden omwerktevinden.

ErkunnenmeerdereredenenzijnwaaromiemandervoorkiestomnaarNederlandte komen,zoals:

• werk

JehebtinNederlandwerkgevondendatgoedpastbijjecarrière.

• partner

JehebteenNederlandsepartnerenjulliehebbenbeslotenomsameninNederland tegaanwonen.

• studie

JewiltgraageenstudiedoendieinNederlandwordtaangeboden.

• veiligheid

Jevoeltjenietmeerveiliginjeeigenland.Ditkantemakenhebbenmetoorlog, jeseksuelegeaardheidofjepolitiekestandpunten.JevraagtasielaaninNederland.

• economischesituatie

JehooptopeenbeteretoekomstinNederland,omdaterinjeeigenlandnauwelijks werktevindenis.

• gezinshereniging

JepartnerofouderswonenalinNederlandenjewiltjegraagbijhenvoegen.

Herkomstmigranten

PREVIEWVERSIE

InNederlandvindenmomenteelverschillendemigratiestromenplaats,dieworden gekenmerktdoordiversegroepenmigrantenmetverschillendeachtergronden, motievenenomstandigheden.Hierondervolgteenoverzichtvanenkelevande belangrijkstemigratiegroepenen-stromeninNederland:

• Economischemigranten:Nederlandtrektnogsteedseconomischemigrantenaan, zowelhoogopgeleideprofessionalsalslaaggeschooldearbeidskrachten, voornamelijkuitEU-landenzoalsPolen,RoemeniëenBulgarije.Economische migrantenkomenvaaknaarNederlandopzoeknaarwerkinsectorenzoalsde landbouw,debouw,degezondheidszorgendehoreca.

• Asielzoekersenvluchtelingen:Nederlandblijftookasielzoekersenvluchtelingen ontvangen,hoewelhetaantalfluctueert,afhankelijkvanwereldwijdeconflicten encrises.DeafgelopenjarenzijnveelasielzoekersafkomstiguitlandenalsOekraïne, Syrië,Eritrea,AfghanistanenIrak.

• Gezinsmigranten:VeelmigrantenkomennaarNederlandomzichteherenigen methungezinnendiehieralwonen.

• Studie-enkennismigranten:Nederlandispopulaironderinternationalestudenten vanwegedekwaliteitvanhetonderwijsendebeschikbaarheidvanEngelstalige opleidingen.VeelvandezestudentenblijvennahunstudieinNederlandomte werken,vooralinsectorenzoalstechnologie,wetenschap,enonderzoeken ontwikkeling.

2.2 Vluchtelingenenasielzoekers

Eenvluchtelingverlaatzijnlandnoodgedwongen.Bijvoorbeelddooroorlog, natuurgeweldofvervolging.Asielzoekerszijnmensendieombeschermingvragenin eenanderland,maarwaarbijnognietbepaaldisofditverzoekwordttoegewezen. Middelseenasielprocedurewordtvastgesteldofeenasielzoekerdaadwerkelijkeen vluchtelingis.Wanneereenvluchtelingofasielzoeker(maarookeenmigrantdiehier voorbijvoorbeeldwerkofgezinsherenigingkomt)naarNederlandkomt,moeteen procedurewordendoorlopenomlegaalinNederlandtemogenverblijven.Zodrade persoondeasielproceduresuccesvolheeftdoorlopenspreekjevaneenasielmigrant enwordtdepersoonofficieelopgenomeninhetbevolkingsregister.

Vluchten

Erkunnenverschillenderedenenzijnwaaromiemandvluchtnaareenanderland. Denkhierbijaandiscriminatieofoorlog.Ookpolitiek,godsdienst,natuurgewelden economischeredenenkunnenaanleidinggevenomtevluchten.

Mogelijkeredenenomte vluchten

PREVIEWVERSIE

Discriminatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Kenmerken

Uitsluitingofanderebehandelingopbasisvan huidskleur,afkomst,debevolkingsgroepoffamilie waartoeiemandbehoort,seksuelevoorkeur, waardoorhetlevenonveiligisofonmogelijkwordt gemaakt.

Mogelijkeredenenomte vluchten

Oorlog

Kenmerken

Doorgevechtenligtregelmatighetopenbareleven stilwaardoorkinderennietnaarschoolkunnenen volwassenennietkunnenwerken.Geenwerk betekentgeeninkomstenengeeninkomsten betekentgeeneten.Zonderetenwordtleven onmogelijk.Mensenkunnendusopdevluchtslaan omeenveiligheenkomentevindenwaaraan basisbehoeftenalseten,drinkenenhygiëne voldaanwordt.

Politiekofgodsdienst

Natuurgeweld

Economie

Deinvloedvanvluchten

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eriseenregeringofeenregimeaandemachtdat vrijheidvanmeningsuitingenvangeloofniet toestaat.Hierdoorkomentegenstandersinopstand enontstaanerrellenofoorlog.

Deeigenomgevingisnietveiligdoordroogteof juistdooroverstromingen,aardbevingenof orkanen.

Schaarstevanlevensmiddelen,medicijnenof gereedschap,werkgelegenheidenonderwijs wordenveroorzaaktdooreeneconomiedieniet gezondis.EenasielaanvraagwordtinNederland vaakafgewezenalsdezeeeneconomischereden heeft.

Waarschijnlijkkunjejemaarlastigvoorstellenwathetisomtemoetenvluchten.Zo vandeéénopdeanderedaglaatjeallesachterenvertrekjenaareenanderland. Vluchtelingenhebbensomsgeengeldomhunvluchttebekostigen.Zeondernemen indatgevalvaak(levens)gevaarlijkepogingenopwegnaareenveiligleven.Denk hierbijaanbootvluchtelingen.Vaakhebbenvluchtelingenfamilieledenachtergelaten inhetlandvanherkomst.VoordatdezefamilieledennaarNederlandmogenkomen moetdevluchtelingeerstdeasielproceduregoeddoorlopenenasielmigrantzijn.Dit kantijdensdeprocedurevoorveelonzekerheidzorgen.

Lichamelijke en psychische gezondheid

Vluchtelingenhebbenvaakveelmeegemaakt.Doorervaringenmetoorlogengeweld lopenzedanookeenhogerrisicooppsychischeklachten.Denkhierbijaanstressen slaapproblemenofpsychischestoornissenzoalsangststoornissen,depressieen posttraumatischestressstoornis(PTSS).

Invloed op het welbevinden

VeeldetailsenherinneringenaandevluchtendereisnaarNederlandhebbeninvloed ophetwelbevindenvandevluchteling.Aldezedetailshebbenaandachtnodigen daarbijishetbelangrijkdatjejeookbewustbentvanjeeigenhoudingenmaniervan begeleiden.

Alleenstaandeminderjarigevreemdelingen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenalleenstaandeminderjarigevreemdeling(amv)iseenjongevluchtelingdiebij aankomstinNederlandjongerisdan18jaar.DitkindisnaarNederlandgekomen zonderoudersenisafkomstiguiteenlanddatbuitendeEuropeseunie(EU)ligt.Als hetkindaankomtinNederland,onderzoektmeneerstofhetbeschermdmoetworden tegenkwaadineigenland.Alsdatzois,dankomtdeamvinaanmerkingvooreen verblijfsvergunning,netzoalsditbijvolwassenengebeurt.Eenverblijfsvergunning iseenofficiëletoestemmingomineenanderlandtewonenofteverblijven.Totde amv’sleeftijdvan18jaarbereiken,vallenzijondervoogdijvanNidos.Nidosiseen onafhankelijkeorganisatiedievoogdijtakenvooramv’sopzichneemt.Ditdoenzijop grondvandeNederlandsewet.BijNidoswerkenprofessionalsdiedebelangen behartigenvanamv’seneroptoeziendatzijzichontwikkelen.Daarnaastzienzijerop toedatzekrijgenwaarzerechtophebben,namelijk:begeleiding,onderwijs,onderdak engezondheidszorg.Nidosstaatdeamv’sbijtijdensintegratieofbijdevoorbereiding opterugkeernaarhetmoederland.

Onderwijs

NetzoalsallekindereninNederlandzijnamv’sleerplichtig.Bovendienhebbenkinderen inNederlandrechtoponderwijs.Vanwegehun(taal)achterstandwordenzijvaakin specialeklassenindeonderbouwopgevangen,omhunbegripvandeNederlandse taalinkortetijdgoedtelatengroeien.Jongerentussende12en18jaarwordenvaak opgevangenineenInternationaleSchakelklas(ISK).Hierwordenzijvoorbereidopde overstapnaarreguliervoortgezetonderwijsofmbo-onderwijs.Zevolgenverschillende vakkendiebijdragenaanhunalgemeneontwikkeling.Bijvoorbeeldbiologie,gym, socialevaardigheden,rekenen,Engels,verzorgingenNederlands.Ookwordtaandacht besteedaancreatieveontwikkelingenwordenercultureleactiviteitengeorganiseerd omdeamv’stelatenkennismakenmetdeNederlandsecultuur.

PREVIEWVERSIE

Deasielprocedure

Deasielprocedureisdeproceduredieelkevluchteling,minderjarigofmeerderjarig, dieasielwilkrijgenmoetdoorlopenomlegaalinNederlandtemogenverblijven. Legaalbetekentinditgevaldatdevluchtelingofficieelgeregistreerdstaatenbekend isalsofficiëleinwonervanNederland.Metdeprocedurewordtonderzochtofde vluchtelingrechtheeftopeenverblijfsstatusenofhijdusvoldoetaandeeisendie daarbijgesteldworden.

Meldenenuitrusten

AlsdevluchtelingaankomtinNederland,moethijzichmeldenbijhetaanmeldcentrum (AC)inTerApelofZevenaar.HierzitdeAfdelingVreemdelingenpolitie,Identificatie enMensenhandel(AVIM).DeAVIMregistreertdepersoonlijkegegevens,zoalsnaam,

geboortedatumennationaliteit.OokneemtdeAVIMvingerafdrukkenaf.Vervolgens krijgtdevluchtelingonderdak.DitwordtgeregelddoorhetCentraalOrgaanopvang Asielzoekers(COA).Devluchtelingwordtdaarnaastmedischonderzochtenkrijgt hulpvaneenadvocaat.Ombijtekomenvandereis,krijgteenvluchtelingminstens zesdagendetijdtijdensdezogenaamderust-envoorbereidingstijd.Daarnastartpas deechteasielprocedure.DeImmigratieenNaturalisatiedienst(IND)plantvervolgens dezeasielprocedurein.DeINDisdeoverheidsdienstdietijdensdezeprocedure beoordeeltofiemandinNederlandmagblijvenwonenenNederlandermagworden. Ditgaatvolgenshetvreemdelingenbeleid.Nietalleenmensendiegevluchtzijnworden beoordeelddoordeIND.Ookdeaanvragenvanmensendiehierwillenkomenwerken, studerenofeengezinwillenvormenmetiemanddiehieralwoont,wordendoorde INDinbehandelinggenomen.

Amv’sdiejongerzijndan15jaarwordenopgenomenineenpleeggezin.De verantwoordelijkheidvoorhenblijftbijNidos.Zijnzijouderdan15jaar,danworden zeopgevangendoorhetCentraalOrgaanopvangasielzoekers(COA).Zewonendan inkleinschaligewoonvoorzieningenwaar24-uursbegeleidingaanwezigis.Alseenamv eenverblijfsvergunningkrijgt,wordthijdoorNidosbijeengezinondergebrachten maghijgaanintegreren.

Verhoren

NahetaanmeldeninTerApelofZevenaarenderustdagen,startendeverhoren.De vluchtelingenwordenondervraagd,zodatdeINDkanvaststellenmetwelkepersoon zetemakenhebben.Hiervoorwordtdevluchtroutevandevluchtelingbijvoorbeeld doorgenomen.NaastdezeinformatiewildeINDdetailsoverdethuisomgevingvan devluchtelingweten.Doorintegaanopdetails,hooptdeINDgoedeengedetailleerde informatietekrijgenwaaruitblijktdatzijéchtmetdepersoontemakenhebbendie devluchtelingzegtdathijis.Ditomtevoorkomendatiemandeenvalseidentiteit aanneemt.Deinformatiediedevluchtelinggeeft,wordtgrondiggecontroleerd.Tijdens dezeverhorenwordtdevluchtelingbijgestaandooreenasieladvocaat.Dezeadvocaat isgespecialiseerdinasielkwestiesenbehartigtdebelangenvandevluchteling.De verhorenkunnentraumatischegebeurtenissendievooroftijdenshetvluchtenhebben plaatsgevondenweernaarbovenhalenenditkanemotioneelergzwaarzijn.

PREVIEWVERSIE

Ookamv’swordenverhoord.Netzoalsdatgebeurtbijvolwassenvluchtelingen.Toch ishetbelangrijkdatdebegeleidersvandeINDenCOArekeninghoudenmetdeleeftijd vandezejongevluchtelingentijdensheftigeenbelangrijkegesprekken.Erwerken daaromprofessionalsdiekundigzijninhetcommunicerenenomgaanmetkinderen ineenmoeilijkepositie.Verhoorruimtesvoorheeljongevluchtelingen(tot12jaar) zijnspeciaalingerichtenhebbenzelfsspeelgoedomhetkindmeegerusttestellen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Identiteitvaststellen

Debewijslast,omgoedtekunnenaantonenmetwiedeINDtemakenheeft,ligtaltijd bijdevluchteling.Bewijslastwordtgehaalduitverhalenoverdepersoonzelf,zijn thuisomgeving,zijncontactenenderoutesdiehijaflegde.Ookwordtsocialemedia grondiggecontroleerdopeventueleprofielen,foto’senanderebruikbareinformatie.

VoordeINDishetbelangrijkdatdeasielaanvrageronschuldigisenzichnietheeft beziggehoudenmetgeweldenanderecrimineleactiviteiten.WanneerdeINDtijdens hetverhoorontdektdatdeasielaanvragernietschuldigis,maarwelmedeplichtigaan crimineleactiviteitendanisdatvoordeINDeenredenomdeasielvraagteweigeren.

Verzoekaccepterenofafwijzen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Namaximaalzesmaandeniservoordevluchtelingduidelijkheidoverzijn asielaanvraag.Wanneerdezewordtafgewezen,dankrijgtdeasielaanvragerde mogelijkheidhiertegeninhogerberoeptegaan.Dathoudtindathijdeuitspraakvan derechteraanvechtenwilproberentocheenvergunningtekrijgen.Luktditniet,dan wordthijuitgezet.TijdenshethogerberoepstartdeDienstTerugkeerenVertrek,een onderdeelvandeIND,almethetvoorbereidenvandeuitzettingvandeasielaanvrager. DeDienstTerugkeerenVertrekbegeleidtasielaanvragersvanwiedeaanvraag afgewezenistijdenshetvoorbereidenopdeterugkeernaarhetthuisland.Wordtde aanvraaggeaccepteerd,dankanhetinburgerenbeginnenalsnieuweNederlander. EennieuweNederlanderisiemanddieeenasielaanvraagdeedeninNederlandmag blijvenofiemanddiehierwoontomtewerken(arbeidsmigrant),voorgezinshereniging ofeenhuwelijkmeteenNederlander.

Afgewezenaanvraagbijamv'senkinderpardon Hetisvooramv’snietvanzelfsprekenddatzeeenverblijfsvergunningkrijgenin Nederland.Tochzijnerregelswaarmeegeprobeerdkanwordenofeenkindtócheen verblijfsvergunningkankrijgen.DeINDkannogmaalskijkenofzijeen verblijfsvergunningkunnenkrijgen.Deredenomzo’nvergunningtoetekennenisdat deamv,buitenzijnschuldom,nietkanvertrekkenuitNederland.Omhiervoorin aanmerkingtekomenmoetdejongenofhetmeisjejongerdan18jaarzijn.Ookmoet hijofzijmeegewerkthebbenaanalleactiviteitenvandeoverheidomterugkeernaar hetmoederlandmogelijktemakenendaarnaastechtnietinstaatzijnvoorzichzelf tezorgen.Naastdezevergunningbestaathetkinderpardon.Hetkinderpardoniseen regelingvoorkinderendiealheellanginNederlandwonenzonderverblijfsvergunning enwillenblijven.OminaanmerkingtekomenvoorhetKinderpardonmoetdeamv jongerzijndan19,asielhebbenaangevraagdvoorzijn13deverjaardagenvijfjaarof langeronafgebrokeninNederlandhebbengewoond.

Inburgeren

PREVIEWVERSIE

Tijdenshetleggenvaneenstabielebasisophetgebiedvanwerkeninkomen,wordt denieuweNederlanderbijgestaandoorvrijwilligers,mensenvanvluchtelingenwerk en/ofmaatschappelijkwerk.Zijbegeleidenbijhetzoekennaarwerk,hetoporde krijgenvanbelangrijkepapierenenhetinburgeren.Tijdenshetinburgerengaatde nieuweNederlanderactiefaandeslagomdeNederlandsetaaltelerenbeheersenen daarnaastverdiepthijzichindeNederlandsecultuur.

Tijdens het inburgeren gaat de nieuwe Nederlander actief aan de slag om de Nederlandse taal te leren beheersen.

Tijdelijkeverblijfsvergunningennaturalisatie EerstkrijgtdenieuweNederlandereentijdelijkeverblijfsvergunningvoorvijfjaar.In dezevijfjaarkrijgthijdetijdomindebasiszelfredzaamteworden,zichvoorte bereidenophetinburgeringsexamenennadriejaarhetexamenafteleggen.Tijdens dittrajectlaatdenieuweNederlanderziendathijerallesaandoetombinnende Nederlandsecultuurenmaatschappijtepassenenzijnsteentjebijtewillendragen.

Gezinshereniging

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

NavijfjaarwordtdeasielaanvraagherzienenkomtdenieuweNederlanderin aanmerkingvoornaturalisatie.DitbetekentNederlanderschap,hijwordtNederlander enheeftdezelfderechtenenplichtenalsiedereen.Hijkangezinsherenigingaanvragen. DankanhijproberenzijngezinofeendeelvanzijnfamilienaarNederlandtehalen voorhervestiging.Hetgezinofdefamilieledenmogendanookverhuizennaar Nederland.Hierbijishetbelangrijkdatdezegezins-offamilieledenkunnenaantonen datzeéchtfamiliezijn,meteenbewijszoalsgeboorte-entrouwaktes.Daarnaastkomt hetvoordatereenDNA-testwordtafgenomen.

Rolvandesociaalwerker

Ondersteunendoejealssociaalwerkeropverschillendemanierenentijdens verschillendefases.Ondersteunenineenasielzoekerscentrum(azc)gaatandersdan ondersteunentijdensinburgeren,alligtdefocusaltijdophetvergrotenvanhet welbevinden.

Ondersteunenineenazc

Alssociaalwerkerbinneneenazcbenjeeropgerichthetwelbevindenende zelfredzaamheidvanvluchtelingentevergrotenopallemogelijkemanieren.Jewilt namelijkdatzijzozelfstandigmogelijkinNederlandkunnenlevenalshunasielaanvraag geaccepteerdwordt.Erisveelgebeurdindeperiodevoordateenvluchtelingineen azcterechtkomt.VeeldetailsenherinneringenaandevluchtendereisnaarNederland hebbeninvloedophetwelbevindenvandevluchteling.Aldezedetailshebbenaandacht nodigendaarbijishetbelangrijkdatjejeookbewustbentvanjeeigenhoudingen maniervanbegeleiden.Omgoedtekunnenondersteunenineenazc,moetjeweten watzoalvaninvloedkanzijnophetwelbevindenvaneenasielzoekerenwatjeals hulpverlenerextrakuntdoenomtebouwenaanwelbevinden.

Basishoudingvaneensociaalwerker

Omhetopbouwenvanwelbevindenvaneenvluchtelingtebevorderengeldtde volgendebasishouding:Latenwetendatersocialesteunis,zorgtervoordatde vluchtelingbegrijptdathijernietalleenvoorstaatenterugkanvallenopanderenals hijhulpnodigheeft.Inonderstaandetabelziejeeengedetailleerdeuitwerkingvan dezebasishouding.

Basishouding

Helprelativeren

Uitleg

Werkaande vertrouwensband

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Helpgezegdesen Nederlandse uitdrukkingen verhelderen

Helpinstressvollesituaties,zoalslastigegesprekken, relativerendoornegatievegedachtenenuitsprakente vervangenmetpositievegedachten.Benadruk bijvoorbeelddatelkstapjevooruiteengoedestapis.

Hetisbelangrijkdatereenvertrouwensbandontstaat tussenvluchtelingenjoualssociaalwerker.Hierdoor ontstaaterveiligheidtussenbeiden.Devluchtelingweet naarwiehijtoekanalshijwilpratenenjijlaatweten beschikbaarvoorhemtezijninlastigesituaties.Zokun jebijvoorbeeldietsoverjezelfdelen.Jelaatbijvoorbeeld foto’szienvanjekinderenofvanietsanderswatjou typeert.

Gezegdesenuitdrukkingenkunnentijdensgesprekken voorverwarringzorgen.Iserverwarring,bespreekdit danopenlijkenprobeersamenachterdekernvanhet verhaaltekomen.

Basishouding

Helppolarisatie voorkomen

Uitleg

Polarisatieiseengespannengemoedstoestandtussen tweegroepen,waarbijdezelijnrechttegenoverelkaar komentestaanenelkaarnietkunnenvindenin standpuntenen/oflevenswijzeennietbangzijndatte uiten.Preventiehiervanisbelangrijk,zodatermeer begripvoorelkaarscultuurontstaat.Ditkunjedoendoor activiteitenteorganiserenwaarbijtweegroepenelkaar kunnenontmoetenopeenpositievemanier.

Participatiestimuleren

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Doorparticipatieaansocialesituatiestestimuleren,werk jeactiefaaninburgering.Jestimuleertdatdevluchteling deelneemtaansocialesituatiesbijhemindebuurt.Denk aanfeestjes,bijeenkomsten,cursussen,workshopsof eenrondleiding.Zokanhijkennismakenmetmens, cultuurenmaatschappijenditzorgtervoordathijzich meerthuisgaatvoelen.

Opbouwvaneennieuwleven

Nadateenasielzoekerhetazcheeftverlaten,ishetnoodzaakdathijondersteund wordtbijhetverderopbouwenvaneennieuwleveninNederland:eenhuis, verzekeringen,socialevoorzieningen,opleiding,kennissenenvrienden.Watvoorons alsNederlandersheelgewoonlijkt,hoeftvooriemanddiehiernietisopgegroeidniet zotezijn.Datzegtietsoveronzecultuur,maarookoveronzemaatschappijenalle regelsenwettendiedaarbijhoren.Doormeetewerkenaaneengoedestart,zorgje vooreenstabieleondergrondvoordenieuweNederlander.Ookhiervoorisje basishoudingbelangrijk.

2.3 Integratieeninburgering

WanneereenmigrantzichinNederlandvestigt,ishetbelangrijkomteintegreren,Dit geldtvoorallemigrantengroepen.Integratiegaatomgelijkheidensamenleven.In eengeïntegreerdesamenlevinglevenverschillendeculturenzijaanzij.

PREVIEWVERSIE

Watisintegratie?

Integratieiseenbreedbegripdatjehetbestekuntbegrijpenalsjekijktnaarde verschillendegevolgenvanmigratie.Namigratiekunnenervijfsoortensituatiesvoor migrantenontstaan,afhankelijkvandemanierwaaropdemigranten(ofhunkinderen) omgaanmetdenieuwecultuur:

• Integratiebetekentdatmensennogeenbindinghebbenmetdecultuurwaarze vandaankomen,maardatzeookverbondenzijnmetdenieuwecultuur.De interactietussendemigrantendesamenlevingisbepalendvoordematevan integratie.

• Inclusiegaateenstapjeverderdanintegratie:bijintegratiemogenmensen meedoenalszezichkunnenaanpassen,maarbijinclusiehoortiedereener automatischbijenzijndedrempelsdaarvoorweggehaalddoordemaatschappij.

• Bijsocialesegregatiebestaathetsocialenetwerkvanmigrantenvooraluitmensen uithuneigencultuur.

• Bijcultureleassimilatielatenmigrantenhunoudecultuurhelemaallosennemen zedenieuwecultuurover.

• Marginalisatiebetekentdatmigrantengeenbindinghebbenmetdeoudecultuur enooknietmetdenieuwecultuur.Zevallendanbuitenbeideculturen.

Bindingmetcultuurvanherkomst

Ja

Ja Bindingmetde nieuwecultuur

Nee

Voordelenintegratieeninclusie

Nee

Assimilatie Integratie,inclusie

Segregatie

Marginalisatie

Vandevijfgevolgenvanmigratiezijnintegratieeninclusiedebesteoptiesomals professionaltestimuleren.Hierbijisiemandnamelijkinharmoniemetzowelzijnoude cultuuralsmetdenieuwecultuur.Ditzorgtervoordatmigrantenzichthuisvoelenen deelnemenaandemaatschappij.Datkanopeconomisch,cultureelensociaalgebied. Dus:datjewerkhebt,aanlokaleactiviteitenmeedoetenvriendenhebt.Bijsegregatie benjewelonderdeelvaneengemeenschap,maarslechtsbeperkt.Juistdoorde segregatiekunjenegatievevooroordelenhebbenoverdemaatschappijwaarinje leeft.Bijmarginalisatiehebjenietdeoudecultuurwaaropjekuntterugvallenensta jeindenieuwecultuurbuitendemaatschappij.Hierdoorhebjegeensociaalvangnet. Bijassimilatienegeerjeeigenlijkjeeigenherkomst.Ditkanveelvoordelenbieden, maarhetkanookleidentotpsychischeensocialeproblemen.Assimilatiemoet helemaalvanuitdepersoonzelfkomen,jekunthetnietopleggenofaanmoedigen.

Tekla

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

TeklaiseenPoolsevrouwdiemethaarmanmeenaarNederlandisgekomen.Zeheeft noggeenwerk.Zevoeltzichonzekerbijhetsolliciteren,omdatzenognietgoed Nederlandsspreekt.Hetsocialewijkteamkoppelthaaraaneenvrijwilligetaalcoach. MetdetaalcoachkanzehaarNederlandsverbeterenensamenpratenzeoverde NederlandseendePoolsecultuur.LangzamerhandvoeltTeklazichzekerderover haarNederlands,ontwikkeltzijsocialecontactenengaatzijsolliciteren.

Gevolgennietintegereren

NietmeedraaienindeNederlandsemaatschappijheeftnadelen.Zekeralsjegeen Nederlandsspreekt,ishetlastigomcontactenteleggen.Jekuntjenietverstaanbaar makenenhetisingewikkeldomeenleukecursusofvrijwilligerswerktedoen.Ook hetvindenvaneengeschiktebaanisdaneenuitdaging.Alsjeveelcontactenhebt metmensenmetdezelfdecultureleachtergrondalsjij,kunjedaaropterugvallen. Maaralsjedezecontactenniethebt,raakjeineensociaalisolement.Eenvoorbeeld iseenOekraïensevrouwdievoorhaarNederlandsemannaarNederlandkomt.Ze spreektnoggeenNederlandsenkentgeenandereOekraïnersindeomgeving.Overdag iszealleen,omdathaarpartnerdanwerkt.Zeverveeltzichenvoeltzicheenzaam.Dit noemjemarginalisatie.

Culturelewaarden

Migrantenwordenvaakgeconfronteerdmetidentiteitskwestiesalsgevolgvan verschilleninnormen,waarden,(religieuze)overtuigingen,traditiesenleefgewoonten, bijvoorbeeldoveronderwerpenals:

• gelijkheidvanmannenenvrouwen Bijgesegregeerdemigrantengezinnenisdevrouwvaakondergeschiktaandeman. Dezevrouwenhebbengeenregieoverhuneigenlevenendaardoorkunnenzij weiniggevoelvaneigenwaardehebben.Destandpuntenbinnendezegezinnen kunnenzelfsleidentotseksueelmisbruikvanvrouwen.

• acceptatievanseksuelegeaardheid Wanneervluchtelingenhunlandontvluchtenvanwegeoorlog,vervolgingof discriminatie,brengenzevaakhuneigennormen,waardenenculturele achtergrondenmetzichmeenaarhetlandwaarzenaartoevluchten.Insommige gevallenkanditleidentotconflictenofmoeilijkhedenrondomseksuelegeaardheid, vooralalsdecultuurvanherkomstmindertolerantistenopzichtevandiversiteit inseksualiteit.

Inburgering

PREVIEWVERSIE

Inburgeringiseenhulpmiddelommigrantenbetertelatenintegrereninhunnieuwe omgeving.InNederlandisinburgeringeencursus,waarbijdemigrantdenieuwetaal leertenkennismaaktmetdenieuwecultuur.Deoverheidzietinburgeringalseen voorwaardevooreengoedeintegratie.Vanmigrantenwordtgevraagdzichte conformerenaande'Nederlandse'normenenwaarden:aandedominantecultuur. VoormigrantenzonderEU-paspoortisdeinburgeringscursusdaaromverplicht.Er zijnmigrantendiezelfactiefzijnominteburgeren.Deinburgeringscursusheeftook hetmeesteeffectalsdedeelnemersgemotiveerdzijn.Migrantendienietdebehoefte hebbenomlostekomenuitdesegregatiezullennietofnauwelijksintegrerennade inburgeringscursus.Decursusheeftvoorhendannietveeleffect.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Stapvoorstapinburgeren

DeNederlandsetaalishetbelangrijksteonderwerpvandeinburgeringscursus.Veel tekstendiededeelnemerslerenlezen,gaanookoverdeNederlandsecultuur,zodat zedaarmeteenwatvanmeekrijgen.Daarnaastleggendedocentenuitbijwelke instantiesdemigrantenterechtkunnenalszeproblemenhebbenenhoejeuitkeringen,

Thema

huurtoeslagenzorgtoeslagaanvraagt.Voordeeenisdeinburgeringscursusmakkelijker danvoordeander.Sommigemigrantenhebbenmoeitemetlezenofhebbenditzelfs nognooitgeleerd.Anderemigrantenhebbenlastvantrauma’senkunnenzichdaardoor moeilijkconcentreren.

Debetekenisvanwerk

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Werkiseenbelangrijkeontmoetingsplek.Opdewerkvloerleerjemetelkaaromgaan enditleidttotbegripvanbeidekanten.Daarnaastschepthetwerkenvoordezelfde organisatievaakeenband.Ophetwerkkomenmensenvanverschillendeculturele achtergrondenelkaarmakkelijktegen.Zekunnenelkaargoedlerenkennenop momentendatzesamenwerken,uitstapjesmakenofsamenlunchen.Onderzoeklaat ziendatditcontactnietofnauwelijkstotproblemenleidt,maarjuisttoteenbetere integratie.Werkkunjedaaromzienalshetbesteintegratiemiddel.Ondanksdatwerk hetbesteintegratiemiddelis,ishetvoormigrantenlastigeromwerktevindendan voormensenmeteenNederlandseachtergrond.Ditheeftverschillendeoorzaken:

• vooroordelen

Bijdeselectieproceduresvansollicitatiesspelenvooroordelennogeengroterol.

• taal

VeelbedrijvenwillenwerknemersdiegoedNederlandsspreken.

• opleiding

Veelmigrantenofkinderenvanmigrantenzijnlageropgeleiddandegemiddelde Nederlander.Ditheeftweinigmetintelligentietemaken,maarmetvooroordelen opschool,dethuissituatieendeeigenverwachtingenvanhetkind.Daarnaast geldensommigebuitenlandsediploma’snietinNederland.

• sociaalnetwerk

Vaakkomjeviaeenbekendeaaneenbaan.AlsjePoolsbentenjekentalleenmaar Polen,isdekansgrootdatjeopeenwerkplekkomtwaarbijnaalleenmaarPolen werken.

Eendeelvandezeoorzakenheefterdusmeetemakendatonzesamenleving(nog) nietvollediginclusiefis:demaatschappijbiedtnognietvooriedereengelijkekansen. BinnendenieuweWetinburgeringzijntegenwoordiggemeentenverantwoordelijk voordeinburgeringmiddelswerk.

PREVIEWVERSIE

Indepraktijk

SophieheefteenafspraakmetMuaffaq,eenIrakeesdieeenverblijfsvergunningheeft ontvangenennugraagaanhetwerkwil.Sophieissociaalwerkerineensociaal wijkteam.ZevindthetleukomteziendatMuaffaqzograagaandeslagwilenzewil hemdaaromopweghelpen.MuaffaqspreektsteedsbeterNederlands,maarhijvindt hetlastigomzijncvgoedtevertalen,zodatvoorNederlandsewerkgeversduidelijkis welkeopleidingenhijgedaanheeftenwelkevaardighedenhijheeft.Sophieheeft aangebodenomsamenzijncvdoortenemen.Stapsgewijsnemenzezijnwerkervaring

enopleidingendoor.MuaffaqlegtuitwathijinhetverledengedaanheeftenSophie bedenkthiervoordejuisteNederlandsetermen.Alszeernietuitkomen,zoekenze samenopinternetnaardejuistebegrippenenwoorden.

DeWetinburgering2021

Vanaf1januari2022isdeWetinburgering2021vankrachtgegaan.Dewetmoetervoor zorgendatnieuwkomerssnelleraanhetwerkkunnengaanenondertussendetaal kunnenleren.Derealisatievandezewetligtnubijdegemeenten.

Het doel van de wet inburgering

Dewetinburgering2021isbedoeldvooriederenieuwkomerdieinburgeringsplichtig is.Ofeennieuwkomerinburgeringsplichtigishangtafvanbijvoorbeelddehuidige nationaliteitvandenieuwkomer.Deinburgeringmoetervoorzorgendateen inburgeringsplichtigezosnelmogelijkmeekandoeninNederlandendaarnaastzo snelmogelijkwerkkanvinden.Debelangrijksteveranderingenzijn:

• Gemeentenzijnverantwoordelijkvoordebegeleidingvaninburgeringsplichtige nieuwkomers.Zodraasielstatushouderszijngekoppeldaaneengemeentegaat dezeverantwoordelijkheidin.

• Iederenieuwkomerkrijgtinburgeringopmaat.Omdittekunnenbiedenwordter eenintakeuitgevoerdenwordtereenpersoonlijkPlanInburgeringenParticipatie opgesteld.Deoverheidbetaalddezeinburgeringvoorasielstatushouders.–Ook gezinsmigrantenenoverigemigrantenwordendoordegemeentebegeleid.Zij betalenechterhuninburgeringzelf.Degemeenteneemtdeintakeafenstelt vervolgensdeleerroutevast.Ookheeftdegemeenteeenadviserenderol betreffendepassendonderwijs.

• InburgeringsplichtigenlerendeNederlandsetaalopeenniveauwaarmeezezich goedkunnenreddeninNederland.Ditzorgtervoordatzesnellerkunnendeelnemen aandeNederlandsesamenleving.HetvergroottevensdekansenopdeNederlandse arbeidsmarkt.

PREVIEWVERSIE

Hetvolgenvaneenstageofhetdoenvanvrijwilligerswerkkanhieraanbijdragen.

Gemeentenzijnverantwoordelijkomstatushouderseensluitendinburgeringsaanbod tedoen.

Inburgeringsaanbod

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gemeentenzijnverantwoordelijkomstatushouderseensluitendinburgeringsaanbod tedoen.Ditaanbodbevat:

• DeModuleArbeidsmarkt&Participatie(MAP)–Denieuwkomerleertoverwerken enwerkzoekeninNederland.Demodulebevatzoweleen(online)trainingals praktijkoefeningen.

• Hetparticipatieverklaringstraject(PVT)–Denieuwkomerleertwatbelangrijkisin Nederland.Metdeparticipatieverklaringverklaartdenieuwkomeractiefmeete willendoenaandesamenlevingenrespecttehebbenvoorwatbelangrijkisin Nederland.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Éénvandedrieleerroutes.–KennisvandeNederlandseMaatschappij(KNM)is onderdeelvanalleleerroutes.

Erzijndrieleerroutesominteburgeren.

Leerroute

B1-route

Deonderwijsroute

Toelichting

De zelfredzaamheidsroute

PREVIEWVERSIE

DeB1-routeiseenroutevoortaalen(vrijwilligers)werk. Inburgeringsplichtigensprekenenschrijvenbinnenmaximaal driejaardeNederlandsetaalopniveauB1waarbijzeeeneigen meningkunnengevenenervaringen,gebeurtenissen,dromen enverwachtingenkunnenbeschrijven.Tegelijkkunnenzij meedoendoor(vrijwilligers)werk.

Deonderwijsrouteisvooralvoorjongeren.Zijlerende NederlandsetaalopniveauB1ofhoger.Ookwordenzijdan voorbereidophetvolgenvaneenmbo-,hbo-ofuniversitaire opleiding.

Dezelfredzaamheidsrouteisvoorinburgeringsplichtigen waarvoorroute1en2temoeilijkis.ZijlerendeNederlandse taalopeenlagerniveau(A1-niveau,waarbijzebekende dagelijkseuitdrukkingeneneenvoudigezinnenkunnen gebruiken).Dezemensenwordenvoorbereid(opeen eenvoudigemanier)ommeetedoenindeNederlandse samenleving.

Gemeenten zijn verantwoordelijk om statushouders een sluitend inburgeringsaanbod te doen.

2.4 Migrantenouderen

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Migrantenouderenzijnmensenvanaf50of55jaarmettenminsteééninhetbuitenland geborenouder.Demigrantenouderenvannuzijnvooraleerstegeneratiemigranten, wantzijzijninhetbuitenlandgeboren.Indetoekomstzullenerookveelouderenzijn dietotdetweedegeneratiemigrantenbehoren:zijzijninNederlandgeboren,maar éénofbeideoudersniet.

Migratiegeschiedenisenlandvanherkomst ErzijnverschillenderedenenwaaromouderemigrantennaarNederlandzijngekomen. Belangrijketypenmigrantenonderdeouderenzijn:

• arbeidsmigranten:migrantendienaarNederlandkwamenomtewerken,veelal opuitnodigingvandeoverheid,ookwelgastarbeidersgenoemd

• volgmigranten:gezinsledenvanmigranten,dielateroverkwamen

• migrantenuitvoormaligekoloniën:bewonersvanvoormaligeNederlandsekoloniën diekozenvooreenbestaaninNederland,somsomeenstudietevolgen (studiemigranten)

• asielmigranten:mensendiemoestenvluchtenvooreenonveiligesituatieinhun thuisland.

VeelmigrantenouderenvannukomenuitSuriname,Turkije,Marokkoende NederlandseAntillen.OokzijnerouderenuitZuid-Europa,Chinaenvoormalig Nederlands-Indië.

Cultureleverschillen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Migrantenouderenhebbennietwezenlijkanderewensendanandereouderen.Ze willenallemaalgezondoudworden,omringddoormensenvanwiewehouden.Toch spelenculturelefactorenmeeinhoejetegenouderwordenaankijktenwelke uitdagingenjedaarbijtegenkomt.Specifiekethema’szijn:

• visieopoudworden

• religie

• ziektebelevingenvoorzieningengebruik

• terugkeerdilemma

• zorgplichtdilemma

Visieopoudworden

TegenwoordigwordtouderdominNederlandgezienalseenperiodevanvoortdurende groei.Mensenwillenzichblijvenontwikkelen,deregiehoudenenzelfredzaamblijven. DatisookhetuitgangspuntvandeWmo:meedoen.Maarinmigrantengemeenschappen kanereenanderbeeldbestaanvanoudworden.Nahardgewerkttehebben,betekent deouderdomdaneenperiodevanwelverdienderust.WaarindeNederlandse maatschappijdenadrukligtopjeeigenboontjesdoppenenpersoonlijkevrijheid,is inveelniet-westerseculturenhetindividujuistondergeschiktaandegroep.Ouderen latenzorgenbelangrijkebesluitenmeeroveraandekinderenentrekkenzichterug uithetmaatschappelijkeleven.Alssociaalwerkerkunjeeraanbijdragendatde boodschapvandeparticipatiemaatschappijmigrantenouderenbeterbereikt.Jehelpt participatiemogelijkhedenvergroten,waarbijjegoedkijktnaardebehoeftenvan migrantenouderen.

Religie

PREVIEWVERSIE

Ookhetgeloofheeftinvloedophetdenkenoverouderdomendeinvullingvanhet dagelijkseleven.BijnaalleTurkseenMarokkaanseNederlanderszijnmoslim.Een grootdeelvandeSurinaamseenAntilliaanseNederlandersheefteenchristelijke achtergrond,maarookveelmensenuitSurinamezijnhindoeofmoslim.Welishetzo datsteedsminderSurinaamseenAntilliaanseNederlanderszichverbindenmeteen religie,netalsmensenmeteenNederlandseafkomst.Deniet-westersemigrantiszijn godsdienstveeltrouwer.Hierdoorzijndeislamenhethindoeïsmedeenigegroeiende religiesinNederland.Doordeverwevenheidvanreligieencultuurkunjenietzomaar aanwijzenwatcultuurbepaaldisenwatvanuitdereligievanmensenkomt.Maarwel duidelijkis,datvoorveelmigrantenouderenreligienogaltijdeenbelangrijkebron vankrachtensteunis.Voorhenishetbelangrijkdatjehieraandachtvoorhebtinde begeleiding.

Ziektebelevingenvoorzieningengebruik

Migrantenouderengebruikenminderzorgvoorzieningenalsthuiszorg, maaltijdverstrekking,ouderenvervoer,dagopvang,recreatieveactiviteiten, verpleeghuizenengeestelijkegezondheidszorgdanouderenzonder migratieachtergrond.Mogelijkeverklaringenhiervoorzijn:

• schaamtecultuur

Terwijlmigrantenouderendehuisartsgoedwetentevindenbijfysiekeproblemen, ishetvoorhenbijpsychischeproblemenongebruikelijkomhulptevragen.Hierop heerstvaakeentaboe.Doordegrotesocialecontroleindehechtegemeenschappen bestaaterookangstvoorgeroddel.

• hulpvanfamilie

Migrantenlossenproblemenvaakbinnenfamiliesopenhetismeervanzelfsprekend datkinderenhunoudersverzorgeninplaatsvanprofessionals.

• onvoldoendekennisovergezondheid

Doortaalproblemeneneenlageopleidingisersomsweinigkennisoverheteigen lichaamenziekteenzijnklachtenmoeilijkteverwoorden.

• onbekendheidmetzorgvoorzieningen

Migrantenouderenkennendemogelijkhedenenaanvraagproceduresvaakniet. Hierbijspelenooktaalproblemenmeeendeverwachtingdatdezorgteduuris.

• onvoldoendeafgestemdzorgaanbod

Organisatiesenprofessionalszijnsomsnogonvoldoendeopdehoogtevande specifiekenodenenbehoeftenvanmigrantenouderen.

• religie

SommigenmigrantenouderengelovendatgezondheidsklachteneenstrafvanGod betekenen,diejelijdzaammoetondergaan.

Terugkeerdilemma

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

VeelmigrantenouderentwijfelenofzijinNederlandzullenblijvenofdatzeterugkeren naarhunlandvanherkomst.Ditwordthetterugkeerdilemmagenoemd.Aandeene kanthaddenvelennooitdebedoelingominNederlandteblijveneniserheimwee. Aandeanderekantisterugkerennietgemakkelijkenblijftuiteindelijkdemeerderheid hier.Debelangrijksteredenendaarvoorzijn:

• inNederlandwonende(klein)kinderen

• angstvoorverliesaaninkomen

PREVIEWVERSIE

• hetideedatdegezondheidszorginNederlandbeteris.

Alstussenoplossingzoudenveelmigrantenouderengraagpendelen:eendeelvanhet jaardoorbrengeninhetlandvanherkomstenhetanderedeelinNederland.Maardit kanweerlastigzijnmetuitkeringenenverzekeringen.Eendilemmadus,datgepaard kangaanmetonzekerheid,teleurstellingeneen‘gespletengevoel’.

Zorgplichtdilemma

Hetzorgplichtdilemmabetekentdatveelmigrantenouderenverwachtendathun kinderenvoorhenzullenzorgen,maardaarovertochookonzekerzijn.

Migrantenouderen beseffen dat de omstandigheden voor familiezorg zijn veranderd.

Rolvandesociaalwerker

Bijhetwerkenmetmigrantenouderenishetvooreensociaalwerkervanbelangom culturelesensitiviteittetonenenrekeningtehoudenmetdediverseachtergronden ennormenvandeouderen.

Wonenendagbesteding

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Erwonen,behalveSurinamers,nauwelijksmigrantenoudereninverpleeghuizen.Dit komtdeelsdooreennegatiefbeeldvanverpleeghuizen,dieinhetlandvanherkomst bedoeldzijnvoordeallerarmsten.Verderkunnenmigrantenouderenspecifiekeeisen stellenaanvoorzieningen.Hetkanbijvoorbeeld(extra)belangrijkzijnomeeneigen kamerenprivacytehebbenendevaakgrotefamilietekunnenontvangen.Ofommet mensenmeteengemeenschappelijkeachtergrondtewonen,zodatzijdeeigentaal kunnensprekenenactiviteitenkunnendoendiepassenbijdecultuur.Erontstaan daardoorsteedsmeerinitiatievenvoorwoonvormen,dagvoorzieningenenactiviteiten dieafgestemdzijnopspecifiekedoelgroepen.Alssociaalwerkerkunjeveelbetekenen dooropdehoogteterakenvandezemogelijkhedenvoormensenendaarover voorlichtingtegeven,opeenvoorhentoegankelijkemanier.Hiermeekunjehet informatietekortenvooroordelenoverbepaaldevoorzieningenwegnemenen uiteindelijkmantelzorgersontlasten.Overigensishetnietzodatmigrantenouderen alleenmetmensenuitdeeigencultuurwillenomgaan.Welkanerangstzijnvoor afwijzingofzelfsdiscriminatie.Hierinkunjijeenrolspelen,doormigrantenouderen bijvoorbeeldtekoppelenaanouderenmeteenNederlandseachtergrondindezelfde wijk.

Thema2 Mensenmeteenmigratieachtergrond

Cutuursensiviteit

cultuursensitiviteitishetwaarnemenvancultureleverschillenzonderwaardeoordeel. Metjouwhoudingengedragmaakjeduidelijkdatjebegrijptenwaardeertdatmensen inverschillendeculturenleven.Devolgendeactiesenaandachtspuntenhelpenjeom ouderenmeteenanderecultureleachtergrondzogoedmogelijkvandiensttezijn:

• Verdiepjeindecultuur,religie,traditiesengewoontes.

• Bejegenouderenmetrespect,bijvoorbeelddoorprivacytebieden,op aanspreekvormenteletten(u,mevrouw/meneer)enindividuelewensenserieus tenemen.

• Houdrekeningmeteentaalbarrière,doorbijvoorbeeldtolken(dekinderenof vrijwilligers)intezetteneninformatiemondelinginplaatsvanschriftelijktegeven, maarookdoorouderenteondersteunendie(beter)Nederlandswillenleren.

• Besteedaandachtaanderolvanfamilieenhunwensenrondommantelzorg.

• Steltoegankelijkevoorlichtingbeschikbaaroverbijvoorbeeldouderdomsziektes, ouderenvoorzieningen,AOWenfinanciën.

• Investeerextraindevertrouwensrelatie,dieessentieelisompsychosociale problemenbovenwatertekrijgen.Formulierenengesprekkenindeeigentaal kunnenhierbijhelpen.

Activering

COPYRIGHTBOOM

Ouderenmoeteninonzecomplexesamenlevingeenactievehoudingaannemenen zelfderegienemenoverhunwelzijn,samenmethunsocialenetwerk.Hiervoorisvaak eenmentaliteitsveranderingnodigbijmigrantenouderen.Jekunthendaarbijhelpen door:

• mogelijkhedentescheppenenbenuttenvoorsocialecontactenineenvertrouwde omgeving,zoalsdoelgroepspecifiekeinitiatievenineenbuurthuis,bijeenvereniging ofdagopvangvaneenverpleeghuis

• aandachttebestedenaangevoelensendenkbeeldendieouderenervankunnen weerhoudenomeenbetekenisvolledagbestedingtevinden,zoals:angst(voor socialecontroleofdiscriminatie),gebrekaanzelfvertrouwenofvertrouwenin anderen,depressiviteitenfutloosheid,traumaenheimwee,terugkeerwens, schaamteomhulptezoekenenhetgevoelteoudtezijnomactieftezijn

PREVIEWVERSIE

• gesprekkenopgangtebrengenmetfamilie,bijvoorbeeldovermantelzorgverdeling

• testimulerendatdeouderennadenkenoverwatzijzelfindetoekomstwillenen welkemogelijkhedenerhiertoezijn.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ouderen moeten in onze complexe samenleving een actieve houding aannemen en zelf de regie nemen over hun welzijn.

2.5 Jongerenmeteenmigratieachtergrond

Voorjongerenmeteenmigratieachtergrondisheteenuitdagingomtussentwee culturenoptegroeien.

Opgroeientussentweeculturen

PREVIEWVERSIE

Veelkinderenenkleinkinderenvanmigrantenzittentussentweeculturen.Zekrijgen vanhunoudersdeenecultuurmee,maaropschooldeandere.Ditlevertvaakeen identiteitsvraagop.Dezejongerenwillenenerzijdsonderdeelzijnvandemaatschappij, maarvindenanderzijdsdebandmethunfamilieookbelangrijk.Ouderszijnvaakeen veiligehavenopwiezekunnenterugvallen.Dekleinkinderenvanmigrantenhebben hetalmakkelijkerdandekinderen,omdathunoudersalmetdezevraagstukken geworsteldhebben.Juistzijeisenhunplekopineeninclusievesamenleving.

Socialeidentiteit

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

VeeljongerenmeteenmigratieachtergrondervarendatzenietbijdeNederlandse samenlevingmogenhoren.ZezijnnooitNederlandergenoeg.Vansommige Nederlanderskrijgenzijdestempel‘lastigeallochtoon’.Maaralsdezejongerenhet landvanhunoudersbezoekenofdaarnaarterugkeren,merkenzijvaakdatditland hunvreemdis.DenkaanTurks-Nederlandsejongeren,diebesluitenwerktezoeken

Thema2 Mensenmeteenmigratieachtergrond

inIstanbul,omdatdithetlandiswaarzeoorspronkelijkvandaankomen.Ophun nieuwewerkplekzienhuncollega’szedanweerals‘Nederlanders’.Opdiemanierzijn zeinbeidelanden‘buitenlanders’.

Rolvandesociaalwerker Sociaalwerkersspeleneenrolinhetondersteunenvanjongerenmeteen migratieachtergrond.Zebiedeneenluisterendoorenbegripvoordecultureleen socialeuitdagingenwaarmeejongerenmeteenmigratieachtergrondtemakenhebben. Dooreenveiligeomgevingtecreëren,helpenzejongerenomzichthuistevoelenin hunnieuwelandenomhuneigenidentiteitteontwikkelen.

Desociaalwerkerhelptjongerenbijhetvindenvanhunwegindesamenleving, bijvoorbeelddoorhetlerenvandetaal,hetbegrijpenvanlokalegewoontenenhet vindenvanonderwijs-enwerkgelegenheidskansen.Zebiedenookpraktische ondersteuningaanfamilies,bijvoorbeelddooradviestegevenoveropvoedingen gezondheid.

Belangrijkisookderolvandesociaalwerkerbijhetaanpakkenvandiscriminatieen racisme.Zestaannaastjongerenindestrijdvoorgelijkerechtenenkansenenbieden emotionelesteunwanneerjongerenhiermeetemakenkrijgen.

2.6 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

DefamiliesKhaledenHassankomenbeideuitSyrië.Zezijngevluchtvoordeoorlog. OngeveertegelijkertijdkwamenzeaaninNederlandwaarzenualweereenbehoorlijke poosineenazcwonen.Beidefamiliesbestaanuiteenman,vrouwentweekinderen. OmdaterergveelmenseninhetazcverblijvenmoetendefamiliesKhaledenHassan eenkamerdelen.Doorhetontbrekenvanperspectiefeneenzinvolledagbesteding ervarenbeidefamiliesveelspanning.Ookdoordebeperkteruimtediezemoeten delenontstaanerregelmatigkleineconflictentussendefamilies.

Casus

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

LuukwerktalssociaalwerkerophetazcwaardefamiliesKhaledenHassanverblijven. Hijweetdaterdiedageendemonstratiegaatplaatsvindenwaarbijmensenuithet dorpgaandemonstrerentegendenieuwkomersdiehunhuizeninnemen.Hijheeft eenaantalbewonersvanhetazchierovergeïnformeerd,zoookdefamiliesKhaleden Hassan.Zereageerdenemotioneelopdeaankondigingvandedemonstratie.Luuk voeltdespanningtussendefamiliesenprobeerthettesussen.Hijverteltbeidefamilies datzeveiligzijnendatzededemonstratiezichnietpersoonlijkmoetenaantrekken. Terwijldekinderennaardeinternationaleschakelklaszijn,verblijftLuukbijdefamilies opdekamer.Luukhoorthoededemonstratievanstartgaat.Danwordtervuurwerk

afgestoken.DefamiliesKhaledenHassanstaanverstijfdinhunkamer.Danineens vluchtmevrouwKhalednaarhettoilet,mevrouwHassanverstoptzichonderhetbed enbeideherenstaandreigendtegenoverelkaar.MeneerKhaledmetgebaldevuisten.

Dilemma

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

IneenoogwenkbevindtLuukzichineenanderesituatie.Hijweetniethoehijnuhet bestkanhandelen.Voorzijngevoelzijnernuviermensentegelijkertijdmeteen ondersteuningsvraag.Hijherinnertzichdateenvandevrouwen,mevrouwHassan, lijdtaaneenposttraumatischestressstoornis(PTSS)alsgevolgvantraumatische ervaringeninSyrië.DoordePTSSheeftmevrouwHassanlastvanangstenstressdoor dedingendiezeheeftmeegemaakt.

WatdoetLuuk?

1. Hijrichtzichtotdebeideherenenprobeerthierdedreigingwegtenemen.

2. HijrichtzicheerstopmevrouwHassanenprobeerthaargerusttestellenente helpenmethaarPTSS-symptomen.Daarnarichthijzichopdemannenenprobeert hijdedreigingwegtenemen.

2.7 Begrippen

AVIM

Registreertdepersoonlijkegegevens,zoalsnaam,geboortedatumennationaliteit.

Asielzoekers

Mensendieombeschermingvragenineenanderland,maarwaarbijnognietbepaald isofditverzoekwordttoegewezen.

CentraalOrgaanopvangAsielzoekers(COA)

Regeltonderdakvoordevluchteling.

DeImmigratieenNaturalisatiedienst(IND)

PREVIEWVERSIE

DeoverheidsdienstdietijdensdeasielprocedurebeoordeeltofiemandinNederland magblijvenwonenenNederlandermagworden.

Inclusie

Iedereenhoorterautomatischbijendedrempelsdaarvoorzijnweggehaalddoorde maatschappij.

Integratie

Mensenhebbennogeenbindingmetdecultuurwaarzevandaankomen,maarzezijn ookverbondenmetdenieuwecultuur.

Marginalisatie

Migrantenhebbengeenbindingmetdeoudecultuurenooknietmetdenieuwe cultuur,zevallendanbuitenbeideculturen.

Migrantengroepen

Groepenmensendienaareenanderlandgaanomverschillenderedenen,zoalswerk, veiligheidofstudie.

Alleenstaandeminderjarigevreemdeling(amv)

EenjongevluchtelingdiebijaankomstinNederlandjongerisdan18jaar.

Asielmigrant

Eenpersoondiedeasielproceduresuccesvolheeftdoorlopen.

Asielprocedure

Deproceduredieelkevluchteling,minderjarigofmeerderjarig,dieasielwilkrijgen moetdoorlopenomlegaalinNederlandtemogenverblijven.

Cultureleassimilatie

Migrantenlatenhunoudecultuurhelemaallosennemendenieuwecultuurover.

Cultuursensitiviteit

Hetwaarnemenvancultureleverschillenzonderwaardeoordeel.

Gezinshereniging

DenieuweNederlanderkanproberenzijngezinofeendeelvanzijnfamilienaar Nederlandtehalenvoorhervestiging.

Inburgeren

DenieuweNederlandergaatactiefaandeslagomdeNederlandsetaalteleren beheersenendaarnaastverdiepthijzichindeNederlandsecultuur.

Kinderpardon

EenregelingvoorkinderendiealheellanginNederlandwonenzonder verblijfsvergunningenwillenblijven.

PREVIEWVERSIE

Naturalisatie

DeasielzoekerwordtNederlanderenheeftdezelfderechtenenplichtenalsiedereen.

Socialesegregatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Hetsocialenetwerkvanmigrantenbestaatvooraluitmensenuithuneigencultuur.

Verblijfsvergunning

Eenofficiëletoestemmingomineenanderlandtewonenofteverblijven.

Vluchteling

Eenpersoondiezijnlandnoodgedwongenverlaat.

2.8 Bronnen

Egorter.(2023,1maart). Oudere migranten.Geraadpleegdop21januarie2024,van Huisarts-Migrant.nl.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

https://www.huisarts-migrant.nl/oudere-migranten/ MinisterievanAlgemeneZaken.(2022,7januari). Integratie en inburgering.Regering |Rijksoverheid.nl.Geraadpleegdop21januarie2024,van

https://www.rijksoverheid.nl/regering/coalitieakkoord-omzien-naar-elkaar-vooruitkijken-naar-de-toekomst/4.-bestaanszekerheid-en-kansengelijkheid/integratie-en-inburgering#:~:text=Het%20is%20van%20groot%20belang,en%20het%20vinden%20van%20werk. MinisterievanJustitieenVeiligheid.(2023,18april). Hoe verloopt het aanvragen van asiel? Rijksoverheid.nl.Geraadpleegdop20januarie2024,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/asielbeleid/vraag-en-antwoord/procedure-asielzoeker MinisterievanSocialeZakenenWerkgelegenheid.(2024,1februari). Wet inburgering 2021.InburgereninNederland|Rijksoverheid.nl.Geraadpleegdop13januarie 2024,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/inburgeren-in-nederland/nieuwe-wet-inburgering NJI(2020,17juni). 30 procent migrantenjeugd worstelt met identiteit.Geraadpleegd op13januarie2024,van

https://www.nji.nl/nieuws/30-procent-migrantenjeugd-worstelt-met-identiteit Pharos.(2023,25april). Lichamelijke en psychische gezondheid vluchtelingen - Pharos. Geraadpleegdop21januarie2024,van

https://www.pharos.nl/infosheets/asielzoekers-vluchtelingen-statushouders-lichamelijke-en-psychische-gezondheid/

PREVIEWVERSIE

Thema3

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Mensenmeteenverstandelijke beperking,ASSof neurocognitievestoornis

Inhoudthema

• Verstandelijkebeperking

• Autismespectrumstoornis

• Neurocognitievestoornissen

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Wanneereenkindwordtgeborenmeteenverstandelijkebeperkingen/ofeen autismespectrumstoornis,danisdatvangroteinvloedopzijn(verdere)ontwikkeling enlevensloop.Dezeaandoeningenzijnbovendienblijvend.Debetrokkenezalomdie redenderestvanzijnleveneenondersteuningsbehoeftehouden.Eenverstandelijke beperkingkanookindeloopvanhetlevenontstaan,bijvoorbeelddoorhersenletsel. Eenanderestoornisdiealtijdindeloopvanhetlevenontstaatiseenneurocognitieve stoornis.HierondervaltbijvoorbeelddeziektevanAlzheimer.Tijdensjewerkkunje temakenkrijgenmetmensendiekampenmeteenaandoening,zoalsbeschrevenin ditthema.Jewildanopdehoogtezijnvandekenmerkenvandezeaandoeningenen bekendzijnmetdebijhorendebehoeften.Ookspeeljeeenrolindesignaleringvan ditsoortaandoeningen.Somskunnendeproblemendiemensenpresenteren ongemerkteenandereoorzaakhebben,zoalssocialeproblematiekbijeen autismespectrumstoornis.Ofiemandlooptsteedsvastopdezelfdeproblemeninhet levenvanwegeeen(licht)verstandelijkebeperking.

3.1 Verstandelijkebeperking

Wanneeriemandwordtgeborenmeteenverstandelijkebeperking,ishijmindergoed instaatomlogischteredenerenenkanhijinminderematevoorzichzelfzorgenen zelfstandigbeslissingennemen.Eenverstandelijkebeperkingvaltniettegenezen,de betrokkenezalderestvanzijnleven,inmeerofminderemate,een ondersteuningsbehoeftehebben.

IQenadaptieffunctioneren

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Tot2013werdvoornamelijkgekekennaarhetintellectuelevermogenvaneenpersoon omtebepalenofersprakewasvaneenverstandelijkebeperking.Hetintellectuele vermogenbestaatonderandereuitredeneren,plannen,probleemoplossen,oordelen, abstractdenkenenschoolsleren.Voorhetinkaartbrengenvandezecognitieve mogelijkhedenwerdeenIQ-testafgenomen.HetgemiddeldeIQisvastgesteldop100, eenIQrondomdatgemiddelde(tussende85en115)wordtals‘normaal’beschouwd. Alleswatdaarverondervalt,bijvoorbeeldeenIQvan54,wordtgezienalseen verstandelijkebeperking(Landsmeer-Dalmetal.,2021).MaaromdateenIQ-score verderweiniginformatiegeeftoverdatgenewaartoeeenpersooninzijndagelijks leveninstaatisenwelkeondersteuningsbehoeftehijheeft,isdeeenzijdigefocusop IQ-scoresgaandeweglosgelaten.Hetisveelzinvolleromdaarnaastooktekijkennaar deadaptievevermogens:devermogensdieeenpersoonnodigheeftomzelfstandig zijnlevenintekunnenrichten.Denkaanzelfstandigbeslissingenkunnennemenen voorjezelfzorgen.

Hetadaptievevermogenwordtbepaalddoorconceptuele,socialeenpraktische vaardigheden.conceptuelevaardighedengaanoverhetdenken,zoalshetbedenken vanoplossingenvooreenprobleem,hetgeheugen,onthouden,eenplanmakenen uitvoeren,maarookvaardighedenalsrekenen,lezenenschrijvenvallenhieronder. socialevaardighedenhebjenodigindeomgangmetanderen.Hiertoebehoort bijvoorbeelddatjekuntcommuniceren,inlevingsvermogenhebt,socialesignalen kuntinterpreterenenvriendschappenkuntaangaanenonderhouden.Bijpraktische

vaardighedengaathetomhetuitvoerenvanallerlei‘taken’ompraktischtekunnen functionereninhetdagelijksleven.Denkaanboodschappendoen,persoonlijke verzorging,hethuishoudenorganiseren,bankzakenregelenofkinderenopvoeden (APA,2022).

Ernstvandeverstandelijkebeperking

Deernstvandebeperkingeninhetadaptievefunctionerengeven,incombinatiemet eenIQ-score,eenbeeldvanhoeernstigeenverstandelijkebeperkingisenhoeveel ondersteuningdepersoondaardoornodigheeft.Hiervooriseenspecialeindeling gemaakt.Daarbijgeldt:hoeernstigerdebeperking,hoeeerderdezeindekindertijd zalopvallen.Letop:striktgenomeniserbijzwakbegaafdheidgeensprakevaneen verstandelijkebeperking.Maaromdat14%vandebevolkingzwakbegaafdis,isde kansgrootdatjeinjewerkmensentegenkomtdieopdatontwikkelingsniveau functioneren.Hetisdanbelangrijkomtewetendatzwakbegaafdheidvaakgepaard gaatmetsoortgelijkeproblemenalsbijeenlichtverstandelijkebeperking.Hetvraagt dusookomeenzelfdesoortaanpassingen.Denkdaarbijbijvoorbeeldaanhet aanpassenvanjetaalgebruik.Ookkunnenmensendiezwakbegaafdzijn,gebruik makenvandezelfdezorgvoorzieningenvoormensenmeteenLVB.Diezorgverlening biedtvaakalsbestedebenodigdeondersteuning.Maarditkanalleenalserook (ernstige)bijkomendepsychosocialeproblemenzijn.

IQ

70-85

Lichtverstandelijke beperking(LVB)

50-70

PREVIEWVERSIE

Adaptief functioneren

Moeiteomallesin éénkeerte begrijpen, vastlopeninhet reguliereonderwijs.

Ontwikkelingsniveau opvolwassen leeftijd

12+jaar

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ontwikkeltzichiets langzamerintaalen motoriek,schoolse vaardighedengaan moeizaam,het interpreterenvan socialesignalenis lastig,complexe dagelijksetaken zullenaltijdmoeite blijvenkosten.

8-12jaar

(redelijkzelfstandig functionerenmet ambulante ondersteuningop verschillende gebieden,zoals wonen,werken socialecontacten)

Zwakbegaafdheid

Adaptief functioneren IQ

35-50 Matigverstandelijke beperking

20-35 Ernstig verstandelijke beperking

Opjongeleeftijdal merkbare ontwikkelingsachterstand, gebruikvanminder complexetaal, vriendschappen vormengaatlastig vanwegedeze communicatieve beperkingen, aanleren vaardigheden verloopttraag, rekenenenlezen luktvaakniet, slechtseenvoudige handelingeneigen maken.

Ontwikkelingsniveau opvolwassen leeftijd

5-8jaar

(ondersteuningen toezichtnodig, begeleidwonenen dagbesteding)

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

2-5jaar

(derestvanhet leven

PREVIEWVERSIE

Vroege,duidelijke achterstandintaal enmotoriek, gesprokentaalzal nooithelemaal begrepenworden, hooguit eenwoordzinnenof kortezinsstukjes, begrijptconcepten niet(getallen,de tijd),enkelgericht ophethier-en-nu.

ondersteuningen toezichtnodig, begeleidwonenen dagbesteding)

Thema

Adaptief functioneren IQ

0-20 Zeerernstig verstandelijke beperking

Oorzakenengevolgen

Extreme achterstandopalle ontwikkelingsgebieden, geeninzichtintaal, communicatie verloopt non-verbaalen niet-symbolisch (bijvoorbeeldaanje armtrekken),kan hooguiteenpaar simpeletaken aangeleerdkrijgen.

Ontwikkelingsniveau opvolwassen leeftijd

0-2jaar

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

(100%afhankelijk vananderen, zorginstellingen individuele dagbesteding)

TAALREDACTIE

Eenverstandelijkebeperkingkanverschillendeoorzakenhebben,waarondereen genetischsyndroomdatdeverstandelijkebeperkingveroorzaakt.Hetsyndroomvan Downiseenvoorbeeldhiervan.Ookaangeborenfoutenindestofwisseling, hersenafwijkingen,eenziektevandemoedertijdensdezwangerschapofhetgebruik vanalcoholendrugstijdensdezwangerschapkunneneenverstandelijkebeperking veroorzaken.Erkanookvlakvoor,tijdensofdirectnadebevallingietsmisgaan,zoals onvoldoendebloedtoevoernaardehersenenofbeklemmingvandenavelstreng.In ditsoortgevallenheefthetkindvanjongsafaaneenverstandelijkebeperking.Maar hetkomtookvoordateenverstandelijkebeperkinglaterinhetlevenontstaat, bijvoorbeelddoortraumatischhersenletselvanwegeeenongevalofepileptische aanval,ofdoorbeschadigingenaandehersenenvanwegeeenbijna-verdrinking, infectieofvergiftiging.

PREVIEWVERSIE

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Iemandmeteenverstandelijkebeperkingheeftdezederestvanzijnleven.Erbestaat geenbehandelingvoorendebegeleidingiserdanookvooralopgerichtde zelfredzaamheidtevergroten.BijeenLVBisdatbijvoorbeeldaanlerenhoede betrokkeneeengezondemaaltijdoptafelzetofzijnfinanciëleadministratiebijhoudt enbijeenzeerernstigverstandelijkebeperkingkanaangeleerdwordenhoede betrokkenebordenoptafelzettijdenshettafeldekken(APA,2022).Dematevan maatschappelijkeparticipatieisdanooksterkafhankelijkvandeernstvande beperking.Mensenmeteenzeerernstigeverstandelijkebeperkingdraaienzeerbeperkt meeindesamenleving,gezienzijveelondersteuningenzorgnodighebben,watvaak aleendagvullendprogrammais.Zijzullennooiteenzelfstandiglevenleidenenhun wereldjeblijftdaardoorrelatiefklein.

MaarmensenmeteenLVBdraaienvaakwelmeeindesamenleving.Tochbrengteen lichtverstandelijkebeperkingdaardoorookeenzekerekwetsbaarheidmetzichmee. Hetsociaaloordeelsvermogenenhetprobleemoplossendvermogenzijnnamelijk mindersterkontwikkeld.OokhebbenmensenmeteenLVBgeenkritischehouding enzijnzenietgoedinstaatomlogischteredeneren.Datmaaktzenietalleen‘naïef’, maarookbeïnvloedbaar.Zehebbenalsnelvertrouweninhunmedemensengeloven veelvanwatzeverteldwordt,ookalklinkenverhalenonlogischenongeloofwaardig. Maaralsjenietkaninschattendatanderenmogelijkkwadebedoelingenhebben,is dekanseenstukgroterdatjeinsituatiesbelandtwaarjeeigenlijknietwilzijnen/of

Het syndroom van Down is een genetisch syndroom dat een verstandelijke beperking veroorzaakt.

datermisbruikvanjewordtgemaakt.Denkaaneenmeisjedatinhandenvaltvan eenloverboyofeenjongendiezichlaatovertuigencriminelehandelingenteverrichten. Maarookombijvoorbeeldverdovendemiddelentegebruiken.Bijkomendprobleem daarbijisdateenlichtverstandelijkebeperkingdekansopeenverslavingvergroot. Daarspelenverschillendefactoreneenrolin,zoalseengebrekaanzelfcontrole: verleidingenwordenmindergoedweerstaan,waardoormensenmeteenLVBzich minderlatenafremmeninhunmiddelengebruik.Daarbijhebbenzeminderkennis vanverdovendemiddelenenoverproblematischgebruik.Zezijnzichdanookveel minderbewustvandenegatievegevolgenvanmiddelenmisbruik.Ookisheteffect vanverdovendemiddelensterkerwanneerjeeenverstandelijkebeperkinghebt,het voeltdanookéxtraprettigomverdovendemiddelentegebruiken.Dedrempelom veelvuldigtegebruikenligtdaardoordirecteenstuklager.

Melissa

Melissa(21jaar)heeftviainterneteenjongenlerenkennen,watondertussenhaar vriendjeisgeworden.DezejongenwoontineenanderestadenMelissawildolgraag methetopenbaarvervoernaardezejongentoe.Datluktalleennognietzelfstandig, zekerookomdatzeovermoetstappenvandetreinnaareenbus.Haarmoederbesluit metMelissategaanoefenen.Weltienkeeroefenenzesamendetreinreisenbusreis, naarenvanhetvriendje.Zevertrekkensteedsruimoptijd,wachtenophetjuiste perronenspelenzelfsnadatMelissa’perongeluk’eenstationtevroeguitstapt,zodat zeleerthoezeomkangaanmetonvoorzienesituaties.NaeenpaarwekenreistMelissa voorheteerstzonderhaarmoeder.Deeerstehelftvandereisverlooptgoed.Maarals debusdieMelissamoethebbenuitvalt,raaktzeinpaniek.Zekannietbedenkenwat zemoetdoen,ookalheeftzesoortgelijkescenario’sgeoefendmethaarmoeder.Tot overmaatvanrampbiedteenmedetreinreizigerzijnhulpaan;tegenbetalingvantien euro,wilhijMelissawelhelpen.Melissaisopgeluchtenbetaaltdetieneuro,maarde medereizigerrentwegzodrahijhetgeldheeftontvangen.Melissabeltinvolledige paniekhaarmoederop,zijprobeerthaardochtertekalmerenenspoedtzichnaarhet desbetreffendetreinstationomMelissaoptehalen.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenverstandelijkebeperkinggaatbovendienookvaaksamenmeteenofmeerandere stoornissenofproblemen.Dezezijnvaakhetgevolgvandeverstandelijkebeperking ofwordenveroorzaaktdoordezelfdeonderliggendefactorenalsdeverstandelijke beperking.Ditwordtookwelcomorbiditeitgenoemd;depersoonheefttweeofmeer aanelkaargerelateerdeaandoeningen.DoordatmensenmeteenLVBoverminder sterkontwikkeldesociale,emotioneleencommunicatievevaardighedenbeschikken, isdekanseenstukgroterdatzijbijvoorbeeldgedragsproblemenlatenzien.Zijzullen mindersnel‘eventottientellen’voordatzereageren,inwendigmopperenopeen bepaaldesituatie,onderhandelenmethungesprekspartnerofrustigvertellenover watzepreciesvoelenofwathendwarszit.Opkomendeemotieswordendusnietin goedebanengeleidennemensneldeoverhand.Endatterwijlzijvakermetfrustraties temakenkrijgendanmensenzonderbeperking.Zevoelenzichonbegrepen,onmachtig

Thema3 Mensenmeteenverstandelijkebeperking,ASSofneurocognitievestoornis

ofkrijgenhetgevoeldatzetekortschieten.Somsmoetenzeblijvenherhalenwatze bedoelenomdateenanderzenietgoedverstaatofbegrijpt,ofzewillenietswatjuist voorhenbuitenhunbereikligt,ofzewordenoverschatendusovervraagd.Ditalles kanzichuitenin,afhankelijkvandeernstvandebeperking,impulsieve,felleensoms zelfs(verbaal)agressievereacties.Aldezemogelijkebijkomendeproblemen,alsgevolg vaneenlichtverstandelijkebeperking,makenhetzelfstandigfunctionereneenstuk complexer,ondankshetgroterepotentieelvandezedoelgroep(Landsmeer-Dalmet al.,2021).

Rolsociaalwerker

Alssociaalwerkerkunjeopverschillendemanierenincontactkomenmetmensen meteenverstandelijkebeperking.Jekanbijvoorbeeldwerkenbinnende gehandicaptensector,waarjemensenmeteenLVBbegeleidtbijhetzoveelalsmogelijk zelfstandigdeelnemenaandemaatschappij.Maarookmensendiejeindewijk tegenkomtkunnenkampenmeteenLVB.ZijkomenvanwegehunLVBmoeilijkermee indemaatschappijenhebbenondersteuningnodigbijbijvoorbeeldhunwoonsituatie, financiën,hetaanvragenvantoeslagenofdeopvoedingvanhunkinderen.Hetisdan vanbelangdatjeweethoejeomkuntgaanmetmensenmeteenverstandelijke beperking.

Communiceren

Belangrijkisomjemaniervancommunicerenaftestemmenopdepersoonmeteen verstandelijkebeperking.InveelgevallenkaniemandmeteenLVBzichredelijkgoed uitdrukken,maargaathetmisbijhetbegrijpenvanwatdeanderzegt(Parnassiagroep, z.d.).Uiteraardbehandeljedebetrokkenenietalsofjetemakenhebtmeteenklein kind,welkunjedeonderlingecommunicatieopeenanderemaniervergemakkelijken. Deonderstaandetipskunjedaarvooropvolgen:

• Gebruikkortezinnenenvermijdmoeilijkewoorden

• Blijfconcreetengeefvoorbeeldendieverduidelijkenwatjewilzeggen

• Bespreekineenzinmaaréénonderwerp,ofstelmaaréénvraag

• Gebruikgeensymbolischetaal,zoalsspreekwoorden,uitdrukkingenengezegden. Dezekunnenletterlijkwordengenomenofvoorverwarringzorgen.

PREVIEWVERSIE

• Geefdebetrokkenedetijdomnatedenkenalsjeeenvraagstelt,hebdaarbij geduldenvulnietinvoorhem.Vuldezeontstanestilteooknietinmetnógeen vraag.

• WijsdebetrokkeneopdesitevanSteffie,hierwordenallerleizakeninbegrijpelijke taaluitgelegd.Zoalshoejemetdetreinkuntreizen,wateenbasisverzekeringis enhoejedigitalepostvandeoverheidkuntontvangen.

Steffielegtallesinbegrijpelijketaaluit

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijmensenmeteen(zeer)ernstigverstandelijkebeperkingzijnervaakzeerbeperkte communicatiemogelijkheden.Hetkandanooklastigzijnomteinterpreterenwatde betrokkenepreciesbedoelt.Jezalveelmeeraangewezenzijnopnon-verbale communicatie,zoalshetknipperenvandeogen,hetaanspannenvandehanden,het opeenbepaaldemanierschrapenvandekeel,hetheenenweerbewegenvanhet

hoofd,ietsaanwijzen,ergensnaarreiken,ietswegduwenengeluidjesmaken.Probeer aldezecommunicatiepogingenteherkennenengeefdebetrokkenevaakde gelegenheidomopzijnmaniertecommuniceren.Wanthoemeerjehemderuimte geeft,hoemeerhijzalproberenomcontactmetjetemaken.Enopdiemanierleerje debetrokkeneenzijnwensenenbehoeftenkennen.

Helpenvaardighedengeneraliseren

Weeserookalertopdatopgedanekennisnietzondermeergegeneraliseerdwordt. Mensenmeteenlichtofmatigverstandelijkebeperkingkunnenvaakheelgoedeen geleerdevaardigheiduitvoerenindesituatiewaarinzijdezehebbengeleerd.Maar doetzicheenvergelijkbaresituatievoor,waarbijdegeleerdevaardigheidookvanpas komt,danherkennenzedezesituatienietalszodanigenzettenzehunvaardigheid dusooknietin.Hebhierbegripvoorentoongeduld.Demogelijkheidtotgeneraliseren kunjewelaanleren,vooraldoortevariërentijdenshetoefenenvaneenvaardigheid. Zokunjewisselenindebegeleidersdiedevaardigheidaanleren,deplaatsenwaarje meeoefententenslottekunjeoefenmateriaalvariëren.

Signaleren

COPYRIGHTBOOM

Somskunnencliëntenallerleiproblemenervarendienietmetelkaarinverbandlijken testaan,maarbijnavraagen/ofvervolgonderzoekblijkteenLVBdeonderliggende problematiekteverklaren.EenLVBkanzichsomsookpasopwatlatereleeftijd openbaren,doordatdedesbetreffendepersoontoteenbepaaldeleeftijdaardigmee konkomen.Indatgevalissignalereneenbelangrijketaakvandesociaalwerker.Wees eralertopdatwanneereenpersoonbijvoorbeeldsteedsmoeiteheeftmethetbegrijpen vanwatjezegt,ofproblemenervaartomdatinformatievanuitinstantiesnietbegrepen wordt,ermogelijksprakekanzijnvaneenLVB.Uiteraardkunnendeproblemenook eenandereonderliggendeverklaringhebben.Weeserookalertopdateen verstandelijkebeperkingvaaksamengaatmetallerleiandereproblematiek.

Tenslotteishetaltijdraadzaamomeenpersoonmeteenverstandelijkebeperking (ofbijhetvermoedendaarvan),indienditnognietisgebeurd,doorteverwijzennaar instantiesdiestructureelofspecifiekkunnenondersteunen.

3.2 Autismespectrumstoornis

PREVIEWVERSIE

Bijeenautismespectrumstoornis(ASS)heefteenpersoonproblemenophetgebied vansocialeinteractie,communicatie,flexibiliteitindenkenenhandelenenhetfilteren ensamenvoegenvaninformatie.VoorheenwerdeenASSonderverdeeldinonder anderedelabelsklassiekautisme,PDD-NOSenhetAsperger-syndroom.Maaromdat allemensenmetautismeanderszijnennietgoedbinneneenvandezecategorieën blekentepassen,isvanditcategorialedenkenafgestapt.Indepraktijkkunjedeze termennogweltegenkomen,maartegenwoordigwordtautismebepaaldaandehand vaneen‘spectrum’.Opeenspectrumzijndegrotediversiteitendeernstvande beperkingendieveroorzaaktwordendoorautismebeteraantegeven.Een

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

autismespectrumstoorniswordtookweleenpervasieve ontwikkelingsstoornisgenoemd,omdatdestoornisdiepdoordringtindeontwikkeling enveelinvloedheeftophetalgehelefunctionerenvandebetrokkene(APA,2022).

Hoofdkenmerkenvandeautismespectrumstoornis Eenautismespectrumstoornisheefttweehoofdkenmerken:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

1.Debetrokkeneervaartbeperkingenindesocialecommunicatieensocialeinteractie, watdevolgendeproblemenkangeven:

• hetlastigvindenomcontacttemakenoftebeantwoorden

• zichnietgoedkunnenaanpassenaanveranderendesocialeomstandigheden (bijvoorbeeldhardpratenwanneerditnietgepastis)

• non-verbalecommunicatienietbegrijpen(lichaamstaalengebarenonjuist interpreteren)

• grapjesenbeeldspraaknietbegrijpen

• moeitehebbenmethetmakenvanoogcontact

• hetmoeilijkvindenomvriendschappentesluiten

• eensterkegerichtheidopzichzelfhebben

• zichnietkunneninleveninanderen

• weinigfantasiehebben.

2.Debetrokkeneheeftbeperkteen/ofrepetitievegedragspatronen,interessesof activiteiten,watdevolgendeproblemenkangeven:

• stereotiepeofrepetitieve(doelloze,zichconstantherhalende)motorische bewegingenmaken(bijvoorbeeldhoofdbonken,fladderenmetdehanden)

• inflexibel,sterkegehechtheidaanvasteroutines(bijvoorbeeldoverstuurrakenbij veranderingen)

• beperkteinteresseshebben,ofeenzeereenzijdigebelangstellingvooractiviteiten ofonderwerpen

• overgevoeligheidofondergevoeligheidvoorprikkels,bijvoorbeeldvoorpijn, temperatuur,geluiden/ofaanraking(APA,2022).

PREVIEWVERSIE

Thema3 Mensenmeteenverstandelijkebeperking,ASSofneurocognitievestoornis

Iemand met een autismespectrumstoornis kan overgevoelig zijn voor geluid.

Ernstvandeautismespectrumstoornis

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Jekuntdrieniveausvanernstonderscheidenbijeenautismespectrumstoornis.Deze niveauszijngebaseerdopdematewaarindebetrokkeneondersteuningnodigheeft.

• niveau1:vereistondersteuning.Erzijnvooralproblemenmetplannenen organiserenenhetaangaanenonderhoudenvanvriendschappen.Hetluktde betrokkenebijvoorbeeldnietomzelfstandigzakenoptepakken,hetkangeen over-en-weergesprekkenvoerenenvatalleswatgezegdwordtletterlijkop.

PREVIEWVERSIE

• niveau2:vereistsubstantiëleondersteuning.Eriseenverminderdereactieop socialetoenaderingspogingenenerwordtdaarinookgeeninitiatiefgenomen, waardoorerweinigsocialeinteractiesplaatsvinden.Debetrokkenekan communiceren,maardatverlooptwelmoeizaam.Ookisdepersoonnietflexibel enheefthijveelmoeitemetveranderingen.Repetitiefgedragbeperktbovendien hetfunctioneren.

• niveau3:vereistzeersubstantiëleondersteuning.Erzijnernstigebeperkingenin hetfunctioneren;debetrokkenespreekthooguitenkelewoordeneneriseen minimalereactieopsocialetoenaderingspogingen.Debetrokkenebenaderteen anderalleenalshetietsvanhemnodigheeft.Deinflexibiliteitenhetrepetitieve gedragbelemmerenhetfunctionerenopallelevensgebieden.Daarbijveroorzaakt hetrepetitievegedragvaaklichamelijkeverwondingen(APA,2022).

Oorzaakengevolgen

Depreciezeontstaansfactorenvaneenautismespectrumstoorniszijnnognietbekend, onderzoekhiernaarismomenteelinvollegang.Welwordtervanuitgegaandater sprakeisvaneeninteractietussengenetischefactorenenomgevingsfactoren.Zo speelterfelijkheideengroterol;dekansdatdeoudersvandebetrokken,ofeenbroer ofzusooktemakenhebbenmeteenautismespectrumstoornisisgroot.Daarnaast zougenetischemutatie(deveranderingvaneengen)eenrolkunnenspelen.Erzijn namelijkaanwijzingengevondenvoorhet‘spontaan’ontstaanvaneen autismespectrumstoornis.Ditzougebeurendoornovo-mutatie:destoornisontstaat inhetDNAvaneenkind,zonderdatdegenenvandeoudershierbijbetrokkenzijn. Ookvoorgenetischeafwijkingeninspecifiekegenenzijnaanwijzingengevonden. Omgevingsfactorendiemogelijkvaninvloedzijnophetontstaanvaneen autismespectrumstoorniszijnobesitas,eenhogebloeddruk,diabeteseneenhoge BMItijdensdezwangerschap,netalsallergieën,astma,eentekortaanvitamineDen problemenmethetimmuunsysteem(verhoogdeactiviteit)bijdemoeder.Ookeen vroeggeboorte,eenlaaggeboortegewicht,eenhogeleeftijdvandeouderstijdensde conceptieenfoetaleblootstellingaanvalproaat(eenmedicijnomepilepsieenbipolaire stoornissentebehandelen)wordeninverbandgebrachtmethetontstaanvaneen autismespectrumstoornis.

Eenernstigeautismespectrumstoornisisvanafdegeboorteaanwezigenvaltniette genezen.OpvolwassenleeftijdhebbenmensenmeteenernstigeASSdusnogsteeds 24uurperdagtoezichtenondersteuningnodig.Ookgaatdezestoornisvaaksamen meteenverstandelijkebeperking,wathetfunctionerenbeïnvloedt.Jekuntjemisschien welvoorstellendatmaatschappelijkeparticipatieinzoeengevalergingewikkeldis. Mensenmeteenernstigeautismespectrumstoornis(incombinatiemeteen verstandelijkebeperking),verblijvenopvolwassenleeftijdmeestalininstellingen waar24uurperdagvoorzewordtgezorgd.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

BijeenmildereASSismindervaaksprakevaneenverstandelijkebeperking.Opvoeding endemanierwaaropdeomgevingomgaatmetdebetrokkenespelendaneen belangrijkererolbijhetkenmerkendegedrag.Netalseigenschappenvandebetrokkene zelf.Aanpassingenindeomgeving,zoalsopvoedingsondersteuningaandeouders bieden,kunnenerindatgevalvoorzorgendatdeproblemenverminderen.Insommige gevallenluktheteenpersoonmeteenautismespectrumstoornisomuiteindelijk,met eenbeetjehulp,eenzelfstandigleventeleiden.Inzoeengevalbeschiktdepersoon vaakovereensterktaalvermogeneneenhoogIQ.Depersoonvindtdaardoor uiteindelijkeenomgevingdiepastbijzijnspecifiekeinteressesenvaardigheden.Denk maaraanbedrijvendiejuistgebruikmakenvandeuniekekenmerkenenvaardigheden vanmensenmeteenautismespectrumstoornisendaardoorookbereidzijnomrekening tehoudenmethunbehoeften.

Rolsociaalwerker

Wanneerjeinjewerktemakenkrijgtmetmensenmeteenautismespectrumstoornis, bijvoorbeeldomtehelpenbijhetkiezenvaneengeschiktestudie,omtebemiddelen opdearbeidsmarktofomdoorteverwijzennaardejuisteinstanties,ishetvanbelang

Thema3 Mensenmeteenverstandelijkebeperking,ASSofneurocognitievestoornis

datjeweethoejehetbestehiermeeomkuntgaan.Daarnaastspeeltvroegsignalering eenbelangrijkerolbijdezestoornis,wanneerjemetkinderentemakenhebt,ishet dusgoedomdesignalenvaneenASSvoorogentehebben.

Communicatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

TijdensdecommunicatiemetiemandmeteenASSbenjeconcreetinjeboodschap, spreekjekortenbondig,verteljewatjewélverwachtenhoudjegeengedetailleerd betoog.EenpersoonmeteenASSkanweinigmetdeboodschap:‘Nee,jemoetdat inschrijfformuliernietzoverkreukelen,anderskanhetnietmeeropgestuurdworden enkunnendemensendiehetontvangenhetstraksonmogelijklezen.’Ditiste gedetailleerd,langdradig,verwarrendenhetgeeftnietaanwaterdanwélvande betrokkenewordtverwacht.Zegdanliever:‘Leghetformulierplatneer,vulhetinen ikstuurhetop’.Jegebruiktduidelijketaalenspreektnietinspreekwoordenen gezegdes,mensenmeteenASSnemenallesletterlijk.Verteldanookaltijdletterlijk watjevanzeverwachtofwatjebedoelt.Hetkanookwerkenomsteedsstiltestaan bijdevragen:‘wie,wat,waar,wanneerenhoe?’endezezoveelmogelijkte beantwoordenvoordebetrokkene.

Indepraktijk

AmiraissociaalwerkerenkomtgeregeldbijhetgezinBartelslangs.Timovannegen jaarheefteenaantalkenmerkenvaneenASSenAmiraondersteuntdeoudersbijde opvoeding.DeoudersvanTimowillenlievergeendiagnose,datbrengthenweinig voorhungevoel.LieverlerenzehoezemetTimoomkunnengaan.Amiraprobeertde oudersvanTimoduidelijktelatencommuniceren,ditdoetzegeregeldvoor.Zozegt zebijvoorbeeld:‘Timo,je(wie)zetovertienminuten(wanneer)detelevisieuit(wat) indewoonkamer(waar),drukdaarvooropderodeknop(hoe).Doorzoduidelijkte zijn,zorgtdatvoorminderpuzzeltijdbijTimo,wanthetisdirectduidelijkwatAmira bedoelt,watzeverwachtenwatdesamenhangisvanzevertelt.

Dagelijkseomgang

PREVIEWVERSIE

VanwegehunstoornishebbenmensenmeteenASS,meerdangemiddeld,behoefte aanstructuur,regelmaat,voorspelbaarheideneenprikkelarmeomgeving.Eenzelfde dagelijkseopbouwvandedagisvaakergprettig,wanteenvastedagindelingzorgt voorhouvast.Hetbiedtoverzichtopwaterstaattegebeurenenhierdoorraaktde betrokkenenietindewarvanplotselingeveranderingen.Pictogrammenkunnen daarbijondersteunen,dezegevenbijvoorbeelddevolgordevanactiviteitenopeen dagaan.Indienereenveranderinginhetverschietligt,kondigjedezebijvoorkeur ruimschootsvantevorenaan.Daarnaastbenjezelfookconsequentenvoorspelbaar. Steldatjenormaalgesprokeniederewoensdagochtendevenlangslooptbijeenoudere manmeteenASSomtepolsenhoehetmethemgaat.Maarkomendewoensdagiser eeninloopochtendinhetbuurthuis,waarjouwaanwezigheidnoodzakelijkis.Laatde ouderemanindatgevalwetendatjenietkomt.

WanneerjeingesprekbentmetiemandmeteenASSzorgjevooreenprikkelarme omgevingzodatdebetrokkenenietoverprikkeldraaktvanalleinformatiediehijmoet verwerken.Zorgdusvooreenopgeruimde,overzichtelijkeruimteenhaaloverbodige zakenwegofbergzeop.Sluitookzoveelmogelijkirrelevanteomgevingsgeluiden buiten,bijvoorbeelddoorramenendeurentesluitenengeluidsbronnenuittezetten (televisie,radio,muziek).

Signaleren

Hoeeerderbehandelingen/ofbegeleidingbijeenautismespectrumstoornisplaatsvindt, hoebeter.Wantookalgaathetomeenchronischestoornis,deproblematiekdie ontstaatvanwegeeenASS,kanweldegelijkverminderdworden.Zekerbijkinderen, omdathunhersenenzeerplastischzijn,ofwelveranderbaarenvormbaar.Hierdoor lerenzegemakkelijkernieuwevaardighedenaan.Alsjeopjongeleeftijdalaansluit bijwateenkindnodigheeft,kanhijdusvaardighedenaanlerenomzijnstoornis enigszinstecompenseren.Ookkandeomgevingineenvroegstadiumzodanigworden aangepast,dathetkind,ondankseenautismespectrumstoornis,zichtochoptimaal kanontwikkelen.Vroegsignaleringisdusvanbelangomdeontwikkelingvaneenkind tebevorderen.

EenvroegkenmerkvaneenASSishetbeperktevermogentotgezamenlijkeaandacht (jointattention).Eenkindwijstbijvoorbeeldgeenvoorwerpenaanenlaatgeen speelgoeditemsaananderenzienomopdiemanierzijninteressestedelen.Ookvolgt hetkinddewijzendevingerofgerichteblikvaneenanderniet.Desocialebelangstelling eninteressesdiejeopdezeleeftijdnormaalgesprokenziet,zijnbijkinderenmeteen ASSdusafwezig.Zespelennietmetanderenenlijkenhierookgeenenkelebehoefte aantehebben.Hetkomtookvoordateenkindongebruikelijksociaalgedraglaatzien, zoalsoogcontactvermijdenofnietopdeeigennaamreageren.Daarbijiservaaksprak vaneenvertraagdetaalontwikkeling.

PREVIEWVERSIE

Tenslottebenjealertopbijkomendeproblemen.Zokomteensociaalisolement geregeldvoorbijmensenmeteenASS.Zezonderenzichafomdatzezichonbegrepen ofafgewezenvoelen.MaarweesjeerookvanbewustdatmensenmeteenASSgewoon vaaklieveralleenzijnenminderbehoeftehebbenaangezelschap.Alsdebetrokkene tevredenismetzijnsituatie,isdatnatuurlijkprima.Ookdepressievegevoelenskomen geregeldvoorincombinatiemeteenASS.Netalseengameverslaving,hetkanvoor dezedoelgroepnamelijkcomfortabelerzijnomachtereenbeeldschermdeeltenemen aaneenvirtuelemaatschappij,danzich‘vreemd’tevoelenindeechtemaatschappij.

3.3 Neurocognitievestoornissen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Indepraktijkkunjeooktemakenkrijgenmetmensendiekampenmeteen neurocognitievestoornis.Debekendsteneurocognitievestoornissenwordenookwel dementiegenoemd.BijvoorbeelddementieveroorzaaktdoordeziektevanAlzheimer.

Thema3 Mensenmeteenverstandelijkebeperking,ASSofneurocognitievestoornis

Beperkteenuitgebreideneurocognitievestoornissen Eenneurocognitievestoornis(NCS)wordtgekenmerktdoortekortkomingeninde cognitievefuncties,zoalsgeheugen,taal,oriëntatie,aandacht,probleemoplossend vermogen,plannenmaken,redeneren.Dezetekortkomingenzijnnietvanafdegeboorte ofalvroeginhetlevenaanwezig,maarpaslaterinhetlevenverworven.Hetgaatdus omeenachteruitgangtenopzichtevaneeneerdercognitieffunctioneringsniveau (APA,2022).

BijeenbeperkteNCSisersprakevaneenlichtecognitieveachteruitgang,deervaren problemenzijnminderernstig.Indatgevalkandebetrokkenevaaknognormaal functionereninhetdagelijksleven.MaarbijeenuitgebreideNCSisersprakevaneen ernstigecognitieveachteruitgang;debetrokkeneheeftofkrijgtsteedsmeermoeite omnormaaltefunctionereninhetdagelijksleven.Inveelgevalleniseenbeperkte NCShetvoorstadiumvaneenuitgebreideNCS,maardatisnietaltijdhetgeval.Een beperkteofuitgebreidecognitievestoornistastverschillendecognitievedomeinen aan.Ditleverteenaantalmoeilijkhedeninhetdagelijksfunctionerenop.

Cognitiefdomein

Complexeaandacht

Executievefuncties

Lerenengeheugen

Taal

Perceptueel-motorisch

PREVIEWVERSIE

Sociaal-cognitievefuncties

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Moeilijkheden

Moeiteomdeaandachtergensbijtehouden,snel afgeleid,kanmoeilijkdeaandachtverdelen

Moeitemetplannenenbesluitennemen,hetvermogen ominformatievoorkortetijdvasttehoudenente bewerken(zoalsbijeensom)isaangetast,nietgoed tussentweetakenheenenweerkunnenschakelen

Hetgeheugenisaangetast,nietinstaatnieuwe informatieteonthouden

Nietopwoordenkunnenkomen,grammaticalefouten, moeiteomtebegrijpenwateenandervertelt

Moeitemetvoorheenbekendeactiviteiten(autorijden, koken),moeiteomdewegtevindenineenbekende omgeving

Deemotiesbijeenandernietherkennen,sociaal onacceptabelgedrag,ongevoeligvoorsocialenormen ophetgebiedvankledingofpolitiekeofseksuele gespreksonderwerpen

Eenneurocognitievestoorniskentdiverseoorzaken.Indezeparagraafkomenalleen deneurocognitievestoornissennaarvorendieonderdementiewordengeschaard.

Dementie

Verschillendeziektenenaandoeningenkunnenvooralbijouderenneurocognitieve problemenveroorzaken.Dezeziektenenaandoeningenwordenindepraktijkook welgeschaardonderdeterm‘dementie’.DeziektevanAlzheimerenvasculaire dementiekomenveelvoor,frontotemporaledementieenLewyBodydementieeen stukminder.

ZiektevanAlzheimer

Demeestbekendeenmeestvoorkomendeziektediezorgtvoorcognitieve achteruitgangisdeziektevanAlzheimer.Vanallemensenbovende65jaarkampt 5%metdezeaandoeningendekanseropneemttoenaarmatedeleeftijdvordert.De ziektevanAlzheimerkenmerktzichindeeersteplaatsdooreenduidelijke achteruitganginhetgeheugenenhetleervermogen.Vervolgenswordenooksteeds meerproblemenervarenmetbetrekkingtotdeanderecognitievedomeinen.Inhet beginvandeziektezijnermildeproblemen,maardebeperkingennemenindeloop vandetijdtoe.Debetrokkenegaatlangzaamachteruit,totdatdesymptomenalsmaar ernstigerworden.Sommigemensenkunnennogjarenlangeenredelijknormaalleven leiden,anderengaanveelsnellerachteruitenhebbenalsneltemakenmeternstige cognitieveproblemen(Westendorp,2010).DeziektevanAlzheimergaatvaaksamen metpsychischeproblemenengedragsproblemen.Inhetbeginvandeziektezijner vaakstemmingsproblemenenisersprakevanlusteloosheid,onverschilligheideneen verliesvaninitiatief.AlsdeziektevanAlzheimerverdergevorderdis,komen prikkelbaarheid,psychotischekenmerken,agressieenzwerfgedrag(ijsberen,dwalen, weglopen)vaakvoor.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

De ziekte van Alzheimer valt niet te genezen en de betrokkene gaat dus altijd achteruit in zijn cognitieve functioneren.

Stadia ziekte van Alzheimer

BijdeziektevanAlzheimerwordthetverloopvaakaangegevenindrieverschillende fasen:devroegefase,demiddenfaseendelatefase:

PREVIEWVERSIE

• Indevroegefasegaankleineveranderingeninhetgedragenindecognitieve vermogensopvallen.Debetrokkenevergeetrecentegebeurtenissenofgesprekken, herhaaltzichzelf,begrijptnieuwedingentrager,raaktdedraadkwijtineenverhaal, spreektmindervloeiend,isverward,vindthetlastigombeslissingentenemenen verliestzijninteresseinanderemensenenactiviteiten.Hetisvaakmoeilijkom vasttestellenwanneerdecognitieveachteruitgangexactbegint.Debetrokkene laatbijvoorbeeldineenrustigeenvertrouwdesituatiegeenenkelsymptoomzien, maaralshijmeedoetaanactiviteitenbuitenzijndagelijkseroutine,kunnen symptomengaanopvallen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Indemiddenfasewordendeveranderingensteedsduidelijker.Debetrokkenegaat steedsmeervergeten,steedsvakerdingenherhalenenkrijgtmoeiteomanderen teherkennen.Hijheeftsteedsmeerhulpnodigbijzijndagelijksebezigheden,zoals wassen,aankledeneneten.Daarbijishijsnelleroverstuur,achterdochtigofboos, verwardoverwaarhijis,loopthijwegofverdwaalthij,ishijverwardoverdetijd, heefthijeenverstoordslaapritme,brengthijanderenofzichzelfingevaardoor zijnvergeetachtigheid(nietuitzettengasfornuis),gedraagthijzichongewoon(in pyjamanaarbuiten)enkrijgthijproblemenmetzijnwaarneming(hallucinaties).

• Indelatefaseheeftdebetrokkenesteedsmeerhulpnodigengeleidelijkaanwordt hijvolledigafhankelijkvananderen.Hetgeheugenverliesisgroot;voorwerpen, mensenenplaatsenwordennietmeerherkend.Ookkrijgthijmoeitemetkauwen enslikken,valthijveelaf(ondanksgenoegeten),raakthijincontinent,verliesthij zijnspraak,wordthijonrustig,verdrietig,agressiefofboos.Uiteindelijkisopname ineenverpleeghuisonvermijdelijk.Desituatieisvoordedirecteomgeving,zoals departner,onhoudbaargeworden(Verhey,2010).

Vasculariedementie

Inhetgevalvanvasculairedementieiservooraleenachteruitgangtezieninde complexeaandacht,zoalsdeverwerkingssnelheid,endeexecutievefuncties.De betrokkenegaatlangzamerdenken,sprekenenhandelenenkrijgtmoeiteomzichte concentreren.Ookwankeloflangzaamlopenenverlammingengevoelsverlieskomen voor,evenalspersoonlijkheids-enstemmingsveranderingen,depressiviteiten emotionelelabiliteit(Comijsetal.,2010).Tenslotteiserbijvasculairedementie geregeldsprakevanaboulie.Dithoudtindatdebetrokkenezijn‘wilskracht’verliest. Hijweetwathijmoetdoen,maarisnietinstaatomditookuittevoeren.Deziekteis hetgevolgvanvaatschade.Demeestemensendiekampenmetvasculairedementie hebbenhart-envaatziekten(gehad).Erbestaatveelvariatieindeuitingvanklachten, doordatverschillendehersengebiedenaangetastkunnenzijn.Omdatdekansop vaatschadegroterisnaarmatedeleeftijdvordert,komtvasculairedementievaker vooronderouderen.

Frontotemporaledementie

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Inhetgevalvanfrontotemporaledementieishetvoorstegedeeltevandehersenen aangetast,doordathersencellenindefrontaalkwab(hetgedragsgebied)ende temporaalkwab(hettaalgebied)afsterven.Deziektebegintdanookaltijdmeteen aantalgedragssymptomenen/oftaalproblemen.Zokomenontremdgedrag,apathie (geeninteresseindeomgeving)ofverliesvanempathie/sympathieveelvoor.Ook stereotiepebewegingenenvoorwerpenindemondstoppenzijnveranderingeninhet gedragdieopdevoorgrondkunnenstaan.Ookfrontotemporaledementiekent,net alsdeziektevanAlzheimer,eensluipendbegineneengeleidelijkeverergeringvande achteruitgang.Hetleervermogen,hetgeheugenendeperceptueel-motorischefuncties blijvenvaakwelintact.Frontotemporaledementiebegintvaaktussende50en60jaar (Hersenstichting,z.d.)envanwegeditrelatiefvroegebeginbeïnvloedthetde werkzaamhedenenhetgezinsleven.Deziekteismoeilijkteherkennenende betrokkeneheeftvaakgeenziekte-inzicht.Hierdoorduurthetmeestallangvoordat erhulpwordtgezocht.

LewyBodydementie

BijLewyBodydementiezijnerschommelingenindecognitieveachteruitgang;vooral variatiesinhetbewustzijnendeaandachtvallendaarbijop.Desymptomenzijnhet enemomentwelaanwezig,maarhetanderemomentniet.Deziektekenteensluipend beginmeteengeleidelijkeverergering.Daarbijheeftdebetrokkenevisuelehallucinaties enkenmerkenvanparkinsonisme:symptomendiedoendenkenaandeziektevan Parkinson,zoalsbevenenstijfheid.Daarnaastzijnerslaapproblemen.Debetrokkene

vertoontindatgevalabnormaalgedragtijdenszijnslaap.Hijvoertalshetwarezijn dromenuit,waarbijhijbijvoorbeeldkanschoppen,schreeuwenofomzichheenslaan. BijLewyBodydementieisookvaaksprakevandepressiviteitenwanen.Deeerste symptomendoenzichgemiddeldgenomenrondde75jaarvoor.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Mensen met Lewy Body dementie vallen geregeld of verliezen om onverklaarbare redenen het bewustzijn.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

Wanneerjetemakenkrijgtmetmensenmetdementie,ishetvooralvanbelangdat jesignaleert.Nietalleenofermogelijksprakeisvandementie,maarookofde thuissituatienogveiliggenoegisennaastennietoverbelastraken.Jekuntnaasten bijvoorbeeldookbegeleidenbijdeaanvraagvanondersteuningindethuissituatie, ofdeplaatsingineenverpleeghuis.

Realiseerjedaarnaastdatjenooitpreciesweetwatmensenmeteenneurocognitieve stoornis(nog)begrijpenofwaarzezichbewustvanzijn.Gedraagjedusaltijd professioneel.Leguitwatjekomtdoen,sluitaanbijhunbelevingswereldenwees betrokkenenempathisch.Letvooralopdelichaamshoudingen(non-)verbalesignalen omerachtertekomenwatdebetrokkenewenst.

3.4 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Samuel(17jaar)heefteenautismespectrumstoornis.Hijheeftveelproblemenophet socialevlak.Hijwordtgeregeldgepestopschool,alheefthijditzelfnieteensaltijdin degaten.Hijheeftgeenvrienden,wantrouwtdekinderendieaardigtegenhem proberentedoenenstootdievanzichaf,bijvoorbeelddoortezeggen:‘Ikvindhet nietverstandigommetjouomtegaan,wehebbenniksaanelkaar,duslaatmemet rust’.Samuelheeftookeenhekelaanhardegeluiden.Hijisdusgoedopdekastte jagendoorhardtegillenoftetrommelenopdetafels.Ditdoenzijnklasgenotendan ookmetenigeregelmaat.Ookthuiszijnerwatproblemen,zovindtSamuelhet vervelendomsamenteetenmetzijngezin,hijkanniettegenaldieeet-en smakgeluiden,windtzichdaarvreselijkoverop,watsomsuitmondtineenfikse woedeaanval,waarinhijagressiefwordt.

Casus

Julieissociaalwerkerenkomtvanuithetwijkteambijhetgezinthuis.ZegeeftSamuel handvattenvooropschoolenthuisenondersteuntdeoudersbijdeomgangmet Samuel.Omdatdirectbetrokkeneneenpositieveinvloedkunnenhebbenophet verloopvaneenautismespectrumstoornis,wordendeoudersvanSamuelenzijn broer,Jonathan,zoveelmogelijkbetrokkenbijSamuelsbegeleiding.Opeendag verteltdevadervanSamueltegenJuliedathijgekwordtvandiewoedeaanvallenvan zijnzoon.Hijvindthetbelangrijkdathieroptermijnaandachtaanwordtbesteeden wildanookinhettoekomstigebegeleidingsplanoplatennemendathieraangewerkt moetworden.HijvraagtJulieomeenaantekeninginSamuelsdossierteplaatsen, zodatzeditnietvergetentebesprekentijdenseenvolgendeevaluatieenbijstelling vandedoelen.Samuelishethierhelemaalnietmeeeens.Hijroeptdanook:'Morgen wordik18,danhebbenjulliedaarhelemaalniksmeerovertezeggen!'

Dilemma

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Samuelheeftgelijk,zijnouderszijnvanafzijn18e nietmeerzijnwettelijke vertegenwoordigers.Volgensartikel18uitdeberoepscodevoorsociaalwerkers,heeft Samueldusalleenzelfdemogelijkheidomgegevensinzijndossieraantevullen.Zijn vaderheefter,alsSamuelgeentoestemminggeeft,niksmeerovertezeggen.Ookals jenaardebijbehorendekernwaardekijktRespectvoormenselijkewaardigheiden autonomie,zoujekunnenstellendatSamuelvanafzijn18e zelfbeschikkingsrecht heeft.TochvindtJuliedesituatielastig.Zezietnamelijkookwelindatde woedeaanvalleneenprobleemvormenbinnenhetgezinenzouerinderdaadgraag eenaantekeninginhetdossierovermaken,zodatzeditmeekunnennemenineen volgendevaluatiemoment.

WatdoetJulie?

1. Julieneemtvandaagnoginhetdossieropdatertijdensdevolgendeevaluatie moetwordenopgenomendatergewerktgaatwordenaandewoedeaanvallen vanSamuel.

2. ZerespecteertdewensvanSamuelennoteertniksinzijndossier.

3.5 Begrippen

LewyBodydementie

Hierbijzijnerschommelingenindecognitieveachteruitgang;vooralvariatiesinhet bewustzijnendeaandachtvallendaarbijop.

Aboulie

Betrokkeneverliestzijn‘wilskracht’.

Adaptievevermogens

Devermogensdieeenpersoonnodigheeftomzelfstandigzijnlevenintekunnen richten.

Autismespectrumstoornis(ASS)

Hierbijheefteenpersoonproblemenophetgebiedvansocialeinteractie, communicatie,flexibiliteitindenkenenhandelenenhetfilterenensamenvoegenvan informatie.

Comorbiditeit

Alsdepersoontweeofmeeraanelkaargerelateerdeaandoeningenheeft.

Conceptuelevaardigheden

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Gaanoverhetdenken,zoalshetbedenkenvanoplossingenvooreenprobleem,het geheugen,onthouden,eenplanmakenenuitvoeren,maarookvaardighedenals rekenen,lezenenschrijvenvallenhieronder.

Frontotemporaledementie

Hierbijishetvoorstegedeeltevandehersenenaangetast,doordathersencelleninde frontaalkwabendetemporaalkwabafsterven.

Jointattention

Hetvermogentotgezamenlijkeaandacht.

Neurocognitievestoornis(NCS)

Wordtgekenmerktdoortekortkomingenindecognitievefuncties.

Novo-mutatie

DeautismespectrumstoornisontstaatinhetDNAvaneenkind,zonderdatdegenen vandeoudershierbijbetrokkenzijn.

Pervasieveontwikkelingsstoornis

Synoniemvoorautismespectrumstoornis.

Praktischevaardigheden

Hebjenodigbijhetuitvoerenvanallerlei‘taken’ompraktischtekunnenfunctioneren inhetdagelijksleven.

Socialevaardigheden

Hebjenodigindeomgangmetanderen.Hiertoebehoortbijvoorbeelddatjekunt communiceren,inlevingsvermogenhebt,socialesignalenkuntinterpreterenen vriendschappenkuntaangaanenonderhouden.

Vasculairedementie

Hierbijiservooraleenachteruitgangtezienindecomplexeaandacht,zoalsde verwerkingssnelheid,endeexecutievefuncties.

Verstandelijkebeperking

Iemandmeteenverstandelijkebeperking,ismindergoedinstaatomlogischte redenerenenkaninminderematevoorzichzelfzorgenenzelfstandigbeslissingen nemen.

ZiektevanAlzheimer

Dezeziektekenmerktzichindeeersteplaatsdooreenduidelijkeachteruitganginhet geheugenenhetleervermogen.Vervolgenswordenooksteedsmeerproblemen ervarenmetbetrekkingtotdeanderecognitievedomeinen.

3.6 Bronnen

AmericanPsychiatricAssociation(2022). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen DSM-5TR;Nederlandsevertalingvan Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,5eeditieTextRevision.Boom.

PREVIEWVERSIE

Comijs.H.,Teunisse,S.,&Scherder,E.(2010).Cognitievestoornissen.InF.Verhey (Red.), Handboek ouderenpsychiatrie (3edruk)(pp.141-152).DeTijdstroom Hersenstichting(z.d.).Frontotemporaledementie.Geraadpleegdop7november2023, van

https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/frontotemporale-dementie-ftd/?gclid=CjwKCAiA3aeqBhBzEiwAxFiOBl40ZwIDdRSSVAD13-HTxaRt_oiTuIrzpr7T1ytjWNAck2xDB7ClJRoCi4kQAvD_BwE

Landsmeer-Dalm,v.Peels,F.,&Husson,M.(2021). Praktische pedagogiek voor sociaal werk Noordhoff

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Parnassiagroep(z.d.). Licht verstandelijke beperking. Geraadpleegdop7november 2023,van

https://www.parnassiagroep.nl/uw-probleem/ontwikkelingsstoornis/licht-verstandelijke-beperking

VanBerckelaer-Onnes,I.,Dijkxhoorn,Y.,&Hufen,M.(2018). Prikkelverwerking bij mensen met een Autismespectrumstoornis en een Verstandelijke beperking: een complexe hulpvraag!Geraadpleegdop7september2020,van

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/images/KGS/images/Nieuws/2018/Overzicht-kennis-prikkelverwerking-mensen-ASS-VB.pdf

Verhey,F.(2010).Dementie.InF.Verhey(Red.).Handboek ouderenpsychiatrie (3edruk) (pp.351-372).DeTijdstroom

Westendorp,R.(2010).Debiologievanveroudering.InF.Verhey(Red.), Handboek ouderenpsychiatrie (3edruk)(pp.59-68).DeTijdstroom

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema4

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Mensenmeteenlichamelijkeof zintuiglijkebeperking

Inhoudthema

• Lichamelijkebeperking

• Zintuiglijkebeperking

• Ernstigmeervoudigebeperking

• Gevolgenlichamelijkeofzintuiglijkebeperking

• Rolsociaalwerker

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Mensenmeteenlichamelijkeofzintuiglijkebeperkingondervindenspecifieke problementijdenshunmaatschappelijkeparticipatie.Zokunnenzeafhankelijkzijn vanhulpmiddelen,ervarenzemeerobstakelsomdeeltenemenaandesamenleving ofzekrijgenmetstigmatiseringtemaken.Inveelgevallenzullenerookaanpassingen gedaanmoetenwordenindeleefomgeving,zodatdepersoonzooptimaalmogelijk kanfunctioneren.Erkanbijeenpersoonooksprakezijnvaneenernstigemeervoudige beperking;eenpersoonheeftinzoeengevaleenlichamelijke,verstandelijkeen zintuiglijkebeperking.Indatgevalismaatschappelijkeparticipatiezeerbeperkt.

4.1 Lichamelijkebeperking

Wanneereenpersoonkamptmeteenlichamelijkebeperking,wordtbedoelddatzijn bewegingsmogelijkheden,dooreenprobleemaandelichaamsdelen,zijnverstoord. Vanwegeeenlichamelijkebeperkingzijnervaakhulpmiddelennodig.Denkaaneen rolstoel,orthopedischehulpmiddelen(schoeisel,prothese),eenlooprek,krukkenof rollator.Eenlichamelijkebeperkingkanoptweemanierenontstaan.Indeeerste plaatsdoordatlichaamsdelennietvolgroeidofbeschadigdzijn,ditworden fysiekeafwijkingengenoemd,Indetweedeplaatsdoordatbepaaldelichamelijke functieszijnverstoord,ditnoemjefunctioneleafwijkingen.Hierkunnenverschillende oorzakenaantengrondslagliggen.

Fysiekeafwijkingen

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijfysiekeafwijkingenontbrekendeledematen,zijndeledematenafwijkendaangelegd ofonvolgroeid.Hetontbrekenvaneenledemaatkanbijvoorbeeldveroorzaaktzijn dooreenongeval;eenledemaatraaktebekneldenisafgezet(amputatie),ofdenkaan hetverliesvanvingersofhanden,vanwegeeenvuurwerkongeluk.Vluchtelingenuit oorlogsgebiedenkunnenvanwegehetmeegemaaktegeweldookledematenmissen. OokdekernrampinTsjernobyl(Oekraïne,1986)veroorzaaktefysiekeafwijkingen. Vanwegedevrijgekomenradioactieveladingwerdenernaderampveelkinderen geborenmetonvolgroeide,misvormdeofzelfsontbrekendeledematen.Enhetgebruik vanSoftenonleiddeindejarenvijftigvandevorigeeeuwooktotmisvormingeninde ledematen.Artsenschreventoenhetkalmeringsmiddelthalidomidevoor(beter bekendonderdemerknaamSoftenon)aanzwangerevrouwen,om ochtendmisselijkheidtegentegaan.Maarachterafbleekditmedicijn,indeeerste driemaandenvandezwangerschap,eenremmendeffecttehebbenopdegroeivan deledematenvanhetongeborenkind.Hierdoorwerdenkinderen,waarvandemoeders thalidomidegebruiktentijdensdezwangerschap,geborenmetonderontwikkelde ledematen;zehaddenkleinestompjesterhoogtevandearmenen/ofbenen(Craeynest, 2013;Feldman,2019).Enzozijnernogveelmeerfactorenaantewijzendieervoor kunnenzorgendateenpersoonfysiekeafwijkingenontwikkeltenderestvanzijn levenkamptmeteenlichamelijkebeperking.

Een amputatie zorgt voor een fysieke afwijking van de ledematen.

Functioneleafwijkingen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Bijfunctioneleafwijkingenzijndeledematenintact,maardezenuwenofspierenzijn aangetast,waardoorhetlichaamnietoptimaalfunctioneert.Eenongeval,operatie ofaandoeningkunnenhieraantengrondslagliggen.Denkaaneendwarslaesie,een spierziekte,zenuwletsel,eenherseninfarctenhersenbeschadigingen,dezekunnen allemaalfunctioneleafwijkingenveroorzaken.

Dwarslaesie

PREVIEWVERSIE

Bijeendwarslaesiezijndezenuwbaneninhetruggenmergonderbroken.Ditkan bijvoorbeeldhetgevolgzijnvaneenongelukwaarbijdecliënteenwervelheeft gebrokenendestukkenvandewervelophetruggenmergdrukken.Doorde onderbrekinginhetruggenmergkomendesignalenvanuitdehersenennietmeer goedaan.Hetzenuwstelselkandespierenenorganennietmeeraansturen.Hierdoor raaktdecliëntverlamd.Doordedwarslaesiekunnendiverselichaamsfunctiesuitvallen. Denkbijvoorbeeldaanbewegingsuitvalenuitvalvandeblaasfunctie,dedarmfunctie enseksuelefuncties.Omwelkefunctieshetpreciesgaat,isafhankelijkvandeernst vandebeschadigingendehoogtevandedwarslaesie.

Spieraandoeningen

Bijspieratrofiewordendespierensteedsdunnerenverliezenzekracht.Ditiseen gevolgvanlangdurigeinactiviteitvaneenspier.Spieratrofiekanverschillendeoorzaken hebben,zoalshersenletsel,waardooreencliëntverlamdisendespiernietmeerkan

aanspannen.Maarspieratrofiekanookeengevolgzijnvandeleefstijlvaneencliënt: eeninactievecliëntverlieststeedsmeerspierkrachtenkrijgtooksteedsmeermoeite metbewegen.Bijspasticiteittrekkenspierenwisselendofpermanentsamen.Dit komtdoordatdespierenoverprikkeldzijn.Despierenineenarmofbeenverliezen soepelheidenbeweeglijkheid.Daardoorneemtdespierspanningtoe.Despieren kunnenhierdoorstijfaanvoelen,terwijlzeeigenlijkzwakzijn

AmyotrofischeLateraleSclerose(ALS)

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

BijAmyotrofischeLateraleSclerose(ALS)iserietsmismetdezenuwbanendiede verbindingvormentussenhersenenenspieren.Decellenvandezezenuwbanenvallen geleidelijkuitenzegevengeensignalenmeerdooraandespieren.Hetgevolgisdat despierennietmeer(kunnen)functionerenenerverlammingenontstaan.ALSiseen progressieveziekte,watwilzeggendatiemandmetdezeziektesteedsverder achteruitgaat.Erontstaandaardoorsteedsmeerfysiekeproblemen.

Multiplesclerose(MS)

Multiplesclerose(MS)iseenziekteaanhetcentraalzenuwstelsel.Zenuwenkomen doorMSblootteliggenengevenmindergoedsignalendoorvanennaardehersenen. Somsgebeurtditzelfshelemaalniet,waardoorerplotselingverlammings-en uitvalsverschijnselenkunnenoptreden.

Problemeningewrichtenenbotten

Bijosteoporosewordter,doorveroudering,meerbotafgebrokendanaangemaakt. Hierdoorwordendebottenbroos.Cliëntenhebbenhierdooreenverhoogdekansop eenbotbreuk.Ookkunnenruggenwervelserdoorinzakken.Bijartroseineengewricht veranderthetkraakbeen.Normaalgesprokeniskraakbeenglad,daardoorkunnende gewrichtengemakkelijkbewegen.Bijartroseishetkraakbeendunnerenonregelmatig geworden.Hierdoorbeweegteengewrichtmindersoepel.Artrosekomtvooralvoor indeheupen,knieën,duimenvingers.Doorartrosekrijgteencliëntlastvanpijnen stijfheidvandegewrichten.Reumatoïdeartritisiseenchronischeontstekingvan gewrichten(vooralinhandenenpolsen).Eencliëntkrijgthierdoorontstekingsklachten. Hetgewrichtisdanpijnlijk,gezwollen,stijf,warmenvaltmindergoedtebewegen.

Classificeren

PREVIEWVERSIE

Omlichamelijke(enookzintuiglijke)problemeninbeeldtekrijgen,wordtdeICD-11 vaakingezet.DeICD-11(International Classification of Diseases and Related Health Problems) iseenlijstmetziektenenlichamelijkeaandoeningenvoorhetclassificeren vandebeperkingen.DeWHO(Wereldgezondheidsorganisatie)houdtdeICDbij.De11 staatvoordeelfdeeditievandelijst.Inzichtenveranderenenerwordtveelonderzoek gedaan,omdieredenverschijntersteedseennieuweversie.DeICDwasinhetbegin (inhetjaar1900)alleennogmaareenlijstmetallemogelijkedoodsoorzaken. Tegenwoordigzijnerallerleiziektenenlichamelijkeenpsychischeaandoeningen opgenomenindeICD.

OokdeICF(International Classification of Functioning, Disability and Health) wordt gebruikt.Ditiseensoortwoordenboekdathelptomhetfunctionerenvanmensenen hunproblementijdensdatfunctionerentebeschrijven.DeICFsteltzorgverlenersin staatombegrippenineengemeenschappelijkestandaardtaalvastteleggen.Dit vergemakkelijktdeonderlingecommunicatiemetanderezorgverleners.Jekunthet zienalseensoortwoordenboekdatjegebruiktomhetfunctionerenvaneenpersoon endeproblementijdensdatfunctioneren,totindetail,vanuitverschillende perspectieven,tebeschrijven.Zoalsophetniveauvanlichaamsfuncties,anatomische eigenschappenvanhetlichaam,activiteitenenparticipatie.Daarbijwordenook persoonlijkefactorenenexternefactorendievaninvloedzijnophetfunctioneren, betrokken.

DeICFiseenaanvullingopdeICD.DeICDgeeftdetermweervoordespecifieke aandoeningofziektediedebeperkingenveroorzakenenmetdeICFgeefjevervolgens weerwelkegevolgendatvoordebetrokkeneheeft.Doordezecombinatieontstaat ereenruimerenzinvollerbeeldvandegezondheidstoestandvaneenpersoon.Want tweemensenkunnendezelfdeonderliggendeaandoeningofziektehebben,maar tochopeenanderemanierfunctioneren.Entweemensenmethetzelfde functioneringsniveauhebbennietperdefinitiedezelfdeziekteofaandoening(WHO-FIC Netwerk,z.d.;NederlandseWHO-FICCollaboratingCentre,2007).Erbestaatookeen specialekinderversievandeICF;deICF-CY(InternationalClassificationofFunctioning, DisabilityandHealthforChildrenandYouth).

4.2 Zintuiglijkebeperking

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Meteenzintuiglijkebeperkingwordtvoornamelijkeenauditieveofvisuelebeperking bedoeld.Jekuntjemisschienwelvoorstellendatbeperkingeninhetgehoorofzicht demeestebelemmeringenmeebrengenindemaatschappelijkeparticipatievaneen persoon,danbijvoorbeeldhetverliesvanhetreukvermogen.Eenpersoonwordt doofblindgenoemdwanneerhijslechtofniethoorténnietofslechtziet.Een zintuiglijkebeperkingkanaangeborenzijn,oflaterinhetlevenontstaan.

Auditievebeperking

PREVIEWVERSIE

Ondereenauditievebeperkingvallenslechthorendheidendoofheid.Slechthorendheid endoofheidkunnenverschillendeoorzakenhebben.Zoalserfelijkheid,eenongeval, eenhersenvliesontsteking,eenvirusinfectie,ofhardlawaai.Problemenmethetgehoor drukjeuitin‘decibelsgehoorniveau’.Ditlooptvan‘normaalgehoor’,via‘matig gehoorverlies’tot‘doofheid’.Bijmatiggehoorverliesheeftdebetrokkenemoeitemet hethorenen/ofverstaanvanspraakopeennormaalniveauvanluidheid,zelfsineen rustigeomgeving.Bijernstiggehoorverlieskandebetrokkenegeenluidespraak verstaanenhoorthijookbijvoorbeeldgeensirenes(brandweeretc.)ofeen dichtslaandedeur.Bijdoofheidwordtergeenenkelespraakverstaan(Bartiméus, z.d.)

Visuelebeperking

Meteenvisuelebeperkingwordenslechtziendheidenblindheidbedoeld.Ookeen visuelebeperkingkanverschillendeoorzakenhebben.Zokanhetontstaandooreen erfelijkeafwijking,ziektendiedelenvanhetnetvliesofdeoogzenuwbeschadigenof bijvoorbeeldeenongevalwaarbijdehersenenbeschadigenwaardoordeverwerking vanvisueleinformatienietmeergoedverloopt.Maarookdirecteschadeaandeogen kanslechtziendheidveroorzaken,denkmaaraaneenongelukmetvuurwerk.De Wereldgezondheidsorganisatie(WHO)onderscheidtdrieniveausvanblindheid.Als debetrokkenehelemaalnikskanzien,ishij‘totaalblind’.Erisinzoeengevalgeen enkelelichtwaarneming.Wanneerdegezichtsscherptemaximaal2%is,iseenpersoon ‘blind’.Debetrokkenekandanbijvoorbeeldwelopgestokenvingersopeenmeter afstandzien.Eneenpersoonis‘maatschappelijkblind’meteengezichtsscherpte tussende2-5%.Debetrokkenezietinzoeengevalwellichtendeomtrekvanmensen envoorwerpen.Ofhetgezichtsveldisminderdan10graden,zoalsbijkokerzienhet gevalis.Eenpersoonis‘slechtziend’wanneerernietwordtvoldaanaandecriteria voorblindheid,maarerwelsprakeisvaneenzeerbeperktgezichtsveldofwanneer debetrokkenezeeronscherpziet(Visio,z.d.).

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Een visuele beperking heeft invloed op de mate van maatschappelijke participatie.

4.3 Ernstigmeervoudigebeperking

Eenverstandelijkebeperkingverhoogthetrisicoopeenzintuiglijkebeperking.Veel mensenmeteenverstandelijkebeperkingzijnslechthorend,doof,slechtziendofblind. Dezebeperkingenzijnvaakernstigerdanbijgemiddeldbegaafdemensen.Een

lichamelijkebeperkingkomtverhoudingsgewijsookvakervoorbijmensenmeteen verstandelijkebeperking.Datkomtomdatdeverstandelijkebeperkingende lichamelijkebeperkinginzoeengevaldezelfdeonderliggendeoorzaakhebben.Spina bifida(openrug)bijvoorbeeld,gaatzeerfrequentsamenmetcognitievebeperkingen. Ookkanersprakezijnvaneencombinatievaneenlichamelijkebeperking,een zintuiglijkebeperkingeneenernstigeverstandelijkebeperking(ontwikkelingsniveau vanonderdetweejaar).Indatgevalspreekjevaneenernstigmeervoudigebeperking (EMB).

EMB

IndemeestegevallenwordteenEMBveroorzaaktdoorhersenbeschadiging. Bijvoorbeelddoorcomplicatiesvoor,tijdensofvlaknadezwangerschap,chromosale afwijkingen,eenstofwisselingsziekteofdoorinfecties.Demeestemensenmeteen EMBkunnenzichnietzelfstandigvoortbewegenenzijnafhankelijkvaneenrolstoel. Ookkampenzevaakmetallerleibijkomendegezondheidsproblemen.Denkaan epilepsie,reflux(hetterugstromenvandemaaginhoudindeslokdarm),slikproblemen, longinfectiesenslaapstoornissen.Ookkomenanderezintuigproblemenveelvoor, zoalsproblemenindetast,hetevenwichtsgevoel,dereuk,desmaakenhet houdings-enbewegingsgevoel.Daardooriserookvaaksprakevaneen prikkelverwerkingsstoornis;dezintuigenwerkennietgoedsamenenprikkelsuitde omgevingwordenonvoldoendegeregistreerdofjuistovergeregistreerd.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Een persoon met een EMB is ernstig beperkt en kan niet voor zichzelf zorgen.

Thema4 Mensenmeteenlichamelijkeofzintuiglijkebeperking

EenpersoonmeteenEMBheeftnauwelijksinzichtinsymbolischecommunicatie,het isdanookvaakonmogelijkommetwoordenofgebarentecommuniceren,omdat ‘taal’inzijngeheelnietbegrepenwordt.Tenslottekomengedragsproblemenzeer geregeldvoor,zoalsstereotiepgedrag,agressiefofdestructiefgedragen/of zelfverwondendgedrag.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenernstigemeervoudigebeperkinggeeftduseenzeercomplexbeeldmetallerlei aanelkaargerelateerdeofbijkomendeaandoeningen,problemenenstoornissen. Juistvanwegedezeverschillendebeperkingen,aandoeningenenprobleem,maar ookhetverschilinernst,bestaaterveelvariëteitondermensenmeteenEMB(Platform EMG,z.d.).

Allemaalanders

Nicolai(18jaar)functioneertophetniveauvaneendriemaandenoudebaby.Hijheeft eenhartafwijkingenishiervooralzeskeergeopereerd.Nicolaikannietlopenvanwege eenmotorischeafwijking,hijmaaktnauwelijkscontactenhaaltvoldoeninguithet knijpenineenballetje,ditkanhijurenachtereendoen.Hijisslechtzienden overgevoeligvooraanraking.Ditzorgtvaakvoorproblemen,wantNicolaiisvanwege zijnsituatieafhankelijkvandezorgvananderen.Hijslaatdanookgeregeldomzich heenalshijgewassenofaangekleedmoetworden.

Ali(23jaar)functioneertophetniveauvaneeneenjarigedreumesenspreektniet, somsmaakthijwatklanken,maarniemandweetwathijdaarmeebedoelt.Hijiszeer slechthorendendraagtdaarvooreenhoortoestel.Hijheeftlastvanspasmen; plotselinge,onwillekeurigesamentrekkingenvandespieren,watvoortalloze beperkingeninzijnfunctionerenzorgt.Daarnaastheefthijproblemenmetslikken, waardoordemaaltijdenzeerveeltijdinbeslagnemenenhijaltijdintensievehulp nodigheeftbijhetetenendrinken.TenslotteverwondtAlizichzelfgeregeld,hijbonkt metzijnhoofdtegendemuren.

4.4 Gevolgenlichamelijkeofzintuiglijkebeperking

PREVIEWVERSIE

Eenlichamelijkeofzintuiglijkebeperkingkaneengroteimpacthebbenophetleven vandebetrokken.Degevolgenhangenuiteraardwelafvandeernstvandebeperking.

School,werkensocialecontacten

Inveelgevallenzaleenkindmeteenlichamelijkeofzintuiglijkebeperkingspeciaal onderwijsvolgen,omdathetvoorbasisscholenenmiddelbarescholennietaltijd mogelijkisomallerleiaanpassingentedoen.Hetvolgenvanspeciaalonderwijsheeft veelvoordelen;zogroeithetkindopmetgelijkgestemden,erwordtrekeninggehouden metdebeperkingen/oferzijnspecialelessenvanwegedebeperking.Zoalshetleren vanbrailleschriftofhetjuistlerenuitsprekenvanklankenbijdoofheid,wantleren

sprekenisnietzovanzelfsprekendbijdoofheid,jekuntdeklankenvaneenander namelijknietnabootsen.Veelvolledigdovekinderenzijnmindergoedverstaanbaar enkrijgenhiervoorspecialespraaktherapieopschool.

Maarerkleeftookeengrootnadeelaanspecialescholen;hetkindstaatnietmidden indesamenleving.Hetmoetvaakineenandereplaatsnaarschoolenafsprekenmet klasgenootjesisdaardoorlastiger.Ookzalhetkindinveelminderematecontacten leggenmetkinderen(uitdebuurt)zonderbeperkingdiewelregulieronderwijsvolgen. Hetkindkrijgtdaarmeeeensoortuitzonderingspositiewaardoorhijnogmeerhet gevoelkrijgt‘anders’tezijn.Bovendienstaathetdevolledigeparticipatieoplatere leeftijdindeweg.Erisvaakalleenmaarcontactmetkinderenmeteenvergelijkbare beperkingenvriendenzonderbeperkingzijnschaarser.Ookisaangepastwerkin sommigegevallennoodzakelijk,omdatdebetrokkenenietkanvoldoenaandeeisen dieeenwerkgeverstelt.Veelberoepenvallenmogelijkookaldirectaf,jekuntblind noueenmaalnietgemakkelijkpilootofdokterworden,omdatjezichthiererg belangrijkbijis.

Zelfredzaamheid

Dezelfredzaamheidisbijmensenmeteenlichamelijkeofzintuiglijkebeperking,in meerofminderemate,aangetast.Iemandmeteenbeperkingzalvakereninmeer situatiesafhankelijkzijnvananderenenooklangerafhankelijkblijven.Ditkantot schaamtegevoelensenonzekerheidleiden.Eenverminderdezelfredzaamheidkan zelfshetexperimenterenenhetvormenvaneeneigenidentiteitindepubertijden adolescentiefaseindewegstaan.

Eenzaamheid

Ookeenzaamheidkomtvakervoorondermensenmeteenlichamelijkeofzintuiglijke beperking.Bijvoorbeeldwanneereendoofpersoonmoeiteheeftomhetgesprek tussentweeniet-dovemensentevolgen.Debetrokkenekanzichinzoeengevoel buitengeslotenvoelen,ofhetideehebbennietvolledigmeetetellen.Slechthorendheid kandusvangroteinvloedzijnophetsocialelevenvaneenpersoon(HandicapNL, z.d.).

Toegangvoorzieningen

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alsjegeenbeperkinghebt,stajeerwaarschijnlijknietechtbijstil,maarde maatschappijisvooralingerichtvoormensenzonderbeperking.Denkaaneenkroeg waarhettoiletalleenbereikbaarisviaeensmalwenteltrappetje.Ofeenzwembadop eenvakantieparkwaargeenspecialetilliftaanwezigis.Ofeen voetgangersoversteekplaatszonderdatdestoplichteneensignaalafgevenbijrood ofgroenlicht,waardoorhetvooreenblindeofslechtziendepersoonlevensgevaarlijk isomovertesteken.Gelukkigiserindemaatschappijwelsteedsmeerbegripvoor mensenmeteenbeperkingenwordeneroveralsteedsmeeraanpassingengedaan omdetoegankelijkheidookvoorhentevergroten.

Aanpassingen om de toegankelijkheid in de openbare ruimte te vergroten.

Aanpassingenomgeving

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJS

TAALREDACTIE

Afhankelijkvanhetsoortbeperking,zulleneraanpassingengedaanmoetenworden indeomgevingvandebetrokkene.Zomoetennaastenbijvoorbeeldgebarentaalleren omopdiemaniermetdebetrokkentekunnencommuniceren.Ofdenkaanhet weghalenvandrempelsofhetaanbrengenvaneentillift.

ZONDERBEELD-&

COPYRIGHTBOOM

Het leren van gebarentaal is vaak noodzakelijk om te kunnen communiceren met een volledig doof persoon.

GevolgenEMB

PREVIEWVERSIE

Jekuntjemisschienwelvoorstellendatmaatschappelijkeparticipatiezogoedals uitgeslotenisvoormensenmeteenEMB.Debetrokkenezalnooitnaarschoolgaan, uitblinkenineensport,uitdagendwerkvinden,meteenleukepartnertrouwenen/of kinderenkrijgen.MensenmeteenEMBverblijvendoorgaansininstellingen,waarzij 24uurperdagintensiefverzorgdworden.Vanwegeallelichamelijkeproblemenishet gebruikvanmedicatieeerderregeldanuitzondering,watoverigensvoorbijwerkingen kanzorgenennogmeerongemakveroorzaaktbijdebetrokkene(PlatformEMG,z.d.). MensenmeteenEMBzijnkwetsbaarderenlopenmeerrisicoopverwaarlozingen mishandeling.Zijkunnennietpratenenzijnvoorhunverzorgingvolledigafhankelijk vananderen.

Omtesignalerenletjedanookvooraloplichamelijkeschadeengedragsveranderingen diekunnenwijzeninderichtingvaneenonveiligethuissituatie(ofinstellingssituatie).

4.5 Rolsociaalwerker

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenlichamelijkeofzintuiglijkebeperkingondervangjevooraldegevolgenervan, omdatinbijnaallegevallendebeperkingblijvendis.Jetaakisdanookvooralomte ondersteunenbijenhetvergemakkelijkenvanmaatschappelijkeparticipatieenom deafstandtotdesamenlevingteverkleinen.Jekanondersteunenbijhetvindenvan aangepastwerk,begeleidenopdewerkplekofnagaanoferaanpassingengedaan

kunnenwordendoordewerkgever.Jekanopkomenvoordebelangenvanmensen meteenbeperking,zodatzijtoegangkrijgentotdezelfdevoorzieningenalsmensen zonderbeperking.Jesignaleertknelpuntenalshetgaatomdemaatschappelijke participatievanmensenmeteenbeperkingenagendeert.Jekaartbijvoorbeeldbij degemeenteaandateenstationslechttoegankelijkisvoormensenmeteenbeperking. Enjeschakelttijdigdewijkverpleegkundigeofmedischeondersteuninginwanneer delichamelijkegezondheid(teveel)achteruitgaat.Ofjegeeftadviesenbrengtmensen incontactmetdejuisteinstanties.

Indepraktijk

Sophieiseenvrolijkkindvanzesjaaroud.Zeisdolopmuziekendeavontuurlijke verhalendiehaarbroerThijmenhaarvertelt.Ookhoudtzevandestemvanhaarvader enhetgeluiddiehaarmoedersrokkenmakenalszeopenneerzwierenwanneerze aankomtlopen.Endedeurbeldiegaat.Zeweetprecieswieerdanaanbelt;haaroma beltlangenhard,volongeduld,debestevriendinvanhaarmoedermetdriekorte, nonchalantetikjes.Sophieiszosterkgerichtopgeluidendoordatzeblindisgeboren. Zeheefteenzeldzame,ongeneeslijkeoogaandoening.

DeoudersvanSophiedachtendatzedaardoorminderontwikkelingskansenzou hebben,vergelekenmetkinderenzondervisuelebeperking.Zewarenergonzeker overhoezijSophiemoestenondersteunen.WantSophiezouiederelevensfaseandere behoeftenhebben,dieomeenanderemaniervanondersteunenzoudenvragen.Want, zodachtenze,eenkleinkindhelpjesowiesoalveel,maarwatalszedadelijkeen puberisen,netalshaarleeftijdsgenootjes,alleennaarschoolwil,ofnaareenfeestje, enzalzewelvriendenkrijgenenhoezitdatmetstuderen……?

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Gelukkigkondesociaalwerkerdiebijhetgezinbetrokkenraakte,deoudersvan Sophie,metalhunvragen,onzekerhedenenopvoedvraagstukkendoorverwijzennaar eenexpertisecentrumvoorslechtziendeenblindemensen.Inmiddelsvoelendeouders vanSophiezicheenstuksterkerstaanindeopvoedingvanhundochter.Enomdat deplaatselijkebasisschoolbijvoorbeeldnietdirectmogelijkhedenzagomSophie passendonderwijstebieden,isvrijsnel,opadviesvandesociaalwerker,doorde oudersvanSophiebeslotenomhaarspeciaalonderwijstelatenvolgen.

Zelfstandigheidstimuleren

Indeomgangmeteenpersoonmeteenlichamelijkeofzintuiglijkebeperkinggeefje hemderuimteomzoveelmogelijkzelfstandigtedoen,uiteraardbinnendegrenzen vanwathaalbaaris.Ditheeftnamelijkeenpositieveuitwerkingophetzelfvertrouwen vandebetrokken.Debetrokkeneervaartnamelijkdathetietszélfkan,zonderhulp, waardoorhetzichtrotsvoelt.Minderwaardigheidsgevoelensnemenopdiemanieraf endeacceptatiegevoelenstenaanzienvandebeperkingtoe.Wanneereenpersoon ervaartdathijzelfstandigkanhandelenendusookmeekandraaieninde maatschappij,zalzijnmotivatietoenemenomzelfredzaamtewíllenzijn.Neemdus

nietdirectallesvandebetrokkeneover,wanneerjezietdatietsnietgelijklukt.Vraag ofjekanhelpen,maardringnietaan.Geefdebetrokkenedekansomnogmaalste proberenofomzelfhulptevragenalshetechtnietlukt.Datbetekentuiteraardniet datjedebetrokkeneaanzijnlotmoetoverlaten.Jeobserveertgoedwathijaankan enspeelthieropin.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Zelfstandig zijn is erg belangrijk voor mensen met een beperking.

Lerenaccepterenenalternatievenzoeken

PREVIEWVERSIE

Mensenmeteenbeperkingzullenhunbeperkingeenplekinhunlevenmoetengeven. Bijeenaangeborenbeperkingistegenheteindevandebasisschoolperiodevaakwel duidelijkopwelkevlakkenerproblemenbestaaneninhoeverreerchronische ondersteuningnoodzakelijkis.Uiteraardkanditnogveranderengaandeweghetleven. Alshetvooruitzichtopeengegevenmomenttegenvalt,kandebetrokkeneteleurgesteld zijnen/ofzichneerslachtiggaanvoelen.Inzoeengevalzaljevooralbenadrukkenwat allemaalwélmogelijkis.Ensamenopzoekgaannaarbevredigendealternatieven. Wildebetrokkenbijvoorbeeldgraag,netalszijnvrienden,korfballen,maarishetniet mogelijk,gezieneenaanwezigebeperking,omdezesportbinneneenreguliere vereniginguitteoefenen,verdiepjedansameninspecialesportverenigingen. Hoogstwaarschijnlijkishetmogelijkomdaaropeenaangepastemaniertekorfballen.

Houderookrekeningmeedatdebetrokkeneeenrouwproceskandoormakenwanneer hijlaterinzijnleventemakenkrijgtmeteenbeperking.Hijmoetzijnlevenopnieuw inrichten,aangepastaandebeperkingenafscheidnemenvanhetlevendathijleidde.

Zo’n(verlies)verwerkingenhetlerenaccepterenvaneenverworvenbeperkingheeft eengroteinvloedophetpsychisch,praktischensociaalfunctionerenvanmensen. Hetisbelangrijkdatjeooghoudtvoorallelevensgebiedentijdenshetwerkenaan dezeacceptatie.Aandachtvoornieuwezingevingisdaarbijvangrootbelang.Je onderzoektookmogelijkeweerstandtegenhetaccepterenvanenomgaanmetde beperkingeneventueleachteruitgang.Sluitaanbijwatdebetrokkeneechtnodig heeftenstapeventueelafvanhetbestaandeplanvanaanpak.

Hulpmiddelen

Omhetlevenvanmensenmeteenlichamelijkeofzintuiglijkebeperkingte vergemakkelijken,bestaanerverschillendehulpmiddelen.Dezekunnendedagelijkse activiteitengemakkelijkermaken.Denkaanvoorleesboeken,eenblindengeleidehond, taststokken,(voelbare)markeringsstickersvooreenslechtziendofblindpersoon.Een hoortoestelishetmeestgebruiktehulpmiddelvoormensendieslechthorendofdoof zijn.Maarerzijnookveelanderehulpmiddelenuitgevonden,zoalswek-en waarschuwingssystemendiewerkenmetlichtoftrillingenentelefoonsmet ingebouwdeversterker.Maarookgebarentaalenhetgebruikmakenvaneentolkzijn uiteraardhulpmiddelendiebijdragenaandecommunicatiemogelijkheden.Alsje werktmetmensenmeteenzintuiglijkebeperking,ishetdusvanbelangomjete verdiepenindeopdatmomentbeschikbarehulpmiddelen.Zoraakjeermeebekend, weetjewaarzevoordienenenkunjeeventueeladviserentenaanzienvandeaanschaf (Bartiméus,z.d.).

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

COPYRIGHTBOOM

Een hoortoestel kan sommige slechthorende mensen helpen om beter te horen.

Communicatieengedrag

Alsjetemakenkrijgtmetmensenmeteenzintuiglijkebeperking,zaljejecommunicatie engedragmoetenafstemmen.

Alsjetemakenkrijgtmetmensendieslechtziendofblindzijn,kunjeonderstaande tipsinoverwegingnemen:

• Noemdenaamvandebetrokkenwanneerjehembegroet,zoweethijdatjehet tegenhemhebt.

PREVIEWVERSIE

• Vertelwiejebentalsjeeengesprekbegint,zodatdebetrokkenweetmetwiehij temakenheeft.

• Indienereengesprektussenmeerderemensenplaatsvindt,spreekdanallemensen inhetgezelschapbijhunnaamaanalsjeietsgaatvertellen.Zoweetdebetrokken tegenwiejehethebtenoferaldangeenreactievanhemwordtverwacht.

• Raakdebetrokkennietzomaaraan,maarverteleerstwatjegaatdoenalshet nodigisomhemaanteraken(bijvoorbeeldbijhetbegroetenofbegeleidenmet oversteken).

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Geefmondelingeaanwijzingenengebruikgeengebaren.Glimlachenofeenknikje wordenooknietgezien,reageerdusaltijdmetwoorden.

• Horenenvoelenzijnvooreenblindpersoonbelangrijkezintuigen,maakhier gebruikvan.

• Alsjeietsaandebetrokkenwillaten‘zien’,legdanhetvoorwerpinzijnhanden.

• Kondigjevertrekaan,anderskandebetrokkenezomaardoorblijvenpratenterwijl jealwegbent.

• Heldereenduidelijkeaanwijzingenzijnbelangrijk.Gebruikdanookgeenwoorden alshier,daar,verderop,dit.

• Pasopmetobstakels,zoalsspeelgoed,eenrondslingerendetasofniet aangeschovenstoelen.

Alsjewerktmetslechthorendeofdovemensen,kunjedevolgendeaanwijzingen opvolgen:

• Houdniksvoorjemondenzorgvoorvoldoendelicht,zodatdebetrokkenede mogelijkheidkrijgtomteliplezen.

• Spreekrustigenduidelijk,inkortezinnen.

• Maakoogcontactenarticuleerduidelijk.

• Praatingezelschapnietdoorelkaarheen.

• Zorgvoorzominmogelijkachtergrondgeluiden.

• Alsjegeengebarentaalkunt;leerjezelfdaneenaantalveelgebruiktegebarenaan.

• Controleertussendoorofdebetrokkenjeheeftverstaan/begrepen.

• Schrijfbelangrijkezakenop.

• Schakeleentolkinalsdebetrokkeneeenbelangrijkgesprekheeft.

(HandicapNL,z.d.)

4.6 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

PREVIEWVERSIE

Wijnand(32jaar)isindeloopvanzijnlevensteedsslechtergaanhorenenmomenteel ishijvolledigdoof.Hijwoontsamenmetzijnvriendin,Cyska,entweejongekinderen, diewelgewoonkunnenhoren,ineenkleindorpje.Cyskaendekinderengebruiken gebarentaalommetWijnandtecommuniceren.Wijnanddraaitvolledigmeeinde maatschappij.Hijheeftwerktalsproductiemedewerkerineenfabriek,verschillende hobby'sdiehijnogsteedskanuitvoeren,zoalssleutelenaanauto's,enveelvrienden waarhijmeeopstapgaat.Dezehebbenzichookallemaalverdieptindegebarentaal toenWijnandsteedsminderginghoren,netalseenpaarvanzijncollega's.Daardoor voeltWijnandzicherggesteunddoorzijnomgeving.

Casus

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alishawerktalssociaalwerkervoordegemeente.Eensindeweekzitzeeendagin delokalebibliotheekomuiteenlopendevragenvanbewonerstebeantwoorden. Bijvoorbeeldalszeondersteuningwillenaanvragenindehuishouding,maargeen ideehebbenwelkestappenzedaarvoormoetenondernemen.Ookhelptzemigranten opwegnaarbijvoorbeeldeensollicitatieworkshops.VandaagschuivenWijnanden Cyskabijhaaraan.Zijkregentothunschrikineenseenrorenhogerekeningvande belastingdienst.Zehaddenrechtoptoeslagen,maarwarenvergetenomeen

loonsverhogingdoortegeven,waardoorzenu,metterugwerkendekrachteendeel vandekinderopvangtoeslag,huurtoeslagenzorgtoeslagmoetenterugbetalen.Het gaatomeenvoorhungrootbedragenzehebbengeenideewatzemoetendoen.

Dilemma

WijnandbegintdesituatieuitteleggenaanAlisha.Wijnandisredelijkgoed verstaanbaarenzemerktdanooknietdirectopdathijdoofis.Pasalszeterugpraat, kijktWijnandhaarwatverdwaasdaanenvertelthijhaardathijdoofis.Alishakan echtergeengebarentaaal.

WatdoetAlisha?

1. ZevraagtCyskaomhulp,hoepakkenzeditnormaalgesprokenaan,kanzij bijvoorbeeldtolkenvoorWijnand?

2. ZeschrijftopeenbriefjedevraagofWijnandkanliplezen,ofhoehijopeenandere manierkanenwilcommunicerenenlegtditvoorWijnandneer.

4.7 Begrippen

AmyotrofischeLateraleSclerose(ALS)

Erisietsmismetdezenuwbanendiedeverbindingvormentussenhersenenenspieren. Decellenvandezezenuwbanenvallengeleidelijkuitenzegevengeensignalenmeer dooraandespieren.

ICD-11

Lijstmetziektenenlichamelijkeaandoeningenvoorhetclassificerenvanbeperkingen.

ICF

Eensoortwoordenboekdathelptomhetfunctionerenvanmensenenhunproblemen tijdensdatfunctionerentebeschrijven.

Multiplesclerose(MS)

PREVIEWVERSIE

Ziekteaanhetcentraalzenuwstelsel,zenuwenkomendoorMSblootteliggenen gevenmindergoedsignalendoorvanennaardehersenen.

Reumatoïdeartritis

Eenchronischeontstekingvangewrichten.

Artrose

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Hetkraakbeenineengewrichtverandert,hetwordtdunnerenonregelmatig.

Auditievebeperking

Slechthorendheidendoofheid.

Doofblind

Wanneereenpersoonslechtofniethoorténnietofslechtziet.

Dwarslaesie

Dezenuwbaneninhetruggenmergzijnonderbroken.

Ernstigmeervoudigebeperking(EMB)

Eencombinatievaneenlichamelijkebeperking,eenzintuiglijkebeperkingeneen ernstigeverstandelijkebeperking.

Functioneleafwijkingen

Bepaaldelichamelijkefunctieszijnverstoord.

Fysiekeafwijkingen

Alseenpersoonlichaamsdelenheeftdienietvolgroeidofbeschadigdzijn.

Lichamelijkebeperking

Wanneereenpersoonzijnbewegingsmogelijkheden,dooreenprobleemaande lichaamsdelen,zijnverstoord.

Osteoporose

Doorverouderingwordtermeerbotafgebrokendanaangemaakt,waardoordebotten broosworden.

Prikkelverwerkingsstoornis

Dezintuigenwerkennietgoedsamenenprikkelsuitdeomgevingwordenonvoldoende geregistreerdofjuistovergeregistreerd.

Spasticiteit

Despierentrekkenwisselendofpermanentsamen,doordatdespierenoverprikkeld zijn.

Spieratrofie

Despierenwordensteedsdunnerenverliezenkracht.

PREVIEWVERSIE

Visuelebeperking

Slechtziendheidenblindheid.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

4.8 Bronnen

Bartiméus(z.d.). Blind zijn of worden Geraadpleegdop8december2023,van

https://www.bartimeus.nl/visuele-beperkingen/blindheid

Bartiméus(z.d.). Tipsvoordeomgangmetblindeenslechtziendekinderen.Geraadpleegd op11december2023,van

https://www.bartimeus.nl/voor-jong-tot-oud/kinderen-met-een-visuele-beperking/tips-voor-de-omgang-met-blinde-en-slechtziende Craeynest,P.(2013). Psychologie van de levensloop (11eherzienedruk).Acco.

HandicapNL(z.d.). Wat is een zintuiglijke beperking? Geraadpleegdop8december 2023,van

https://handicap.nl/wat-is-een-zintuiglijke-beperking/?gclid=Cj0KCQjw-uH6BRDQARIsAI3I-Ud3zw3yX4sQOCVbsIvLLPy5skg_zdZVZ0_5SKivaBfPI_mDn03yNsUaAgEhEALw_wcB

NederlandseWHO-FICCollaboratingCentre(2007).ICF-CY: Nederlandse vertaling van de International Classification of Functioning, Disability and Health Children & Youth Version. BohnStafleuVanLoghum.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

PlatformEMG(z.d.). Personen met EMB. Geraadpleegdop8december2023, vanhttp://www.platformemg.nl/algemeen/over-emb/personen-met-emb/ Visio(z.d.)Blind.Geraadpleegdop10september2020,van https://www.visio.org/nl-nl/expertise/blind

WHO-FICNetwerk(z.d.). ICF-CY: International Classification of Functioning, Disability and Health for Children and Youth. Geraadpleegdop8december2023,van https://www.whofic.nl/familie-van-internationale-classificaties/afgeleide-classificaties/icf-cy

Thema5

PREVIEWVERSIE

Mensenmeteen stemmingsstoornis, angststoornisoftrauma

Inhoudthema

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Psychopathologie

• Stemmingsstoornissen

• Angststoornissen

• Obsessieve-compulsieveenverwantestoornissen

• Psychotraumaenstressorgerelateerdestoornissen

• Kritischeberoepssituatie

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Injewerkkunjetemakenkrijgenmetmensenmeteenpsychischestoornis.Zo’n stoornisisvangroteinvloedophetmaatschappelijkefunctionerenvanmensen.Het isdanookvanbelangdatjekennishebtvandezestoornissen,zodatjeweethoejeze kuntsignaleren,hoejeermeeomkuntgaanenhoejemensendiekampenmeteen psychischestoornisopweghelptbijhunparticipatie.Eenpsychischestoorniswordt vastgestelddooreenpsycholoogofpsychiater,vaakaandehandvaneen classificatiesysteem.

5.1 Psychopathologie

Hetvakgebieddatzichbezighoudtmetpsychischestoornissenheetpsychopathologie. Jegebruiktdetermpsychopathologieomaantegevendathetdenken,degevoelens en/ofhetgedragvaneenpersoonafwijkenvaneenbepaaldenorm-vanwatbinnen desamenlevingalsnormaalwordtbeschouwd.Omgemakkelijkermetelkaartekunnen communicerenoverdeverschillendevormenvandeze‘afwijkende’gedachten gevoelensen/ofgedragingen,gebruikenpsychologenenpsychiatersverschillende classificatiesystemen,zoalsdeDSMendeICD-11.

DSM-5

DeDSM-5(Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,5eeditie)iseen diagnostischenstatistischhandboekvanpsychischestoornissen.Hetcijfer5betekent dathetdevijfdeversieis.Inzichtenzijnindeloopdertijdnogalveranderd,daarom wordthethandboekregelmatigherschreven.IndeDSMwordendesymptomenvan dediversevormenvanpsychopathologiemetelkaarinverbandgebrachten ondergebrachtbijeenpsychischestoornis.Hetiseendikboek,datruim1200pagina’s telt.DeDSMmaakthetvoorpsychologenenpsychiatersmakkelijkeromvasttestellen watermeteenpersoonaandehandis,omdaarovertecommunicerenentebepalen welkebehandelingaansluit.DeDSMwordtgebruiktdoorNederlandsezorgverzekeraars enzorgverlenersomtebepalenofeenbehandelingvergoedwordt.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

De DSM wordt geregeld herzien, momenteel wordt gebruik gemaakt van de 5e editie.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

IndeDSMwordtgesprokenvaneenpsychischestoorniswanneerafwijkendegedachten, gevoelensengedragingenzorgenvoorpsychischlijden(bijzichzelfofdeomgeving) énvoorbeperkingeninhetsocialeenberoepsmatigefunctioneren.Jekuntbijvoorbeeld bestdenkendatjeNapoleonbentenhierheelgelukkigmeezijn.Jehoeftdaarniet directpsychischondertelijden.Maaralsjegaatsolliciterenenjejevoordoetals Napoleon,isdekanskleindatjewordtaangenomen,hetbelemmertindatgevalje beroepsmatigefunctioneren.Ookjevriendenzullenernietheelgelukkigmeezijnals jetijdenseenetentjeuitgebreidverslagdoetvanjepersoonlijkeoverwinningenals Napoleon.Hetismaardevraagofzejenogeenkeeruitnodigen.Indatgevalbelemmert hetjesocialefunctioneren.Daarbijzoujezomaargevaarlijkecapriolenuitkunnen halen,indewaandatjeNapoleonbent.Jegedraagtjebijvoorbeeldagressiefnaar anderenomdatjeindeveronderstellingbentdatjebijdeslagvanWaterloobetrokken bent.Aandeanderekantkaneenpersoonookvooralzelfpsychischlijden,zonder zijnomgevingdaarmeelastigtevallen.Denkmaaraaniemanddievanbinnendiep ongelukkigisenheledageninbeddoorbrengt.

ICD-11

DeICD-11(International Classification of Diseases and Related Health Problems),een lijstmetziektenenlichamelijkeenpsychischeaandoeningenwordtookgebruiktvoor hetclassificerenvanpsychischeaandoeningen.OokdeICF(International Classification

of Functioning, Disability and Health),eensoortwoordenboekdathelptomhet functionerenvanmensenenhunproblementijdensdatfunctionerentebeschrijven wordtdaarvooringezet.

Kanttekeningenclassificatiesystemen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Classificatiesystemenbiedeneenaantalvoordelen.Zevergemakkelijkende communicatietussendeverschillendezorg-enhulpverleners.Ookhebben classificatiesystemeneenbelangrijkerolgespeeldbijdeontwikkelingvan behandelprotocollen.Zoiserbijvoorbeeldeeneenduidigsysteemontstaanoverde benamingenkenmerkenvanverschillendepsychischestoornissen.Hierdoorkonden specialisten,zoalspsychologenenpsychiaters,vanoverdehelewerelduitzoeken welkebehandelingaansluitbijdeverschillendepsychischestoornissen.Datisnatuurlijk eengoedeontwikkelinggeweest,wantzozijnereffectievebehandelrichtlijnenen behandelingenontstaan.Erklevenechterooknadelenaanclassificatiesystemen.

Cultuurverschillen

Doorcultuurverschillenkaneenstoornisanderservarenen/ofgeuitworden.De standaardsignalen,zoalszezijnbeschrevenindeclassificatiesystemen,zijndanook nietaltijdvantoepassing.Indeenecultuursprekenmensenbijvoorbeeldover ‘knagendegevoelens,alsoferwormeninhetlijfzitten’omaantegevendatzebuikpijn hebben,terwijlditineenanderecultuurbetekentdatiemandnietgoedinzijnvelzit. Enbinnendeenecultuurishetgebruikelijkomkortenbondigpsychischeklachten teuiten,zondereenwoordteveeltezeggen,ineenanderecultuurwordthierjuist uitgebreidovergesproken.Enbinnenweereenanderecultuurishetgangbaaromin zijngeheelniettepratenoverpsychischeklachten.Vaakziejedandatdepsychische klachtenvertaaldwordennaarlichamelijkeklachten.

Nadelen

PREVIEWVERSIE

DeDSMkentooknogeenaantalspecifiekenadelen.Debehandelrichtlijnenhebben totgevolgdatbijeenspecifiekepsychischestoorniseenspecifiekebehandelinghoort, waarvannietwordtafgeweken.InNederlandlevertdatiniedergevalproblemenop, omdatzorgverzekeraarsalleendebehandelingvergoedendiehoortbijdespecifieke psychischestoornis.DeDSMgaaternamelijkvanuitdatiemandeenstoornisheeft ófniet.Ditwordtondermeerbepaalddoorhetaantalsymptomendathijervaart. Maarhijkanookernstigebeperkingenervareninzijndagelijksen/ofmaatschappelijke functionerenalshijnétnietaanallesymptomenvoldoet.Debehandelingwordtdan nietvergoed.Ookkomthetindepraktijkzeergeregeldvoordatsymptomenvan verschillendepsychischestoornissennaastendoorelkaarheenbestaanendusniet zijnondertebrengeninéénbepaaldecategorie.

Melati

Melati(28)voeltzichsomber,zeheeftgeenzinmeeromnaarhaarwerktegaanen kandeenergieomtesportennietopbrengen.Ookhaarvriendenlaatzelinksliggen. Maarvooralhetextremepiekerenzithaarindeweg,Melatipiekertnamelijkheelveel. EenpsycholoogsteltvastdatMelatieendepressievestoornisheeft.Opbasisvande behandelrichtlijnengeefthijMelatipsycho-educatie,persoonlijkeadviezenenhoudt hijhetverloopindegaten.Melatiheeftechterveelmeerbehoefteaaneen anti-piekertraining.PiekerenisechtergeensymptoomdatbinnendeDSMbijeen depressievestoornishoort,ookalpiekerenveelmensenmeteendepressievestoornis overmatig.Voorsommigeniseenanti-piekertrainingduseenveellogischerekeuze omvandeklachtenaftekomen.Dezetrainingwordtnietvergoed,ennetalsvele anderenheeftookMelatinietdefinanciëlemiddelenomdetrainingzelftebetalen.

Hetisdusbelangrijkdatjebijhetlezenoverpsychischestoornissen,entijdensjewerk, continubedenktdatdeDSMslechtseenpogingisomsymptomenenstoornissenin tedelen.Hetisgeenvaststaandewaarheid.Indeloopvandejarenwordenpsychische stoornissenookbijgesteld,aangevuldensomszelfsgeschrapt.Wistjebijvoorbeeld dattot1973‘homoseksualiteit’ookindeDSMstond,omdatditgezienwerdalseen psychischestoornis?DeDSMleidtsomstoteenheelbeperktekijkoppsychische problemenvanmensen.Hethandboekgaatvoorbijaandeervaringenvaneenpersoon zelf.Iedereenisimmersanders.Ennietaltijdstaateenpsychischestoornisopde voorgrond,maarisereenwisselwerkingtussenverschillendesymptomendiemaken datiemandlijdtofbeperktwordtinzijnfunctionereninspecifiekesituaties,zonder dathierdenaamvaneenpsychischestoornisbijpast.Probeertijdensje werkzaamhedendusnietteveeltedenkenin'hokjes',maarkijknaardemensals geheel.

Psycholoogofpsychiater

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Zelfmagjegeendiagnose(bepalenwelkestoornisiemandheeft)stellen.Datdoet eenpsycholoogofpsychiater.Afhankelijkvandesoortenernstvandepsychische stoorniskomteenpersoonbijeenpsycholoogofpsychiaterterecht.Eenpsycholoog iseenhulpverlenerbijwiemensenterechtkunnenmetpsychischeklachtenenmilde vormenvanpsychopathologie.Hetdoelvaneenbehandelingbijeenpsycholoogis ompsychopathologiehanteerbaartemakenofomervantegenezen,zodatde betrokkenezijnlevenkaninrichtenzoalshijdatwil,zonderbeperkingenen belemmeringenteervaren(ofzoweinigmogelijk).Debehandelingkanopdiverse manierenvormkrijgen,maardebasisisaltijdhetzelfde:eenpsycholoogvoert gesprekkenmetdebetrokkene.Alsdepsychopathologieernstig,ingewikkelden/of langdurigisenmedicatienoodzakelijkisomdeproblemenondercontroletekrijgen, zaldebetrokkenedooreenpsychiaterbehandeldworden.Eenpsychiaterisinde basiseenarts,diezichvervolgensgespecialiseerdheeftinernstigepsychischeklachten

enpsychopathologie.Hijkomtvakerinaanrakingmetonbehandelbare psychopathologie,waarbijmedicatiewordtingezetomdeklachtenaftelatennemen. Eenpsycholoogmaggeenmedicatievoorschrijven,eenpsychiaterwel.

5.2 Stemmingsstoornissen

Bijeenstemmingsstoornisisdestemmingverstoord.Jekunttweeverschillende stemmingsstoornissenonderscheiden:dedepressievestemmingsstoornisende bipolairestemmingsstoornis.

PREVIEWVERSIE

Depressievestemmingsstoornis

Bijeendepressievestemmingsstoornisheefteenpersoonlastvanhevige neerslachtigheid.Dituitzichonderanderein:

• somberestemming

• weinigpleziereninteresseinactiviteiten,zoalswerk,hobby,sportofsociale bezigheden

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• vermoeidheid,slechtofveelslapen

• weinigofgeenenergie

• weinigofgeeninitiatiefnemen

• zichwaardeloos,hopeloosenverdrietigvoelen

• prikkelbaarheid

• onterechteschuldgevoelenservaren

• eenverminderdvermogentotconcentrerenennadenken

Een psychiater mag medicatie voorschrijven, een psycholoog niet.

• geremdheid,tragerdenkenenbewegen

• negatievegedachtenoverzichzelfendewereld

• besluiteloosheid

• nadenkenoverdedood

• overwegenomeeneindeaanhetleventemaken,ofhierdaadwerkelijkplannen voorhebben.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJS

Alsdebovenstaandeklachtenminimaaltweewekenaanhouden,isersprakevaneen depressievestoornis.Alseenpersooneenmaaleendepressieveperiodeheeft doorgemaakt,isdekansgrootdatditnogeensvoorkomt.Tochherstellendemeeste mensenmeteendepressievestoornisbinneneenjaar.Ditgebeurtspontaanofnaeen psychologischebehandeling.Wanneerdeklachtenlangerdantweejaaraanwezig zijn,heetditeenchronischedepressievestoornis.

Doorallenegatievegedachtentrektiemandzichsteedsmeerteruguithet maatschappelijkeleven.Dezinenenergieomtegaanwerkenofnaarschooltegaan neemtaf,depersoonmeldtzichvakerziekofkomthelemaalnietmeeropdagen.Ook sociaalgezienzaleenpersoonmeteendepressievestemmingsstoorniszich terugtrekken.Hijheeftgeenzinineenstapavondjemetvriendenofeenbioscoopuitje metzijngezin.Debeperkingendieeenpersoonvanwegeeendepressieve stemmingsstoorniservaart,kunnenlichtzijn,maarookleidentoteenvolledig onvermogenomtefunctioneren–zowelsociaalalsberoepsmatig.Indatgeval participeerteenpersooninzijngeheelnietmeer,hijdraaitnietmeermeeinde samenleving.Depersoonisdanmogelijkzelfsnietmeerinstaatomvoorzichzelfte zorgen.Degevolgenvaneendepressievestemmingsstoorniszijnbovendiengroter naarmateiemandlangerlastheeftvandesymptomen.Bijeendepressieve stemmingsstoornisistenslottedekansopzelfmoordaltijdaanwezig(APA,2022).

ZONDERBEELD-&

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Bij een depressieve stemmingsstoornis is een persoon aanhoudend neerslachtig.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Wanneerjesymptomenoppiktvaneendepressievestemmingsstoornis,ishet,zeker vanwegehetrisicoopvolledigeterugtrekkinguitdemaatschappijenzelfsopsuïcide, vanbelangdatjeietsmetdezesignalendoet.Kaartzeaanbijdedirecteomgeving vandepersoon,zoalseenpartner,ofbijdepersoonzelf‘Ikmerkdatjewatsneller geïrriteerdbentenhetvaltmeookopdatjelangerinbedligtdaneerst,kloptdat?’ Vervolgenskunjeeengesprekaangaanenpolsenwateenpersoonnodigheeftom zichbetertevoelen,zodathijweerkanparticiperen.Spelendesymptomenpasnet enzijnzelicht,danheeftdepersoonmogelijkbehoefteaanpraktischetips,diehem houvastbiedenomnietdieperwegtezinkeninzijnnegatievegevoelens.Zoals regelmaataanhouden,meerbewegen,naarbuitengaan,oftochnaareenafspraak gaan,ondankseenenormetegenzin.Ofjeadviseertdepersoon,bijheftigedepressieve gevoelen,naardehuisartstegaan,vooreenverwijsbriefnaareenggz-instelling.In datgevalhoudjeeenvingeraandepols,totdatdepersoondaadwerkelijkin behandelingis.Insommigegevallenzaljetemakenkrijgenmetmensendieherstellen vaneendepressievestemmingsstoornis.Danishetvanbelangdatjediegene ondersteuntbijhetterugkerennaarhetmaatschappelijkeleven.Vanwegedestoornis kunnenwerk,socialecontactenenbijvoorbeeldhobby’sverlorenzijngegaan.De socialebasismoethersteldofuitgebreidwordenofermoetnieuw,passendwerk gezochtworden.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeendepressievestemmingsstoornis:

• Bijsomberegedachtenengevoelensiseengezondeleeftijdvanbelang.Ongezonde voeding,alcoholendrugskunnenhetbestevermedenworden.Dezeverlagende draagkrachtenhebbeneennegatieveuitwerkingopdesymptomenvaneen depressievestemmingsstoornis.Ookwordthethanterenvaneenvast dag-en-nachtritme,aanbevolen,hiermeewordtdedraagkrachtverhoogd.

• Probeeromplezierigeactiviteitenmetdepersoonteondernemen,ondanksde weerstanddiehiermeegepaardkangaan.

• Geefregelmatigaanwelkezakenerallemaalgoedgaanofwatdepersoongoed doet.

Bipolairestemmingsstoornis

Bijeenbipolairestemmingsstoorniszijnerookperiodenvanneerslachtigheid,maar dezewordenafgewisseldmetmanischeperioden.Bijeenmanieisjuistsprakevan eenverhoogdeactiviteitenenergie.Debetrokkeneheeftdaneenverminderde slaapbehoefte,hijisspraakzamerenhoudtzichbezigmetdoelgerichteactiviteiten rondomwerkensocialecontacten.Ookziejedanvaakeenopgeblazengevoelvan eigenwaarde.Inveelgevalleniseenpersoontijdenseenmanieonbezonnenenneemt hijindezemanischeperiodeondoordachtebesluiten,watkanleidentotbijvoorbeeld financiëleproblemenofeenseksueeloverdraagbareaandoening.Periodenvan depressieenmaniewisselenelkaaraf,maarhierbestaatveelvariatiein.Deenepersoon maaktvooraldepressieveperiodendoor,deanderevooralmanische.Ookdetijd tussendeverschillendeperiodenkanverschillen.

Redmar

PREVIEWVERSIE

Redmar(23jaar)leeftvanheteneuitersteinhetandere.Somsgaanermaanden voorbijwaarinhijnergenspufvoorheeft,iedereavondopdebankzitenamperde deuruitgaat.Hijisdanergsomberenverdrietigendenktersomsaaneeneindeaan zijnleventemaken.MaarerzijnookperiodenwaarinRedmarhetlevenhelemaalziet zitten.Hijwildaniedereavondoppad,heeftallerleiwildeplannenvooravontuurlijke vakanties,ofvoorhetopzettenvaneeneigenonderneming.Hiervoorschafthijdan allerleibenodigdhedenaan,diehijhelemaalnietkanbetalen.Vriendinnenkomenen gaaninzo’nperiode.MaarerzijnookzekertijdenwaarinRedmarzichstabielvoelt. Allesgaatdanzijngangetjezonderheftigeupsofdowns.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Indeperiodenzonderdepressieenmaniekunnensommigepersonenprima functionerenindemaatschappij.Maaralserzichbeperkingenvoordoen,danisdat vaakophetgebiedvanwerk.Zokomtlangdurigewerkeloosheidveelvoor.Erisvaak sprakevaneenhoogziekteverzuim,(gedeeltelijke)arbeidsongeschiktheidofzelfs verliesvanwerkvanwegehetmindergoedfunctionerenopdewerkplek.Vanwege hunbipolairestemmingsstoornishebbendezepersonendoorgaanseenlagere sociaal-economischepositie.Zenementijdenseenmaniebijvoorbeeldimpulsieve besluitenenveranderensteedsvanwerk,gevenveelgelduitofmakenandere beslissingendiehunmaatschappelijkeparticipatieniettengoedekomen.Eenbipolaire

stemmingsstoorniszetookhetsocialelevenvaakonderdruk.Anderenwetenniet altijdgoedhoezeommoetengaanmeteenmanisch-depressiefpersoon.Hetrisico vanzelfmoordisbovendiengroot;ongeveer33%vanallemensenmeteenbipolaire stemmingsstoornisdoetvroegoflaateenzelfmoordpoging.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Depressieve en manische perioden.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

Netalsdatiemanddieeenkeersomberisvanwegeeenontslagnietdirectdepressief is,heefteenovermatigvrolijk,energiekenactiefpersoondievolideeënzitnietdirect eenbipolairestemmingsstoornis.Houdhetvooralindegatenenkaarthetaanwanneer jevakersymptomenvaneenmanieopmerkt.Ofwanneerovermatigactieveperioden afgewisseldwordenmetdepressieveperioden.

Behandelingisvaaknoodzakelijkomeenbipolairestemmingsstoornisondercontrole tekrijgen.Omdatheteenchronischeaandoeningis,ligtdenadruktijdenseen behandelingophetlerenomgaanmetdestoornis,vaakincombinatiemetmedicatie (Simonetal.,2018).Alssociaalwerkerkunjebijdragenaanhetbehoudenofverbeteren vandekwaliteitvanhetdagelijkselevenvanmensenmeteenbipolaire stemmingsstoornis,zodatdeelnameaandesamenlevingmogelijkis.Bijvoorbeeld doordatgenedatgeleerdistijdenstherapiesessiesdoortetrekkennaarhetdagelijkse leven,zoalseendagritmeaanhoudenendestructuurdiewerkbiedt.Ookkunjeandere mensenbetrekkenbijdepersooninkwestie.Denkaaneenervaringsdeskundigedie eenvoorbeeldkanzijninhoejejeleveninrichtmeteenbipolairestemmingsstoornis.

Ofjekuntdepersoonincontactbrengenmeteenlotgenotengroep.Uiteraardishet vangrootbelangomderegiebijdepersoonzelftelaten,hijbepaaltwaarzijnbehoeften watbetreftondersteuningliggen.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenbipolairestemmingsstoornis:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Voorkom(indienmogelijk)veranderingeninhetdag-nachtritme,denkaaneen jet-lag,eennachtjedoorhalenofploegendienst,dezekunneneenmanischeof depressieveperiodeindehandwerken.

• Hetgebruikvanalcohol,drugsengeneesmiddelenkunnenernstige stemmingswisselingenuitlokken,vermijdditzoveelmogelijk(opdemedicatiedie specifiekwordtvoorgeschrevenbijeenbipolairestemmingsstoornisna).

• Betrekhetgedragvaniemandmeteenbipolairestemmingsstoornisnietopjezelf: destemmingswisselingenkomenvoortuitdestoornis.

• Geefduidelijkjegrenzenaan.Laatjenietmeezuigenindemanievandeander. Vertelwelkgedragjewelennietaccepteert.

5.3 Angststoornissen

Bijeenangststoorniservaartdebetrokkeneeenovermatige,overdrevenangst.De ervarenangststaatnietinverhoudingtotwaterwerkelijkaandehandis.Hetis bijvoorbeeldheellogischombangtezijnvooreenloslopendeleeuw,maarinde dierentuin,metdeleeuwenachtertralies,hoefjeernietvoortevrezen.Angstvoor eenleeuwisindatgevaldusoverdrevenennietlogisch.Kenmerkendvooreen angststoornisisdatdegevreesdeobjectenofsituatieswordenvermeden.Jekuntvier angststoornissenonderscheiden:despecifiekefobie,depaniekstoornis,agorafobie endegegeneraliseerdeangststoornis(APA,2022).

Specifiekefobie

PREVIEWVERSIE

Eenpersoonmeteenspecifiekefobieisoverdrevenbangvooreenspecifiekobjectof eenspecifiekesituatie.Voorbeeldenhiervanzijn:hoogtevrees,vliegangst,angstvoor stormenofonweer,angstvoorbepaaldediersoorten(zoalsspinnen,muizenenhonden) enclaustrofobie.Alsdepersoongeconfronteerdwordtmetdegevreesdesituatieof hetgevreesdeobject,roeptdateenintenseangstop.Ditgaatgepaardmetextreme gespannenheid,overmatigzweteneneenverhoogdehartslag.Bovendienvermijdt depersoonsituatiesdieangstoproepen,watdeangstjuistinstandhoudt.

Bij claustrofobie heeft iemand angst om vast te zitten of opgesloten te raken in bijvoorbeeld een lift of andere afgesloten ruimte.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Fobieënzijnernstigerdaneenseenkeerergensbangvoorzijn;zeleidentot beperkingeninhetdagelijkslevenenhetparticiperenindesamenleving,vooral vanwegehetvermijdingsgedrag.Steldatjebangbentvoorhonden,danzuljenooit opvisitegaanbijvriendendiethuiseenhondhebben.Eenvogelfobiekanerzelfsvoor zorgendatjedestraatnietmeeropdurft,bangerééntegentekomen.Eneenangst voordonker,zorgtervoordatjeindewinterstandaardnavijfuurnergensmeerheen gaat.Ofdenkaanfobieëndiearbeidsparticipatielastigkunnenmaken:nietnaareen zakelijkemeetingdurvenomdatdezeplaatsvindtopde12everdiepingvaneengebouw enjehoogtevreeshebt.Ofjehebtclaustrofobieendurftnietmetdelift.Demeeste mensenmeteenspecifiekefobiekampeneraljarenmee,dezeontstaatnamelijkvaak alindekindertijd.Maarookvolwassenenkunneneenspecifiekefobieontwikkelen.

Rolsociaalwerker

Zonderbehandelinghoudteenspecifiekefobiedoorgaanslangaan.Hetisdanook zaakomteadviserenspecialistischehulptezoeken,wanneerjevermoedtdateen persoonbelemmerdwordtdooreenfobie.Uiteraardishetafhankelijkvanhetsoort fobieinhoeverreiemanderlastvanheeft.Zoishoogtevreesvooreenstewardessen eendonkerfobievooriemanddieindenachthorecawerktuiteraardzeerlastig.Maar eenfobievoorvissenwanneerjeinhetmiddenvanhetlandwoontennooiteen aquariumofvisrestaurantbezoekt,isminderbelastendvoorjemaatschappelijke participatie.Omdatmensenmeteenspecifiekefobiededoorhungevreesdezaken

Thema5 Mensenmeteenstemmingsstoornis,angststoornisoftrauma

vermijden,wordtdebetrokkene,tijdensdebehandeling,inkleinestapjes,blootgesteld aandevoorhemgevreesdesituatie,zodatdeangstopdenduuruitdooft(Federatie MedischSpecialisten,2010).Alssociaalwerkerhaakjehieropin.Vooraldoorde gevreesdezakenniettevermijden.Erkenenaccepteerdeangstvandepersoon,maar gaernietinmee.Jelooptbijvoorbeeldniet,netalsdepersooninkwestie,meteen groteboogomeenkatheen,omdathijdaarbangvooris.Jekunthembeter aanmoedigenomsamenmetjourechtstreekslangsdekattelopen.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenspecifiekefobie:

• Vergelekenmetandereangststoornissenvallendebeperkingenalsgevolgvaneen specifiekefobievaakmee.Maarneemdepersoonwelaltijdserieusinzijnangst eninwathijvoelt.

• Motiveerdepersoonomtochzoveelmogelijkallesteblijvendoen.Doordedingen teblijvendoendiehijengofspannendvindt,leerthijmetdespanningomgaan, waardoordeangstafneemt.

Paniekstoornis

Eenpersoonmeteenpaniekstoornisheeftlastvanpaniekaanvallen.Eenpaniekaanval iseenplotselingegolfvanintenseangstofintensonbehagen.Deangstofhet onbehagenkomtineensopenbinneneenpaarminutenbereikthetzijnhoogtepunt. Tijdenseenpaniekaanvalwordenverschillendesymptomenervaren,bijvoorbeeld:

• zweten,trillen

• kouderillingen,opvliegers

• pijnopdeborst

• hartkloppingen

• ademnood

• verdoofdgevoel

• misselijkheid

• bangzijnom‘gek’teworden,dezelfbeheersingteverliezenofdoodtegaan.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bij een paniekaanval komt er ineens een gevoel van onbehagen op.

Mensenmeteenpaniekstoorniszullensituatiesvermijdendieeenpaniekaanval uitlokken.Vaakkomenmensendievoorheteersteenpaniekaanvaldoormakenop despoedeisendehulp(SEH)terecht;deklachtendoennamelijkdenkenaaneen hartaanval.Eenpaniekstoornisbrengtbeperkingeninhetmaatschappelijke participerenmetzichmee,hetbelemmerthetsocialeenberoepsmatigefunctioneren. Bijvoorbeeldomdat(werk)situatieswordenvermeden,omdatdehuisartsveelwordt bezochtenervaakeenhoogziekteverzuimis.Depaniekstoornisgaatvaaksamen metagorafobie,watparticipatieindesamenlevingnogmeerbelemmert.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

Wanneerjeinhetgezelschapverkeertvaneenpersoonmeteenpaniekstoornis,ishet ookbijdezeangststoornisvanbelangomdegevreesdesituatiesnietbewustte vermijden.Geeflievervoorlichtingoverwaterpreciesgebeurttijdenseenpaniekaanval en/ofprobeerdepersoontekalmerenalshijeenpaniekaanvalheeft.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenpaniekstoornis:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Depersoonkanzelfkalmerendetekstenbedenkendiehij(ofeennaaste)kan opzeggen,zoals:‘Vaneenpaniekaanvalgajenietdood,erisgeengevaar,hetgaat vanzelfover.’

• Leerdepersoonontspanningsoefeningenaandiehijkandoenzodrahijeen paniekaanvalvoeltopkomen.

Agorafobie

agorafobiehoudtindatiemandangstigisopopenbareplekkenen/ofplekkenwaar veelmensensamenkomen.Denkaanhetopenbaarvervoer,openruimteszoalseen marktplein,afgeslotenopenbareruimteszoalseenbioscoop,inderijstaan,zichin eenmenigtebevindenofalleenbuitenshuiszijn.Angstvoordezesituatiesisgekoppeld aandegedachtedatjehiernietuitkuntontsnappen,ofdat(medische)hulpnietdirect beschikbaaris,bijvoorbeeldalszicheenpaniekaanvalvoordoet.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Agorafobieheefteenzeergroteinvloedopdemaatschappelijkeparticipatieenhet dagelijkslevenvaneenpersoon.Steljemaareensvoordatjealditsoortplekken vermijdt,dankunjebijnanergensmeerheen.Hetkomtsomszelfsvoordatdepersoon helemaalnietmeer(alleen)naarbuitendurft.Indatgevalisergeensprakemeervan maatschappelijkeparticipatie.Inuiterstegevallenishetlijdenondraaglijkgeworden enbesluitdepersoonzijnleventebeëindigen.

Rolsociaalwerker

Wanneerjemerktdateenpersoonveelopenbareplekkenvermijdt,ishetzaakomdit signaalaantekaartenenhetadviestegevenhulptezoeken.Spontaanherstelvan agorafobieiszeldzaam,behandelingisdanooknoodzakelijkomervanaftekomen. Probeerdepersoonookaltijd,inkleine,haalbarestapjes,temotiverenomte participeren.Verwachtnietdirectdatdepersoonnaareendrukbezochtconcertgaat, maarlegdefocusopkleinesuccessenindedirecteomgeving.Eenuitjenaarde supermarkt,ofeenbezoekaaneenfamilielidkunnenaleenheleoverwinningzijn. Vrienden,familieenbuurtbewonerskunnenhierbijondersteunen,bijvoorbeelddoor deeerstepaarkerenmeetegaanenditvervolgensaftebouwen.Luistergoednaar waardebehoeftevandepersoonligt,forceerniet,maarprobeerwelteactiveren.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijagorafobie:

• Neemdepersoonaltijdserieus,ookalkunjehetjezelfnietvoorstellendatiemand angstvoeltbijbepaaldesituaties.

• Ganietmeeindeangstvandepersoonengeefdaarbijgoedjegrenzenaan.Doe bijvoorbeeldgeenboodschappenvoordepersoonomdathijzelfnietnaarbuiten durft.Zohoudjedeangstjuistinstand.

PREVIEWVERSIE

Gegeneraliseerdeangststoornis

Eenpersoonmeteenovermatigeangstenbezorgdheidtenaanzienvanallerlei gebeurtenissenenactiviteitenheefteengegeneraliseerdeangststoornis.De betrokkenemaaktzichbijvoorbeeldvoortdurenddrukomzijnkinderen,zijnwerk, zijnpartner,definanciën,enhuishoudelijketaken.Hijpiekertoverdegezondheidvan zijnvrouwenofzijnkinderenwelveiligopschoolzijnaangekomen.Deangsten bezorgdheidzijndaarbijzeeroverdreven.Dezorgenzijnnietondercontroletekrijgen enhebbeneengroteinvloedophetdagelijksfunctioneren.Hetgaatdusnietomeen middagjepiekerenofeenkeertjeongerustzijn,maaromeenlangdurigeen hardnekkige,dagelijkse,intenseangstenbezorgdheid.

Vaakgaatdeangstsamenmeteengespannenenrusteloosgevoel,eenprikkelbare stemming,spierspanningenmoeitemetinslapenendoorslapen.Eengegeneraliseerde angststoorniskanhetsocialeenberoepsmatigefunctionerendusflinkverstoren.

Rolsociaalwerker

Ookbijdegegeneraliseerdeangststoornisisspontaanherstelzeldzaamenzonder behandelingisheteenchronischestoornis.Doorverwijzennaarprofessionele hulpverleningisdusnoodzakelijk.Alssociaalwerkerspeeljeeenrolinhetbeheersbaar houdenvandesituatie,zodatdepersoonzoveelalsmogelijktochactiefdeelneemt aandemaatschappij.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeeneengegeneraliseerdeangststoornis:

• Weeseralertopdatbepaaldegeneesmiddelen,drugsenalcoholangstklachten verergeren,dezekunnenbetervermedenworden.

• Motiveerdepersoonomdagelijksverschillendebezighedenoptepakken.

5.4 Obsessieve-compulsieveenverwantestoornissen

obsessive-compulsieveenverwantestoornissenhebbenmetelkaargemeendater sprakeisvaneenobsessie:iemandisinzijngedachtenonophoudelijkbezigmeteen bepaaldonderwerp.Totdezecategoriebehorenonderanderede obsessieve-compulsievestoornisendeverzamelstoornis.

Obsessieve-compulsievestoornis

Bijeenobsessive-compulsievestoornisheeftiemandlastvanobsessies (dwanggedachten)encompulsies(dwanghandelingen).Obsessiesveroorzakenangst, bijvoorbeeldbangzijndat‘allesmisgaat’,enineenpogingdezeangstteverminderen voertdepersoonallerleispecifiekehandelingenuit.Hetbekendstevoorbeeldis waarschijnlijkdeobsessietenaanzienvanbesmetting,waarbijalscompulsie dwangmatigwordtschoongemaakt,ookwelsmetvreesgenoemd.Maarerzijnnatuurlijk ookandereobsessies,zoalsmetbetrekkingtotsymmetrie;indatgevalwordtalles bijvoorbeelddwangmatiggeteld.Ofdenkaanonheil-obsessies,waardoorde betrokkenedwangmatigallescontroleert.Decompulsieshebbeninaldezegevallen temakenmetdeobsessie,maardatiszekernietaltijdhetgeval(APA,2022).

Olesia

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Olesia(51)isgeobsedeerddooronheil.Inhaargedachteniszevoortdurendbezigmet alleswathaardierbarenenhaarzelfzoukunnenoverkomen.Voordatzededeuruit gaat,moetzehaarsokkenbinnenstebuitenaantrekken,zeskeermethaarogen knipperenalszenaardeklokkijkt,tienkeerachterelkaardezin‘devogelsvliegen op’ingedachtenopzeggen,omvervolgensachterstevorendevoordeuruittelopen.

Alleendanzalhaaroudstedochtergeenauto-ongelukkrijgenvandaag,zomeentze. OokalweetOlesiaheelgoeddataldezehandelingengeenenkeleffecthebbenopde veiligheidvanhaaroudstedochter,tochkanzehetnietlaten.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Hoemeertijdiemandkwijtisaanzijnobsessiesencompulsies,hoegroterdeinvloed ervanophetdagelijksleven.Erkannamelijkveeltijdgaanzitteninallegedachtenen handelingen.Ookzaldepersoonspecifiekesituatiesvermijden;bijvoorbeeldeen bezoekaandehuisarts,bangombesmetteraken.

Rolsociaalwerker

Eenobsessieve-compulsievestoorniskanergintensiefzijn.Wanneereenpersoon bijvoorbeelddagelijkszesuurbezigismetallerleidwanghandelingen,staatdat participatieflinkindeweg.Daarbijisbehandelingvaaknoodzakelijk,welkevaakook intensiefis.Hierdoorkomteenpersoonnogsteedsniettoeaanparticipatie.Hetis danookvanbelangomdepersoonhierinteactiverenentemotiverentochkleine zakenoptepakken.Denkaaneenwandelingbuitenshuismeteenfamilielid,een bezoekjeaanhetbuurthuisofeensporttraining.Opdiemanierblijftdepersoontoch zoveelmogelijkmiddenindesamenlevingstaan.Eenwerkgeverkanhethoge werkverzuim,vanwegededwanghandelingenofdeintensievetherapie,nietaltijd waarderen.Indatgevalkunjebemiddelenofdebetrokkeneopzijnrechtenwijzen.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenobsessieve-compulsievestoornis:

TAALREDACTIE

• Voorkomdatjebetrokkenraaktbijdecompulsiesvandepersoon.Hetkomtvoor datmensenmeteenobsessieve-compulsievestoorniszekerheidzoekenenjou ombevestigingvragen.Maaralsjehieraantoegeeft,wordjeeenonderdeelvan hunrituelen.

• Geefdepersoonhetgevoeldatniethijzelfhetprobleemis,maardathijeen probleemheeft.Mensenmeteenobsessieve-compulsievestoorniszijnvaakerg onzekerenervarenschuldgevoelens,zekerwanneererwordtgezegd:‘Ditdoeje jezelfallemaalaan.’

PREVIEWVERSIE

Verzamelstoornis

Alseenpersoonhetlastigvindtombezittingenwegtedoenenhierdooronnodigveel spullenomzichheenverzamelt,heefthijeenverzamelstoornis.Eriseengrotebehoefte omallestebewaren,zelfsalshetfinancieelnikswaardis.Hetideeietswegtemoeten gooien,veroorzaaktpsychischlijden.Ookzullenmensenmeteenverzamelstoornis geregeldnogmeerspulleninhuishalenvoorhun‘verzameling’.Dezestoornisleidt toteenopeenstapelingvangrotehoeveelhedenbezittingen,dieindewoninginde wegstaan.Erkanbijvoorbeeldnietmeergedouchtworden,omdatdedouchevolligt metboeken.Enindewoonkamerkunjenergenszitten,omdatallezitplaatsenworden ingenomendoorspullen.Zoiserooknogeenssprakevaneenonveiligeleefomgeving. Debetrokkenekanstruikelenoferontstaatbrandgevaar.Sommigemensenmeteen verzamelstoornisverzamelendieren.Zekunnenhieralleennietgoedvoorzorgen, wateenzeeronhygiënischeleefomgevingtotgevolgheeft.

Een

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenverzamelstoorniskunnenerproblemenindeomgevingontstaan.Burenklagen overhetverzamelenofdeoverlastdiehetverzamelenveroorzaakt.Denkaanspullen dieindegezamenlijkeopgangwordengestald,hetgeblafvandevelehondendie verzameldzijn,ofdestankdiehetverzamelenveroorzaakt.Indatgevaltreedtjeop alsbemiddelaarenprobeerjedesituatievoorallepartijenleefbaartemaken.Ook problemenmetdewoningbouwverenigingkomenvoor.Inuiterstegevallenkaneen persoonuitzijnhuiswordengezetvanwegeconflictenoverhetverzamelen.Indat gevalzaljealstussenpersoonoptredenenopkomenvoordebelangenvandepersoon meteenverzamelstoornis.Daarbijneemjeuiteraardookdebelangenvande omwonendeinogenschouw.Ookproblemenmetandereinstantieskomenvoorbij eenverzamelstoornis.Denkaandedierenbeschermingvanwegehetnietgoedkunnen zorgenvoordevelehondenenkattendiedepersooninkwestieheeftverzameld.Je kandaarbijookalstussenpersoonofalsbemiddelaaroptredenen/ofdebetrokkene ondersteunenbijdecommunicatiemetdeverschillendeinstanties.Jekuntook praktischeondersteuningbieden,bijvoorbeeldbijhetorganiserenvanhulpbijhet opruimenofwegdoenvanspullen,alsdedesbetreffendepersoondatwenst,ofhet regelenvanvuilophaal.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenverzamelstoornis:

vol huis kan leiden tot gevaarlijke situaties

Thema

• Hetisvanbelangdatdepersoonmeteenverzamelstoorniszichbewustisvande gezondheidsrisico’sdieoptredenvanwegehetverzamelen,zoalsgeblokkeerde uitgangen,brandgevaarenonhygiënischesituaties.

• Spreeknietover‘rotzooi’of‘rommel’,wantvoordebetrokkenehebbenallespullen diehijverzameltwaarde.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

5.5 Psychotraumaenstressorgerelateerdestoornissen

Alseengebeurtenispsychischesymptomenbijeenpersoonuitlokt,isersprakevan eenpsychotraumaofstressorgerelateerdestoornis.Jekuntbinnendezecategorie driestoornissenonderscheiden:deaanpassingsstoornis,deacutestressstoornisen deposttraumatischestressstoornis(APA,2022).

Aanpassingsstoornis

Alsheteenpersoonnietluktomzichaantepassenaannegatieveveranderingen, gebeurtenissenofstressoreninhetleven,heefthijeenaanpassingsstoornis.Personen meteenaanpassingsstoornisreagerenheftigeropeengebeurtenisdanjenormaal gesprokenzouverwachten.Hunemotioneleen/ofgedragsmatigereactiestaatinzo’n gevaldusnietinverhoudingtotdeintensiteitofernstvandespecifiekegebeurtenis. Denkaanwekenachtereeninbedblijvenliggenalsjeontslagenwordt,ofmaandenlang dagelijksblijvenhuilenomeenmiskraam.Destoornisontstaatbinnendriemaanden naeengebeurtenisenduurtvaaknietlangerdanzesmaanden.Een aanpassingsstoornisveroorzaaktsocialeenberoepsmatigebeperkingen.Door rusteloosheidkanhetwerknietmeeruitgevoerdworden,ofdooreensombere stemmingspreektdepersoonnietmeermetanderenaf.

Rolsociaalwerker

Hetweeroppakkenvanhetlevenstaatbijeenaanpassingsstoorniscentraal.Help meenaarhetzoekenvanvaardighedendiedepersoonkaninzetten,zoalsafleiding zoekenofsteunvragenbijvrienden.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenaanpassingsstoornis:

• Eengoededagindelingisvanbelang,hierdoorziterstructuurindedag,datbiedt houvast.

PREVIEWVERSIE

• Leereventueelontspanningsoefeningenaanenanderetechniekenommet negatieveveranderingenofgebeurtenissenomtegaan.

• Neemdepersoonserieusinzijngevoel,ookalsnapjezelfnietwaarhijzichzodruk ommaakt.

Acutestresstoornisofposttrauamtischestresstoornis

Wanneereengebeurteniseentraumaisendebetrokkenealsgevolgdaarvan psychischesymptomenontwikkelt,isersprakevaneenacutestressstoornisofeen posttraumatischestressstoornis(PTSS).Meteentraumawordtbedoelddatdepersoon meteenfeitelijkedoodofdreigendedood,ernstigeverwondingenof(seksueel)geweld isgeconfronteerd.Depersoonkanzelfslachtofferzijn,ofgetuigevanhettrauma.Ook

alseendirectenaasteslachtofferisgeworden,kunnenzichpsychischesymptomen voordoen.Voorbeeldenvaneentraumazijnoorlogsgeweld,natuurgeweld(aardbeving, orkaan),eenzwaarauto-ongeluk,eenverkrachtingeneenvliegtuigramp.

Het meemaken van een aardbeving kan een acute stressstoornis of PTSS veroorzaken.

PREVIEWVERSIE

Hetisheellogischomvanslagtezijnnahetmeemakenvaneentrauma.Deeerste driedagenernaspreekjedanooknognietvaneenstoornis,ookalzijnerpsychische symptomen.Ditwordteennormalestressreactiegenoemd.Maaralsdesymptomen langerdandriedagenaanhouden,noemjediteenacutestressstoornis.Zijnde symptomenlangerdaneenmaandaanwezig,danisersprakevaneen posttraumatischestressstoornis(PTSS).JespreektookvaneenPTSSalsde psychischesymptomennietdirectnahettraumatotuitingkomen,maarpasnaeen langereperiode.

Onderstaandepsychischesymptomenkunnenzichvoordoenbijeenacute stressstoornisenPTSS:

• pijnlijkeherinneringenaanhettrauma

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• flashbacks;hettraumaherbeleven

• naredromen

• lichamelijkereactiesbijprikkelsdiedoendenkenaanhettrauma

• vermijdenvanprikkelsdiegeassocieerdwordenmethettrauma

• zichbepaaldedingenvanhettraumanietkunnenherinneren

• negatieveovertuigingen(‘dewereldisgevaarlijk’)

• zichzelfofanderendeschuldgevenvanhettrauma

• negatievestemming

• verminderdebelangstellingvoorbelangrijkeactiviteiten

• geengeluk,voldoeningofliefdevollegevoelenservaren

• prikkelbaar,woede-uitbarstingen,roekeloosheid,zelfdestructiefgedrag,zich bedreigdvoelen,waakzaamzijn,overdrevenschrikreacties,concentratieproblemen, verstoringvanhetslaappatroon.

HetdagelijksfunctionerenwordtdooreenacutestressstoornisofPTSSflinkverstoord. Hetmeemakenvaneentraumavergrootzelfsdekansopzelfmoord.Eenacute stressstoornishoeftvaaknietbehandeldteworden,aangeziendezevanzelfverdwijnt. Wanneerdatniethetgevalis,heeftiemandeenPTSS.

Indepraktijk

COPYRIGHTBOOM

Katinka(27jaar)werktalssociaalwerkermetvluchtelingen,vooraljongerenuit oorlogsgebieden.OnlangswaszemetMykola(onlangs18jaargeworden)uitOekraïne. HetvielKatinkaopdatMykolawatchagrijnigenprikkelbaarwaren.Hijissnelopzijn teentjesgetraptenhadeigenlijknergensechtzinin.Haarcollegadachtdatverveling eenbelangrijkerolspeeltbijzijnhoudingengedrag.MaaralsKatinkaopeendag merktdatMykolaenormschriktvanafgestokenvuurwerkindebuurt,twijfeltzetoch aandeverklaringvanhaarcollega.ZegaatgelijkmetMykolaingesprekendaaruit blijktdathijnogvaakafschuwelijkedromenheeftoverhetoorlogsgeweldenregelmatig methardkloppingenrondlooptbijplotselingehardegeluiden.Ookblijkthijzich schuldigtevoelenoverwaterzichinhetlandvanherkomstafspeeltenhetonvermogen erietsaantedoen.BijKatinkagaandealarmbellenrinkelen.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

BijeenPTSSispsychologischebehandelingaltijdnoodzakelijk,somsincombinatie metmedicatie.Hetisdanookvanbelangdatwanneerjesignalenoppikt,jedeze aankaartendebetrokkenedoorverwijstvoorspecialistischehulp.Alssociaalwerker kunjededesbetreffendepersoonbijvoorbeeldpraktischondersteunen.Ishethem somsallemaalteveelengeefthijaandathijdekinderensomsalseenbelastingervaart? Misschienishetmogelijkdateenbuurvrouwzonuendanoppast.Ofwelkeandere mogelijkhedenzijnerbinnendefamilieenvriendengroepomdepersoonteontlasten ofjuistpraktischteondersteunen?Ditkunjesameninkaartbrengen.Debehandeling isvaakintensiefenwerkenisdanooknietaltijdmogelijkwanneerersprakeisvan eenPTSS.WanneerPTSSisontstaanvanuitiemandswerk,denkaaneen oorlogsveteraanofeenpolitiemedewerkerdiemetingrijpendegebeurtenissen geconfronteerdwerd,isermogelijkondersteuningnodigbijdecommunicatiemet de(vroegere)werkgever.Daarinkomjeopvoordebelangenvandepersoon.Jekan depersoonooknaardeverschillendeinstantiesverwijzen,alsdaarbehoefteaanis. Denkaanslachtofferhulpoflotgenotenorganisaties.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

PraktischetipsenaandachtspuntenbijeeneenacutestressstoornisofPTSS:

• Weesalertopeensociaalisolement,aangezienmensenmeteenacute stressstoornisenPTSSsituatieskunnengaanvermijden.

• Biedderuimteomtevertellenovergevoelensengedachten,maardringnietaan omallestotindetailtevertellen(hoenieuwsgierigjemisschienookbent).

• Erkenaltijdhetlijdenendeimpactvanhettrauma.

5.6 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Isis(17jaar)woonttijdelijkineenjongerenopvang.Zeheeftveelruziesthuisenisvan deeenopdeanderedagweggelopen.Eentijdjezwierfzeoverstraat,voordatze terechtkwamindejongerenopvang.Zewilnietmeerterugnaarhaarouders,maar lieverwerkenaanhaarzelfstandigheid,zodatzeopzichzelfkangaanwonen.

Casus

AysegulwerktindejongerenopvangwaarIsismomenteelverblijft.Zeondersteuntde jongerenbijhetaanlerenvaneendagritme,helptzeopwegnaarschool,eenstudie ofwerk,hoezeeensociaalnetwerkopbouwenenhoezijinaanmerkingkunnenkomen vooreeneigenwoonruimte.Ditalleszodatdejongerenuiteindelijkzelfstandigkunnen functionerenindemaatschappij.IndezelfdejongerenopvangverblijftookLente(18 jaar).Lenteishethuisuitgezetdoorhaaroudersenhadniemandomnaartoetegaan. Lentevertoonteenaantaldwanghandelingen.Zedenktsteedsdathaaroudersen zusjeietsernstigszaloverkomenenvoert,omdattevoorkomen,allerleilichamelijke handelingenuit.Zomoetzebijvoorbeelddedriekasteninhaarkamer22keermet eenvlakkehandaanrakenvoordatzehaarschoenenkanaantrekken.Allejongeren indejongerenopvangzijngewaarschuwddatzezichnietmoetenlatenbetrekkenbij decompulsiesvanLente.

Dilemma

PREVIEWVERSIE

AysegulkloptopdedeurvandekamervanLente.Zewilhaarevensprekenovereen antikraakwoningdiebinnenkortvrijkomt.Lentezegtdatzebinnenkankomen.Zodra Aysegulbinnenloopt,zietzeookIsisindekamerstaan.Lenteisbezigmethaar compulsiesenvraagtaanIsis:‘Mijnzusjekanechtniksoverkomentoch?’WaaropIsis zichzelfbetrektindecompulsievanLenteenantwoordt:‘Neejoh,tuurlijkniet,haar kanechtniksgebeuren.’

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Aysegulisbekendmetdekernwaardevanuitdeberoepscodedatzerespectmoet hebbenvoordemenselijkewaardigheidenautonomievanmensen.Isismagdanook zelfwetenofzijditzegttegenLente.Maarwaarligtdegrens?Inartikel5staatnamelijk ookdatjeinsommigegevallenovergaatopactievebescherming,namelijkwanneer mensennietofverminderdvoorhuneigenbelangenopkunnenkomen.Isisis minderjarigendevraagisofzijdezesituatiezelfinkanschatten.

WatdoetAysegul?

1. AlsIsishetprettigvindtombijdecompulsiesvanLentebetrokkenteworden, danmagzedatzelfweten,zemagzeggenwatzewil.Aysegulgrijptnietin.

2. AysegulverteltIsisdatzijdekamerdirectmoetverlaten.Hetisnietgoedvoor zowelIsisalsLente,alsIsisbetrokkenraaktbijdecompulsies.

5.7 Begrippen

DSM-5

Diagnostischenstatistischhandboekvanpsychischestoornissen.

ICD-11

Lijstmetziektenenlichamelijkeaandoeningenvoorhetclassificerenvanbeperkingen.

ICF

Eensoortwoordenboekdathelptomhetfunctionerenvanmensenenhunproblemen tijdensdatfunctionerentebeschrijven.

Aanpassingsstoornis

Alsheteenpersoonnietluktomzichaantepassenaannegatieveveranderingen, gebeurtenissenofstressoreninhetleven.

Acutestressstoornis

Desymptomenvaneentraumahoudenlangerdandriedagenaan.

Agorafobie

Eenpersoonisangstigopopenbareplekkenen/ofplekkenwaarveelmensen samenkomen.

Angststoornis

Debetrokkeneervaarteenovermatige,overdrevenangst.

PREVIEWVERSIE

Bipolairestemmingsstoornis

Periodenvanneerslachtigheid,diewordenafgewisseldmetmanischeperioden.

Chronischedepressievestoornis

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alsdeklachtenvaneendepressievestemmingsstoornislangerdantweejaaraanwezig zijn.

Depressievestemmingsstoornis

Eenpersoonheeftlastvanhevigeneerslachtigheid.

Depressievestoornis

Alsdeklachtenvaneendepressievestemmingsstoornisminimaaltweeweken aanhouden.

Gegeneraliseerdeangststoornis

Eenpersoonmeteenovermatigeangstenbezorgdheidtenaanzienvanallerlei gebeurtenissenenactiviteiten.

Manie

Sprakevaneenverhoogdeactiviteitenenergie.

Normalestressreactie

Vanslagzijnnahetmeemakenvaneentrauma.

Obsessive-compulsieveenverwantestoornissen

Hebbenmetelkaargemeendatersprakeisvaneenobsessie:iemandisinzijn gedachtenonophoudelijkbezigmeteenbepaaldonderwerp.

Obsessive-compulsievestoornis

Iemandheeftlastvanobsessies(dwanggedachten)encompulsies(dwanghandelingen).

Paniekaanval

Eenplotselingegolfvanintenseangstofintensonbehagen.

Paniekstoornis

Eenpersoonheeftlastvanpaniekaanvallen.

Posttraumatischestressstoornis(PTSS)

Desymptomenvaneentraumazijnlangerdaneenmaandaanwezig.

Psychiater

Eenarts,diezichgespecialiseerdheeftinernstigepsychischeklachtenen psychopathologie.

PREVIEWVERSIE

Psychischestoornis

Alsafwijkendegedachten,gevoelensengedragingenzorgenvoorpsychischlijdenén voorbeperkingeninhetsocialeenberoepsmatigefunctioneren.

Psycholoog

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenhulpverlenerbijwiemensenterechtkunnenmetpsychischeklachtenenmilde vormenvanpsychopathologie.

Psychopathologie

Hetvakgebieddatzichbezighoudtmetpsychischestoornissen.

Psychotraumaofstressorgerelateerdestoornis

Eengebeurtenisloktpsychischesymptomenbijeenpersoonuit.

Specifiekefobie

Eenpersoonisoverdrevenbangvooreenspecifiekobjectofeenspecifiekesituatie.

Stemmingsstoornis

Eenstoorniswaarbijdestemmingisverstoord.

Trauma

Eenpersoonismeteenfeitelijkedoodofdreigendedood,ernstigeverwondingenof geweldgeconfronteerd.

Verzamelstoornis

Alseenpersoonhetlastigvindtombezittingenwegtedoenenhierdooronnodigveel spullenomzichheenverzamelt.

5.8 Bronnen

AmericanPsychiatricAssociation(2022). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissenDSM-5TR;Nederlandsevertalingvan Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,5eeditieTextRevision.Boom.

FederatieMedischSpecialisten(2010,1februari). Psychologische interventies specifieke fobie. Geraadpleegdop5oktober2023,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/angststoornissen/specifieke_fobie/psychologische_interventies_specifieke_fobie.html

NederlandseVerenigingvoorPsychiatrie(z.d.). Gegeneraliseerde angststoornis: Behandeling. Geraadpleegdop5oktober2023,van

https://www.nvvp.net/cms/showpage.aspx?id=1498

Simon,E.,Smeets,G.,VanderMolen,H.T.,Muris,P.,&DeHullu,E.(2018). Klinische psychologie: Diagnostiek en behandeling (3edruk) Noordhoff.

Landsmeer-Dalm,V.,&Houben,E.(2023). Praktische ontwikkelingspsychologie voor sociaal werk. Noordhoff.

PREVIEWVERSIE

Roediger,H.L.,Capaldi,E.D.,Paris,S.P.,Polivy,J.,&Herman,C.P.(1996). Psychologie: Een inleiding.AcademiaPress.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema6

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Mensenmeteenpsychotische stoornisof persoonlijkheidsstoornis

Inhoudthema

• Schizofreniespectrumstoornissen

• Persoonlijkheidsstoornissen

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Eenpsychotischestoornisisvangroteinvloedopiemandswelzijn.Dezeheeftdan ookvaakgrotegevolgenvoordemaatschappelijkeparticipatie.Werk,socialecontacten enandere(dagelijkse)bezighedenwordenbeïnvloedenhetgevaarvaneensociaal isolementligtopdeloer.Maarookgeweldenagressiekomenvoortijdenseen psychose.Eenpersoonlijkheidsstoornisheeftookinvloedopdemanierwaaropiemand zijnlevenvormgeeft.Insommigegevallenlukthetnietomsocialecontactenaante gaan,ofiswerkeentegrotebelastingenerzijnmensenmeteen persoonlijkheidsstoornisdieinaanrakingkomenmetpolitieenjustitie.

6.1 Schizofreniespectrumstoornissen

Schizofreniespectrumstoornissenzijnverschillendestoornissenmetpsychotische symptomen,dievariëreninernst,aantalenduur.Schizofreniespectrumstoornissen wordenookwelpsychotischestoornissengenoemd.Tijdenseenpsychoseisereen veranderdebelevingvandewerkelijkheid,diehetwaarnemen,denkenendeemoties beïnvloedt.Eenpsychosekaneenpaardagentoteenpaarmaandenduren.Een schizofreniespectrumstoornisdringtdiepdoorindepersoonlijkheidvandebetrokkene enhetfunctionerenkandanookernstigbelemmerdworden.

Symptomen

Tijdenspsychoseskunnenzichverschillendesymptomenvoordoen:wanen, hallucinaties,gedesorganiseerddenkenenspreken,ernstiggedesorganiseerdeof abnormalepsychomotoriek,negatieveencognitievesymptomen.

Wanen

wanenzijnvaststaandeovertuigingenwaardepersoonnietvanafistebrengen,ook alsprekenallefeitendezeovertuigingentegen.Debetrokkeneiserdusvolledigvan overtuigddatietsdewaarheidis.Hijdenktbijvoorbeelddathijachtervolgdwordt doorbuitenaardsewezens,dathijNapoleonisofdatreclameoptelevisieeenverborgen boodschapbevat,speciaalaanhemgericht.

Eenwaankanheeluiteenlopendeinhoudenhebben,bijvoorbeeld:

• Achtervolgingswaan:deovertuigingdatanderen,zoalseengroeppersonenof organisatie,jekwaadwillendoenofachtervolgenenaanvallen.

PREVIEWVERSIE

• Betrekkingswaan:deovertuigingdatbepaaldegebaren,opmerkingenofsignalen uitdeomgevingaanjouzijngericht.

• Grootheidswaan:deovertuigingdatjeoveruitzonderlijkekwaliteitenbeschikt. ZoalsNapoleon,JezusofGod.

• Erotomanewaan:deovertuigingdatiemandandersverliefdopjeis.

• Jaloersewaan:deovertuigingdatjepartnerontrouwis.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Wanenkunjeonderverdeleninbizarreenniet-bizarrewanen.Eenniet-bizarrewaan zouwaarkunnenzijn,alishetnietderealiteit.Bijvoorbeelddewaandatjepartner vreemdgaatofdatjeachtervolgdwordtdooreenpolitieagent.Bizarrewanenzijnzo onvoorstelbaardatzehaastonmogelijklijken.Bijvoorbeelddewaandatjegedachten wordengestolenofdatjevanbuitenafwordtbestuurd.

Bij een waan is iemand bijvoorbeeld in de veronderstelling dat zijn gedachten worden gestolen, dit wordt gedachte-onttrekking genoemd.

Hallucinaties

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Bijhallucinatiesbeleeftdepersoonzintuiglijkeervaringendienietovereenkomen metdewerkelijkheid.Hijziet,hoort,ruikt,proeftofvoeltdingendieerinwerkelijkheid nietzijn.Hijkanbijvoorbeeldstemmenvanbuitenafhoren,terwijlniemandanders dezehoortofallerleischaduwenziendieerinwerkelijkheidnietzijn.Hetkomtook voordateenpersoonvanallesvoelt,zoalsbeestjesdieonderdehuidkruipen. Hallucinatieszijnnietuniekvooreenpsychose(Sommer&vanderSpek,2016).Ze kunnenzichookvoordoenbijbijvoorbeeldeendelirium,epilepsie,koortsen psychoactievemiddelen.Jekuntwanenenhallucinatiesalsvolgtuitelkaarhouden: bijeenwaangaathetomeengedachte;debetrokkenedenktbijvoorbeelddatiedereen verliefdophemis.Bijeenhallucinatiegaathetomeenbeleving.Debetrokkeneziet verschillendemensenvoorzichstaandieverliefdophemzijn,terwijlhijinwerkelijkheid ineenlegekamerzit.

Tijdens een hallucinatie neemt een persoon dingen waar die er in werkelijkheid niet zijn.

Gedesorganiseerddenkenenspreken

Metgedesorganiseerddenkenensprekenwordtbedoelddatdepersoononnavolgbaar isinwathijzegtendenkt.Hijverandertbijvoorbeeldconstantvanonderwerp,ofhet antwoorddathijgeeftopeenvraagheeftnietsmetdevraagtemaken.

PREVIEWVERSIE

Ernstiggedesorganiseerdeofabnormalepsychomotoriek Metpsychomotoriekwordenallebewuste,vanuitdehersenengestuurdebewegingen bedoeld.Bijeenernstiggedesorganiseerdeofabnormalepsychomotoriekverlopen debewegingendusandersofzezijnverstoord.Hetlichaammaaktonvoorspelbare bewegingenofdeledematenzijnonrustig.Ookkanhijkatatoongedragvertonen;er wordtnietmeergereageerdopdeomgevingzoalsdepersooneerstweldeed.Hijpraat anderensteedsna,ofmaaktherhalendebewegingen.katalepsiekomtookvoor. Hierbijneemtdepersoonongewoneofongepastelichaamshoudingenaan,diehij langvolhoudt.

Negatievesymptomen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ondernegatievesymptomenvallenaffectievevervlakkingeninitiatiefverlies. affectievevervlakkinghoudtindatereenverminderingisindeuitingvanemoties. Debetrokkenekomthierdoorheelvlakover.Hijlaatgeengezichtsuitdrukkingenmeer zienenspreektopdezelfdevlakketoon.Alseenpersoongeeninteressemeerheeft

indoelgerichteactiviteiten,isersprakevaninitiatiefverlies.Hijzitstil,zonderietste doenenisnietgemotiveerdomergensaandeeltenemen.Negatievesymptomen doenzichvoorafgaandaaneenpsychosevoor(APA,2022).

Cognitievesymptomen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Tenslottekaneenpersoonooktemakenkrijgenmetcognitievesymptomen.Indat gevalzijndecognitievefuncties,zoalsconcentratie,geheugenenaandacht, verminderd.Ditisvooraltijdensofindeperiodenaeenpsychosehetgeval.Cognitieve symptomenkunnenzelfsblijvenbestaan,zelfsalsalleanderesymptomenalverdwenen zijn.

Verschillendestoornissen

Binnenhetschizofreniespectrumkunjeeenaantalverschillendestoornissen onderscheiden,dieoplopeninernst.Omdieredenspreekjedanookvaneenspectrum. Dewaanstoornisveroorzaaktdeminsternstigebeperkingen.Eenpersoonheeftdaarbij alleenlastvanwanen.Bijhetontbrekenvanwanenfunctioneerthijvaaknormaal. Daarnavolgtdekortdurendepsychotischestoornis.Daarbijkomenallesymptomen voor,metuitzonderingvandenegatievesymptomen.Depsychotischetoestandduurt eendagtothooguiteenmaand.Daarnafunctionerenmensenweeralsvanouds. Vervolgenskomtdeschizofreniformestoornis,waarbijallebeschrevensymptomen voorkomen.Dezesymptomendurenminimaaleenmaandenmaximaaleenhalfjaar. Aanheteindevanhetspectrumstaatschizofrenie,waarbijookallesymptomen aanwezigzijn,maardanlangerdaneenhalfjaar.Bijschizofreniewordthetdagelijks functionerenhetsterkstbeïnvloed.Ookisdekansopzelfmoordhierbijhetgrootst.

Gevolgen

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Degevolgenvaneenschizofreniespectrumzijngrootenhetdoormakenvanpsychoses isvangroteinvloedopdekwaliteitvanleven.Daarbijgeldtdatschizofreniegrotere enernstigeregevolgenheeftdaneenwaanstoornis.Departnerrelatiewordtbeïnvloed, socialecontactenwordenvaakvermedenen/ofwerkkannietwordenuitgevoerdmet eenschizofreniespectrumstoornis.Participerenindemaatschappijisdusnietzo vanzelfsprekend.Sommigemensenhebbenblijvendondersteuningnodigtijdenshet dagelijksefunctioneren.Entijdenspsychosesiservaaktoezichtnodigomtebereiken datdepersoongoedvoorzichzelfzorgtennietinvervelendeofgevaarlijkesituaties terechtkomt.Medicatiekandesymptomenverminderenentherapiehelptdepersoon eenpsychosetevoorkomenofdezevroegtijdigtesignaleren.Tijdensdebehandeling iserookvaakaandachtvoorsocialevaardighedenenhetvindenenbehoudenvan aangepastwerk.

Alseenpsychoseoptijdwordtherkendenbehandeld,dankandenegatieveinvloed ophetlevenbeperktblijven.Gebeurtdatniet,danwordtdesituatievaaksteeds moeilijker.Hetrisicoopmiddelenmisbruik,verliesvanwerkenstemmingsstoornissen neemttoe,netalsdekansopzelfmoord.Elkenieuwepsychosemaaktdekansop volledigherstelkleiner.

Rolsociaalwerker

Overhetalgemeenwillenmensenmeteenschizofreniespectrumstoornisgraag(weer) meedoenaandesamenleving,ondankshunpsychosegevoeligheid(GGZstandaarden, 2022).Maarparticipatiekanlastigzijn,wantdesymptomenbeperkendepersoon behoorlijk.Beeldjealleenalmaarinhoejedagelijksebezighedenbelemmerdworden doorkatalepsie.Ofsteljeeensvoordatjedenktdatdebuurmaneenspionisdiehet opjouheeftvoorzien.Datmaakthetcontactmetdedesbetreffendebuurman(en mogelijkookmetderestvandebuurt)ernietbeterop.Enalsjeomtwaalfuurinde nachtophetdakvanjewoningstaatenschreeuwtdatjeGodbent,danveroorzaak jezelfsoverlastindebuurt.Demeestemensendieindewarzijn,zijnongevaarlijken zorgennietvooroverlast,maardoorhetgoedindegatentehouden,krijgtiemand weloptijddejuistehulp.JekunthiervoorookeendeskundigebellenvanhetMeldpunt ZorgwekkendGedrag.Hetgaatdanomniet-acutezaken.Jekuntnaastenen buurtbewonerswijzenopditmeldpunt,vooralszijzichzorgenmaken.Alseenpersoon overlastveroorzaaktindebuurt,treedjeopalsbemiddelaar,zodatiedereenzichin debuurtveiligenprettigkanvoelen.Belangrijkdaarbijisomgoedeenvingeraande polstehouden.Bijcrisisofgevaarbeljeuiteraardaltijd112ofdelokalecrisisdienst vandeggz.

COPYRIGHTBOOM

PREVIEWVERSIE

Vanwegedestoornishebbenveelmensenmetschizofrenieeenkleinsociaalnetwerk, beschikkenzeoverweinigmateriëlehulpbronnenenvervullenzemaareenbeperkt aantalmaatschappelijkerollen.Zehebbendanookvaakondersteuningnodigbijalle gebieden;zelfzorg,(beschermd)wonen,werkenen/ofleren,dagbestedingensociale relaties.Alsbetaaldwerknietmogelijkis,kunnensociaal-cultureleactiviteiten bijdragenaanzingeving,dagstructuur,ontmoetingenontplooiing.Daarbijisergeen prestatiedruk:gezelligheideneenpositievebelevingstaanvoorop.Lotgenotencontact isergbelangrijkbijeenschizofreniespectrumstoornis,omtehelpendestoorniste accepteren.Personenmeteenschizofreniespectrumstoornisonderhoudeninzo’n gevalcontactmetelkaar,pratenoverhunstoornis,wisselenadviezenuiten/oftrekken metelkaarop(APA,2022).Ookdeinzetvaneenervaringsdeskundigekanveel betekenen.Diekanvertellenoverherstelenhethanterenvan(zelf)stigmatisering. Somsiseenvrijwillig'maatje'fijn.Samenactiviteitenondernemenisgemakkelijker danalleen.Jijkuntdepersoonincontactbrengenmetlotgenoten, ervaringsdeskundigenen/ofeenvrijwilligers.

Ooknegatievebeeldvormingindesamenlevingtenaanzienvanschizofreniespeelt eenrolbijdeproblemenrondommaatschappelijkeparticipatie.Mensenmet schizofreniehebbenvaaklastvanstigmatisering;zewordenafgewezen,genegeerd ofuitgesloten.Erwordtbijvoorbeeldgedachtdatzegevaarlijkenonvoorspelbaarzijn, zelfverantwoordelijkzijnvoorhuntoestandofnooitzullenveranderen.Hetnegatieve beeldindesamenlevingweerspiegeltzichinhetzelfbeeldvanmensenmet psychosegevoeligheid.Diekunnenzichzelfookalsvreemd,mindersterkofminder waardevolgaanervaren(zelfstigmatisering).

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Janice

Janice(32)iseenknappeSurinaams-Nederlandsevrouwdieallesheeft:zeisslim, gevoelig,muzikaalenkrachtig.MaaralshaargeliefdeomainSurinameoverlijdt,raakt zeuitbalans.Zekrijgtlastvanstemmendiehaarverwijtenmakenenkomtineen psychoseterecht.Metmedicatie,rustensteunuitdeomgevinglukthetomdeklachten ondercontroletekrijgen.Maarietsisvoorhaarveranderd:zevoeltzichkwetsbaar. Hetzelfvertrouwenwaarmeezeindewereldstond,lijktweg.Alszeteruggaatnaar haarwerkheeftzehetgevoeldathaarcollega'shaarvermijden.Uiteindelijkbesluit zedatzeopdezepleknietophaarplaatsis.Zeprobeertanderwerktevindenmaar datvaltnietmee.Bijeensollicitatiegesprekiszeeerlijkenverteltzeoverhaarpsychose. Zekrijgtdebaanniet.Bijeenanderesollicitatiebesluitzeomhetniettevertellen. Maarookdiebaankrijgtzeniet.Hetwordtsteedsmoeilijkeromzichzelfenhaarsituatie teaanvaarden.

Voorjoualssociaalwerkerligthiereenbelangrijkerol;opkomenvoordebehoeften enbelangenvanmensenmeteenschizofreniespectrumstoornis.Zodatzijmeekunnen doenindesamenleving.Daarwaarjetegenstigmatiseringaanloopt,onderneemje directactie.Jekaartbijbedrijvenenorganisatiesaandatmensenmeteen schizofreniespectrumstoornisdezelfderechtenhebbenalsmensenzonderdeze stoornis.Ofjecommuniceertnamensdedesbetreffendepersoonmetinstanties, wanneerersprakeisvanonrechtvaardigheidvanwegeeen schizofreniespectrumstoornis.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenpsychose:

Tijdenseenpsychose:

• Ganietindiscussieoverdeechtheidvandewanenenhallucinaties.Jekuntwel zeggendatjijhetanderswaarneemt.

• Raakdepersoonnietaanenhoudlichamelijkafstandvanhem.

• Dringjezelfnietopaandepersoon.Laathemzoveelmogelijkmetrust,grijpalleen inalsereengevaarlijkesituatieontstaat(voordepersoonzelfofvooranderen).

PREVIEWVERSIE

• Weesduidelijkinwatjedoet,bedoeltenverwachtvandepersoon.

• Praatinkortezinnenenstelvooralgeslotenvragen.

Naeenpsychose:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Mensenkunnenspijthebbenvan,ofzichschamenvoorwatzijdedentijdenseen psychose.Hetkomtookvoordatdepersoonniksmeerweet.Ditkanvoorde omgeving,zoalsfamilie,vriendenenbuurtbewonerserglastigzijn.Zijzijn bijvoorbeeldgekwetstdoorhetgedragvandepersoon.Maaronthoud,hetgedrag kwamvoortuitdepsychose.

• Stimuleerenmotiveerdepersoonomsocialecontactenteonderhouden.Deze zorgenernamelijkvoordathijbijde‘normale’wereldblijft.

6.2 Persoonlijkheidsstoornissen

Mensendieextremevariatiesvangewonekaraktertrekkenlatenzien,hebbeneen persoonlijkheidsstoornis.Zezijnbijvoorbeeldextreemtheatraal,enormachterdochtig ofalleenmaaropzichzelfgericht.Zeervarendaarbijproblemenophetgebiedvan emoties,relatiesen/ofdeimpulsbeheersing.Eenpersoonlijkheidsstoornisheeftinvloed ophetfunctionerenbinnendemaatschappij.Zomakenmensenmeteen persoonlijkheidsstoornisvakerhunopleidingnietaf,hebbenzevakerconflictenop hetwerkenmoeiteomrelatiesteonderhouden.Dematewaarinmensenmeteen persoonlijkheidsstoornisproblemenervarenbinnenhundagelijksefunctionerenen indemaatschappij,verschiltperpersoonenperstoornis.Daarnaastspelenhulpen ondersteuningvanuitdeomgeving,hethebbenvaneendagstructuurenbehandeling eenrol.Doordevelevooroordelenoverpsychischeaandoeningennemenbedrijven nietsneliemandaanmeteenpersoonlijkheidsstoornisenziekteverzuimdooreen psychischeaandoeningleidtvaaksnellertotontslag.

Eenpersoonlijkheidsstoornisisderestvanhetlevenaanwezig.Welkunnende gedragingendoordetijdheenwatmilderworden.Ookkanhetzijndatdebetrokkene metbehulpvantherapiemetzijnstoornisleertomgaan.Intotaalzijnertien persoonlijkheidsstoornissen,dieopbasisvangemeenschappelijkekenmerkenzijnin tedelenindriecategorieën:clusterA-,B-enC-persoonlijkheidsstoornissen(APA, 2022).

COPYRIGHTBOOM

ClusterA-persoonlijkheidsstoornissen MensenmeteenclusterA-persoonlijkheidsstoornisgedragenzicheigenaardigen/of excentriek.Vaakvaltditindekinderjarenofadolescentiefasealop.Hetkindhoudt erbijvoorbeeldeigenaardigefantasieën,vreemdegedachtenenbijzondertaalgebruik opna.Ofhetkindisgraagalleen,sociaalangstigenheeftslechteofgeenrelatiesmet leeftijdsgenootjes.Opvolwassenleeftijdblijftdepersoonmeteencluster A-persoonlijkheidsstoornishetlastigvindenomhechterelatiesaantegaan.Hijis moeilijkindeomgangenervaartvaakproblemeninhetberoepsmatigefunctioneren. Wanneerdezorgvragerinbehandelinggaat,ligtdenadrukophetzogoedmogelijk lerenfunctionerenindemaatschappij.

PREVIEWVERSIE

Paranoïdepersoonlijkheidsstoornis

Bijeenparanoïdepersoonlijkheidsstoornisgedraagtdepersoonzichvooral wantrouwigenachterdochtig.Hijvertrouwtanderennietentwijfeltvoortdurendaan hunbedoelingen.Hijdenktbijvoorbeelddatanderenhemwillenuitbuiten,schade toebrengenofbedriegen.Onschuldigeopmerkingeninterpreteerthijalsbedreigend ofkleinerend.Hechterelatieswordennietaangegaan.Mensenmetdeze persoonlijkheidsstoorniszijnmoeilijkindeomgang;zeklagen,gevenkritiek,zijnstar ensarcastisch.Samenwerkenisdanooklastig.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Schizoïdepersoonlijkheidsstoornis

Mensenmeteenschizoïdepersoonlijkheidsstoorniszijnafstandelijkenhebbengeen behoefteaanhechterelaties.Zegaangeenvriendschappenaanenzullennietopzoek gaannaareenvastepartner.Daarbijuitenzijhunemotieszeerbeperkt;zekomenkil, afgevlaktenonverschilligover.Zelijkennietgevoeligvoorkritiekofcomplimenten vaneenander,maareigenlijkvindenzehetvooralheellastigomeengepaste emotionelereactietegeven.Samenwerkenisvaakeenprobleem.

Schizotypischepersoonlijkheidsstoornis

Bijeenschizotypischepersoonlijkheidsstoornisvoelteenpersoonzichongemakkelijk ingezelschap.Ooklaathijafgevlakteofongepasteemotieszien.Daarnaastheefthij eigenaardigeovertuigingen,eenbijzonderemaniervandenkenofmagische denkbeelden.Dezebeïnvloedenzijntaalgebruikengedrag,waardoorhijexcentriek envreemdoverkomtopanderen.Ookpsychoseskomenvoor.Vanwegesocialeangst, paranoïdeideeënenachterdochtzijnhechterelatiesmeestalnietaandeorde.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

MensenmeteenclusterApersoonlijkheidsstoorniszullennietsnelhulpzoekenen/of accepteren.Erbestaatnamelijkeengrootwantrouwenrichtinganderemensen,dus ookrichtinghulpverleners.Ookhoudenzezelfvaakvoldaterniksaandehandis. Daarbijheeftiemandmetbijvoorbeeldeenschizoïdepersoonlijkheidsstoorniszelf vaakweiniglastvandestoornis.Hijheeftgeenbehoefteaancontactenalshijzijn levenzodanigheeftingerichtdathijopzijneigenmanierparticipeertinde maatschappij,danhoevenerookgeenproblementebestaan.Beroependievoor anderenergeenzaamzijn,vindtiemandmetdittypepersoonlijkheidsstoornisjuist ergprettig.Erbestaatgeenwenstotverdereparticipatie.Problemenontstaanpas wanneergedragbijvoorbeeldlastigisvoordebuurtwaardepersoonwoont.Denk aanspanningendieerkunnenbestaanrondomdie‘kille,starre,afstandelijke,weinig socialebuurman’dielievernietwordtaangesproken.Enmensenmeteen schizotypischepersoonlijkheidsstoorniswordenvaakraargevondendoorhun omgeving.Hetkanzijndatjealsbemiddelaarindebuurtoptreedt.Houddaarbijaltijd injeachterhoofddatdepersoonnietbewust‘onvriendelijk’is,of‘welergvaagis’hij kansimpelwegnietanders.Hebrespectvoordepersoonenbrengdatrespectvoor elkaarookoveropanderebetrokkenen,diemogelijkmindertolerantzijn.Leg bijvoorbeelduitdatdebetrokkenegewoonergopzichzelfisenweinigbehoefteheeft aancontact.

Mogelijkmakenouderszichzorgenovereenvanhunkinderen,vanwegehetvermoeden vaneenclusterA-persoonlijkheidsstoornis.Jekuntzedanverwijzennaareenspeciale familieondersteuningsgroep.Daarlerenzemeeroverhetgedragvandebetrokkene enookhoezeomkunnengaanmetdestoornis.

PraktischetipsenaandachtspuntenbijeenclusterA-persoonlijkheidsstoornis:

• Houdvoorogendateventuelebeschuldigingenofverwijtenvoortkomenuitde stoornisennietpersoonlijkbedoeldzijn.Ditgeldtuiteraardookvoorhet wantrouwenendeachterdocht.

• Accepteerdeafstand,eenrelatieopbouwenisvaaknietmogelijk.

• Kapdepersoonvriendelijkafwanneerdecommunicatietevaag,apartof gedetailleerdwordt,maarloopnooitonaangekondigdweg.

• Probeernietindiscussietegaan,wantditvergroothetmogelijkaanwezige wantrouwen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Alcohol-endrugsgebruikkomenveelvoorbijdezepersoonlijkheidsstoornis,wees hieralertop.

ClusterB-persoonlijkheidsstoornissen

BijeenclusterB-persoonlijkheidsstoornisgedraagtdebetrokkenezichdramatisch, impulsiefen/ofwispelturig.Indekindertijdzijnvaakaltekenenaanwezigvaneen clusterB-persoonlijkheidsstoornis.Ondanksdateenpersoonlijkheidsstoornisvaak chronischis,kunnendetypischegedragingendoordetijdheenwelwatmilderworden. AlseenpersoonmeteenclusterB-persoonlijkheidsstoornisonderbehandelingvan eenpsycholoogofpsychiaterkomt,wordtergestreefdnaareen‘zonormaalmogelijk’ leven.Maardemeestemensenmetdittypepersoonlijkheidsstoorniszoekenzelfgeen hulp,omdatzevaakvindendathunniksmankeert.

Antisocialepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoonmeteenantisocialepersoonlijkheidsstoornislukthetnietomzichaan maatschappelijkenormen,socialeregelsendewettehouden.Hijheeftgeenrespect vooranderenenisongevoeligvoorhunbehoeftenengevoelens.Debetrokkene bedriegt,liegt,manipuleertengedraagtzichonverschillig,onverantwoordelijk, roekeloos,agressiefenimpulsief.Daarbijisersprakevaneenopgeblazenenarrogant zelfbeeld.Deantisocialepersoonlijkheidsstoornisheefteengroteinvloedophet socialeenberoepsmatigefunctioneren.Vanwegedeimpulsiviteitwordenbeslissingen ineenopwellinggenomen,watkanleidentotschuldenenwerkeloosheid.Veelmensen metdezestoornissenbelandenindecriminaliteit,zijschuwenhetgebruikvangeweld niet.Tegenhet40elevensjaarneemthetantisocialegedragvaakwelwataf.

PREVIEWVERSIE

Mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis komen verhoudingsgewijs vaker met politie en justitie in aanraking.

Borderline-persoonlijkheidsstoornis

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Bijeenbordeline-persoonlijkheidsstoornisiseenpersooninstabielalshetgaatom zijnzelfbeeld,identiteit,emotiesenrelatiesmetanderen.Daarbijishijimpulsief;hij gaatbijvoorbeeldheelplotselingeenintenseendieperelatieaan,maarkandezenet zosnelweerverbreken.Ofhijheefteetbuien,rijdtroekeloosensmijtgeldoverde balk.Ookdenkthijinextremen:hetenemomentisdeanderideaal,hetvolgende momentkeurthijdeanderaf.Automutilatie(zelfbeschadigendgedrag)komtookveel voorbijdeborderline-persoonlijkheidsstoornis;bijvoorbeeldalseenanderhetinitiatief neemtomde(vriendschaps)relatiemetdebetrokkeneteverbreken.Debetrokkene doeterinzo’ngevalallesaanomdittevoorkomen.Insommigegevallenleidtditzelfs totzelfmoord.Tenslottekomtintenseenongepastewoederegelmatigvoor.Tussen de30en50jaarkomtervaakwatmeerstabiliteittenaanzienvanrelatiesenhet beroepsmatigefunctioneren.Mensenmeteenborderline-persoonlijkheidsstoornis komen,invergelijkingmetdeanderestoornissenuitclusterB,ietsvakermetdezorg inaanraking.Bijvoorbeeldomdateenpersoonzichbewustwordtvanzijn belemmeringenalsgevolgvandestoornisenhierhulpbijwil,ofvanwegede automutilatieofeenzelfmoordpoging.

Automutilatie komt veel voor bij de borderline-persoonlijkheidsstoornis.

Histrionischepersoonlijkheidsstoornis

Mensenmeteenhistrionischepersoonlijkheidsstoornisstaangraaginhetmiddelpunt vandebelangstelling.Zeproberendanookconstantdeaandachtopzichzelftevestigen engedragenzichomdieredentheatraalendramatisch.Zeoverdrijvendaarbijhun emoties.Alsdezepersonennietinhetmiddelpuntvandebelangstellingstaan,voelen zezichsomberenzullenzeerallesaandoenomdeaandacht(weer)opteeisen. Bijvoorbeelddoorverhalenteverzinnen,eenscènetemakenofdoortedreigenmet zelfmoord.Zegedragenzichookvaakongepast,zoalsseksueelverleidelijk,uitdagend ofophitsendwanneerdatnietopzijnplaatsis.Vriendschappenverlopenvaak moeizaamvanwegehetdramatischegedrag.

PREVIEWVERSIE

Narcistischepersoonlijkheidsstoornis

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alsersprakeisvaneennarcistischepersoonlijkheidsstoornis,vindtdebetrokkene zichzelfenormbelangrijkenishijervanovertuigddathijbijzonder,speciaalenbeter dananderenis.Hijheefteengrotebehoefteaanbewonderingenisgeobsedeerddoor succes,genialiteit,macht,schoonheidendeidealeliefde.‘Gewone’mensenzijnte minvoordezepersoonenhijdenktdathijspecialerechtenheeft.Hijheeftgeen inlevingsvermogen,scheptvaakopoverzichzelfenkomtarrogantover.Relaties wordenalleenaangegaanalsdeanderhemdichterbijzijndoelkanbrengen. Beroepsmatigkunnenmensenmetdezepersoonlijkheidsstoornisverkomen,maar zekunnennietmetkritiekofmislukkingomgaan.Samenwerkenlukthierdoorvaak ookniet.

Rolsociaalwerker

OokmensenmeteenclusterBpersoonlijkheidsstoorniszullennietsnelhulpzoeken en/ofbemoeienisaccepteren.MaarbesefdateenclusterBpersoonlijkheidsstoornis vaakjuistingrijpendisvoordirectefamilieenvrienden.Vanuitde participatiesamenlevingwordtverwachtdathetsocialenetwerkzoveelmogelijkvoor iemandzorgt.Maarnaastenkunnenoverbelastrakenenzelfpsychischeklachten ontwikkelen.Verwijsdezenaasteneventueeldoorvoorprofessionelehulpen ondersteuning.Somsisookdeveiligheidvandepersoonzelfofdedirecteomgeving ingevaar,doordatiemandbijvoorbeeldagressiefofsuïcidaalgedragvertoont.Er moetendanextraveiligheidsmaatregelenwordengenomen.Gaookaltijdnaof kinderenbinneneengezinrisico’slopen.Hetgedragvanmensenmeteen persoonlijkheidsstoorniskaneenbedreigingvormenvoordeontwikkelingvanhun kinderen.KOPPstaatvoorKinderenvanOudersmetPsychischeProblemen.Deze kinderenkunnenbijvoorbeeldtemakenkrijgenmetonvoorspelbaargedragvande ouderenonveiligesituaties.Mochtereenvermoedenzijnvanbedreigingdankanje besluitenomeenmeldingtedoenviade‘Meldcodehuiselijkgewelden kindermishandeling’vanVeiligThuis.

PraktischetipsenaandachtspuntenbijeenclusterB-persoonlijkheidsstoornis:

• Weesalertopmanipulatie,laatjenietuitspelenencontroleerbijbijvoorbeeld collega’sofbeweringenkloppen.

• Bewaakjeeigengrenzen,laatjenietvoorhetkarretjespannenofoverjeheen lopen.

• Geefduidelijkaanwelkeafsprakenergeldenenwaarvooreenpersoonwelenniet bijjeterechtkan.

• Laatjegeenschuldgevoelensaanpratenofjoualsveroorzakervandeproblemen wegzetten.

• Ganietmeeinoverdrevengedrag,maarhaaldebetrokkeneooknietonderuit.

• Ondanksnegatiefgedragishetvanbelangomdepersoonpositiefteblijven benaderen.Geefbijvoorbeeldeencomplimentwanneerhijzichaanafspraken houdt.

PREVIEWVERSIE

• Weesbetrouwbaarvoordebetrokkene.Houdjeaangemaakteafsprakenenzorg datdeanderopjekanrekenen.Ditiszekerbijde borderline-persoonlijkheidsstoornisvanbelang,vertrouwenisdaarbijerg belangrijk.

• Trekjedebeledigingendiedebetrokkeneuitnietpersoonlijkaan,vertelweldat depersoonhiermeeeengrensovergaat.

• Hebbegripvoordetrauma’sdiedebetrokkeneinhetverledenheeftmeegemaakt endiehebbenbijgedragenaanhetontstaanvaneenpersoonlijkheidsstoornis.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Personenbinnenditclusteruitenhunproblemenvaakinlichamelijkeklachten. Neemdezeklachtenaltijdserieusomeendaadwerkelijkelichamelijkeaandoening nietoverhethoofdtezien.

ClusterC-persoonlijkheidsstooornissen

MensenmeteenclusterC-persoonlijkheidsstoorniszijnzorgelijkenvreesachtig.Op dekinderleeftijdzijnvaakalsymptomenzichtbaar,zoalsverlegenheidenangstvoor nieuwesituaties.Voorallerenomgaanmetdezepersoonlijkheidsstoorniszalhetdoel zijnvaneeneventuelebehandeling.

Vermijdendepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoonmeteenvermijdendepersoonlijkheidsstoornisheefthetgevoeldathij continutekortschietenisbangvoorkritiek,afwijzingenafkeuring.Hijvindtzichzelf sociaalonbeholpen,oninteressant,onaantrekkelijkofminderwaardigtenopzichte vananderen.Hijisdanookverlegen,stil,geremd,gereserveerden‘onzichtbaar’,bang omvoorgektewordengezetofuitgelachenteworden.Vanwegedezegedachten vermijdthijsocialeenberoepsmatigeactiviteiten:hetsocialenetwerkisdanookvaak beperktofzelfsafwezig.

Afhankelijkepersoonlijkheidsstoornis

Bijeenafhankelijkepersoonlijkeidsstoornissteltdebetrokkenezichonderdanigen afhankelijkop.Hijklamptzichvastaananderenenheefteensterkebehoefteom verzorgdteworden.Alledaagsebeslissingenenbelangrijkeverantwoordelijkheden laathijaananderenover.Hijvraagtookcontinuomgoedkeuring,adviesen geruststellingoverallerleizaken.Vanwegehetgebrekaanzelfvertrouwenhebben mensenmetdezepersoonlijkheidsstoornismoeiteominitiatieftenemenofzelfstandig dingenteondernemen.Zehebbenvaakeenpaarsocialecontacten,vanwieze afhankelijkzijn,dezerelatieszijnnietgelijkwaardig.

Dwangmatigepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoondiekamptmeteendwangmatigepersoonlijkheidsstoornisis perfectionistisch,ordelijkennauwkeurig.Hijisbovendiengeobsedeerddoordetails, regels,lijstjes,orde,organisatieenschema’s.Ditmaaktheminflexibel,stugenkoppig. Debetrokkeneisbovendienzeertoegewijdaanzijnwerkenheeftgeentijdvoor ontspannendeactiviteiten,hijwilnamelijkgeen‘tijdverspillen’.Alseral vriendschappenzijn,zijndezevaakserieusenformeel.Samenwerkenislastig,omdat depersoongeentakenuithandenkangeven.Hijstelthogeeisenaanzichzelf,zijn prestatiesenanderen.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Een persoon met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis is perfectionistisch.

Rolsociaalwerker

Iederepersoonlijkheidsstoornisvraagtomeenanderebenadering.Wanneerje bijvoorbeeldtemakenkrijgtmetiemandmeteenafhankelijkepersoonlijkheidsstoornis, ishetvanbelangdatjeindegatenhoudtofeenpersoonietsdoetomjouteplezieren, ofdathetietsiswathijechtzelfwil.Jeneemtgeenbeslissingenvoordepersoon, maarmoedigthemaanomzelfbeslissingentenemen.Andersblijftdepersoon afhankelijk,watzelfstandigeparticipatieindewegstaat.

Indepraktijk

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Richardissociaalwerkerenontmoettijdenszijnwerkzaamhedenindewijkde32-jarige SolangeenOrlando.Solangeheefttothaar26ebijhaaroudersingewoond.Haar oudersstimuleerdenhaaromopzichzelftegaanwonen,maarSolangewas doodsbenauwddatzehetinhaareentjenietzouredden.Toenzehaarhuidigevriend, Orlando,leerdekennen,heeftzehaaroudersgevraagdofzeergoedaandeedom methemtegaansamenwonen.Ookwildezewetenwaarzedanhetbestkongaan wonen,ofzewelofnietbevriendmoestzijnmetdeburenenhoehethuisingericht moestworden.MomenteelleuntSolangezwaaropOrlando.OrlandoheeftRichard gevraagdofhijSolangemisschienopwegkanhelpen,omietsmeerzelfstandig

buitenshuistegaandoen.Zoalsvrijwilligerswerkindebuurt.Richardheeftgezegd dathijmetSolangezoupraten,maarvindthetdaarbijwelergbelangrijkdatSolange haareigenkeuzesmaaktinwatzebuitenshuiszouwillengaandoen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpersoonmeteendwangmatigepersoonlijkheidsstoorniskanjouwexpertisein twijfeltrekken.Zekeralsbeginnendesociaalwerkerzouditjeonzekerkunnenmaken. Maarlaatjehierdoornietbeïnvloedenenhoudjevastaanhetbeleiddatjevoerten/of datgenewaarjeachterstaat.

PraktischetipsenaandachtspuntenbijeenclusterC-persoonlijkheidsstoornis:

• Geefduidelijkeboodschappendievoorslechtsééninterpretatievatbaarzijn.

• Houdindegatenofdatgenewaardepersoonmeeinstemtdaadwerkelijkiswat hijzelfwil.

• Trekhetjenietpersoonlijkaanalsdepersoonkritiekuitenjehetgevoelgeeftdat jehopeloosfaalt.

• Laatjenietafschrikkendoorautoritairgedrag.

• Dwingdebetrokkenenietommeetedoenaangroepsactiviteiten.Motiverenen stimulerenkanuiteraardwel.

• Geefdepersoonzominmogelijkaanleidingomzichonzekertevoelen.Gebruik duidelijkelichaamstaaldiecorrespondeertmetwatjeverbaaloverbrengtengeef eenduidigeboodschappen.

6.3 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

PREVIEWVERSIE

Rachelis21jaarenonlangs,vanwegehaarwerk,opzichzelfgaanwonenineengrote stad.Ineersteinstantiegingditbestgoed.Rachelvondheteenspannendavontuur enstondoveralvooropen,haarburenwarenvriendelijkennamenhaarmeeop sleeptouw.Ooknamzezelfhetintiatiefomdestadenzijnmogelijkhedenteontdekken. MaarnaeenpaarmaandenbegintRachelzichtochwelwateenzaamtevoelen.De burenwaarzeineersteinstantiedikmeebevriendwas,heeftzederugtoegekeerd. Zewarenachteraftochnietzoleuk,aldusRachel.Enookhetimpulsieveideeomeen hondinhuistenemen,paktenietzolekkeruit.Rachelsflatiskleinendehondmoet ooknogeensvierkeerperdagnaarbuiten.Daarnaastgeefthijbehoorlijkeoverlast doorzijngeblaf.AlsRachelopeendaghuilendhaarmoederbelt,omdatzeoveralaan twijfelt,adviseertdezeeensbijeenwelzijnsorganisatieaantekloppen.Jekunter gratisbinnenlopenvoorhulpenadviesendatiswatlaagdrempeligerdaneenbezoek aandehuisarts.Misschienkunnenzijhaareenbeetjeopweghelpenbijhetwennen indegrotestad.

Casus

VivianneissociaalwerkerbijWelzijnsorganisatieSamenSterk.Mensenuitdedirecte omgevingkomenhierlangsvoorvragen,hulpenadviesmetbetrekkingtotallerlei zakendieinhunlevenspelen,zoalsfinancien,financieleregelingen,schulden,werk, dagbesteding,opvoeding,huisvesting,eenzaamheid,belastingsaangifte,subsidies, etc.VandaaglooptRachelbinnen.Zevertelthaarverhaal,overhaarachtergrond,haar verhuizing,haarburen,haartwijfelsenhaareenzaamheidenvraagtheelspecifiekof erprojectenofactiviteitenzijnvoormensenzoalszij.Zewilgraagwataansluiting vindenindestadenwattedoenhebbeninhaarvrijetijd.Ookweetzenietzogoed watzenoumethaarhondaanmoet.HetvaltViviannedirectopdatRachelveellittekens ophaararmenheeft,keurignaastelkaarineenrijtje.OokalsRacheltegenhaarpraat merktVivianneietsop;Racheldenktinextremen.Zeverteltheelwisselendoverde menseninhaarleven.Hethetenemomentinhaarlevenprijsdezebepaaldemensen dehemelin,maardatkonplotsklapsoverzijn.

Dilemma

ViviannedenktdatdeproblemenwaarRachelnutegenaanlooptbestweleenste makenkunnenhebbenmeteenmogelijkeborderline-persoonlijkheidsstoornis.Met allesignaleninhaarachterhoofd,vraagtViviannedanookterloopsaanRachelofze weleensprofessionelehulpheeftgehad.Rachelreageertkattigenbozig:'Watheeft daternouweermeetemaken!'zegtzemetverhevenstem.Ikkomgewoonvragenof jemijkanhelpen,beginjeineensoverhulpverleningendatsoortshit.Daarzitik helemaalnietoptewachten!'Rachelpakthaarjasenlooptalnaardeuitgangvan SamenSterk.

WatdoetVivianne?

1. ZelooptsnelachterRachelaan,biedthaarexcusesaanenbeloofthaartehelpen bijhetvindenvanaansluitingindestadenactiviteiteninhaarvrijetijd.

2. ZelaatRachelgaan,alszenietgeholpenwilworden,dankanzeweinigvoorhaar betekenen,zekanzichnietopdringen,Rachelkwamhiervrijwillig.

PREVIEWVERSIE

Situatiebeschrijving

6.4 Verdieping

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Zo’n80%vandemensenmetlangdurigepsychischeproblemen,zoalspsychosen, heeftgeenbetaaldwerk.Zezijndanookvaakaangewezenopeenminimumuitkering. OndanksdeParticipatiewetendeWMOzijnsocialeinclusieendekansenopwerk voormensenmeteenpsychischebeperkingnietverbeterd.Omdieredenisereen re-integratiemodelontwikkelddatbeteraansluitbijdedoelgroepdanhethuidige veelgehanteerdere-integratiemodel.Mensenmeteenpsychischekwetsbaarheid moeteneerstopeenarbeidsplekgeplaatstwordenendaarvervolgenstrainingkrijgen, inplaatsvanandersom(eersttrainen,danplaatsen).Onderzoekersvankenniscentrum Phrenos,eenkenniscentrumdatzichinzetvooreensamenlevingwaarinvooralle

mensendezelfderechtengelden,dusookvoormensenmetpsychischeproblemen, schreveneenartikeloverditeffectievere-integratiemodel.Inditartikelgevenzede barrièresopdearbeidsmarktweer,leggenzehetre-integratiemodeluitenpleitenze vooreenbrederetoepassingvandatmodel(Roegetal.,2021).

Barrières

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Mensenmetlangdurigepsychischproblemendiewerkzoeken,ervarendaarbijvolgens deonderzoekersvankenniscentrumPhrenosveelbarrières.Eriseengebrekaan ervaring,vaardighedenenvertrouwen,wathetlastigmaaktomergensaandeslagte gaan.Dearbeidsmarktstelthogeeisenenisereenstigmaoppsychischeaandoeningen. Binnendeggz-behandelingiserdaarnaastooknogweinigaandachtvoor arbeidsproblemen.Insommigegevallenremmenbehandelarenhuncliëntenzelfsaf omtegaanwerken,uitangstdatdeklachtentijdenshetwerkzullentoenemen.Terwijl vaakhetomgekeerdehetgevalis.DaarbijzijngemeentenenhetUWVterughoudend alshetgaatomdeinkoopvanre-integratietrajecten,dezezijnteduurenwordenals nietheeleffectiefbeschouwd.Tenslotteverlooptdesamenwerkingtusseninstanties moeizaam,zoalstussendeggz,debedrijfsartsenuitkeringsinstanties.

IPS

Eerderwerdereenbeetjevanuitgegaan,doorprofessionalsenambtenaren,datwerk vooreenovergrotemeerderheidvandegroepmensenmetlangdurigepsychische problemen,tehooggegrepenwas.TotdatonderzoekersuitAmerikaeenander perspectiefontwikkeldendiedezeaannametegenspreekt,aangeduidalsIPS,wat staatvoorIndividuelePlaatsingenSteun.HetIPSgaatuitvanhetprincipe‘firstplace, thentrain’.Ditperspectiefvervinghetideedatmensenmetpsychischeproblematiek eersteenlangdurigenstapsgewijzevoorbereidingnodighaddenalvorenszijaanhet werkkonden.BijIPSgaatdepersoonmeteencoachmeteenopzoeknaareenbetaalde baanentijdenszijnwerkwordthijgecoacht.Detrajectbegeleidingisonderdeelvan hetbehandelplanendetrajectbegeleiderislidvanhetggz-behandelteam.Metdeze aanpakwordtervanuitgegaandathersteleenwegmethobbelsisendatfoutenmaken mag,hethoeftnietallemaalgelijkperfectteverlopen.

Effectiviteit

PREVIEWVERSIE

UitonderzoekinNederlandbleekdatindertigmaandentijdbijnatweekeerzoveel mensenaanwerkgeholpenwarenmetIPS,danmetregulieretrajectbegeleiding. Momenteelbiedenrondde30instellingeninNederlandIPSaan.Ookgemeenten kopensteedsvakerIPS-trajectenin,netalshetUWV.Ensommigeplekkenvan beschermdwonenbiedenIPSaan.Daarwordenookgeoderesultatengeboekt,ondanks hetfeitdatmensenmetpsychischeproblemenbinneneenbeschermdewoonvorm meerfunctioneleproblemenervarenennogmindervaakwerkhebbendanbinnen deggz.HelaasbereiktIPSmaarzoeen5000mensen,ophettotaalvanruim280duizend mensenmetlangdurigepsychischeproblematiek.EndatterwijlIPSeenbelangrijke sleutellijkttotmeersocialeinclusieenmaatschappelijkherstel.Hetvraagtdanook, gezienderesultaten,omeenbrederetoepassingindeggzendaarbuiten,volgensde onderzoekersvankenniscentrumPhrenos.

6.5 Begrippen

Bizarrewanen

Wanendiezoonvoorstelbaarzijndatzehaastonmogelijklijken.

KOPP

KinderenvanOudersmetPsychischeProblemen.

Affectievevervlakking

Eenverminderingindeuitingvanemoties.

Afhankelijkepersoonlijkheidsstoornis

Debetrokkenesteltzichonderdanigenafhankelijkop.

Antisocialepersoonlijkheidsstoornis

Hetlukteenpersoonnietomzichaanmaatschappelijkenormen,socialeregelsende wettehouden.

Bordeline-persoonlijkheidsstoornis

Eenpersoonisinstabielalshetgaatomzijnzelfbeeld,identiteit,emotiesenrelaties metanderen.

ClusterA-persoonlijkheidsstoornis

Mensendiezicheigenaardigen/ofexcentriekgedragen.

ClusterB-persoonlijkheidsstoornis

Betrokkenegedraagtzichdramatisch,impulsiefen/ofwispelturig.

ClusterC-persoonlijkheidsstoornis

Eenpersoondiezorgelijkenvreesachtigis.

Cognitievesymptomen

Cognitievefuncties,zoalsconcentratie,geheugenenaandacht,zijnverminderd.

PREVIEWVERSIE

Dwangmatigepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoondatperfectionistisch,ordelijkennauwkeurigis,engeobsedeerddoor details,regels,lijstjes,orde,organisatieenschema’s.

Ernstiggedesorganiseerdeofabnormalepsychomotoriek

Bewegingenverlopenandersofzezijnverstoord.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gedesorganiseerddenkenenspreken

Persoonisonnavolgbaarinwathijzegtendenkt.

Hallucinaties

Persoonbeleeftzintuiglijkeervaringendienietovereenkomenmetdewerkelijkheid.

Thema6 Mensenmeteenpsychotischestoornisofpersoonlijkheidsstoornis

Histrionischepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoondiegraaginhetmiddelpuntvandebelangstellingstaat.

Initiatiefverlies

Alseenpersoongeeninteressemeerheeftindoelgerichteactiviteiten.

Katalepsie

Eenpersoonneemtongewoneofongepastelichaamshoudingenaan,diehijlang volhoudt.

Katatoongedrag

Erwordtnietmeergereageerdopdeomgevingzoalsdepersooneerstweldeed.

Kortdurendepsychotischestoornis

Allesymptomenkomenvoor,metuitzonderingvandenegatievesymptomen

Narcistischepersoonlijkheidsstoornis

Debetrokkenevindtzichzelfenormbelangrijkeniservanovertuigddathijbijzonder, speciaalenbeterdananderenis.

Negatievesymptomen

Affectievevervlakkingeninitiatiefverlies.

Niet-bizarrewaan

Eenwaandiewaarzoukunnenzijn,alishetnietderealiteit.

Paranoïdepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoongedraagtzichvooralwantrouwigenachterdochtig.

Persoonlijkheidsstoornis

Mensendieextremevariatiesvangewonekaraktertrekkenlatenzien.

Psychomotoriek

Allebewuste,vanuitdehersenengestuurdebewegingenbedoeld.

Psychose

PREVIEWVERSIE

Eenveranderdebelevingvandewerkelijkheid,diehetwaarnemen,denkenende emotiesbeïnvloedt.

Schizofrenie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Allesymptomenzijnaanwezigenhoudenlangerdaneenhalfjaaraan.

Schizofreniformestoornis

Allebeschrevensymptomenkomenvoorendurenminimaaleenmaandenmaximaal eenhalfjaar.

Schizotypischepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoondiezichongemakkelijkvoeltingezelschap.

Schizoïdepersoonlijkheidsstoornis

Personendieafstandelijkzijnengeenbehoeftehebbenaanhechterelaties.

Vermijdendepersoonlijkheidsstoornis

Eenpersoonheefthetgevoeldathijcontinutekortschietenisbangvoorkritiek, afwijzingenafkeuring.

Waanstoornis

Eenpersoonheeftalleenlastvanwanen.

Wanen

Vaststaandeovertuigingenwaardepersoonnietvanafistebrengen,ookalspreken allefeitendezeovertuigingentegen.

6.6 Bronnen

AmericanPsychiatricAssociation(2022). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissenDSM-5TR;Nederlandsevertalingvan Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,5eeditieTextRevision.Boom.

Blanken,C.,Clijsen,M.,Garenfeld,W.,Piere,M.,Paske,I.,VanPiere,M.,&TePaske,I. (2017). Psychiatrie Voor de Sociaal Werker.BohnStafleuvanLoghum.

GGZNieuws(2015,10december). Tien tips wat je kunt doen voor iemand met een psychose en wat liever niet.Geraadpleegdop6oktober2023,van

https://www.ggznieuws.nl/tien-tips-wat-kun-je-doen-voor-iemand-met-een-psychose-en-wat-liever-niet/ GGZStandaarden.(2022). Generieke module. Daginvulling en participatie. Geraadpleegd op6oktober2023,van

https://www.ggzstandaarden.nl/uploads/pdf/project/project_3dfe3928-1f08-4e84-9542-56bb8a972973_daginvulling-en-participatie__authorized-at_02-11-2017.pdf

GGZ Standaarden.(z.d.). GGZ Standaarden.Geraadpleegdop6oktober,van

PREVIEWVERSIE

https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/persoonlijkheidsstoornissen-zorgstandaard-2017/introductie Roeg,D.,DeWinter,L.,Bergmans,C.,Couwenbergh,C.&VanWeeghel(2021,8juni). Mensen met langdurige psychische problemen hoeven niet werkloos te blijven. Geraadpleegdop7oktober,van

https://www.socialevraagstukken.nl/mensen-met-langdurige-psychische-problemen-hoeven-niet-werkloos-te-blijven/ Simon,E.,DeHullu,E.,Smeets,G.,&VanderMolen,H.T.(2018). Klinische psychologie: Diagnostiek en behandeling. Noordhoff.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Sommer,I.E.C.,&VanderSpek,I.(2016).Stemmenhorenisnietaltijdeenpsychose. Ned Tijdschr Geneeskd. (160):D492.Tan,N.,&VanOs,J.(2014).Schizofreniespectrum enanderepsychotischestoornissenindeDSM-5. Tijdschrift voor Psychiatrie, 56(3), 167-172.

Thema7

Mensenmeteenstoornisinde

belevingofregulatie

PREVIEWVERSIE

Inhoudthema

• Voedings-eneetstoornissen

• Slaap-waakstoornissen

• Stoornisseninderelatietussenlichaamengeest

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Dissociatievestoornissen

• Parafielestoornissen

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Wanneermensenproblemenervarenophetgebiedvanvoedingofslapen,inhun bewustzijnstoestand,oftenaanzienvanhunseksuelevoorkeuren,kandatparticipatie inmeerofminderemateindewegstaan.Jekuntjemisschienwelvoorstellendateen persoondiebehoefteheeftaan20uurslaapperdag,amperaanparticipatietoekomt. Terwijleenpersoondiekamptmeteetbuienmisschienwatbetreftwerkwel participeert,maarzichvooraleenzaamvoelt.Hetisdanooksterkafhankelijkvande stoornis,waarjealssociaalwerkeropinzet,alshetgaatomhetbevorderenvan maatschappelijkeparticipatie.

7.1 Voedings-eneetstoornissen

Alseenpersoonafwijkendgedraglaatzientenaanzienvanzijnvoedselinname,kan ersprakezijnvaneenvoedings-ofeetstoornis.Jekuntonderanderedevolgende voedings-eneetstoornissenonderscheiden(APA,2022):

• vermijdendeofrestrictievevoedselinnamestoornis

• anorexianervosa

• boulimianervosa

• eetbuistoornis.

Vermijdendeofrestrictievevoedselinnamestoornis

Bijeenvermijdendeofrestrictievevoedselinnamestoorniswordenspecifieke voedingsmiddelenvermedenoferishelemaalgeeninteresseinetenenvoedsel.Deze stoorniswordtookwelARFIDgenoemd,naardeEngelseafkorting:Avoidant/Restrictive FoodIntakeDisorder(Kenniscentrumkjp,z.d.)enkomthetvaakstvoorbijmensen meteenautismespectrumstoornis.Zijzijnvanwegehunverhoogdesensorische sensitiviteitgevoeligervoorbijvoorbeelddegeur,kleurenstructuurvanvoedsel.Het gevolgisdatzeteweinigetenennietvoldoendevoedingsstoffenopnemen.Ditleidt totondervoeding,gewichtsverlies,uitdrogingenbijkinderentoteenachterblijvende groei.Eenstikervaring,ernstigbrakenofhetdoormakenvaneenmedischeingreep inhetmond-keelgebiedkandeoorzaakzijnvanARFID.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

ARFIDheefteengroteinvloedophetdagelijksleven.Dooreentekortaan voedingsstoffenverzwakthetlichaam.Erontstaatlusteloosheid,watkanleidentot verzuimopschool,werkofanderebezighedenbuitenshuis.ARFIDbeperktookhet socialefunctioneren.Opvakantie(ofkamp)ofuitetengaanisbijvoorbeeldstressvol vanwegeeenandervoedselaanbod.

Rolsociaalwerker

WanneerjemensenmetARFIDtreft,zullenerindeomgevingzorgenbestaanrondom degezondheidvandedesbetreffendepersoon.Doorverwijzenishierdanookopzijn plek.Houdeenvingeraandepolstotdatdepersoondaadwerkelijkonderbehandeling is,omdatdegezondheidstoestandkanverslechteren.

PraktischetipsenaandachtspuntenbijARFID:

• Adviseernaastenomalvastteonderzoekenwelkevoedingsmiddelendepersoon wélverdraagtenlaatzedezeaanbieden,ofsteedseenkleinevariatiedaarop.

• Sondevoedingenvoedingssupplementenkunnentekorten(deels)aanvullen(maar vaakhoudtdevoedselweigeringstand).

• Weesaltijdalertopondervoedingenuitdrogingenschakelmedischehulpinbij ernstigezorgen.

Anorexianervosa

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpersoonmetanorexianervosaeetstructureelminderdanhetlichaamnodigheeft, uitangstomaantekomenof‘dik’teworden.Wanneerdebetrokkeneeet–aldanniet gedwongendoordeomgeving–zalhij(maarmeestalzij)datwatbinnenkomtzosnel mogelijkuithetlichaamwillenkrijgen.Ditheetcompensatiegedrag.Hijgaat bijvoorbeeldpurgeren,oftewelzelfopgewektbraken.Ofhijprobeertzoveelmogelijk calorieënteverbrandenengaatdaaromextreemveelbewegen.Ookwordener bijvoorbeeldverschillendemiddeleningezetomhetvoedselhetlichaamzosnel mogelijktedoenverlaten,zoalslaxeermiddelendiedestoelgangversnellen,of klysma’s.Vanwegeditgedragisersprakevanernstigondergewicht.

Anorexianervosaishardnekkigenmensendiehiermeekampenvallenvaakterugin hunoudepatronen,genezingiserglastig,ondanksspecifiekebehandelmethoden. Dezestoornisheefternstigegevolgenvoorhetlichamelijkfunctioneren:deademhaling, bloedsomloopenhetbewustzijnwordenaangetastendemenstruatiekanuitblijven. Ookzelfmoordkomtvoor,netalsdooddooruithongering.Mensenmetanorexia nervosakampenvaakmetdepressieveklachten,prikkelbaarheid,socialeisolatieen

Purgeren komt veel voor bij mensen met anorexia nervosa.

Thema7 Mensenmeteenstoornisindebelevingofregulatie

slaapproblemen.Vanwegedezebijkomendeproblemenishetlastigomvolledigte participeren.Schoolofopleidingwordenbijvoorbeeldnietafgemaakt,watdekansen opdearbeidsmarktverkleint.Envanwegesocialeteruggetrokkenheidbouwtiemand geensociaalnetwerkop(ofdezebrokkeltaf).

Rolsociaalwerker

Wanneerjevermoedtdatersprakezoukunnenzijnvananorexianervosa,trekjedirect aandebel,geziendezestoornislevensbedreigendevormenkanaannemen.Demeeste mensenmetdezestoorniszullenzelfnietsnelhulpzoeken,uitschaamteofze ontkennendeproblemen.Maarhoeeerdereenbehandelingstart,hoegroterdekans opgenezing.Kaartdesymptomenaanbijnaasten,jecollega’sofbijdepersoonzelf, afhankelijkvandesetting.Naherstelhebbenmensenmetdezeeetstoornisvaak moeiteomhunmaatschappelijkerollenweeroptepakken(GGZstandaardenz.d.). Hierkrijgenzedanookhulpbij;erwordtmetzebesprokenwathunparticipatiedoelen zijn,zoalsmetbetrekkingtotonderwijs,werk,vrijetijd,inkomen,sport,vriendschappen enrelaties.Dezedoelenwordenvastgelegdinhetzorgplanvandedesbetreffende persoon.Alssociaalwerkersluitjeaanbijdezeparticipatiedoelen.Mensenmetanorexia nervosakunnenookgebaatzijnbijpatiëntenverenigingenenomgangmet ervaringsdeskundigen,indiengewenstbrengjezehiermeeincontact.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijanorexianervosa:

• Dezestoorniskanlevensbedreigendevormenaannemen.Weesdusvoorzichtigin jebenadering(enwatjezegt)envolghetadviesvandebetrokkenbehandelaar op.

COPYRIGHTBOOM

• Weesalertopdesignalenvananorexianervosa:

– vaaknahetetengelijknaardewcgaan

– langzaameten

– maaltijdenoverslaan

– wijdeklerendragen

– veelwillenbewegen(vooralnamaaltijden)

– uitblijvendemenstruatie

– zichtbaarafvallen.

• Anorexiaontstaatmeestalindepubertijdenhetvaakstbijmeiden.Weeshierbij dezedoelgroepdanookalertop.

PREVIEWVERSIE

Indepraktijk

Nadja(33jaar)issociaalwerkerbijStichtingBabyhuis.Dezestichtingbiedtopvang, behandelingenbegeleidingaan(aanstaande)moedersomhenteondersteunenbij hetmoederschap.HierverblijftonderanderedeonlangsbevallentienermoederHester (17).HetvaltNadjaopdatHesterextremepogingendoetomdezwangerschapskilo’s zosnelmogelijkkwijtteraken.ErliggendieetboekenophaarkamerenHesterspreekt geregeldnegatiefoverdeomvangvanhaarlichaam.OokzietNadjaHesterbijnanooit ietseten,enHesterlooptvakerdannodigdetrappenbinnenhetBabyhuisopenaf,

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

terwijlzenogmaarnetisbevallen.AlsNadjavoorzichtigzegtdatiederevrouwaankomt alszezwangerisendatdekilo’seropdenduurallemaalweervanafgaan,reageert Hesterwatbozig.Zezegtkattig:‘Nou,datmoetikeerstnogmaareenszien.Ikhad beternooitzwangerkunnenraken.Datkindheeftmijnlijfverpest.’DitmaaktNadja tochwatbezorgd.DeideeënvanHesterkunnentotgevolghebbendatzenegatief overhaarbabygaatdenken.NadjabesluitdesituatievanHestertebesprekeninhet teamoverleg,zodatzekunnenbepalenhoezedezesignalenhetbestkunnenoppakken.

Boulimianervosa

Ookmensenmetboulimianervosazijnbangomaantekomenof‘dik’teworden.Maar zijkampenaandeanderekantwelmeteenoncontroleerbaredrangomteeten.Ze beginnenvaakaaneendieetineenpogingomaftevallen,maarvanuitditbeperkte eetpatroonontstaaterjuisteenbehoefteaanongezondenveeleten.Dituitzichin eetbuien.Tijdenseeneetbuieetdebetrokkenebinnenzeerkortetijdextreemveel enheefthijhetgevoelgeencontroletehebbenoverdevoedselinname.Hijstoptpas metetenalsereenpijnlijkofzeeronaangenaamverzadigdgevoelontstaat.Nazo’n eetbuivertonenookmensenmetboulimianervosacompensatiegedrag.Destoornis heeftlichamelijkegevolgen,zoalsaantastingvandeslokdarm(vanwegeovermatig purgeren),flinkegewichtsschommelingenenhartritmestoornissen.Vanwegeverzuim doorbijkomendeklachtenkunnenerparticipatieproblemenontstaan.Eenpersoon gaatbijvoorbeeldnietmeernaarzijnwerkofschool.Destoornisisookvaninvloed ophetsocialefunctioneren;socialeaangelegenhedenwordenbijvoorbeeldvermeden, denkaaneenetentjemetcollega’sofvrienden.Ookvoorboulimianervosabestaan specifiekepsychischebehandelingen,maardeterugvalisvaakgroot.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

Netalsbijmensenmetanorexianervosa,vragenmensenmetboulimianervosaniet snelomhulp,ofpasheellaatvanwegeschaamteenonvoldoendeofgeenziektebesef. Tochisinveelgevallenhulpnoodzakelijk.Ookomdatboulimianervosakanovergaan inanorexianervosa(enandersom)enerdaardoormeerproblemenkunnenontstaan. Verwijsdanookdoorwanneerersprakelijkttezijnvanboulimianervosa.Enhelpde betrokkenebijvoorbeeldopwegbijhetvindenvanlangdurigeondersteuning,het bereikenvanpersoonlijkeparticipatiedoelenen/ofzelfmanagement(hetvermogen omgoedomtegaanmetdesymptomen,debehandeling,degevolgenvande eetstoornisenhetaccepterenvandeleefregels).

Praktischetipsenaandachtspuntenbijboulimianervosa:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Neemdebetrokkeneserieus,maarganietmeeinhetideedathij‘tedik’is.Geef bijvoorbeeldgeentipsovereengoeddieetdatjezelfvolgt.

• Weesalertopdesignalenvanboulimia:

– sneleten

– etenhamsterenofstelen

– veelverschillendediëtenuitproberen

– zichterugtrekkenopdewcnaheteten

– gewichtsschommelingen

– compensatiegedrag.

Eetbuistoornis

PREVIEWVERSIE

Ookbijeeneetbuistoornisheefteenpersoonregelmatigterugkerendeeetbuien.Deze wordennaafloopalleennietgecompenseerd.Welvoeltdebetrokkenezichnaafloop schuldigoverhetteveelgegetenvoedsel,waardoorhijvanzichzelfwalgt.Ookzijn mensenmeteeneetbuistoornisvaakontevredenoverzichzelf,hunlichamelijke gezondheidenhetlevendatzeleiden.Naastlichamelijkegevolgen,zijnerookgevolgen opsociaalvlak.Zowordenanderemensenbijvoorbeeldvermeden(schaamteofniet samenwilleneten)enontstaatereenzaamheid.Ookiservaakeenverliesininteresses. Bijdezestoornisishetrisicovanobesitaszeergroot.

Obesitas

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Overgewichtenobesitaszijngeenpsychischestoornissen,maarsomsweleengevolg vanproblemenrondometenenbewegen,vanwegeonderliggende(psychische) problematiek.JespreektvanovergewichtwanneerhetBMI(bodymassindex;laat zienofje,inverhoudingtotjelengte,eengezondlichaamsgewichthebt)tussende25 en30ligt.ErissprakevanobesitasbijeenBMIvan30ofhoger. morbideobesitasbetekentdatiemandeenBMIvan40ofhogerheeft.Mensenmet obesitaslopenmeerrisicoopallerleipsychischeenlichamelijke gezondheidsproblemen.Daarbijkanobesitasleidentotverminderdeparticipatieen

Tijdens een eetbui eet iemand zeer veel in heel korte tijd.

eenzaamheid.Somskrijgenmensenmetobesitasooktemakenmetuitsluitingof pesterijenvanwegehunsituatie.Henwordtbijvoorbeeldverwetendatzeluizijnen geendoorzettingsvermogenhebben.

Rolsociaalwerker

Weesjeervanbewustdatachtereetbuienenachterobesitasaltijdandereproblematiek schuilgaat.Ditkunnenbijobesitaslichamelijkeproblemenzijn,zoals schildklierproblemenofeenfoutjeindegenen,leefstijlproblemenofpsychische problemenwaardooroverconsumptieplaatsvindt,metalsgevolgzwaarlijvigheid.Bij eeneetbuistoorniskaneeningrijpendegebeurtenisdeoorzaakzijn.Kijkdusaltijd verderdanenkelhetzichtbaregedragvandepersoon.Verwijsdepersooneventueel doornaardehuisarts,dezekanverderondersteunenofdoorverwijzennaar specialistischehulp.Ofondersteundepersoonopwegnaareengezondereleefstijl. Omdatgezondevoedingnogaltijdduurderisdanongezondevoeding,is(alsjeweinig tebestedenhebt),dekeuzesnelgemaakt.Wanneerdefinanciëlesituatieeenprobleem isomgezondebeslissingentemakenengezondgedragtevertonen,kunjemensen hierbijopweghelpen.Wijszeopdemogelijkhedenvanbijvoorbeelddevoedselbank, JeugdfondsSportenCultuurenhelpeventueelbijdeaanmelding.Ofgeefpraktische tipsomgoedkoopgezondtekoken,wanthetismeteenbeetjecreativiteitnietgeheel onmogelijk.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeeneetbuistoornisenobesitas:

• Weesjeervanbewustdatnietallemensenmetovergewichtofobesitaseen eetbuistoornishebben(enandersom).

• Onderschatdeinvloedvanuitdeomgevingnietophetontwikkelenvanobesitas. Denkaanopiederehoekvandestraateenfastfoodketen.

7.2 Slaap-waakstoornissen

Wanneereenpersoonproblemenervaartrondomhetslapenenwaken,kanersprake zijnvaneenslaap-waakstoornis,vaakafgekorttotslaapstoornis.DeDSM-5(APA, 2022)onderscheidtonderanderedevolgendeslaapstoornissen:

• insomniastoornis

• hypersomnolentiestoornis

PREVIEWVERSIE

• narcolepsie

• circadianeritme-slaapwaakstoornis

Insomniastoornis

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijeeninsomniastoornisheefteenpersoonstructureelmoeitemetinslapenen doorslapen;hijkomt’savondsmoeilijkinslaapentijdenshetslapenwordthijveel wakker.Vervolgensheefthijweermoeiteominslaaptevallen.Erzijndusproblemen ophetgebiedvandekwantiteit(hoeveelheid)endekwaliteit(eigenschap)vande slaap.Hetgevolgisdatdebetrokkeneminderslaapkrijgtdanhijnodigheeftenzich overdagvermoeidennietuitgerustvoelt.Daardoorontstaanervaak

concentratieproblemen,geheugenproblemeneneenprikkelbarestemming. Verschillendeproblemenkunnentotinsomnialeiden,waaronderdiabetesenhet meemakenvaningrijpendegebeurtenissen.

Inslaap- en doorslaapproblemen leiden tot vermoeidheid overdag.

Hypersomnolentiestoornis

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Eenpersoonmeteenhypersomnolentiestoornisvoeltzichvaakslaperig,ondanks eenslaapperiodevanminstenszevenuur.Extraslaaptijdzorgterbovendiennietvoor datdeslaperigheidovergaat.Gemiddeldgenomenwordterzo’n9,5uurperetmaal geslapen,insommigeextremegevallenzelfs20uur.Dezestoorniskanchronischzijn endepersoonzalindatgevaldusmoetenlerenlevenmetzijnovermatige slaapbehoefte.Datisnietaltijdgemakkelijk,wanthypersomnolentiekan maatschappelijkeparticipatieflinkverstoren.Vanwegedeslaperigheidisdepersoon minderalert,kanhijzichmindergoedconcentrerenenzijnervaak geheugenproblemen.Hoemeerslaaperbovendiennodigis,hoemeerbeperkingen eenpersoonervaart.Alsiemandtwintiguuropeendagslaapt,draaithijbijnaniet meermeeindesamenleving.

Narcolepsie

Mensenmetnarcolepsiehebbeneenonbedwingbareslaapdruk,zevallenineensin slaapenhebbenhiergeencontroleover.Deaandoeningischronischenbestaatgeen behandelingvoor,maarmedicatiekandeklachtenwelenigszinsdoenlatenafnemen. Hetsocialeenberoepsmatigefunctionerenwordternstigverstoorddoornarcolepsie.

Denkjemaareensinhoegevaarlijkautorijdenofeenmachinebedienenisalsjeineens inslaapvalt.Mensenmetnarcolepsiekunnenooksocialeaangelegenhedengaan vermijden.Dekansopeensociaalisolementisgroot.

Circadianeritme-slaapwaakstoornis

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijeencircadianeritme-slaapwaakstoornisisereenverstoringvanhet24 uursslaap-waakritme.Hetslaapwaakritmesluitnietaanbijwatsociaalacceptabelis. Mensenmeteenverlateslaapfasegaanlaatnaarbedenstaanlaatop.Mensenmet eenvervroegdeslaapfasestaanvroegopengaan’savondsvroegnaarbed.Alsmensen huneigenritmekunnenvolgen,ervarenzegeenproblemen,maarindemeestegevallen vereisteenstudieofhetwerkdatzeopeenbepaaldtijdstipaanwezigzijn.Mensen dieinploegendienstwerken,kunnenooktijdelijkdezeproblemenervaren,simpelweg omdatditwerkhunnormaleslaap-waakritmeverstoort.Dezestoornisheeftinvloed ophetberoepsmatigeensocialefunctioneren,omdathetritmenietgelijklooptmet datvananderen.

Vroegnaarbed

Yusuf(28jaar)gaathetiedereavondomachtuurnaarbed.Hijisdandevolgende ochtendrondvieruurwakker.Hijvindthetheerlijkomvervolgensopzijngemakte ontbijtenenrondzesuurtejoggen.Evendouchenernaenhijishelemaalfrisvoorzijn werkdag.Nazijnwerkheefthijalleennooitzoveeltijdmeeromietstedoen.Hijkookt voorzichzelf,kijktnogeventelevisieengaatdanalweernaarbed.Yusufheefthierdoor weinigsocialecontacten.Zijnvroegereschoolvriendenvondenhemsaai,hijwilde tochnooitmeenaareenfeestje,caféofbioscoop.OndertussenvoeltYusufzich behoorlijkeenzaam.

PREVIEWVERSIE

Rolsociaalwerker Slaapproblemenkennenvaakeenonderliggendeoorzaak,jekandebetrokkenehierop wijzen,wanneerdezeaangeeftslaapproblementeervarenofwanneerjemerktdat depersoonvaakvermoeidis.Eenbezoekaandehuisarts(ofpraktijkondersteuner) kanhiermogelijkinzichtingeven.Jouwrolisvooraldepersoontemotiverenzoveel alsmogelijk(enveiligis)te(blijven)participeren.Somsvraagtditomaangepastwerk (denkaanveiligheidtenaanzienvannarcolepsie)ofveranderingvanwerk(denkaan eenaangepastwerkritmebijeencircadianeritme-slaapwaakstoornis).Ofomkleine stapjesdesocialewereldin(denkaaneenernstigehypersomnolentiestoornis).

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenslaap-waakstoornissen:

• Aanpassingenindeleefstijlkunneninslaap-endoorslaapproblemenverminderen. Denkaanregelmatigebedtijdenaanhouden(ookinhetweekend),cafeïneen alcoholvermijden,regelmatigbewegen.Ookdutjesoverdagverergerende problemenvaak.

• Planbelangrijkeactiviteitenvoor/metdepersoonopeentijdstipdathemuitkomt (bijvoorbeeldgeenlateafspraakbijmensenmeteenverlateslaapfase).

• Voorkomdateenpersoonmetnarcolepsiezichbezeertwanneerhijplotselingin slaapvalt,doortelettenopsignalen(spontanegrimassenengrapjesgaanvaak voorafaanhetplotselinginslaapvallen).Enzorgvooreenveiligeomgeving.

7.3 Stoornisseninderelatietussenlichaamengeest

Bijstoornisseninderelatietussenlichaamengeestisdebelevingtenaanzienvan heteigenlichaamverstoord.Mensenmetzo’nstoornishebbenlichamelijkeklachten zonderdatdaareenmedischeverklaringvooris,ofzezijnovermatigbezorgdomde eigengezondheid.DeDSM-5(APA,2022)onderscheidtdevolgendestoornisseninde relatietussenlichaamengeest:desomatisch-symptoomstoornis,de ziekteangststoornisendefunctioneel-neurologisch-symptoomstoornis.

Somatisch-symptoomstoornis

Eenpersoonmeteensomatisch-symptoomstoornis(ookwelSOLKgenoemd; SomatischOnverklaardeLichamelijkeKlachten)heeftonverklaarbarelichamelijke klachten,ofzijnklachtenstaannietinverhoudingtoteenonderliggendeaandoening ofziekte.Erisbijvoorbeeldgeenonderliggendeaandoeningaanwezig,maarhijheeft wellichamelijkeklachten.Hetkanookzijndaterweleenonderliggendeaandoening aanwezigis,maardatdebetrokkenehierabnormaalopreageertinzijngedachten, gevoelensengedrag.Hijsteltzichechternietaan,voorhemzijndeklachten daadwerkelijkaanwezig.Mensenmetdezestoorniservarendoorgaansklachtenop viergebieden:

• maagdarmstelsel:diarree,braken,misselijkheid

• pijnklachten:pijnaandegewrichten,buik,rug

• pseudoneurologischesymptomen:dubbelzien,verliesvankrachtindearmen, doofheid

• symptomenophetgebiedvanseksualiteitenvoortplanting:erectiestoornis, onregelmatigemenstruatie.

PREVIEWVERSIE

Vaakontstaateensomatisch-symptoomstoornisdoordatdepersoononderliggende psychischeproblemenvertaaltnaarlichamelijkeklachten;bijvoorbeeldalshijniet overzijnemotieskan,wilofmagpraten.Inveelgevallenhoudenmensenerderest vanhunlevenlastvan.Vanwegeallelichamelijkeklachtenverzuimenzijvaakvan werk,iserverminderdeinteresseinsocialeactiviteitenenzebezoekenzeergeregeld dehuisartsofeenmedischspecialist,waardoordezorgkostenhoogoplopen.Ook neemtdeomgevingvandepersoondiensklachtenvaaknietmeerserieus,wanter‘is altijdweliets’.

Ziekteangststoornis

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenziekteangststoornis(ookwelhypochondriegenoemd)maakteenpersoon zichvoortdurendzorgenoverzijngezondheid,ookalzijnergeenlichamelijkeklachten aanwezig(ofdezezijnerwel,maarheelvaagofonschuldig).Debezorgdheidstaatin datgevaldusnietinverhoudingtotdeernstvandelichamelijkeklachten.Wanneer naonderzoekdooreenartsgeenbewijswordtgevondenvooreenaandoeningof ziekte,blijftdebetrokkenebezorgd.Hijiservanovertuigddathijtochechteenernstige

oflevensbedreigendeaandoeningheeft.Mensenmetdezestoornisdoeneengroot beroepopdealgemenegezondheidszorg.Thuisenophetwerkfunctionerenmensen meteenziekteangststoornisvaakmindergoed.Bijvoorbeeldvanwegeveelverzuim, eenslechteconcentratiedoordeconstanteangstoferontstaanspanningenomdat depersoonsteedsmaarweeromgeruststellingvraagtbijzijnpartner.

Functioneel-neurologisch-symptoomstoornis

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpersoonmeteenfunctioneel-neurologisch-symptoomstoornisheefttemaken metonverklaarbarelichamelijkeuitvalsverschijnselen.Dezeverschijnselenbeperken zijnzintuiglijken/ofmotorischfunctioneren.Ertreedtbijvoorbeeldineenseen verlammingvandebenenofarmenop,erzijnevenwichtsproblemenofdepersoon kannietsmeerzienofzijnhelelichaamvaltalshetware‘uit’.Naaraanleidingvan dezeuitvalsverschijnselenwordtvaaklichamelijkonderzoekuitgevoerd.Erwordt echtergeenverklaringvoorgevondenenerisdusgeenonderliggendeaandoening diedeproblemenveroorzaakt.Vaakzijntehogeverwachtingen,spannende gebeurtenissenen/ofstressdeoorzaakvaneen functioneel-neurologisch-symptoomstoornis.Meestalkentdestoorniseenheelabrupt begineneenzeerplotseinde.Hetberoepsmatigeensocialefunctionerenkantijdelijk flinkverstoordraken.Deuitvalsverschijnselenzijnnamelijkechtenbeperkendus allerlei(praktische)handelingeninhetdagelijksleven.

Bij een functioneel-neurologisch-symptoomstoornis kan iemand in een rolstoel belanden vanwege uitvalverschijnselen, er is echter geen onderliggende aandoening die de uitval van de benen veroorzaakt.

Thema7 Mensenmeteenstoornisindebelevingofregulatie

Rolsociaalwerker

Belangrijkbijeenstoornisinderelatietussenlichaamengeestisdatjedebetrokkene serieusneemtenernietvanuitgaatdathijzichaanstelt.Weeserookalertopdat onverklaarbarelichamelijkeklachtenverhoudingsgewijsvakervoorkomenonder mensenmeteenniet-westerseachtergrond.Datkomtdoordaterbinnenhuncultuur eenstigmakanrustenoppsychischeklachten.Dezepsychischeklachtenvertalenzich dan(onbewust)naarlichamelijkeklachten.Netalsbijalleanderepsychische stoornissenondersteunjededesbetreffendepersoondaarwaargewenstis,gericht opparticipatie.Denkaanhetactiverenvandepersoonomzakenwaarhijtegenaan looptzelfaantepakkenen/ofoptelossen.Zoalseenarbeidsconflictvanwege veelvuldigverzuimofhetherstellenvanhetsocialenetwerk.Ofjegeeftconcrete handvatten,toegespitstopdedesbetreffendepersoon,dieactievedeelnameaande samenleving(weer)mogelijkmaakt.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenstoornisinderelatietussenlichaamen geest:

• Uitvalsverschijnselenkunnenechtzijn,maarsomsookgespeeld(aandachtvragen, privilegesontvangen).Neemdepersoonwelaltijdserieus,wanteriseenreden voorzijngedrag.

• Reageerneutraalwanneerdepersoonzijnbezorgdheiduitoverlichamelijke klachten.Hebbegripvoorhem,ookalzijndezorgennietgegrond,maargaerook nietinmee.Depersoonzietjoualseenprofessionalmetkennisenkunde.Alsje meegaatinzijnbeleving,kanhijgaandenkendathij,bijvoorbeeldinhetgevalvan eenziekteangststoornis,inderdaadeenlevensbedreigendeziekteheeft.

7.4 Dissociatievestoornissen

Wanneereenpersoongeregeldzichzelfofdewereldomhemheenalsandersbeleeft, isersprakevaneendissociatievestoornis.Zo’nstoorniswordtvaakveroorzaaktdoor traumatischeervaringen.Jekuntdriedissociatievestoornissenonderscheiden:de depersonalisatie-ofderealisatiestoornis,dissociatiefgeheugenverliesende dissociatieveidentiteitsstoornis(APA,2022).

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Een dissociatieve stoornis gaat vaak gepaard met geheugenverlies.

Depersonalisatie-ofderealisatiestoornis

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijdepersonalisatieheeftdebetrokkenehetgevoelvanonwerkelijkheid,vervreemding ofonbekendheidtenopzichtevanzichzelf.Hijheeftbijvoorbeeldhetgevoelgeen‘zelf’ meertehebben,ofvervreemdtezijnvanheteigenlichaamofdeeigenhandelingen, enervaartgeencontrolemeeroverzichzelf.Bijderealisatieervaartdebetrokkene eengevoelvanonwerkelijkheid,vervreemdingofonbekendheidtenopzichtevanzijn omgeving.Mensenofspullenwordenalsonecht,levenloosofalsineendroomervaren. Debewustzijnstoestandenkunneneenuurtjeduren,maarookjarenaanhouden. Mensenmetdezegewaarwordingenzijnzichervanbewustdatdetoestandtijdelijk is,maarzijnwelbangom‘gek’teworden,ofzemakenzichzorgenover hersenbeschadigingen.Eenpersoonmetdezestoorniszalbepaaldesituatiesvermijden, bangomdepersonalisatieofderealisatieuittelokken.Ditkaneensociaalisolement totgevolghebben.

Dissociatiefgeheugenverlies

Bijdissociatiefgeheugenverliesheefteenpersoontijdelijklastvan‘gaten’inzijn herinneringen.Ditgeheugenverliesheeftaltijdbetrekkingoppersoonlijkeinformatie envaakkomendeherinneringenopeengegevenmomentuitzichzelfweerterug. dissociatievefugueiseenvormvandissociatiefgeheugenverlies.Debetrokkene herinnertzichdanvoorlangeretijdnietwiehijis.Dissociatiefgeheugenverliesisals hetwareeenmanieromte‘ontsnappen’aandewerkelijkheid,zodatiemandnietaan

Thema7 Mensenmeteenstoornisindebelevingofregulatie

traumatischegebeurtenissenhoefttedenken.Mensendiehiergeregeldlastvan hebben,denkenvakernaoverzelfmoord,beschadigenzichzelfopzettelijkennemen deelaanriskanteondernemingen.

Dissociatieveidentiteitsstoornis

Bijeendissociatieveidentiteitsstoornis(DIS)isersprakevaneensplitsinginde persoonlijkheid.Debetrokkeneheefteenbewusteidentiteit,netalsiedereen,maar ookeenaantalextrapersoonlijkheden,waarvanhijzichmeestalnietbewustis.Deze persoonlijkhedengedragenzichallemaalopeenanderemanierennemenvaakineens decontroleover.Hetenemomentgedraagtdebetrokkenezichbijvoorbeeldalseen onschuldig4-jarigmeisje,hetanderemomentalseenrebelsetiener.Destoornisleidt totzeerernstigebeperkingeninhetsocialeenberoepsmatigefunctioneren(GGZ Standaarden,z.d.).EenzeerintensieveenlangdurigebehandelingligtbijeenDISvoor dehand.Zonderbehandelingverslechtertdesituatiedoorgaans.

Rolsociaalwerker

Vanwegedeernstvandeproblematiekendeduurvandebehandelingervarenveel mensenmeteendissociatievestoorniseenvervreemdingvandemaatschappij.Ze hebbenondersteuningnodigonhunsocialeenmaatschappelijkerollende(her)vinden. Werkkanbijdragenaanhetgevoelvanbestaansrechtenhetbiedtdenodige dagstructuur.Hetiswelvanbelangomgeleidelijkditpadoptegaan.Mensenmet dezestoorniswillenvaakmeerdoendanzeaankunnen.Hierdoorrakenzesnel uitgeput,metalsgevolgdatzealleactiviteitenweeropgeven.Hetisdusbelangrijk datzedeeigengrenzengoedlerenkennenenaangeven.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Dere-integratieverlooptbijdezestoornisvaakmoeizaam.Succeservaringenzijnerg belangrijk;overzichtelijkeenafgebakendetakendragendaaraanbij.Vrijwilligerswerk kanhetzelfbeeldverstevigenenzorgenvoorpositieveervaringen.Alssociaalwerker ishetbelangrijkdatjeaandachtbesteedtaanhetvoorbereidenvangesprekkenmet deverzekeringsarts(dezesteltvastofersprakeisvaneenobjectiefvasttestellen stoornis,waardooriemandbeperktisinzijnfunctioneren)ofbedrijfsarts.Mensenmet eendissociatievestoornishebbenvaakmoeiteomgoeduitlegtegevenoverhun problematiekenuitangstofalsoverlevingsstrategiekaniemandzichbetervoordoen danhijzichdaadwerkelijkvoelt.Ookheeftdeverzekerings-ofbedrijfsartsvaakniet zoveelkennisvandesymptomenendegevolgendaarvanophetarbeidsproces.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijdissociatievestoornis:

• Somsdoenmensenalsofzegeheugenverlieshebbenomonderonprettigezaken uittekomen.Probeerteonderzoekenofdathetgevalis.Neemdepersoonook danserieus,erisaltijdeenredenvoorditgedrag.

• Steldepersoongerusttijdensennaeenperiodevandepersonalisatieof derealisatie.Vertelhemdathijnietgekwordtendathetslechtseentijdelijke toestandis.

• MensenmeteenDISzijnzeerkwetsbaar.Zekunnenzichmoeilijkwerenof verdedigenenzijnvakerslachtoffervanmisbruikofgeweld.

• DISisietsandersdanschizofrenie:bijschizofreniehoorteenpersoonstemmen vanbuitenaf,bijeenpersoonmetDISkomendestemmenvanbinnenuit.Leter dusopdatbeidestoornisseneenanderebenaderingvergen.

7.5 Parafielestoornissen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alseenpersoonseksuelefantasieënheeften/ofseksuelegedragingenlaatziendie maatschappelijkgezienniethelemaalgeaccepteerdzijn,heefthijeenparafilie.De seksuelefantasieënengedragingenwijkeninzo’ngevalafvanwatoverhetalgemeen als‘normaal’wordtbeschouwd.Eenparafilieisopzichzelfgeenprobleemofstoornis, maardatwordthetwelalsdeparafilieproblemenindemaatschappijtotgevolgheeft, ofalsdebetrokkeneeronderlijdt.Danisersprakevaneenparafielestoornis Er kunnenbijvoorbeeldrelatieproblemendoorontstaan,ofdepersoonmaaktslachtoffers vanwegezijnparafilie.Seksueelenemotioneelmisbruikindekindertijden hyperseksualiteitlijkeneenparafielestoornisuittelokken.hyperseksualiteithoudt indatdebetrokkeneeensterkontwikkeldeseksdriftheeft.Deachtmeestvoorkomende parafielestoornissenzijn:seksueel-masochismestoornis,seksueel-sadismestoornis, voyeurismestoornis,fetisjismestoornis,transvestiestoornis,exhibitionismestoornis, frotteurismestoornisenpedofielestoornis(APA,2022).

Seksueel-masochismestoornisenseksueel-sadismestoornis Eenpersoondieseksueelopgewondenraaktalshijhandelingenuitvoertwaarbijeen anderlijdt,noemjeeenseksueelsadist.Hiervoorisdusookiemandnodigdieseksueel opgewondenraaktvanhetondergaanvandezehandelingenwaarbijhijlijdt.Zoiemand wordteenseksueelmasochistgenoemd.Omditrollenspelvandominantieen onderdanigheidvormtegeven,wordenerallerleihandelingenverrichtenmaterialen ingezet.Denkaanslaanenvernederenmetkettingen,handboeien,kaarsveten klemmen.Wanneerditrollenspelbinneneengelijkwaardigerelatieplaatsvindten beidepersonentevredenzijnoverdeuitgevoerdehandelingen,isergeensprakevan eenstoornis.DitwordtookwelBDSMgenoemd(bondage,discipline,sadomasochisme). Maarwanneerdesadistseksuelehandelingenverrichtbijniet-instemmendepersonen, ofalseenmasochistzoinbeslagwordtgenomendoorzijnroldatzijnsociale, maatschappelijkeofberoepsmatigefunctionerenwordtbelemmerd,spreekjevan eenstoornis.

PREVIEWVERSIE

Voyeurismestoornis

Eenpersoondieseksueelopgewondenraaktvanhetstiekembeglurenvannaakteof vrijendemenseniseenvoyeur.Hijbekijktanderenvaneenafstandje,bijvoorbeeld meteenverrekijker,maarzalgeencontactzoekenenblijftdusanoniem.Jespreekt pasvaneenstoornisalshetvoyeurismeeenprobleemvormt,bijvoorbeelddoordat devoyeurbetraptwordtofnietsandersmeerdoetdandeheledaganderenbespieden.

Fetisjismestoornis

Alseenpersoonseksueelopgewondenraaktvanvoorwerpen,specifiekestoffenof materialendieeigenlijknietbedoeldzijnvoorseksueelgebruik,wordthijeenfetisjist genoemd.Hijraaktbijvoorbeeldopgewondenvanleer,rubber,schoenen,voeten,of

panty’senstreelten/ofruiktaandezevoorwerpenenmaterialen,oftrektzeaan.Als ditproblemenoplevert,isersprakevaneenstoornis.Defetisjistisbijvoorbeelddag in,daguitbezigmetdematerialendiehemopwinden,waardoorhijnietmeertoekomt aanzijnnormaledagelijksebezigheden.

Transvestiestoornis

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijtransvestieraaktdepersoonseksueelopgewondenvanhetzichkledenalsiemand vanhetanderegeslacht.Ditkanstiekemgebeuren,bijvoorbeeldbinnenshuis,maar ookopenlijk.Ookalkleedteentransvestietzichalshetanderegeslacht,zehebben nietdewensomvanhetanderegeslachttezijn.Daarnaastmoetjetransvestieook nietverwarrenmettravestie.Eentravestietkleedtzichnamelijkookalsiemandvan hetanderegeslacht,maarraakthiernietseksueelopgewondenvan.Transvestiewordt eenstoornisalshetbijvoorbeeldhethelelevenbeheerst,ofalsdedirecteomgeving hetafkeurt.

Als een man er seksueel opgewonden van raakt om zich te verkleden als vrouw, dan is er sprake van transvestie.

Exhibitionismestoornis,frotteurismestoornisenpedofielestoornis

Eenpersooniseenexhibitionistalshijzijngeslachtsdelenaannietsvermoedende vreemdenlaatzien(meestalvrouwenofkinderen).Daarbijraakthijseksueel opgewondenenmasturbeerthij.Eenfrotteuristisiemanddieseksueelopgewonden raaktvanhetaanrakenofstrelenvanniet-instemmendepersonen,zoalsstiekemde billenvandevrouwvoorhemindewachtrijaanraken.Eneenpersooniseenpedofiel alshijseksueelopgewondenraaktvanjongekinderen.Eenpedofielmoetjeniet

verwarrenmeteenpedoseksueel.Eenpedofielheeftenkelseksuelefantasieënof verlangens,maarhandelthiernietnaar.Eenpedoseksueelhandeltwelnaarzijn seksuelefantasieënenverlangensenvaltdaadwerkelijkkinderenlastig.Vooreen pedofielkanhetuiteindelijkwelergmoeilijkblijkenomzijnseksuelevoorkeurte onderdrukken.Indatgevalgaathijtochhandelennaarzijnverlangens.

Deexhibitionist,frotteuristenpedofiel(ofpedoseksueel)betrekkenandereninhun seksueleverlangensenfantasieën.Omdieredenervarenzijdoorgaansdemeeste problemeninhetdagelijksleven.Erisdanalgauwsprakevaneenstoornis.Zomaken zeslachtoffers,komenzeinaanrakingmetpolitieenjustitieen/ofwordenze maatschappelijkafgewezen.

Rolsociaalwerker

Eenparafielestoornisisinprincipeniettegenezen,depersoonzalerdusmeemoeten lerenlevenopzoeenmanierdieacceptabelisvoorhemzelfenzonderzichzelfof anderenteschaden.Vaakspeeltvereenzamingeengroterolbijmensenmeteen parafielestoornis.Zehebbenhetgevoelernietmeerbijtehorenomdatzedoorde maatschappijnietgeaccepteerdworden.Hieriseenrolvoordesociaalwerker weggelegd.Mensenmeteenparafielestoornisvindenhetvaaklastigomeennormale relatieaantegaanenteonderhouden.Jekuntzedansocialevaardighedenaanleren enkennisverstrekkentenaanzienvanrelatiesenintimiteit.

Praktischetipsenaandachtspuntenbijeenparafielestoornis:

• Keurdepersoonnietafomzijnparafielestoornis,maarluisterzonderteoordelen alshijhieroverietskwijtwil.

• Weesalertopmogelijkeslachtoffersindeomgevingvandebetrokkene.

• Veroordeeleenmogelijkedaad(waarbijslachtoffersbetrokkenzijn)ennietde persoon.Alleendankaneengoedewerkrelatiewordenopgebouwd.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

• Weesalertopgevaarlijkesituaties,zoalsasfyxiofilie(ookwelwurgseksgenoemd). Hierbijprobeertiemandseksueelopgewondenterakendoordeademhalingte beperken.Maakergeentaboevan,maarweesjeerbewustvandatasfyxiofilie levensgevaarlijkis.

7.6 Kritischeberoepssituatie

PREVIEWVERSIE

Aanleiding

Isabel(22jaar)iseenpaarmaandengeledenontslagenuiteeneetkliniek,waarze werdbehandeldvoorhaareetstoornis.AlsindshaarvijftiendekamptIsabelafwisselend metanorexiaenboulimia.Zeheefteenhalfjaarindeeetkliniekdoorgebrachtenis ontzettendblijdatzeweerinhaareigenappartementjeis.Zehadgeenklikmetde anderemeidenindekliniekenheeftzichdaarbesteenzaamgevoeld.Maarzonder haardagelijkseindividuelebehandelingwaszenietzovergekomen,watdatbetreft iszedankbaarvoorhaarverblijfindekliniek.

Casus

TuanawerktbinnenhetsocialewijkteamengaatgeregeldbijIsabellangs.Nahaar verblijfindeeetkliniekvindtIsabelhetlastigomweertewennenaanhaar'oude' leven.Nuzenognetietstezwakisomhaarstudieweeroptepakken,weetzeniet hoezeeengoededagstructuurkanaanhouden.Tuanaondersteunthaardaarbij. SamenmetIsabelonderzoektzedemogelijkhedenvoorzinvolledagbesteding.

Dilemma

OokvandaagbeltTuanaweerbijIsabelaan.Zehoorthetdoortrekkenvandewc voordatIsabelopendoet.HetvaltTuanaookopdatIsabelgauwmethaarmouwlangs haarmondveegtendatzezichwat'betrapt'lijkttevoelenalszededeurvoorTuana opendoet.WanneerTuanaIsabelhiernaarvraagt,geeftIsabeltoedatzewathad gegeten,maarhierheelveelspijtvanhad.Daaromhadzeexpresovergegeven.Ze smeektTuanaookgelijkomditaanniemandtevertellen.Hetwaséchtmaaréén keertjeenhetgaatjuistzogoedallemaal.Tuanaweetnietgoedwatzemoetdoen. Zeisbekendmetdekernwaarde'deskundigheidenzorgvuldigheid'uitdeberoepscode. Inartikel2staatbijvoorbeelddatTuanazichbewustmoetzijnvandegrenzenvan haareigenvakbekwaamheid.Wanneerdezegrensisbereikt,moetzedoorverwijzen naareenprofessionaldiebeteraansluitbijdespecifiekeondersteuningsvraag.Daarvan lijkthiersprake.MaarIsabelsmeekthaarnietstedoenmetwatzeheeftgezien.Schaadt zeIsabelsvertrouwennietalszedittochdoet?

WatdoetTuana?

1. TuanageeftaandatIsabeltochechtmeergespecialiseerdehulpnodigheeft,die zijhaarnietkanbiedenenstaateropdatIsabelcontactopneemtmetde eetkliniek.

2. Tuanabelooftdatzenikszaldoenmetwatzeheeftgezien.Hetwasinderdaad maaréénkeertjeenzewilhetvertrouwenvanIsabelnietbeschadigen.

7.7 Verdieping

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpedoseksueelofanderezedendelinquentkeertnahetuitzittenvaneenstrafterug indemaatschappij.Dezezalbijvoorbeeldweerinzijnvroegerewoonwijkzijnleven verdervoortzetten.Ditleidtgeregeldtotongewensteenpijnlijkesituaties.Daderen slachtofferkomenbijvoorbeeldgewoonweervlakbijelkaartewonen.Ditzorgtvoor zowelhetslachtofferalsdefamilieenomwonendenvoorgrotespanningen.Ookkan vaneenpersoonindewoonwijkbekendwordendathijeenverledenheeftvan zedendelicten.Somsontplooienburgersinitiatievenomdezeex-zedendelinquenten uitdewijkteweren.Hetgaatdannieteensaltijdomdezogeheten‘pedojagers’; mensendieopzoekgaannaarmannenwaarvanzijdenkendathetpedoseksuelen zijnendezeontmaskerenenexposen(beeldmateriaalenpersoonsgegevens verspreiden).Maarookomgewone,verontrusteburgersdieweigerenzichneerte leggenbijeendergelijkesituatie.Ookalheeftdeex-zedendelinquentzijnstraf uitgezeten,deemotiesspelenhierbijzoeenbelangrijkeroldatdeomgevinghemniet

dekansgeefteennieuwlevenoptebouwenindewijk.HulsenBrouwer(2013) onderzochtenwelkerolburgermeesterskunnenspelenbijdeproblemendieontstaan alseenex-zedendelinquentterugkeertindesamenleving.

Rolburgemeester

Burgermeestersleggeninsommigegevalleneengebiedsverbodofcontactverbodop wanneereenex-zedendelinquentzichindebuurtvanzijnslachtoffervestigt.Ofze proberenwoningcorporatiesertoetebrengendatzedehuurovereenkomst(viade rechter)ontbinden.Daarnaastwordterbijvoorbeeldookextrapolitiemachtingezet, oferzijngesprekkenmetdeex-zedendelinquentoverhetvrijwilligverlatenvande wijk.Burgemeesterszijnzelfnietbevoegdomex-zedendelinquentenvolledigteweren uitdewijk,tochbeschikkenzeoverdebevoegdheidomalscivielebelangenbehartiger optetreden.Deburgemeestertrektzichindatgevaldebelangenvandewijkbewoners aanenvraagtderechterompassendemaatregelenopteleggenaande ex-zedendelinquent.Ditisvooralaandeordewanneerdeex-zedendelinquentinde buurtvanhetslachtofferkomttewonen.Derechterweegtdebelangenvande wijkbewonersaandeenekantendeex-zedendelinquentaandeanderekantenmaakt opgronddaarvanbeslissingen.Gevolgkanzijndatdeex-zedendelinquentgeweerd wordt.

Rechtenex-zedendelinquent

PREVIEWVERSIE

Watechternietuithetoogverlorenmagwordenisdatookex-zedendelinquenten zonderbeperkingenwillenterugkerenindewijk.Zijhebbenookwoonrechtenrecht oprespectvoorhetprivélevenenbewegingsvrijheid.Steedsmoetduswordenbekeken inhoeverrehetrechtvandeex-zedendelinquentmagwordenbeperktterbescherming vanderechtenvandewijkbewoners.Datvraagtomeenoplossingopmaat,waarbij hetbiedenvannieuwekansenenhetopnemenvanex-zedendelinquenteninde samenlevingvooropdienentestaan,aldusHuls&Brouwer.Hoeditpreciesingevuld moetworden,blijftonduidelijk.Devraaghoepedoseksuelenenandere zedendelinquentendiehunstrafhebbenuitgezetenkunnenterugkereninde samenleving,zonderdatbuurtbewonerszichonveiligvoelenenzichtegenhenkeren, blijftmoeilijktebeantwoorden.Wantookallevenex-zedendelinquenteninvrijheid, hetlijkteropalsofze‘levenslang’hebben.Vooroordelenenangstvoerendeboventoon. Envaakzaliemanddieopkomtvoordebelangenvanex-zedendelinquentengevraagd worden:‘Wiljijdanwelmetjekinderennaasteenpedoseksueelwonen?’

7.8 Begrippen

Anorexianervosa

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpersooneetstructureelminderdanhetlichaamnodigheeft,uitangstomaante komenof‘dik’teworden.

Boulimianervosa

Mensendiebangzijnomaantekomenof‘dik’teworden,maarwelkampenmeteen oncontroleerbaredrangomteeten.

Thema

Circadianeritme-slaapwaakstoornis

Eenverstoringvanhet24uursslaap-waakritme,hetslaapwaakritmesluitnietaanbij watsociaalacceptabelis.

Compensatiegedrag

Wanneerdebetrokkeneeetzalhijdatwatbinnenkomtzosnelmogelijkuithetlichaam willenkrijgen.

Depersonalisatie

Debetrokkeneheefthetgevoelvanonwerkelijkheid,vervreemdingofonbekendheid tenopzichtevanzichzelf.

Derealisatie

Debetrokkeneervaarteengevoelvanonwerkelijkheid,vervreemdingofonbekendheid tenopzichtevanzijnomgeving.

Dissociatiefgeheugenverlies

Eenpersoonheefttijdelijklastvan‘gaten’inzijnherinneringen.

Dissociatievestoornis

Wanneereenpersoongeregeldzichzelfofdewereldomhemheenalsandersbeleeft.

Dissociatievefugue

Eenvormvandissociatiefgeheugenverlies,waarbijdebetrokkenezichvoorlangere tijdnietherinnertwiehijis.

Dissociatieveidentiteitsstoornis

Erissprakevaneensplitsingindepersoonlijkheid.

Eetbui

Debetrokkeneeetbinnenzeerkortetijdextreemveelenheefthijhetgevoelgeen controletehebbenoverdevoedselinname.

Eetbuistoornis

PREVIEWVERSIE

Eenpersoonheeftregelmatigterugkerendeeetbuien.

Exhibitionist

Eenpersoondatzijngeslachtsdelenaannietsvermoedendevreemdenlaatzien.

Fetisjist

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Seksueelopgewondenrakenvanvoorwerpen,specifiekestoffenofmaterialendie eigenlijknietbedoeldzijnvoorseksueelgebruik.

Frotteurist

Iemanddieseksueelopgewondenraaktvanhetaanrakenofstrelenvan niet-instemmendepersonen.

Functioneel-neurologisch-symptoomstoornis

Onverklaarbarelichamelijkeuitvalsverschijnselen,dezeverschijnselenbeperkenhet zintuiglijken/ofmotorischfunctioneren.

Hyperseksualiteit

Debetrokkeneheefteensterkontwikkeldeseksdrift.

Hypersomnolentiestoornis

Eenpersoonvoeltzichvaakslaperig,ondankseenslaapperiodevanminstenszeven uur.

Insomniastoornis

Eenpersoonheeftstructureelmoeitemetinslapenendoorslapen.

Morbideobesitas

WanneeriemandeenBMIvan40ofhogerheeft.

Narcolepsie

Mensendielasthebbenvaneenonbedwingbareslaapdruk,zevallenineensinslaap enhebbenhiergeencontroleover.

Obesitas

WanneeriemandeenBMIvan30ofhogerheeft.

Overgewicht

WanneerhetBMIvaneenpersoontussende25en30ligt.

Parafielestoornis

Alsdeparafilieproblemenindemaatschappijtotgevolgheeft,ofalsdebetrokkene eronderlijdt.

Parafilie

Eenpersoonheeftseksuelefantasieënen/oflaatseksuelegedragingenziendie maatschappelijkgezienniethelemaalgeaccepteerdzijn.

Pedofiel

PREVIEWVERSIE

Eenpersoondieseksueelopgewondenraaktvanjongekinderen.

Pedoseksueel

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpersoondiehandeltnaarzijnseksuelefantasieënenverlangensendaadwerkelijk kinderenlastigvalt.

Purgeren

Zelfopgewektbraken.

Thema7 Mensenmeteenstoornisindebelevingofregulatie

Seksueelmasochist

Eenpersoondieseksueelopgewondenraaktvanhetondergaanvanhandelingen waarbijhijlijdt.

Seksueelsadist

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenpersoondieseksueelopgewondenraaktalshijhandelingenuitvoertwaarbijeen anderlijdt.

Slaap-waakstoornis

Wanneereenpersoonproblemenervaartrondomhetslapenenwaken.

Somatisch-symptoomstoornis

Eenpersoonheeftonverklaarbarelichamelijkeklachten,ofzijnklachtenstaanniet inverhoudingtoteenonderliggendeaandoeningofziekte.

Stoornisseninderelatietussenlichaamengeest

Debelevingtenaanzienvanheteigenlichaamisverstoord.

Transvestie

Alseenpersoonseksueelopgewondenraaktdoorzichkledenalsiemandvanhet anderegeslacht.

Vermijdendeofrestrictievevoedselinnamestoornis

Specifiekevoedingsmiddelenwordenvermedenoferishelemaalgeeninteressein etenenvoedsel.

Voedings-ofeetstoornis

Alseenpersoonafwijkendgedraglaatzientenaanzienvanzijnvoedselinname.

Voyeur

Eenpersoondieseksueelopgewondenraaktvanhetstiekembeglurenvannaakteof vrijendemensen.

Ziekteangststoornis

PREVIEWVERSIE

Eenpersoonmaaktzichvoortdurendzorgenoverzijngezondheid,ookalzijnergeen lichamelijkeklachtenaanwezig.

7.9 Bronnen

AmericanPsychiatricAssociation(2022). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen DSM-5TR;Nederlandsevertalingvan Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,5eeditieTextRevision.Boom.

GGZStandaarden(z.d.). Dissociatieve stoornissen. Geraadpleegdop10oktober2023, vanhttps://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/dissociatieve-stoornissen GGZstandaarden(z.d.). Eetstoornissen. Geraadpleegdop10oktober2023,van https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/eetstoornissen/herstel-participatie-en-re-integratie/herstel

GGZstandaarden(z.d.). Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. Geraadpleegdop10oktober2023,van https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/somatisch-onvoldoende-verklaarde-lichamelijke-klachten-solk/ Huls,C.E.&Brouwer,J.G.(2013). De terugkeer van zedendelinquenten in de wijk. Politie &Wetenschap,RijksuniversiteitGroningen,CentrumvoorOpenbareOrdeen VeiligheidGroningen.

KenniscentrumKinder-enjeugdpsychiatrie(z.d.). Vermijdende-restrictieve voedselinname. Geraadpleegdop10oktober2023,van https://kenniscentrum-kjp.nl/professionals/vermijdende-restrictieve-voedselinname/ Simon,E.,DeHullu,E.,Smeets,G.,&VanderMolen,H.T.(2018). Klinische psychologie: Diagnostiek en behandeling. Noordhoff.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema8

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Mensenmet verslavingsproblematiek

Inhoudthema

• Verslaving

• Ontstaanverslaving

• Gevolgenverslaving

• Rolsociaalwerker

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Alssociaalwerkerkunjemensentegenkomenmetverslavingsproblematiek.Hetvalt jebijvoorbeeldopdaterbinneneengezinwelergveelalcoholwordtgenuttigd,ofje komttijdensjewerkzaamhedenverslaafdentegenopstraat.Maarjekuntuiteraard ookbinneneenafkickkliniekkomentewerken,waarjedagelijksmet(ex-)verslaafden werkt.Omdieredenishetvanbelangdatjekennishebtvanverslavingsproblematiek, zodatjeditkuntsignalerenenmensenkuntdoorverwijzenen/ofondersteunenbij hunmaatschappelijkherstel.

8.1 Verslaving

Bijeenverslavingwordtonderscheidgemaakttusseneenverslavingsstoorniseneen middelengerelateerdestoornis.Bijeenverslavingsstoornisgaathetomdeproblemen dieerbestaanrondomhetgebruikvaneenmiddel,zoalsalcohol,ofeenbepaalde handeling,zoalsgokken.Bijeenmiddelengerelateerdestoornisgaathetomdeinvloed vandewerkzamestoffenvaneenmiddel,zoals‘high’wordennahetblowenvaneen joint(APA,2022).

Verslavingsstoornis

Alseenpersoonnietmeerzondereenbepaaldmiddel(zoalsdrugs,medicatieof alcohol)ofhandeling(gokken,gamen)kan,dannoemjedateenverslavingof verslavingsstoornis.Bijeenverslavingsstoornisgaathetomdeproblemenrondom hetgebruikvaneenmiddelofdespecifiekeverslavendehandeling.Depersoonblijft hetmiddelgebruikenofdehandelingenvertonen,ondanksdeproblemendiedat oplevert.Hierbijkanhetgaanomfinanciëleproblemenofhetverliesvanwerken vrienden.Eenverslavingsstoorniskanlicht,matigofernstigzijn,afhankelijkvanhet aantalsymptomendataanwezigis.

Verslaafdaaneenmiddel

Jespreektvaneenverslavingsstoornis(middel)alsdebetrokkene:

• vaker,langdurigerengroterehoeveelhedenvanhetmiddelinneemtdanvooraf zijnbedoelingwas

• dewensheeftomhetmiddelengebruiktematigenofpogingenheeftondernomen hetmiddelengebruiktestoppen,watalleenniettothetgewensteresultaatheeft geleid

PREVIEWVERSIE

• veeltijdbesteedtaanactiviteitenrondomhetmiddel,zoalsvaaknaarde slijterij/dealergaan,eengrootdeelvandedagbezigzijnmethetgebruikenvan hetmiddel,veeltijdnodighebbenomteherstellenvandeeffectenvanhetmiddel (zoalseenkaterbijalcoholgebruik)

• naarhetmiddelhunkertofeensterkedrangheefthetmiddeltegebruiken/nuttigen; ditwordtookwelcravinggenoemd

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• doorzijngebruiknietaanbelangrijkeverplichtingenopzijnwerk,schoolofinde thuissituatiekanvoldoen

• hetmiddelblijftgebruiken,ookalontstaanofverergerenhierdoorsocialeof relationeleproblemen

• vanwegehetmiddelengebruikbelangrijkeberoepsmatige,socialeen vrijetijdsactiviteitenopgeeft

• hetmiddelookgebruiktinsituatieswaarbijfysiekgevaarkanontstaan,bijvoorbeeld autorijdenonderinvloedvanhetmiddel

• hetmiddelblijftgebruiken,ookalweethijdatditlichamelijkeenpsychische problemenoplevertofverergert.

Daarbijiserooksprakevan:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• tolerantie:Debetrokkeneheeftsteedsmeervanhetmiddelnodigomhetzelfde effecttebereiken,oferiseenverminderdeffectbijdezelfdehoeveelheidvanhet middel.

• ontrekkingssymptomen:Hierbijgaathetomlichamelijkeenpsychischeklachten dieoptredenwanneerhetmiddelnietmeergebruiktwordt,zoalszweten,een hogerehartslag,trillendehanden,moeitehebbenmetinslapenofdoorslapen, misselijkheid,braken,hallucinatiesofangstklachten.Omdezesymptomentegen tegaanwordthetmiddelweergebruikt.

Drugsenmedicatiekunjeonderverdelenindriecategorieën:dempendemiddelen, stimulantiaenhallucinogenemiddelen.dempendemiddelenwerken bewustzijnsverlagend,zehebbeneenverdovendewerking.Hierondervallenmiddelen alsbenzodiazepinen,GHBenopiatenzoalsheroïne,codeïneenmorfine. stimulantiawerkenbewustzijnsverhogend.Zehebbeneenstimulerendewerking. Hierondervallenmiddelenzoalsamfetamine,ecstasy(xtc)encocaïne.Tenslotte veranderenhallucinogenemiddelendebewustzijnstoestand.Zehebbeneen geestverruimendewerking.Voorbeeldenhiervanzijncannabis,fencyclidinesenlsd.

Verslaafdaanbepaaldgedrag

Ookgokkenkantoteenverslavingsstoornisleiden:eengokstoornis.Ondergokgedrag wordtverstaan:ietswaardevolsriskerenindehoopdaarmeeietsteverkrijgenwat nogmeerwaardis.Zoalsnaarhetcasinogaanentijdenseenspelletjeroulettegeld inzettenindehoopmeergeldtewinnen.Inveelculturenbestaanerverschillende gokgelegenheden,zoalsmeedoenaanspecialeloterijen.Indemeestegevallen ontstaanhiergeenproblemendoor.Maarsommigemensenkomenwelinde problemendoorhungokgedrag,hetverstoorthunpersoonlijke,gezins-en professioneleleven.Mensenmeteengokstoorniservarendevolgendeproblemen:

PREVIEWVERSIE

• Depersoongoktmetsteedsmeergeldomdegewenstematevanopwindingte bereikendiehetgokkenhemgeeft.

• Depersoonisprikkelbaarofrustelooswanneerhijhetgokkenprobeertteminderen oftestoppen.

• Depersoonheeftgeprobeerdhetgokkenteminderenoftestoppen,maardatlukte niet.

• Depersoonisgeobsedeerddoorgokken;hijdenktveelaangokkenofbedenkt continumanierenomaangeldtekomenomtekunnengokken.

• Depersoonliegtomdeernstvanhetgokgedragverborgentehouden.

• Depersoonfraudeert,steeltgeldofvraagtleningenaanomuitdefinanciële problementekomen.

• Depersoongaatvaakgokkenwanneerhijzichzorgenmaaktofzichsomberof hulpeloosvoelt.

• Depersoongaatgeregeld,wanneerhijgeldverlorenheeftbijhetgokken,de volgendedagterugomhetverliesterugtewinnen.

Jekuntverschillendegokmogelijkhedenonderscheiden,zoalsnaarhetcasinogaan, kraskaarten,gokkenopfruitautomaten,bezoekenvanpaardenraces,meedoenaan loterijenenweddenbijsportwedstrijden.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gokken kent diverse vormen, zoals wedden op sportuitslagen.

PREVIEWVERSIE

Bijeeninternetgamingstoornisisersprakevaneendwangmatigeenvoortdurende behoefteomonlinecomputerspellentespelen.Hetgaatdaarbijomspellendieje moetbijhouden:MMORPG’s(Massively Multiplayer Online Rol Playing Games), grootschaligerollenspelgamesvoormeerderespelersdieviainternetmetelkaarzijn verbonden.Ookalisernogaanvullendonderzoeknodignaardegamestoornis,toch geeftdeDSM-5(APA,2022)alvasteenaantalkenmerkenweervandezestoornis.Eris vermoedelijksprakevaneengamestoornisbijdeaanwezigheidvanvijfofmeervan deonderstaandekenmerken:

• Debetrokkeneheefteenpreoccupatiemetinternetgames.Degedachtenzijnveel bijdegamesengamenisdeopdevoorgrondstaandeactiviteitinhetdagelijks leven.

• Debetrokkenekrijgtlastvanonttrekkingssymptomenalsdemogelijkheidtot onlinegamenwordtontnomen,zoalsprikkelbaarheid,verdriet,angst.

• Debetrokkeneheeftdebehoefteomeentoenemendehoeveelheidtijdtebesteden aanonlinegames(tolerantie).

• Hetluktnietomtestoppenmethetveelvuldigeonlinegamen.

• Erisminderbelangstellingvooranderehobby’s,activiteitenenvermaak.

• Erwordtdoorgegaanmetovermatigonlinegamen,ookalzietdebetrokkenein datditleidttotpsychosocialeproblemen.

• Debetrokkeneliegtoverhetaantalurendathijbesteedtaanonlinegamen (bijvoorbeeldtegenovergezinsleden).

• Debetrokkenegebruiktonlinegamesomeennegatievestemmingteontvluchten ofteverlichten.

• Debetrokkenebrengtbelangrijkerelaties,opleidingsmogelijkhedenofeenbaan ingevaarofheeftdezeverlorenvanwegehetonlinegamen.

Middelengerelateerdestoornis

COPYRIGHTBOOM

Eenmiddelengerelateerdestoorniswordtaltijdveroorzaaktdoordewerkzamestof ineenmiddel.Hetgaathierdusomdeeffectenenproblemendieontstaandoordat eenmiddel,opwatvoorwijzedanook(roken,drinken,slikken,spuiten,snuiven enzovoort),wordtopgenomeninhetlichaam.Dedirecteeffectendieeenmiddelgeeft, noemjeintoxicatie.Denkmaaraanaangeschotenwordennaeenpaarcocktailsof dronkenwordennateveelbier.Jewaarneming,bewustzijn,aandacht,denken, oordeelsvermogen,psychomotoriekensocialegedragveranderenalsgevolgvan innamevanhetdesbetreffendemiddel.Datisvoor(eenvolwassene)eenkeereen avondjemisschiennietzoerg,maaralsersprakeisvaneenverslavingsstoornis,wordt eenmiddelveelvuldiggebruiktenkanditleidentotallerleiproblemen.Denkaande eerdergenoemdeonttrekkingssymptomen:klachtendieontstaanwanneerhetmiddel nalangdurigofveelvuldiggebruikgeminderdofgestaaktwordt.Dezeklachtenkunnen lichamelijkofpsychischzijn,zoalseenverhoogdehartslag,zweten,rillen, darmkrampen,hoofdpijnofangstklachten.Opdekorteenlangetermijnkunnener ookpsychischeenlichamelijkeklachtenontstaan.Voorbeeldenzijneenpsychose, eendelirium,eencognitievestoornis,eenbipolaireendepressievestemmingsstoornis, angststoornissen,eenobsessieve-compulsievestoornis,slaapstoornissen,seksuele disfuncties,aantastingvandeorganen,kanker,eencomaenbijvoorbeeldinfecties. Een(langdurig)tehogeinnamevanalcoholofdrugskanzelfsleidentotdedood, bijvoorbeelddoordatereenoverdosisgenomenwordtofdoordatdebetrokkene zelfmoordpleegt(APA,2022).

8.2 Ontstaanverslaving

PREVIEWVERSIE

Hoeeenverslavingexactontstaateninstandwordtgehoudenistotopdedagvan vandaagnogniethelemaalduidelijk.Welisbekenddatjenietvandeeneopdeandere dagplotselingverslaafdbent,maardatheteenprocesisdatzichindeloopvande tijdontwikkelt.

Ontstaanverslavingmiddel

DéexpertophetgebiedvanmiddelengebruikenverslavingisJellinek,eenvande grootseNederlandseinstellingenvoorverslavingszorg.VolgensJellinek(2021)kunje opverschillendemanierenkijkennaarhetontstaaneninstandhoudenvaneen verslaving.Demanierwaaroperbinneneeninstellingoforganisatieoververslaving wordtgedacht,bepaaltookdeaanpak.Devolgendeopvattingen/modellenbestaan errondomverslaving:

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• hetmorelemodel

• hetfarmacologischemodel

• hetpsychiatrischemodel

• hetsocialemodel

• hetmedischemodel

• hetgedragstherapeutischemodel

• hetaanvaardingsmodel

• hetbiopsychosocialemodel

• hethersenziektemodel.

Hetmorelemodel

Binnenhetmorelemodelwordtervanuitgegaandatverslavingontstaatdoormorele zwakteofweleenzwakkewil.Verslaafdenzijndanookzondigofschuldig.Deaanpak vanverslavingligtinditmodelindehandenvanpolitieenjustitie.

Hetfarmacologischemodel

Binnenhetfarmacologischemodelgaatmenuitvandewerkzamestofvanmiddelen. Hetisdedrugsofdealcoholdiemensenverslaafdmaakt.Dezemiddelenzorgenervoor datmensentolerantieontwikkelenenlastkrijgenvanonthoudingsverschijnselen.De aanpakrichtzichdanookophetvoorkomendatmenseninaanrakingkomenmetde verslavendemiddelen.Dedrooglegging(alcoholverboddatinAmerikavan1920-1933 gold)enhetillegaalmakenvandrugszijngebaseerdopditmodel.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Hetpsychiatrischemodel

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Tijdens de drooglegging in Amerika werden vaak grote illegale partijen alcohol in beslag genomen; mensen bleven ondanks het strenge verbod toch alcohol consumeren.

Hetpsychiatrischemodelgaatervanuitdatverslavingeensymptoomisvaneen onderliggendestoornis.Wanneerjeeenverslavingaanpakt,zoujejedanookmoeten richtenophetwegnemenvandezeonderliggendepsychischestoornis.

PREVIEWVERSIE

Hetsocialemodel

Binnenhetsocialemodelwordteenverslavinggezienalseensymptoomvaneen stoornisinderelatietussenmensenofalseenreactieopstressofmaatschappelijke omstandigheden.Omdieredenishetbelangrijkomfamilietebetrekkenbijde behandeling.Ookzoudenveranderingenindemaatschappijnodigzijnomverslaving aantepakken.

Rody

Rody(47jaar)woontsamenmetzijnvrouwentweekinderen.Hijheefteendrukke baan,isvaaklaatthuisenkomtampertoeaanontspanning.Daarbijligthijvaak overhoopmetzijnvrouw,somshebbenzehetzelfsalovereenechtscheiding.Rody ervaartveelstress.Omeenbeetjetekunnenontspannen,neemthijiedereavondeen biertje.Algauwheefthijmeernodigomhetzelfdeontspannengevoeltekrijgen.Dus eenbiertjewordenertwee,tweewordenerdrieenvoorhijhetweetdrinkthijmet gemakiedereavondzesbiertjes.

Hetmedischemodel

Hetmedischemodelzietverslavingalshetgevolgvaneenlichamelijke overgevoeligheid.Eenverslavingisduseenlichamelijkeaandoening.Deaanpakis gerichtophetvolledigstoppenmetgebruik(abstinentie).Ditmodelvormtdebasis voordiverseinterventies,zoalshetMinnesotamodelendeAnoniemeAlcoholisten.

Hetgedragsthrapeutischemodel

Hetgedragstherapeutischemodelgaatervanuitdatverslavingaangeleerdgedragis. Depositieveeffectenvaneenmiddelvergrotendekansdathetopnieuwwordtgebruikt, waardooreenverslavingontstaat.Hetverlangennaarheteffectisindezevisie belangrijkerbijhetontstaanvaneenverslavingdanbijvoorbeeldvroegereervaringen uitdejeugd.Deaanpakisgerichtophetaflerenvanhetverslavingsgedrag.Kortdurende therapieënbinnendeverslavingszorgzijngebaseerdopditmodel,netalsverschillende onlinezelfhulppogramma’senonlinebehandeling.

Hetaanvaardingsmodel

PREVIEWVERSIE

Vanuithetaanvaardingsmodelwordtverslavinggezienalseenaandoeningdiejemoet accepteren.Hetheeftgeenzinomteproberenmensenvanhunverslavingaftehelpen. Deaanpakbinnenditmodelrichtzichdanookophetbeperkenvanderisico’svan hetgebruik.Hetverstrekkenvanheroïneofmethadonenprojectenalsspuitomruil horenbijdezevisie.Methadoniseenzwaarverdovendmiddeldatvanuitditmodel wordtingezetomheroïnetevervangen.Methadongeeftintegenstellingtotheroïne geenroes,maarzorgterwelvoordatgebruikersvoormindermaatschappelijkeoverlast zorgen.Bijspuitomruilkunnendrugsverslaafdenhungebruikteinjectienaalden omruilenvoornieuwespuitenominfectieziektenenonveiligesituatiestevoorkomen.

Hetbiopsychosociaalmodel

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Binnenhetbiopsychosocialemodelgaatmenervanuitdatverslavingontstaatdoor hetgelijktijdigwerkzaamzijnvanverschillendefactoren:biologische,psychischeen socialefactoren.Eenpersoonkanbijvoorbeeldbepaaldegenenhebbenwaardoor eenverslavingmakkelijkerontstaat.Depersoonisindatgevalbiologischgezienextra vatbaarvoorhetontwikkelenvaneenverslaving.Problemenmetdepersoonlijke ontwikkelingofeenpsychischestoorniskunneneenverslavingdaarbijbevorderen. Denkmaaraaneensomberestemming,snelgestrestzijn,onzekerheid,angstgevoelens,

ADHD,schizofrenie,eenbipolairestoornis,impulsiviteiteneendepressie.Deze problemenenstoornissenkunnenervoorzorgendateenpersoonzichprettigervoelt nahetinnemenvaneenmiddel.Erwordtdansnellernogmaalsnaareenmiddel gegrepenomdestressofdedepressienaardeachtergrondtelatenverdwijnen.Ten slottekunnennegatieveinvloedenvanuitdeomgeving,zoalseengebrekaanwarmte enliefde,eenrolspelenbijhetontstaanvaneenverslaving.Ofdenkaandebredere omgeving:indewestersecultuurstaatmenpositieftegenoveralcohol.Zovindenwe hetnormaaldatjetijdenshetuitgaanalcoholdrinkt,oftijdensspecialegelegenheden zoalsoudejaarsavond(champagne).Ofdenkaanhetalcoholgebruikbinnen studentenverenigingenofsupportersverenigingen.Doordezesituatieskan alcoholgebruikdoordeomgevingaangemoedigdwordeneneenverslavingindehand werken.Binnenhetbiopsychosocialemodelisdeaanpakgerichtopmeerdere interventies;medicatie,psychotherapieenverbeteringvandesocialeomstandigheden. Opditmomentwordtervaakuitgegaanvanditbiopsychosocialemodel.

Hethersenziektemodel

Hethersenziektemodelzietverslavingalseenhersenziekte.Middelenzoalsalcohol endrugshebbeneffectoponsbeloningssysteemindehersenen.Ditbeloningssysteem, enspecifiekdestofdopamine,speelteenbelangrijkerolbijhetbekrachtigenvanons gedrag.dopamineiseenstofindehersenendieervoorzorgtdatweonstevreden, prettigenbeloondvoelen.Doormiddelenintenemenwordtermeerdopamine aangemaakt,waardoorjejedusgoedvoelt.Vanwegeditprettigegevoelwiljedit nogmaalservarenengajehetmiddelvakergebruiken.Ditkanresulterenineen verslaving;eentoestandwaarineenpersoonnietmeerzonderhetdesbetreffende middelkan.Hetmiddelisindatgevalnodigomnormaaltekunnenfunctioneren,om jefijntevoelen.Dehersenenvanmensenmeteenverslavingzoudenanders functioneren;hetbeloningscentrumfunctioneertmindergoed.Middelenprikkelen ditcentrumopeenheftigemanierenzorgenvooreensterkeervaring.Erisbijhen daarbijsprakevaneenverminderderemmingvanuitdehersenenenzebeschikken daardooroverminderzelfbeheersing.Hierdoorgevenzeeerdertoeaanhunverlangens eenmiddeltegebruiken.Debehandelingbinnenditmodelzougerichtmoetenzijn opmedicatiediedewerkingvandehersenenbeïnvloedt.Ookditmodelwordtvandaag dedagveelaangehangen.

PREVIEWVERSIE

Ontstaanverslavinggedrag

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ookbijeenverslavingrondomgedrag,zoals(online)gokkenengamenspelen verschillendefactoreneenrol.VolgensdeDSM(APA,2022)kaneengokstoornisinde familiezitten,dekansdatjeeengokverslavingontwikkeltisindatgevalgroterwanneer jeoudersofanderenaastefamilieledenookeengokstoornishebben.Bovendien zoudeneraanwijzingenzijndatgokkenopeenvergelijkbaremanierophet beloningssysteemindeherseneninwerktalshetinnemenvaneenmiddel.Onderzoek naargameverslavingismomenteelnoginvollegang,maarookdaarlijkthet neurocognitievebeloningssysteemeenroltespeleninhetontstaanervan.Bijgokken iserdekansopwinstvaneengeldbedragdathetbeloningssysteemactiveert.Games

zittenzoinelkaardatjezevaakmoetspelenomeenbepaaldestatusteverwervenof ombeterteworden.Ookhetvluchtenvoorpersoonlijkeproblemenkaneenreden zijnvooreenpersoonomzichzelfteverliezenineenonlinewereld.

8.3 Gevolgenverslaving

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Degevolgenvandeverschillendeverslavingsstoornissenwisselen(APA,2022).Jekunt jemisschienwelvoorstellendathetgebruikvaneenmiddelzoalsdrugs,medicatie enalcoholmeerlichamelijkegevolgenheeftdaneengokverslavingofgameverslaving, geziendetoxischeeffectenervan.Tochzijnerookveelovereenkomsten,wanteen persoonmeteenverslaving,welkeverslavingdanook,wordthiervolledigdoorin beslaggenomen.

Gevolgenmiddelengebruik

Cannabisgebruikkaneenrolspeleninhetontstaanvaneenacutepsychotischeepisode endoorlangduriggebruikvanbijvoorbeeldcocaïneontstaanerhartkloppingenof hartritmestoornissen,neusbloedingen(doorsnuiven),tandvleesziektenen mondzweren.Mensendieopioïdegebruikenkrijgenvaakookallerleilichamelijke problemen,zoalszichtproblemen,infecties,irritatievandeneusdoorhetsnuivenvan hetopiaatenerbestaateenkansopeenoverdosis.Erontstaanookverschillende gezondheidsproblemenbijlangdurigenveelvuldigalcoholgebruik.Organenzoalshet hartenhetspijsverteringsstelselwordenaangetastenisereenvergrotekansop levercirrose,eenhogebloeddrukenslokdarm-enmaagkanker.Ookpsychische problemenkunnenontstaandoorhetalcoholgebruik(maarerookaanvoorafgaan enderedenzijnvoorhetalcoholgebruik).Voorbeeldenhiervanzijnangstklachten, gedragsproblemen,insomnia,ontremming,verdriet,prikkelbaarheidendepressiviteit. Ookdekansopsuïcideisvergrootdoorhetgebruikvaneenmiddel.Ondervoeding komtookveelvoorbijmiddelengebruikomdathetmiddelhethongergevoel onderdrukt.

Delirium

PREVIEWVERSIE

Doorhetgebruikvaneenmiddel(intoxicatie)ofdooronthoudingnaveelvuldiggebruik (onttrekking),kanereendeliriumoptreden.Erisindatgevaleenstoornisinhet bewustzijnendecognitievefuncties;eriseenverminderdbesefvandeomgeving, eenverminderdvermogenomdeaandachttesturenenerzijnproblemenmethet geheugen,dewaarnemingendetaal.Verschillendemiddelenkunneneendelirium veroorzaken,zoalsalcohol,cannabis,opioïde,hallucinogenen,cocaïne.Bijovermatig alcoholgebruikkanbovendieneendeliriumtremensontstaan.Ditiseen levensbedreigendesituatiediezichvoordoetbijalcoholistendieplotselinghun alcoholgebruikstaken.Desymptomenzijnhetzelfdealsbijeengewoondelirium,maar gaansamenmetfysiekeverschijnselen,waarondereenverhoogdetemperatuur,een vuurroodgezicht,eenversneldehartslagenverhoogdebloeddruk.Vanallemensen diemeteendeliriumtremenstemakenkrijgt,overlijdt10%(APA,2022).

Een delirium tremens kan levensbedreigende vormen aannemen

SyndroomvanKorsakov

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Insommigegevallenontwikkelenpersonenmeteenalcoholverslavinghetsyndroom vanKorsakov.HetsyndroomvanKorsakovkenmerktzichdoorgeheugenstoornissen inhetkortetermijngeheugen,zoalsmoeitehebbenmethetonthoudenvannieuwe informatie,desoriëntatieintijdenruimteenookloop-enevenwichtsstoornissen komenvoor.Erisdaarbijsprakevaninitiatiefverliesenkarakterveranderingen,maar deintellectuelevermogenswordennietaangetast.Hetsyndroomontstaatdooreen ernstigvitamineB1-tekort(Korsakovcentrum,z.d.).Alcoholbreektdezevitamineaf engezienjelichaamzelfnietinstaatisomvitamineB1aantemaken,ishetvanbelang dezedoorgezondevoedingbinnentekrijgen.Maarmensendieveelvuldigalcohol gebruikenbestedenjuiststeedsminderaandachtaanzelfzorgenverwaarlozenvaak huneetpatroon.Erbestaateenkleinekansopherstel,maardemeestemensenkomen uiteindelijkterechtineenpsychiatrischziekenhuis,eenpsychogeriatrischverpleeghuis ofineenspecialeKorsakov-kliniekof-afdelingomdatzeafhankelijkblijvenvande zorgvananderen(APA,2022).

Gevolgenvoormaatschappelijkfunctioneren

Doorovermatigmiddelengebruikenovermatiggamenofgokken,wordtervolgens deDSM(APA,2022)vaaknietmeeraanbelangrijkeverplichtingenvoldaan;school, werkengezins-ensocialeactiviteitenwordenopgegeven.Deprestatiesopschoolen hetwerknemenbijvoorbeeldaf,depersoonkanzichtijdenszijnwerkzaamheden moeilijkrichtenopzijntakenenverantwoordelijkheden,vanwegezijnobsessiemet

gokken,gamenofeenmiddel,ofdoordathijonderinvloedisvaneenmiddel.De persoonmeldtzichbovendienookvakerziekofkomtgewoonnietopdagen.Hierdoor bestaatereengrotekansopwerkeloosheid.Hethuishoudenen/ofdezorgvoor kinderenwordenvaakverwaarloosd,enerkunnenhuwelijksproblemenontstaan, zoalsechtelijkegewelddadigeruziesvanwegehetgebruikvaneenmiddel.Ditkan uitmondenineenechtscheiding.Ensocialecontactengaanvaakverloren,bijvoorbeeld doordatdepersoonherhaaldelijkliegttegenzijnomgevingomdeernstvanzijn verslavingverborgentehouden,ofgeldleent/steeltomzijnverslavingtebekostigen. Mensenmeteengamestoornisdrinkenvaakkoffie,energiedrankjesen/ofgebruiken drugsomhetspellangervoltehouden,metallegevolgenvandien,zoalseenslechte nachtrustofdekansopeenmiddelenverslaving.Ookeenzaamheid,angstvoor‘live’ sociaalcontact,depressievegevoelensenhoofdpijnkomenvaakvoorbijmensenmet eengameverslaving.Mensendieverslaafdzijnaanopioïde(zoalsheroïne)ontwikkelen vaakeenpatroonvandwangmatiggebruik,waarbijdedagelijkseactiviteitenvolledig inhettekenstaanvanhetbemachtigenengebruikenvanopioïde.Eenpersoondraait indatgevalnietmeermeeindemaatschappij.Erisgeensociaalvangnetvanouders, vriendenenfamiliemeerendepersoonleeftinisolatie,waarbijeralleenomgangis metandereverslaafdeofdealers.Ditversterkthetgebruikendelevensstijlals verslaafde,eenuitweglijktnietmeerbereikbaar.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Bij een heroïneverslaving staat alles in het teken van het bemachtigen en gebruiken van heroïne.

8.4 Rolsociaalwerker

Alsjewerktmetverslaafdeofafkickendemensen,benjeuiteraardnietbelastmet hunbehandeling,maarwelmetdebegeleidingaanenondersteuningvandezemensen bijhundagelijksebezigheden.Hierbijhebjeveelgeduldencompassienodig.Ookis hetjetaakom,bijvermoedensvaneenverslaving,doorteverwijzen.Eengoedbeeld vandesocialekaartrondomverslavingszorgisdanonmisbaar.

Begeleidenenondersteunen

Hetisbelangrijkdatdebetrokkenezominmogelijkinaanrakingkomtmetprikkels diehetgebruikvaneenmiddelkunnenuitlokkenofprikkelsdiehetgokgedragof gamegedraguitlokken.Voordebetrokkenekanhetdaardoorsomsbeterzijnom bepaaldevriendschappenteverbreken,omdatdezevriendenhetmiddelnogwél gebruiken,ofhetgedragvertonen,endeomgangdustoteenterugvalzoukunnen leiden.Hierinkunjijeenrolspelen,bijvoorbeelddooranderesocialecontactenaan temoedigenentebouwenaaneensocialebasisdiebeterpastbijhetnieuwe (verslavingsvrije)levenvandebetrokkene.Bijbijvoorbeeldeencannabisverslaving ishetverstandigdatdebetrokkenecoffeeshopsvermijdtenbijeenalcoholverslaving moetwordenvoorkomendatiemandalcoholinhuishaalt.Ookhetbelonenvan gewenstgedrag,inditgevallangdurigeonthoudingvanhetmiddel,kaneenpositieve bijdrageleveren(Jellinek,2023).Jekuntbijvoorbeeldprivilegesinhetvooruitzicht stellenwanneerdebetrokkenezichhoudtaaneenvoorafbepaaldeperiodevan onthouding.

Alssociaalwerkerzaljeookveelgesprekkenvoerenmetbetrokkenen.Ditdoejeaan dehandvanmotiverendegespreksvoering;jeprobeertdebetrokkenetebewegentot hetstakenvanhetgebruik.Inveelgevallendraaidehetlevenvandebetrokkenemet eenmiddelenverslavingomhetmiddel.Maaromdathetmiddelnugeencentrale plaatsmeerinneemt,zaljedebetrokkenehelpeneennieuwedagstructuuraante leren.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Jekunttijdensjewerkzaamhedenooktemakenkrijgenmetcrisissituatiesdoordat ersprakeisvanintoxicatie,debetrokkeneheeftindatgevalhetmiddelgebruikt. Onderverslaafdenkomenagressie,epileptischeaanvallenenpsychosengeregeld voor.Indatgevalprobeerjedebetrokkenetekalmerenofafteleidenenzorgjevoor deveiligheidvanhenzelf,andereaanwezigenenjezelf.Bijzeerernstigesituaties schakeljedehulpinvanjecollega’sofhulpdiensten.Brengdebetrokkeneeventueel naardehuisartsenpostofspoedeisendehulpindienersprakeisvanlichamelijkeuitval ofbijkomendeaandoeningen.

Indepraktijk

Ishaan(31jaar)werktineenverslavingskliniek.Milo(19jaar)verblijftbinnendeze kliniekenkicktafvandecocaïne.Viaeenanderecliëntvandeverslavingskliniekhoort IshaandatMilodrugsopzijnkamerheeft.Hoeditkanishemeenraadselmaarhij

gaattocheveneenkijkjenemen.WanneerIshaanMiloconfronteertmetwathijdenkt teweten,wordtMiloboos.Hijstaatopenzwaaitwoedendmetzijnarmen,daarbij schreeuwthijdathijzelfmagwetenwathijdoet.Tijdensdatzwaaienvalteruitde zakvanMiloeenpakketjecocaïneopdegrond.Ishaanherkentditdirectenpakthet op.DitmaaktMilonogbozer,hijschreeuwt,scheldtenhetlijkteropalsofhijIshaan fysiekaangaatvliegen.IshaanprobeertMilotekalmeren.Hijgeefthetpakketjecocaïne terugaanMilo,wathemalwatkalmeert,zegtdathijnietboosis,enookbegrijptdat Milohierenormnaarverlangt.Vervolgensstelthijvooromerevenrustigovertepraten. AlsMilostrakséchthelemaalgekalmeerdisenzichbegrepenengesteundvoelt,zal Ishaanproberenhetpakketjecocaïneterugtekrijgen.HetzoumooizijnalsMilodit zelfaanhemoverhandigd,zodatIshaanweetdathijerachterstaatomaftekicken.

Alseenpersoononderinvloedisvaneenmiddel,gedraagthijzichandersdanwanneer hijnuchteris.Houddaarrekeningmeealsjeietsvandebetrokkeneverwacht.Wees daarnaastookalertopeenmogelijkeoverdosiswanneerermethadonwordtgebruikt bijeenheroïneverslaving.Alsmensennaastmethadontochweerheroïnegaan gebruiken,isdekansopeenoverdosiszeergroot.

Wanneerjewerktmetmensenmeteenalcoholverslaving,ishetvanbelangom aandachttebestedenaaneengezondeetpatroonomhuntekortaanvitamineB1, ontstaandooreencombinatievanovermatigalcoholgebruikeneenongezond eetpatroon,aantevullen.VitamineB1zitonderandereinproductenalsbrood, graanproducten,groente,vlees,aardappelen,vleeswarenenmelk.Vaakwordener aanvullendinjectiesofmedicatiegegevenomvitaminetekortenopteheffen.

PREVIEWVERSIE

Ookvoormensendieaananderemiddelenverslaafdzijn,iseraandachtvoorhet voedingspatroon.Doordeverslavingvergetenzeteetenofhebbenzeeenverminderd hongergevoel.Eenvast,gestructureerddagprogrammametdagelijkseroutinesisook vanbelangbijhetoppakkenvanhetlevenwaarindeverslavingnietcentraalstaat. Activiteitenleidenafvanhetverlangenomdrugstegebruiken(craving),brengenvaak nieuwecontactendienietstemakenhebbenmetdeverslavingenverhogenhetgevoel vaneigenwaarde.Debetrokkenemerktopdiemanierdathijmeerisdan‘de verslaafde’.Doormiddelvantrainingkunjemensenopnieuwdagelijksevaardigheden ofwerkzaamhedenaanleren,zoalszelfhunkameropruimen,schoonmaken,koken enklerenwassen.

Samenwerken

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alsjetemakenkrijgtmetmensendieeenverslavinghebben,zuljeookveel samenwerkenmetofjehandelenafstemmenopdievananderedisciplines.Zoiser bijeenmiddelenverslavingmeestaleenpsychiaterofartsbetrokken,diemedicatie ofdrugsvervangerskanvoorschrijven.Ofdenkaaneenverslavingsarts,eenFACT-team, een(sociaal)verpleegkundigeenwoon-en/ofwerkbegeleiders.(EenFACT-team behandeltenbegeleidtmensenmeteenernstigepsychiatrischeaandoening,bijwie opmeerdereterreinenproblemenspelen.Ditgebeurtzoveelmogelijkindeeigen

omgevingvandebetrokkene.)Jeneemtdangeregelddeelaanmultidisciplinairoverleg metbetrekkingtoteenspecifiekecliënt,omkennisenervaringtedelenoverdeze cliëntenomdoelenoptestellen.Ookdedirecteomgevingwordtvaaknauwbetrokken inhetgevalvaneenverslaving,zoalshetgezin,dewerkgeverenhetsocialenetwerk.

8.5 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Lakheisha(22jaar)verblijftineenverslavingskliniek.Zewasverslaafdaanheroïne,is ondertussenafgekicktenwerktaanhaarherstel.Lakheishaheefteenturbulent verleden.Zegroeideopbijhaarmoeder,kreegvanafhaar6ejaartemakenmet misbruik(stiefvader),verloorhaarbiologischevaderaankankerophaar11eenwerd ophaar13eineeninstellinggeplaatstvanwegehetmisbruik.Zeliepophaar15eweg uitdeinstelling,zwierfopstraatensliepinlegegebouwen.Daarontmoettezeanderen enkwamzevoorheteerstinaanrakingmetdrugs.Ophaar16ewasLakheishaverslaafd aanheroïne.Omdattebekostigenprostitueerdezezichzelf.Vlakvoorhaar21e verjaardagneemtLakheishabewusteenoverdosis.Zebelandtoptijdinhetziekenhuis enoverleefthetdrama.Zewordtopgenomenindeverslavingskliniek,waarzehard werktomaftekickenenalhaarpersoonlijkeleedteverwerken.Momenteelgaathet, volgensLakheishazelf,voorheteerstéchtgoedmethaar.Zezieteentoekomstzonder drugszitten,heeftwatfamiliebandenaangehaaldwathaarveelgelukbrengtenzou graageenopleidingtotnagelstylistedoen.Zedurftzelfstezeggendatzegelukkigis, eengevoeldatzevanafhaar6elevensjaarnietmeerheeftgehad.

Casus

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Anne(26jaar)werktindeversalvingskliniekwaarLakheishaverblijftenheefteen sterkebandmethaar.ZeheeftLakheishahetafgelopenjaarziengroeien.Vaneen hoopjeellendetoteensterke,bewustevrouwdiegraageenandereweginslaaten gemotiveerdiszichintezettenvoorhaartoekomstindemaatschappij.Helaaskomt hierabrupteeneindeaan;Lakheishawordtopgepaktdoordepolitieopverdenking vanzwaremishandelingmetblijvendletselalsgevolg.Anneschriktenormenprobeert incontacttekomenmetLakheisha.Alszehaarkorttelefonischmagspreken,zegt Lakheishaalleenmaar:'Kijkinmijnbovenstela,ondermijnagenda,maarvertelhet niemand'.Annedoetditenvindteenbriefdieaanhaarisgericht.Erstaatindat Lakheishaaltijdbangisgeweestvoorditmoment.DatzeAnnewilbedankenvooralle steunendathethaarspijtdatzenooiteerlijkgeweestis.IndebriefgeeftLakheisha toedatzeiemandernstigheeftmishandeld,zewastoenonderinvloedenhadgeld nodig,dusberoofdezeeenvrouw.Ditliepuitdehand.Laterkwamzeerachterdatde vrouwdiezemishandeldeblijvendeschadeheeftopgelopenennooitmeerzalkunnen lopen.DatwasookderedendatLakheishaeenoverdosisnam,haarschuldgevoelens speeldenhaarparten.Anneisverbijsterd.

Dilemma

WanneerdestrafzaaktegenLakheishabegint,wordtAnneopgeroepenalsgetuige. Zekampthierdoormeteengrootdilemma.Zeisenormgeschrokkenenkanzichhaast nietvoorstellendatLakheishatotzoietsinstaatwas.ZeweetdatLakheishaschuldig is,maaralszedattoegeeftinderechtbank,danbelandtLakheishamisschienwel achterdetralies.Endatterwijlzemomenteelzohardaanhaartoekomstwerktenhet juistzogoedgingmethaar.Anneweetdaterindeberoepscodevoorsociaalwerkers staatdatzeeenberoepmagdoenopdegeheimhoudingsplichtbijderechter(artikel 14).Maarisdatwelinteger(kernwaardeBetrouwbaarheidenintegriteit)naardevrouw diedoortoedoenvanLakheishaverlamdisgeraakt?

WatdoetAnne?

1. Anneberoeptzichophaargeheimhoudingsplichtbijderechter.

2. Anneverteltderechtereerlijkwatzeweet.

8.6 Begrippen

Aanvaardingsmodel

Eenmodelwaarineenverslavingwordtgezienalseenaandoeningdiejemoet accepteren.

Biopsychosocialemodel

Eenmodelwaarinervanuitwordtgegaandatverslavingontstaatdoorhetgelijktijdig werkzaamzijnvanverschillendefactoren:biologische,psychischeensocialefactoren.

Craving

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Debetrokkenehunkertnaareenspecifiekmiddelofheefteensterkedranghetmiddel tegebruiken/nuttigen.

Delirium

Eenstoornisinhetbewustzijnendecognitievefuncties,doorhetgebruikvaneen middelofdooronthoudingnaveelvuldiggebruik.

PREVIEWVERSIE

Deliriumtremens

Eenlevensbedreigendesituatiediezichvoordoetbijalcoholistendieplotselinghun alcoholgebruikstaken.

Dempendemiddelen

Middelendiebewustzijnsverlagendwerken,zehebbeneenverdovendewerking.

Dopamine

Eenstofindehersenendieervoorzorgtdatweonstevreden,prettigenbeloond voelen.

Farmacologischemodel

Eenmodelwaarinervanuitwordtgegaandatverslavingontstaatdoordewerkzame stofvanmiddelen.

Gedragstherapeutischemodel

Eenmodelwaarinervanuitwordtgegaandatverslavingaangeleerdgedragis.

Gokstoornis

Eenverslavingsstoornisdiedoorgokkenisontstaan.

Hallucinogenemiddelen

Middelendiedebewustzijnstoestandveranderen,zehebbeneengeestverruimende werking.

Hersenziektemodel

Eenmodelwaarineenverslavinggezienwordtalseenhersenziekte.

Internetgamingstoornis

Eendwangmatigeenvoortdurendebehoefteomonlinecomputerspellentespelen.

Intoxicatie

Dedirecteeffectendieeenmiddelgeeft.

Medischemodel

Eenmodelwaarineenverslavinggezienwordtalshetgevolgvaneenlichamelijke overgevoeligheid.

Middelengerelateerdestoornis

Eenstoornisdiealtijdwordtveroorzaaktdoordewerkzamestofineenmiddel.Het gaathierdusomdeeffectenenproblemendieontstaandoordateenmiddel,opwat voorwijzedanook(roken,drinken,slikken,spuiten,snuivenenzovoort),wordt opgenomeninhetlichaam.

Morelemodel

PREVIEWVERSIE

Eenmodelwaarinervanuitwordtgegaandatverslavingontstaatdoormorelezwakte ofweleenzwakkewil.

Ontrekkingssymptomen

Lichamelijkeenpsychischeklachtendieoptredenwanneereenspecifiekmiddelniet meergebruiktwordt.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Psychiatrischemodel

Eenmodelwaarinervanuitwordtgegaandatverslavingeensymptoomisvaneen onderliggendestoornis.

Socialemodel

Eenmodelwaarineenverslavinggezienwordtalseensymptoomvaneenstoornisin derelatietussenmensenofalseenreactieopstressofmaatschappelijke omstandigheden.

Stimulantia

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Middelendiebewustzijnsverhogendwerken,zehebbeneenstimulerendewerking.

SyndroomvanKorsakov

Syndroomdatzichkenmerktdoorgeheugenstoornisseninhetkortetermijngeheugen.

Tolerantie

Debetrokkeneheeftsteedsmeervaneenspecifiekmiddelnodigomhetzelfdeeffect tebereiken,oferiseenverminderdeffectbijdezelfdehoeveelheidvanhetmiddel.

Verslavingsstoornis

Deproblemenrondomhetgebruikvaneenmiddelofdespecifiekeverslavende handeling.

8.7 Bronnen

AmericanPsychiatricAssociation.(2022). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. DSM-5 TR; Nederlandse vertaling van diagnostic and statistical manual of mental disorders,5eeditie(3edruk).Boom.

Jellinek(2023). Behandelingen.Geraadpleegdop15februari2023,van

https://www.jellinek.nl/behandelingen/

Jellinek.(z.d.). Minnesota model en de 12 stappen Geraadpleegdop16mei2022,van

https://www.jellinek.nl/behandelingen/behandeling-volwassenen/minnesotabehandeling/minnesotamodel/ Jellinek.(2021,januari). Welke opvattingen zijn er over verslaving? Geraadpleegdop2 juni2022,van

https://www.jellinek.nl/vraag-antwoord/welke-opvattingen-zijn-er-over-verslaving/ Jellinek.(2020,juni). Welke rol spelen de hersenen bij het verslaafd raken aan alcohol? Geraadpleegdop13mei2022,van

PREVIEWVERSIE

https://www.jellinek.nl/vraag-antwoord/welke-rol-spelen-de-hersenen-bij-het-verslaafd-raken-aan-alcohol/ Korsakovcentrum.(z.d.). Thiaminesuppletie.Geraadpleegdop16mei2022,van

https://www.korsakov.nl/verwijzers/kennisbank/voedingstekort-en-thiamine/thiaminesuppletie/ Mindkorrelatie.(z.d.). Gameverslaving. Geraadpleegdop16mei2022,van

https://mindkorrelatie.nl/onderwerpen/gameverslaving?gclid=Cj0KCQjwyYKUBhDJARIsAMj9lkE0Ut_IuXyZwj8sTv9psymIE71xY48vlLAvgvJrZRxHu5FkFkdThboaAul0EALw_wcB NISPA.(2020). Handreiking voor GHB behandeling.Geraadpleegdop16mei2022,van

https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/sites/31/2021/09/af1736-handreiking-voor-ghb-behandeling.pdf Rupert.(2015). Factoren van terugval na een alcoholverslavingsbehandeling

Geraadpleegdop16mei2022,van

http://essay.utwente.nl/67013/1/Rupert%2C%20P.%20-%20s1383671%20%28verslag%29.pdf

Simon,E.,DeHullu,E.,Smeets,G.,&VanderMolen,H.T.(2018). Klinische psychologie: Diagnostiek en behandeling. Noordhoff.

TrimbosInstituut.(z.d.). Omgeving beïnvloedt risico’s gamen.Geraadpleegdop16mei 2022,vanhttps://www.gameninfo.nl/effecten/omgeving-beinvloedt-risicos-gamen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema9

Dak-enthuislozemensen

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Inleiding

• Verschillendeleefsituaties

• Oorzakenvandak-enthuisloosheid

• Gevolgenvandak-enthuisloosheid

• Ondersteuningvandak-enthuislozemensen

• Kritischeberoepssituatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Verdieping

• Begrippen

Denachtdoorbrengenopdebankbijfamilieofvrienden.Buitenslapen,ineenopvang verblijvenoftijdelijkineenschuur,autoofstacaravanwonen.Dak-enthuisloosheid kanmeervormenaannemendanjemisschiendenkt.Hetstereotypebeeldvaneen manvanmiddelbareleeftijdmetpsychischeenverslavingsproblematiekopeenbankje inhetpark,isachterhaald.Dakloosheidisvaakonzichtbaarendichterbijdanjedenkt. Watdaklozemensengemeenhebben,isdatzenietderustenveiligheidvaneeneigen (t)huisgenieten.Naastpersoonlijkleed,maaktditookdatzijmoeilijkmeekunnen doenaandemaatschappij.Inditthemakomjeerachterhoedak-enthuisloosheid eruitkunnenzienenwatdaarvandeachtergrondenengevolgenkunnenzijn.Ook krijgjeeenaantalhandreikingenvoorhoejemensenkuntondersteunenenperspectief kuntbiedenopeenkansrijkerleven.

9.1 Verschillendeleefsituaties

Dak-enthuisloosheidbetekenteengebrekaanvolwaardigehuisvesting.Datiseen bredeomschrijving,waarveelverschillendeleefsituatiesondervallen.

Soortendak-enthuisloosheid

Omdesituatiesvandak-enthuislozemensenbetertebegrijpenenhulpopmaatte kunnenbieden,helpthetomverschillendesoortendak-enthuisloosheidte onderscheiden.

Dakloosofthuisloos

Erzijnverschillentussendakloosenthuislooszijn.Metdaklooswordtmeestalbedoeld datiemand:

• geenvastewoon-ofverblijfplaatsheeft;

• geenadresheeftomtewonenoftelogerenen;

• nietingeschrevenstaatopeenadresinhetbevolkingsregister.

Daklozemensenlevenopstraatofmakengebruikvanopvangvoorzieningen.Zijslapen opbankjes,onderbruggen,inportieken,parkeergarages,kraakpandenenandere publiekegelegenheden.Ditisdedaklozewaarhetstereotypebeeldvanbestaat:de stinkende,verwardemandiebedelendmetzijnspullendoordestadloopt.Maarook dezegroepisdiversenelkpersoonkenteeneigenlevensverhaalensituatie.

PREVIEWVERSIE

Iemanddiethuisloosis,heeftookgeeneigendakbovenzijnhoofd,maarkannogwel terechtbijfamilieofvrienden.Hijwisseltsteedsvanverblijfsplaats.Somsstaathijwel ingeschreveninhetbevolkingsregister.Meestalophetadresvaneenfamilielidof kenniswaardiegenehetvaakstovernachtensomsookzijneigendommenbewaart.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

InEuropawordtdeETHOSclassificatiegebruiktomeenonderverdelingtemakenin verschillendeleefsituatiesvandak-enthuislozemensen.ETHOSstaatvoor‘European Typology of Homelessness and Housing Exclusion’.ETHOSonderscheidtintotaal13 categorieën,diejegrofwegkuntsamenbrengentotvierglobalecategorieën.Naast dak-enthuisloosheidgaathetETHOSnamelijknoguitvantweeanderecategorieën: onzekerehuisvestingenonvoldoendehuisvesting.Onzekerehuisvestigingwilzeggen

datmensenbedreigdzijnmeternstigeuitsluitingdoorbijvoorbeeldonzekere huurcontracten,dreigendeuitzettingofhuiselijkgeweld.Onvoldoendehuisvesting betekentongebruikelijke,ongeschiktewoonruimte,zoalseencaravanofkraakpand. Dezetweecategorieënwordeninonderzoekenoverdak-enthuisloosheidlangniet altijdmeegerekend.Hetisechterbelangrijkdatzijookinbeeldkomenendejuiste ondersteuningkrijgen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Zoweldak-alsthuislozenhebbengeen‘huis’.AllevierdegroepenuitdeETHOS classificatiehebbenbovendiengeen(echt)‘thuis’.Thuisiseenplekwaariemandzich veiligenopzijngemakvoelt.Hierervarenmensenemotionelebinding,bijvoorbeeld methuisgenoten,bureneneigenspulletjes.

Feitelijkofresidentieeldakloos

Ookhetonderscheidtussenfeitelijkenresidentieeldaklozenkomjevaaktegen. Feitelijkdaklozenhebbengeeneigenwoonruimteendaarookgeenuitzichtop.Zij overnachtenindebuitenlucht,ineennoodopvang,oftijdelijkbijbekenden.Zijkunnen dusdakloosofthuislooszijn.Residentieeldaklozenstaanalsbewoneringeschreven bijvoorzieningenvanmaatschappelijkeopvang.Omdatdezeopvanggeenstabiele leefomgevingbiedt,wordendezemensenondankshetdakbovenhunhoofd, aangemerktalsdakloos.

Economischdakloos

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Economischdaklozenvormeneengroeiendeenspecialegroep.Zijhebben voornamelijkeenacutewoonvraag,maargeenzwarepsychischeproblematieken/of verslaving.Zijzijnvaak(financieel)nogzelfredzaam,maarsimpelweghun(t)huis kwijtgeraakt.Meestalalsgevolgvannegatievelevensgebeurtenissen,zoalsplotselinge werkloosheid,ziekteofechtscheiding.Doorhetwoningtekortishetvindenvaneen nieuwhuisheelmoeilijk.Hetgaatomeendiverseengrotegroepmetslechtslichte ondersteuningsvragen.Ookisheteenredelijkonzichtbaregroep.Economischdaklozen zoekenvaakeerstzelfnaaroplossingen.Zijbankhoppen(hoppenvanbanknaarbank binnenhuneigensocialenetwerk),slapeninhunautoofopvakantieparkenof volkstuincomplexen.Erisduseerdersprakevanthuis-danvandakloosheid.Pasals deeigenmogelijkhedenzijnuitgeput,kloppenzeaanbijdegemeente.Maarvanwege hunaangenomenzelfredzaamheidkomenzijveelalnietinaanmerkingvoor maatschappelijkeopvang.Tochziensteedsmeergemeentendatdeveronderstelde zelfredzaamheidvaakonterechtis.Doorstressengeld-entijdgebrekhebben economischdaklozenvaakweinig(mentale)ruimteomhunlevenweeropordete krijgen(Nationaleombudsman,2019).

Thuislooseneconomischdakloos

De30-jarigeNikkiheefteenbaanenstaataljareningeschrevenbijde woningbouwvereniging.Toenhaardochtertjeeenpaarmaandenoudwas,hoordeze datzeveeleerderdanverwachthaartijdelijkewoninguitmoest.Nanoggeenjaar stondenNikkienhaardochteropstraat.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Zeverkassennualtweejaarnoodgedwongenvanpleknaarplek.Zevindenonderdak bijNikki’svriendinnen,haarvader,enineendoorstroomwoningvande maatschappelijkeopvang.Nikkihooptdatzebinnenkorteindelijkeeneigenwoning krijgt.

Zwerfjongeren

Ookzwerfjongerenvormeneenspecialegroep.Zwerfjongerenzijnfeitelijken residentieeldak-enthuislozenonderde23jaarmetmeervoudigeproblemen.Ook desituatiesvanzwerfjongerenzijndivers.Veelvanhenzijnthuisloos,nietdakloos. Zezwerventussenlogeeradressen(bankhoppen)enslaapplaatsenbijinstanties.

Zwerfjongerenhebbengeenstabielewoonplek,enhetluktdoorandereproblemen moeilijkomdaarvoortezorgen.Voorbeeldenvanveelvoorkomendeproblemen,zijn:

• gezinsproblemen,zoalsgeweld,misbruikofverwaarlozing;

• eenlichtverstandelijkebeperking;

• psychiatrischeproblemen,zoalsADHD,borderlinepersoonlijkheidsstoornisof psychotischestoornis;

• problematischgebruikvanalcoholen/of(soft)drugs;

• geenafgerondeopleiding;

• frequentcontactmetpolitieenjustitie;

• zwaksociaalnetwerk;

• onverantwoordeuitgavenenschulden.

Zwerfjongeren onder de 18 jaar

PREVIEWVERSIE

Onderzoekersenbeleidsmakershanterenvoorzwerfjongerenvaakeen leeftijdsondergrensvan18jaar.Vanafdezeleeftijdkunnenjongerenterechtbijde maatschappelijkeopvang(hoewelditvanwegede‘hardecultuur’diehiervaakheerst enhetgebrekaaneenspecifiekeaanpakvoorjongerengeengoedeplekisvoorhen). Maarerzijnookdak-enthuislozejongerenónderde18jaar.Zijzijnvolgensdewet minderjarigenvallenonderhetgezagvanouders,eenvoogdofinstelling.Zehebben noggeenrechtopbijstandenkunnennietzelfstandigovereenkomstensluitenvoor bijvoorbeeldwerk,huureneenzorgverzekering.Voorondersteuningvallenzeonder jeugdzorg,geregelddoordegemeente.Hulpkanvoorhenookinhetgedwongen kaderplaatsvinden.

Zorgmijders

Eenveelvoorkomendprobleemindegeestelijkegezondheidszorg(ggz)isdatsommige mensenelkeondersteuningweigeren;dezogenoemdezorgmijders.Onderdak-en thuislozemensenzijnveelzorgmijdersenzorgmissers.Zorgmisserszijnmensendie omverschillenderedenennietdejuistehulpkrijgen.

Redenenomwegteblijvenvanzorgenhulpverleningzijnbijvoorbeeld:nietverzekerd zijn,nietopgenomenwillenwordenindeggz,zichnietaanafsprakenkunnenhouden (denkaanpsychiatrischeproblemenen/ofverslavingsproblematiek)ofgeenzorg meerwillendooreerderenegatieveervaringen.Dak-enthuislozemensenzoekendan geenhulpofzorg.Zegaanbijvoorbeeldooknietnaareenhuisarts.Vaakblijktbij opnameindemaatschappelijkeopvangdatnaastpsychischeproblemenookallerlei lichamelijkeproblemenbestaan.Dezezijnvaakontstaanalsgevolgvanverwaarlozing (Rijk,2011).

Aantallendak-enthuislozemensen

COPYRIGHTBOOM

HetCBS(2023)schattedaterinNederlandin202132.000feitelijkdaklozenwaren. Maardewerkelijkeaantallendak-enthuislozemensenzijnwaarschijnlijkhoger. BepaaldegroepenwordenbijdeschattingsmethodevanhetCBSnietmeegeteld. Bijvoorbeeldminderjarigen,ouderen,mensenineenlangdurigeopvangsituatie (residentieeldaklozen),mensendieverblijvenopcampingsenvakantieparken (thuislozen)enongedocumenteerden.Uitsommigeonderzoekenblijktbijvoorbeeld dathetaantalkinderendatdak-enthuisloosis,meerdan20%vanhettotaleaantal dak-enthuislozenis.

Deexacteomvangvandedaklozenproblematiekisdusonbekend.Indetoekomst zullendeaantallenmogelijkbeterinbeeldkomen,doordatveelgemeentengaan meewerkenaandeETHOS-telling.

9.2 Oorzakenvandak-enthuisloosheid

PREVIEWVERSIE

Dak-enthuisloosheidontstaanmeestalnietplotseling.Ergaateenprocesaanvooraf waarindeproblemenzichopstapelenenersprakeisvanmultiproblematiek.Hetgaat dusveelalomeencombinatievanverschillendefactoreneningrijpende gebeurtenissen.Heteneprobleemveroorzaaktofversterkthetandere–enandersom.

Dak-enthuislozemensenvormennetzo’ndiversegroepalsdesamenlevinginhaar geheel.Elkpersoonkentzijneigenlevensgeschiedenis.Welzijnveelvoorkomende oorzakenvoordak-enthuisloosheidaantewijzen.

Hierleesjeoverdevolgendeoorzakelijkefactoren:

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Brandofnatuurgeweld

• Huisuitzetting

• Weglopenof-vluchten

• Maatschappelijkefactoren

• Overigefactoren

Brandofnatuurgeweld

Mensenkunnendakloosrakendoordathunwoningafbrandtofdoornatuurgeweld wordtverwoest.Zijkrijgendanmeestalsnelondersteuningvanfamilieenvrienden enzijndaninfeitethuisloos.Degemeentehelptbij(tijdelijke)vervangendehuisvesting meteenspoedprocedure.Dezemensenhoudenookhunwerkeninkomen.Enbijeen eigenkoopwoningkunnenzijviadeverzekeringrelatiefsneleennieuwewoning vinden.Hoeweldeervaringvanplotselingdaklooswordenenormheftigis,isdedakofthuisloosheidbijdezegroepmeestalvankorteduur.

Huisuitzetting

Demeestvoorkomendestapnaardakloosheidishuisuitzetting.Somsgaathetom chronischeoverlast,woonfraudeofwietteelt,maarmeestalisderedeneen huurachterstand.Mensenwordenvaakdakloosomdatzijdewoonlastenenandere kostennietmeerkunnenbetalenenergeenalternatiefis.Demeestvoorkomende oorzakenvanfinanciëleproblemenzijn:

• (plotseling)verliesvanbaanengeennieuwebaankunnenvindenofzzp’erzijnen inmoeilijkvaarwaterkomen;

• echtscheiding,beëindigingsamenwonenofoverlijdenvandepartner,waardoor ééninkomenwegvalt;

• onverstandigefinanciëlekeuzes;

• verslavingendaardoorteveelgeld‘moeten’spenderenaanmiddelenofgokken;

• psychiatrischeproblemenen/ofeenverstandelijkebeperking,waardoormensen somsnietgoedvoorzichzelfzorgeneneengroterrisicolopenopuithuiszetting.

Metnameindelaatstetweesituatieskomtmultiproblematiekveelvoor.

Weglopenen-vluchten

Jongerenkunnenthuiszulkegroteproblemenhebben,datzijweglopenalsenige uitwegzien.Ookkomthetvoordatoudershenuithuiswegsturen.Vaakisereen problematischegezinssituatieenzijnerveelconflictenthuis.Eenlevensgebeurtenis zoalsscheidingofhetoverlijdenvaneenouderkanhierineenrolspelen.Maarook psychischeproblemen,mishandeling,verslavingenandereproblemenvangezinsleden.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijjongerenonderde18jaarheeftdegenediehenonderdakbiedteenmeldingsplicht: hijmoetaandeouders,voogd,politieofeenhulpverleningsinstantielatenwetenwaar dejongereis.Alsdejongerenietwildatdiensoudershetexacteadresweten,dan wordtdatwelgeheimgehouden.Dezejongerenblijvenechterofficieelingeschreven ophetadreswaarvanzeweggelopenzijn.Officiëlepostkomtopdatadresen ontvangenzedusniet.Zekunnenzichnietzelfstandigeldersinschrijven.Daarmee wordtdezegroeponbereikbaarenverdwijntzeuitbeeldvanjeugdzorgenandere instanties.

Ookvolwassenenkunnenletterlijkhethuisuitvluchtenvoorhuiselijkgeweld.Hetkan gaanomlichamelijk,seksueelofpsychischgeweldenommannenenvrouwen,soms metkinderen.Ookzijnerdak-enthuislozemensendieweggelopenzijnuiteen psychiatrischeinrichting.

Huiselijk geweld, vaak in combinatie met overmatig drankgebruik, kan een reden zijn om definitief het huis te ontvluchten.

Maatschappelijkefactoren

PREVIEWVERSIE

Erzijnookstructureleoorzakenvoordak-enthuisloosheidopmaatschappelijkniveau. Eenvandebelangrijksteishetwoningtekort,vooralindegrotesteden.Daarbijkomt nogdatdemanierwaaropdezorginNederlandisgeorganiseerdengefinancierd, drastischisveranderd.Sinds2015moetengemeentenzelfallezorginkopenenregelen voorhuninwoners;zijmoetenmeerdoenmetmindergeld.Doorreorganisatiesen bezuinigingenzijnveelmensentussenwalenschipgevallen.Ookzijnerminder beschermdewoonplekken,zoalspsychiatrischeklinieken,waarmensenlangdurig kunnenverblijven.Hulpwordtmeerambulantaangeboden,maarvoorsommigenis zelfstandigwoneneenbrugtever.Opvangcentrazittenbovendienvaaktevol,omdat erteweinigdoorstroomis.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Nogeenanderemaatschappelijkefactorisdedigitalisering.Regelzakengebeuren tegenwoordigvooralonlineennietiedereenkandezeontwikkelingbijbenen.Totslot kunnenwet-enregelgevingdak-enthuislozemensenindewegzitten.Zondervast adreskunnenzijzichbijvoorbeeldnietinschrijveninhetbevolkingsregister.Enzonder dezeinschrijvingkunnenzijweergeenzorgverzekeringafsluitenofuitkeringofpaspoort aanvragen(Scheepstra&VanderMolen,z.d.).

Overigefactoren

Nogveelanderefactorenkunneneenrolkunnenspelenbijhetontstaanvandak-en thuisloosheid.Voorbeeldenzijn:

• gedetineerdendienahungevangenisstrafnietmeteennieuwehuisvestinghebben (ookalhebbenzesomsweleenbaan);

• mensendieuitstromenuiteeninstelling,bijwiedezelfredzaamheidnogvaak beperktis;

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• remigranten,dieeerdernaarhetbuitenlandemigreerden,maarnaterugkeerin Nederlandmerkendathetverwervenvanbestaanszekerheidnietvanzelfsprekend is;

• migrantendiehet(nog)nietluktomeenlevenoptebouwen;

• niet-toegelatenasielzoekersdieNederlandnietverlatenenonderderadar verdwijnen.

9.3 Gevolgenvandak-enthuisloosheid

Degevolgenvoorhetlevenvandak-enthuislozemensenzijngroot.Denkaan:

• gebrekaanprivacy;

• gemisvaneenthuisalsveiligeomgeving;

• moeilijkeofgeentoegangtotsocialevoorzieningenenzorg;

• leveninarmoede,opofonderhetbestaansminimum;

• fysiekegezondheidsproblemeneneenverhoogdrisicoomvroegtijdigtesterven;

• psychischeproblemen;

• socialeuitsluiting;

• gevolgenvanextrakwetsbaarheid.

Hierondervindjeextratoelichtingenopdelaatstetweeonderwerpen.

Socialeuitsluiting

PREVIEWVERSIE

Dakloosheidleidttotsociaalisolement.Erisonvoldoendegeldomdeeltenemenaan eensociaalleven.Denkaanhobby’s,lidmaatschapvanverenigingen,uitstapjes,het openbaarvervoer,internetenzovoort.Ergenskomen,contactenleggenen onderhoudenofzichzelfvoorzienvaninformatiewordendaneenstuklastiger.En zonderwoningishetmoeilijkombijvoorbeeldeenopleidingofbaantekrijgenof behouden.Zonemendemogelijkhedenomdeeltenemenaandemaatschappijaf.

Nietalleenfinanciëleenpraktischeproblemenleidentotsociaalisolement.Veel mensendiedaklooszijn,schamenzichvoorhunsituatie.Hierdoorkunnenzecontact metanderenvermijden.Datisooknietvreemd.Dak-enthuislozemensenkrijgente makenmetvooroordelen.Vaakwordtbijvoorbeeldgedachtdatzijcrimineelzijn,dat hethuneigenschuldis,datzeasociaalzijnen/ofteluiomtewerken.Dezedenkbeelden doeneengrotegroepdaklozenzwaartekort.Eengroepdieveelpechheeftgehad, graageennieuwlevenwilopbouwenendaarallesvooroverheeft.

Sociale uitsluiting heeft ernstige gevolgen voor de persoon en de samenleving.

Gevolgenvanextrakwetsbaarheid

COPYRIGHTBOOM

Mensenmeteenbeperkingenvaakookgestapeldeproblemenzijnsowiesoal kwetsbaarderdananderen.Alszijdaarnaastookdaklooszijn,danzijndegevolgen vandakloosheidvoorhenvaaknoggroter.Dezemensenhebbenvaakeenkwetsbare lichamelijkeen/ofgeestelijkegezondheid.Ookkunnenzeminderweerbaarzijn tegenovermensendiemisbruikvanhunsituatiemaken.Denkaanverslavingen prostitutie.Daklozendieookeenbeperkinghebben,vormenmisschienweldemeest kwetsbaregroepbinnendesamenleving.

9.4 Ondersteunenvandak-enthuislozemensen

PREVIEWVERSIE

Dak-enthuislozemensenkunnenopverschillendemanierenopvangenondersteuning krijgen.Hoedieondersteuningeruitziet,hangtafvandeinstantie,dedoelgroepen despecifiekepersoon.Hierleesjeoververschillendebestaandeopvangvoorzieningen. Ookwordtingegaanophetbelangvaneenbriefadresalseerstestapinde ondersteuning.Vervolgenskrijgjetipsmetbetrekkingtotjouwberoepshouding.Tot slotleerjeoververschillendebehandeldoelenwaaraanjekuntwerken.

Opvangvoorzieningen

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Maatschappelijkeopvangistijdelijkeopvang,zorg,begeleidingenpraktischehulp voordak-ofthuislozemensenvanaf18jaar.Demaatschappelijkeopvanggeeftrust zodatiemand(metbegeleiding)kanwerkenaanherstelenkanuitstromennaareen woonplekvoorlangeretijd–eventueelmetlangdurigeondersteuning.

Erzijnverschillendeopvangvoorzieningendietijdelijkeverblijfplekkenbieden.

Voorbeeldenzijn:

• Dagopvang

plekwaarmensenoverdagkunnenbinnenlopenenkunneneten,koffiedrinken, eenpraatjemaken,douchenofhunklerenwassen.Ookiserhulpbijhetregelen vanpraktischezaken.

• Nachtopvang

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Voorzieningwaarmensenvooreennachtofpaarnachtenonderdakkrijgen.Ook hierkunnenzijeten,drinken,douchen,wassenenisondersteuningaanwezigom deleefsituatieteverbeteren.

• Eerste opvang

Eendag-ennachtopvangwaarmensenzondereenindicatievanuitdegemeente snelenvoordriemaandenterechtkunnen.Hierwordtookonderzochtwelk aansluitendtrajectgeschiktisomdesituatieoplangetermijnteverbeteren.

• Tijdelijke opvang

Een24-uursopvang,meteenmaximaleduurvandriemaanden.Metbegeleiding gaandak-enthuislozemensenactiefaandeslagomhunleefsituatieteverbeteren. Devormvanbegeleidingisafhankelijkvandepersoonlijkesituatie.Ditiseen maatwerkvoorziening,waarvooreenindicatievandegemeentenodigis(geregeld indeWetmaatschappelijkeondersteuning).

• Crisisopvang:

Opvangvoormensenofgezinnenmetproblemenopdiverselevensgebieden. Crisisopvangduurtnetalstijdelijkeopvangmaximaaldriemaandenenookhiervoor iseenindicatienodig.

• Winteropvang:

Doorlopendenachtopvangvoordak-enthuislozentijdensdewintermaanden.

• Vrouwen- of mannenopvang:

Opvangvoorslachtoffersvanhuiselijkgeweld,eventueelmetkinderen.Erbestaat ookspecialeopvangvoortienermoedersenslachtoffersvangedwongenprostitutie ofloverboys.

• Jongerenopvang:

Specialeopvangvoorzwerfjongerendiehunsituatiewillenverbeteren.

Eenbriefadresalsstartpunt

PREVIEWVERSIE

Een(brief)adresisessentieelomzakeninhetleventekunnenregelen.Zoishet belangrijkénverplichtomeenzorgverzekeringtehebben,endaarvoormoetje ingeschrevenstaanbijeengemeente.DatisookwettelijkverplichtvolgensdeWet basisregistratiepersonen.Viaditadresbenjebereikbaarvoordelandelijkeoverheid, gemeente,zorgverzekeringenandereinstanties.

Mensendiegeenwoonadreshebben,kunneneenbriefadresgebruiken.Ditishet adresvaneenanderepersoon,eeninstellingofdegemeente(dezogenoemde briefadresgever).Hiermeeisdepersoontochbereikbaarvoordeoverheidenandere instantiesenheeftdiegenetoegangtotsocialevoorzieningen.

Thuislozenkunnensomseenbriefadresregelenbijfamilieofvrienden.Ditkanechter totproblemenleiden.Alsiemandzichbijvoorbeeldinschrijftophetwoonadresvan eenvriendmeteenuitkering,wordtdievriendgekortopdieuitkering.Bovendienkan, doordefinanciëleproblemenvandethuisloze,allerleipostmet(aangetekende) aanmaningenendwangbevelenbijdebriefadresgeverterechtkomen.Deurwaarders enincassobureauskunnenzichdaarookmelden.Debriefadresgevermoetdan aantonendatdegeadresseerdenietophetadreswoont.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJS

Eenanderemogelijkheidishetaanvragenvaneenbriefadresbijdegemeenteofbij eeninstellingvoormaatschappelijkeopvang.Daarzijnvoorwaardenaanverbonden. Degemeentebepaaltofpersooninaanmerkingkomtvooreenbriefadres.

ZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Voor toegang tot ondersteuning van de gemeente en sociale voorzieningen is een briefadres nodig.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Indepraktijk

Murat,begeleiderineenprojectbegeleidzelfstandigwonen,bezoektLottewekelijks. Lotteheefteenautismespectrumstoornis(ASS).Zeheefteenparttimebaanineen supermarktenkrijgteenaanvullendeuitkeringtotbijstandsniveau.Geenvetpot,maar zekanermeerondkomen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

VandaagzietMurattijdenshetbezoekaanLotteeenopenkoffermetklereneneen slaapzakopdebankliggen.LotteverteltdatzehaarcollegaFemkeheeftaangeboden omtijdelijkbijhaarintetrekkentotdatzeeeneigenwoningheeft.Femkeisnamelijk weggelopenbijhaarvriendomdathijhaarmishandelde.

MuratgeeftLotteeencomplimentvoorhaarbehulpzaamheid.Daarbijbespreekthij devolgendeonderwerpenmethaar:

• AlsFemkebijhaarintrekt,kandatgevolgenhebbenvoordeaanvullendeuitkering vanLotte.

• Tegenwoordighebbenmensennietzosneleennieuwewoning.Dushoelangis tijdelijk?

• Eenalternatiefiseenbriefadresbijdegemeente,maardanmoetFemkewel regelmatigookergensandersverblijven.DitvoorkomtdatalsFemkedoorhaar vluchtookfinanciëleproblemenheeftofgaatkrijgen,schuldeisersbijLotteaan dedeurkomen.Femkeishiermeeookgeholpen,omdatzezobereikbaarisvoor degemeenteentoegangheefttotsocialevoorzieningen.

• WaarschijnlijkheeftFemkehetmoeilijknaalleswaterisgebeurd.KanLottehet aanomhaaroptevangen?

TAALREDACTIE

HieroverhadLottenognietnagedachtenditkanzeooknognietoverzien.Murat verteltdatzesamenmetFemkeeenafspraakkanmakenmetdemaatschappelijk werkervanhetwijkteam.Samenkijkenzedanwatvoorbeidendebesteoplossingis. DatvindtLotteeengoedplan.

Signalering

PREVIEWVERSIE

Deeerderbeschrevenoorzakenvoordak-enthuisloosheidlatenziendatdak-en thuisloosheidinprincipeiedereenkanoverkomen,maardaterookaanwijsbare risicofactorenbestaan.

Omergertevoorkomen,ishetessentieelomoptijdintegrijpen.Anderslopenschulden bijvoorbeeldverderopenontstaanofverergerenmiddelengebruikenandere psychischeproblemen.Mensenkomensteedsverdervandemaatschappijtestaan. Voorkomendatmensenüberhauptdak-ofthuisloosrakenishetideaal.Alsdatniet mogelijkis,danisvroegtijdigsignalerenenbespreekbaarmakenalsnogheelbelangrijk. Inzichtindeeerderbeschrevenrisicofactorenhelptjeomprocessenvansociale

uitsluitingenhetbijbehorenderisicoopdakloosheidbetereneerderteherkennen (RaadVolksgezondheid&Samenleving,2020).Alssociaalwerkerpraatjemetmensen, benjealertoprisicofactorenenhelpjehenomhunlevenweeroptebouwen.

Beroepshouding

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Doorjouwmaniervanomgangmetdak-enthuislozemensenkunjebijdragenaan huneigenwaardeenzelfrespect.Eenpositiefzelfbeeldhelptomweerhoop,perspectief enmotivatietekrijgenomdeeigenlevenssituatieteverbeteren.Ongeachtdeinhoud vanjouwaanpak,ishetdaarombelangrijkomaandachttehebbenvoordevolgende werkzameelementeninjouwberoepshouding(Movisie,2019).

Investerenin(wederzijds)vertrouwen

Veeldak-enthuislozemensenhebbeneenhulpverleningsgeschiedenisenzijnzorgmoe. Hetbouwenaaneenvertrouwensrelatiekanextrainspanningvereisen.Ditbetekent onderanderedatjevertrouwenuitstraaltindepersoontegenoverje,ookalisdat somslastigalsjeveelervaringenhebtmetweiniggemotiveerdecliënten.Jeblijft inzettenophoop,focustjeopwatdepersoonwèlkanensteltjeoplossingsgericht op.Jehanteerteennietveroordelendebenadering.

Outreachendeaanpak,geduldenvasthoudendheid

Dak-enthuislozenkunnenallerleidrempelservarenomhulptevragenofaccepteren, oftewelzorgtemijden.Hetisdanookbelangrijkomsteedsopnieuwcontacttemaken metdepersoon;diegeneactiefoptezoeken,techeckenhoehetgaatentevragenof jeietskanbetekenen.Endannietcontactmetalsdoelomzeteblijvenstimuleren meetewerkenaanoplossingen.Datwerktaverechts.Jemaaktcontactomte investereninvertrouwenenommensenhetgevoeltegevendatzeweliswaareenzaam zijn,maarnietalleen.Datzealtijdbijjeterechtkunneneneentweedekansverdienen. Dezewerkwijzewordtookwelaangeduidmetdetermenoutreachendwerkenof bemoeizorg.

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Hetiszoekennaareenbalans:jeblijftaanwezigenbetrokken,zondertedwingendte zijn.Datvergteenhogekwaliteitvanjouwcommunicatie.Daarbijisdepersoonzelf leidendinzijnproces.Jekuntbijvoorbeeldaanvoelendathetcontactnuhetbeste evenalleenkanbestaanuiteengewoonalledaagspraatje,alishetmaaroverhet weer.Opanderemomentendurfjemoeilijkeonderwerpenaantesnijden.

Wanneercliëntenuitvallenofde(tijdelijke)keuzemakenomterugtekerennaarde straatishetessentieelombereikbaarteblijvenengeduldtehebben.Jerealiseertje dathetsomslastigisomdepersoonerweerbijtebetrekken,maarblijftwerkenaan continuïteitvandedienstverlening.Aansluitenbijdepersoonvraagtomflexibiliteit vanjoualsprofessional.Vooralwatbetreftdebereikbaarheidenbeschikbaarheid. Eenbereikbaarheidvan24/7heeftsterkdevoorkeur.

Doelenafstemmen

Omdak-enthuisloosheidterugtedringen,moetendebelangrijkste bestaansvoorwaardenopordezijn.Samenwerkjeaandiebasis,zodatmensenweer eenlevenopkunnenbouwen.

Levensgebieden

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Debasiswaaraanjemetdak-enthuislozemensenwerkt,bestaatuitvijfdomeinen (Movisie,2019):

• Wonen

Hetvindenofbehoudenvaneenpassendeenbetaalbarewoningzoubijiedere ondersteuningsvraagrond(dreigende)dakloosheiddenormmoetenzijn.Niet omdatdaarmeealleproblemenzijnopgelost,maaromdateenplekomtewonen eenstartpuntvoorverdereondersteuningis.Hetgeeftdemogelijkheidomgezonde socialerelatiesoptebouwen,zichteontwikkelenenaanhersteltewerken.Voor sommigenishetbestemodelvoorzelfstandigwoneneenregulier huurappartement,vooranderenisheteengemengdwonenproject,eenbegeleide wooneenheidofbeschermdwonenmet24uurperdagondersteuning.

• Financiën

Veeldak-enthuislozemensenhebbenondersteuningnodigbijschuldbemiddeling, minnelijkeschuldsanering,budgetbeheerofbijhetafsluitenvan betalingsregelingen.Daarbijmoetjeookaandachthebbenvoordestressdiebij schuldenkomtkijken.

• Leren/werken

Dak-enthuislozejongerenhebbenvaakgeenstartkwalificatiewaardoorzebijhet zoekennaarwerkkunnenwordenterugverwezennaarschool.Eeninkomen(werk) ofeenopleiding(toekomstigwerk)isvooralledak-enthuislozemensen noodzakelijkomschuldenaftelosseneneenwoningtekunnenbetalen.Ookals dagbestedingishetvanbelang.

• Sociaalnetwerk

PREVIEWVERSIE

Veeldak-enthuislozemensenmisseneenondersteunendnetwerkvanfamilieof vrienden.Samenwerkjedaaromaanhetopbouwenenonderhoudenvanzo’n netwerk.Ditkanalsvangnetdienen,waaropzeterugkunnenvallen.Hetverhoogt deweerbaarheid.Bijhetopbouwenvaneensociaalnetwerkkunnen ervaringsdeskundigeneenbelangrijkerolspelen.Zijbegrijpenwatdak-en thuislozenmeemaken,blijvenaanmoedigendenoordelennietalshetopnieuw misgaat.Deinzetvanmensenmetvergelijkbareervaringenheeftvaakeenpositieve invloedopdekwaliteitvanlevenendeafnamevanervarenproblemenbijdak-en thuislozemensen.

• Psychischenlichamelijkwelzijn

Hetspreektvoorzichdatalsjejefysiekofmentaalnietgoedvoeltofverslaafd bent,hetmoeilijkisomeenstabiellevenoptebouwen.Alssociaalwerkerhelpje dak-enthuislozemensenomhunzelfzorgoptepakkenenpassendehulpenzorg tekrijgen.

Integraleenduurzamehulp

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Problemenopdeverschillendedomeinenhangenmetelkaarsamenvragendusom eengeïntegreerdeaanpak,inplaatsvangeïsoleerdwerkenaanafzonderlijke problemen.Deondersteuningisaltijdeenmultidisciplinaireaangelegenheid. Professionalsuitdeggzenverslavingszorg,maatschappelijkwerkers,straatartsen, straatapothekers,sociaalmaatschappelijkdienstverleners,opvangwerkers,gemeenten, woningbouwverenigingenenzovoortwerkenmetjoualssociaalwerkersamenom dak-enthuisloosheidterugtedringen,zoalsineenbuurtteamofsociaalwijkteam.

Hulpmoetookduurzaamzijn.Dak-enthuislozemensenhebbengrotebehoefteaan meerstabiliteitencontinuïteit,zoalsvastehulpverleners.Vanwegedeproblemenop meerderedomeinenenomdatplotselingegebeurtenisseneenterugvalkunnen veroorzaken,isvaaklangdurigeondersteuningnodig.Ookalsmensennietlanger daklooszijn.

9.5 Verdieping

Dak-enthuisloosheidverminderenvraagtomeengezamenlijkeaanpak.HetNationaal ActieplanDakloosheidiseeninitiatiefvanhetministerievanVWSomdak-en thuisloosheidinNederlandstructureelteverminderen(MinisterievanBinnenlandse ZakenenKoninkrijksrelaties,MinisterievanSocialeZakenenWerkgelegenheid,& MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport,2022).DitsluitaanbijdeVerklaring inLissabonomdakloosheidin2030tebeëindigen.Allepartijendieeenrolspelenop hetgebiedvandak-enthuisloosheid(deoverheid,gemeenten,woningcorporaties, zorgaanbieders,cliëntenorganisaties,wetenschappers,ervaringsdeskundigen, belangenorganisaties,burgersenandererelevantepartijen)schrevenaanhetplan mee.

PREVIEWVERSIE

Leidendeprincipes

Hetactieplansteltdatvooreensuccesvolleaanpakvandak-enthuisloosheid,het denkenoverdakloosheidbijallebetrokkenpartijengrondigmoetveranderen.Daarom kenthetplanzesleidendeprincipes:

1. Dakloosheid voorkomen is altijd beter dan opvang of herhuisvesting:deoverheid zaldekomendejarendebestaanszekerheidverbeteren.Zokomenermeer maatregelenvoormensendiedakloosdreigenteraken.

2. Huisvesting is een mensenrecht:dak-enthuislozemensenhoevenniettebewijzen datze‘klaar’zijnvooreenzelfstandigewoningofdezete‘verdienen’.Duurzame enveiligehuisvestingiseenrechtenvormtdebasisvoorhetwerkenaanverdere problemen.

3. Respect voor keuze en eigen regie van mensen:dak-enthuislozemensenzijn volwaardigeinwonersmetrechtenenplichtenalsiederander.Zijmogenzelf keuzesmakenendaarverantwoordelijkheidvoordragen.

4. Scheiden van wonen en zorg: erworden,omtoegangtekrijgentothuisvesting, aandak-enthuislozemensengeeneisengestelddienietvoorandereburgers gelden.Zijhoevendusnietgedwongenbepaaldezorgofhulpteaanvaarden.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

5. Ondersteuning gericht op herstel:hersteliseenuniekenpersoonlijkprocesvan mensenom(weer)opeigenwijzetekunnenleven,werken,lerenenparticiperen indesamenleving.

6. Ondersteuning flexibel en op maat:omsuccesvolzelfstandigtekunnenwonen kangedurendelangeretijdondersteuningnodigzijn,waarbijdebehoeftenen levensdoelenvandepersoonzelfcentraalstaan.

Actielijnen

HetActieplankentzesinhoudelijkedoelstellingen(‘actielijnen’genoemd).Dezezie jehieronderafgebeeld.

Actielijnen uit het Nationaal Actieplan Dakloosheid.

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

DemaniervandenkenendedoelstellingenuithetActieplankanjealssociaalwerker alsleidraadnemenbijhetwerkenmetdak-enthuislozemensen.Zokanjeeen waardevollebijdrageleverenaanhunherstel–enaandemaatschappijalsgeheel.

9.6 Kritischeberoepssituatie

anleiding

Nicoleis43jaarenalzesjaardakloos.Voordatzijdakloosraakte,hadzijeen huurwoningeneenteruggetrokkenleven.Omdatzijdehuurenhetgas,waterenlicht algeruimetijdnietmeerhadbetaald,moestzijvandewoningstichtinghaarwoning verlaten.Nicolelogeerdeeerstbijfamilieenbekenden,maarnaverloopvantijdwaren zijsteedsminderbereidomhaartehelpen.

Nicolelogeerdedaarnageregeldindenachtopvang,maarzevindthetdaar onhygiënisch,erzijnveelregels,zemistehaarprivacyenbovendienvoeldezijzicher nietveilig.Naeentraumatischeervaringmeteenvandeanderebezoekersvande nachtopvang,durfdeenwildezeernietmeernaartoe.Hetzwervenopstraatwerd haarnieuwebestaan.Doortebedelenentekeningentemakenvoormensen,krijgt zijafentoewatteeten,geldofspulletjes–diezeinhaarbackpackbewaard.Zeslaapt vaakinhetparkensomsindebossenbuitendestad.Nuhetwinteris,bevindtzezich overdagmeestalinopenbaregelegenheden,zoalsdebibliotheek.Afentoeheeftze contactmethetsocialewijkteam.Nicolestaatdanopenvooreenpraatje,maarzewil nietterugnaardemaatschappelijkeopvang.

Casus

Diegoissociaalwerkerbijhetsocialewijkteam.Hijishetvasteaanspreekpuntvan Nicoleenheeftalruimeenhalfjaargoedcontactmethaar.Deafgelopendagenmaakt hijzichechterzorgenomNicole.Hetiseenkoudewinterenvoordekomendedagen wordtforsevrieskouvoorspeld.Denachtopvangistijdelijkookoverdaggeopend, zodatdak-enthuislozennietbuitenhoeventeblijven.HijhadNicolegisterenopgezocht ensprakhaarhierover.Maarzewilzoalsgewoonlijknietnaardemaatschappelijke opvang.Zehadeenwarmejasenslaapzakvaneenbetrokkenonbekendegekregen enzouzichwelredden.Diegoiserechternietgerustop.Hijvindhetgevaarlijkalsze onderdezeweersomstandigheden’snachtsbuitenblijft.Zezouonderkoeldkunnen rakenen/ofzelfsdoodkunnenvriezen.

Dilemma

DiegoheeftookvandaagvanwijkbewonersgehoordwaarNicoleis.Hijzoekthaar weeropindebibliotheekomnogmaalstepratenoverdeaankomendekou.Nicole verteltDiegodatzesamenmeteenanderdakloospersooneenplekjeinhetbos hebben,waarzeslapen.Zewilnogsteedsnietnaardenachtopvang.Zemeentdat hetopdenachtopvangonveiligerisdaninhetbos.

PREVIEWVERSIE

DiegowilrespectuitdragenvoordezelfbeschikkingvanNicole.Maartegelijkertijdwil hijnatuurlijkookvoorkomendatzijhaargezondheidernstigingevaarbrengt.Hijweet dathijmoetrespecterendatNicoleeigenkeuzesmaakt,maarsomsmoethijook overgaantot‘actievebescherming’.Hoekanhijdithetbesteaanpakken?

WatdoetDiego?

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

1. DiegovraagtNicoleoferpraktischedingenzijnwaarmeehijhaarkanhelpende nachtveiliginhetbosdoortebrengenenhijlaatzijncontactgegevensendievan hetsocialewijkteam(nogmaals)bijNicoleachter.Hijdrukthaarophethart contactoptenemenalshetnietmeergaatenlaathaarverderhaareigenkeuze maken.

2. DiegopastdrangtoeomNicolezovertekrijgenmeetegaannaarde maatschappelijkeopvang.Hijzegtdathijhaarnietkanachterlateneneriets móetgebeuren,anderslooptzijernstiggevaar.Hijgeeftaandathijzich genoodzaaktvoeltommeldingtemakenbijhetsocialewijkteamalszijniet meewerktaanhaareigenveiligheid,waarnamogelijkdwingenderactievolgt.

9.7 Begrippen

Economischdaklozen

Mensenmetvoornamelijkeenacutewoonvraag,maargeenzwarepsychische problematieken/ofverslaving.Zijzijnvaak(financieel)nogzelfredzaam,maar simpelweghun(t)huiskwijtgeraakt.

Feitelijkdaklozen

Mensendiegeeneigenwoonruimteendaarookgeenuitzichtophebben.

Maatschappelijkeopvang

Tijdelijkeopvang,zorg,begeleidingenpraktischehulpvoordak-ofthuislozemensen vanaf18jaar.

Residentieeldaklozen

Mensenstaanalsbewoneringeschrevenbijvoorzieningenvanmaatschappelijke opvang.

Zorgmissers

Mensendieomverschillenderedenennietdejuistehulpkrijgen.

Zwerfjongeren

Zerfjongerenzijnfeitelijkenresidentieeldak-enthuislozenonderde23jaarmet meervoudigeproblemen.

PREVIEWVERSIE

Bankhoppen

Mensendiehoppenvanbanknaarbankbinnenhuneigensocialenetwerk.

Briefadres

Ditishetadresvaneenanderepersoon,eeninstellingofdegemeente(dezogenoemde briefadresgever).

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Dakloos

Iemanddiegeenvastewoon-ofverblijfplaatsheeft,geenadresheeftomtewonenof telogerenennietingeschrevenstaatopeenadresinhetbevolkingsregister.

Thuisloos

Iemanddiethuisloosheeftgeeneigendakbovenzijnhoofd,maarkannogwelterecht bijfamilieofvrienden.Diegenewisseltsteedsvanverblijfsplaats.

Zorgmijders

Mensendieelkeondersteuningweigeren.

9.8 Bronnen

CBS.(2023,27september). Dakloze mensen; persoonskenmerken.Geraadpleegdop 20december2023,van

https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/80799ned?q=daklozen CBS.(z.d.). Dakloos in Nederland.Geraadpleegdop27december2023,van

https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/onderzoeksomschrijvingen/korte-onderzoeksbeschrijvingen/dakloos-in-nederland FEANTSA.(2005,1april). ETHOS Typology on Homelessness and Housing Exclusion. Geraadpleegdop19december2023,van

https://www.feantsa.org/en/toolkit/2005/04/01/ethos-typology-on-homelessness-and-housing-exclusion Franken,M.,DeGroot,N.,Lammersen,G.(2023,april). Wat werkt bij de aanpak van dak- en thuisloosheid onder jongeren? Geraadpleegdop20december2023,van

https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/2023-04/Wat-werkt-bij-dak-en-thuisloosheid-jongeren.pdf HU.(2023,9oktober). Nieuwe telling: veel kinderen en jongeren dak- of thuisloos. Geraadpleegdop3januari2024,van

https://www.hu.nl/nieuwe-telling-veel-kinderen-en-jongeren-dak--of-thuisloos Kansfonds.(z.d.). Dak- en thuisloosheid.Geraadpleegdop27december2023,van

https://www.kansfonds.nl/themas/dak-en-thuisloosheid/?utm_source=Google%20Search&utm_medium=cpc&utm_campaign=Doelgroepen%20%7C%20Dak-%20en%20Thuislozen MinisterievanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties,MinisterievanSocialeZaken enWerkgelegenheid,&MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2022, november). Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis.Geraadpleegdop20 december2023,van

https://open.overheid.nl/documenten/ronl-bb529bd58adc8061e5c058d2fe9671197ba6244f/pdf MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2011). Zwerfjongeren. Aanpak en achtergrond voor beleid. Geraadpleegdop3januari2024,van

PREVIEWVERSIE

https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/Brochure-zwerfjongeren%20%5BMOV-3790034-1.0%5D.pdf Movisie.(2019). Wat werkt bij de aanpak van dak- en thuisloosheid onder jongeren. Geraadpleegdop26juli2022,van

https://www.movisie.nl/publicatie/wat-werkt-aanpak-dak-thuisloosheid-onder-jongeren Nationaleombudsman.(2019). Laat zelfredzame adreslozen niet verder afglijden. Geraadpleegdop24juli,van

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2019/nationale-ombudsman-laat-zelfredzame-adreslozen-niet-verder-afglijden NOS.(2022). Een groeiende, maar onzichtbare groep: mensen met inkomen, maar zonder woning Geraadpleegdop27december2023,van

https://nos.nl/artikel/2420541-een-groeiende-maar-onzichtbare-groep-mensen-met-inkomen-maar-zonder-woning RaadvoorVolksgezondheidenSamenleving.(2020). Herstel begint met een huis. Dakloosheid voorkomen en verminderen. Geraadpleegdop27december2023,van

https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2020/04/21/herstel-begint-met-een-huis---dakloosheid-voorkomen-en-verminderen

Rijk.(2011,4april). Plan van aanpak dak- en thuislozen (maatschappelijke opvang). Geraadpleegdop25december2023,van

https://palliaweb.nl/getmedia/a9ab4150-5765-4876-8ac2-a585d382da6e/2018_Handreiking-Zorgmijding-onder-dak-en-thuislozen.pdf

Scheepstra,W.&VanderMolen,J.(z.d.). Hoe kan het dat er zoveel dakloze mensen zijn? Geraadpleegdop20december2023,van

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

https://www.legerdesheils.nl/artikel/hoe-kan-het-dat-er-zoveel-dakloze-mensen-zijn SZN.(z.d.). Veelgestelde vragen. Stichting zwerfjongeren Nederland.Geraadpleegdop 25december2023,van

https://zwerfjongeren.nl/wp-content/uploads/2012/02/Veelgestelde-vragen.pdf Valente.(2021). Dakloosheidscijfers roepen vragen op.Geraadpleegdop27december 2023,vanhttps://www.valente.nl/nieuws/reactie-valente-cbs-cijfers-dakloosheid/ VNG.(z.d.). Stappenplan inschrijven BRP op een briefadres.Geraadpleegdop22juli 2022,van

https://vng.nl/sites/default/files/nieuws_attachments/2017/stappenplan_inschrijven_brp_op_een_briefadres.pdf Wewerinke,D.,Schel,S.,Kuijpers,M.,DeVries,J.,&VanDoorn,L.(2023,5oktober). Iedereen telt mee! Resultaten eerste ETHOS-telling van dak- en thuisloosheid in regio Noordoost-Brabant. Geraadpleegdop19december2023,van

https://www.omgevingsweb.nl/wp-content/uploads/po-assets/893395.pdf

PREVIEWVERSIE

Thema10

Woonproblematiek

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Begrippenenuitgangspunten

• Beleidsgerelateerdeproblemen

• Bewonersgerelateerdeproblemen

• Derolvandesociaalwerker

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

• Begrippen

TAALREDACTIE

AlsjehethebtoverwaarNederlanderswonen,hebjehetalsnelovereenwijk.De meesteNederlanderswonenineenwijk.Wijkenzijnerinsoortenenmaten.Groteen kleinewijken,nieuwbouwwijkenenoudewijken,centrumwijkenenbuitenwijken, stadswijkenendorpswijken,hoogbouwenlaagbouw,goedkopeendurewoningen, oudeennieuwewoningen.Endebewonerszijnalevendivers.Oudenjong,armen rijk,autochtoonofmigratieachtergrond,verschillendeetnischeachtergronden,met enzonderbeperking,verschillendeberoepen,verschillendeinteressesenvoorkeuren, vaakverhuisdofjuistniet.Bijzoveelverschillendefactorenishetbegrijpelijkdater ineenwijkproblemenkunnenontstaan.Datisjouwaandachtsgebiedalssociaal werker.Jespeelteenrolbijhetsignalerenvanproblemenensamenmetcollega’sbij hetoplossenervan.

10.1 Begrippenenuitgangspunten

Voordatwoonproblematiekaandeordekomteerstenkelebegrippenen uitgangspunten:

• Inwonerofbewoner

• Stadsdeel,wijk,buurt

• Dewijkalskleinemaatschappij

• Factorendiedeleefbaarheidbepalen

Inwonersofbewoners

VolgensVanDalezijninwonersenbewonerssynoniemenvanelkaarenbetekenen dushetzelfde.Simpelgezegd:mensendieergenswonen.Indepraktijkwordtwel onderscheidgemaakt.Opbestuurlijk-staatkundiggebiedgaathetmeestalover inwoners.Nederlandheeftbijvoorbeeldca.achttienmiljoeninwoners,Amsterdam heeftruim800.000inwoners,enzovoort.Bijwoonproblematiekgaathetomde specifiekeplekwaarmensenfeitelijkwonen.Danhebjehetoverbewoners: wijkbewoners,buurtbewoners,straatbewoners,flatbewoners,huisbewoners.

Stadsdeel,wijk,buurt

Begrippendieverbondenzijnmetwonen,zijnvolgensdefinitiesvanhetCBS:

• Stadsdeel:geografischdeelvaneenstadmeteeneigendagelijksbestuuren stadsdeelcommissie.Eenstadsdeelismeestalweeronderverdeeldinmeerwijken.

PREVIEWVERSIE

• Wijk:onderdeelvaneengemeente,bestaandeuitéénofmeerbuurten.Afhankelijk vandegroottevandegemeentekomteenwijkovereenmeteenwoonplaatsof eendeelvaneengroterewoonplaats.Zozijnerwijkenmet5000bewoners,maar ookmet50.000ofmeerbewoners.Degemeentebepaaltdenaam,omvangen grenzenvaneenwijk.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Buurt:eenbreedbegripmaarindecontextvanditthemaeenkleineronderdeel vaneenwijkofdorp.Eenbuurtisonderverdeeldinstraten.

StadsdeelvanRotterdam

EenvandestadsdelenvanRotterdamisPrinsAlexander.Ditstadsdeelheeft97.000 inwoners,verdeeldoverachtwijken.EenvandewijkenisbijvoorbeeldOmmoordmet 26.000inwoners.Ommoordisweerverdeeldinvijftienbuurten.Sommigebuurten hebbeneeneigenbewonersorganisatieopgericht.

Bron:AlleCijfers.nl,2024.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Weesvoorzichtigmethetlabel‘probleem’opeenhelewijkofbuurtteplakken.Erzijn zekerhelewijkenofbuurtendieeenstructureelleefbaarheidsprobleemhebben.Maar vaakgaathetookovereenkleinerdeelvaneenwijkofbuurt.Problemeninéénof tweestratenineenbuurthoeveninanderestratenindezelfdebuurthelemaalgeen probleemtezijn.Hetlabel‘probleem’isslechtvoorhetimagovaneenwijkofbuurt ennodigtooknietuitomertegaanwonen.

Dewijkalskleinemaatschappij

DegemiddeldewijkiseenafspiegelingvandeNederlandsemaatschappij.Erzijn bewonersdie(ogenschijnlijk)zonderproblemenhunlevenleidenensomswel,soms nietactiefzijnindewijk.Erzijnookdoelgroependiegevraagdenongevraagdaandacht vragenvandesociaalwerker.

• jongeren

• vluchtelingenenstatushouders

• ouderen

• mensenmeteenindicatie

• botsendegroepen.

Jongeren

PREVIEWVERSIE

Jongerenvindenhetoverhetalgemeenergbelangrijkdatdewijkeenplekiswaarje metjevriendenkuntchillenenafentoeeengeintjeuithalen.Jongerenvindende meestewijkensaai.Omelkaartetreffen,zoekenzeelkaarlieverbuitenop,dandat zebijiemandthuis(onderouderlijktoezicht)gaanzitten.Ookstellenveeloudershet nietopprijsalser(teveeloftevaak)jongerenbijhenbinnenzitten.Inveelwijkenzijn echteronvoldoendevoorzieningenvoorjongeren,waardoorhetwinkelcentrumof eenspeeltuintjealsneleenchillplekwordt.

Vluchtelingenenstatushouders

Doordetoestroomvanvluchtelingen,voornamelijkuitoorlogsgebieden,krijgjein wijkenregelmatigtemakenmeteennoodopvang,eenasielzoekerscentrumof statushoudersdieeenwoningindewijktoegewezenhebbengekregen.Vluchtelingen kampenvaakmet(oorlogs)trauma’senmetproblemenbijhetvindenvaneenplek indeNederlandsesamenleving.Ookkomthetregelmatigvoordatdegemeentete weinigtijdheeftomdekomstvandevluchtelingenvoortebereiden.Wijkbewoners horenpasophetlaatstemomentdatervluchtelingenvlakbijkomenwonenenkunnen

geconfronteerdwordenmetangstvoorterrorismeencriminaliteit.Ookiservaak boosheid,omdatzehetgevoelkrijgendatvluchtelingenbevoordeeldwordenboven deoorspronkelijkebewoners.Ofzevoelenzichbenadeeld,doordatdeopvangjuist bijhenindewijkmoetplaatsvinden.Alssociaalwerkerhebjeeenbelangrijkerolbij hetbemiddelenenondersteunenvanbeidegroepen.

Ouderen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ouderenblijvensteedsvakerenlangerinhuneigenwijkwonen.Ditkomtondermeer doordeinvloedvandeWmoenhetbeleiddatiedereenzolangmogelijkzelfstandig blijftwonen.Voorveelouderenisditheelprettig,maarookdezegroepwilgraageen plekindewijk,waarzegelijkgestemdentreffenengezelligsameneenpraatjemaken ofeenkaartjeleggen.Helaaszijnerineenwijkvaakookrelatiefveeleenzameouderen, diehetrisicolopenineenisolementteraken.Zekerinwijkenwaardesocialecohesie laagis,hebbenouderenhetsomszwaar.

Mensenmeteenindicatie

Mensenmeteenlichamelijke,verstandelijkeofpsychischebeperkingdienietzonder professionelehulpkunnen,hebbendaareenindicatievoor.Zewordensamengevat metdeaanduiding‘mensenmeteenindicatie’.Ookdezegroepwordtzoveelmogelijk gestimuleerdmiddenindesamenlevingtestaan.Werdengespecialiseerde woonvormenvroegeraltijdergensverwegvandebewoondewereldgeplaatst, tegenwoordigishetbeleiddatdezemensenzoveelmogelijkindewijkengeïntegreerd worden.

Botsendegroepen

Defilmklassieker‘WestSideStory’gaatovereenwijkconflictinNewYorkbeginjaren '60.HierkomenPoolseenPuertoRicaansebewonersinconflictendehelewijkraakt alsnelindebanvandestrijd.Nu,zo’n60jaarlater,komenookinNederlandinveel wijken(vooralingroteresteden)nogsteedszulkebotsingenvoor.Hetisechterzeker nietalleendecultuurdievoordezebotsingenzorgt.Demeesteproblementussen groepenindewijkwaarjealssociaalwerkermeetemakenkuntkrijgenkomenvoor tussen:

• jongerenenouderen;

• mensenmeteenverschillendeetnische,cultureleofreligieuzeachtergrond;

PREVIEWVERSIE

• oorspronkelijkebewonersennieuwkomersinhetland,maarookindewijk;

• huurdersenkopers;

• bewonersmeteenindicatieenoverigebewoners.

Factorendiedeleefbaarheidbepalen

Erzijnnogalwatfactorendiedekwaliteitvanlevenenwonenineenwijkbepalen. Elkefactoropzichkanproblemenveroorzakenalsdezeontbreektofonvoldoendeis. Jekuntzeonderverdelenintweecategorieën:

• beleidsgerelateerd;

• bewonersgerelateerd.

Beleidsgerelateerdefactoren

Beleidsgerelateerdefactorenophetgebiedvanleefbaarheidzijnfactorendiede overheid(landelijk,provinciaal,gemeente)bepaaltofergroteinvloedopkan uitoefenen.Indirecthebbenbewonershierookinvloedopvolgenshetdemocratisch principevanverkiezingeneninspraakrondes.Eengrootdeelvandefactorenende takendieeruitvoortvloeieniswettelijkgeregeld.Devolgendefactorenbepalenmede deleefbaarheidineenwoonomgeving:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

• Voldoendeaanbodvanbetaalbarewoningenvoordiversedoelgroepen,waaronder socialehuurwoningen.

• Verkeersinfrastructuur:wegen,trottoirs,fietspaden,parkeermogelijkheden, straatverlichting,openbaarvervoer.Tevensgoedonderhoudenenschoon.

• Gezondheidsinfrastructuur:huisartsenzorg,apotheek,tandarts,fysiotherapie, ergotherapie,diëtist,eerstelijnspsycholoog,mogelijkhedenomtesporten.

• Onderwijsvoorzieningen.

• Toegankelijkengoedbereikbaargemeentehuisofdependance.

• Toegankelijkesocialeondersteuning(sociaalwerk,maatschappelijkwerk,sociaal juridischedienstverlening,wmoloketenzovoort).

• Aandachtvoorduurzaamheidenmilieu:voldoendegroenindewijk,stimuleren (o.a.metsubsidies)vanduurzaamwonen,duurzameinfrastructuurvoorenergie.

• Ontspanningsvoorzieningen:kinderspeelplaatsen,bibliotheek,wijk-enbuurtcentra.

• Winkels,horecaenanderebedrijven(ookbelangrijkvoorwerkgelegenheid).

• Stimulerenvaneeninclusieveleefomgeving.

• Toegankelijkeopenbaregebouwenenbegaanbarestratenentrottoirsvoormensen meteenbeperking.

• Veiligheid,waaronderhandhavingvanwettenenregels(voldoende‘blauw’op straatenboa’s).

Privatisering

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Nognietzolanggeledenvoerdeeengemeenteveeltakenookzelfuit.Tegenwoordig zijnveelvandietakenuitbesteedaanparticulierebedrijven.Denkaanbijvoorbeeld deaanlegenhetonderhoudvanstraten,onderhoudvanplantsoenen,openbaar vervoerindegemeente,afvalinzamelingenhetbeheervansocialehuurwoningen doorwoningcorporaties.Ookwelzijnstakenzijninveelgemeentenaldanniet gedeeltelijkuitbesteedaaneenexternepartij.

Bijuitbestedingheeftdegemeentenogwelinvloedopbedrijvendiedetakenhebben overgenomen.Eengemeentemoetregelsvolgenvooropenbaaraanbesteden.Hierdoor hebbenzeinzichtindefinanciëlestabiliteitencontinuïteitvanhetbedrijfenopde prijs/kwaliteitverhouding.Ookdegemeenteraadheefterinspraakbij.Enalsdekeuze vooreenbedrijfisgemaakt,wordenercontractenopgesteldmetonderanderede minimaleeisenwaardedienstverleningaanmoetvoldoen.Desondanksloopthetniet altijdsoepel.Eengemeenteheeftdeleefbaarheidvoordeinwonersalsbelangrijk doel.Eenbedrijfiscommercieelenheeftwinstmakenalsdoel.Datkanopgespannen voetmetelkaarstaan.

Toewijzingsocialehuurwoningen

Eenwoningcorporatieiseenzelfstandigeorganisatie.Socialehuurwoningenzijn eigendomvandecorporatieendusnietvandegemeente.Deregelsvoorhettoewijzen vansocialehuurwoningenwordenbepaalddoordelandelijkeoverheid.DeAutoriteit woningcorporatieshoudtnamensdeministervanBinnenlandseZakentoezichtop dewoningcorporaties.Jekuntdaarookterechtmetklachtenoverhet toewijzingsbeleid.Degemeentewijstdusgeensocialehuurwoningentoe.Welkande gemeenteeenurgentieverklaringafgevenalsiemand,bijvoorbeeldommedische redenen,eenanderewoningnodigheeft.Degemeentebepaaltofdeurgentievan toepassingisendewoningcorporatiemoetzichdaaraanhouden.

Bron:MinisterievanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties,2024.

Bewonersgerelateerdefactoren

Naastdeoverhedenhebbenookbewonerszelfeenbelangrijkeinvloedopde leefomgeving.Waardeoverhedenzichvooralrichtenopmiddellange-en langetermijnbeleid,hebbenbewonersvooraldirectinvloedopdekortetermijn.Anders gezegd:overhedenscheppendevoorwaardenvooreenkwalitatiefgoedeleefomgeving, bewonersmoetenerzelfinvullingaangeven.Datkunnenbewonersopverschillende gebiedendoen,zelfofmetondersteuningvaneensociaalprofessional.

• Veiligheid

• Socialecohesie

• Milieu

• Godsdienst

Op het gebied van veiligheid

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Veiligheidgaatnietalleenovercriminaliteit.Veiligheidisveelbreder.Denkaan brandveiligheidinwoningen,tuinenenopenbareruimtes.Ofaanverkeersveiligheid, bijvoorbeeldloszittendetrottoirtegels.Diekunnenlastigzijnvoormensenmeteen rollatorofomdatmensendiehunvoetennietgoedmeeroptilleneroverkunnen struikelen.Eenandervoorbeeldiseenkapotspeeltoestelineenopenbareruimte waarkinderenzichaankunnenverwonden.Zozijnerveelveiligheidsaspectenineen woonomgeving.Bewonerskunnenhetvolgendedoen:

• zelfgeenonveiligesituatiesveroorzaken;

• elkaareropaanspreken;

• bewonersinitiatievenontplooienzoals‘attentiebuurtpreventie’ofeenbuurtapp;

• onveiligesituatiesmelden:bijdegemeenteofbijbedrijvendieverantwoordelijk zijn.Opwebsiteskunjemeldpuntenofdeklantenservicevinden.

Op het gebied van sociale cohesie

Erzijnveelmogelijkhedenvoorbewonersomdesocialecohesieindewijkinstandte houdenofteverbeteren.Enkelevoorbeelden:

• allerleiactiviteitenorganiserenvoorverschillendedoelgroepen;

• burenhulpgevenenklusjesdoenvoorwiehetnodigheeftenhetnietzelfkan;

• signalerenvaneenzaamheideneractieaanverbindenzoalscontactzoeken,het gesprekaangaan,stimulerenommeetedoenmetactiviteitenofprofessionele instantiesinschakelen;

• nieuweburenwelkomhetenmeteenbordindetuin,eenkaartofeenattentie, ookbijgeboortes;

• uitsluitingenanderevormenvandiscriminatievoorkomen;

• buurkastjes:eenkastjewaarinbewonersdiverseproductenensomsookkleding, speelgoedofboekenleggenvoormensenopofonderdearmoedegrens.Zestaan indetuin,inbuurthuizenofopandereopenbareplaatsen.

OnlinevindjemeerinformatieoverbuurtkastjesinNederland. BuurtkastjesinNederland.

Alsjeopinternetzoektopbuurt-ofwijkactiviteitenkomjeveelvoorbeeldentegen vanuiteenlopendeactiviteiten.Financiëleondersteuningismogelijkviaeigenbijdragen vanbewoners,degemeente,sponsorbedrijvenindewijk.Ooksommigelandelijke loterijenzoalsdePostcodeLoterijhebbenfondsenvoorbuurtprojecten.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Er zijn veel activiteiten te bedenken die weinig geld en moeite kosten om ze te organiseren. Bijvoorbeeld een wekelijks fitness-uurtje met buurtgenoten.

Op het gebied van milieu

Ookophetgebiedvanmilieukunnenbewonersveelzelfdoen.Tebeginnenmethet volgenvanderegelsvoorafvalinzamelingenzelfgeenafvalinopenbaargebied deponeren.Meedoenaanprojecteneninitiatievenvoorduurzaamwonen,waaronder goedewoningisolatieenzuinigenergie-enwatergebruik.Zelfgeenstank-en geluidsoverlastveroorzaken.Meedoenaanburgerinitiatievenvoormeergroeninde wijk.Erzijnvoorbeeldenwaarbijdegemeenteeenfinanciëlebijdragegeeftvoorde aanschafvangroen(bomen,planten,gras)enwaarbewonerszelfzorgenvoorde aanplantenhetonderhoud.

Op het gebied van godsdienst

Eengemeentebouwtenonderhoudtgeenkerkenofanderegebedshuizen.Datmoeten geloofsgemeenschappenzelfineigenbeheerdoen.Hoewelverschillentotspanningen kunnenleiden,kangodsdienstookeenverbindendefactorzijnvoormensenvoorwie godsdienstbelangrijkis.Vanoudsherhebbenvrijwilligersvangeloofsgemeenschappen ookextraaandachtvoorkwetsbaremenseninhungemeenschap.Zebezoekenonder anderezieken,levereneenbijdrageaanarmoedebestrijdingendoenander vrijwilligerswerkvoordezegroep.

10.2 Beleidsgerelateerdeproblemen

Eengemeenteis,samenmetbedrijvenaanwiedegemeentedienstenheeftuitbesteed, verantwoordelijkvoorveelfactorendiedeleefbaarheidbeïnvloeden.Metaldiefactoren kanerweleensietsmisgaan.Bussendienietoptijdrijden,kapottestraatverlichting dienietgerepareerdwordt,plantsoenenenopenbareruimtesdienietgoedworden onderhoudenenzovoort.Vaakgaathetomincidentendiemeestalooksnelweer wordenopgelost.Alserveelproblemenzijn,dieooknogeensnietopkortetermijn opgelostworden,isereenserieusprobleem.Ditwordtnogcomplexeralserook bewonerszijndieproblemenveroorzakenzoalsdrugshandel,overlastdoorjongeren enopenbaredronkenschap.Alserdannietsneloplossingenkomen,gaatdewijk verpauperenmetallegevolgenvandien:dewijkkrijgteenslechtenaamenbijna niemandwilermeerwonen.Zulkecomplexeproblemenvragenomeenintegrale aanpakinprojectvormmetallebetrokkenensamen:gemeente,bedrijven,bewoners, handhavers,professionals.

PREVIEWVERSIE

LeefbaarheidsonderzoekCBS

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

HetCentraalBureauvoordeStatistiekdoetinopdrachtvanhetMinisterievanJustitie enVeiligheidperiodiekbevolkingsonderzoeknaarleefbaarheid,veiligheiden slachtofferschapvancriminaliteit.Hetiseenuitgebreidonderzoekdateenindruk geeftofenopwelkegebiedenbewonersproblemenervarenophetgebiedvande leefbaarheidenoverlast.Bedenkdatdeuitkomstenvanhetonderzoeklandelijke gemiddeldenzijn.Erzijnbuurtendiebeterscoren,maarerzijnookbuurtendieslechter scoren.Eenitemvanhetonderzoekgaatoverdefysiekevoorzieningenindebuurt.

Fysiekevoorzieningenindebuurt

Eenmeerderheidvan82procentgeeftaan(heel)tevredentezijnoverde straatverlichtingindewoonbuurt.Overhetonderhoudvanplantsoenenenparkenis 65procent(heel)tevreden.Zestigprocentis(heel)tevredenoverhetonderhoudvan destraten,stoepenenpleintjesenoverdespeelplekkenvoorkinderen.De tevredenheidovervoorzieningenvoorjongeren,zoalssportveldjesofeenbuurthuis ismet45procentlager.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Fysieke voorzieningen in de buurt. Bron: CBS Veiligheidsmonitor, 2021

Problemendooroverheidsbeleid

PREVIEWVERSIE

Naastbeleidopgemeentelijkniveauzijnerookwoonproblemendiedoorlandelijk overheidsbeleidwordenveroorzaakt.Tweegroteproblemendieinvloedhebbenop hetwonenzijn:

• Decentralisatievanoverheidstaken

• Huisvestingsproblematiek

Decentralisatievanoverheidstaken

In2013kondigdedeKoningindetroonrededeparticipatiesamenlevingaan.Van iedereendiedatkan,wordtgevraagdverantwoordelijkheidtenemenvoorzijnofhaar eigenlevenenomgeving.Ditvormdedestartvanveelveranderingendiedirecte invloedhadden(ennogsteedshebben)opdewoon-enleefomgeving,metnamehet beroepopburgersommeerverantwoordelijkheidtenemenvoordeeigen leefomgeving.Tweegroteveranderingenzijn:

• Decentralisatievanoverheidstakennaargemeenten:ondersteunddoordeinvoering vandeWetmaatschappelijkeondersteuning(Wmo)enhetoverhevelenvan jeugdhulpnaardegemeenten.

• Langerthuiswonen:hetbeleidvandeoverheidommensendiezorgen ondersteuningnodighebbenlangerthuistelatenwoneneneerderteontslaanuit ziekenhuizenenandereinstellingen.Inhetkadervandeparticipatiesamenleving ishetdebedoelingdatnaastprofessioneleondersteuningvanuitorganisaties (zoalsthuiszorg)deomgevingmeerdoetaanondersteuning.Denkaanfamilieen vrienden(mantelzorg),burenenvrijwilligers.

Huisvestingsproblematiek

Eenander,groeiend,probleemisdehuisvestingsproblematiek,beterbekendalsde woningcrisis,alsgevolgvanonvoldoendeaanbodvanpassendewoningenvoordiverse doelgroepen.Enalszewelwordenaangebodenzijnzevaakonbetaalbaar.In2023is erinNederlandeentekortvanbijna400.000woningen(ABFResearch,2023).

OnderzoekVN-rapporteurhuisvesting

In2023wasdespecialeVN-rapporteurvoorhuisvesting,BalakrishnanRajagopal,10 dagenlanginNederland.Hijheeftverschillendestedenbezochtengesprokenmet diversebetrokkenenenexpertsophetgebiedvanwonen(NOSNieuws,december 2023).Indeloopvan2024verschijntzijneindrapport,maarerzijnweltweeconclusies dieeraluitspringen:

• Dewoningcrisisisaltientallenjarenindemaakdoordemarktderuimtetegeven, inplaatsvandatdeoverheidzelfverantwoordelijkheidnamvoorvoldoende woningen.Ditwerdbevestigddoorhetopheffenvanhetministerievoor Volkshuisvestingin2010.Enhetisnueenmaalzodatdemarktcommerciële belangenhogereprioriteitgeeftdanhetrechtvanburgersopadequatehuisvesting.

• VolgensdeVN-rapporteurkomendeproblemenmetdevolkshuisvestingnietdoor migratiezoalsvaakwordtbeweerd,maar"omdathuisvestingnietwordterkend enbeschermdalsmensenrecht".Rajagopalwijsterinzijntoelichtingookopdat Nederland"helaasheeftaangestuurd"opweinigcapaciteitbijdeaanmeldcentra waarasielzoekerszichmeldenvooreenasielaanvraag.

Alshetvolledigerapportverschenenis,zalhetongetwijfeldaanleidingzijnvoor (politieke)discussies.

PREVIEWVERSIE

BezoekVN-rapporteurhuisvesting.

Gevolgenvandewoningcrisis

Alssociaalwerkerkunjedewoningcrisisnietoplossen,maarjekrijgtweltemaken metallerleigevolgen.Denkaan:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Jongerendielangerthuismoetenwonen.Dathoeftgeenprobleemtezijn,maar hetkanookzorgenvoorspanningenbinnenhetgezin.

• Stellendiewillenscheidenenwaarvanéénpartnerthuismoetblijvenwonenomdat ergeenanderewoonruimteis.

• Bijteweinigwoningaanbodiserookweinigdynamiekindewijkmetvertrekkende ennieuwebewoners.Datislastigalsdebewonerssamenstellingonevenwichtig is:teveelvandeenegroepenteweinigvaneenanderegroep.Bijvoldoende dynamieklostditzichvaakdoornatuurlijkverloopvanzelfop.

• Ouderendielangerineen(te)grotewoningblijvenwonen,terwijlzelievernaar eenkleinerewoningzoudenverhuizen.Ditblokkeertdemogelijkheidvoorjonge gezinnen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

• Spanningenindewijkalsstatushoudersvoorrangkrijgenbovenanderendiesoms aljarenopeenwachtlijststaan.

Alserveelvanditsoortproblemenindewijkspelen,hebjetemakenmetveelbewoners dieliever,omwatvoorredendanook,ergensanderszoudenwonen.Dezebewoners zullendanookveelminderbetrokkenzijnbijdewijkenzicherweinigvoorinzetten vanuitdegedachte‘vroegoflaatbenikhiertochweg’.

10.3 Bewonersgerelateerdeproblemen

Bewonersgerelateerdeproblemenzijnproblemendierondofbijbewonersontstaan, somssamenmetbeleidsgerelateerdeproblemen.Driebelangrijkecategorieënzijn:

• Socialecohesie

• Overlastindebuurt

• Huisuitzetting

Socialecohesie

Develigheidsmonitor2021vanhetCBSgeeftaandatruimdriekwartvindtdatde mensenindebuurtopeenprettigemaniermetelkaaromgaan.Bijnadriekwartzegt datzijdehuissleutelaandeburenzoudendurvengevenalszeopvakantiegaanof langeretijdafwezigzijn.Bijna70procentistevredenoverdebevolkingssamenstelling indeeigenbuurt.Hetpercentagedatveelcontactheeftmetanderebuurtbewoners isrelatieflaag(minderdan40procent).Deenigenegatiefgeformuleerdestelling‘De mensenindebuurtkennenelkaarnauwelijks’wordtdooreenkwartonderschreven.

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Sociale cohesie in de buurt. Bron: CBS Veiligheidsmonitor, 2021.

Overlastindebuurt

Overlastwordtnietaltijdveroorzaaktdoordeeigenbewonersvaneenbuurt.HetCBS heeft17factorenonderzochtdievaninvloedzijnopdeervarenoverlastineenwijk, onderverdeeldinviercategorieën:fysiekeoverlast,socialeoverlast,verkeersoverlast enmilieuoverlast.Deresultatenziejeindetabel.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Overlast in de buurt. Bron: CBS Veligheidsmonitor, 2021.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Geluidsoverlast van buren kan irritant zijn en is vaak reden voor ruzie.

Huisuitzetting

COPYRIGHTBOOM

Iemandkannietzomaardooreenverhuurderuitzijnhuisgezetworden.Daariseen vonnisvanderechtervoornodig.Veelvoorkomenderedenenvoorhuisuitzettingzijn:

• tegroteenoplopendehuurachterstand;

• structureleoverlastdoordebewoner(s)veroorzaakt;

• iemanddiezijnwoningnietwilverlatennahetaflopenvaneentijdelijke huurovereenkomst.

PREVIEWVERSIE

Aanhuisuitzettinggaateenperiodevoorafwaarindehuisuitzettingdreigt,maarnog nietdefinitiefhoeftteworden.Indezefaseishetvaaknogmogelijkomgedwongen uitzettingtevoorkomen.Danishetwelzaaktijdighulpinteschakelen:bemiddeling bijeenbetalingsregelingmetdeverhuurder,schuldhulpverleningvandegemeente, maatschappelijkwerkofeensociaaljuridischdienstverlener.Ookalsereenmaaleen vonnisligt,issomsnogeenoplossingmogelijk.

Huisuitzettingisheftig,zekeralserkinderenbijbetrokkenzijn.Alshetdefinitiefis, wordtdebewonerthuisloosofzelfsdakloos.Hetisbelangrijkdebewonernauitzetting samenmetandereprofessionalsteblijvenvolgen.Dieheefthulpnodigbijhetweer opderailskrijgenvanzijnleven.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Tenslotte

HetCBSdoetperiodiekonderzoeknaardeleefbaarheid.OpdewebsitevanhetCBS kunjederesultatenvanhetmeestrecenteonderzoekvindenalsjezoektnaar ‘veiligheidsmonitor’.

CBSVeiligheidsmonitor.

10.4 Derolvandesociaalwerker

Jekuntnietalleproblemenzelfoplossenendathoeftookniet.Kernvanjewerkis datjebewonersstimuleertomzelfoplossingentebedenkenenuittevoeren.Je ondersteuntdaarbij,maardatisietsandersdanzelfdoen.Jerolbijwoon-en leefbaarheidsproblemenkunjesplitsenintweesoorten:

• inprojectverband;

• individueel.

Inprojectverband

Voorlastigeproblemenvaltdekeuzevaakopeenthemagerichteprojectaanpak. Thema’szijnbijvoorbeelddeaanpakvanarmoede,eenzaamheid,veiligheidofverveling onderjongeren.Eenprojectkaninternopgezetwordendoorhetsocialewijkteam zelf.Bijcomplexereproblemen,zoalsdrugshandelenveelandereoverlastvaltde keuzemeestalopeenintegralebenadering.Partijendiewerkenaaneenintegrale oplossingzijnnaastdebewonerszelf,socialewijkteams,professionalsvanbijvoorbeeld deggzenverslavingszorg,degemeente,scholen,buurtcentra,jongerencentra, sportverenigingen,woningcorporaties,vrijwilligersorganisatiesenwijkagenten.

Jouwrol

Alslidvaneenprojectteamhebjedevolgendetaken:

• deprojectafsprakennakomenendevoortgangbewaken;

• hetobserverenvanderesultaten;

COPYRIGHTBOOM

• rapportereninhetprojectteamoverdevoortgangenmeedoenaan (tussen)evaluaties;

• hetsignalerenvanknelpuntenenerinhetprojectteamoverrapporteren.

Hetlidmaatschapvaneenprojectteamisgeenfulltimetaak.Daarnaastdoejedaarom denormaletakendiejealssociaalwerkergewendbent.

Individueel

Opindividueelniveaudoejejetakenindewijkalssociaalwerker.Alszebetrekking hebbenopdewoon-enleefomgevingkunjedenkenaanonderandere:

• hetsignalerenvanknelpuntenendieinjeteambespreken;

PREVIEWVERSIE

• bemiddelenbijburenruzies:despanningverminderen(de-escaleren)eningesprek gaan;

• bemiddelenbijbotsendegroepen;

• bewonersstimulerenactieftezijnindewijk,problemenzelfoptepakkenenze daarbijondersteunen;

• bewonersaansprekenopprobleemgedrag;

• bewonerszonodigverwijzennaarandereprofessionalseninstantiesdiezeverder kunnenhelpen.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Almetalleidtjewerkertoedatbewonerspassendeondersteuninghebbenontvangen omdekwaliteitvanhunleventebehoudenofteverbeteren.Hierdoorzijnmensenin staatomzooptimaalmogelijktefunctionereninhuneigenleefomgevingente participerenindesamenleving.

Indepraktijk

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Shahidissociaalwerkerineengrotestad.SamenmetzijncollegaEllafietsthijzijn dagelijkserondjedoordewijk.Bijeengroephangjongerenvanrondde18jaardieze welkennenzienzeopeenseenmeisjedatzenognietkennen.ShahidenEllastappen ophaarafenvragenhoezeheetenhoeoudzeis.ZeantwoordtdatzeNadiaheeten 13jaaris.Zeblijktineenanderebuurt,nietveelverder,tewonen.Shahidschriktvan haarjongeleeftijd.Hijvraagtnaarwelkeschoolzegaatenhoehetgaatthuisenop school.Nadiaverteltdatzethuisgeenproblemenheeft,maardatzeopschoolgepest wordtengeenvriendenheeft.Maarzezegtdatzenunieuwevriendenheeftgemaakt enzewijstnaardejongerenomhaarheen.ShahidenEllakijkenelkaarzorgelijkaan. DejongerenzijneenstukouderdanNadiaengebruikenveelwietenalcohol.Zijzullen geengoedeinvloedophaarhebben.ShahidzegttegenNadiadatzeevenwatmet haarwillenbesprekenenvraagtofzemeewillopen.Omdehoekvandestraatvertellen ShahidenElladatzezichzorgenmakenoverhaaromgangmetdieouderejongens. ZeproberenNadiauitteleggendathetmisschientochnietzo’ngoedevriendenkeuze is,maarzewillenhaarookeenalternatiefaanbieden.ZemerkendatNadia geëmotioneerdraaktvanhetgesprek.Zevertellendatereenprojectiswaarbijzemet behulpvansportencoachingleertassertieftezijnenzekanerbuitenschooltijdenin contactkomenmetandereleeftijdgenoten.Ditspreekthaarwelaan.Ellabiedtaan omNadiamethetprojectincontacttebrengen.

10.5 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

PREVIEWVERSIE

Mila(27jaar)issociaalwerkerenhetaanspreekpuntindewijk'Volgerland'.Volgerland ligtineenmiddelgrotestadinhetzuidenvanhetland.Wanneererzichproblemen voordoenindewijk,ofalswijkbewonersproblemenervarenwaarzezelfnietuitkomen, kunnenzeMilabenaderen.Ookiszezelfzichtbaaraanwezigindewijk,zeisvaakte vindeninhetbuurthuis,bijhetsocialewijkteam,bijsportverenigingen,heefteen inloopuurindelokalebibliotheekenkomtvaakopscholen.Demeestemensenweten Milaondertussengoedtevinden.

Casus

OpeendaglooptMiladoordewijkenmaakteenpraatjemetwatjongemoedersdie ineenspeeltuintjehunkinderenindegatenhouden.Kaysa(25)spreekthaaraan. 'Mila,goeddatikjenuzie,ikwildejealspreken.Luister,ikhebsindskorteennieuwe

buurvrouw,zoeenSomalischeweetjewel.Wateenkabaaldatdiemaakt!Ongelooflijk. Diekinderengillendagennachtenhetlijktwelalsofzehethelehuisaanhetverbouwen zijn!Dandraaienzeooknogeenskeihardemuziekendandiegeurvandatetendat zemaakt!Ikworderkotsmisselijkvan.Echtvreselijk.Ikkomechthelemaalnietmeer aanmijnrusttoe!Jahetzalwelbijdecultuurhorenofzo,maarikvindhetechtniet kunnenallemaal.Kanjijdatnietevenoplossen?Evenbijhaarlangsgaanenzeggen datzezichmoetaanpassen?'.Milavraagtofzezelfalietsheeftondernomen,ofzelf aleensheeftaangebeldbijhaarnieuwebuurvrouw,bijvoorbeeldomkennistemaken. Kaysakijkthaarmeewarrigaanenzegt:'Neenatuurlijkniet,zijisertochkomenwonen, ikniet,zebeltzelfmaaraan.'

Dilemma

Milaisinderdaadopdehoogtevandenieuwebewoonster,Hawa,eenalleenstaande vrouwvanSomalischekomaf,metvierkinderen.Zeheefthaarnoggeholpenmethet inschrijvenvandekinderenbijeenbasisschoolindebuurt.UiteraardgaatMilaniet 'evenlangsomtezeggendatHawazichmoetaanpassen'.HetisveelbeteralsKaysa zelfeenkeeraanbeltomkennistemaken,daarnakanzedeoverlastmetHawa bespreken.ZekeromdatKaysazelfnoghelemaalniksheeftondernomenomhaar probleemoptelossen.MaarMilabespeurtookweinigacceptatievanuitKaysaalshet gaatomHawa,ishetdanwelzoverstandigomKaysaernaartoetesturen?

WatdoetMila?

1. ZestimuleertKaysaomhetheftineigenhandentenemeneneenkeeraante bellenbijHawaomkennistemakenendeoverlasttebespreken.

2. ZegaatzelfbijHawalangsomdedoorKaysaervarenoverlasttebespreken,later kanzealtijdnogbemiddelen,mochtditnodigzijn.

10.6 Verdieping

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Degroepouderenwordtvaakoveréénkamgeschorenenalsprobleemgroep aangemerkt,tenonrechte.Erzijngenoegouderendietotophogeleeftijdactiefzijn enhetfinancieelgoedhebben.Zekunnenbijvoorbeeldhun(vaakhypotheekvrije) woningverkopenenverhuizennaareenkleinerlevensbestendigappartement.Erzijn echterookveelouderendiezorgenondersteuningnodighebbenenfinancieelamper kunnenrondkomen.Hetzijnnietdezeouderendiejeeenprobleemgroepkuntnoemen. Hetprobleemisnietdeouderezelf,maardatzevaakwonenenlevenin omstandighedendiezezelfooknietwillenendiezeooknietzelfkunnenbeïnvloeden. Zekrijgentemakenmetbijvoorbeeld:

• Eentegrotehuurwoningdiezenietkunnenverlatenomdatergeenpassende kleinerewoningenbeschikbaarzijn.

• Bijmobiliteitsproblemenzijnvoorzieningen,winkelsenontmoetingsruimtesvaak slechttoegankelijk.

• Eenwoningdienietmeergeschiktisvoorde(steedsintensievere)zorgdiezenodig hebben.

• Langerthuismoetenwonen,ookalszedatnietmeerwillenofkunnen.

• Alszeeenmaaleenindicatiehebbenvooreenverpleeghuis,enduswoonruimte vrijkunnenmaken,zijnerlangewachtlijsten.

WOZO-programma

Devaakcomplexeproblemenwaarouderenmeetemakenophetgebiedvanzorgen wonenvraagtomeenintegraleaanpak.In2022heefthetministerievan Volksgezondheid,WelzijnenSporteenprogrammagepubliceerdomdeproblemen aantepakken:hetProgrammaWonen,OndersteuningenZorgvoorOuderen(WOZO). Inhetkadervanditthemastaaninhetprogrammauitgangspuntenvoordewoon-en leefomgeving.Tweeuitgangspuntenopditgebiedzijn:

• Zelfalshetkan

• Thuisalshetkan.

Zelfalshetkan

Hetisdebedoelingomdemogelijkhedenvoorouderentevergrotenomzolang mogelijk,metondersteuningvandeeigenomgeving,zelfredzaamteblijven.Ookals degebrekenvandeouderdomzichaandienen.Deoverheidwilstimulerendatouderen zelfstandigkunnenlevenopeenmanierdievoorhenpassendis.

Thuisalshetkan

Ouderenmoetenzichtijdigvoorbereidenopouderwordenennadenkenoverwelke woonvormenwoonomgevingdaarbijhetbestepast.Deoverheidzorgtvoorvoldoende passendewoonvormenineenleefomgevingdieactiveertenontmoetingenstimuleert. Ouderenenallebetrokkenpartijenwerkensamenomtezorgendatouderenopeen plekkunnenwonenwaarzezichthuisvoelenindebuurtvanhunsocialenetwerk.

Actielijnen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

HetWOZO-programmakentzogenoemdeactielijnendieaangevenwelkeactienodig isopdeverschillendeonderdelen.Deactiepuntenvoorwonenenleefomgevingzijn opgenomeninactielijn4vanhetprogramma.

• Meernultredenwoningenengeclusterdewoningenmakenhetmakkelijker zelfstandigteblijvenwonenenkanzorgenvooruitstel/afstelvanovergangnaar hetverpleeghuis.

PREVIEWVERSIE

• Alsouderenkunnendoorstromennaareengeschikteofgeclusterdewoning,komen relatiefgrotewoningenbeschikbaarvooranderegroependieopzoekzijnnaar eenwoning.

• Daarbijgeldtdatzelfstandig(kunnenblijven)wonenmeerisdanalleendewoning. Dedirecteomgevingvandewoningbepaaltmedehetwoongenotende mogelijkhedenomzelfstandigtekunnenblijvenwonen.

• Meerbewegingenontmoetingzorgtvoormindercognitieveenfysieke achteruitgangenheeftdaarmeeeenpreventievewerking.

Doelstellingenvandeoverheid

Deoverheidzetdeactiepuntenominconcretedoelstellingen,waaronder:

• hetrealiserenenversnellenvandewoningbouwmetnultreden-enclusterwoningen voorouderen;

• hetversterkenvanderegieopouderenhuisvestingviahetmakenvanheldere afsprakenmetprovinciesenregio’s.Daarnaastwordtbekekenhoeafsprakenover degeclusterdevormenopbasisvanzorgthuisaandezeregiestructuurkunnen wordenverbonden,waarbijookdezorg-enwelzijnspartijenbijhetproceszijn betrokken;

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• hetaantrekkelijkmakenvoorouderenomteverhuizen,zodatdedoorstroming opgangkomt;

• hetverbeterenvandeleefomgeving,zoalsvoldoendebeschikbaarheidvan voorzieningenindewijkenwerkenaaneenleefomgevingdieuitnodigttotbeweging enontmoeting;

• onderzoekenhoetechnologiehetgebruikvandeleefomgevingkanondersteunen.

Hetvolledigeprogrammakunjelezenendownloadenvandewebsitevandeoverheid. HetWOZO-programma.

10.7 Begrippen

Buurt

Eenkleineronderdeelvaneenwijkofdorp.Eenbuurtisonderverdeeldinstraten.

Stadsdeel

Geografischdeelvaneenstadmeteeneigendagelijksbestuurenstadsdeelcommissie.

Wijk

Onderdeelvaneengemeente,bestaandeuitéénofmeerbuurten.

Inwoners

Mensendieergenswonen.

10.8 Bronnen

PREVIEWVERSIE

MinisterievanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties.Veelgestelde vragen over het (passend) toewijzen van woningen (z.d.).Geraadpleegdop18januari2024,van https://www.volkshuisvestingnederland.nl/onderwerpen/dossier-woningtoewijzing/alle-illustratieve-artikelen/veelgestelde-vragen-over-passend-toewijzen

Thema11

COPYRIGHTBOOM

Gezinsproblematiek

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Problemenindegezinscontext

• Opvoeding

• Gezinnenmetmeervoudigeencomplexeproblemen

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Binnengezinnenkunnenerverschillendeproblemenspelen.Bijvoorbeeldproblemen dietemakenhebbenmetdegezinssamenstelling,deonderlingeinteracties,oferzijn moeilijkhedenmetdeopvoeding.Alssociaalwerkerkomjeveelbijdemensenthuis, dusookbijgezinnen.Hetisvanbelangdatjekennishebtoverdeverschillende problemendieerineengezinkunnenspelenendatjeweethoejedaaropreageert enhandelt.

11.1 Problemenindegezinscontext

Kinderengroeienopineencontext,ineengezinssysteem.Ditkaneentraditioneel gezinzijnofdenkaaneeneenoudergezin.Iedereenheeftbinneneengezinssysteem zijneigenrol.Problemenkunnenzichvoordoenwanneerhetgezinssysteemnietin evenwichtis,alsdeonderlingerelatieverstoordisofalsrollenonjuistverdeeldzijn.

Gezinssysteem

Eengezinssysteemkanomschrevenwordenalshetgeheelvanalleonderlingerelaties ineengezin.Eengezinonderscheidtzichvananderesocialesystemen,omdaterin eengezinzeerspecifiekeonderlingerelatieszijn.Allereerstiserderelatietussende partners,daarnaasthunrelatiealsopvoeders,deouder-kindrelatieenderelatietussen kinderenonderling.Ookanderefamilieleden,zoalsgrootouders,speleninhet gezinssysteemvaakeengroterol.

Elkgezinssysteemheeftz’neigenmaniervanomgaanmetelkaareneigen,unieke gedragspatronen.Hetontbrekenvaneenduidelijkestructuurbinnenhetgezinssysteem zorgtvooreenongezondevenwicht.Eengezinssysteemisbovendienaltijdin ontwikkeling.Kinderenwordengeborenenverlatenuiteindelijkookweerhetouderlijk huis.Ditgegevenenzakenalsziekte,werkloosheidofoverlijdenvragenomflexibiliteit. Verstoordegedragspatronenbinnenhetgezinkunnenervoorzorgendatveranderingen eenprobleemworden.

RodneyenLivana

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Rodney(33jaar)raaktplotselingwerkeloos.Beslotenwordtdatzijnvrouw,Livana(35 jaar),maareenseenbaanmoetgaanzoeken.Zijistotnutoealtijdthuisgeblevenmet dekinderen.HetluktLivanaomeenbaantevindenbijeentankstation,maaralsnel ontstaanerproblemeninhetgezin.Rodneyontfermtzichdanweloverdekinderen, maardoetniksindehuishouding.Heefthijnooitgedaanook,wanthijwasimmers aanhetwerk,zovondhij.Livanamoetnusteedsnahaarwerkooknogboodschappen endewasdoen,kokenenafwassenenhethuisopruimenenschoonmaken.Alsze Rodneyhieroveraanspreekt,wordthijboos,hijwasaltijddekostwinnaar,dangaat hijtochnietineensstaanpoetsennu?

Gezinssamenstelling

Naasthettraditionelegezinmeteenvader,moedereneenaantalkinderenbestaan erookanderesoortengezinnen:hetéénoudergezin(ontstaandoorechtscheidingof overlijdenvaneenouder),gezinnenmeteenstiefmoederofstiefvader,samengestelde gezinnen(partnersdieallebeikinderenhebbenuiteenvorigerelatie),homoseksuele vadersoflesbischemoedersmetkinderen(rozegezinnen)engezinnenmetinwonende grootoudersofanderefamilieleden(grootfamilieofextendedfamily).Eenouderdie zijnkinderenalleenmoetopvoeden,issnelleroverbelastenkwetsbaarderdoor bijvoorbeeldziekteofwerkloosheid.Eensamengesteldgezinbegintmeteenwankel evenwicht.Enrozegezinnenhebbensomstemakenmetnegatievemeningenvande buitenwereld.

PREVIEWVERSIE

Een roze gezin met twee vaders.

(V)echtscheiding

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Degezinssamenstellingkanveranderenwanneerdeoudersbesluitenomuitelkaar tegaan.Opdekortetermijnkaneenscheidingeenbehoorlijkeimpacthebbenophet welzijnvanhetkind.Tochlijkendemeestekinderen,zo’ntweejaarnadescheiding, terugtekerennaarhunoorspronkelijkepsychischetoestandenervarenzeopdelange termijngeennadeligegevolgenervan.Ditgeldtvooralwanneeroudersinharmonie uitelkaargaan.Maarechtscheidingenkunnenookescalerentoteenvechtscheiding. Jespreektvaneenvechtscheidingwanneeroudersdooraanhoudendeernstige conflictenhetbelangenhetwelzijnvanhetkind/dekinderenuithetoogverliezen,

netalshetwederzijdsebelang.Bijeenvechtscheidingzijndeoudersvooralgericht opzelfwinnen,deandervernietigenofonderuithalen.Debetrokkenkinderenkunnen hierdooringrijpendeervaringenopdoenendaareenpsychotraumaaanoverhouden. Denkaanhetmeemakenvanacuteverlating,geweld,eenconfrontatiemetdepolitie, eengedwongenscheidingvandebelangrijkstehechtingspersoon,hetervarenvan ernstigestressbijouder(s)ofhetchronischontbrekenvanaandachtenbelangstelling (Landsmeer-Dalmetal.,2021).

Onderlingebetrokkenheid

Wanneergezinsledenhetgoedmetelkaarkunnenvindenenersprakeisvan vriendelijkheidengeborgenheid,danhebbenzeeenharmonischgezin Inzo’ngezin staandegezinsledenvoorelkaarklaarenvoelenzeelkaaraan.Erissprakevan saamhorigheidensamenwerkingenerzijnnauwelijksconflicten.Eenkinddatopgroeit ineenharmonischgezinvoeltzichgeborgenenkanvanuitdezegeborgenheidzichzelf ontwikkelen.Alshetwij-gevoeldoorslaat,kanereenkluwengezinontstaan:eris sprakevanteveelonderlingeemotionelebetrokkenheidinhetgezin.Allesisgericht op‘samen’enerisweinigruimtevoorzelfstandigheideneigenheid.Hetkindwordt afhankelijkvananderegezinsledenenkanzichzelfnietredden.

COPYRIGHTBOOM

Erkanooksprakezijnvaneendisharmonischgezin.Inzo’ngezinkunnende gezinsledenmoeilijkmetelkaaroverwegenisernauwelijksbetrokkenheidbijelkaar. Eriseengespannensfeerendeopvoederszijnafstandelijk.Omdatkinderenzichin ditsoortgezinnennietgeborgenvoelen,kandeontwikkelingmoeizamerofzelfs problematischverlopen.Eenloszandgezintenslotteiseengezinwaariedereenlangs elkaarheenleeft.Deopvoederszijnnauwelijksbetrokkenbijdekinderen,diezorgen voorzichzelfenervarennauwelijkssteun(Landsmeer-Dalm,etal.,2021).

Rolverdeling

Hetaantalgezinsledenisvaninvloedopderolverdelingbinneneengezin.Vaakiser eensubsysteemvanbeideopvoedersenvandekinderen.Maarerkunnenook subsystemenzijntussenbijvoorbeelddezoonsonderling(zonderdedochter)oftussen demoederenoudstedochter.

PREVIEWVERSIE

Wanneereenkindderolvanopvoederlangdurigopzichneemt,wordtditparentificatie genoemd.Ditkangebeurenwanneereenopvoedereenbeperkingheeft,ziekis,een stoornisofeenverslavingheeft.Kinderennemendaneendeelvandeouderlijke verantwoordelijkheidoverenkomendaardoornietmeertoeaaneigentakenen activiteiten.Parentificatiekanallerleigevolgenhebben.Zoalseennegatiefzelfbeeld, hetvertonenvansociaalwenselijkgedrag,moeiteomvoorzichzelfoptekomen(of juistinextrememate)en/ofmoeitemethetomgaanmetleeftijdsgenoten.Kinderen kunnenbijproblemeninhetgezinssysteemookeenandererolaannemen,zoals bliksemafleider,zondebokofbemiddelaar.Debliksemafleiderlaatgedragsproblemen zienwanneerdeopvoedersruziehebben,dezondebokkrijgtofneemtdeschuldvan deruziesenproblemenopzichendebemiddelaarprobeertallesweergoedtemaken, stimuleerthetgesprekenbrengtboodschappenover.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

In gezinnen waar ouders zelf problemen hebben, zie je vaak dat kinderen de verantwoordelijkheid op zich nemen, de rollen zijn dan omgedraaid: niet de ouder zorgt voor het kind, maar het kind voor de ouder.

Hetaantalkindereninhetgezinisookvaninvloedopderolverdeling.Dejongste neemtvaakeenandererolaaninhetgezindandeoudste.Enbijeenenigkindkaner eenperversetriadeontstaan,ookwelpathologischgezinssysteemgenoemd,waarbij hetkindeensubgroepvormtmeteenvandeopvoedersendeandereopvoeder buitensluit.Eenperversetriadekanookgevormdwordenbinneneengroteregroep, maarbestaataltijduitdriepersonen,vanwieertweetothetzelfdehiërarchische niveauhoren(opvoeders)endederdetoteenlagerniveau(hetkind).

PREVIEWVERSIE

Drankprobleem

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Demoederineengezinheefteendrankprobleem.Devaderendochtervormeneen bondje.Zijzorgensamendathethuishoudenblijftdraaienennemendebeslissingen voorhetgezin.Demoederishethiernietmeeeens,wantzijvindtdatzesamenmet devaderdebeslissingenmoetnemen.

Rolsociaalwerker

Wanneereengezinproblemenheeft,ishetdetaakvandesociaalwerkeromuitte zoekenwelkehulpenondersteuninggebodenkanwordenenomdezehulpen ondersteuningtebiedenofteorganiseren.Voordeveleverschillendeproblemenis erverschillendehulpnodig.

Inzicht

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Ineersteinstantieprobeerjesamenmethetgezininzichttekrijgenindeonderlinge patronen.Hetbespreekbaarmakengeeftvaakalveelinzicht.Hetisvanbelangom allegezinsledendaarbijaandachttegeven.Hetisnamelijklastigtebepalenwatde oorzaakisenwathetgevolgvandeverschillendegedragingen.Erissprakevan wederzijdsebeïnvloeding,Jekuntdusnietwerkenaandeproblemenvanééngezinslid, zonderdeandereledenerbijtebetrekken.Blijfaltijdneutraalenkiesgeenpartijvoor deeneofdeandereouder.Bijcomplexeproblemenligtsysteemtherapievoorde hand.Verwijshetgezinindatgevaldoor.

Ondersteunenbijscheiding

Bijechtscheidingsproblematiekgeldthetzelfde.Jerichtjehulpopzoweldebeide oudersalsdekinderenenjebentnaarniemandveroordelend.Bijeenechtscheiding kanhetvoorkinderenbovendienprettigzijnompsycho-educatietekrijgenrondom descheiding.Bijvoorbeeldwanneerhetkindonrealistischegedachtenenmisvattingen heeft(dathetzijnschuldis).Jekuntdoorverwijzennaarspecialistischetherapeuten wanneerdezegedachtenzeerhardnekkigzijn.Weesookalertoployaliteitsconflicten bijechtscheidingen.Kinderenkunnenhetgevoelhebbendatzemoetenkiezentussen hunouders.Ofdatzenietmogenpratenoverdeeneouderindeaanwezigheidvan deander.Somsziejeookdatkinderenderolvandevertrekkendeouderopzichnemen enbijvoorbeeldveelverzorgendeofopvoedingstakenopzichgaannemen.Weesdan alertopparentificatieenmaakditindiennodigbespreekbaar.Somskunnenkinderen steunhebbenaanleeftijdsgenotendiehetzelfdehebbenmeegemaakt,brengzedan incontactmetbijvoorbeeldeenlotgenotengroep.

Signaleren

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Alssociaalwerkerhebjetenslotteeenbelangrijkesignalerendefunctie.Jijkomtbij degezinnenthuisenkrijgtveelmeevandeonderlingeinteractiestussende gezinsleden.Hetisbelangrijkdateensociaalwerkeraandachtheeftvoortypische signalenendezeaankaartbijdebetrokkenen,ofdoorverwijstnaardeskundigen.

11.2 Opvoeding

Kinderenwordenvolledighulpeloosgeboren.Zekunnennietvoorzichzelfzorgenen hebbengeenideevanhoedewereldinelkaarsteekt.Zehebbenanderemensennodig diehenhelpenteoverlevenenomzetelerenoverdesamenlevingendemaatschappij waarinzeopgroeien.Mensendiezeverzorgenenbegeleidenbijhunontwikkelingop wegnaarzelfstandigheidenverantwoordelijkheid.Kortom,kinderenwordenopgevoed.

Opvoeden

Onderopvoedenvaltalleomgangtussendeopvoederenhetkindwaarbijgerichteen relatiewordtaangegaan.Binnendieomgangbiedtdeopvoederhetkind(emotionele) veiligheid,geborgenheid,liefde,intimiteit,aandacht,grenzen,instructie,ondersteuning encontrole.Bovendiengeeftdeopvoederhetkinddegelegenheidompersoonlijke ensocialecompetentiesteverwervenendraagtdeopvoederbelangrijkewaardenen normenover.Hierdoorkanhetkindtotzelfontplooiingkomenenlerenomzelfredzaam enzelfstandigtezijn,zodathijrichtingkangevenaanzijnverdereleven(Becker,2018). Hetvoornaamstedoelvandeopvoedingisnamelijkhetkindlatenuitgroeientoteen volwassenediezichkanhandhavenindemaatschappij.Alsvolwassenezaljevoor jezelfmoetenzorgen,verantwoordelijkheidmoetennemenvoorjeeigendoenen laten,enjemoetenaanpassenaandesamenlevingendemaatschappij.Hetisdus noodzakelijkdatjetijdensjeopvoedingleerthoejedatkanbereiken.Opvoeders kunnendusniet‘zomaarietsdoen’,zehebbeneenbelangrijketaaken verantwoordelijkheidrichtingdekinderendiezegrootbrengen.Zemoetenconstant aansluitenbijwathetkindnodigheeft,zodathetzichkanontwikkelentoteen verantwoordelijke,zelfstandigeburger.

PREVIEWVERSIE

Ontwikkelingsopgavenenopvoedingsopgaven Gedurendezijnlevendoorloopteenkindeenaantalontwikkelingsfasen;eerstishet eenbaby,vervolgenseendreumesenlaterisheteenpuber.Bijiedere ontwikkelingsfasehorenbepaaldevaardighedendiehetkindzalmoetenleren beheersen:opfysiek,cognitief,sociaalenemotioneelgebiedenophetterreinvande ontwikkelingvanzijnpersoonlijkheid.Ditwordenontwikkelingsopgavengenoemd. Denkaanlerenpratenofeeneigenidentiteitontwikkelen.Voorhetbereikenvandeze ontwikkelingsopgavenheefteenkinddesteunenhulpvaneenopvoedernodig.Dit gebeurtindevormvanzogehetenopvoedingsopgaven.Hiermeewordenalle gedragingenvandeopvoederbedoelddiehetoptimaallerenbeheersenvande ontwikkelingstakenmogelijkmaken(Becker,2018;Meij,2011).Wanneer ontwikkelingsopgavennietgoedwordenvoltooid,isdekansgrootdaterproblemen ontstaanindeverdereontwikkelingenindelevensloopvaneenkind.Omdiereden ishetvangrootbelangdatopvoedersgoedaansluitenbijdeontwikkelingsopgaven vanhetkind.Zemotiverenhetkindomstappentezettenengevenhetderuimteom teexperimenterenmetnieuwgedrag.Maarzegevenuiteraardookgrenzenaanen houdentoezicht.

Opvoedstijlen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Demanierwaaropopvoederskinderenbegeleidennaarvolwassenheid,kunjeruwweg onderverdeleninvieropvoedstijlen(Feldman,2019).Opvoedersmeteenautoritaire opvoedstijlzijnstrengenstraffenhetkindalshetnietgehoorzaamt.Zegevengeen uitlegoverderegelsdiezijstellen,erisweinigoogvoordebehoeftenvanhetkinden ookweinigliefdeofbetrokkenheid.Ookeenautoritatieveopvoedstijlkenmerktzich doorhetconsequenthanterenvanduidelijkeregels.Binnendezeopvoedingsstijl wordtalleenwelrekeninggehoudenmetdegevoelensenwensenvanhetkind. Opvoedersuitenzichliefdevol,biedenemotionelesteunenproberenhetkind verklaringenenuitlegtegevenvandegeldenderegelsofstraffen.Binneneen

permissieveopvoedstijliserookruimtevoordemeningengevoelensvanhetkind. Maaropvoedersmetdezestijleisenweinigenlijkenzichnietverantwoordelijkte voelenvoorhoehetkindopgroeit.Hetkindmagveelenwordtslechtsminimaal gecorrigeerdofaangespoordzichaanregelstehouden.Opvoedersmeteen laissez-faireopvoedstijlstellenookgeenregels,maarookliefdeenbetrokkenheid ontbreken.Erisweinigbelangstellingvoorhetkindendeopvoedergedraagtzich emotioneelafstandelijk.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

De verschillende opvoedstijlen

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Opvoedershantereneenspecifiekestijlnietaltijdheelrigide.Zeschakelentussende verschillendestijlenenvoedenhetkinddansituatiefop.Welkestijlgehanteerdwordt isindatgevalafhankelijkvandesituatie.

Voorbeeld

Stel,eenopvoederheefteenoverwegendpermissieveopvoedstijl,maarzijnkindvan tweejaarrentuithetniksroekeloosdestraatover.Indatgevalzaldeopvoederdit nietopzijnbelooplaten,maareerderopeenautoritairewijzereagerenenstrenge eisenstellenalshetgaatomdeveiligheidvanhetkind.

Ofeenopvoederheefteenoverwegendautoritatieveopvoedstijl,maarzijnkindvan vijftienweigertkeeropkeerzijnhuiswerktemaken.Ondanksdatdeopvoedereral honderdenkerenvriendelijkopheeftgewezen.Opdenduurkanditookleidentot eenlaissez-faireopstelling;laathetkindzelfmaareenservarenwatdegevolgenzijn vanhetnietmakenvanhethuiswerk.

Inopvoedsituatieswordtdeenekeerhetkindwatlossergelaten,deanderekeer wordenderegelsjuiststrakkeraangetrokken.Cultuurverschillenkunnenhierookeen rolinspelen.Insommigeculturenmogenkinderentoteenjaarofvieralles;zeworden verwendennietgecorrigeerd.Nahunvierdeverjaardagnemenopvoedersineenseen meerautoritaireopvoedstijlaan.

Opvoed-enopgroeivraagstukken

Opvoedenisnietaltijdgemakkelijk.Hetkindontwikkeltzichendeopvoederstaat steedsweervoornieuweuitdagingen.Zijkunnenvragenhebben,zoals:

• Hoelanggeefikborstvoeding?

• Hoekrijgikmijnkindzindelijk?

• Hoegaikommetdriftbuien?

• Hoekanikdebesteschoolkeuzemaken?

COPYRIGHTBOOM

• Hoekomthetdatmijnkind,vergelijkenmetleeftijdgenoten,nogaandekleine kantis?

• Hoekanikmijnkindmotiverenomhuiswerktemaken?

• Hoegaikommetbeeldschermtijd?

• Hoegaikommettypischpubergedrag?

• Hoemaakikafsprakenoverhoelaatdejongerethuismoetzijn?

Ditzijnvragendiebijalleopvoederskunnenspelen.Iederkinddoorlooptverschillende fasenenditbrengtbepaaldesituatiesofgedragingenmetzichmee,diebijde opvoedersvragenopkanroepen.Dezevragenhebbendusallemaalbetrekkingopde ‘normale’ontwikkelingvanhetkind.

PREVIEWVERSIE

Rolsociaalwerker

Wanneeropvoedersmetditsoortvragennaarjoutoekomen,kunjezeopweghelpen doorzeteinformerenenadviseren.Zobestaanerveelboekenoveropvoeden,die geraadpleegdkunnenworden.Ookinternetbiedtveelinformatieoverditsoortnormale opvoed-enopgroeivraagstukken.Jekanmetdeopvoedersmeedenkenoverhun aanpakenzewijzenopallebeschikbare(enbetrouwbare)informatie.Voorvragen overdegezondheid,opvoedingenontwikkelingvankinderenkunnenopvoedersook altijdterechtbijhetconsultatiebureau.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Problemenbijopvoeden

Somskampenopvoedersmetopvoedproblemen.Ditkanverschillendeoorzaken hebben.Zokanhetkindeenbeperkinghebben,ofeenpsychischeaandoening, waardoorde‘gewone’opvoedingnietpassendis.Ditvraagtomaangepaste

opvoedvaardighedenvandeouders,maarnietiedereenheeftdezegelijk.Ditgaat metvallenenopstaan,maarkanookgroteproblemenopleveren,wanneerhetde opvoedernietluktomaantesluitenbijdebehoeftenvanhetkind.Ookkandeopvoeder moeitehebbenmethetaccepterenvanhet(beperkte)kind,waardoorhetgeenliefde enwarmtekangeven.Hetkomtookvoordatopvoeders,vanwegedeeigen problematieknietinstaatzijnhetkindoptevoeden.Zijkampenbijvoorbeeldmet eenpsychischebeperking,waardoorzeveelalmetzichzelfbezigzijnenweinigomkijken naarhetkind.Zijpassendanoverwegenddelaissez-faireopvoedstijltoe,terwijldit juistleidttotproblemen;kinderenvandezeopvoedersgedragenzichagressief,zijn ongehoorzaamenhebbeneenverhoogdekansopdelinquentie.Kinderendieopgroeien metopvoedersdiezichveelalautoritairopstellenzijnvaakhumeurig,onzeker, teruggetrokken,intolerant,afwachtend,weinigsociaal,onvriendelijkenafhankelijk ofjuistvijandig.Ookkinderendietemakenhebbenmetoverwegendpermissieve opvoedershebbenhetmoeilijkomuittegroeientotzelfstandigindividuen.Zijzijn veelverwendenzullendussnelopvliegendreagerenalszehunzinnietkrijgen.Deze kinderenhebbendoorgaansweinigzelfbeheersing(Craeynest,2013).Demanierwaarop eenkindwordtopgevoed,duswelkeopvoedstijldeopvoedersgebruiken,isdusvan groteinvloedophetontstaanvan(opvoed)problemen.

JasmineenIzaline

Jasmine(31jaar)iseenalleenstaandemoeder.Haardochter,Izaline(9jaar),heeftze altijdheelvrijgelaten.Jasminevondhetvervelendomstrengeregelsoptestellenen voeldezichprettigerineenliefdevolle,vrijeopvoeding.Izalinehoefdenooitietste doenwatzenietwildeenkreegaltijdhaarzin.Jasminedeederallesaanom spanningenenruzietevoorkomen.MaarnuIzalineouderwordt,merktJasmineop datIzaline0,0doorzettingsvermogenheeftontwikkeldensnelopgeeft,zoverandert zevoortdurendvansport,heeftzeweinigzininvriendinnendieookmaarietsvoor haarbepalenenzeontploftalsietsnietgaatzoalszijdatwil.JasmineprobeertIzaline nutochheelvoorzichtigeenbeetjebijtesturen,maaromdatIzalinedatnietisgewend, stuitzeopextreemveelweerstand.EriselkedagruzieinhuisenJasmineweetzich geenraadmeer.

PREVIEWVERSIE

Ookdeopvoedstijlenvandeopvoederskunnenbotsen,watproblemenkangeven. Ditkanzorgenvoorconflictenenonduidelijkbijdekinderen.Dooronvoorspelbare situatieskunnenkinderenvastlopeninhunontwikkeling,omdatzenietgoedweten watervanzeverwachtwordt.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Botsende opvoedstijlen van ouders zorgen voor onduidelijkheid bij het kind.

Tenslottekunnenopvoedershetlastigvindenomaantesluitenbijde ontwikkelingstakenvanhetkind.Zereagerennietgepastopwathetkindnodigheeft ofwaartoehetinstaatis.Ditzorgtookvoorproblemen,zoalsfrustratie,ruzieen ontwikkelproblematiekbijhetkind.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Rolsociaalwerker Kinderendieopgroeienmetopvoedersdieeroverwegendeenautoritatieve opvoedingsstijlopnahouden,zijnhetbesteaf.Dezekinderenzijnvaakzelfbewust, nieuwsgierig,energiek,onafhankelijk,vriendelijkenassertiefengroeienuittot jongvolwassenendiezichloskunnenmakenvanhunopvoedersenvervolgenshun eigenkoersuitstippelen.Alssociaalwerkerwiljedezeopvoedstijldanookstimuleren bijopvoedersdieopvoedproblemenhebben.Consequentzijn,regelsstellenendeze uitleggen,warmtebiedenenliefdegeven.Jekanopvoedersuitleggenwatheteffect isvanhunhuidigeopvoedstijlenzewijzenopdevoordelenvaneenautoritatieve opvoedingsstijl.Jekanvoordoenhoejesituatiesautoritatief(maarooksituatief) aanpaktenditsameninoefenenineenrollenspel.Adviseeropvoedersbovendienom zoveelmogelijkdezelfderegelsenafsprakentehanteren.Hetisnietergalsopvoeders huneigenkleuraandezeregelsgeven,alsdebasismaargelijkenduidelijkis.

Wanneeropvoedershetlastigvindenomaantesluitenbijdeontwikkelingsopgaven vanhetkind,heeftditvaaktemakenmetonwetendheid.Opvoederszijnnietaltijd evengoedopdehoogtevanhoedeontwikkelingvankinderenverloopt.Hierdoor hebbenzebijvoorbeeldtehogeverwachtingen.Omdatjijkennishebtvan ontwikkelingspsychologie,kunjeopvoedersinformeren.

Indeprakijk

SuusissociaalwerkerenkomtbijhetgezinTerHaar.Erspelenwatproblemenindit gezin,onderandereopvoedproblematiek.Erzijnveelruziesenfrustraties.Onlangs wasereensituatiemethaaroudstekind,Timothyvanvierjaar,zeverteltSuushierover. MelaniewildedatTimothyopzijneigenfietsnaarschoolging,inplaatsvanachterop bijhaar.Maarditliepuitopeencompleetfiasco,aldusMelanie.Timothywasconstant afgeleid,fietstebijnadoorrood,vielvanzijnfietsomdathijenthousiastnaarzijn vriendjeszwaaidediehijonderwegtegenkwamentotovermaatvanrampverloorhij zijnhandschoen.MelanieistoentegenTimothyuitgevallenenheelboosgeworden; konhijnietbeteropletten??SuuslegtuitdatTimothydat,gezienzijnleeftijdinderdaad nietkan.Eenvierjarigeisnoueenmaalsnelafgeleidenreageertwatimpulsiever, bovendienisdemotorieknognietzoalsdatvaneenvolwassene.Melanieheeftveel tehogeverwachtingenvanTimothyalshetaankomtopzijnverkeersdeelnameopde fiets.Hetzoubeterzijnalszehaarverwachtingenbijstelt,zodatdezeaansluitenbij watTimothy,gezienzijnleeftijd,daadwerkelijkaankan.

Eenopvoedcursuskanopvoedersondersteuneninhetontwikkelenvan opvoedvaardigheden.Enlaagdrempeligebijeenkomstenwaaropvoedershun ervaringenmetelkaarkunnendelen,kunnenookalveelopleveren.Bijernstige opvoedproblematiekverwijsjeopvoedersuiteraarddoornaargespecialiseerde instanties.DenkaanhetCentrumvoorJeugdenGezin(CJG).

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Alssociaalwerkerhebjetenslotteeenbelangrijkesignalerendefunctie.Wanneerje opvoedproblemensignaleert,kaartjedezebijdebetrokkenenaan.Zorgervoordat jeditopeenniet-veroordelendemanierdoet.Nietsligtzogevoeligbijmensenalsde opvoedingvanhunkinderen.Gevoelensvanschaamte,schuldenfalenspelenhierbij eenrol.Iedereenwilhetgraaggoeddoenenin99%vandegevalleniservooralsprake vanonkundeofonmacht,dusnietvanonwil.

11.3 Gezinnenmetmeervoudigeencomplexeproblemen

Alseengezinlangdurige,meervoudigeenernstigeproblematiekervaartennietvatbaar isvoorhulpverlening,noemjediteengezinmetmeervoudigeencomplexe problemengezienmetmeervoudigeencomplexeproblemen(MCP-gezin).Inhet verledenwerdenditmultiprobleemgezinnengenoemd.

ErzijnzoveelverschillendeproblemendieineenMCP-gezinkunnenvoorkomendat geentweegezinnenhetzelfdezijn.Erisdanookgeeneenduidigedefinitie,en wetenschappelijkonderzoekheeft(nog)geenindelinggemaaktintypengezinnen metmeervoudigeencomplexeproblemen.Bodden&Dokovic(2010)hebbeneen poginggedaanomcriteriaoptestellenomMCP-gezinnenbetertekunnenidentificeren. VolgenshenkunjesprekenvaneenMCP-gezinwanneeropminimaalzesdomeinen eenofmeerderefactorenvantoepassingzijn.

CriteriavoorMCP-gezinnen

Kindfactoren

Ouderfactoren

Opvoedingsfactoren

Psychischeofpsychosocialeproblemeninclusief ontwikkelingsproblemen,gedragsproblemen, psychosomatischeproblemenenverslavingen;

Gezinsfunctioneren:

PREVIEWVERSIE

Contextuelefactoren

Sociaalnetwerk

Hulpverlening

cognitieveproblemen(zoalslaagIQenleerproblemen)en verstandelijkebeperking;

slachtofferofgetuigevanmishandeling,misbruik, verwaarlozingofhuiselijkgeweld.

psychischeofpsychosocialeproblemeninclusief psychosomatischeproblemen,gedragsproblemen(agressie encrimineelgedrag)enverslaving;cognitieveproblemen (laagIQ)enverstandelijkebeperking;slachtoffer,getuige ofdadervanmishandeling,misbruik,verwaarlozingof huiselijkgeweld

COPYRIGHTBOOM

onvoldoendeofinconsistenteopvoedingsstrategieën; pedagogischeonmacht;weinigconsistentie;weinig responsiviteit;veelhardediscipline;afwijzing;gebrekaan gedragscontrole;veelpsychologischecontrole;onveilige hechting.

relatieproblemen;conflicten;communicatieproblemen; weinigcohesie;geenorganisatie.

meerderenegatievelevensgebeurtenissen;financiële problemen;lagesociaal-economischestatus.

verstoordofgebrekaansociaalnetwerk;conflictenmet buurtbewonersenvrienden.

langegeschiedenisvanhulpverlening;uithuisplaatsing.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

OndersteunenvanMCP-gezinnen

BinneneenMCP-gezinisdehoudingvandebetrokkenhulpverlenersenzeerbelangrijk aspect.Inveelgevallenhebbendezegezinnennamelijkeenlangegeschiedenismet hulpverlening,waardoorzezichvaakwantrouwendopstellentegenoverhulpverleners. AlsjebetrokkenbentbijeenMCP-gezin(wanthierzitjenooitalleenin)ishetdusvan grootbelangdatjenogzorgvuldigertewerkgaatdannormaal.Dieextrainzet,

bijvoorbeeldgerichtopietspraktisch(zoalsdegezinsledenophalenvooreen besprekingalszijzelfgeenvervoerhebben)kanhetvertrouwendoengroeien.Bijelk MCP-gezinishetbovendienlastigomalleproblemenuitelkaartehalen.Startbijhet gezinzelf:waarheefthetgezinhetmeestlastvanenwatziethetgezinalshet startpunt?Luisternaarwathetgezinvraagt,zozalhetvertrouwengroeien

11.4 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Malika(22jaar)isnetafgestudeerdenwerktsindskortbinneneensociaalwijkteam. Zeheefteeninwerkperiodeachterderugengaatvandaagvoorheteerstzelfstandig oppad.HaarisgevraagdomevenlangshetgezinWouterstegaan.Demoedervandit gezin,Jolieheeftpsychischeproblemen.NaeencrisisopnameopdePAAZiszeweer thuis.AanMalikadetaakomtekijkenofhetgezinalleseenbeetjeopderailskrijgt. Haarcollega'sdoenhetoverkomenalsofhetenkeleenkorthuisbezoekisen verwachtendatzegeenproblemenzaltegenkomen.

Casus

TijdensMalika'sbezoekmerktzeechterdatdevadervanhetgezin,Tobias,nietgoed weethoehijmetdesituatiemoetomgaan,hijlijktzichteschamenvoorzijnvrouw enisergonvriendelijknaarhaartoe.Detweeaanwezigekindereninhetgezinlijken zichthuisredelijkstaandetehouden,maarvandeschoolkomenersignalendathet nietgoedmethengaat.Zekerdejongste,diealophetspeciaalonderwijszit,laateen achteruitgangzien.Hetgezinheeftgeenfamilieindenabijeomgevingengeensociale contactenindebuurt.DekwetsbaresituatievanditgezinbaartMalikazorgen.Jolie kanopditmomentnietvoorhaarkinderenzorgenenTobiasweetzichmetdehele situatiegeenraad,hijtrektzichterugenbemoeitzichnergensmee,ooknietmetde kinderen.Bovendienmoethijdagelijksnaarzijnwerkenisdusveelalafwezig.Jolie krijgtnogsteedspsychiatrischeondersteuning,maardierichtzichuitsluitendophaar, nietophethelegezin.Voorderestisergeenhulpverleningaanweziginhetgezin.

Dilemma

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Malikavindtdehelesituatieergingewikkeld,zekernuzevoorheteerstalleenoppad isenhaareigenbeslissingenmoetmaken.Zeisergonzekerenvoeltzichwat overdonderd,desituatieisveelcomplexerdanineersteinstantiewasaangegeven. Malikavraagtzichsterkafwatdejuisteondersteuningzouzijnvoorditgezin.Zetwijfelt ookofzewelofnietmeteenMCP-gezintemakenheeft.Wantdatmaaktnogalverschil inhaarbenaderingenondersteuning.Indatgevalmoetenermeerdereinstantiesbij betrokkenworden.

WatdoetMalika?

1. Malikaheefteengoedeopleidingachterderugenisingewerkt,zeisprimain staatomhaareigenbeslissingentemaken.

2. Malikaneemthetzekerevoorhetonzekereenraadpleegtdirectdecollegadie haarheeftingewerktomtevragenwatzehetbestekandoen.

11.5 Verdieping

Vooreensociaalwerkerishetvanbelangominzichttekrijgenindebeschermende factorenenrisicofactorenbinneneengezin.Jekuntalssociaalwerkervervolgens instekenopzowelhetversterkenvanbeschermendefactorenalsophetreduceren vanrisicofactoren.HetbalansmodelvanBakker(1998)geeftrichtingomhiergoede afwegingintemaken.Jekrijgthiermeeeentotaalbeeldvanhetkindenzijngezinen dehulpvraagdiemogelijkinditgezinspeelt.Opdiemanierkunjedeontwikkeling vanhetkindoptimaalondersteunenenhetgezinopweghelpennaarmeerbalans.

Risicofactoren

Risicofactorenzijnfactorendiedekansopproblemenindeontwikkelingvanhetkind verhogenen/ofdebalansinhetgezinverstoren.Eenaantalvoorbeeldenvan risicofactorenzijn:

• Ontoereikendeopvoedvaardighedenbijouders

• Problemenondervindenbijdeverzorgingvandekinderen

• Onderlingeonenigheidtussendegezinsleden

• Eenteautoritaireofpermissieveopvoeding,eenlaissez-faireopvoedstijl.

• Problematischecommunicatie

• Gebrekaanwarmteenliefde

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

• Problematischegezinsrelaties(ineffectieveendwingendeomgangmetdekinderen)

TAALREDACTIE

• Hetontbrekenvaneenveiligehechtingtussenouder(s)enkind

• Ontbrekenvanfamilieen/ofvriendenvanhetgezindietotsteunkunnenzijn

• Problemenindeomstandigheden:huisvesting,financiën,migratie

• Problemenvanouders:werkeloosheid,trauma,problemenbijde zwangerschap/bevalling,verslaving,psychischeproblemen, gezondheidsproblemen,antisociaalgedrag,verstandelijkebeperking,een problematischelevensgeschiedenis(misbruik,mishandelingetc.)

PREVIEWVERSIE

• Instabieleopvoedsituaties:kinderbeschermingsmaatregelistoegepastinhetgezin, problematischerelatiestussenoudersofmetstiefbroersen/of-zussen

• Moeilijkhedenbijhetkind:moeilijktemperament,vroeggeboorte,eenlaag(verbaal) IQenachterblijvendetaalontwikkeling

• Ingrijpendegebeurtenissen:ziekenhuisopname,mishandelingofdedoodvaneen vandeouders

Beschermendefactoren

Beschermendefactorenzijnfactorendieeenbeschermendefunctiehebben,deze kunnenjuistzorgenvooreenkleinerekansopeenproblematischeontwikkelingvan hetkindofeendisbalansinhetgezin.Erwordtoverigensalleengesprokenvan

beschermendefactorenwanneererrisicofactorenzijnwaartegendezekunnen beschermen.Wanneerergeenrisicovollesituatiesis,dankunjebetersprekenvan gunstigeontwikkelingsvoorwaarden.

Eenaantalvoorbeeldenvanbeschermendefactorenzijn:

• Eengoederelatietussenoudersendeoudersendekinderenendekinderen onderling

• Warmteenaffectievanouders

• Steunvansociaalnetwerk,familieetc.

• Erzijnduidelijkegrenzentenaanzienvanhetgedrag

• Oudersgevenzelfhetgoedevoorbeeldwatbetreftgedrag

• Ouderstonenerkenningenwaarderingvoorgoedgedrag

• Alskinderenhunvrijetijdconstructiefkunnenbestedenenhuntalentenkunnen ontwikkelen(denkaansport,clubs,verenigingen,muziekentheater)

• Socialecompetenties,zoalshetinterpreterenvansocialesignalen.

• Probleemoplossendevaardigheden

• Emotionelecompetenties,zoalshetbenoemen,uitenenbeheersenvangevoelens, impulscontrole

• Gedragsmatigecompetenties,zoalsnon-verbaleenverbalecommunicatie,inactie komen.

• Cognitievevaardigheden,zoalslogisch,analytischenabstractdenken

• Positieveidentiteit:eengevoelvaneigenwaardeenpersoonlijkeeffectiviteit(dat jeervanovertuigdbentdatjebepaaldedoelenkuntbereiken).

• Socialebinding:deemotionelebanddieeenkindheeftmetzijnomgeving(gezin, vrienden,schoolenwijk).

• Veiligehechting

Balans

HetbalansmodelvanBakkerlaathetsamenspelzienvanbeschermendeen risicofactorenvoordeontwikkelingvanhetkind.Dezewordenopdrieniveaus weergegeven:

• Microsysteem.Opditniveaustaandekindfactoren,ouderfactorenen gezinsfactoren.

• Mesosysteem.Opditniveaustaandesocialefactoren,gezins-enbuurtfactoren.

PREVIEWVERSIE

• Macrosysteem.Opditniveaustaansociaal-economischegezinsfactoren,culturele factorenenmaatschappelijkefactoren.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Wanneererveelrisicofactorenzijn,maarweinigbeschermendefactoren,danishet gezinnietinbalans;zijervarenmeerdraaglastdandraagkracht.Ofwel;hetgezinkrijgt meerteverdurendandathetaankan,hetwordttezwaarbelast.Uiteraardmoetje ditnietzienalseenafstreeplijstje.Sommigerisicofactorenwegenineenbepaalde situatieeenstukzwaarderdanbijvoorbeelddriebeschermendefactorenbijelkaar. Daarbijisiedergezinssituatieookweeranders.

PREVIEWVERSIE

Het balansmodel van Bakker

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Alsjeallefactorenopdeverschillendeniveausinkaarthebtgebracht,kunjedebalans opmakenenkrijgjeinzichtindedraaglastendraagkrachtvanhetdesbetreffende gezin.Debalanstussendraagkrachtendraaglastgeefteengoedbeeldvandevraag ofoudersdeopvoedingssituatieaankunnen.Ookgeeftdezebalansinzichtinde terreinenwaarophulpenondersteuningkanwordenaangeboden.Alssociaalwerker kunjeinstekenophetversterkenvandedraagkracht(debeschermendefactoren versterken),maarjekuntookinstekenopverminderingvandraaglast(derisicofactoren verminderen).

Voorbeeldenvaninterventiesdiezijngerichtophetversterkenvandraagkrachten hetverminderenvandraaglast:

• Eenopvoedcursusvoordeoudersomstevigerinhunschoenentestaan.

• Inkaartbrengenwathetsocialenetwerkkanbetekenenvoorhetgezin.

• Hulpbiedenbijhetomgaanmetpubergedrag.

• Constructieveenzinvollevrijetijdsbestedingzoekenvoordekinderen.

• Kinderenmeelatendoenaaneensocialevaardigheidstraining.

• Omscholingvooreenbeterepositieopdearbeidsmarkt.

• Depositieveverbondenheidversterken,bijvoorbeelddoormetallegezinsleden eenleukeactiviteitteondernemen.

11.6 Begrippen

Beschermendefactoren

Factorendieeenbeschermendefunctiehebben,dezekunnenjuistzorgenvooreen kleinerekansopeenproblematischeontwikkelingvanhetkindofeendisbalansin hetgezin.

Risicofactoren

Zijnfactorendiedekansopproblemenindeontwikkelingvanhetkindverhogenen/of debalansinhetgezinverstoren.

Autoritaireopvoedstijl

Opvoederszijnstrengenstraffenhetkindalshetnietgehoorzaamt.Deoudersgeven geenuitlegoverderegelsdiezijstellen,erisweinigoogvoordebehoeftenvanhet kindenookweinigliefdeofbetrokkenheid.

Autoritatieveopvoedstijl

Opvoedstijldatzichkenmerktdoorhetconsequenthanterenvanduidelijkeregels. Binnendezeopvoedingsstijlwordtrekeninggehoudenmetdegevoelensenwensen vanhetkind.Opvoedersuitenzichliefdevol,biedenemotionelesteunenproberen hetkindverklaringenenuitlegtegevenvandegeldenderegelsofstraffen.

Disharmonischgezin

Gezinsledenmoeilijkmetelkaaroverwegenisernauwelijksbetrokkenheidbijelkaar.

PREVIEWVERSIE

Gezinmetmeervoudigeencomplexeproblemen

Eengezindatlangdurige,meervoudigeenernstigeproblematiekervaartenniet vatbaarisvoorhulpverlening.

Harmonischgezin

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Wanneergezinsledenhetgoedmetelkaarkunnenvindenenersprakeisvan vriendelijkheidengeborgenheid.

Kluwengezin

Erissprakevanteveelonderlingeemotionelebetrokkenheidinhetgezin.Allesis gerichtop‘samen’enerisweinigruimtevoorzelfstandigheideneigenheid.

Laissez-faireopvoedstijl

Oudersstellengeenregels,maarookliefdeenbetrokkenheidontbreken.Erisweinig belangstellingvoorhetkindendeopvoedergedraagtzichemotioneelafstandelijk.

Loszandgezin

Eengezinwaariedereenlangselkaarheenleeft.Deopvoederszijnnauwelijksbetrokken bijdekinderen,diezorgenvoorzichzelfenervarennauwelijkssteun.

Ontwikkelingsopgaven

Datzijnbijiedereontwikkelingsfasedebepaaldevaardighedendiehetkindzalmoeten lerenbeheersen:opfysiek,cognitief,sociaalenemotioneelgebiedenophetterrein vandeontwikkelingvanzijnpersoonlijkheid.

Opvoeden

Alleomgangtussendeopvoederenhetkindwaarbijgerichteenrelatiewordt aangegaan.

Opvoedingsopgaven

Hiermeewordenallegedragingenvandeopvoederbedoelddiehetoptimaalleren beheersenvandeontwikkelingstakenmogelijkmaken.

Parentificatie

Wanneereenkindderolvanopvoederlangdurigopzichneemt.

Permissieveopvoedstijl

Erisruimtevoordemeningengevoelensvanhetkind.Maaropvoedersmetdezestijl eisenweinigenlijkenzichnietverantwoordelijktevoelenvoorhoehetkindopgroeit. Hetkindmagveelenwordtslechtsminimaalgecorrigeerdofaangespoordzichaan regelstehouden.

Perversetriade

Ookwelpathologischgezinssysteemgenoemd,waarbijhetkindeensubgroepvormt meteenvandeopvoedersendeandereopvoederbuitensluit.

PREVIEWVERSIE

Vechtscheiding

Wanneeroudersdooraanhoudendeernstigeconflictenhetbelangenhetwelzijnvan hetkind/dekinderenuithetoogverliezen,netalshetwederzijdsebelang.

11.7 Bronnen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bakker,I.,Bakker,C.,Dijke,A.van&Terpstra,L.(1998).O&Oinperspectief.NIZW Becker,A.(2018). Inleiding in de pedagogiek. KoninklijkeVanGorcum.

Bodden,D.&Dekovic,M.,(2010)Multiprobleemgezinnenontrafeld. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 49, 259-271.

Craeynest,P.(2013). Psychologie van de levensloop (11eherzienedruk).Acco. Feldman,R.S.(2019). Ontwikkelingspsychologie (7eeditie).PearsonBenelux.

Landsmeer-Dalm,V.&Houben,E.(2023). Praktische ontwikkelingspsychologie voor sociaal werk. Noordhoff.

Landsmeer-Dalm,V.,Peels,F.&Husson,M.(2021). Praktische pedagogiek voor sociaal werk. Noordhoff.

PREVIEWVERSIE

Meij,H.(2011). De basis van opvoeding en ontwikkeling.NederlandsJeugdinstituut.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

THEMA12

HUISELIJKENSEKSUEELGEWELD

Inhoudthema

• Huiselijkgeweld

• Seksueelgeweld

• Risicofactorenhuiselijkenseksueelgeweld

• Signalerenvanhuiselijkenseksueelgeweld

PREVIEWVERSIE

• Degevolgenvanhuiselijkenseksueelgeweld

• Derolvandesociaalwerker

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Blauweplekken,ruzies,onverzorgdekleding,opvallendgedrag–hetdoetbijveel mensendealarmbellenrinkelen.Wanneergrijpjealssociaalwerkerinbijhuiselijk geweld,kindermishandeling,ouderenmishandeling,eergerelateerdgeweldenseksueel geweld?Watkunjedoen?Enwatmoetjedoenommensentebeschermenente helpen?Inditthemakomensignalenaanbod,krijgjehandvattenen achtergrondinformatie.Daarmeekunjelerenopeenprofessionelemaniertehelpen enminder,ofniet,vanuitjeemotiestehandelen.

12.1 Huiselijkgeweld

Fysiekofpsychischgeweldgepleegddooriemanduitdehuiselijkekringwordthuiselijk geweldhuiselijkgeweldgenoemd.Jaarlijkshebbentussende200.000en230.000 mensentemakenmethuiselijkgeweld.Huiselijkgeweldzegtnietperdefinitieiets overdeplekwaarhetgeweldvoorkomt,maaroverdepersonendiegeweldplegen, dusfamilieledenenanderemensendiebijdefamiliehorenzoalseenstiefvaderof pleegkind.Huiselijkgeweldkomtvoorinallelagenvandebevolkingenkentmeerdere vormen.Devormendieinditthemawordenbesprokenzijn:

• Kindermishandeling

• Ouderenmishandeling

• Partnerenex-partnergeweld

• Eergerelateerdgeweld.

Seksueelgeweldkanookeenvormvanhuiselijkgeweldzijnmaarkanookdooreen daderbuitendehuiselijkekringwordengepleegd.Ditthemawordtverderopuitgebreid behandeld.

Kindermishandeling

Elkjaarkrijgen100.000tot160.000kindereninNederlandtemakenmeteenvorm vankindermishandeling.Ditzijngemiddeld1tot5kinderenperklasopschool.Zo’n 60kinderenstervenperjaaraandegevolgenvankindermishandeling.Enruimeen miljoenvolwassenenhebbenlastvandegevolgenvankindermishandeling (Slachtofferwijzer,2023).Erwordtgesprokenvankindermishandelingbijelkevorm vanmishandelingdievooreenkindbedreigendofgewelddadigis.

PREVIEWVERSIE

Lichamelijkemishandelingenverwaarlozing

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Lichamelijkemishandelingbetreftallevormenvanlichamelijkgeweldenvarieertvan zeerlichttotzwaargeweld.Slaan,knijpen,doorelkaarschudden,duwen,aanbrengen vanbrandwondenofvastbinden,eenkindopzettelijkziekmakenomzelfaandacht tekrijgen,zijnvormenvanlichamelijkmishandeling.Lichamelijkeverwaarlozing betekentdatoudersvoorlangeretijdonvoldoendeaandachtbestedenaande lichamelijkebasisbehoeftenvanhetkind.Denkaankinderendiealleenmaarpatat enpizzaeten,helemaalgeenetenkrijgen(‘zondertoetjenaarbed’uitgezonderd),te dunnekledingindewinterofversletenkledingdragenofzondertoezichteenhele nachtalleenzijn.Dezekinderenkrijgennietdeaandachtenverzorgingdiezenodig hebben.

Psychischemishandelingenverwaarlozing

Wanneerersprakeisvanpsychischemishandelingdanwordterschadeaangebracht indeemotioneleen/ofpersoonlijkheidsontwikkeling.Voorbeeldenhiervanzijn: uitscheldenenkleineren,maarookonredelijkeverwachtingenofhetweghoudenbij leeftijdsgenoten.Erkanooksprakezijnvanpsychischeverwaarlozing.Inditgeval zijndeouderszichvaaknietbewustvanhetfeitdatzehunkindpsychisch verwaarlozen.Zewetenvaaknietbeterenbestedenzowelopemotioneelalsop pedagogischvlakteweinigaandachtaanhunkind.Zezijndrukmeteigenzaken, tonengeeninteressevoorwathunkindbeleeftoflatenhunkinderenaanhunlotover. Zoonthoudenzehenvanliefde,warmteenaandacht.

Psychischemishandelingkan,netalslichamelijkemishandeling,ontstaan vanuitopvoedonmacht.Dithoudtindatoudersnietgoedwetenhoezijmeteensituatie ofhetkindzelfommoetengaanendaardoorhetkindmishandelen.Oudersdietegen hunkindschreeuwen,hetkleineren,pestenofachterstellendoenditsomsuitonmacht. Zewetenbijvoorbeeldniethoezemethunkindofmeteensituatiemoetenomgaan.

Ouderenmishandeling ouderenmishandelingishethandelenofjuisthetnalatenvanhandelen,datervoor zorgtdatersprakeisvanlichamelijkeen/ofpsychischenemotioneleen/ofmateriële schadebijouderen.Ookalser(nog)geensprakeisvanschade,maarervermoedelijk schadezalontstaan,noemjedatouderenmishandeling(Ministerievan Volksgezondheid,WelzijnenSport,2023).

COPYRIGHTBOOM

Erzijnvijfvormenvanouderenmishandeling,dezekunnenookincombinatie voorkomen:

• Fysiekemishandeling

• Psychischeenemotionelemishandeling

• Financieelmisbruik

• Verwaarlozing

• Seksueelmisbruik

PREVIEWVERSIE

InNederlandkomtouderenmishandelingregelmatigvoor,namelijkéénopdetwintig ouderenwordtherhaaldelijkmishandeld.Deplegerheefteenpersoonlijkeofeen professionelerelatiemetdeoudereendeoudereisgedeeltelijkofvolledigafhankelijk vandepleger.Erwordtvaneenouderegesprokenwanneerdeze65jaarofouderis. Ouderenmishandelingkanvoorkomeninhuiselijkekring,maarookineen zorginstelling.Deplegerskunnendepartnerofex-partnerzijn,familieleden, huisvriendenmaarookzorgprofessionals.Demishandelingkanopzettelijk plaatsvinden,maardathoeftnietaltijdhetgevaltezijn.Denkbijvoorbeeldaaneen overbelastemantelzorgerdiedezorgnietmeeraankan.Hijofzijkande hulpbehoevendeouderontzienvanlichamelijkeen/ofpsychischeenemotionelezorg. Ofvanvoedingofvocht.Jespreektdanvanontspoordemantelzorg.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eergerelateerdgeweld

Voorfamiliesinbepaaldeculturenishethebbenvan(zedelijke)familie-eervangroot belang.Eengoedenaamgeeftdefamilieeengoedepositieindegemeenschap.Om tevoorkomendateenpersoonindefamiliedefamilienaamtenschandemaakt,wordt eergerelateerdgeweldgebruikt.eergerelateerdgeweldstaatvoorallevormenvan dwang,pyschischenlichamelijkgeweldwaarmeewordtvoorkomendateenpersoon ietsdoetwaarmeedefamilienaamwordtbezoedeld.Eenbuitenechtelijkerelatie,het willenontbindenvaneenhuwelijkofnietwillenmeedoenaaneergerelateerdgeweld tegeneenander,zijneenaantalvoorbeeldenvanmotievenomeergerelateerdgeweld toetepassen(Rijksoverheid,2023).

Vormenvaneergerelateerdgeweld

Omtevoorkomendateenpersoonindefamiliedefamilienaamtenschandemaakt wordtdrukuitgeoefend.Hetslachtofferwordtbijvoorbeeldconstantindegaten gehoudendooréénofmeerfamilieleden,magnietalleenoverstraatofbeschiktniet overeigengeld.Wanneerdefamilienaamwordtbedreigddooreenpersoonbinnen defamiliedanwordtditbestraftmetbijvoorbeeld:

• Mishandeling

Hettoebrengenvanlichamelijken/ofpsychischletsel.

• Verstoting

Deeerschenderwordtverstotenuitdefamilieenmaggeencontactofsteunmeer zoeken.

• Achterlating

Devermeendeeerschenderwordtachtergelatenofteruggestuurdnaarhetland vanherkomst.

• Suïcide

Somswordeneerschendersgedwongenomzichzelftedoden,omdatzedeeervan defamiliehebbengeschonden.

• Genezingsrituelen

Hetuitvoerenvan(gedwongen)genezingsrituelen,metalsdoeldefamilie-eer veiligtestellen.Vooralhomoseksuelenentransgenderskunnenhiermeetemaken hebben.

• Huwelijksdwang

PREVIEWVERSIE

Eengedwongenhuwelijkmeteen,volgensdefamilie,geschiktehuwelijkskandidaat. Wanneerersprakeisgeweestvangedwongenseksmoethetslachtofferinsommige gevallentrouwenmetdedader.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Eerwraak,ookweleremoordgenoemd,isdemeestextremevormvan eergerelateerdgeweld.Somsisnietdedoodmaarhetverminkenvanhetslachtoffer hetdoelvandeaanslag.Hetwordtmeestaldoormeerderefamilieledenbesloten dathetslachtofferwordtvermoordomdefamilie-eerteherstellen.Vrouwenzijn vakerslachtofferdanmannen.Hetmotiefisvaakvanseksueleaard:

– Overspeldoordevrouw

– Devrouwtrouwtnietmetdevoorhaaruitgekozenman

– Homoseksuelemannen

Huwelijksdwang

(Ex)partnergeweld

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

DemeestvoorkomendevormvangeweldinafhankelijkheidsrelatiesinNederlandis (ex)partnergeweld.(Ex)partnergeweldisallevormenvangeweldtussen(ex)partners oferissprakevaneen(constante)geweldsdreiging.Hetkomtbinnenallegroeperingen enlagenvandebevolkingvoorenkanincidenteelvoorkomenofchronischvanaard zijn(MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport,2023a).

(Ex)partnergeweldkanzowelonlinealsofflineplaatsvinden:

• Fysiekgeweld

• Emotioneel/psychischgeweld

PREVIEWVERSIE

• Seksueelgeweld

• Financieëleonderdrukking

• Stalking

• (constante)geweldsdreiging

Wanneerersprakeisvangeweldtussen(ex)partners,dankanditeenuitingzijnvan onmachtofjuisteenmanierommachtencontroletehebbenoverdeander. (Ex)partnergeweldisteonderscheideninverschillendecategorieënwaarincontrole, (on)machtenstressfactorenbelangrijkeaspectenzijn(Movisie,kennisenaanpakvan socialevraagstukken,2023).

Commoncoupleviolence(veelvoorkomendpartnergeweld)

Commoncoupleviolencewordtveroorzaaktdoorverschillendestressfactorenenuit zichalleenonderbepaaldeomstandighedenofsituaties.Hetontstaatuitonmacht, uitverliesvancontroleenregie.Factorendiedestressbevorderenendaarmeehet risicovergrotenopdittypegeweldzijnbijvoorbeeldwerkloosheid,armoedeof verslaving.Hetkanincidenteelvoorkomenmaarookchronischvanaardzijn.Het chronischekarakterontstaatvaakvanuitlangdurigeproblemenzoals middelenmisbruik.

Intimateterrorism(intiemterrorisme)

Bijintimateterrorismisersprakevaneenernstigevormvanpartnergeweld. Kenmerkendzijndepatronenvancontrole,jaloezieendwang.Hetslachtofferwordt vernederd,geïntimideerdengeïsoleerd.Ditkanleidentoternstiggeweld,zowelfysiek alsseksueel.Erkanooksprakezijnvandwangencontroletenaanzienvanfinanciën waarinhetslachtofferbijvoorbeeldnietoverheteigengeldbeheerd.Wanneerer kinderenofhuisdierenaanwezigzijnkrijgenzijooktemakenmetditcontinueproces vandreigingenspanningdatditmetzichmeebrengt.

Violentresistance(geweldadigverzet)

Bijviolentresistanceverzeteen(ex)partnerzichtegenhetgeweldvandeandere (ex)partner.Ditkanzichuiteninterugschelden,terugschreeuwenofterugvechtenen somsgaathetverderenvindterfysiekgeweldplaats.Hetgewelddadigeverzetkan eindigenmetmoord.

COPYRIGHTBOOM

Divorceviolence(geweldbijscheidingen)

Huwelijkendieuitlopenopeenscheidinggaanvaakgepaardmetstressenspanning. Wanneerde(ex)partnersnietovervoldoendesocialeintelligentie,socialevaardigheden ofveerkrachtbeschikkenkandestrijdontaardeningeweld;divorceviolence.Hetkan gebeurendatiemanddecontroleoverzichzelfverliestendaardoorietsvandeander kapotmaakt,eenanderslaatofergensmeegaatgooien.

12.2 Seksueelgeweld

PREVIEWVERSIE

Hetbegripseksueelgeweldomvatallevormenvanseksuelemishandeling,sekstegen jewilofseksonderdwang.Ditkangaanomhetmoetenuitvoerenvanseksuele handelingen,ondergaanvanseksuelehandelingenofernaarmoetenkijken.Hetkan gaanom(online)seksueelmisbruik,aanrandingofverkrachting.Erzijnjaarlijks100.000 slachtoffersvanseksueelgeweldinNederland.Hetkomtvoorbijkinderen,vrouwen enookbijmannen.Éénopdeachtvrouwenenéénopde25mannenisooitverkracht.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Seksueeloverschrijdendgedrag

Erwordtvanseksueelgrensoverschrijdendgedraggesprokenwanneereenpersoon ietsseksueeldoetbijeenander,watdeandernietwil.Eenaantalvoorbeeldenzijn:

• Aanranding

• Verkrachting

• Seksueelmisbruik

• Onlineseksueelgeweld

Aanranding

Aanrandingisiemandseksueelaanrakenzonderdatdiepersoonhetwil,ofhet slachtofferwordtgedwongendegeslachtsdelenvaneenanderaanteraken.

Verkrachting

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Verkrachtingishetseksueelbinnendringenvanhetlichaamonderdwangofzonder toestemming.Dedaderdringthetlichaambinnenvanhetslachtofferviademond, vaginaofanusmeteenpenis,voorwerpofvinger.Sinds2023isereenverandering aangebrachtindewetomtrentverkrachtingen.Voorheenmoestersprakezijnvan dwangomvanverkrachtingtekunnenspreken.Sindsdeveranderingindewetmoet ersprakezijnvan.Bijconsentgaathetomtoestemminggeven.

Consent

Lisa(19)enMandy(19)wonensamenineenstudentenhuis.Zegaansameneenavondje stappen.Indekroegkomenzeeenaantalmedestudententegen.Zekennenelkaar nietzogoedmaarzehebbenhetgezelligmetelkaar.Roy(19)hoortbijdezegroep. HijheeftoogvoorLisaendatlijktwederzijds.RoybiedtLisaeenaantalkeereenshotje aan.WatLisanietweetisdatRoyhierGHBdoorheenheeftgedaan.Nakortetijdlijkt zeaangeschotentezijnenRoybiedtaanhaarnaarhuistebrengen.Lisakanzichvanaf ditmomentmaarweinigherinneren.Mandydaarentegenwel.ZewasLisaplotseling kwijt.Lisareageertnietophaarberichtjesennamhaartelefoonnietop.HetzitMandy nietlekker,zebesluitnaarhuistegaanomtekijkenofzedaaris.Zestapthaarwoning binnenentothaarschrikzietzeLisabuitenbewustzijnnaaktopdebankliggenterwijl Royseksmethaarheeft.Mandywordtwoestenschreeuwtdathijmoetstoppen.

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Voordatdeveranderingindewetwerdaangebracht,werdendaderszoalsRoy vrijgesprokenvanverkrachtingomdatergeendwangaangetoondkonworden. Tegenwoordigkunnensituatiesalsdezebeterbestraftwordenomdatersprakemoet zijnvanconsent.

Seksueelmisbruik

Seksueleaanrakingenofhandelingenwaarbijersprakeisvaneenongelijkwaardige relatieisseksueelmisbruik.Bijeenongelijkwaardigerelatiekunjedenkenaaneen plegerdieouderis,sterkerisofeenmachtspositieheeft.Seksueelmisbruikkomtvoor bijjongensenmeisjes,inallelagenvandebevolkingeninalleetnischegroepen. Meestalisersprakevanemotioneledrukwaardoorhetslachtofferdwangervaart.De plegerisbijvoorbeeldeengezinslidofstaatdichtbijhetgezinwaardoorhetkindjuist nietoverhetmisbruikdurfttepraten(NederlandsJeugdinstituut,2023).Wanneerer sprakeisvanseksueelmisbruikbinneneenfamilie,wordtditweleensverwardmet determincest.Bijincestisersprakevaneenrelatietussenfamilieledenenvaltdus

nietonderseksueelmisbruik.Ditkannamelijkookeenrelatiezijntusseneenvolwassen nichteneenneef.Seksueelcontactmeteenkindisperdefinitieseksueelmisbruik. Kinderendieseksueelwordenmisbruiktwordenvaakeerstvoorbereidzodatze meewerken.Ditwordtgroominggenoemd.

De pleger van seksueel misbruik is meestal een bekende

Grooming

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Groomingiseenproceswaarbijeenplegerhetvertrouwenwintvanhetslachtoffer metalsdoelhetslachtofferseksueeltemisbruiken.Sinds2010isgroomingverboden inNederland.Degroomerbouwteenbandopmetdepersoondiehijofzijseksueel gaatmisbruiken.Dezebandwordtsteedshechterwaardoorhetvoorhetslachtoffer moeilijkwordtomteweigeren.Hetiseenmanieromhetslachtofferhetgevoelte gevenmedeplichtigtezijn.Groominggaatstapsgewijs:

1. Hetvertrouwenvanzijnslachtofferwinnen

PREVIEWVERSIE

2. Hetslachtofferprivilegesgevenzodathijofzijzichspeciaalgaatvoelen

3. Hetslachtofferloswekenvanzijnofhaarfamilie

4. Hetslachtofferverleidentothetverleggenvanzijnofhaargrenzenopseksueel gebied

5. Afsprekenmethetslachtofferenseksueelmisbruiken.

Vaakwordtgedachtdatdemensendiekinderenmisbruikenpedofielzijn.Eenpedofielis iemanddieeenseksuelevoorkeurheeftvoorkinderen.Datwilnietzeggendateen pedofielookdaadwerkelijkeenkindmisbruikt.Demeestemensendiekinderen misbruikenzijnnamelijkjuistnietpedofiel,maarmakenbewustdekeuzevooreen

kindomdatzijmakkelijkertemanipulerenzijn.Endemeestepedofielenmakenheel bewustdekeuzeomnietstedoenmethunseksuelevoorkeur,omdatzijzichervan bewustzijnhoeveelschadezeeenkindhiermeedoen.

Onlineseksueelgeweld

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Erwordtvanonlineseksueelgeweldgesprokenwanneereronlineoverdegrenzen vaneenanderwordengegaaninseksueelcontact.Ditkangepaardgaanmetchantage endreiging.Vormenvanonlineseksueelgeweldzijn:

• Ongewenstsexting:Seksueelgetintefoto’s,berichtjesofvideo’songevraagd doorsturen,óókhetontvangenvanongewenstseksueelmateriaal.

Sexting komt veel voor onder jongeren en is gezond seksueel gedrag maar kan ernstig uit de hand lopen.

PREVIEWVERSIE

• Exposen:Iemandpubliekelijkteschandemakendoortekstenen/ofbeeldmateriaal vaniemandonlineteplaatsen.Hetdoelisomdepersooninkwestietevernederen en/ofeenslechtenaamtebezorgen.Vaakwordenerookgegevensgedeeldvan hetslachtoffer,denkaannaam,socialmedia-accounts,telefoonnummerenadres.

• Deep-fake:Erwordteenfilmpjegemonteerdwaarinhethoofdvanhetslachtoffer ophetnaaktelichaamvaneenanderwordtgeplaatst.Hetlijktdanechtalsofhet slachtofferditismaardatisnietzo.Anderendenkenweldathetomdepersoon inkwestiegaatenhetslachtofferwordthiermogelijkopaangesproken.

• Shamesexting:Naaktbeeldenwordenongevraagdverspreid.Hetheeftalsdoel hetslachtoffertepestenentebeschamen.Wraakpornovalthierookonder.

• Sextortion:Naaktbeeldenvanhetslachtofferwordengebruiktomhetslachtoffer tebedreigen,techanterenofaftepersen.Hetwordtvaakingezetomgeldvanhet slachtoffertekrijgenofhetslachtofferseksuelehandelingentelatenverrichten.

• Onlinegrooming:Degroomerismeestalopzoeknaareenminderjarigeenwordt daaromookalsdigitaalkinderlokkengezien.Degroomermaakteenprofielaan endoetzichbijvoorbeeldvooralseenleeftijdsgenoot.Hetdoelvandegroomeris omhetvertrouwenvanhetslachtoffertewinnenomdezeseksueeltekunnen misbruiken.Hetmisbruikkanonlineplaatsvindenzoalshetopsturenvan naaktbeeldenmaarerkanooksprakezijnvanfysiekafspreken.Degroomerzorgt ervoordathetslachtofferermetniemandoverpraat.

Catfishing:Iemanddoetzichvooralseenander,vergelijkbaarmetgrooming.In ditgevalishetdoelvandeplegereenrelatiemetiemandoptebouwenvoor aandacht,geld,ofhetverkrijgenvannaaktfoto’sofvideo’s.Alsdezefoto’sofvideo’s wordenmisbruiktdanvaltditonderseksueelgeweld.

12.3 Risicofactorenhuiselijkenseksueelgeweld

Erzijneenaantalrisicofactorendiedekansvergrotenophetontstaanvangeweldin dehuiselijkekring.Indemeestesituatiesisersprakevaneencombinatievanfactoren. Eenaantalvoorbeeldenzijn:

• Psychischeproblematiek

• Verslavingsproblemen

• Financiëleproblemen

• Sociale-en/ofcommunicatieveproblemen

• LaagIQofeen(licht)verstandelijkebeperking

• Werkeloosheid

• Eerdereervaringenmethuiselijkofseksueelgeweld

Risicofactorenbijkinderenenjongeren Kinderenenjongerenzijnkwetsbaar.Zezijnfysiekenemotioneelafhankelijkvanhun opvoeders.Wanneerkinderenenjongerenopgroeienineenmoeilijkegezinssituatie, lopenzijeengroterrisicoopverwaarlozing,mishandelingofmisbruik.Eenaantal risicofactorenzijn:

• Gezinnenwaarweinigverbindingisenwaarnietgoedgecommuniceerdwordt

PREVIEWVERSIE

• Een(letterlijk)afwezigemoeder

• Gezinnenwaarindepartnerwordtmishandeldofdepartnerselkaarmishandelen

• Oudersdiezelfnegatievejeugdervaringenhebbengehad

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Vroeggeboorteeneenlaaggeboortegewicht(éénvandemeestgevonden risicofactorenvoorkindermishandeling.Risicoisgroterdoordathetkindinde couveusemoestverblijvenendehechtingtussenmoederenkindverstoordwerd. Dekansisaanwezigdatdemoederteweinigliefdevoorhetkindvoeltenhetkind nietaccepteert)

• Kinderenenjongerenmetproblematischgedrag

• Temperamentvanhetkind(bijvoorbeeldhuilbaby’s)ofdejongere

• Kinderenenjongerendievaakziekzijn

• Kinderenenjongerendieeenlichamelijkeofverstandelijkebeperkinghebben

Watbetreftseksueelgeweldbijkinderenkomenernogeenaantalextrarisicofactoren bij(Richtlijnen jeugdhulp,2023):

• Geslacht,hoewelookjongensseksueelgeweldmeemaken,lopenmeisjesmeer risicoopseksueelgewelddanjongens.Jongenswordenmindervaakinde hulpverleninggezien.

• Eerderslachtofferschapvanseksueelgeweld(zelf,maarookbijbroertjesofzusjes)

• Kinderendieovermatigwordenbeschermd.

• Aanwezigheidvaneenstiefvader.

• Wonenineenstedelijkgebied.

• Meisjestussende11en15jaar

• Experimenterenmetalcoholen/ofdrugs

• Twijfelsovergeaardheid

Ook jongens maken seksueel geweld mee maar worden minder vaak in de hulpverlening gezien

Risicofactoreneergerelateerdgeweld

PREVIEWVERSIE

Het(vermeende)gedragvaneenfamilielidisbepalendofereergerelateerdgeweld wordttoegepastofniet.Wanneereenpersoonleeftvolgensderegels,denormenen dewaardenvandefamilie(ditiscultureelverschillend)daniserminderdruken controlenodigdanwanneerhieraanwordtgetwijfeldofderegelswordengeschonden. Eenaantalvoorbeeldenvanrisicofactorenzijn:

• Devrouwheeft(gedwongen)seksvoorhethuwelijk

• Devrouwisongewenstzwanger

• Eengearrangeerdhuwelijkweigeren

• Homoseksualiteit

• Overspel

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Eergerelateerdgeweldtoepassenweigeren

• Inschakelenvanhulpverleningofpolitie

Risicofactorenvoorgewelddoor(ex)partners

Derisicofactorenvoorgewelddoor(ex)partnershebbenvaaktemakenmetmacht encontrole.Erissprakevanonderlingeafhankelijkheid.Eenandererisicofactorishet hebbenvanstresszoalsfinanciëlestress.Ditisnamelijkdegrootsterisicofactorop

hetontstaanvan(ex)partnergeweld.Persoonlijkeproblemenzoalspsychiatrische problematiek,echtscheiding,co-ouderschap,verslavingofeen(licht)verstandelijke beperkingzijnookrisicofactoren.Onderjongerenkomtpartner/verkeringsgeweld voor.Jongerenlopenzelfsmeerrisicodanvolwassenen.Onderdejongemensenblijkt datjongevrouwenbijnanetzovaakplegerzijnvan(ex)partnergeweldalsmannen (Movisie,2023).Eenaantalandererisicofactorenzijn:

• zwangerschap(hoogrisicoopgewelddoordatditzorgtvooreengroteverandering indemeesterelaties.Dedynamiektussenpartnersveranderd,naastgeliefden wordenzenuookouders.Ditkanvoorspanningenstresszorgenbinnenderelatie endatvergrootdekansoppartnergeweld)(Nederlandsjeugdinstituut,2016)

• overspel

• drankendrugsgebruik

• isolement

• eerderemishandelinginvoorgaanderelatiesofhuidigerelatie

• hethebbenvaneenantisocialegedragsstoornis

• zelfalskindmishandeldzijn

Risicofactorenvoorgeweldbijouderen

Derisicofactorenvoorgeweldtegenouderenzijngrootwanneerdeouderealeerder slachtofferisgeweestvangeweld.Deouderendieslachtofferworden,hebbenvaak allast(gehad)vanpsychischeproblemenzoalsstressendepressieveklachten.Het gaatomouderendieminderparticiperen,eenkleinesocialekringhebbenenvaker eenzaamzijn.Andererisicofactorenzijn:

• Hethebbenvangeheugenproblematiek

• Eenpartnerhebbenmetgeheugenproblematiek,eenlichtverstandelijkebeperking ofverslaving

• Eenoverbelastemantelzorger(ontspoordemantelzorg)

• Afhankelijkofbeperktzelfredzaamzijn

• Slechtefysiekegezondheid

• Vrouwelijkgeslacht

• Hogeleeftijd(80jaarofouder)

• Familieledenmetpersoonlijkeproblemenofwaareenproblematischebandmee is.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Een overbelaste mantelzorger is een risicofactor voor ouderenmishandeling

COPYRIGHTBOOM

12.4 Signalerenhuiselijkenseksueelgeweld

PREVIEWVERSIE

Geweldindehuiselijkekringkanvaakjarenlangonzichtbaarzijnvooranderen,zowel voornaastenalsvoorprofessionals.Somsvoeljedaterietsmisis,maarkunjehet nietverklaren.Jehebteenonderbuikgevoel.Eenonderbuikgevoelontstaatvaak wanneerjesignalenonbewustoppikt.Deonderbuikwordtdanookvaaknietvoor nietshettweedebreingenoemd.Opbasisvaneenonderbuikgevoelkunjeals professionalniethandelen.Hetisvanbelangommetfeitentekomen(Rijksoverheid, 2023).Geweldvindtmeestalverborgenplaats.Hetslachtofferkamptmetgevoelens vanangst,schaamteenloyaliteitenpraatmeestalnietoverhetgeweldwathemis aangedaan.Daarnaastisereengroepslachtoffersdatnietkanpraten,denkaanhele kleinekinderen,mensenmeteenverstandelijkebeperkingofdementerendeouderen. Indezeparagraafzijneenaantalsignalenvankindermishandelingenseksueel overschrijdendgedragbijkinderenenjongerenbeschreven.Bekijkvooreenvolledig overzichtvandesignalenvanalleleeftijdscategorieënendoelgroepen(eergerelateerd geweld,ouderenmishandelingen(ex)partnergeweld)ensignalenvandedader,de signalenkaartvanKadera

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bekijkvooreenvolledigoverzichtvandesignalenvanalleleeftijdscategorieënen doelgroepen(eergerelateerdgeweld,ouderenmishandelingen(ex)partnergeweld) ensignalenvandedader,designalenkaartvanKadera. Signalenkaarthuiselijkgeweldenkindermishandeling

Signalerenkindermishandelingenseksueeloverschrijdendgedrag

Huiselijkenseksueelgeweldwordtvaaknietgesignaleerdomdatditverborgen plaatsvindt.Slachtoffersvanhuiselijkenseksueelgeweldproberendituitangst, schaamte,schuldofloyaliteitverborgentehouden.Veranderingingedragofafwijkend gedragvooreenbepaaldeleeftijdofvoorhoemendepersoonkentkaneensignaal zijnvanhuiselijkofseksueelgeweld.

Signalerenkindermishandelingjongkind0-4jaar

Lichamelijkwelzijn

Blauweplekken

Brandwonden

Gedragvande ouder Gedragvanhet kind

Passief

Weiniginteressein spel

Apathisch Fracturen

Bijt-,snij-, krabwonden

Groeiachterstand

Achterstandin ontwikkeling motoriek

Ernstigeluieruitslag

Weinig zelfvertrouwen

Leeftineen fantasiewereld

Hyperactief

Onverschilligover hetwelzijnvanhet kind

Troosthetkindniet

Gezinssituatie

Financiële problemen

Nietzindelijkopde leeftijddatdithoort ofterugvalin gedragnazindelijk tezijngeweest

Verstijvenbij lichamelijkcontact

Komtoverbelast overofgeeftditaan

Slechtehuisvesting

Relatieproblemen

Sociaalisolement Isernstig (psychisch)ziek

Houdthetkindvaak thuisvanschool

Heeftirreeële verwachtingenvan hetkind

Zethetkindonder drukomte presteren

PREVIEWVERSIE

Gedraagtzichniet naardeleeftijd

Vergeetpreventieve inentingen

Partner-mishandeling

Gezinverhuist regelmatig

Slechtealgehele hygiëne

Afwezigeouder(s)

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Vervuilingzoals viezekleding, stinken, verwaarloosdgebit

Vaakziekofgeneest slechtvanziekte

Isverslaafd Plotselinge gedragsveranderingen

Negatiefzelfbeeld ennegatief lichaamsbeeld

Kleedthetkindte warmofteoudaan

Lichamelijkwelzijn

Oogtvermoeid

Gedragvanhet kind

Isangstig, waakzaam, volgzaamnaar ouders.

Gedragvande ouder

Zegtregelmatig afsprakenaf

Signalerenkindermishandelingbasisschoolkind4-12jaar

Gezinssituatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Designalenvankindermishandelingvanhetbasisschoolkindkomenovereenmetde signalenvanhetjongekind.Erzijneenaantalaanvullingentenaanzienvanhet lichamelijkwelzijnenhetgedragvanhetkind.Namelijk:

• Regelmatigflauwvallen,buikpijnofhoofdpijn

• overgewicht

• eetstoornissen

• Depressiefoftimide

• Negatieflichaamsbeeld

• overmatigmasturberen

• Wantrouwennaaranderekinderen

• Vermijdenvanoogcontact

• Leerprestatiesonderhetniveau

• rondhangennaschool

Signalerenkindermishandelingjongeren12-18jaar

Designalenvankindermishandelingbijjongerentussende12en18zijnhetzelfdeals bijhetbasisschoolkind.Erzijneenaantalaanvullingentenaanzienvanhetgedrag vanhetkind.Namelijk:

• vluchtigevriendschappen

• alcoholen/ofdrugsmisbruik

• weglopen

• criminaliteit

Signalerenseksueeloverschrijdendgedragjongkind0-4jaar

PREVIEWVERSIE

Lichamelijkwelzijn

Verwondingenaandegeslachtsorganen

Vaginaleinfectiesenafscheiding

Jeukbijvaginaofanus

Pijninbovenbenen

Problemenbijplassen

Urineweginfecties

Gedragvanhetkind

Druktdebenentegenelkaarbijhetlopen ofbijhetverschonen

Afkeerfysiekcontact

Wilgeenlichamelijkonderzoekofmaakt eenafwezigeindruk

Seksueelafwijkendgedrag

Onveiliggehechtsheidsgedrag

Lichamelijkwelzijn

Seksueeloverdraagbareaandoeningen

Pijnbijlopenofzitten

Gedragvanhetkind

Signalerenseksueeloverschrijdendgedragbasisschoolkind4-12jaar

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Designalenvanhetlichamelijkwelzijnenhetgedragvanhetbasisschoolkindkomen overeenmetdesignalenvanhetjongekind.Tenaanzienvanhetgedragzijnerenkele aanvullingen:

• Extreemseksueelgekleurdgedragentaalgebruik

• Zoektseksueletoenaderingtotvolwassene

• Plotselingewisselendestemmingen

• Vreesvoorbepaaldeplekkenofmensen

• Wilnietalleengelatenwordenmeteenbepaaldpersoon

• Heefteenterugvalindeontwikkeling

Signalerenseksueeloverschrijdendgedragjongeren12-18jaar

Designalenvanseksueeloverschrijdendgedragbijjongerenzijnhetzelfdealsde signalenvanhetbasisschoolkind,erzijnenkeleaanvullingen:

• (angstvoor)zwangerschap

• Veelwisselendecontactenmetleeftijdsgenoten

• Plotselingeveranderinginkledingenmake-up

• Ineensveeldurespullenbezitten

• Prostitutie

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

12.5 Degevolgenvanhuiselijkenseksueelgeweld

Huiselijk-enseksueelgeweldkunneneenenormeimpacthebbenophetslachtoffer endeomgeving.Degevolgenkunnendirectaanwezigzijnzoalseenfractuur,een seksueeloverdraagbareaandoeningofbloeding.Maarooklater,denkaanhet ontwikkelenvaneenposttraumatischestressstoornisofdepressieveklachten.Mensen diehuiselijk-en/ofseksueelgeweldmeemakenkrijgenvaakooktemakenmetandere problemenzoalsmoeilijkhedenophetwerk,financiëleproblemenofophetgebied vanwonen(Augeo,2023).

Gevolgenvoorhetkindendejongerevanhuiselijkgeweld Hetzienvanfysiekgeweldtussendeoudersofhetzelfmeemakenvanhuiselijkgeweld, zorgtvoorlangdurigespanningenangst.Wanneereenkindvooreenlangeperiode ineensituatieleeftwaarinsprakeisvanstress,angstenonzekerheiddanisereen grotekansdatditdeontwikkelingvanhetkindverstoord.Factorendievaninvloed zijn:

• Dematevanemotioneledruk

• Depersoonlijkheidvanhetkind

• Hoelanghetgeweldvoortduurt

• Deleeftijdwaarophetkindmetgeweldtemakenkrijgt

• Deernstvanhetgeweld,vandeverwaarlozingofhetmisbruik

• Ofhetkindgesteundwordtdoordeomgeving

Hoemeernareervaringenhetkindmeemaaktinhetleven,hoegroterhetrisicodat hetkindindetoekomstmet(meerdere)problementemakenkrijgt.Uitonderzoek blijktdatmensendie4ofmeeringrijpendejeugdervaringenhebbenmeegemaakt,de kanslopen20jaareerdertesterven.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Fysieke,mentaleenpsychosocialeproblemen Doorhetontbrekenvaneengoedeopvoeding,verwaarlozingofhetmeemakenvan geweldmaakthetkindeenvalsestart.Indezegezinnenontbreekthetmeestalook aanstructuur,eengezondritmeofweleengezondeleefstijl.Hetkindneemteen ongezondleefstijlmeeinhetverderelevenofgaatnogongezonderleven:

• Roken

• Drugsgebruik

• Alcoholgebruik

• Ongezondeten

• Onvoldoendebewegen

• Wisselendeseksuelepartners

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Infographic ingrijpende jeugdervaringen en de levenslange gevolgen voor leefstijl en gezondheid.

Wanneereenkindeenlangetijd,ofconstant,ineenstressvollesituatieverkeert,raakt hetstresssysteemontregeld.Ditzorgtvooreenaangetastimmuun-en hormoonsysteemeneenontregeldewerkingvandegenen.Ditmaaktiemand vatbaardervoorverschillendeziekten,chronischeaandoeningeneninfecties(Augeo Foundation&Degezondegeneratie,2022).Anderegevolgenvanlangdurigestress zijn:

• Eenverstoordehechting

• Eenverstoordeidentiteitsontwikkeling

• Mindergezondeverbindingenindehersenen

• Verhoogdeprikkelbaarheidenonrust

• Verminderdeconcentratie

• Moeitemetontspannen

Dezegevolgenéneenongezondelevensstijlkunnenvoorproblemenzorgenzoals:

• Problemenmetrelaties

• Ontwikkelingsachterstanden

• Stemmingsproblemen

• Problemenmetrelaties

• Gedragsproblemen

Kinderenkunnenbovendienonterechtdediagnoseautisme,ADHDofeen gedragsstoorniskrijgen.Eenandergevolgisdatdezekinderenmeerrisicolopen (opnieuw)slachtoffertewordenvangeweldofdatzijooitinhunleveneen suïcidepoginggaandoen.

Gevolgenseksueelgeweld

Seksueelgeweldkanenormegevolgenhebbenopallelevensgebiedeninhetleven vanmensen.Hieroverpratenisenormmoeilijkvoordeslachtoffersomdatseksueel geweldzelfsinNederlandnogeengroottaboeis.Zichzelfdeschuldgeven, schaamtegevoelensenloyaliteitzijngrotevoorspellersvoorhetontstaanvangevolgen oplatertermijn.Erzijnnogeenaantalanderevoorspellersvoorhetontstaanvan problemennaseksueelgeweld:

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Defreezeoffawnreactiestaatvoordereactiedieiemandgeeftwanneerhij slachtofferwordtvanseksueelgeweld;bevriezenofmeewerken.Hetzijn overlevingsmechanismendieoptredenwanneerdeanderetwee overlevingsmechanismenvechtenenvluchtennietmeerwerken.Hetzijn automatischeennatuurlijkereactiesvanhetlichaamomzichzelftebeschermen voor(dreigend)gevaar,zoalseenverkrachting.Slachtoffersdieeenfreezeoffawn reactiehebbengehadgevenzichzelfvaakdeschuldvanhetfeitdatzezichniet hebbenverzetendaardoorisditeenvoorspellervoorhetontwikkelenvaneen posttraumatischestressstoornis.

Goedomteweten...

• 70%vandeslachtoffersverstijftofwerktmee.

• 79%vandeslachtoffersvertoonteengenitalerespons.

• 96%vandeslachtoffersgehoorzaamtaandepleger.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Ditzijnoverlevingsreacties.Hetlichaamdoetditautomatischomhetslachtoffertebeschermen.Het heefthierzelfgeenenkelecontroleop(Centrumseksueelgeweld,2023).

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

• victimblamingishetslachtofferdeschuldgevenvanhetseksuelegewelddathem isoverkomen.Ditisschadelijkvoorhetslachtofferenwordtookwel'secondrape' genoemd.Degevolgenvanvictimblamingzijndathetslachtoffernogmeerschuldenschaamtegevoelensontwikkelddanhijalheeft.Ditbelemmertdeverwerking vanseksueelgeweld.

• genitalerespons,dereactieopdegenitaliëntijdensseksueelgeweldzijneen natuurlijkereactievanhetlichaamenzegtnietsoverconsent.Onderzoekwijstuit datdittotenormeverwarringenschaamteleidtbijslachtoffersendatditgrote gevolgenheeftophetverdere(seksuele)levenvanhetslachtoffer.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Gevolgenvanhuiselijkgeweldvoorvolwassenenenouderen Partnergeweld,eergerelateerdgeweldenouderenmishandelingleidtvaaktoternstige gevolgen.Directegevolgenkunnenzijn:

• Verwondingen

• Blijvendemotorischebeperkingen

• Miskramen

• Kneuzingen

• Bloedingen

• Fracturen

Gevolgenoplangeretermijnkunnenzijn:

• Psychischeklachten

• Negatiefzelfbeeld

• Depressie

• Angstproblemen

• Opgejaagdgevoelofonrust

• Psychosomatischeklachtenzoalshoofdpijn,buikpijn,eetstoornissenen slapeloosheid

• Moeitemethetaangaanvan(nieuwe)relaties

• Verminderdezininseksofpijnbijhetvrijen.

12.6 Derolvandesociaalwerker

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Desociaalwerkeriseenverbindertussenmensenmaatschappij,eenvertrouwd gezichteneenaanspreekpuntvoormensenuitdebuurt.Wanneerhetomonveiligheid gaat,ishetdekunstomervroegbijtezijn.Sociaalwerkerszettendanookinop preventieenvroeg-signalering.Maarwatdoejealsjeineensituatiekomtwaarbijje eennietpluisgevoelhebtenje(vermoedelijk)huiselijkgeweldofkindermishandeling signaleert?

Meldcodehuiselijkgeweldenkindermishandeling Bijhetvermoedenofsignalerenvankindermishandeling,seksueelmisbruikof eergerelateerdgeweld,isdesociaalwerkerverplichtomdemeldcodeHuiselijkgeweld enkindermishandelingtedoorlopen.Demeldcodehelptprofessionalsbijhet signalerenenhandelenbij(vermoedensvan)kindermishandeling,eergerelateerd geweldenseksueelmisbruikaandehandvaneen5-stappenplan.Hetstappenplan kanookgebruiktwordenbijbijvoorbeeldloverboysproblematiek.DeorganisatieVeilig Thuisspeelthierineenbelangrijkerol.VeiligThuisiseenadvies-,enmeldpuntwaar vragengesteldkunnenwordenenuiteindelijkmeldinggedaankanwordenvaneen

situatie.Veiligthuisdoetvervolgensonderzoek.Demeldcodeismeestalaangepast aandebranchewaarindesociaalwerkerwerkzaamis.Designaalkaartenbijeen peuterspeelzaalzijnbijvoorbeeldandersdandievandemiddelbareschool.

5stappenplan

Bijdemeldcodedoorloopjevijfstappen:

• Stap1:Brengdesignaleninkaart

• Stap2:Overlegmeteencollega

• Stap3:Gaingesprekmetdebetrokkene(n)

• Stap4:Weeghetgeweld

• Stap5:Neemeenbeslissing

Stap 1: Breng de signalen in kaart

Doorgebruiktemakenvaneensignalenkaart,wordensignalennietoverhethoofd gezien.Hierstaanallespecifiekesignalenopdiekunnenwijzenopeenonveilige situatievooreenkindofvolwassene.Designalenzijngeclusterdnaarleeftijden/of situatieenzoweldesignalendiespelenbijhetslachtofferalsbijdedaderzijnhierin omschreven.Designalenkaartenkunnendigitaalingevuldwordenensomsheefteen instellingpapierensignalenkaartenliggendiehiervoorgebruiktkunnenworden. Wanneerdesignaleninkaartzijngebrachtkunneneraanvullingengedaanworden metextrarelevanteinformatie.Bijvoorbeeldsignalendiejehebtopgemerktmaardie nietopdekaartstaanofbijkomendeproblematiekdatvanbelangisomteweten.De kindcheckisookaltijdeenonderdeelvandezestap.Hetisaandeordeinsituaties waarbijvolwassenenofadolescentenineensituatieverkerendieminderjarigekinderen (ernstige)schadekunnenbetrokkenen.Bijvoorbeeldeenadolescentmet verslavingsproblematiekdiezwangerblijkttezijnofeenvolwassenemeternstige psychischeproblemendiejongekinderenthuisheeftzitten.Ermoetwordennagegaan ofergoedvoordekinderenwordtgezorgdenofdekinderendaarveiligopgroeien.

Stap 2: Overleg met een collega

Designalendiezijnopgepiktengenoteerdwordenbesprokenmeteendeskundige collegaenbijhetontbrekenvaneendeskundigecollegakanVeiligThuisworden geraadpleegd.HetslachtofferblijftbijVeiligThuis(nog)anoniem.

PREVIEWVERSIE

Stap 3: Ga in gesprek met de betrokkene(n)

Dezorgenoverhetkindofdevolwassenewordenbesprokenmetdebetrokkenen, zoalsmethetslachtofferzelf,deouder/verzorger/partneren/ofhetbetrokkenkind. Dezestapisnietiniederesituatiemogelijk.Wanneerjevermoedtdatjehiermeehet slachtofferofjezelfingevaarbrengt,dankandezestapwordenovergeslagen.Voor hetgesprekmetbetrokkenenkunnendevolgendetipsopgevolgdworden:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Bedenkvoorafeendoel,houdtditdoeltijdensditgesprekvoorogen.

• Debetrokkenenkunnenbangzijn,stressofangsthebben.Zorgdatjeooghebt voordegevoelensvandebetrokkenen.

• Zoekaansluitingmetdedoelgroep,pasbijvoorbeeldjetaalgebruikaanwanneer jetemakenhebtmetbetrokkenenmeteenlichtverstandelijkebeperking.

• Leguitwatjouwrolenverantwoordelijkheidis,watjemetdeinformatiedoeten welkeverwachtingendeandervanjekanenmaghebben.

• Geefbetrokkenendekansomtereagerenenlaathenhunkantvanhetverhaal doen.Mogelijkhebbenzezelfverklaringenvoordegeconstandeerdeproblemen. Bijsituatieswaarbijkinderenhetslachtofferzijn:Bevestigdeouderswatalgoed gaatengeefhenhiercomplimentenover.

• Maakconcreteafsprakenoverhetvervolg.Watwordtervandebetrokkenen verwachtenwatkunnenzijvanjouverwachten.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Vraagdooropdetailsenprobeererachtertekomenwaaruitdeonveiligheidbestaat. Bijvoorbeeldwanneereenouderaangeefthunkindvandriejaarweleensalleen telaten,vraagdanhoevaakditperweekgebeurt,waarhetkinddanpreciesis,of eriemandophetkindpast,hoelangdeouderwegblijft,watdeouderdangaat doenenofhetkindhuiltalsdeouderterugkomt.

• Vraagnaaruitzonderingen,momentenwaarophetwelgoedgaatinhetgezinof tussenbijvoorbeeldpartners.Wanneereenouderaangeeftdathijzijnkindsoms zonderetennaarschoolstuurt,kunjenavragenoferookdagenzijndathetkind weletenmeekrijgtnaarschool.Vervolgensvraagjehoehetkomtdathetopdie dagenwellukt.

• Stelrelatievragen,jelaatdebetrokkenenhiermeedoordeogenvaneenander naardesituatiekijkenenuitdeeigensituatiestappen.Vraagbijvoorbeeld'Stel datikaanomavraagwaarzijzichzorgenovermaaktinjulliegezin,watzoudan haarantwoordzijn?'.

• Steleenwondervraag,meteenwondervraagkaninzichtgegevenwordenoverhoe debetrokkenedesituatiehetliefstzouzien.Bijvoorbeeld'Steluwordtmorgen wakkereneriseenwondergebeurt;uwprobleemisopgelostendezorgenzijn weg,waarmerktudatdanaan?Watiserveranderd?Watdoetuanders?Watdoet uwpartneranders?'.

Stap 4: Weeg het geweld

Opbasisvandeeerstedriestappenvandemeldcodemaakjeeenafwegingvande ernstvandesituatie.BijtwijfelneemjecontactopmetVeiligThuis.

Stap 5: Neem een beslissing

PREVIEWVERSIE

Voorhetmakenvaneenbeslissinggebruikjeeenafwegingskader.Wanneerersprake isvanacuteonveiligheiden/ofstructureleonveiligheidishetaltijdverplichtomeen meldingtedoen.InanderegevallengajenaofeenmeldingbijVeiligThuisnoodzakelijk is.Erkanbeslotenwordendezorgeerstzelftebiedenofteorganiseren.Indatgeval moetdeprofessionalinstaatzijnompassendehulptebiedenofteorganiseren. Betrokkenenmoetenmeewerkenaandegebodenhulpendehulpmoetleidentot duurzameveiligheid.Voorsociaalwerkerszalhetindepraktijkeropneerkomendat ermeldingwordtgedaanbijVeiligThuis.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

De stappen van de meldcode

Uithuisplaatsing

Eenuithuisplaatsingbetekentdateenkindnietinheteigengezinwoontmaarergen anders,bijvoorbeeldineenpleeggezin,gezinshuisofinstelling.Deredenvooreen uithuisplaatsingkanhetgedragofdeontwikkelingvanhetkindzelfzijnwaarin problemenzijnontstaan,ofvanwegeeenonveiligethuissituatie.Eenonveilige thuissituatiekaneensituatiezijnwaarinhetkindwordtmishandeldofwaarinde oudersernstigeproblemenhebben.Jekuntdenkenaanpsychiatrischeproblematiek, verslavingofrelatieproblemen.Meestaliseenuithuisplaatsingtijdelijkmaarhetkan ookvoorlangeduurzijn.Erkansprakezijnvanvrijwillige-ofgedwongen uithuisplaatsing.Eenvrijwilligeuithuisplaatsingismettoestemmingvandeouders. Degemeentemoetdaneenverleningsbeschikkingafgevenendaarmegevenzijeen akkoordmetdeuithuisplaatsingennemenzijdekostenopzich.Deduurvaneen vrijwilligeuithuisplaatsingwordtbepaalddoordeouders.Wanneerhetomeen gedwongenuithuisplaatsinggaat,danbeslistdekinderrechterdathetkindtijdelijk ergensandersgaatwonen.Hetkindwordtdanondertoezichtgesteld.Derechter geefteenmachtiginguithuisplaatsing.Dezemachtigingismaximaaleenjaargeldig, maarkanverlengworden(Nederlandsjeugdinstituut,2023).

Begeleidenbijuithuisplaatsingenterugplaatsing

Eenuithuisplaatsingisheelingrijpendvoorkinderenenhunouders.Indeperiode voorafgaandaaneenuithuisplaatsingvoelenouderszichvaakbeoordeeld.Kinderen denkenvaakdatdestressvanhunoudersdoorhenkomt.Eenuithuisplaatsing doorbreekthetfamiliesysteemenditkaneensterkgevoelvanverliesgeven.Kinderen enoudershebbeninditprocesbegeleidingnodigvoordeverwerkingvanenhet omgaanmetdeuithuisplaatsing.Erisprofessionelehulpnodigbijhetwerkenaande specifiekeproblemenenhetisbelangrijkdatereensteunnetwerkwordtopgebouwd. Desociaalwerkerkanonderdeelzijnvanhetsteunnetwerkvoorhetgezin.Erkan ondersteuninggebodenwordenbijhetherstelvanhetdagelijkslevenzoalseen gezondedagstructuur,deelnameaanschool,werkofmaatschappelijkeactiviteiten (Richtlijnenjeugdhulp,2023).Pratenovermoeilijkegebeurtenissenkanhelpende gebeurtenissenteverwerken.Deaanwezigheidvaneenvertrouwdpersoonmeteen luisterendoor,kanvoorhetkindendeoudershetverschilmaken.

PREVIEWVERSIE

12.7 Kritischeberoepssituatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Tessawerktalssociaalwerkerineenbuurthuiswaarwekelijksactiviteitenworden georganiseerdvoorkinderenenvolwassenenuitdebuurt.Opwoensdagmiddag begeleidtTessadesport-enspelactiviteitenvoorbasisschoolkinderen.Eenfavoriet onderdeelvanLinde(8),dieiederewoensdagaanwezigis.Lindewoontsamenmet

haarmoeder.SindseenhalfjaarheeftLinde'smoedereennieuwevriend,Ronald.Het valtTessaopdatdevrolijkeenenergiekeLindedelaatstetijdnietzovrolijkmeeris. Zekomtvermoeidoverenklaagtoverbuikpijnofhoofdpijn.

Casus

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Vandaagstaatsportenspelinhettekenvanwateractiviteiten.Lindeiserook.Zeheeft eenblauweplekinhaargezicht.Haarmoederverteldedatditgisterenopschoolwas gebeurdtijdensgym.

Dekinderenkregendevorigekeerinstructiesmeezwemkledingmeetenemen,maar Lindeheeftditnietbijzich.'Ismamavergetendenkik'zegtLinde.Tessaheeftinmiddels watkledingverzameldzodatzeietsinhetbuurthuisheeftvoorsituatiesalsdeze.Ze heefteenbadpakinLinde'smaat.Wateengeluk,nukanzetochmeedoen!Lindegaat zichomkledenenkomtteruginhaarbadpak.HetvaltTessaopdatLindemeerdere blauweplekkenheeft.Eengroteophaarbovenbeeneneenaantalkleinereophaar bovenarmen.Tessabesluitdittebesprekenmethaarcollega.

Dilemma

Tessa'scollegageeftaandatkinderenwelvakerblauweplekkenhebben.'Ikvindhaar delaatstetijdookmindervrolijkenenergiek,zeheeftvaakbuikpijnofhoofdpijn,het zitmenietlekker'zegtTessa.'Wemoetenhetmaarevenindegatenhouden'zegt haarcollega.'Ikdenkdatwedemeldcodeerbijmoetenpakken'zegtTessa.'Isdat nieteenbeetjetevroeg,misschienmoetenwehetevenaanzien?'zegthaarcollega. WatdoetTessa?

1. Zekijkthetnogevenaanenonderneemtnoggeenactie.

2. Zepaktdemeldcodeerbijengaatdesignaalkaartinvullen.

12.8 Begrippen

(Ex)partnergeweld

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

allevormenvangeweldtussen(ex)partnersoferissprakevaneen(constante) geweldsdreiging.

Aanranding

Iemandseksueelaanrakenzonderdatdiepersoonhetwil,ofhetslachtofferwordt gedwongendegeslachtsdelenvaneenanderaanteraken.

Achterlating

Devermeendeeerschenderwordtachtergelatenofteruggestuurdnaarhetlandvan herkomst.

Catfishing

Iemanddoetzichvooralseenander,vergelijkbaarmetgrooming.Inditgevalishet doelvandeplegereenrelatiemetiemandoptebouwenvooraandacht,geld,ofhet verkrijgenvannaaktfoto’sofvideo’s

Commoncoupleviolence

Veelvoorkomendpartnergeweldenwordtveroorzaaktdoorverschillendestressfactoren enuitzichalleenonderbepaaldeomstandighedenofsituaties.

Deep-fake

Erwordteenfilmpjegemonteerdwaarinhethoofdvanhetslachtofferophetnaakte lichaamvaneenanderwordtgeplaatst.

Eerwraak

Isdemeestextremevormvaneergerelateerdgeweld,ookweleremoordgenoemd. Somsisnietdedoodmaarhetverminkenvanhetslachtofferhetdoelvandeaanslag.

Exposen

Iemandpubliekelijkteschandemakendoortekstenen/ofbeeldmateriaalvaniemand onlineteplaatsen.

Grooming

Hetproceswaarbijeenplegerhetvertrouwenwintvanhetslachtoffermetalsdoel hetslachtofferseksueeltemisbruiken.

Huwelijksdwang

Eengedwongenhuwelijkmeteen,volgensdefamilie,geschiktehuwelijkskandidaat.

Lichamelijkemishandeling

Allevormenvanlichamelijkgeweldenvarieertvanzeerlichttotzwaargeweld.

Lichamelijkeverwaarlozing

Oudersbestedenvoorlangeretijdonvoldoendeaandachtaandelichamelijke basisbehoeftenvanhetkind.

PREVIEWVERSIE

Mishandeling

Hettoebrengenvanlichamelijken/ofpsychischletsel.

Ongewenstsexting

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Seksueelgetintefoto’s,berichtjesofvideo’songevraagddoorsturen,óókhetontvangen vanongewenstseksueelmateriaal.

Onlinegrooming

Degroomerismeestalopzoeknaareenminderjarigeenwordtdaaromookalsdigitaal kinderlokkengezien.

Sextortion

Naaktbeeldenvanhetslachtofferwordengebruiktomhetslachtoffertebedreigen, techanterenofaftepersen.

Shamesexting

Naaktbeeldenwordenongevraagdverspreid.

VeiligThuis

Eenadvies-,enmeldpuntwaarvragengesteldkunnenwordenenuiteindelijkmelding gedaankanwordenvaneensituatie.

Verkrachting

Hetseksueelbinnendringenvanhetlichaamonderdwangofzondertoestemming.

Verstoting

Deeerschenderwordtverstotenuitdefamilieenmaggeencontactofsteunmeer zoeken.

Consent

Bijconsentgaathetomtoestemminggeven.

Divorceviolence

Geweldbijscheidingen.

Eergerelateerdgeweld

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Staatvoorallevormenvandwang,pyschischenlichamelijkgeweldwaarmeewordt voorkomendateenpersoonietsdoetwaarmeedefamilienaamwordtbezoedeld.

Freezeoffawnreactie

dereactiedieiemandgeeftwanneerhijslachtofferwordtvanseksueelgeweld; bevriezenofmeewerken.Hetzijnoverlevingsmechanismendieoptredenwanneerde anderetweeoverlevingsmechanismenvechtenenvluchtennietmeerwerken.

Gedwongenuithuisplaatsing

PREVIEWVERSIE

Beslistdekinderrechterdathetkindtijdelijkergensandersgaatwonen.

Genitalerespons

Dereactieopdegenitaliëntijdensseksueelgeweldzijneennatuurlijkereactievan hetlichaamenzegtnietsoverconsent.

Huiselijkgeweld

Fysiekofpsychischgeweldgepleegddooriemanduitdehuiselijkekring.

Incest

Eenrelatietussenfamilieledenenvaltdusnietonderseksueelmisbruik.

Intimateterrorism

Intiemterrorisme,danisersprakevaneenernstigevormvanpartnergeweld.

Kindcheck

Nagegaanofergoedvoordekinderenwordtgezorgdenofdekinderendaarveilig opgroeien.

Meldcode

Helptprofessionalsbijhetsignalerenenhandelenbij(vermoedensvan) kindermishandeling,eergerelateerdgeweldenseksueelmisbruikaandehandvan een5-stappenplan.

Onlineseksueelgeweld

Wanneeronlineoverdegrenzenvaneenanderwordengegaaninseksueelcontact.

Onveiligethuissituatie

Opvoedonmacht

Ouderswetennietgoedhoezijmeteensituatieofhetkindzelfommoetengaanen daardoorhetkindmishandelen.

Ouderenmishandeling

Ishethandelenofjuisthetnalatenvanhandelen,datervoorzorgtdatersprakeisvan lichamelijkeen/ofpsychischenemotioneleen/ofmateriëleschadebijouderen.

Psychischemishandeling

Erwordtschadeaangebrachtindeemotioneleen/ofpersoonlijkheidsontwikkeling.

Psychischeverwaarlozing

Oudersonthoudenhunkinderenvanliefde,warmteenaandacht.

Seksueelgeweld

Omvatallevormenvanseksuelemishandeling,sekstegenjewilofseksonderdwang.

Seksueelgrensoverschrijdendgedrag

PREVIEWVERSIE

Wanneereenpersoonietsseksueeldoetbijeenander,watdeandernietwil.

Seksueelmisbruik

Seksueleaanrakingenofhandelingenwaarbijersprakeisvaneenongelijkwaardige relatie.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Victimblaming

Ishetslachtofferdeschuldgevenvanhetseksuelegewelddathemisoverkomen.

Violentresistance

Verzeteen(ex)partnerzichtegenhetgeweldvandeandere(ex)partner.

Vrijwilligeuithuisplaatsing

Dateenkind,mettoestemmingvandeouders,nietinheteigengezinwoontmaar ergenanders,bijvoorbeeldineenpleeggezin,gezinshuisofinstelling.Is.

12.9 Bronnen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Augeo.(z.d.).Factsheeteergerelateerdgeweld.In www.augeo.nl.Geraadpleegdop 27oktober2023,van

https://www.augeo.nl/~/media/Files/Bibliotheek/Augeo-Factsheet-Eergerelateerd-geweld AugeoFoundation.(z.d.).Factsheetpartnergeweld.In www.augeo.nl.Geraadpleegd op27oktober2023,van

https://www.augeo.nl/-/media/Files/Bibliotheek/Augeo-Factsheet-Partnergeweld.pdf AugeoFoundation&deGezondegeneratie.(1979).Ingrijpendejeugdervaringen mentalegezondheidenpsychischeproblematiek.In www.augeo.nl.Geraadpleegd op27oktober2023,van

https://www.augeo.nl/nl-nl/actueel/ingrijpende-jeugdervaringen-kunnen-ziekten-veroorzaken/-/media/Files/Bibliotheek/Infographic-ACEs-4-mentale-gezondheid.ashx AugeoFoundation&Degezondegeneratie.(2022).Ingrijpendejeugdervaringenen delevenslangegevolgenvoorleefstijlengezondheid.In www.augeo.nl.

Geraadpleegdop27oktober2023,van

https://www.augeo.nl/nl-nl/actueel/ingrijpende-jeugdervaringen-kunnen-ziekten-veroorzaken/-/media/Files/Bibliotheek/Infographic-ACEs-3-fysieke-gezondheid.ashx

CentrumSeksueelGeweld.(2023a,juli27). Seksueel misbruik - Centrum seksueel geweld.

https://centrumseksueelgeweld.nl/seksueel-misbruik/ CentrumSeksueelGeweld.(2023b,augustus14). E-module 4. Over emoties en lichamelijke reacties - Centrum Seksueel Geweld.

https://centrumseksueelgeweld.nl/e-module-emoties-en-reacties/ Veilig thuis.(z.d.). Eergerelateerd geweld .Geraadpleegdop8november2023vanVeilig thuis.

https://www.veiligthuisgv.nl/professionals/eergerelateerd-geweld/ Amnesty International. (2023, 8 maart). Eerwraak en Eremoord.AmnestyInternational.

https://www.amnesty.nl/encyclopedie/eerwraak-eremoord Slachtofferwijzer (2023, 29 juni). Feiten en cijfers van kindermishandeling

https://slachtofferwijzer.nl/artikelen/feiten-cijfers-van-kindermishandeling Movisie. Hulpmiddel: in gesprek over professionele moed en lef bij huiselijk geweld.(z.d.).

PREVIEWVERSIE

https://www.movisie.nl/tool/hulpmiddel-gesprek-over-professionele-moed-lef-huiselijk-geweld Augeo. Ingrijpende jeugdervaringen en het effect op je gezondheid. (z.d.).

https://www.augeo.nl/nl-nl/actueel/ingrijpende-jeugdervaringen-kunnen-ziekten-veroorzaken Movisie Kenniskaart (ex-)partnergeweld voor sociaal professionals (z.d.) (2023,20maart).

https://www.movisie.nl/publicatie/kenniskaart-ex-partnergeweld-sociaal-professionals Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.) Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld.

https://www.nji.nl/kindermishandeling/kinderen-die-getuige-zijn-van-huiselijk-geweld AugeoMagazine(2021,19april). Cijfers - aard, ernst, risicofactoren en gevolgen van geweld Geraadpleegdop15oktober2023,van

https://gezinsprofielen.augeo.nl/augeo-special-gezinsprofielen/cijfers-aard-ernst-risicofactoren-en-gevolgen-van-geweld MinisterievanAlgemeneZaken(2022a,januari21). Welke vormen van eergerelateerd geweld zijn er? Rijksoverheid.nl.Geraadpleegdop15oktober2023,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/eergerelateerd-geweld/vraag-en-antwoord/vormen-van-eergerelateerd-geweld

MinisterievanAlgemeneZaken(2022b,januari21). Welke vormen van eergerelateerd geweld zijn er? Rijksoverheid.nl.Geraadpleegdop15oktober2023,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/eergerelateerd-geweld/vraag-en-antwoord/vormen-van-eergerelateerd-geweld

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2020,9oktober). Seksueel geweld tegen volwassenen door onbekenden.Vorm|HuiselijkGeweld.Geraadpleegdop 12oktober2023,van

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen/seksueel-geweld-tegen-volwassenen-door-onbekenden

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2021,6april). Eergerelateerd geweld

Vorm|HuiselijkGeweld.Geraadpleegdop122023,van

https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen/eergerelateerd-geweld

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2023a,mei4). Factsheet (Ex-)Partnergeweld.Factsheet|HuiselijkGeweld.Geraadpleegdop11oktober 2023,van

https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen/partner-en-ex-partnergeweld/publicaties/factsheets/2018/11/01/ex-partnergeweld MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(2023b,augustus28).

Ouderenmishandeling.Dossiers|HuiselijkGeweld.Geraadpleegdop10oktober 2023,van

https://www.huiselijkgeweld.nl/dossiers/ouderenmishandeling

Mindkorrelatie. Ouderenmishandeling.(2020,27augustus).Geraadpleegdop3oktober 2023,van

https://mindkorrelatie.nl/onderwerpen/ouderenmishandeling

Rijksoverheid.(2023,18september). Herken signalen bij het kind.Kindermishandeling |Ikvermoedhuiselijkgeweld.Geraadpleegdop12oktober2023,van

https://www.ikvermoedhuiselijkgeweld.nl/kindermishandeling/herken-signalen-bij-het-kind Richtlijnendatabase. (z.d.). Risicofactoren voor ouderenmishandeling - richtlijn.

Geraadpleegdop12oktober2023,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/vermoeden_van_ouderenmishandeling_om/achtergrond_ouderenmishandeling/risicofactoren_voor_ouderenmishandeling.html# Rutgers&Movisie.(2019a).SeksuelegrensoverschrijdingenseksueelgeweldFeiten encijfers.In https://seksuelevorming.nl.Geraadpleegdop21oktober2023,van

https://seksuelevorming.nl/wp-content/uploads/2022/01/190620-whitepaper-seksuele-grensoverschrijding-en-seksueel-geweld.pdf

Rutgers&Movisie.(2019b). Seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld Feiten en cijfers.Geraadpleegdop24oktober2023,van

https://seksuelevorming.nl/wp-content/uploads/2022/01/190620-whitepaper-seksuele-grensoverschrijding-en-seksueel-geweld.pdf

PREVIEWVERSIE

Schakenraad,W.,Wentzel,W.,&Janssens,K.(2021).Vlaggensysteem: Interventiebeschrijving.In Effectieve sociale interventies en Effectieve interventies huiselijk en seksueel geweld Utrecht, Movisie.Movisie.Geraadpleegdop31oktober 2023,van

https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/2023-07/Interventiebeschrijving%20Vlaggensysteem.pdf

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.). Seksueel grensoverschrijdend gedrag.

https://www.nji.nl/seksueel-grensoverschrijdend-gedrag

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.-a). Seksueel misbruik.

https://www.nji.nl/kindermishandeling/seksueel-misbruik

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.-b). Seksueel misbruik.

https://www.nji.nl/kindermishandeling/seksueel-misbruik#beschermende-en-risicofactoren Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. (2023, 2 januari). Specifieke risicofactoren voor seksueel misbruik - Richtlijn kindermishandeling - Richtlijnenjeugdhulpen jeugdbescherming.

https://richtlijnenjeugdhulp.nl/kindermishandeling/risicofactoren-voor-kindermishandeling/specifieke-risicofactoren-voor-seksueel-misbruik/

StichtingBlijfGroep.(2020,22september). Over huiselijk geweld - blijf groep.Blijf Groep.

https://www.blijfgroep.nl/artikelen/cijfers-en-feiten-over-huiselijk-geweld/ Movisie. “Toon professionele moed en wees present bij huiselijk geweld”.(z.d.)

https://www.movisie.nl/artikel/toon-professionele-moed-wees-present-huiselijk-geweld vanRooijen,K.,Bartelink,C.,&Berg,T.(2013).Risicofactorenenbeschermende factorenvoorkindermishandeling.In www.nji.nl.NederlandsJeugdInstituut. Geraadpleegdop20oktober2023,van

https://www.nji.nl/sites/default/files/2021-05/Risicofactoren-en-beschermende-factoren-kindermishandeling.pdf Vereniging LVAK.(z.d.).

https://lvak.nl/nieuws/archief/2020/video_documenteren_in_de_meldcode Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.). Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

https://www.nji.nl/seksueel-grensoverschrijdend-gedrag/wat-is-seksueel-grensoverschrijdend-gedrag-jongeren Movisie (z.d.) Wat werkt bij partnergeweld.

https://www.movisie.nl/publicatie/wat-werkt-partnergeweld Movisie(2015november)Watwerktbijpartnergeweld.Geraadpleegdop17oktober 2023,van

https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/Wat-werkt-bij-partnergeweld%20%5BMOV-8888731-1.1%5D.pdf Amnesty International. (2023, 4 juli). Wet Seksuele Misdrijven door Tweede Kamer aangenomen.Geraadpleegdop24mei2023,

https://www.amnesty.nl/actueel/wet-seksuele-misdrijven-door-tweede-kamer-aangenomen

NederlandsJeugdinstituut(2023). Seksueel misbruik.Geraadpleegdop24mei2023, vanhttps://www.nji.nl/kindermishandeling/seksueel-misbruik

NederlandsJeugdinstituut(2011). Signalen van kindermishandeling. Kinderen van 0-4 jaar. Geraadpleegdop23mei2023,van

https://www.nji.nl/sites/default/files/2021-05/signalenkm0tot4.pdf

NederlandsJeugdinstituut(2011). Signalen van kindermishandeling. Kinderen van 4-12 jaar. Geraadpleegdop24mei2023,van

https://www.nji.nl/sites/default/files/2021-05/signalenkm4tot12.pdf

NederlandsJeugdinstituut(2011). Signalen van kindermishandeling. Kinderen van 12-18 jaar. Geraadpleegdop24mei2023,van

https://www.nji.nl/sites/default/files/2021-05/signalenkm12tot18.pdf

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema13

COPYRIGHTBOOM

Gedragsproblematieken criminaliteit

PREVIEWVERSIE

Inhoudthema

• Gedragsproblemen

• Criminaliteit

• Gedetineerdenenex-gedetineerden

• Kritischeberoepssituatie

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Verdieping

• Begrippen

Nietallekinderen,adolescentenenvolwassenengedragenzich‘voorbeeldig’.Zij luisterenbijvoorbeeldnietnaarautoriteiten,hebbeneenvijandigehouding,schenden andermansrechtenenmakenslachtoffers.Hierdoorkomenzeindeproblemen;ze krijgentemakenmeteenafwijzendeomgeving,hetverstoortdeinteractiesmet anderenendeeigenontwikkeling,hetbelemmert(positieve)maatschappelijke participatieen/ofzekomeninaanrakingmetpolitieenjustitieenwordenzelfs vastgezetvanwegehunnormoverschrijdendegedrag.Verschillendeoorzakenkunnen tengrondslagliggenaanopstandig,vijandig,normoverschrijdendencrimineelgedrag. Ditthemagaatinopditsoortgedragsproblematiek,demanierwaaropje gedragsproblemenkuntbijsturen,crimineelgedragendemanierwaaropdesociaal werkeromgaatmet(ex-)gedetineerden.

13.1 Gedragsproblemen

IndeDSM-5wordenverschillendestoornissenomschrevendiekunnenleidentot gedragsproblemen,zoalsdeoppositioneel-opstandigestoornisende normoverschrijdend-gedragsstoornis.Ookdeantisocialepersoonlijkheidsstoornis wordtinverbandgebrachtmetnormoverschrijdendgedrag.Maarnietaltijdiser sprakevaneen(gedrags)stoorniswanneereenpersoongedragsproblemenlaatzien. Ook(tijdelijke)omstandighedenofbepaaldepersoonskenmerkenkunnen gedragsproblemenuitlokken.

Gedragsstoornissen

Bijeenoppositioneel-opstandigestoornis(ODD)heeftdebetrokkenevaakeenboze ofprikkelbarestemming,isbrutaal,hatelijk,wraakzuchtig,uitdagendenisvaakboos enontevreden.DezestoorniswordtookwelODDgenoemd,afgeleidvandeEngelse benaming(Oppositional Defiant Disorder).KinderenmetODDmakenvaakruziemet volwassenen,zijnsnelgeïrriteerdenverzettenzichtegendegeldenderegels.Ook kunnenzeanderenopzettelijkergerenofgevenzeiemandandersvanallesdeschuld. Deproblemenkunnenzichinéénsettingvoordoen(bijvoorbeeldalleeninde thuissituatie),maarookinmeerderesettings(bijvoorbeeldthuis,opschoolofopde sportclub).DitbepaaltookdeernstvandeODD.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bijeennormoverschrijdend-gedragsstoornis(CD)wordendegrondrechtenvan anderengeschondenofhoudtdebetrokkenezichnietaanmaatschappelijkenormen ofregels.DezestoorniswordtookwelCDgenoemd,afgeleidvandeEngelsebenaming (Conduct Disorder).EenpersoonmetCDisagressieftegenovermensenendieren, bedreigtanderenbijvoorbeeld,vechtgeregeld,mishandelt,steeltofdwingtanderen totseksuelehandelingen.Ookvernielthijopzettelijkeigendommenvananderen, bijvoorbeelddoorbrandstichting.Bovendienmaakthetzichschuldigaanbedrogen diefstal.Debetrokkeneliegt,berooft,breektin.Tenslotteovertreedthetregels.Een kindmetCDgehoorzaamtniet,spijbelt,looptwegvanhuisenzovoort.Deernstvan destoorniswordtbepaaldaandehandvanhetaantalendeernstvandesymptomen (APA,2022).

Een persoon met een normoverschrijdend-gedragsstoornis bedreigt, bedriegt, dwingt, liegt en manipuleert.

HetverschiltussenODDenCDisdathetbijODDvooralomdwarsenuitdagendgedrag gaat,waarbijersprakeisvaneennegatievestemming.BijCDziejevooralantisociaal gedrag.Beidestoornissenkunnentegelijkbijeenpersoonvoorkomen,maarookapart. HetrisicoopCDiswelgroterbijdeaanwezigheidvanODD.CDontwikkeltzich(vanwege demeerheftigegedragingen)vaakopietslatereleeftijd.

Oorzaakenverloopgedragsstoornissen

Erzijnveelverschillendefactorendieinverbandwordengebrachtmethetontstaan vaneengedragsstoornis(Kenniscentrumkinder-enjeugdpsychiatrie,z.d.):

PREVIEWVERSIE

• eengevoelloze,harde,wreedeeninconsequenteopvoedingsstijl(negatief,kritisch enhardstraffen)

• verwaarlozing,lichamelijkemishandeling,seksueelmisbruik

• gebrekaantoezicht

• opgroeienmetveelverschillende,steedswisselendeopvoeders

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• wisselwerkingtussenhetopvoedgedragvanoudersenhettemperamentvanhet kind(eenkindmeteenmoeilijkertemperamentplaatstoudersvooreengrotere opvoeduitdaging)

• rokenenmiddelenmisbruiktijdensdezwangerschap

• eenlaaggeboortegewichtenzuurstofgebrektijdensdebevalling

• relatieproblementussendeouders(metopenlijkeconflictenenagressie)

• psychischestoornissenbijdeouders

• delinquenteouders

• opjongeleeftijdineeninstellingwonen

• eenlageintelligentieenvertraagdetaalontwikkeling

• geringegevoeligheidvoorstrafbijhetkind

• afwijzingofuitstotingdoordegroepleeftijdsgenotenwaardoorsociale vaardighedenzichnietverderontwikkelen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• aansluitingbijeendelinquentejeugdgroepenblootstellingaangeweldindebuurt.

Nietéénvandezefactorenleidtdirecttoteengedragsstoornis,erisaltijdsprakevan eeningewikkeldsamenspelvandeverschillendefactorendietotgevolghebbendat eenkinduiteindelijkeengedragsstoornisontwikkelt.Bijdemeestekinderenen adolescentennemendesymptomenafnaarmatezeouderworden,maarbijeenvroeg beginisereengroterekansopeenongunstigverloop.Deproblematiekisinzo’ngeval vaaklastigeraantepakkenendekansdathetkindinhetcriminelecircuitterechtkomt, iszeergroot.

Gevolgengedragsstoornis

VolgendhetKenniscentrumkinder-enjeugdpsychiatrie(z.d.)ontstaatereen hardnekkigpatroonvanproblematischeinteracties,wanneereenkindofjongereeen gedragsstoornisheeft.Erisdansprakevanveelconflictenmetmensenuitdeomgeving; ouders,leerkrachten,leeftijdgenotenenlaterookcollega’s,leidinggevendenen liefdespartners.Dezeproblemenleidentotbeperkingen,zoleerteenkindzichniet aantepassenopemotioneel,sociaal,schoolsenberoepsmatigvlak.Kinderenen adolescentenmeteengedragsstoorniswordenbovendiengeregeldgeschorstvan schoolofzelfsdefinitiefweggestuurd,omdathungedragnietvalttehandhaven.Zij moetendeoverstapnaarspeciaalonderwijsmaken,ofkomenzelfsthuistezitten.Ze krijgenopdenduurvaakproblemenmetpolitieenjustitieen/ofkomenterechtbinnen deforensischegeestelijkegezondheidszorg.Ooklopenze,alsgevolgvaneenongeluk ofvechtpartij,vakerlichamelijkletselop.Kinderenmeteengedragsstoorniszijn daarnaastvaakopjongeleeftijdalseksueelactief.Ditkanleidentoteenseksueel overdraagbareaandoeningenofongewenstezwangerschappen.Ookbeginnenzeop jongeleeftijdvaakalmethetrokenvantabak,hetdrinkenvanalcohol,hetgebruik vanverdovendemiddelenenroekelozeenrisicovolledaden.

PREVIEWVERSIE

Kinderenenadolescentenmeteengedragsstoornisvindenzichzelf,volgenshet Kenniscentrumkinder-enjeugdpsychiatrie(z.d.)doorgaansnietongehoorzaam, opstandig,boosofdwars.Zijrechtvaardigenhungedragalseenreactieoponredelijke eisenofoneerlijkeomstandigheden.Dejongerevindthetbijvoorbeeldoneerlijkdat hijveelhuiswerkkrijgtenvindthetterechtomhierboosovertezijn.Ookvindenze zichzelfnietagressief.Vooralinwatonduidelijkeresituatiesnemenzedeintenties vananderenvijandigerenbedreigenderwaar,dandatinwerkelijkheidhetgevalis. Hierdoorreagerenzeagressiever,maardatisinhunbelevingterechtenredelijk.

Nienke

Nienke(8jaar)isinhaareentjeeenbeetjeaanhetvoetballenindespeeltuin.Zeschopt debalwatheenenweerofprobeertdezehoogtehouden.Hethooghoudenlukthaar nognietzogoedenzeverliestdebal.Dezeroltwegtotvlakbijdeschommels.Opde schommelziteenmeisjevanookachtjaaroud.Zestoptdeschommel,springtervan afenpaktdebal,metdebedoelingdezeaanNienketerugtegeven.Zebedoelthet vriendelijk,maarNienkeinterpreteerthetfeitdathetmeisjedebalvastpaktalsvijandig. Zelooptnaarhaartoe,geefthaareenzetjeenzegtboos:‘Diebalisvanmij!’.Het meisjeblijftgekwetstachter,wantzebedoeldehetalleenmaargoed.

Eengedragsstoornisleidtdustoteenverminderdsociaalmaatschappelijkfunctioneren. Bovendientrektheteenzwarewisselophetgezin.Hetgedragvraagtomveelaandacht enloktnegatieveinteractiestussendeopvoedersenhetkinduit,waardoorereen vicieuzecirkelontstaatdiemoeilijkistedoorbreken.Somsleidteengedragsstoornis erzelfstoedathetkindnietmeerbijdeeigenouderskanwonen.

Antisocialepersoonlijkheidsstoornis

Wanneereenjongere18jaarwordtenernogsteedssprakeisvaneenantisociaal gedragspatroon,verandertdediagnosevaneennormoverschrijdendgedragsstoornis ineenantisocialepersoonlijkheidsstoornis.Hierbijstaateengebrekaanrespectvoor enschendingvanderechtenvananderennogsteedscentraal.Dituitzichonderandere inagressiviteit,ontbrekenvanberouw,wetsovertredingen,bedrog,roekeloosheiden onverantwoordelijkheid.

Omstandigheden

PREVIEWVERSIE

Erhoeftnietaltijdspraketezijnvaneengedragsstoornis,gedragsproblemenkunnen ookeenandereoorspronghebben.Hetenekindkanbijvoorbeeldhetanderekind fysiekaanvallennalangdurigepesterijenenditwasdeenigemanieromeensécht vanzichzelfaftebijten.Ofdenkaaneenpersoonmeteenverstandelijkebeperking diezichconstantonbegrepenvoelt,ofdevaardighedenmistomzijnemotiesingoede banenteleiden.Indatgevalkandebetrokkenezichagressiefenvijandiguiten. Omstandighedenkunnendusookeenrolspelenbijhetontstaanvan gedragsproblemen.Hetisdanookgoedomaltijdtekijkennaarwathetproblematische gedragheeftuitgelokt.Opdiemanierkunjeaansluitenbijwatdeandernodigheeft enproblemenindetoekomstvoorkomen.

Rolsociaalwerker

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Vroegtijdiggedragsproblemensignaleren,kanernstigeproblemenoplatereleeftijd voorkomen,doordathetgedragnogkanwordenbijgestuurd.Begeleidingof behandelingbestaatvaakuithetaanlerenvanopvoedvaardigheden,zodatouders betermethetnegatievegedragvanhunkindomkunnengaaneninstaatzijnhet ongewenstegedragomtebuigennaarpositiefgedrag(APA,2022).

DeeerstesymptomenvanODDverschijnenvaakalindepeuter-ofkleutertijd.Er bestaatoverhetalgemeengeenduidelijkverschilinhoedesymptomenzichper leeftijdsfaseuiten.Zowelindekleutertijdalsindeadolescentiefaseisersprakevan eenboze,prikkelbarestemmingenbrutaalenwraakzuchtiggedrag.Bijdemeeste kinderenenadolescentennemendesymptomenafwanneerzevolwassenworden. Maareenvroegbeginvandeproblemenvergrootweldekansopeenongunstiger verloop.Alsdestoornisaanhoudtiserindevolwassenheidvaaksprakevan aanpassingsproblemen.Zoalsantisociaalgedrag,problemenmetdeimpulsbeheersing enverslaving.

OokbijCDkunnendeeerstesymptomenzichtbaarzijnopdepeuter-ofkleuterleeftijd, maarmeestalziejepasechtduidelijkesymptomenontstaantussende7en16jaar. InveelgevallenverdwijnenookbijCDdesymptomenwanneerdevolwassenheid wordtbereikt.Ditgeldtzekervoordiegenenmetminderernstigesymptomenendie dediagnosepasindeadolescentiefasekregen.Dekansopeenongunstigerverloop isookbijCDdusgroterwanneerdestoornisvroegbegon.Deproblematiekislastiger aantepakkendanbijODDendekansombinnenhetcriminelecircuitterechttekomen isgroot.DesymptomenvanCDveranderendoorgaansmeemetdeleeftijdvanhet kind,waarbijervaakeenpiekisinhetprobleemgedragtijdensdeadolescentie.

Ismael

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ismaëliseenongewenstkindengroeitopineenhuisvolruzieenzonderliefde. WanneerIsmaël6jaaroudisbeginthijmethetvoordeloldoodslaanvaninsecten. Zijnouderszienhiernoggeenkwaadinenkunnenerwelomlachen.Maareenjaartje laterbekogeltIsmaëlvanuitzijnslaapkamerraamvoorbijvliegendevogelsen langslopendekatten.OpschoolbelandtIsmaëlregelmatiginconflicten,diehijhet liefstoplostdoordeinzetvangeweld.AlsIsmaëlingroepachtvandebasisschoolzit, zijnondertussenalzijnklasgenotenbangvoorhem.Hijpakthunspullenaf,pesten wachtsommigekinderenzelfsnaschooltijddreigendop.Opzijn13emoetendocenten Ismaëlgeregeldvaneenanderkindtrekkenomtevoorkomendatdezegewondraakt, loopthijrondmeteenmesopzak,steelthijelektronicauitwinkels(onderschooltijd) enheefthijdehondvandeburenmishandeld.Opzijn14ewordtIsmaëlvoorheteerst opgepaktdoordepolitie.Hijhadeengroepjebasisschoolkinderenbedreigd,zodat zehuntelefoonszoudenafstaan.Toendekinderenditweigerden,stakhijéénvande kindereninzijnarm,dezeraaktelichtgewond.AlsIsmaël16jaaris,staathijbijde politieteboekals‘gevaarlijk,gewapendengewelddadig’.Binnenkortmoethij voorkomenvooreenernstigemishandelingvaneenminderjarigmeisje,dathijde prostitutieinheeftgedwongen.

Omgaanmetgedragsstoornis

VanuitdeNVO,BPSWenNIP(NederlandseVerenigingvanPedagogenen Onderwijskundigen,BeroepsverenigingvanProfessionalsinSociaalWerken NederlandsInstituutvanPsychologen)(2018)zijnerrichtlijnenvastgesteldvoorde

omgangmetkinderenenjongerendiegedragsproblemenlatenzien.Jekuntouders adviesgevenopbasisvandezerichtlijnen,maarookderichtlijnenzelfgebruiken wanneerjeinjewerktemakenkrijgtmetkinderenmetgedragsproblemen.

Hetnegatievegedragvaneenkindofjongerekunjeveranderendoorgebruiktemaken vaneenABC-schema.BijdeA(antecedenten)noteerjewaterpreciesaanhetnegatieve gedragvoorafging.OnderB(gedrag)noteerje,inconcretetermen,hetgedragzelf. EnbijCnoteerjetenslottedegevolgen(consequenties)vanhetgedrag.

VoorbeeldABC-schemaGianni(9jaar).

C B A

Giannispeeltopeen voetbalveldjeeenpotje voetbalmetEddy.Gianniis aanhetverliezen.

DemoedervanGiannistaat eropdatGianninetjes gedagzegttegendesociaal werkeralshijhetbuurthuis weerverlaatnaeen middagactiviteit.

GiannischeldtEddyuiten geefthemeenhardeduw.

Gianniaccepteertnietdat zijnmoederhemvertelt wathijmoetdoenenwordt boos.Hijloopt stampvoetenddoorhet buurthuisengooitmet allerleispullendiehijop zijnpadtegenkomt.

Hetspelwordtstilgelegd enerontstaateenfikse ruzie.

DemoedervanGianni wordtboosenzegtdathij morgennietmaggamenop zijnspelcomputer.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

InhetABC-schemakunjedeAendeCvervolgensaanpassenomgewenstgedragin kolomBteondersteunen.DeApasjeaandoorproactiefhetgewenstegedragte bevorderen,deCdoorgewenstgedragtebekrachtigenenongewenstgedragomte buigen.

Proactief bevorderen gewenst gedrag

PREVIEWVERSIE

Jekuntproactiefgewenstgedragbevorderendoordesituatiedievoorafgaataanhet gedragopeenspecifieke,gestructureerdemanierinterichten.Ditdoejezodatde kanshetgrootstisdathetkindofdejongeredaadwerkelijkgewenstgedraglaatzien. Alsjedeomgevingvanhetkindendedagelijkseroutineengeldenderegels bijvoorbeeldvoorspelbaarmaakt,weeteenkindwatervanhemwordtverwachten waarhetaantoeis.Dezevoorspelbaarheidverkleinthetrisicoopongewenstgedrag. Jekuntdandenadrukleggenopwatgoedgaatennietopwatverkeerdloopt,dit noemjepositiefherformuleren.

Wanneerjehetkindduidelijkeopdrachtenmeegeeft,verkleinjeookdekansop ongewenstgedrag.Jekunthetgewenstegedragzelfsvoordoenenlateninoefenen. Alshetkindhetgedraggeoefendheeft,kunjehetvervolgensinseinenwanneerhet gepastisomhetdesbetreffendegedragintezetten.Ongewenstgedragkantenslotte voorkomenwordendoorhetprobleemoplossendvermogenvanhetkindtevergroten.

Opdiemanierhoefteenkindindetoekomstniettevervallenineenmindergewenste oplossing,zoalsboosweglopen,schoppenen/ofschelden.Hetkandankiezenuit meerdere,positieverealternatieven.

Bekrachtigen gewenst gedrag

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gewenstgedragkunjestimulerendoordatgenewateenkindalgoeddoet,tebelonen, oftewelpositieftebekrachtigen.Gedragdatmetregelmaatbeloondwordt,zalnamelijk toenemen.Jekuntgedragsociaalofmaterieelbekrachtigen. Socialebekrachtiginghoudtindatjehetkindmetwoordenen/ofaandachtprijstom hetgedragdathetlaatzien.Vooralfeedbackwaarbijhetkindopzijneigenvoordeel wordtgewezen,iseffectief.Bijvoorbeeld:‘Watgoeddatjehebtgeholpenmetopruimen, danhebbenwenogtijdvooreenspelletjesamen’.Bijmateriëleberkachtiginggeef jehetkind,naasteensocialebekrachtiger,ookeenzichtbarebekrachtiger,bijvoorbeeld eenstickerbinneneenbeloningssysteem.Alshetkinddaneenopvoorhandbepaald aantalstickersheeftverzameld,maghetdezeinwisselentegeneenechtebeloning, zoalseenzelfgekozenkleincadeautje.

Een beloningssytseem met stickers.

Ombuigen ongewenst gedrag

Eeneerstemanieromongewenstgedragomtebuigenisnegeren.Jegeefthetkind, zowelfysiekalsvisueelenverbaal,evengeenaandacht.Ditiseentechniekdiejeniet altijdkunttoepassen,wantalshetkindzichzelfbijvoorbeeldmetongewenstgedrag ingevaarbrengt,moetjewelingrijpen.Ookversterkenkinderenenjongerenineen

groepelkaarsnegatievegedragvaak.Negerenisdanookgeenoptie.Alsjeeenkind tijdelijkapartzetvanwegezijnongewenstegedrag,noemjedateentime-out.Wanneer gedragschadelijkisofernstiggestoord,kunjehetkindeenstrafopleggen.Jekunt voorstrafietswegnemen,zoalsdemoedervanGiannidoet:zijontneemtGiannizijn gamemogelijkheden.Jekuntookietsonaangenaamstoevoegen,zoalsstrafcorvee. Letwel:strafiseenvandeminsteffectieveopvoedtechniekenenmoetdus weloverwogeningezetworden.Deomvangvandestrafmoetinverhoudingstaantot hetongewenstegedrageneeneenmaalverdiendebeloningkannooitalsstraf ingetrokkenworden.

Indepraktijk

Hetty(28jaar)heefteenbijna4-jarigezoon,Daniel.Zeverteltdesociaalwerker,Faris, datzehetlastigvindtommethetgedragvanDanielomtegaan.Hijluistertnietgoed naarhaar,zogeeftzeaan.FarisvraagtdoorenmerktalsneldatHettyvooralgeneigd isomDanielstraftegeven.Zomaghijbijvoorbeeldgeentoetjealshijmetzijn speelgoedgooit,enalshijweigertombijvertrekzijnschoenenaantetrekken,pakt Hettyzijnknuffelaf.Hettybegrijptnietwatzeverkeerddoet,wantzehadjuistverwacht datDanielzichdoorhetstraffenbeterzougedragen.Maarinplaatsdaarvangedraagt hijzichinhaarogennogondeugender.Farislegtuitwanneerstraffenvooraleffectief isenbespreektmetHettywelkeandereopvoedtechniekenzezoukunneninzetten, zodatDanielmeergewenstgedraglaatzien.

Aandehandvansturendefeedbackkunjeeenkindnieuw,gewenstgedragaanleren. Jebenoemtdanwatgoedgaat,maarnegeertwatnietgoedgaat.Hetideeisdathet kindhetgewenstegedragvoortzet,maarstoptmethetongewenstegedrag.Tenslotte kunjeeencorrigerendeinstructiegeven.Jevertelthetkindwaternietgoedgaat, geeftaanwaterdanwelvanhemverwachtwordténwaaromhethandigisomdat gedragtelatenzien.JekuntbijvoorbeeldtegenGiannizeggen:‘JeduwtEddyomver, maarvertelhemgewoonwatjezostoort.Danwordtdesfeereenstukgezelligeren isdekansgroterdatjulliestraksnogeenspelletjekunnenspelen.’

PREVIEWVERSIE

13.2 Criminaliteit

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Jespreektvancrimineelgedragwanneerhetgrensoverschrijdendegedragdatde betrokkenetoont,voordewetstrafbaaris.Zoalsstelen,mishandeling,vernielingetc. Alssociaalwerkerkunjebijmensendingenziendiewettelijknietzijntoegestaan.Je kuntooksignalenoppikkendatcrimineelgedragopdeloerligt.Bijvoorbeeldwanneer jehetvermoedenkrijgtdateenvandejongerenindegroepdiejebegeleidtdrugs verkooptaananderejongeren.Daarnaastkunjetemakenkrijgenmetmensendieal metjustitieinaanrakingzijngekomen,wanneerjeinhetgedwongenkaderwerkt. Hetbegrijpenvanderisicofactorenendeoorzakenvancrimineelgedrag,helptjein diesituatiescrimineelgedragbetertesignaleren,tevoorkomenenteverminderen.

Risicofactorencrimineelgedrag

Bepaalderisicofactorenleverenmogelijkeenbijdrageaanhetontstaanvancrimineel gedrag,bijvoorbeeld:

• Leeftijd:jongerentussende15en29jaarkomengemiddeldvakerinaanraking metjustitiedanmensenuitandereleeftijdsgroepen.

• Geslacht:overhetalgemeenvertonenmannenvakercrimineelgedragdanvrouwen. Maarhetaantalmeisjesenvrouwendatstrafbarefeitenpleegt,neemtweltoe.

• Sociaaleconomischestatus:mensenmeteenlagemaatschappelijkepositieleven vakerineensocialeomgevingwaarcrimineelgedragnormaalis.Omdat migrantengroepenvergelekenmetanderengemiddeldeenlagere sociaal-economischestatushebben,lijkthetersomsopdatde migratie-achtergronddeoorzaakisvancriminaliteit,terwijlhunmaatschappelijke positiededaadwerkelijkeoorzaakis.

• IQ:gemiddeldkomenmensenmeteenlaagIQvakerinaanrakingmetjustitie.Denk hierbijaanmensenmeteenlichteverstandelijkebeperkingdiemoeitehebbenom tebeoordelenwatgoedoffoutisendiemakkelijkbeïnvloedbaarzijndoorhun (criminele)vrienden.

• Alcohol-endrugsgebruik:mensendiealcoholgebruikenofafhankelijkzijnvan middelenzijnsnellergeneigdzichcrimineeltegedragen.

• Pedagogischekwaliteitenouders:wanneeroudersnietinstaatzijnhunkinderen veiligtehechtenen/ofhendejuistegedragsnormenaanteleren,danisdekans groterdathetkindzichlatergrensoverschrijdenden/ofcrimineelzalgedragen.

COPYRIGHTBOOM

Dezefactorenstaannietopzichzelf,maarkunnenelkaarveroorzakenen/ofversterken. Hetisvaakeenopeenstapelingvanfactorendiekanleidentotcrimineelgedrag.Zo isdebiopsychosocialebenaderingtegenwoordiggebruikelijk,dieaanneemtdatgedrag ontstaatdooreenwisselwerkingtusseniemandsaanleg,persoonlijkheideninvloeden uitdeopvoedingenomgeving.

Criminaliteitstheorieen

PREVIEWVERSIE

Omcrimineelgedragteverklaren,hebbenwetenschappersvelecriminaliteitstheorieën ontwikkeld.Voorbeeldenzijn:deaangeleerd-gedrag-theorie,degelegenheidstheorie, deetiketteringstheorie,deanomietheorieendebindings-ofintegratietheorie.De eersteviertheorieënzijnoorzaaktheorieën:dezeproberenteverklarenwaarom mensendewetovertreden.Delaatsteiseencontrole-ofbeheersingstheorie:dittype theorieënprobeertteverklarenwaarommensenjuistdewetgehoorzamen(enzoook tebegrijpenwaaromanderendatnietdoen).

Aangeleerd-gedrag-theorie

Deaangeleerd-gedrag-theoriegaatuitvandeveronderstellingdatmensenzich crimineelgedragenomdatdathenisaangeleerddoorhunsocialeomgeving.Jongeren groeienopineenomgevingwaarmensenzichcrimineelgedragenennemendat gedragover.Zo’nleerproceswaarbijanderengedragvoordoen,datvervolgens geïmiteerdwordt,noemjeookwelmodeling Enmodelingkanjuisteenpositiefeffect hebbenwanneerjealssociaalwerkervoorbeeldgedraglaatzien.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gelegenheidstheorie

Degelegenheidstheoriesteltdatcrimineleneenvoor-ennadelenanalysemaken voordatzeeenmisdaadbegaan.Alserbijvoorbeeldgelegenheidisomietstestelen zonderaanwezigebewaking,danlevertdemisdaadhenvoordeelop.Wanneerhet objectdatzewillenstelenwelbewaaktis,dankanstelennadeligvoorzeuitpakken endoenzehetniet.Metdezegelegenheidstheorieisookhetverbandtussengrote scholenenjeugdcriminaliteitteverklaren.Bijscholenmetveelleerlingenisermeer criminaliteitdanbijkleinescholen,mededoordatdeleerkrachtenenconciërgesop grotescholenmindergoedtoezichtkunnenhouden.

Volgens de gelegenheidstheorie levert een inbraak, zonder aanwezige bewaking, de inbreker veel voordeel op.

PREVIEWVERSIE

Etiketteringstheorie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Deetiketteringstheoriegaatervanuitdatwanneeriemanddesticker‘crimineel’ opgeplaktkrijgt,hijzichhierooknaargaatgedragen.Inditverbandkunjeookspreken vandeselffulfilliingprophecy.Dithoudtindatdevoorspellingofinditgevalhetetiket 'crimineel',ookleidttothetuitkomenervan;depersoongaatzichdaadwerkelijk crimineelgedragen.Hetetiketroeptalshetwarenieuwgedragop,waardoorde oorspronkelijkevisiewaarheidwordt.Depersoonvoeltzichsociaalafgewezenen voorzijnreputatiemaakthethemnietmeeruitofhijzichwelofnietcrimineelgedraagt, wanthetetiketheefthijtochal.Vanuitdezetheoriezaleenbestraffingvancrimineel gedraggeeneffecthebben,deveroordeeldezalzichnamelijkalleennogmaarmeer afgewezenvoelen.

Anomietheorie

Deanomietheorieverondersteltdatmensenmisdadenbegaanalszijdoeleninhun levenhebbengesteld,maarnietdelegitiememiddelenhebbenomdezedoelente behalen.Demisdadenzijnnodigomtochhundoelentebehalen.Denkaandiefstal omrijkdomtevergaren.Anomiebetekentdeafwezigheidvanwaardenennormen. Volgensdezetheoriehebbenindividuenafstandgenomenvandewaardenennormen vanhunomgevingomalsnoghunpersoonlijkedoelentekunnenbereiken.

Bindings-ofintegratietheorie

Debindings-ofintegratietheoriesteltdatmensenmindergeneigdzijnzichcrimineel tegedragenwanneerzijzichverbondenvoelenmetvrienden,familie,collega’s, stadsgenotenenlandgenoten.Wanneerjejeverbondenvoeltmetjesocialeomgeving benjesterkergeneigdomjeaandeheersendewaardenennormentehouden.Iemand diezichnietverbondenvoelt,zalminderdedrukvoelenomzichsociaalwenselijkte gedragen.Denkaaniemanddiegeenconnectieervaartmetzijnrijkemedebewoners indewijkenzichdaaromnietschuldigvoeltalshijvanhensteelt.Maarwanneerjeje verbondenvoeltmetcriminelevriendendanwerktditvolgensdezetheoriejuist crimineelgedragindehand.

Criminaliteitindewijk

Omcriminaliteitineenwijkteverminderenofzelfstevoorkomengebruikjede verschillendecriminaliteitstheorieënendaaropgebaseerde(effectiefgebleken) aanpakken.Jeprobeertdanrisicofactorenteverminderenenprotectievefactoren, dieeenremmendewerkinghebbenopdeontwikkelingvancrimineelgedrag,te stimuleren.Je:

• draagtbijaandeintegratievanbevolkingsgroepenindewijkzodatjongeren bekendrakenmetverschillendeleefstijlen.Zovoorkomjedatiemanddieopgroeit ineencrimineleomgevinghetideekrijgtdatditdenormalegangvanzakenis (aangeleerd-gedrag-theorie).

• bestempelt(groepen)mensenmeteenmisdaadverledennietalscrimineelZijzijn immersgewoonmensen.Jeveroordeeltzenietenspreektoverhenopeenneutrale toon(etiketteringstheorie).

PREVIEWVERSIE

• ondersteuntdemensendiehetminderbreedhebbenbijhetvindenvanoplossingen omrondtekomenenhetstellenvanhaalbaredoelenzodatzezichniet genoodzaaktvoelenomtestelen(anomietheorie).

• zorgtervoordatdewijkbewonerszichverbondenvoelenmetelkaarzodatze sterkergeneigdzijnomzichaandeheersendenormenenwaardentehouden (bindings-ofintegratietheorie).

• zorgtvoorpassendedagbestedingvanjongerenzodatzezichniethoevente vervelen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• zorgtvoorgoedevoorlichtingoveralcoholendrugsaanjongerenénhunouders opscholen,wijkcentraenjongerencentra.

• werktintensiefsamenmetanderehulpverlenerszodatvroegtijdigingegrepenkan worden.

13.3 Gedetineerdenenex-gedetineerden

Wanneermensenindecriminaliteitterechtkomen,bestaatdekansdatzijworden opgepaktenvastgezet.Zijzittenvervolgenseenstrafuit.Dezemensennoemje gedetineerden.Wanneermensennaeengevangenisstrafterugkereninde maatschappijnoemjezeex-gedetineerden.Jekrijgtmet(ex)gedetineerdentemaken alsjebinnenhetgedwongenkadergaatwerken.

Werkeninhetgedwongenkader

Eengedetineerdekrijgtaltijdbegeleiding.Dezebegeleidingvindtplaatstijdens gevangenschapen/ofnadegevangenschap.Debegeleidingisvoordepersoon verplicht.Datwilechternietaltijdzeggendatgedetineerdengeenmotivatiehebben omaanhunproblementewerken.

Hetdoelvangedwongenbegeleidingishetverkleinenvancriminaliteitenhet voorkomenvannieuwemisdadenvandegedetineerden.Wanneergedetineerden enkeleenstrafuitzitten,zonderdatergewerktwordtaanhunproblemenende oorzakenvanhetcriminelegedrag,zaldebetrokkenenaterugkeerindemaatschappij snellervervalleninzijnoudegedrag.Tijdensdebegeleidingwordtgeprobeerdde persoonbewusttemakenvanzijngedragendepersoontemotiverenzijngedragaan tepassen.Alsdepersoonerzichbewustvaniswaaromhijdemisdaadgepleegdheeft, ishijsnellerinstaatdezelfdesoortsituatiesindetoekomsttevoorkomen.Daarnaast wordtdegedetineerdegeholpenomzijndraaitevindenindemaatschappij.Hoe prettigerhijzichvoeltindemaatschappij,hoekleinerdekansisdathijterugzalvallen inongewenstgedrag.Mensendievrijkomennadatzeindegevangenishebbengezeten, zullenduseennieuwbestaanmoetenopbouwen.Denkaanhetvindenvanwerk,het zoekenvaneennieuwewoningenhetoppakkenvansocialecontacten.

Verschillendeinstantieskunnenbetrokkenzijnbijdebegeleidingaangedetineerden, denkaaneenTBS-kliniek,jeugdzorg,reclassering,verslavingszorg,jeugdinrichtingof gevangenis.Dereclasseringisdeinstantiedieervoorzorgtdatdegedetineerdeopde juistemanierweerterugkomtindemaatschappij.

Deforensischsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Onderanderedeforensischsociaalwerkervoertdeondersteuninginhetgedwongen kaderuit.Dekernvandewerkzaamhedenvandeforensischsociaalwerkerishet bespreekbaarmakenvandegepleegdemisdaad.Tijdensdezegesprekkengaatde sociaalwerkerinopdeoorzaken,gevoelensendemanierwaaropdepersoonditsoort situatiesindetoekomstdenkttevoorkomen.Naastdezebewustwordingzijnerook anderefactorendieervoorzorgendathetvoordegedetineerdenietmeernodigis misdadenteplegen.Iemanddiegenoeginkomstenheeftbijvoorbeeld,hoeftniette stelen.Iemanddieeenleukebaanmetleukecollega’sheeft,heeftminderdebehoefte omopillegalewijzeaaninkomstentekomen.Iemanddieveelcriminelevrienden heeft,zalcrimineleactiviteitennormalervindendaniemanddienietzulkevrienden heeft.Daaromondersteuntdeforensischsociaalwerkerdepersoonookbijhetvinden vanhuisvesting,werkenleukesocialecontacten.

Uitdagingen

Hetwerkenmet(ex-)gedetineerdenbrengteenaantaluitdagingenofspanningsvelden metzichmee:

• handelenenafwachten Wanneerjegrensoverschrijdendgedragsignaleertmoetjeeerstgoedinschatten ofjemeteenkuntingrijpenofdathetbeterisomtewachtenopversterkingvan collega’s.Ditinverbandmetjeeigenveiligheidendievananderen.Dezesituaties kunnenzichoverigensookbuitenhetgedwongenkadervoordoen.

• straffenenondersteunen

Insommigesituatieshebbenmensenmeerbaatbijpersoonlijkeondersteuning, zoalseenluisterendoor,danaanstraf.Denkaaneenjongerediezichuitfrustratie agressiefgedraagt.Doorteachterhalenwaaromhijgefrustreerdisgeraakt,voorkom jevolgendagressiefgedrag.

• motivatie

Hetkanvoordeforensischsociaalwerkereenuitdagingzijnomongemotiveerde (ex-)gedetineerdenteactiverenhungedragenideeënaantepassen.Alseen persoonnietgemotiveerdis,zaldesociaalwerkeropzoekgaannaarmanieren omdepersoonweltemotiveren.Dezemotivatievandepersoonisbelangrijk, omdatalleendwangervoorkanzorgendatdepersoonzichzogenaamdaangaat passen.Hijzaldandoenalsofhijzichaanpast,omvanhet‘gezeur’aftezijn.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Een gebrek aan motivatie maakt het lastig om gedetineerden te activeren om zijn gedrag en ideeën aan te passen.

• controlerenenvertrouwen

Enerzijdswiljeeralertopzijndatiemandzichaanderegelshoudtenanderzijds wiljehemhetvertrouwengevendatjegelooftinzijnkunnen.Jekuntdithetbeste combinerendoortelettenoprisicofactorenzoalsdeinvloedvanzijnomgevingen jetegelijkertijdtefocussenopzijnsterkepuntenentoekomstambities.

• valkuilvanmedelijdenenafweer

Jekrijgttemakenmetmensendieeenzwaarlevenhebben(gehad).Datkan medelijdenopwekken,maarjekuntookjuistweerstandervarendoordedaden vanmensen.Hetisdansomsmoeilijkomprofessioneelteblijven.Daaromishet goedomditsoortgevoelensbijjezelfoptemerkenendaarovertepratenmet collega’s,zodatdezegevoelensvanmedelijdenofweerstandjegedragniet (onbewust)sturen.

Martin

Martinheefteencrimineelverledenenkomtvanwegegeldproblemeninde maatschappelijkeopvangterecht.Martingaatervanuitdatiedereendievooreen overheidsinstantie,zoalseenreclasseringsbureau,maatschappelijkeopvangofeen detentiecentrum,werkt,hemzietalseencrimineelenhemdaaromookzobehandelt. Maarhijisergverrastalshijmerktdatallemedewerkershemalsgewoonmens behandelenmetalzijnmogelijkhedenenpersoonlijkeambities.Ditgeefthemeen goedgevoel,waardoorhijookmeervertrouwenkrijgtindetoekomst.

Basiswaarden

Omhetforensischsociaalwerkzogoedmogelijktelatenverlopen,werktdesociaal werkermetdriebasiswaarden:ondersteuning,veiligheid,zelfregie.

Ondersteuning

PREVIEWVERSIE

Debasiswaardeondersteuningstaatvoordeondersteuningdiedeforensischsociaal werkerbiedt.Hijluistertnaarhetverhaalvande(ex-)gedetineerde.Hijsteekttijdin depersoonenbiedtiemandeengevoelvanmedeleven.Demeestemensendieeen misdrijfhebbengepleegd,hebbenvervelendesituatiesmeegemaakt.Danishetfijn alseriemandvoorjeis,iemanddiemetjebegaanis,enzijnbestdoetomjete ondersteunen.Vanuitdezebasiswaardelaatjeaaniemandwetendatjehemnietaan zijnlotoverlaatengeefjehemhetgevoeldathijwordtondersteund.Wanneerjedeze zorgnietbiedt,kandepersoonjouals‘vijand’gaanzien

Veiligheid

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Veiligheidiseenbelangrijkebasisvoordeforensischsociaalwerkerenvoorde(ex-) gedetineerde.Deforensischsociaalwerkerwileenveiligesituatiecreërenvoorzichzelf, voordebetrokkeneenvooriedereendiemetdepersooninaanrakingkomt.Zeker voormensendievanwege(seksueel)geweldindegevangenisterechtzijngekomen, ishetbelangrijkdatergeennieuweslachtoffersvallen.Hetisdandetaakvande forensischsociaalwerkeromde(ex-)gedetineerdeopverkeerdgedragaantespreken.

Veiligheidisbelangrijkerdanzorg,alsde(ex-)gedetineerdeeengevaardreigttezijn voorzijnomgeving.Jevergrootdandecontroledoorhetaantalcontactmomenten ofandereverplichteactiviteitenteverhogen.Alseenpersoongeengevaarisvoorzijn omgeving,dankanhijdeextracontrolejuistalsvervelendervaren.

Zelfregie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Naeenperiodevangevangenschapishetbelangrijkdatdepersoonweerhetgevoel krijgtzelfregietehebbenoverzijnleven.Depersoonmoetzijneigenkeuzeskunnen maken.Zodraiemandzichrealiseertdathijbewustekeuzesmaaktoverzijneigen leven,kandeforensischsociaalwerkerhemwijzenopzijnverantwoordelijkheden:

‘Alsjeerbewustvoorkiestnietopjewerktekomenopdagen,ishetjouweigen verantwoordelijkheiddatjeontslagenwordt.’Mensendiehetgevoelhebbendatde dingenhenoverkomen,datzijslachtofferzijnvandesituatie,zullennietdat verantwoordelijkheidsgevoelhebben.Danishetaltijdandermansschuld.Hetisde taakvandeforensischsociaalmedewerkerhemverschillendekeuzestebiedenen gevoelensvanverantwoordelijkheidmethemtebespreken.

Alsjejeaandedriebasisvoorwaardenhoudt,zorgjevooreengoedebasisvoorhet begeleidingstraject.Dezebasisisbelangrijkvoorjoualssociaalwerker,maarookvoor de(ex-)gedetineerde.Letdaarnaastopdejuistebalanstussendezewaarden.Veel controlekannamelijkvooreengoedeveiligheidzorgen,maarditkande(ex-) gedetineerdeookhetgevoelgevendathijzelfgeencontrolemeerheeftoverdesituatie. Elkeindividuisookweeranders.Daaromheeftelkepersooneenanderebalanstussen dezedriebasiswaardennodig.

Crimogenefactoren

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Erisveelonderzoekgedaannaardebestemethodenomterugvaltevoorkomen.Zo isgeblekendathetafschrikkenvanmensen,doorzenaaropvoedkampenofeen gevangenistesturen,helemaalniethelpt.Hetcontrolerenvandegedetineerden, zonderaanvullendetrainingenofgesprekken,heeftookweinigeffect.Watwelwerkt: trainingenofbehandelingendiegerichtzijnopdeaanpakvanhetprobleem.Denk aanhetverbeterenvansocialevaardigheden,agressietrainingofeenbehandelingdie helptbijverslaving.Daarnaastzijnerrisicofactoren,dieervoorzorgendatiemand zichcrimineelgaatgedragen.Dezerisicofactorennoemje.Denkaanarmoede, mishandelingofverkeerdevrienden.

Verminderenvancrimogenefactoren

Deforensischsociaalwerkerheeftdetaakommensenteondersteunenbijhet aanpakkenvancriminogenefactoren.Vaakkunnenomstandighedenindeomgeving vandepersoonervoorzorgendathijterugvaltincrimineelgedrag.Denkaaneen manipulerendepartner,veelsocialecontactendiedrugsgebruiken,gebrekaan huisvestingofeenvervelendegezinssituatie.Ookzijnertalvancriminogenefactoren diemetdepersoonzelftemakenhebben,zoalseenverslaving,negatievedenkpatronen ofeengebrekaanopleiding.Deforensischsociaalwerkerzaleerstdecriminogene factorenvandepersooninkaartmoetenbrengenomdezedaarnasamenmethem teverminderen.Denkaaneentienermeteencrimineelverleden,diehetmoeilijkkan

vindenmetzijnouders.Danishetverstandighethelegezinbijdeondersteuningte betrekken.Eenandervoorbeeldishetinkaartbrengenvandesocialecontacten: welkezijnschadelijkvoordepersoonenwelkeniet.

13.4 Verdieping

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Kinderenenjongerenmeteenvroeggediagnosticeerdegedragsstoornislopeneen grootrisicoombinnendegeorganiseerdemisdaadterechttekomen.Ditvindtvaak alopjongeleeftijdplaats.UitonderzoekvanWeijers,FerwedaenRoks(2021)blijkt bijvoorbeelddatereenstijgingisinhetaantalminderjarigendatbetrokkenisbij ernstigecriminaliteit.Hetaantalovervallenopwinkelsenrestaurantsisinzijn algemeenheiddelaatstejarendanwelflinkafgenomen,hetaantalaangehouden verdachtenvandergelijkemisdrijvenwordtwelsteedsjonger.Bijéénopdevijf overvalleniseenminderjarigedaderbetrokken.Dezedaderszijnvaakpastussende 11en16jaaroud.Devraagisnatuurlijkwelkefactorenbijdragenaanhetfeitdatjonge jongerenzichinlatenmetcriminelepraktijken.Ennogbelangrijker;hoekomenzeer weeruit?

Aansluitenbijgroeperingen

VolgenshetonderzoeklijkterinNederlandgeenspraketezijnvaneenbepaaldedruk omzichaantesluitenbijgeorganiseerdecriminelegroeperingen.Dezegroeperingen hebbenvooraleenaantrekkingskrachtopjongerendieproblemenondervindendie samenhangenmetschooluitval,verslavingenfinanciën,waardoorjongerenzélfde stapnemenomzichaantesluitenbijeengroepering.Destandaardveelplegerwordt vaakgekenmerktdooreenlaagIQofeenlichtverstandelijkebeperking,hetvolgen vanspeciaalonderwijsen/ofhetnietafrondenvaneenopleiding.Daarbijhebbenze eenzeergebrekkiggeweten,eengebrekkigempathischvermogenenzijnzeinhoge matebeïnvloedbaar.DaarbijgaathetvolgenscriminoloogVandenBroek(2017)vaak omjongerendieomwatvoorredendanooknietgoedfunctionerenindemaatschappij. Zehebbenhetideedatzedoordesamenlevingaandekantzijngezetenvindenbinnen eencriminelegroeperingweldestatuswaarnaarzeopzoekzijn.

Uitdecriminaliteit

PREVIEWVERSIE

Bijdebestrijdingvanjeugdcriminaliteitligtindeeersteplaatsdenadrukophet voorkomendatdelinquentieonderjongerenuitmondtineenlangdurigecriminele loopbaan.Wanneereralvergaandeproblemenzijn,kunnenhetopenbaarministerie, depolitieenRaadvoordeKinderbeschermingsamenomtafelgaanzittenvooreen toegespitste,samenhangendereactie.Erisdanzichtopdeachtergrondvande delinquentieenmenhoudtrekeningmeteventueleverwaarlozingdoorouders,een gebrekaaneenbehoorlijkeopvoedingenschoolverzuim.Veeljongerendoencriminele dingenomzichstoertevoelen.Indatgevalkunjehierietsstoers,maarpositiefs tegenoverzetten.Zoalseensportschoolwaardezejongerenzichopeenanderemanier kunnenbewijzen.Uiteraardwerktditnietvooriedereen,wantiemanddieveelgeld verdientaancrimineleactiviteiten,zalditnietgemakkelijkopgeven.Indatgevalis maatwerkvanbelang(Kantelberg,2017;Openbaarministerie,z.d.).

13.5 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Nadise(24jaar)organiseert,samenmethaarcollegaCarolien,binneneen jongerencentrumspecialebijeenkomstenvoorTalentontwikkeling.Jongerenkunnen meedoenaanactiviteitendieaansluitenbijhunambities,interessesen ontwikkelingsopgaven.Zoalsactiviteitenrondomsport,ICT,kunstenpraktische vaardighedenalsomgaanmetfinancienensocialevaardigheden.Dooruittegaan vantalenten,kunnenjongerensucceservaringenopdoenenwaarderingkrijgenvoor waarzeinuitblinken.Zowordenhunkrachtenentalentenversterktenwillenzedeze verderontwikkelen,waardoorereenbrugwordtgelagennaarsocialeparticipatieen actiefburgerschap.MomenteelbegeleidenNadiseenCarolieneenaantaljongeren bijeensportactiviteit.Zeondersteunenheninhetopzettenvaneen buurtvoetbaltournooi.

Casus

Nadisekentdejongerenalgoedenweethoezemethenomkangaan.Zeheeftook eenaanvullendecursusgevolgdoverhoezegebruikkanmakenvanhetABC-schema ommeteventueelnegatiefgedragomtegaan.Tymor(17jaar)iseenvandejongeren diemeedoetaandesportactiviteit.OmdatTymorgeregeldgrensoverschrijdend gedragvertoont,houdtNadisehemaltijdscherpindegaten,zodatzedirectkan ingrijpenenhetnegatievegedragdegroepnietbeinvloedt.

WanneerTymoropeendagstiekemeenkleinrolletjesnoepinzijnzaksteektdat eigenlijkvooriemandandersbedoeldwas,wilzedanookdirectverantwoordingrijpen. ZegeeftTymoreencorrigerendeinstructie.Maarhaarcollega,Carolien,grijptin.Ze zegtboostegenTymordathijmetzijnhandenvanandermansspullenmoetafblijven endathijvoorstrafmorgenmiddagnietmeemagnaareensponsorgesprektenaanzien vanhetbuurtvoetbaltoernooi.IetswaarTymorjuistzozijnbestvoorheeftgedaan omditgesprekteregelen.

Dilemma

PREVIEWVERSIE

Nadiseisverbijsterd.NietalleenoverhetfeitdatCarolienhaarcorrigeert,maarook overdestrafdieCarolienTymoroplegt.Zeweetnamelijk,vanuithaarervaringende cursusdiezekreegoverhettoepassenvanhetABC-schema,datstrafeigenlijkeen soortlaatsteredmiddelis.Endatjestrafalleeninzetwanneergedragschadelijkof ernstigverstoordis.ZevindtdestrafdieCaroliengeeftooknietinverhoudingstaan totwatTymorheeftgedaan.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

WatdoetNadise?

1. NadisegrijptzelfookinnuenvertelttegenTymordathijhelemaalgeenstraf krijgt.

2. NadiselaathetbegaanenspreektCarolien,alszesamenzijn,aanophaargedrag naarhaartoeendestrafdiezeTymorgaf.

13.6 Begrippen

Socialebekrachtiging

Jeprijsthetkindmetwoordenen/ofaandachtomhetgedragdathetlaatzien.

Corrigerendeinstructie

Jevertelthetkindwaternietgoedgaat,geeftaanwaterdanwelvanhemverwacht wordténwaaromhethandigisomdatgedragtelatenzien.

Ex-gedetineerden

Alsmensennaeengevangenisstrafterugkerenindemaatschappij.

Gedetineerden

Mensendieeenstrafuitzitten.

Inseinen

Aangevenwanneerhetgepastisomhetdesbetreffendegedragintezetten.

Materiëleberkachtiging

Jegeefteenkindeenzichtbarebekrachtiger,bijvoorbeeldeenstickerbinneneen beloningssysteem.

Modeling

Hetleerproceswaarbijanderengedragvoordoen,datvervolgensgeïmiteerdwordt.

Normoverschrijdend-gedragsstoornis(CD)

Depersoonhoudtzichnietaanmaatschappelijkenormenofregelsofwordende grondrechtenvananderengeschonden.

Oppositioneel-opstandigestoornis(ODD)

Depersoonheeftvaakeenbozeofprikkelbarestemming,isbrutaal,hatelijk, wraakzuchtig,uitdagendenisvaakboosenontevreden.

Positiefherformuleren

PREVIEWVERSIE

Jelegtdenadrukopwatgoedgaatennietopwatverkeerdloopt.

Selffulfilliingprophecy

Dithoudtindatdevoorspellingookdirectofindirectleidttothetuitkomenervan.

Time-out

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alsjeeenkindtijdelijkapartzetvanwegezijnongewenstegedrag.

13.7 Bronnen

AmericanPsychiatricAssociation(2022). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen DSM-5TR;Nederlandsevertalingvan Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,5thed.TextRevision.Boom.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Kantelberg,A.(2017,6maart). Jeugdbendes vinden het juist stoer dat ze ons miljoenen kosten. Geraadpleegdop23november2023,van

https://nos.nl/artikel/2161602-jeugdbendes-vinden-het-juist-stoer-dat-ze-ons-miljoenen-kosten

KenniscentrumKinder-enJeugdpsychiatrie(z.d.). Gedragsstoornissen bij kinderen. Geraadpleegdop22november2023,van https://kenniscentrum-kjp.nl/scholen/gedragsstoornissen/

Landsmeer-Dalm,V.&Houben,E.(2023). Praktische ontwikkelingspsychologie voor sociaal werk. Noordhoff.

Landsmeer-Dalm,V.,Peels,F.,&Husson,M.(2021). Praktische pedagogiek voor sociaal werk. Noordhoff.

NVO,BPSWenNIP(2018). Richtlijn Ernstige Gedragsproblemen. Geraadpleegdop12 januari2023,van

https://www.nji.nl/richtlijnen/richtlijn-ernstige-gedragsproblemen-voor-jeugdhulp-en-jeugdbescherming OpenbaarMinisterie.(z.d.). Jeugdcriminaliteit. Geraadpleegdop23november2023, van

https://www.om.nl/onderwerpen/jeugdcriminaliteit

Weijers,I.,Ferwerda,H.,&Roks,R.(2021). Te groot voor de wijkagent, te klein voor de recherche. Een vergeten groep: jonge doorgroeiers in de criminaliteit. Geraadpleegd op23november2023,van

https://bureaubeke.nl/wp-content/uploads/2021/11/PROCES-Een-vergeten-groep-jonge-doorgroeiers-in-de-criminaliteit.pdf

PREVIEWVERSIE

Thema14

COPYRIGHTBOOM

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Eenzaamheid

• Socialeuitsluiting

• Pestproblematiek

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Socialeproblematiek

Sommigemensenervarenproblementenaanzienvanhunsocialeleven.Zohebben zebijvoorbeeldweinigaansluitingmetanderen,ofvoelenzezichnietverbonden,ze wordenuitgelachen,buitengeslotenofzekunnenvanwegehunomstandighedenniet goeddeelnemenaanhetsocialeverkeerofzelfsaandegehelesamenleving.Ditthema gaatinopdriebelangrijkesocialeproblemen;eenzaamheid,pestproblematieken socialeuitsluiting.Wanneerjekennishebtoverdezeonderwerpen,kunjeproblemen signalerenenmensenopdejuistemanierondersteunen.

14.1 Eenzaamheid

Eenzaamheidbetekentdatjeeenhechte,emotionelebandmetanderenmist.Jevoelt jenietverbondenmetanderenofhebtmindercontactmetanderendandatjezou willen.Eenzaamheidbestaatdusuittweecomponenten.Emotionele eenzaamheidbetekentdatiemandeenhechte,intiemebandmistmetéénofmeerdere personen.Indatgevalisereenemotionelebehoeftewaarnietinwordtvoorzien.Vaak gaathethierbijomeenlevenspartnerwaarliefenleedmeegedeeldkanworden. Socialeeenzaamheidbetekentdatjemindercontacthebtmetanderendandatjezou willen.Jemistbijvoorbeeldcontactmetvrienden,kennissenofcollega’s.Indatgeval iserduseensocialebehoeftewaarinnietwordtvoorzien.

Emotioneleensocialeeenzaamheidkunnenapartvoorkomen.Jekuntbijvoorbeeld heelveelmensenomjeheenhebben,maarjetochemotioneeleenzaamvoelen.Omdat jeeendiepgaandebandmet(éénvan)dezemensenmist.Ofjehebtweleendiepe intiemebandmetéénpersoon,maarverdergeenanderecontacten.Emotioneleen socialeeenzaamheidkunnenuiteraardooktegelijkertijdvoorkomen.

PREVIEWVERSIE

Bijeenzaamheidgaathetaltijdomeenbehoeftedienietvervuldwordt.Erzijnnamelijk ookmensendiegraagalleenzijnofnietzittentewachtenopeenintiemebandmet anderen.Indatgevaliserdusgeensprakevaneenzaamheid.Eenzaamheidkan samenvallenmeteensocialeisolement,eenpersoonheeftdanweinigofhelemaal geenbetekenisvolleofondersteunendesocialecontacten.Erzijnindatgevalgeen persoonlijkerelatieswaardepersoonopterugkanvallen.Eenzaamheidiseengevoel, eensociaalisolementeensituatie.Eenzaamheidkanonderallegroepenbinnende samenlevingvoorkomen.Nietalleenouderenkampenbijvoorbeeldmet eenzaamheidsgevoelens,ookjongeren,zoalsstudentenofvrijgezellen,ofbijvoorbeeld mensenmeteenziekteofstoorniskunnenzicheenzaamvoelen.

Isra

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Isra(46)ismethaargezineenpaarjaargeleden,vanwegeoorlogsgeweld,gevlucht uitSyrië.Haarmanisoverledenenhaarkinderen,nu25en27,zijninNederlandhun eigenwegingeslagen.Zewoontalleenineenhuurflatjeenwerktindeavondenals schoonmaakster.Israheeftbijnageensocialecontacten.Haarkinderenkomeneens permaandopbezoekendatishet.Ookophaarwerkheeftzenietechtcontact.Inde

avondenzijndekantorendiezeschoonmaaktvrijwelleeg.Ensomswerktzesamen metiemand,maardatissteedsweereenander.Isravoeltzichvaakongelukkig,ze mistiemandomzichheenomeensgezelligmeetekletsen.Ofomietsleuksmeete doen.Momenteelkomtzededeuralleennogmaaruitvoorboodschappenenwerk, wantalleeneenactiviteitondernemen,datdurftzeniet.

Gevolgenopgezondheidenwelzijn

Eenzaamheidgaatsamenmetnegatievegevoelens.Zoalsverdriet,leegte,angsten zinloosheid.Ookontstaanervaaklichamelijkeenpsychischeklachtenalsgevolgvan eenzaamheid.Alseenzaamheidlangaanhoudtleidtdittotgezondheidsrisico’sen bestaatzelfsdekansopvroegtijdigoverlijden.Eenzaamheidkanleidentoteen negatievespiraal,waarbijdeproblemenzichopstapelen.Zoalszelfverwaarlozing, slaapproblemen,gezondheidsklachten,schuldenen/ofeenverslaving.

Fysiekegevolgen

Eenzaamheidheefteenfysiekeuitwerking.Hetheefteennegatieveinvloedopons immuunsysteemenmeteenlageweerstandbenjevatbaardervoorinfecties. Eenzaamheidkanookleidentoteenverhoogdekansophartziektenendeziektevan Alzheimer.Eenzaamheidkanookdeoorzaakzijnvaneenongezondeleefstijl.Zoals weinigbewegen,ongezondeten,teveeletenen/ofhetgebruikvanverslavende middelen.Hierdoorneemtdekansopovergewicht,eenhogebloeddrukenhart-en vaatziektenweertoe.Hetkomtookvoordateenzaamheidzichvooraluitinlichamelijke klachten.Debetrokkeneheeftbijvoorbeeldvaaklastvanhoofdpijn,buikpijnofandere lichamelijkkwalen.Weeshieralertop,wantproblemenwordenhierdoorsnelover hethoofdgezien.

Psychischegevolgen

PREVIEWVERSIE

Eenzaamheidmaaktongelukkig;mensenzijnsocialewezens,wehebbenelkaarnodig. Emotioneelgezien,maarookpraktisch.Webiedenelkaarsteun,delengevoelensmet elkaar,voereninhoudelijkegesprekken.Eenzaamheidgeeftdanookeengevoelvan leegte,eensoortalgemeneontevredenheidoverjeleven.Eenzaamheidkandanook leidentoteendepressieenooksuïcidekomtvakervoorondermensendiezich eenzaamvoelen,danbijmensendiezichnieteenzaamvoelen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Eenzaamheid gaat samen met sombere gevoelens.

Socialegevolgen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Eenzaamheidkanertoeleidendatjejehelemaalteruggaattrekkenensteedsminder meedoetindesamenleving.Jekuntbijvoorbeeldgaandenkendatanderenjeniet leukvinden,omdatjezoweinigsocialecontactenhebt.Jegaatsocialegelegenheden uitdewegomdatjejeonzekervoeltofniemandhebtdiemetjemeegaat.Ookkunnen eenzaamheidsgevoelenservoorzorgendatjegeenzinmeerhebtomdedeuruitte gaan.

Rolsociaalwerker

PREVIEWVERSIE

Geziendegevolgenvaneenzaamheidopdegezondheidenhetwelzijnvanmensen, ishetvanbelangomeenzaamheidaantepakken.Hoeeerderjeeenzaamheidherkent, hoemeerervoordebetrokkenegedaankanworden.Hetisdusbelangrijkomalert tezijnopsignalendiehieropkunnenwijzen.Vervolgenskiesjesamenmetde betrokkeneeengeschikteaanpak.

Signalereneenzaamheid

Eenaantallichamelijke,psychische,socialeengedragsmatigesignalenkunneninde richtingwijzenvaneenzaamheid.Houderaltijdergindateruiteraardookietsanders aandehandkanzijnwanneerjesignalenoppikt.Naastsignalen,wordenerookeen aantaltypischelevensgebeurtenisseninverbandgebrachtmeteenzaamheid.Detabel

metsignalendientnietalsafstreeplijst,maariseenaanleidingvooreengesprekover desituatie,metdebetrokkene,naastbetrokkenenofhetteamwaarjedeelvan uitmaakt.

Signalendiekunnenwijzenopeenzaamheid

Lichamelijke signalen

Psychische signalen

Verliesvan vertrouwenin anderen Gebrekaan eetlust

Verdriet, teleurstelling, boosheid Vermoeidheid

Verslechterde zelfzorg

Verhoogde spierspanning

Gevoelensvan zinloosheiden uitzichtloosheid

Negatief zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen

Sociale signalen

Missenvan socialesteun

Sociale onhandigheid

Verlegen, moeilijk contactleggen

Gedragsmatige signalen

Gebreksociale vaardigheden

Mensenop afstandhouden

Opzichzelf gerichtzijn

Gepestworden

Claimgedrag

Hoofdpijn

Gevoelensvan verlatenheid

Weinigsociale contacten

Beperktsociaal netwerk Onzekerheid Futloosheid

PREVIEWVERSIE

Levens-gebeurtenissen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

(Echt)scheiding

TAALREDACTIE

Alcoholgebruik

Overlijdenvan eennaaste

Financiële problemen

Verhuizing, migratie, veranderde woonomgeving

Ziekteof beperking(van decliëntzelfof eennaaste)

Verliesvan baan Gebruik kalmerings-middelen

Het overlijden van de partner kan tot emotionele eenzaamheid leiden, omdat er een diepe, hechte band met een andere persoon wordt gemist.

Alssociaalwerkerhebjeeenbelangrijkesignalerendefunctie.Vanwegejetakenheb jeveelcontactmetmensen.Jijbentdusdeaangewezenpersoonomvroegtijdig signalenoptepikkendiekunnenwijzeninderichtingvaneenzaamheid.Jekomt misschienzelfsbijmensenthuis,waarbepaaldezakenopkunnenvallen.

Indepraktijk

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

SociaalwerkerJo-annekomtgeregeldbijmevrouwPinas(69).HetvaltJo-anneop datmevrouwPinaswerkelijknooitvisiteheeft.ZehoortmevrouwPinasooknooit pratenoveranderen,zeheefthetaltijdoverhetweer,haarmedicijnenofwaterdie dagoptelevisiekomt.DekalenderdiemevrouwPinasheefthangenisookaltijdleeg, erstaatnooiteenactiviteitop.Alleendateriederedagiemandvandethuiszorgkomt. Jo-anneweetdatmevrouwPinashierergnaaruitkijktenprobeertdemedewerkers vandethuiszorgaltijdlangertelatenblijven.DitdoetzeookmetJo-anne.Zevraagt bijvoorbeeldofJo-annenógeenkopjetheewilvoordatzegaat,ofzevertelteenlang verhaalenlaatzichmoeilijkafkappen.OfzevraagtofJo-annenogevenietsvoorhaar wildoen.

Aanpakeenzaamheid

Deaanpakvaneenzaamheidismaatwerk.Demanierwaaropeenzaamheidisontstaan ofvoelt,isvooriedereenweeranders.Hetisdanookbelangrijkomtekijkennaarde (mogelijke)oorzakenendepersoonlijkesituatievandebetrokkene.Jekuntje misschienwelvoorstellendatsocialeeenzaamheidomeenandereaanpakvraagtdan emotioneleeenzaamheid.Somsheefteenzaamheidbovendieneenduidelijk aanwijsbareoorzaak,terwijlerookmeerdereoorzakentegelijkkunnenspelen.Als duidelijkiswatdeoorzaakenbehoeftenvandebetrokkenezijn,kunnener verschillendedingeningezetwordenomdeeenzaamheidteverminderenofte doorbreken.Letwel:hetbeginvandeoplossingligtaltijdbijdepersoonzelf.Hijmoet tothetbesluitkomenietstegendeeenzaamheidsgevoelenstewillendoen.

Contacten

Debetrokkenekaneenlijstjemakenvandecontactendiegaandeweghetlevenzijn verwaterd.Misschienkanzoiemandgebeldofgemaildwordenomhetcontactweer nieuwleveninteblazen.Debetrokkenekanookoppervlakkigecontactenverdiepen doorovermeerpersoonlijkezakentepratenendeanderhierooknaartevragen. Indiendebetrokkenekinderenheeft,kunnenzijeenopeningzijnvoornieuwe contacten.Ophetschoolpleinzijnaltijdouderstevindenenjehebtalsnelcontact metdeoudersvanvriendjesenvriendinnetjes.Ookeenhondkanervoorzorgendat debetrokkenecontactenlegt.Dooreenpraatjetemakenmetanderehondenbezitters tijdenshetuitlaten.Debetrokkenezouookzijndienstenaankunnenbieden,zoals oppassenopdekinderenvandeburen,eenhuishoudelijkklusjedoenbijeenkennis enzovoort.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Alsdebetrokkenemoeiteheeftmethetaangaanvancontact,zouhijhiermeekunnen oefenen.Bijvoorbeelddoorsimpelegesprekjesterepeteren.Eeneerstegesprekover koetjesenkalfjeskannamelijkeeneerstestapzijnnaarnieuwevrienden.Hierkunje debetrokkenegoedbijondersteunen,doorsameneenoverenweergesprekte oefenen.

Informatie

PREVIEWVERSIE

Somskanhetverstrekkenvaninformatieovereenzaamheidalhelpenomheteen plektegevenofomdebetrokkenetemotiverenzijneenzaamheidaantepakken.De betrokkenekanopinternetandermanservaringsverhalenlezen,informatievinden overeenzaamheidofactiviteitenvindendieeenzaamheidkunnendoorbreken.Ofde betrokkenekancontactopnemenmeteentelefonischehulplijnofeenchat.Omzijn hartteluchtenofvooreenluisterendoor.

Vrijwilligerswerk

Vrijwilligerswerkkaneenzaamheiddoorbreken.Datkanbijvoorbeeldineenbuurthuis, opdeschoolvandekinderen,bijdeplaatselijkesportvereniging,dekerk,bijeen natuurorganisatieenzovoort.Doorvrijwilligerswerkvoeljejenuttigendaardoor mindereenzaam.Bovendiendoejeveelsocialecontactenoptijdenshet

vrijwilligerswerk.Debetrokkenezouzichookopkunnengevenvooreen maatjesproject.Hierbijvindenerregelmatigontmoetingenplaatsmetbijvoorbeeld eenoudereofmetpersonendieeenernstigeziektehebben.

Vrijwilligerswerk kan ervoor zorgen dat iemand weer onder de mensen komt.

Activiteiten

Binnenveelgemeentenwordenactiviteitengeorganiseerdvoormensendieandere mensenwillenontmoeten.Alssociaalwerkerspeeljeeenbelangrijkerolbijhet faciliterenvandezeactiviteiten.Maarookbijvoorbeeldeenhobbyclubkanleidentot nieuwesocialecontacten.Ofeenpatiëntenverenigingofnabestaandengroep.

Preventie

PREVIEWVERSIE

Voorkomenisuiteraardaltijdbeterdangenezen.Hetisdusbelangrijkomeenzaamheid zoveelmogelijktevoorkomen.Doorervoortezorgendatjesocialenetwerktegen eenstootjekan,dooractiviteitenteblijvenondernemenenteblijveninvesterenin socialecontacten.Hierondersteunjealssociaalwerkerbij.

14.2 Socialeuitsluiting

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Metsocialeuitsluitingwordtbedoelddateenpersoonsociaalenmaatschappelijk gezienaandezijlijnstaat.Hijparticipeertniet,isnietbetrokkenenheefthetgevoel dathijnietbijdesamenlevinghoort.Hijleeftdusgeïsoleerdvanhethelesocialeen maatschappelijkegebeuren.

Socialeuitsluitingbestaatuitvierdimensies:

1. Onvoldoendesocialeparticipatie:debetrokkeneneemtnietdeelaanactiviteiten diebinnendemaatschappijmogelijkzijn.Denkaaneenbezoekaande sportschool,hobbyclub,cultureleinstellingofuitstapjesnaareendierentuin, pretparkofmuseum.Ookkanermoeitezijnomsocialecontactenteonderhouden. Debetrokkenegaatdanooknietopvisitebijvrienden,kennissenoffamilieleden. Eriseengebrekaanbetekenisvollesocialecontacten.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

2. Materiëledeprivatie:alsdebetrokkenezijnfinanciëlesituatievergelijktmetde geldendemaatschappelijkestandaard,ervaarthijfinanciëletekorten.Door geldgebrekkunnenactiviteitennietwordenuitgevoerdenisergeengeldvoor essentiëlezaken,zoalsnieuwekleding,ofdeelnemenaaneensport.

3. Onvoldoendetoegangtotsocialegrondrechten:debetrokkeneleeftineen onveiligeenonprettigebuurtwaarweinigtebelevenvalt.Erisveeloverlast.Ook iservaakonvoldoendetoegangtotzorgeninstanties.

4. Onvoldoendenormatieveintegratie:debetrokkeneleeftnietdealgemene waardenennormennadieindesamenlevingheersen.Denkaanspijbelen (jongeren),diefstal,vernielingen,fysiekgeweld.

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Cliënten die te maken krijgen met sociale uitsluiting hebben vaak financiële tekorten.

Socialeuitsluitinghangtnauwsamenmetarmoede,discriminatie,ongelijkheiden geweld.Hetkanzoweldeoorzaakalshetgevolgvandezezakenzijn.Ookkansociale uitsluitingarmoede,discriminatie,ongelijkheidengeweldversterkenenandersom. Socialeuitsluitinghangtvaakooksamenmeteenniet-westerseachtergrond,een eenoudergezin,eenlaagopleidingsniveauenwerkeloosheid.Maarkomtookvoorbij

bijvoorbeeldmensenmeteenbeperking,ouderenofmensendiehomoseksueelzijn. Groepenbinnenonzesamenlevingdiemetsocialeuitsluitingtemakenhebben,worden vaakgemarginaliseerdegroepengenoemd.Marginaalhoudtindezecontextindat iemandzichaandegrens/randvandesamenlevingbevindt.

Gevolgenopgezondheidenwelzijn

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Degevolgenvansocialeuitsluitingzijnernstig.Hetkanleidentotpassiviteit.Omdat mendehoopheeftopgegevenooitnogdeeltenemenaandesamenleving.Of betrokkenenwordenjuistboosenagressief,omdatzegeenplekindesamenleving hebbenofdekanshierniettoekrijgen.Denkmaareensaaneenwerkeloze jongvolwassenediealtemakenheeftmetsocialeuitsluitingenvanwegezijn niet-westersenaamnietwordtuitgenodigdopsollicitatiegesprekken.

Ookopdegezondheidheeftsocialeuitsluitinginvloed.Mensendietemakenhebben metsocialeuitsluitingkiezennamelijkeerdervooreenongezondeleefstijldie gezondheidsklachtenmetzichmeebrengt,zoalshart-envaatziektenendiabetes. Socialeuitsluitingkanookdeoorzaakvaneendepressievestoorniszijn.Debehoefte omerbijtehorenzitheeldiepbijmenseneniederedagweerbeseffendatjeeigenlijk nietmeedoet,kanjesombermaken.Hetgevoeleenbuitenstaandertezijnvergroot daarbijhetrisicoopeenpsychose.

Rolsociaalwerker

Alseencliëntbuitendesamenlevingstaat,zalditjeopvallendoordeeerderbeschreven dimensies:geensocialecontacten,nietdeelnemenaanmaatschappelijkeactiviteiten, slechtefinanciëlesituatie,mindertoegangtotsocialegrondrechtenendewaarden ennormenvandesamenlevingnietnaleven.Bovendienkanarmoedeeenbelangrijk signaalzijn.Netalsdiscriminatie:debetrokkenewordtbijvoorbeeldconstant afgewezenalshijsolliciteertofhijwordtuitgescholdenopstraat.

PREVIEWVERSIE

Ookishetbelangrijkomtebeseffendatdesamenlevingveeleisendis.Jemoetover allerleivaardighedenenkennisbeschikkenommeetekunnendraaien.Veranderingen gaanbovendiensnel,waardoormensengaanuitvallen;hetluktzenietmeeromalles bijtebenen.Zebegrijpenbijvoorbeeldniethoeeenov-chipkaartwerkt,hoezehun digitalegezondheidsdossierkunneninzienofeenverzekeringafkunnensluiten.Gebrek aanditsoortkennisenvaardighedenisduseensignaal.Enbovendieneenvoorbode vooreennegatievespiraalwaarinmensenterechtkunnenkomen.Zegaanzichnog meerterugtrekkenomdatzesteedsminderbegrijpenvandemaatschappij.

Erisalveelbeleidomsocialeuitsluitingtegentegaan.DenkaandestichtingLeergeld, eenstichtingdiekinderenkansenbiedtomdeeltenemenaanbinnen-en buitenschoolseactiviteitenenditfinanciert.Voorjongerenzijnerjongerenwerkers dieeenduwtjerichtingdesamenlevingkunnengeven.Ookkunnenspecifieke bijeenkomsten,activiteitenofworkshopseenbijdrageleveren.Dezespelendanvaak inopspecifiekekenmerken,zoalseenoudergezinnen,ofarmoede,werkeloosheidof

eenzaamheid.Gadusnawaterbinnendegemeentevandebetrokkeneallemaal mogelijkisomdeeltenemenaandemaatschappij,indienhijzijnsituatieaanwil pakken.

14.3 Pestproblematiek

Pestengaatomallenegatievehandelingendiezichherhaaldelijkenlangdurig voordoen,gerichtopeenspecifiekepersoon(Stoppestennuz.d.).Ditgebeurtdoor éénpester,ofdoormeerpersonenineenbepaaldegroepscontext.Zoalsgrapjes makentenkostevaneenander,deanderbelachelijkmaken,vervelendeopmerkingen plaatsen,deanderbeledigenofuitschelden,deandernegerenofsociaalbuitensluiten. Hetgaatdusomeenstelselmatigevormvanagressiewaarbijhetslachtofferfysiek, verbaalen/ofpsychischschadewordttoegebrachtdooreenindividuofgroep.Bij pestenisdemachtongelijkverdeeldenheeftdeeendeintentiedeanderte beschadigen.

VrijwilligsterRosa

Inhetbuurthuisiserelkezaterdageensjoelactiviteitvoorouderen.VrijwilligsterRosa (44)kannietopschietenmetmevrouwDeHei,dievolgenshaarnietenthousiastis. Rosa‘vergeet’nualdriewekenommevrouwDeHeiintedelen,waardoorzeaande kantzit.AanheteindvandeavondhelptRosanneallemenseninhunjas,alleen mevrouwDeHeislaatzeover.Dievoeltzichbuitengeslotenenbesluitnietmeerin hetbuurthuistekomen.

Pestenmoetjenietverwarrenmetplagen.Plagenisgrappigbedoeldenvooralle partijenleuk.Alsjeplaagt,hebjebovendiennietdeintentiedeandertebeschadigen. Sterkernog,plagenkomtvaakvoortussenmensendieelkaarmogen,methumorals belangrijkaspect.Omplagenkunjeduslachenennietiederekeerdezelfdepersoon isaandebeurt.Plagengebeurtnietstructureelenwisseltinrolverdeling.Wievandaag wordtgeplaagd,kanmorgenjuistdegenezijndieiemandplaagt.Plagenisook kortdurend.

Amina

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Aminaiszestienjaarenzitinhethoogstejeugdelftalvanhaarhockeyclub.Desfeer inhetelftalisgoed,erstaateenechtvriendenteam.Vaneengeintjehoudenzeallemaal wel,ditkeerishetAminadieeengrapuithaaltmetSandra,dekeepster.Zonderdat iemandhetdoorheeft,verstoptzetweeeierenindesportschoenenvanSandra.‘Dat wordtlachenstraks’,denktAmina,dievorigeweeknadetraininghaarfietsingepakt mettoiletpapieraantrofindefietsenstallingvandeclub.

Wordteenpersoonlangeretijdgeplaagd,daniseropdenduurgeengelijke machtspositiemeerenspreekjevanpesten.Pestengebeurtnietalleentussenjonge kinderen,ookjongerenkunnenermeetemakenkrijgen,netalsvolwassenenenzelfs ouderenineenverzorgingstehuiskunnenslachtofferwordenvanpesterijen.Vaak beginthetpestenwelindebasisschoolleeftijd. Ongeveer10%vande basisschoolkinderenheefttemakenmetpestenen5%vandemiddelbarescholieren. Eneenkwartvanallewerkendenheeftweleenstemakengehadmetpesterijenop dewerkvloer.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Ook op de werkvloer komt pesten voor.

Vormenvanpesten

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Pestenkomtzowelindividueelalsingroepsverbandvoorenerzijnverschillende vormenvanpesten.Depesterkanopverschillendemanierenpesten:fysiek(slaan, schoppen),verbaal(uitschelden,kleinerendeopmerkingenmaken),relationeel (roddelen,buitensluiten),materieel(spullenkapotmaken)encyberpesten.

Demeestvoorkomendevormenvanpestenzijn:

• Cyberpesten

• Uitsluiten

• Negeren

• Fysiekeagressiebijpesten

Cyberpesten

Cyberpesteniseenvormvanpestenwaarbijhetslachtoffergekwetstwordtviasociale media.Denkaanbeledigendemails,gemeneenkwetsendeberichtenviaWhatsApp, ongewenste(eventueelgemanipuleerde)foto’soffilmpjeslatenrondgaanop bijvoorbeeldTikTokofInstagram.Cyberpestenkanzich24uurperdag,zevendagen indeweekvoordoen.

Degepestekanvaakweinigdoenomhetcyberpestentelatenstoppen.Hetgebeurt meestaldoormeerderepersonenuiteengroep,bijvoorbeelddoorhetgebruikvan eengroepsapp.Indatgevalkunnendepesterselkaarsteunenenaanvullen,waardoor degepestepersoonvanmeerderekantenwordtbelaagd.Sindsdekomstvansociale mediaispesteneenstukgemakkelijkergeworden.Doordathetanoniemkangebeuren, ishetlastigomcyberpestengoedaantepakken.Daderszijnvaaknietteachterhalen. Zewetendathunanonimiteitervoorzorgtdatzenietafgerekendkunnenwordenop hunuitingenrichtinghetslachtoffer.Ditisalleenmogelijkalshetslachtofferaangifte doet.

Bij cyberpesten wordt het slachtoffer, via sociale media, intentioneel beschadigd door pesters.

Uitsluiten

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Hetuitsluitenvaniemandiseenbewusteactie,gerichtophet‘nietbijdegroepmogen horen’.Alsjewordtuitgeslotendoorbijvoorbeeldeenofmeerleeftijdgenotenof collega’s,voeljejeeenzaamenechtbuitendegroepgeplaatst.Doordatjenietmag deelnemenaandeactiviteitendiedegroeponderneemt,gajetwijfelenaanjezelf. Uitsluitingzorgtvooreenminderwaardiggevoelbijdegepeste,dievervolgensde schuldbijzichzelfgaatzoeken.Datzorgtvoorverergeringvanhetgebrekaan zelfvertrouwen.

Negeren

Ookhetstelselmatignegerenvaniemandisonmiskenbaareenvormvanpestgedrag. Degepestewordtnietduidelijkenbewustbuitendegroepgeplaatst(zoalsbij uitsluiting),maarvollediggenegeerd.Stelselmatignegerenishetzelfdealsiemands bestaanontkennen.Jegeeftiemandhetgevoeldatdieerniettoedoetenniet belangrijkgenoegisomaandachttekrijgen.Negerenismoeilijkaantepakken,omdat depesterfeitelijk‘niets’doet.

Fysiekeagressiebijpesten

Naastverbalevormenvanpesten,isookfysiekeagressieeenvormvanpesten.Dit kanzichuitenopverschillendemanieren,denkaaniemandlatenstruikelen,iemand aandeharentrekkenofduwen.Ofdenkaaniemandinzijngezichtslaan,indemaag stompenofingroepsverbandmolesteren.Hetisdevraagofjedergelijkgedragnog onderdenoemer‘pesten’kuntplaatsenofdathetpuuromgeweldgaat.Vaakiser sprakevanverleggingvandegrenzen.Eenvervelendeopmerkingwordteen scheldpartij,eenkleineduwgroeituiteindelijkuittothetgebruikenvangeweld.Het slachtoffervoeltzichnietmeerveiligenmoetaltijdalertzijnopsituatieswaariner mogelijkgeweldtegenhemwordtgebruikt.

Rollenverdelingpesten

Alserineengroepgepestwordt,kunjeverschillenderollenonderscheiden.Deze rolverdelingzorgtervoordathetpestenontstaat,instandwordtgehouden,verergert, vermindertofstopt.Indeeersteplaatsiserdegenediegepestwordt,hetslachtoffer. Inprincipekaniedereenslachtofferwordenvanpesterijen,erbestaatgeenstandaard profiel.Tochhebbenmensendiegepestwordenvaakweleenaantalovereenkomsten. Kinderen,jongerenenvolwassenenmetdevolgendeeigenschappenenkenmerken lopeneengroterrisicoomgepestteworden:

• bangzijnofjuistvijandigreagerenopeeneersteaanval(zereageren‘onhandig’)

• weinigsteunkrijgenvancollega’sofvrienden,bijeerstepesterijen.

• vaakalleenzijnennietoveradequatesocialevaardighedenbeschikken

• weinigvriendenhebben

• fysiekzwakzijn

• weinigzelfvertrouwenhebben

• zichafwijkendvandegroepsnormengedragen

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Tegenoverhetslachtofferstaatdepester.Depesterkanverschillenderedenenhebben voorzijnpestgedrag.Hijvindthetbijvoorbeeldstoerenwilzijnsocialestatusinde groepverhogen,ofhetiseenmanieromteexperimenterenmetsocialevaardigheden (hoeverkanikgaan?).Ookkaneenpesterproberentevoorkomendathijzelfgepest wordt(bijvoorbeeldvanwegeeeneigenpestverleden).Iederepesterisuiteraard anders,tochbestaanereenaantalovereenkomsten.Eenpester:

• isvaakimpulsiefenextravert

• vindthetmeestalbelangrijkompopulairtezijn(endenktdittebereikendoorte pesten)

• wilgraagdemachthebbenoveranderen

• zietpestenvaakalseenmanieromdeeigenfrustratiesofproblemenaftereageren

• heeftdoorgaansweinigempathieenvindtgeweldgebruikenpositief

• heeftmeermoeitemetgrenzenenregels

Eenpesterisnooitalleen,erzijnookaltijdmeelopers.Actievemeelopersdoenactief meeaanhetpesten,bijvoorbeeldomindruktemakenopdepester.Hierdoorweten zezekerdatzezelfhetslachtoffernietzullenworden.Passievemeelopersdoenzelf nietmeeaanhetpesten,maarzijnerwelaltijdbijaanwezig.Zelachenbijvoorbeeld omwatdepesterenactievemeelopersdoenofmoedigenaanomhetpestenvoort tezetten.Depesterende(actieveenpassieve)meelopersvormensamendepestende groep.Daarbuitenzijnermogelijknogmensendiehetslachtofferproberente verdedigen.Zijhelpendoortegendepesterstezeggendatzemoetenstoppen.Ten slottezijnerdebuitenstaanders.Zijwetenvaakweldatergepestwordt,maar bemoeienzichnergensmee.

Gevolgenpesten

Degevolgenvanpestenzijngroot.Hetheefteengroteinvloedophetzelfvertrouwen, ditkanbehoorlijkbeschadigdrakenenookminderwaardigheidsgevoelenskomen voor.Debetrokkene‘went’aanallevernederingenenzalopdenduurzelfgaangeloven datwatdepestershemdirectofindirectvertellen(dathijwaardeloosis)dewaarheid is.Bijkinderenkunnendeschoolprestatiesdalen,hetkindkrijgtdekansnietom socialevaardighedenteontwikkelenenerontstaateengrootwantrouwennaarmensen diewélgoedebedoelingenhebben.Opdelangetermijnkaneenslachtoffermoeite hebbenomrelatiesaantegaan(vanwegeeengebrekaanvertrouwenenlage eigenwaarde),erkaneendepressieontstaanvanwegezeerernstigeenlangdurige pesterijenenzelfssuïcidekomtvoor.

Nietalleenslachtoffersvanpesterijenkunnenproblemenkrijgen.Ookdepesters ontwikkelenvaakmoeilijkheden.Wanneereenpesternietgecorrigeerdwordtdoor zijnomgeving,danzalhijzijngedragvoortzetten.Hierdoorontwikkelteenpersoon geeninlevingsvermogenengaathetervanuitdathijzijndoelenkanbereikendoor opeensociaalonaangepastemaniermeteenanderteonderhandelen.Pesterslopen vervolgenskansominaanrakingtekomenmetpolitieenjustitie,vanwegehun onaangepastegedragspatronen.Pestenheeftookinvloedopdegroepwaarinhet pestenplaatsvindt;erheersteenonveiliggroepsklimaatvanwegehetpesten.

PREVIEWVERSIE

Rolsociaalwerker

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Pestproblematiekishardnekkig.Ookvereisthetvaakbetrokkenheidvandepesters omhetoptelossen,terwijljedaaralssociaalwerkernietinallesituatiestoegangtot hebt.Denkmaaraaneenpersoondiegepestwordtopzijnwerkenhieradviesover vraagtaanjou.Jekuntdepersoonuiteraardbepaaldetipsmeegeven,maarjekunt hetgroepsprocesnietbeïnvloeden,jekentdecollega’simmersniet.Wanneerjezelf betrokkenbentbijeengroep,bijvoorbeeldalsjeeencollectieveactiviteitorganiseert, danishetweljeverantwoordingompestenheelconcreetaantepakken.

Signaleren

Alssociaalwerkerkunjepestproblematieksignaleren.

Letineengroepop:

• Rollen:bijpestenheeftiedereenzijnvasterol.Alshetaltijddezelfdeisdieplaagt enaltijddezelfdeisdiegeplaagdwordt,iserooksprakevanpesten.

• Verzoening:vaakhebbenbetrokkenennaafloopvaneenruzieeenschuldgevoel ofzoekenzenaareenmanieromzichweerteverzoenen.Bijpestenwildepester juistmeestalnietverzoenenenookschuldgevoelensontbreken.

• Regels:ineengroepwaarnietgepestwordt,sprekendeledenelkaaraanopde heersenderegelsennormen.Maaralserineengroepwelgepestwordt,zijnde groepsregelsvaakwillekeurigenvallenzealtijdnegatiefuitvooreenbepaalde persoon.

Onderstaandesignalenkunnenerbijeenpersoonopwijzendathijgepestwordt. Uiteraardkanerookietsandersaandehandzijn:

• Vluchtgedrag.Gepestemensenproberenvaaksocialegroepentevermijden.Denk aannietmeewillendoenaaneengeorganiseerdegroepsactiviteit,oflangdurig toiletbezoekommaarnietindegroeptehoevenzijn.

• Erzijnlichamelijkeklachten,zoalsbuikpijn,hoofdpijn,misselijkheid

• Somberheid,debetrokkeneoogtongelukkigendepressief

• Gedragsveranderingen(ineensstiller,teruggetrokkenofjuistagressiever)

• Slechterslapen

• Minderzelfvertrouwen,durftdingenniet

• Eenveranderdeetpatroon

Specifiekbijkinderenenjongerenkunjelettenop:

• Terugvalinontwikkeling(weerduimzuigenofbedplassenbijvoorbeeld)

• Verslechteringvanschoolresultaten

• Hetkind/dejongerewordtnooituitgenodigdomergenstespelen/langstekomen ofomopfeestjestekomenenneemtzelfooknooitiemandmeenaarhuis.

• Zelfbeschadigendgedrag(bijvoorbeeldmeteenschaarindearmsnijden).

• Neemtonlogischewegenomzichteverplaatsen(ompesterstevermijden)en zoektvooralveiligeplekkenop(indebuurtvaneenvolwassene)

• Hetkindheeftregelmatigkapottespullen,isspullenkwijtofheeftverwondingen

• Hetkindmagnietmeedoen,wordtaltijdalslaatstegekozen

PREVIEWVERSIE

Actieondernemen

Erzijnverschillendeactiesdiejealssociaalwerkerkuntondernemenompestenin eengroeptevoorkomen,telatenverminderenoftelatenstoppen,bijvoorbeeld:

Voorkomen:

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Werkvanafdeeerstedagaanhetopbouwenvaneenpositieverelatiemetde groepsledeneneenpositiefenveiliggroepsklimaat.Noteerbijvoorbeeldmetde helegroepnormenenregelsoverwatwelennietacceptabelisindeomgangmet elkaar.Geefdaarbijzelfaltijdhetgoedevoorbeeld.

• Bespreekmetdegroepsledendatiedereengelijkwaardigis,maaruniek.Bedenk samenwathetvoordeelisvanzoveelverschillende,uniekeindividuenineengroep.

• Plan,indienrelevant,eensindezoveeltijdeenkorteen-op-eenmomentmetieder groepslidomtebesprekenhoehetgaatenofernogbijzonderhedenzijn.Door constantingesprekteblijven,individueelmaarookmetdegroep,kanjesnelen effectieftotactieovergaanalsdesituatiedaaromvraagt.

Verminderen/latenstoppen:

• Weesalertopdeeerdebeschrevensignalendiemogelijkkunnenwijzenoppesten.

• Maakeenduidelijkonderscheidtussenmeldenenklikken.Doortemeldenzoekt eenpersoonhulp,zodathetpestenstopt.Bijklikkenwildegenedatanderenin deproblemenkomen.Wanneeriemandmeldtdatereenpesteractiefis,isdiegene vaakbangomzelfhetslachtofferteworden.Doorhetverschiltussenmeldenen klikkentebenadrukken,wordtdestapomtemeldenmindergroot.

• Neemiederindividudatpestenmeldtserieus.Ookalshetlijkttegaanomeen plagerijofgeintje.Depersoonvoeltditblijkbaaralspestenenjezaldanookaltijd nawillengaanhoeditinelkaarsteekt.

• Zodrajepest-meeloop-ofaanmoedigingsgedragzietontstaan,grijpdandirect indoordepersonendiezichhierschuldigaanmaken,aantespreken.Watjijgoedofafkeurtheeftimpactopdegroepsleden.

• Probeerteontdekkenhoehetpestenisontstaan.Alshetdoormiscommunicatie ofconflictenisontstaan,dankanmediationmogelijkhelpenomditoptelossen. Enwanneerhetpestenisontstaanomdatdepestereenniet-weerbaarindividu heeftuitgekozenalsslachtoffer,danmoethetvoordeelomtepestenworden weggehaald;hetpestenmoetnadeliguitpakken(ervolgensanctieso.i.d.).

• Negeerhetpestenniet,zogeefjedeboodschapdatpestenerbijhoortendatje aandekantvandepestersstaat.

• Maakdegroepsledenbewustvanhuneigenbijdrageinpestsituatiesenactiveer degroepomhetslachtoffertesteunen.

• Ompestgedrageffectiefaantepakken,ishetvanbelangomdehelegroepte betrekkenbijdeoplossingervan.Jekuntdehelegroepaansprekenoppestgedrag. Datlijktmisschiennieteerlijk,omdatnietiedereenindegroepdaadwerkelijkpest, maarookdemeelopers,zwijgersenzelfsdepersonendienietsvanhetpestgedrag afweten,spreekjezoaanophungemeenschappelijkverantwoordelijkheid.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Pesten is een groepsprobleem.

Pestprotocolenpestprogramma's

Insommigeorganisatiesiseenpestprotocolwerkzaam.Hetpestprotocolgeeftalle betrokkenpartijenduidelijkheidoverhoeergehandeldwordtwanneerersprakeis vanpestgedrag.Ookkanerinstaanhoeeenorganisatiepestgedragprobeertte voorkomen.Wanneerditvantoepassingis,kunjehetpestprotocolvanjouworganisatie raadplegen,ofeencliëntadviserenhiernaartevragenbijzijnleidinggevende.

PREVIEWVERSIE

Erbestaanookverschillendestandaardprogramma’stegenpesten.Dezezijnveelal gerichtopkinderenenjongeren.Denkaandekanjertraining,gerichtophetvoorkomen ofverminderenvansocialeproblemenenhetbevorderenvanwelbevindenopscholen, voorkinderentussende4-16jaar.EnhetprogrammaPRIMA;aanpakvanpestenop scholen,isookbedoeldompestenopbasisscholenteverminderen.Pestprogramma’s dievanbegintoteindwordendoorlopenzijndoorgaanseffectieverdanlosseacties vandegroepsleider.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

14.4 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Nancy(20jaar)heeftsindshaardertiendeeeneetstoornis.Dezewasopeengegeven momentzoerntigdatzenogmaardertigkilowoogenaanhetinfuusineenziekenhuis voorhaarlevenvocht.OndertussengaathetalstukkenbetermetNancy,maarzeis ernoglangniet.Zevolgtintensievetherapieomerbovenoptekomen.Vanwegehaar eetstoorniskonNancybijnanietnaarschool.Daarwaszevaaktezwakvoor.Haar middelbareschooldiplomahaaldezedankzijonlinelessenenzeheeftnogniet nagedachtovereenvervolgopleiding.Ookvoorsportenenhobby'shadzeweinig energie.OmdatNancyzoweinigparticipeertindesamenleving,heeftzeookdekans nietgekregenomeensociaalnetwerkoptebouwen.Zebrengthetgrootstedeelvan haartijdthuisdoor,methaaroudersenhaarjongerebroertje.

Casus

DeoudersvanNancyzijnhetzat,zewillendolgraagdathundochterdewereldintrekt, vriendenmaakt,ietsmethaarlevendoet.Dusopeendagzettenzehaar,lichtelijk onderdwang,afbijhetjongerencentrum.Zekandaarmeedoenmeteenmake-up workshopenopdiemanieranderemensenlerenkennen.JongerenwerkerEsmaa, diebijdemake-upworkshopaanwezigis,isgeinformeerdoverNancy'sachtergrond enontfermtzicheenbeetjeoverhaar.Zehoudthaarwatmeerindegatenenprobeert momententecreerenwaarinNancydemogelijkheidkrijgtomcontactteleggenmet anderejongerendieaanwezigzijnbijdeworkshop.Maaraldezemomentengrijpt Nancynietaan.

Dilemma

PREVIEWVERSIE

NaafloopvandeworkshophebbenNancyenEsmaaeengesprek.Tijdensditgesprek verteltNancydatzeenormeenzaamis,zeheeftgeenvriendenenmistdiepe emotioneleverbindingen,'zoiemandwaarjeallestegenkanzeggenenallesmeekan delen',zegtNancy.AlsEsmaadoorvraagtnaarwatNancyzelfalheeftgedaanomhaar eenzaamheidaantepakken,komtnaarvorendatNancygeenenkelemogelijkheid aangrijpt.Zoheeftzeeennichtjediebijnawekelijksvraagtofzedestadmethaarin wilomsamenteshoppen.Zeheefteenbuurjongendieweleensaanbeltomtevragen ofzesameneenfilmpjekunnenkijken.Enzeheeftnogweleenscontactmeteenoude basisschoolvriendin,diebeltweleensennodigthaardanuitommethaarenhaar vriendinnenmeetegaan,opstap.Maaraldezeinitiatievenwijstzeaf,wantja,eigemlijk heeftzedaardanhelemaalgeenzinin.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Esmaabeseftzichgoeddathetbeginvandeoplossingvaneenzaamheidsproblematiek altijdbijdepersoonzelfligt.Nancymoetzelftothetbesluitkomenietstegende eenzaamheidsgevoelenstewillendoen.Nancylijktditergenshelemaalniettewillen, wantzegrijptgeenenkelekansaanomsocialecontactenoptedoen.Aandeandere kant,zeverlangtwelheelergnaareendiepeemtioneleverbinding.

WatdoetEsmaa?

1. Zedringtverdernietaanomtewerkenaandeeenzaamheidsproblematiek,Nancy wilduidelijkdiestappennietzetten.

2. Zedringttochaan,misschienvindtNancyhetgewoonheelerglastigomeen bepaaldedrempelovertegaan.

14.5 Begrippen

Cyberpesten

vormvanpestenwaarbijhetslachtoffergekwetstwordtviasocialemedia.

Eenzaamheid

Eenzaamheidbetekentdatjeeenhechte,emotionelebandmetanderenmist.

Emotioneleeenzaamheid

Datiemandeenhechte,intiemebandmistmetéénofmeerderepersonen.

Marginaal

Datiemandzichaandegrens/randvandesamenlevingbevindt.

Pesten

Gaatomallenegatievehandelingendiezichherhaaldelijkenlangdurigvoordoen, gerichtopeenspecifiekepersoon.

Plagen

Uitingendiegrappigzijnbedoeldenvoorallepartijenleuk.

Socialeeenzaamheid

Jemindercontacthebtmetanderendandatjezouwillen.

Pestprotocol

PREVIEWVERSIE

Eendocumentdatallebetrokkenpartijenduidelijkheidgeeftoverhoeergehandeld wordtwanneerersprakeisvanpestgedrag.

Socialeeenzaamheid

Jemindercontacthebtmetanderendandatjezouwillen.

Socialeeenzaamheid

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Jemindercontacthebtmetanderendandatjezouwillen.

14.6 Bronnen

Deuss,K.,Vosselman,M.&VanGeel,V.(2023). Praktische psychologie voor sociaal werk (2e ed.).Noordhoff.

Landsmeer-Dalm,V.&Houben,E.(2023). Praktische ontwikkelingspsychologie voor sociaal werk (2e ed.).Noordhoff.

Landsmeer-Dalm,V.,Peels,F.&Husson,M.(2021). Praktische pedagogiek voor sociaal werk.Noordhoff.

Schoolenveiligheid(2022,1november). Het anti-pestprotocol. Geraadpleegdop16 januari2024,van

https://www.schoolenveiligheid.nl/kennisbank/het-anti-pestprotocol-op-school/ Stoppestennu(z.d.). Online pesten en pesten Geraadpleegdop16januari2024,van

https://www.stoppestennu.nl/

Bos,C.(november2018). Wat doet sociale uitsluiting met mensen? Geraadpleegdop 16januari2024,van

https://www.sociaalwerknederland.nl/thema/inclusieve-samenleving-participatie/nieuws/6673-wat-doet-sociale-uitsluiting-met-mensen Eentegeneenzaamheid.nl(z.d.). Over eenzaamheid. Geraadpleegdop16januari2024, vanhttps://www.eentegeneenzaamheid.nl/over-eenzaamheid/over-eenzaamheid/ Eenzaam.nl(z.d.). Over eenzaamheid. Geraadpleegdop16januari2024,van

https://www.eenzaam.nl/over-eenzaamheid VolksgezondheidsmonitorUtrecht(februari2015). Sociale uitsluiting. Geraadpleegd op16januari2024,van

https://www.volksgezondheidsmonitor.nl/sociale-uitsluiting-utrecht/page31.html

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema15

Armoede

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Armoede

• Soortenarmoede

• Ontstaanvanarmoede

• Gevolgenvanarmoede

• Risicogroepen

• Voorzieningenvoormenseninarmoede

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

• Verdieping

• Begrippen

TAALREDACTIE

Armoedeiseenprobleemdatwereldwijdmiljoenenmensentreft.Hetiseenonderwerp datvaakopduiktinverschillendemedia,waarbijdegevolgenvanarmoederegelmatig onderdeaandachtwordengebracht.Hetiseenkwestiediealeeuwenlangbestaat. HetcanonvanSociaalwerk(z.d.)illustreertdatondersteuningbijarmoedezelfsalin demiddeleeuwenaanwezigwas.Ditlaatziendatarmoedeeencomplexprobleemis datnietgemakkelijkkanwordenopgelost.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alssociaalwerkerishetbelangrijkomteerkennendatarmoedenietzomaaropgelost kanworden,maardatjeweleenwaardevollerolkuntspeleninhetondersteunenen adviserenvancliëntenomhunpersoonlijkesituatieteverbeteren.Daarnaastishet essentieelomdegevolgenvanarmoedeteobserverenentesignaleren.Ditsteltjein staatomdenodigeondersteuningenhulpverleningtebiedenaandegenendiehet hetmeestnodighebben.

15.1 Armoede

Jeleeftinarmoedealsjelangeretijdnietdefinanciëlemiddelenhebtomtevoorzien indemeestprimairelevensbehoeften.Primairelevensbehoeftenzijnvoeding, drinkwater,huisvesting,kleding,onderwijsengezondheid.Alsjekuntvoorzieninde primairelevensbehoeftenhebjebestaanszekerheid.Iedermens,wereldwijd,heeft rechtopbestaanszekerheid.Wiebestaanszekerheidheeft,leeftinwelstandofwelvaart. Westerselandenwordendaaromookwelvarendelandengenoemd.Enhoeweleen grootdeelvandeNederlandsebevolkingvolgensdezedefinitieinwelvaartleeft,zijn ervolgenshetCBS(2021)ooknogveelNederlandersdielevenmeteentekortaan bestaanszekerheid.Hetbegriparmoedeheeftooksynoniemenalsgebrek,tekortof schaarstedienietdirectverbondenzijnmetgeldgebrek.Zohebjebijvoorbeeld bloedarmoede,voedselschaarste,schaarsteaandrinkwater,tekortaanmedicijnen enzovoort.Inditthemagaatarmoedeovergebrekaangeld.

Bestaanszekerheid

PREVIEWVERSIE

Artikel25vandeUniverseleVerklaringvandeRechtenvandeMensomschrijfthet rechtopbestaanszekerheidalsvolgt:‘Eeniederheeftrechtopeenlevensstandaard diehooggenoegisvoordegezondheidenhetwelzijnvanzichzelfenzijngezin, waaronderinbegrepenvoeding,kleding,huisvestingengeneeskundigeverzorgingen denoodzakelijkesocialediensten,alsmedehetrechtopvoorzieningingevalvan werkloosheid,ziekte,invaliditeit,overlijdenvandeechtgenoot,ouderdomofeen andergemisaanbestaansmiddelen’.Dezeinvullingvanbestaanszekerheidvormteen belangrijkaspectvandemenselijkewaardigheid(CollegevoordeRechtenvande Mens,2016).

Sociaalminimum

AllelandendiedeUniverseleVerklaringhebbengeratificeerd(ondertekend)–en Nederlandheeftdatook–hebbendeplichtervoortezorgendatalleburgersvoldoende bestaanszekerheidhebben.DeNederlandseoverheidhanteerthiervooreen normbedragdatzeelkhalfjaaraanpast:hetsociaalminimum.Hetsociaalminimum, ookwelbestaansminimumgenoemd,ishetminimalebedragdatjenodighebtomin

deprimairelevensbehoeftentevoorzien.Hetsociaalminimumisookhetbedragdat gemeentenhanterenalsnormvoorhettoekennenvanbijstandofeenaanvullingop hetinkomentothetsociaalminimum.Daaromwordthetsociaalminimumookwel bijstandsniveaugenoemd.

Bijstandenandereuitkeringen

Debijstand,hetinkomentothetsociaalminimum,issinds2015geregeldinde Participatiewetdiewordtuitgevoerddoorgemeenten.Debedragenverschillennaar iemandsleeftijdenpersoonlijkesituatie(alleenstaandofgehuwd/samenwonend). Daarnaastzijnerandereuitkeringenvoordiversedoelgroependieallemaalalsdoel hebbenomvooriedereeneensociaalminimumtegaranderen.Hetgaatomde volgendewettenenuitkeringen:

• Wetinkomensvoorzieningoudereengedeeltelijkarbeidsongeschiktewerkloze werknemers(IOAW):Dezewetbiedteeninkomensvoorzieningaanouderewerkloze werknemersdiegeenrechthebbenopeenwerkloosheidsuitkeringof arbeidsongeschiktheidsuitkering.

• Wetinkomensvoorzieningoudereengedeeltelijkarbeidsongeschiktegewezen zelfstandigen(IOAZ):DeIOAZvoorzietineeninkomensvoorzieningvooroudere zelfstandigendiehunbedrijfhebbenbeëindigdenonvoldoendeinkomstenhebben omvanteleven.

• AlgemeneOuderdomswet(AOW):DeAOWvoorzietineenbasispensioenvoor mensendiedeAOW-leeftijdhebbenbereiktendientalsbasisvoorhetinkomen vangepensioneerden.

COPYRIGHTBOOM

• AlgemeneNabestaandenwet(Anw):DeAnwbiedteennabestaandenuitkeringaan partnersofwezenvanoverledenpersonendienietvoldoendeinkomenhebben.

• WetwerkenarbeidsondersteuningJonggehandicapten(Wajong):DeWajongbiedt financiëleondersteuningenarbeidsondersteuningaanjongerendiedooreen ziekteofbeperkingnietinstaatzijnomtewerkenoftestuderen.

• Werkloosheidswet(WW):DeWWvoorzietineenuitkeringvoorwerknemersdie werklooszijngewordenenvoldoenaandevoorwaardenvanarbeidsverledenen beschikbaarheidvoorwerk.

• WetWerkenInkomennaarArbeidsvermogen(WIA):DeWIAbiedtuitkeringenen re-integratieondersteuningaanmensendiegedeeltelijkofvolledig arbeidsongeschiktzijnverklaardennietinstaatzijnomtewerken.

PREVIEWVERSIE

• Wetopdearbeidsongeschiktheidsverzekering(WAO):DeWAObiedteen arbeidsongeschiktheidsuitkeringaanmensendievooreengrootdeel arbeidsongeschiktzijnverklaarddooreenziekteofbeperking.

• Ziektewet(ZW):DeZWvoorzietineentijdelijkeuitkeringvoorwerknemersdie doorziekteofzwangerschapnietkunnenwerkenengeenrechthebbenop loondoorbetalingdoordewerkgever.

• Toeslagenwet(TW):DeTWbiedtaanvullendeuitkeringenaanmensenmeteen laaginkomen,zoalshuurtoeslag,zorgtoeslag,kinderopvangtoeslagen kindgebondenbudget.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Deuitkeringenopbasisvanaldezewettenzijngekoppeldaanhetperiodiekdoorde overheidvastgesteldewettelijkminimumloon.Datwilnietzeggendatzegelijkzijn aanhetwettelijkminimumloon.Dekoppelingbetekentdatnormaalgesprokende uitkeringennaarverhoudingomhooggaanalshetwettelijkminimumloonomhoog gaat.

Eenmaligetoeslagen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Dehoogtevandebijstandwordtelkhalfjaarvoorafvastgesteld.Ditbetekentdatde regeringgeenrekeningkanhoudenmetonverwachtedalingvandekoopkrachtin eenkomendeperiode.Dekoopkrachtgeeftaanwateengemiddeldhuishoudenkan kopen.Eendalingvandekoopkrachtbetekentdatjeminderkuntkopenvoorhetzelfde geld.Juistvoormensendiemoetenlevenvaneensociaalminimumkandatgrote problemenopleveren.Erzijnaltijdwelschommelingenindekoopkracht,maarsoms isdedalingvandekoopkrachtdoorgestegenkostenextreem.Dankandeoverheid bijspringenmeteeneenmaligetoeslag.

Hogeenergieprijzen

In2022kreegiedereentemakenmeteenbijzondersterkestijgingvandeprijzendoor onderanderedeoorloginOekraïne.Deprijzenvoorgasenelektriciteitstegenenorm. Hetzelfdegoldvoorandereelementairelevensbehoeftenzoalsvoedingenkleding. Daarombeslootdeoverheidomin2022tweekeereeneenmaligbedragtoetekennen aanmensenmeteenlaaginkomen.Meerinformatievindjeopdewebsitesvan gemeenten.

Psychologievandeschaarste

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Uitonderzoekblijktdatmenseninarmoedevakerleningenafsluiten,weinigtotgeen spaargeldhebben,meerrokenendrinken,ongezonderetenenminderbewegen.Ze blijvenookvaakwegbijcursussenoverfinanciëleplanningen/ofstoppenervroegtijdig mee.Bovendienzijnsollicitatiebrievenvanmensenindezesituatievaakslordig geschrevenenkomenzesomsongepastgekleednaarsollicitatiegesprekken.

Waarommakenmensenmetweiniggeldvaaknietdebestekeuzes,waardoorde problemenblijvenofzelfsverergeren?Ditheeftallestemakenmetschaarste.Mensen metweiniggeldvoelenvoortdurendhetgebrekaanfinanciëlemiddelen,waardoor zevooralgefocustzijnophetoplossenvanhundirecteproblemen.Hierdoorblijfter weinigruimteoverinhundenkenvooranderezaken,zoalslangetermijndoelen.Dit beperkthunmentalecapaciteit,ookwel'bandbreedte'genoemd.Endatheeft gevolgen.Zehebbenmeermoeitemethetnemenvangoedebeslissingen,kunnen minderinformatieverwerken,vindenlangetermijnplanninglastigenzijnvatbaarder voorverleidingen.

Mensenhebbendeneigingombeloningenopkortetermijnzwaardertelatenwegen dandieoplangetermijn.Hierdoorsluitenzebijvoorbeeldsnellerleningenafmethoge rentesomonmiddellijkerekeningentebetalen.Ookvermijdenzevaakrisico's.Ze zienhetverliesvanietswatzealhebbenalsintenserdanhetverkrijgenvanietsnieuws. Dituitzichbijvoorbeeldindehoudingtegenoverschuldregelingen,waarbijmensen geennieuweschuldenmogenmaken.Mensenindebijstandblijvensomslieverindie situatiedandatzeeennieuwebaanaannemen,uitangstomopnieuwwerklooste wordenenweerindewachtrijtemoetenvooreenuitkering.Ditkanextramoeilijk zijnomdatergeenfinanciëlereserveszijnomdeperiodezonderinkomente overbruggen(Damingeretal.,2015).

PREVIEWVERSIE

Een gebrek aan financiële reserves kan het extra lastig maken om een periode zonder inkomen te overbruggen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Hetisbelangrijkvoorsociaalwerkersomzichbewusttezijnvandeoordelendiesoms wordengeveldovermensenmetweiniggeld.Vaakwordenzijgezienalsmensendie 'slechtekeuzes'makenofdie'niethardgenoegwerken'.Echter,ditperspectiefhoudt geenrekeningmetdecomplexesituatieswaarinzijzichbevinden.Menseninarmoede hebbenvaaktemakenmetveelverschillendeuitdagingenenbeperkingendiehet moeilijkmakenomlangetermijndoelennatestreven.Deconstantedrukvanhet moetenoverlevenmetweinigmiddelen,kanleidentoteenfocusophetoplossenvan directeproblemen,waardoorerweinigruimteisvoorhetmakenvanlange termijnplannen.Ditkanresultereninhetnemenvanbeslissingendieopkortetermijn voordeliglijken,maaroplangetermijnnegatievegevolgenhebben.

15.2 Soortenarmoede

Jekuntarmoedeopverschillendemanierenindelen.Veelgebruikteindelingenzijn:

• absoluteenrelatievearmoede

• objectieveensubjectievearmoede

• bredeensmallearmoede

Absoluteenrelatievearmoede

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Jespreektvanabsolutearmoedealsmensenlevenvaneeninkomenonderde lage-inkomensgrens.Ofiemandinarmoedeleeft,hangtindatgevalafvanhetbudget datiemandtebestedenheeft.Hierbijwordtgeenvergelijkinggemaaktmethetinkomen vananderemensenindemaatschappij.InNederlandwordtdelage-inkomensgrens vastgestelddoorhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS).Steldatde lage-inkomensgrensinNederlandop€1200permaandligt.Alsiemanddaneen inkomenheeftvan€1000permaand,leeftdiepersoonvolgensdezedefinitiein absolutearmoede.

Relatievearmoedeisarmoededievastgesteldwordtopbasisvaniemandsinkomen inrelatietotdeomgevingwaarinhijleeft.Hierbijwordtduswelgekekennaarhet inkomenvananderemensenbinnendesamenleving.Mensenwordendangezienals arm,alzemindertebestedenhebbendandegemiddeldepersoon.Steldathet gemiddeldeinkomeninNederland€2500permaandis.Iemanddie€1500permaand verdient,kanalsrelatiefarmwordenbeschouwd,omdatzijninkomenlagerisdanhet gemiddeldeinkomenvandeNederlandsebevolking,zelfsalshetbovendeabsolute armoedegrensligt.

Objectieveensubjectievearmoede

InNederlandwordtdeobjectievearmoedegrensvastgestelddooronderzoekersen budgetdeskundigen,zoalshetNibud(NationaalInstituutvoorBudgetvoorlichting). Zijbepalendearmoedegrensdoormiddelvanonderzoeknaardeminimalekosten voorbijvoorbeeldvoedsel,huisvesting,kledingenanderebasisbehoeften.Een voorbeeldvanobjectievearmoedeiswanneeriemandeeninkomenheeftdatlager isdandelage-inkomensgrensdiewordtvastgestelddoorhetCentraalBureauvoor deStatistiek(CBS).Vooreenalleenstaandeligtdezegrensin2024op€1573permaand.

PREVIEWVERSIE

Bijsubjectievearmoedewordtgekekennaarhoemensenzelfhunfinanciëlesituatie ervaren.Hetgaatdusomdebelevingvanarmoededoordemensenzelf.Hierbijwordt nietalleengekekennaarhetinkomen,maarooknaardelevensomstandigheden,de kwaliteitvanlevenendemogelijkhedenommeetedoenindesamenleving.Ditwordt vaakgemetenaandehandvanenquêteseninterviewswaarinmensengevraagdwordt hoezijhunfinanciëlesituatieervarenenofzijzichzelfalsarmbeschouwen,losvan objectievemaatstavenzoalsdelage-inkomensgrens.

Binnendepolitiekwordtvaakdevoorkeurgegevenaanhetmetenvanobjectieve armoede,omdatditbetermeetbaarisenerconcretemaatregelengenomenkunnen wordenommensenmeteenlaaginkomenteondersteunen.Hetbegrijpenvan

subjectievearmoedeisdaarnaastookbelangrijkomdathetinzichtgeeftinhoemensen huneigensituatieervarenenwaarzijbehoefteaanhebbenomhun levensomstandighedenteverbeteren.

Bredeensmallearmoede

BinnendedefinitievanbredearmoedeinNederlandgaathetnietalleenomfinanciële tekorten,maarookomhetgebrekaanmogelijkhedenomvolledigdeeltenemenaan demaatschappij.Ditbetekentdatarmoedenietalleenwordtgemetenaandehand vanmateriëlebezittingen,maarookaanfactorenzoalssocialeisolatieenbeperkte toegangtotonderwijsengezondheidszorg.Mensendiegeensterksociaalnetwerk hebben,moeitehebbenomkwalitatiefonderwijstevolgenofgeentoeganghebben totadequategezondheidszorgvanwegefinanciëlebeperkingen,wordenbinnendeze brededefinitiealsarmbeschouwd.

Aandeanderekantrichtdedefinitievansmallearmoedezichvoornamelijkop financiëletekortenenmateriëlebezittingen.Hierbijwordtgekekennaarhetinkomen vanmensenenofditondereenbepaaldearmoedegrensligt.Ookwordtergekeken naardewoonomstandighedenvanmensenenofzijinstaatzijnomtevoorzienin basisbehoeftenzoalsvoedsel,kledingenonderdak.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bij smalle armoede wordt er onder andere gekeken naar in hoeverre mensen in staat zijn om te voorzien in basisbehoeften, zoals voedsel.

Terwijldebrededefinitievanarmoededenadruklegtopsocialeinclusieende mogelijkheidomvolledigdeeltenemenaandemaatschappij,richtdesmalledefinitie zichvoornamelijkopeconomischeaspectenenhetmateriëlewelzijnvanindividuen.

Hetbegrijpenvanbeideperspectievenisessentieelvoorhetontwikkelenvaneffectief beleidomarmoedetebestrijdenenomtezorgenvooreeninclusievesamenleving waarinalleburgersgelijkekansenhebben.

15.3 Ontstaanvanarmoede

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Armoedekanverschillendeoorzakenhebben.Denkaanfinanciëleproblemenvanwege hetverliezenvanwerkofarbeidsongeschiktheid,ofhethebbenvanschulden. Schuldenzijnopenstaandebedragendiejenogmoetbetalen.Bijvoorbeelddekleding diejeonlinehebtgekochtenachterafbetaaltofdetelefoondiejehebtgekochtop afbetaling.Eenaantalfactorenvergrootdekansopfinanciëleproblemen.Alsjeéén vanonderstaandekenmerkenzietbijeencliëntishetgoedomhieroveringesprekte gaanomtekijkenhoehieraangewerktkanworden:

• Nietdebehoeftehebbenomgeldtesparen

Sommigemensengevenalhungelduitzodrazehetverdienen,zondereendeel ervanopzijtezettenvoornoodgevallenoftoekomstigeuitgaven.Eenpersoon geeftzijnsalarisvollediguitaanwinkelenenuitetengaan,zondergeldopzijte zettenvooronvoorzienekostenzoalsreparatiesaandeauto.

• Gevoeligvoorverleidingenenreclame

Mensendiegevoeligzijnvoorverleidingenenreclamekunnengemakkelijkworden verleidtothetdoenvanimpulsaankopenofhetaangaanvanleningenvoor productendiezeeigenlijknietnodighebben.Iemandzietbijvoorbeeldeen advertentievooreennieuwetelevisiemeteen"koopnu,betaallater"aanbieding enbesluithettekopen,ookalheefthijaleenwerkendetelevisiethuis.

• Opdekortetermijndenken

Sommigemensenhebbenmoeitemethetplannenvoordelangetermijnengeven devoorkeuraandirectebeloningenbovenlangetermijndoelen.Bijvoorbeeldals eenpersoonalzijngelduitgeeftaanreizenenleukeuitjes,zondernatedenken overzijnspaargeldvoorzijnpensioen.

• Geenoverzichthebben

Mensenkunnenfinanciëleproblemenervarendoordatzegeengoedoverzicht hebbenvanhuninkomstenenuitgaven.Mensenkunnenmoeitehebbenombijte houdenwaarhungeldnaartoegaatenwetennietprecieshoeveelzeaanrekeningen moetenbetalenelkemaand.

PREVIEWVERSIE

• Controleopfinanciënverliezendooreengebeurtenis

Onverwachtegebeurtenissenzoalshetverliesvaneenbaan,eenscheiding,of medischenoodsituatieskunnenervoorzorgendatmensendecontroleoverhun financiënverliezen.

Sommige mensen geven al hun geld uit zodra ze het verdienen, zonder een deel ervan opzij te zetten voor noodgevallen of toekomstige uitgaven.

Problematischeschulden

Problematischeschuldenkunnenervoorzorgendatmenseninarmoedeleven.Alsje instaatbentomschuldenaftebetalendanhoevenzegeenproblemenopteleveren. Maarmochtenersteedsmeerschuldenbijkomenenerontstaan betalingsachterstanden,dankunnenerfinanciëleproblemenontstaan.Erwordt gesprokenvanproblematischeschuldenalseenpersoonnietinstaatisombinnen 36maandenalzijnschuldenaftelossen.Ditstaatduslosvandeomvangenhet ontstaanvanschulden,maargaatoverdemogelijkhedendieiemandheeftomschulden tekunnenafbetalen.

Mandy

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Mandywerd18jaarenmochtplotselingalles.Officieelvolwassen–langlevedenieuwe mogelijkheden.Alleen,zehadooknieuweverplichtingen.Bijvoorbeelddatzeniet meerautomatischbijhaarouderswasmeeverzekerd.Haarouderskondende verzekeringnietvoorhaarbetalen,waardoorzeditzelfmoestregelen.Datheeftze echternooitgedaan.Eenmaalvolwassenkonzeookineensdenieuwstetelefoonop afbetalingkopen.Toenhaarnummerwerdafgeslotenomdatzederekeningniethad betaald,slootMandygewooneennieuwabonnementaf.Opverschillendeplekken

heeftMandymomenteelbetalingsachterstanden,maarzemaaktzichnietdruk.Als zeeenmaalgeldgaatverdienenheeftzealleszoafbetaald,zodenktze.Ondertussen sluitzenieuweleningenafomhaarandereopenstaanderekeningentebetalen.

15.4 Gevolgenvanarmoede

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Armoedeheeftdiepgaandeenveelomvattendegevolgenvoorindividuen,gezinnen engemeenschappen.Hetkanleidentoteenreeksproblemen,waarondersociale uitsluiting,gezondheidsproblemen,onderwijsachterstandenenpsychologischestress. Alssociaalwerkerspeeljeeenrolbijhetondersteunenvanmensendietemaken hebbenmetarmoedeenbijhetaanpakkenvandegevolgenervan.

Sociaalisolement

Armoedeleidttotsociaalisolement.Erisonvoldoendegeldomdeeltekunnennemen aaneensociaalleven.Geengeldvoorhobby’s,lidmaatschapvanverenigingen, uitstapjes,gebruikvanhetopenbaarvervoer,internetenzovoort.Demogelijkheidom ergenstekomen,contactteleggenofjezelftevoorzienvaninformatie,wordtdaardoor ookeenstuklastiger.Zonemendemogelijkhedenomdeeltenemenaande maatschappijaf.Nietalleenfinanciëleproblemenleidentotsociaalisolement.Veel mensendieinarmoedelevenschamenzichvoorhunsituatie.Hierdoorvermijdenze activiteitenencontactmetanderen.Zedurvenniettoetegevendatzeeengebrek aangeldhebben.Alsjeexprespersoonlijkeinformatieachterhoudt,krijgjehetgevoel datjeietsmoetverbergen.Jekuntdannietjezelfzijnbijanderen.Mensendiein armoedeleven,hebbendanookvaakeenverminderdgevoelvaneigenwaarde.Ook krijgenmensentemakenmetvooroordelenvanuitdeomgeving.Denkaanuitspraken als:

• Armemensenzijndom.

• Hetishuneigenschuld.

• Armemensenzijnasociaal.

• Zezijnteluiomtewerken

PREVIEWVERSIE

Eensociaalwerkerkaneencliëntdiezichgeïsoleerdvoeltdoorarmoede,bijvoorbeeld incontactbrengenmetlokalesocialeactiviteitenofbuurtcentrawaarzenieuwe mensenkunnenontmoetenendeelnemenaangemeenschapsactiviteiten.Ditkan variërenvankoffieochtendentothobbygroepenofvrijwilligerswerk.Doordeelte nemenaandezeactiviteitenkunnenmensennietalleennieuwevriendschappen opbouwen,maarookhunzelfvertrouwenvergroteneneengevoelvanbetekenisen verbondenheidervaren.

Armoede leidt tot sociaal isolement.

Gezondheidsproblemen

Armoedegaatookvaakgepaardmetgezondheidsproblemen.Mensenmeteenlaag inkomenhebbenvaakbeperktetoegangtotgezondheidszorgenlopeneenhoger risicoopchronischeziekten,mentalegezondheidsproblemenenondervoeding.Als sociaalwerkerkunjecliëntenhelpenbijhetnavigerendoorhet gezondheidszorgsysteem,hendoorverwijzennaarmedischehulpbronnenenhen ondersteunenbijhetbeherenvangezondheidsproblemen.

Onderwijsachterstand

PREVIEWVERSIE

Daarnaastkanarmoedeleidentotonderwijsachterstanden,aangezienkinderenuit armegezinnenvaakmindertoeganghebbentotkwalitatiefhoogwaardigonderwijs enondersteunendemiddelen.Sociaalwerkerskunneneenrolspelenbijhet ondersteunenvangezinnenbijhetbevorderenvandeschoolprestatiesvankinderen, hetbiedenvaneducatievehulpbronnenenhetbevorderenvaneenpositieve leeromgevingthuis.

Psychologischestress

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Totslotkanarmoedeernstigepsychologischestressveroorzaken,waarondergevoelens vanangstendepressie.Sociaalwerkerskunnencliëntenhelpenbijhetomgaanmet dezestressdoorhetbiedenvanbijvoorbeeldemotioneleondersteuningenhetaanleren vaneffectievecoping-strategieën.

Gestapeldeproblemen

Hetkomtnietveelvoordatiemanddieinarmoedeleeftmaaréénprobleemheeft. Vaakveroorzaaktheteneprobleemeenvolgendprobleemzonderdatheteerste probleemwordtopgelost.Heteneprobleemkomtdanbovenophetprobleemdater alwas.Ditnoemjegestapeldeproblemen.

Gestapeldeproblemen

Noudiseenalleenstaandemandievandebijstandleeft.Doordefinanciëleproblemen slaapthijslecht.Daardoorraakthijvermoeid.Omdathijvermoeidis,kanhijnietgoed meernadenken.Enomdathijnietgoedmeerkannadenken,maakthijverkeerde keuzeswaarhijzijngeldaanuitgeeft.Endatheeftweertotgevolgdatzijn armoedesituatieverslechtert.

15.5 Risicogroepen

Hettemakenkrijgenmetschuldenenarmoedekaniedereenopeenbepaaldpuntin hetlevenoverkomen.Sommigegroepenenhuishoudenslopenechtermeerrisico dananderenomterechttekomeninarmoede.Dezegroepenenhuishoudensvallen onderderisicogroepenenhebbenvakereenlaaginkomen.Devolgendegroepen lopenvolgenshetCBS(z.d.)eenverhoogdrisicoomlangdurigmetarmoedetemaken tekrijgen:

• Alleenstaandeouders

• Mensenmeteenmigratieachtergrond

• Langdurigwerklozen

• Mensenmeteenlaagopleidingsniveau

• Ouderen

• Mensenmeteenarbeidsbeperking

• Kinderen

Alleenstaandeouders

PREVIEWVERSIE

Eenvoorbeeldvaneenalleenstaandeouderdiedesteunvaneensociaalwerkerzou kunnengebruiken,iseenmoedervantweejongekinderen.Dezemoederwerktparttime omvoorhaargezintezorgen,maarhaarinkomenisnietvoldoendeomallekostente dekken.Zeervaartmoeitemethetvindenvanbetaalbarekinderopvang,waardoor zebeperktisinhaarmogelijkhedenommeertewerkenenhaarfinanciëlesituatiete verbeteren.Dedrukomrondtekomenmeteenbeperktbudgetentegelijkertijdvoor haarkinderentezorgen,veroorzaaktstressenspanning.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ineendergelijkesituatiezoueensociaalwerkerkunnenhelpendoormiddelvan counseling,adviesenpraktischeondersteuning.Desociaalwerkerkandemoeder bijvoorbeeldbegeleidenbijhetzoekennaarbeterbetaaldebanen,hetvindenvan betaalbarekinderopvangoptiesofhetopstellenvaneenbudgetomhaarfinanciënte

beheren.Daarnaastkunnensociaalwerkershaardoorverwijzennaarprogramma's enhulpbronnendiezijnontworpenomdeouder-kindrelatieteversterkenenhaar zelfredzaamheidtevergroten.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Alleenstaande ouders, vooral moeders, hebben vaak te maken met een dubbele last.

PREVIEWVERSIE

Mensenmeteenmigratieachtergrond Personenmeteenmigratieachtergrondkunnentemakenkrijgenmetverschillende obstakelsopdearbeidsmarkt,zoalstaalbarrières,cultureleverschillenendiscriminatie. Ditkanhunkansenophetvindenvaneenbaanbeperkenenhuninkomenspotentieel verminderen.Bovendienhebbensommigennietdezelfdetoegangtotonderwijsen opleidingsmogelijkheden,wathunkansenopbeterbetaaldwerkkanbeperken.Stel jebijvoorbeeldeenvrouwvoordieonlangsnaarNederlandisgemigreerd.Zespreekt detaalnognietvloeiendenheeftmoeiteomeenbaantevindendiepastbijhaar vaardighedenenervaring.Daarnaastmerktzedathaarbuitenlandsediploma'sniet altijderkendwordeninNederland,waardoorzebeperktisinhaarmogelijkhedenom hogeroptekomenopdearbeidsmarkt.Bovendienvoeltzezichsomsgediscrimineerd tijdenssollicitatiegesprekkenvanwegehaarafkomst.

Eenssociaalwerkerkanhelpenbijhetverbeterenvandetaalvaardighedendoorhet aanbiedenvantaallessenofdoorverwijzingnaartaalprogramma's.Ookkandesociaal werkerbegeleidingbiedenbijhetvindenvanpassendevacaturesenhetopstellen vaneenCVensollicitatiebrievendiedenadrukleggenopvaardighedenenervaring.

Daarnaastkaneensociaalwerkerhelpenomtegaanmetdiscriminatieenhet opbouwenvanzelfvertrouwentijdenssollicitatiegesprekkendoorhetgevenvantips enadviesoverhoeomtegaanmetdiscriminerendeopmerkingen.

Dounia

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Douniaiseen32-jarigealleenstaandemoedervantweejongekinderen.Zeis geëmigreerduitMarokkoenheeftmoeiteomrondtekomenvanwegehaarlage inkomenalsschoonmaakster.Zevoeltzichgeïsoleerdenweetnietwaarzehulpkan krijgenvoorhaarfinanciënendeschoolproblemenvanhaaroudstekind.

ZekomtincontactmetsociaalwerkerVanessa.VanessabiedtDouniaemotionele steunenhelpthaarbijhetvindenvanhulpbronnenenprogramma'svooralleenstaande ouders.SamenstellenzeeenactieplanopomDounia'sfinanciëlesituatieteverbeteren enhaarkinderendenodigeondersteuningtebiedenopschool.Metdehulpvan VanessakrijgtDouniameerzelfvertrouwenenvoeltzezichsterkerenmeerverbonden metdegemeenschap.

Langdurigwerklozen

Mensendielangdurigwerklooszijn,kunneneenaanzienlijkverliesvanvaardigheden ervarenenhunzelfvertrouwenkanafnemen.Ditkaneengrotehindernisvormenbij hetvindenvannieuwwerk.Bovendienwordenzevaakgeconfronteerdmet stigmatiseringendiscriminatieopdearbeidsmarkt,wathunkansenophetverkrijgen vaneenbaanverderbeperkt.Dezesituatiekanleidentoteenlangdurige afhankelijkheidvanuitkeringen,waardoorzevaakonderdearmoedegrensleven.

PREVIEWVERSIE

Sociaalwerkersspeleneenrolinhetondersteunenvanlangdurigwerklozen.Zebieden bijvoorbeeldindividuelebegeleidingenondersteuningommensentehelpenweer aanhetwerktegaan.DenkaanhetondersteunenbijhetverbeterenvanhunCVen sollicitatievaardigheden,enhetopbouwenvanhunzelfvertrouwentijdens sollicitatiegesprekken.Daarnaastcoördinerensociaalwerkersprogramma's,gericht ophetverbeterenvandeinzetbaarheidvanlangdurigwerklozen.Ditomvat bijvoorbeeldtrainingendiezijnontworpenomspecifiekevaardighedenteontwikkelen dierelevantzijnvoordehuidigearbeidsmarkt.Ookrichtensociaalwerkerszichop hetaanpakkenvanonderliggendeproblemendielangdurigewerkloosheidkunnen veroorzaken,zoalsgezondheidsproblemen,gebrekaanopleidingofanderepersoonlijke omstandigheden.

Mensenmeteenlaagopleidingsniveau

Mensendieminderscholinghebbengehad,hebbenmeestalminderkansenopgoed betaaldwerkengroeiinhuncarrière.Zekunnenmoeilijkhedenhebbenzoalshet missenvanspecifiekevaardighedendienodigzijnvoorbeterbetaaldebanen.Ook hebbenzevaakmindermogelijkhedenomzichverderteontwikkelenophetwerk. Hierdoorverdienenzevaakminderenlopenzemeerrisicooparmoede.

Sociaalwerkerskunnenhierbijhelpen.Zekunnenmensenmetminderscholing ondersteunendoorzetehelpenmetopleidingenentrainingenomhunvaardigheden teverbeterenenbeterekansenopwerktekrijgen.Ookkunnenzehelpenbijhetvinden vancursussendiepassenbijwatzewillenlerenenzebegeleidenbijhetvolgenvan dezecursussen.Daarnaastkunnensociaalwerkersprogramma'sorganiserenom mensentehelpenmethetomgaanmetgeldenhetvindenvanmanierenomfinancieel sterkerteworden.Bijvoorbeelddoortelerenhoezebeterkunnenomgaanmethun geld,hoezeuitdeschuldenkunnenkomen,enhoezekunnenprofiterenvanfinanciële hulpalsdatnodigis.Opdezemanierkunnensociaalwerkersmensenmetminder scholinghelpenombeterekansentekrijgenopwerkeneenleventeleidenwaarinze zichfinancieelsterkervoelen.

Ouderen

Ouderenmeteenlaagpensioenofeenkleinaanvullendpensioenlopenrisicoop armoede,vooralalszegeeneigenwoninghebbenenhogezorgkostenmoetenbetalen. Veelouderenhebbenmoeiteomdeeindjesaanelkaarteknopen,vooralalszete makenkrijgenmetgezondheidsproblemenofandereonvoorzieneuitgaven.

Inzoeensituatiekaneensociaalwerkereenbelangrijkerolspelen.Zekunnendeze ouderepersoonhelpendoorhenteondersteunenbijhetvindenvanfinanciële hulpbronnenenprogramma'sdiehenkunnenhelpenbijhetbetalenvanhun rekeningenenzorgkosten.Ookkunnenzeadviesgevenoverhoezekunnen budgetterenenhungeldkunnenbeherenomtezorgendatzegenoeghebbenom rondtekomen.Daarnaastkunnensociaalwerkerseenluisterendoorbiedenen emotionelesteunbiedenaanouderemensendieworstelenmetfinanciëleproblemen. Zekunnenhenhelpenomtegaanmetstressenangstdiegepaardkunnengaanmet financiëleonzekerheid.Bovendienkunnensociaalwerkersdezeouderendoorverwijzen naarsocialevoorzieningen,zoalsdevoedselbank.

Mensenmeteenarbeidsbeperking

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Personenmeteenarbeidsbeperkingkunnentemakenkrijgenmetdiscriminatieen beperktetoegangtotdearbeidsmarkt.Zehebbenvaakmeermoeiteomwerktevinden dataansluitbijhunvaardighedenenmogelijkheden.Ditkanleidentotlagereinkomens eneenverhoogdrisicooparmoede,vooralalszeafhankelijkzijnvanuitkeringenen socialevoorzieningen.

Ookindezesituatiekaneensociaalwerkereenbelangrijkerolspelen.Desociaal werkerkandezepersoonondersteunenbijhetzoekennaarwerkdatpastbijzijnof haarvaardighedenenrekeninghoudtmetdebeperkingen.Ditkaninhoudendatde sociaalwerkerhelptbijhetopstellenvaneenCVensollicitatiebrievendiedesterke puntenbenadrukkenendebeperkingopeenpositievemanierbelichten.Ookkande sociaalwerkerondersteuningbiedenbijhetvoorbereidenopsollicitatiegesprekken enhetomgaanmetmogelijkediscriminatietijdenshetsollicitatieproces.Daarnaast kandesociaalwerkerdezepersooninformerenoverprogramma'seninitiatievendie specifiekgerichtzijnophetondersteunenvanmensenmeteenarbeidsbeperking.Dit kunnentrainingenzijndiehelpenbijhetontwikkelenvannieuwevaardighedenofhet

verbeterenvanbestaandevaardigheden,ofgespecialiseerdebanenmarktenen bemiddelingsdiensten.Verderkandesociaalwerkerdezepersoonhelpenbijhethet aanvragenvaneenuitkeringalsbetaaldwerknietmogelijkis.

Indepraktijk

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Joanneispersoonlijkbegeleiderbijeenprojectbegeleidzelfstandigwonen.Sarahis eenvanhaarcliënten.ZeleeftvaneenbijstandsuitkeringenopeendagtreftJoanne Sarahintranenaan.Joannevraagtwateraandehandis.Sarahzegtdatzebaaltals eenstekkerdatzeamperkledingkankopen.Enalsdatallukt,dathetaltijd tweedehandskledingis.JoannelegtSarahuitdatafgedragenkledingniethetzelfde isalsgedragenkleding.Zeverteltdattweedehandskledingmomenteelzelfserginis. Enzekernietalleenbijmensendiearmzijn.Inmodernetermenheethetdanook vintagekleding.Heelveelmensenkopentegenwoordigineenzaakvoorvintage kleding.Hetisgoedkoperenjekuntmeerafwisselen.Bovendienishetooknogeens goedvoorhetmilieu.ZohadSarahhetnognietbekekenenzetoverteenglimlachop haargezicht.

Kinderen

KinderendieinarmoedeleveninNederlandwordengeconfronteerdmetverschillende uitdagingendiehunwelzijnenontwikkelingkunnenbeïnvloeden.Armoedeonder kinderenkandiverseoorzakenhebben,zoalswerkloosheidvanouders,alleenstaand ouderschap,lageinkomensofschuldenproblematiekbinnenhetgezin.

TAALREDACTIE

Eenbelangrijkgevolgvanarmoedevoorkinderenisdatzevaakbeperktwordenin huntoegangtotbasisbehoeften,zoalsvoldoendevoedsel,kleding,enhuisvestingvan goedekwaliteit.Ditkanleidentotvoedselonzekerheid,ongeschiktehuisvestingen beperktetoegangtotmedischezorg.Dezesituatiekanhunfysiekegezondheiden ontwikkelingnegatiefbeïnvloeden.

PREVIEWVERSIE

Daarnaastkanarmoedeookeenimpacthebbenophetwelzijnendeemotionele ontwikkelingvankinderen.Kinderendieinarmoedeleven,ervarenvaakstress,angst enschaamtedoorhunfinanciëlesituatie.Zekunnenzichbuitengeslotenvoelenen moeitehebbenommeetedoenaansocialeactiviteiten.

Hetonderwijsvankindereninarmoedekanookwordenbeïnvloed.Zehebbenmogelijk mindertoegangtoteducatievematerialen,buitenschoolseactiviteitenenbegeleiding, wathunprestatiesopschoolkanbelemmerenenhunkansenopeensuccesvolle toekomstkanbeperken.

Sociaalwerkersbiedennietalleenpraktischehulp,zoalstoegangtotvoedselbanken, kledingdonatiesenfinanciëleondersteuning,maarookemotionelesteunen begeleidingomdezekinderentehelpenomgaanmetdeuitdagingenwaarmeeze

wordengeconfronteerd.Daarnaastkunnensociaalwerkersgezinnenondersteunen bijhetvindenvanlangdurigeoplossingenvoorarmoede,zoalshetverkrijgenvan stabielebanenenhetbeherenvanfinanciën.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Armoede onder kinderen kan diverse oorzaken hebben, zoals werkloosheid van ouders, alleenstaand ouderschap, lage inkomens of schuldenproblematiek binnen het gezin.

Nieuwearmen

PREVIEWVERSIE

Deafgelopenjarenishetsteedsduidelijkergewordendatzelfsmensendieniet afhankelijkzijnvanbijstandenvoltijdswerken,geconfronteerdkunnenwordenmet armoede.Hetzijnvaakonverwachtegebeurtenissen,zoalshetplotselingeoverlijden vaneenpartner,eenernstigziekfamilielid,huisvestingsverliesofeenechtscheiding, diekunnenleidentotfinanciëleproblemenvooriedereen,ongeachthunwerkstatus. Dezegebeurtenissenwordenvaak"lifeevents"genoemd.

Naastdezeonverwachtelevensgebeurtenissenzijnernoganderefactorendieeenrol spelenbijhetinarmoedebelanden.Teneersteiserdeonzekerearbeidsmarkt.Het aanbodvanvastecontractenneemtafenhetvindenvannieuwwerknaontslagis nietaltijdeenvoudig.Tentweedewordtmetdeopkomstvande participatiesamenlevingsteedsmeereenberoepgedaanopdezelfredzaamheiden eigenverantwoordelijkheidvanburgers.Ditkanertoeleidendatschuldennietaltijd tijdigwordenopgemerktenaangepakt.

15.6 Voorzieningenvoormenseninarmoede

BinnenNederlandzijnerverschillendeorganisatiesdiehetverschilwillenmakenvoor mensendieinarmoedeleven.Dezeinitiatievenkunnenperstadofdorpverschillen. Erzijneenaantalgrotereorganisatiesdiebinnenveelgemeentenactiefzijnwaarnaar jeeencliëntzoukunnenverwijzen:

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Voedselbanken:DeVoedselbankiseenvandemeestwijdverspreideinitiatieven inNederland.Dezeorganisatiesbiedenvoedselhulpaanmensendieinfinanciële noodverkerenenmoeitehebbenomvoldoendevoedseloptafeltezetten.Door samenwerkingenmetsupermarktenenanderevoedselleveranciers,kunnen voedselbankenpakkettensamenstellenmetvoedselproductendieandersverspild zoudenworden.Mensendieinaanmerkingkomenvoorvoedselhulp,kunnenbij devoedselbankterechtomdezepakkettenoptehalenenzogeholpenworden omhunbasisbehoeftentevervullen.

De Voedselbank is binnen veel gemeenten aanwezig.

• Kledingbankenenhuisdiervoedselbanken:Naastvoedselhulpzijnerook organisatiesdieondersteuningbiedenopanderegebieden,zoalskledingen huisdieren.Kledingbankenverstrekkenkledingaanmensendiehetzichnietkunnen veroorlovenomnieuwekledingtekopen,terwijlhuisdiervoedselbankenhelpen bijhetverstrekkenvanvoedselenbenodigdhedenvoorhuisdierenvanmensenin financiëlenood.Dezeinitiatievenhelpenomookopanderevlakkendelastenvan armoedeteverlichten.

• Quiet:Quietiseenorganisatiedieopeeninnovatievemanierarmoedeonderde aandachtbrengtenmenseninarmoedeondersteuntdoorgesponsordeproducten endienstenaantebieden.Lokaleondernemerssponsorenbijvoorbeeldproducten, ofuitjes,dievervolgenswordenverdeeldondergezinnendiehetfinancieelmoeilijk hebben.Ditkanvariërenvanboodschappenenkledingtotticketsvoorde dierentuinmethetgezin.Opdezemanierkrijgenmenseninarmoedetoegangtot dingendieandersbuitenhunbereikzoudenliggenenwordtertevensaandacht gevraagdvoordeproblematiekvanarmoedeinNederland.

• JeugdfondsSportenCultuur:Ditfondsrichtzichspecifiekopkinderenenjongeren uitgezinnenmeteenlaaginkomen.Hetzorgtervoordatdezekinderendekans krijgenomdeeltenemenaansportieveencultureleactiviteiten,zelfsalshun oudersdekostenhiervoornietkunnendragen.Hetfondsbetaaltbijvoorbeeldde contributievoorsportclubs,deaanschafvansportkledingofdeelnameaan muzieklessen.Dithelptomsocialeuitsluitingtevoorkomenendraagtbijaande ontwikkelingenhetwelzijnvankinderenuitfinancieelkwetsbaregezinnen.

• Schuldhulpmaatje:Ditiseenvrijwilligersorganisatiediemensenondersteuntbij hetomgaanmetschuldenenfinanciëleproblemen.Getraindevrijwilligers,ook wel'maatjes'genoemd,biedenindividuelebegeleidingenpraktischehulpaan mensendiehetoverzichtkwijtzijnoverhunfinanciëlesituatie.Zehelpenbijhet opstellenvaneenbudgetplan,gevenadviesoveromgaanmetschuldeisers,en verwijzenindiennodigdoornaarprofessionelehulpverleners.Schuldhulpmaatje helptmensenomgriptekrijgenophunfinanciëneneenwegtevindenuitde vicieuzecirkelvanschulden.

15.7 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

PREVIEWVERSIE

Jessicawerktalssociaalwerkerbijhetsocialewijkteamvandegemeente.Haar hoofdtaakishetondersteunenvanmensenindewijkbijverschillendesociale vraagstukken,waaronderfinanciëleproblemen.Zeisgoedbekendmetdelokale socialevoorzieningenenheeftuitgebreideervaringinhetbegeleidenvancliënten naarfinanciëlestabiliteit.

Casus

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

OpeenochtendtijdenshaarspreekuurmeldtLindazichbijhetsocialewijkteam. Linda,eenalleenstaandemoedervantweekinderen,verteltJessicadatzeworstelt meternstigefinanciëleproblemen.Zeheeftmoeiteomhaarrekeningenoptijdte betalenenheeftalenkelebetalingsachterstandenopgelopen.Zevoeltzichoverweldigd doordesituatieenweetniethoezeeruitmoetkomen.

JessicanodigtLindauitvooreenpersoonlijkgesprekineenaparteruimte,waarze rustigkunnenpratenzondergestoordteworden.Jessicadeelthaarbezorgdheidover deschuldenlastvanLindaenlegtuitdathetbelangrijkisomeersteenduidelijkinzicht tekrijgeninhaarinkomstenenuitgavenvoordatzehaarkunnenhelpen.Zemaken eenafspraakvoordeweekdaarop,waarbijLindaalhaaradministratiezalmeenemen.

TijdensdeafspraakgaatJessicasamenmetLindadoorhaarfinanciëledocumenten. Zebrengenalleinkomstenenuitgaveninkaartenstellensameneenrealistischplan opomdeschuldenaftelossen.Lindavoelteenlastvanhaarschoudersvallenenis opgeluchtdatereenconcreetstappenplanisomhaarfinanciëlesituatieaantepakken. ZebedanktJessicahartelijkvoorhaarhulpenvoeltzichgesteund.

Dilemma

NadriemaandenontmoetenJessicaenLindaelkaarweervooreenvervolgafspraak. JessicavraagthoehetgaatenkomtertothaarverbazingachterdatLindazichniet aanhetfinanciëleplanheeftgehoudenenzelfsnieuweschuldenheeftgemaakt.

WatdoetJessica?

1. ZeconfronteertLindamethaargedrag.

2. Zepasthetfinanciëleplanopnieuwaan.

15.8 Verdieping

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Ofgeldjegelukkigmaakt,iseenonderwerpwaarveelmensenoverpraten.Sommigen denkendatalsjemeergeldhebt,jegelukkigerzultzijn.Anderenzeggendatgeldniet allesisendatgelukergensanderstevindenis.

Onderzoeken

PREVIEWVERSIE

Verschillendeonderzoekenbenadrukkentelkensopnieuwdatgeldnietpersegelukkig maakt.KahnemanenDeaton(2010)concludeerdenbijvoorbeelddateenhoger inkomennietautomatischleidttotmeerlevensgeluk.Zelfseenjaarinkomenboven de60.000euroblijktvolgenshennietbijtedragenaaneenhogergeluksniveau.Rijke mensenzijnvolgenshunbevindingennietpersegelukkigerdanmensenmeteen gemiddeldinkomen.Hoewelmateriëlebezittingenofgeldmensenvaakopkorte termijngelukkigmaken,isersprakevanwatmen'preferencedrift'noemt.Dithoudt indatwetijdelijktevredenzijnmetwatwehebben,maarnaverloopvantijdmeer willenhebben.Bijvoorbeeld,jebentmisschienblijmetjenieuwetelefoon,maarbinnen eenjaarwiljewaarschijnlijkeenbeterennieuwermodel.Ditfenomeenvan voortdurendeontevredenheidleidtertoedatmensensteedsmeerverlangen. InteressantgenoegtoondehetonderzoekvanJebb(2018)aandatmensendieeen grotegeldprijsineenloterijwinnen,eenjaarlaternogsteedsevengelukkigzijn,of zelfsmindergelukkigdanvoordatzedeprijswonnen.

BinnennieuwonderzoekvanKillingsworth(2021)komtechternaarvorendatgeld welgelukkigmaakt.Metbehulpvaneenappwerden33.000mensenopverschillende momentengevraagdhoezezichopdatmomentvoelden.Hieruitkwamnaarvoren datmensenzichvakerbetervoeldennaarmatezemeergeldhaddenendatditniet samenhingmetdegrensvan60.000eurodieinandereonderzoekenwerdgenoemd. Killingsworthgeeftaandatmensendiemeergeldhebbenvaakmeercontroleervaren overhetleven.Degroteverschillenindeuitkomstenmetandereonderzoekenzouden verklaardkunnenwordendoordatbinnenditonderzoekgedurendededagop momentennaarhetgeluksgevoelwerdgevraagd.Terwijlinandereonderzoeken vooralachterafwerdgekekennaarhoegelukkigmensenzichvoelden,waardoorer eenvertekeningindeantwoordenkonontstaan.Daarnaastishetmetenvangeluk lastigomdathetgeenwatiemandgelukkigmaaktpersoonlijkis.

Kenmerkengeluk

HetCBS(2015)benadruktdatverschillendefactoreneenbelangrijkerolspeleninhet geluksgevoelvanmensen.Allereerstblijktuitonderzoekdatgezondheideengrotere invloedheeftophetgeluksgevoeldaninkomen.Mensendiezichgezondvoelen, ervarenoverhetalgemeenmeergeluk.Daarnaastspeelthethebbenvaneenpartner eensignificanterolbijhetervarenvangeluk.Nederlandersmeteenpartnervoelen zichdoorgaansgelukkigerdanmensenzonderpartner.Verderzijnsocialecontacten vanessentieelbelangvoorhetgeluksniveau.Metnamedefrequentievancontactmet vriendenblijktsterksamentehangenmethetgevoelvangeluk.Totslotblijktdat mensenmetbetaaldwerkoverhetalgemeengelukkigerzijndanmensenzonderbaan. Hetisdusduidelijkdatgeldslechtstotopzekerehoogtebijdraagtaanhetgeluksgevoel vanmensen.

Leveninarmoede

Dezefactorengeldennietvoormensendieleveninarmoede.Mensendieinarmoede levenzijngemiddeldmindergelukkig.Zehebbenvakerproblemenmetgezondheid enervarenmeerstress.Bijmensendieinarmoedelevenspelenschaamteen stigmatiseringeenrolwaardoorzehetlastigvindenomhungeldproblemenaante pakken.Daarnaastzijnmensendieleveninarmoedemindergeneigdomandere mensentevertrouwen,wathenervankanweerhoudenomsocialecontactenopte doenenintezetten(Plantiga,2018).

PREVIEWVERSIE

15.9 Begrippen

Relatievearmoede

Armoededievastgesteldwordtopbasisvaniemandsinkomeninrelatietotdeomgeving waarinhijleeft.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Schulden

Datzijnopenstaandebedragendiejenogmoetbetalen.

Absolutearmoede

Alsmensenlevenvaneeninkomenonderdelage-inkomensgrens.

Armoede

Wanneerjelangeretijdnietdefinanciëlemiddelenhebtomtevoorzienindemeest primairelevensbehoeften.

Bestaanszekerheid

Alsjekuntvoorzienindeprimairelevensbehoeften.

Bredearmoede

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gaatomfinanciëletekortenenomhetgebrekaanmogelijkhedenomvolledigdeel tenemenaandemaatschappij.

Objectievearmoede

Wanneeriemandeeninkomenheeftdatlagerisdandelage-inkomensgrensdiewordt vastgestelddoorhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS).

Preferencedrift

Dithoudtindatwetijdelijktevredenzijnmetwatwehebben,maarnaverloopvan tijdmeerwillenhebben.

Problematischeschulden

Alseenpersoonnietinstaatisombinnen36maandenalzijnschuldenaftelossen.

Smallearmoede

Hierbijgaathetomfinanciëletekortenenmateriëlebezittingen.

Sociaalminimum

Ookwelbestaansminimumgenoemd,ishetminimalebedragdatjenodighebtom indeprimairelevensbehoeftentevoorzien.

Subjectievearmoede

Dewijzehoemensenzelfhunfinanciëlesituatieervaren.

15.10 Bronnen

PREVIEWVERSIE

Armoedefonds.(z.d.). Armoede in Nederland (z.d.).Geraadpleegdvia https://www.armoedefonds.nl/armoede-in-nederland.

CBS.(z.d). Armoede en sociale uitsluiting.Geraadpleegdop28februarie2024,van https://longreads.cbs.nl/armoede-en-sociale-uitsluiting-2021/samenvatting Hulpbijarmoede(2021). Armoedegrens in Nederland.Geraadpleegdop28februarie 2024, vanhtps:/www.hulpbijarmoede.nl/armoedegrens-in-nederland?gclid=CjwKCAiA5IL-BRAzEiwA0lcWYr1w4df4CEgJVKTZ8TZUCEhkvtlGI3OyiFw6fLeyBf6Spzayb4xMbxoCCHEQAvD_BwE Hoff,S.(1988).Armoedeensocialerelaties.InG.Engbersen,J.C.Vrooman&E.Snel (Eds.),Effectenvanarmoede.derdejaarrapportarmoedeensocialeuitsluiting(3e jaarrapported.,).AmsterdamUniversityPress.

Killingsworth,M.A.(2021). Experiencedwell-beingriseswithincome, evenabove $75,000 per year. ProceedingsoftheNationalAcademyofSciences,118(4),e2016976118. https://doi.org/10.1073/pnas.2016976118

Madern,T.,Bruijn,E.,de,MeulenB.Vander&Maussen,E.(2019).Effectiviteit van de budgetcursus; eindrapport. LectoraatSchuldenenincasso

Omlo,J.(2014).Schaarste: Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen. Sociale Vraagstukken.Geraadpleegdop28februarie2024,van https://www.socialevraagstukken.nl/ recensie/schaarste-hoe-gebrek-aan-tijd-en-geldons-gedrag-bepalen/

Omlo,J.(2016).Watwerktbijdeaanpakvanarmoede.Movisie.Geraadpleegdop28 februarie2024,van https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/ Wat-werkt-bij-armoededef%20%5BMOV-9411591-1.0%5D.pdf

Plantiga,A.,Zeelenberg,M.&Breugelmans,S.M.(2018). De Effecten van Armoede op Voelen, Denken en Doen.

VanGurp,S.,&Liebregts,M.(2022). Materiële hulpverlening: werken met armoede en schulden. Boom.

COPYRIGHTBOOM

PREVIEWVERSIE

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Inhoudthema

• LaaggeletterdheidinNederland

• Laaggeletterdheidsignaleren

PREVIEWVERSIE Thema16 Laaggeletterdheid

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Rolsociaalwerker

• Laaggeletterdheidverminderen

• Motivativerenvanlaaggeletterden

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

Alsjenietgoedkuntlezen,schrijvenen/ofrekenen,kunjemindermakkelijk meedraaienindemaatschappij.Belangrijkebrievendiebinnenkomen,bevatten bijvoorbeeldraadselachtigetekstenmetmysterieuzelangewoorden.Bijsluitersvan medicijnenzijnteingewikkeldenlaatjelinksliggen.Enhetsturenvaneene-maillijkt eenonmogelijkeopgave.DitkomtvoorbijéénopdezesNederlanders.Alssociaal

werkerkomjedaaromregelmatigmensentegendielaaggeletterdzijn.Jeondersteunt decliëntbijzakendievoorhenlastigzijnenjedoetjebestomdecliëntuiteindelijk inzijneigenkrachttezetten.

16.1 LaaggeletterdheidinNederland

InNederlandzijnerzowelmensendieongeletterdzijnalsmensendielaaggeletterd zijn.Hetpercentagemensendatlaaggeletterdis,iszohoogdatheteen maatschappelijkprobleemis.Alsjenietgoedkuntlezen,schrijvenen/ofrekenen,kun jenietoptimaalparticiperenindesamenlevingenbenjeafhankelijkvanmensendie ditwelkunnen.Erkunnenverschillenderedenenzijnwaaromiemandlaaggeletterd is.Zokaneenaantalkinderenbijvoorbeeldnietaandeleerplichtvoldoendooreen beperking,eenziekteofhetnietkunnenvindenvanpassendonderwijs.

Ongeletterdheid

Iemanddieongeletterdis,kannietlezenenschrijvenenheeftditnooitgeleerd. Ongeletterdheidkomtvooralvoorinlandenwaarhetonderwijsnietgoed georganiseerdisofwaarkinderennietdegelegenheidhebbenomnaarschooltegaan. Mensenkunnenookongeletterdzijndooreenverstandelijke,motorischeofvisuele beperkingofeencombinatiehiervan.Ongeletterdenkunnenzichsomswelgoed uitdrukkeningesprokentaal.HetaantalongeletterdenisinNederlandklein,ditkomt doordeleerplicht.Allekinderenlerenopdebasisschoollettersherkennenenhoe dezeletterswoordenvormen.Eenanderwoordvoorongeletterdheidisanalfabetisme.

Laaggeletterdheid

COPYRIGHTBOOM

PREVIEWVERSIE

BijLaaggeletterdheidkunjewellezenenschrijven,maarhebjemoeitemethet begrijpenvanteksten.Vaakhebjeookweinigdigitalevaardigheden.Laaggeletterden wetenwateenwoordbetekent,maareencombinatievanwoordenkanlastigzijn. Doordatmensendielaaggeletterdzijnnietalleinformatiekunnenbegrijpenen gebruiken,functionerenzemindergoedindeNederlandsemaatschappijdangeletterde mensen.Brievenvanbijvoorbeeldoverheidsinstantiesblijvenongelezenende voorwaardenvanzorgverzekeringenenenergiemaatschappijenzijnonbegrijpelijk. Eensollicitatiebriefkunnenmensendielaaggeletterdzijnnietschrijvenenzevinden mindersneleenbaan.

VolgensdeStichtingLezenenschrijvenisinNederlandongeveer18%vandemensen van16jaarenouderlaaggeletterd.Hetaantallaaggeletterdenisdeafgelopenjaren gestegen.DitheeftonderanderetemakenmetdevergrijzinginNederland,hetgrotere aantalmigrantenenhetgrotereaantaljongerendatmettelagebasisvaardigheden vanschoolgaat.Meerdandehelftvandelaaggeletterdenvan16tot65jaarheeft Nederlandsalsmoedertaal.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Voor mensen die laaggeletterd zijn is het een enorme uitdaging of zelfs onmogelijk om administratieve brieven te lezen.

Dyslexie

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Dyslexieiseenleerstoorniswaarbijdekernvanhetprobleemligtbijhetvlotlezenen spellenvanwoorden.Dekansopdyslexieisgroteralseenvanjeoudershetookheeft, erfelijkheidspeelteenbelangrijkerol.Maarookanderefactorenkunneneenrolspelen, zoalsstressindevroegejeugdofdenkaanhersenschade.Ookkomtdyslexievaker voorbijkinderenwaarvandemoedertijdensdezwangerschaprookte,alcoholdronk ofdrugsgebruikt.Somsbestaaterverwarringrondomlaaggeletterdheidendyslexie. Bijdyslexiehebbenmensennamelijkookmoeitemetlezenenschrijven.Tochisdit niethetzelfdealslaaggeletterdheid.Bijdyslexieheeftiemandmoeitemethetaanleren entoepassenvanleesvaardigheden.Hierdoorgaatlezenbijvoorbeeldlangzamer,niet vloeiendoferwordenveelfoutengemaakttijdenshetlezen.Ondankstaalonderwijs verbeterenderesultatenvaakniet,terwijllaaggeletterdheidverdwijntwanneerer taalonderwijsgebodenwordt.

Oorzakenlaaggeletterdheid

Voorlaaggeletterdheidkunnenverschillendeoorzakenzijn.Vaakisheteensamenspel vanoorzakendievallenonderdevolgendecategorieën:

• thuissituatieenomgeving

• onderwijs

• individuelefactoren.

Thuissituatieenomgeving

Desocialeomgevingvaneenkindspeelteengroterolindegeletterdheidtijdensde opvoeding.Eenkindleertveelvanhettaalgebruikendekennisvanzijnouders.Een kinddatopgroeitineengezinwaarveelgelezenwordtenwaarveelboekenen tijdschriftentevindenzijn,ontwikkeltvaakeengoedleesniveau.Ineengezineneen socialeomgevingwaarmensennauwelijkslezen,ishetkindmindergeneigdzelfte gaanlezen.Enalsgezinsledeneenanderetaalspreken,danheefteenkindvaakeen achterstandindeNederlandsetaal.

Eengoedeconcentratieisbelangrijkbijhetoefenenvanbegrijpendlezen.Traumatische ervaringenkunnendeconcentratievaneenkindverminderen.Denkaan alcoholmisbruikdooreenouder,geweld,verwaarlozingofmisbruik.

Henk

Henkis44jaarenzijnvrouwheeftpasontdektdathijlaaggeletterdis.ToenHenk opgroeide,waszijnmoederalcoholist.Zewasmeergeïnteresseerdineenfleswijn danindeschoolprestatiesvanhaarzoon.Henkhieldzijnlaaggeletterdheidzoveel mogelijkverborgen.Hijheeftnognetdemiddelbareschoolgehaaldenvonddaarna werkwaarbijhijnietzoveelhoefdetelezen.Hijdoetnueencursustaalvaardigheid. Hijleertveelenbegrijptnuookalhetreisboekjevanhunvolgende vakantiebestemming.Henkvindthetfijndathijzijnlaaggeletterdheidnumetzijn vrouwkandelen.

Onderwijs

Docentengevenlesineenstandaardtempo.Ditishettempodatdemeesteleerlingen vaneenklasvanongeveerdertigkinderenkunnenvolgen.Maarsommigekinderen kunnenditnietbijbenen.Juistomdatdeklassenvaakgrootzijn,isernietaltijd aandachtvoordekinderendiewatlangzamerzijn.Eenkindvoorwiehettempote hoogligt,verliestsnelzijninteresseindelessen.Dekansisgrootdatdezeleerlingen metschoolstoppen,zodradeleerplichtvervalt.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Niet alle leerlingen kunnen het standaardtempo van de klas volgen.

Individuelefactoren

Doorverschillendesoortenbeperkingenkunnenkindereneenachterstandopbouwen opschool.Voorbeeldenvanbeperkingen:

• Eenlichamelijkeofzintuiglijkebeperking

Denkaankinderendieslechtziend,blind,slechthorendofdoofzijnofeen chronischeziektehebben.

• denkniveau

Kinderenmeteen(licht)verstandelijkebeperkingkunnennietophetlandelijke lees-enschrijfniveaukomen.

• leerstoornissen

Dooreenanderevormvaninformatieverwerkingindehersenen,kanlezenvoor deéénlastigerzijndanvoordeander.

PREVIEWVERSIE

Risicogroepen

Erzijnverschillenderisicogroepenwaarbijmenseneengroterekanshebbenom laaggeletterdtezijn:

• laaggeschoolden

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Laaggeletterdenhebbenvaakgeendiplomavandemiddelbareschoolofeen vervolgopleiding.

• ouderen

Veelouderenkregenvroegernauwelijksdekanseenopleidingtevolgen.Veelvan henstoptenopjongeleeftijdopschoolomtegaanwerken.

• immigrantenenkinderenvanimmigranten

AlsNederlandsjetweedetaalis,kanhetbegrijpenvanNederlandseteksten moeilijkerzijn.Veelkinderenvanimmigrantensprekendeeerstejarenthuisde taalvanhunouders.

Gevolgenlaaggeletterdheid

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Laaggeletterdheidheeftnietalleengevolgenvoorlaaggeletterdenzelf,maarookvoor deoverheidenverschillendeinstanties.Mensendielaaggeletterdzijn,zijnvaak afhankelijkvananderenalshetgaatomhetlezenvanbelangrijkeinformatie.Ze hebbenmindervertrouwenindemedemensofdepolitiek,omdatzeveeldingenniet begrijpen.

Taal,rekenenendigitalevaardighedengebruikjebijdealledaagsedingen. Laaggeletterdenondervindenhierdoorproblemenophetgebiedvanwerk,geld, gezondheidengezin.Alsjemoeitehebtmetdezebasisvaardigheden,vindje bijvoorbeeldmindersneleenbaanenhebjemeermoeitemetgeldzakenengezond leven.

Werk

Dekansenvoorlaaggeletterdenzijnopdearbeidsmarktveelkleinerdanvoormensen dienietlaaggeletterdzijn.Taal,rekenenendigitalevaardigheden(basisvaardigheden) zijnnoodzakelijkomteparticiperenopdearbeidsmarkt.Werkendelaaggeletterden hebbenvaakeenberoepmeteenlagereberoepsstatusdanniet-laaggeletterden.Dit kaninvloedhebbenophetzelfvertrouwenvaniemand.Laaggeletterdenstuitenop hunwerknogaleensoptekstenwaarvanzenietsbegrijpenenzekunnenminder makkelijkmeekomenmetdetechnologischeveranderingen.

Financiën

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Laaggeletterdenhebbenmeerkansomonderdearmoedegrenstelevenenzijnvaak langdurigerarmdanniet-laaggeletterden.Mensendielaaggeletterdzijnverdienen gemiddeldmindergeldenzijnvakerafhankelijkvaneenuitkering.Mensenmet financiëleproblemenzijnvakerlaaggeletterddanniet-laaggeletterd.Sommige instantiesondervindendatklanten/burgershuncommunicatienietbegrijpen.Ditkan leidentothetnietbetalenvanrekeningenenvervolgenshetontstaanvanschulden. Laaggeletterdenwetennietaltijddejuistewegtevindenomzichaantemeldenbij schuldhulpverlening.

Gezondheid

Mensendielaaggeletterdzijn,missenkennisenvaardighedenomgoedomtegaan metinformatieovergezondheid,ziekteenzorg.Mensendielaaggeletterdzijnen medicijnengebruiken,hebbenvaakmoeitemethetlezenvandebijsluiters.Alsjeeen bijsluitervanmedicijnennietkuntlezenenbegrijpen,kunnenervervelendeensoms gevaarlijkesituatiesontstaan.Laaggeletterdenmakenmeergebruikvanhuisartsenenziekenhuizenzorgdanniet-laaggeletterden.

Gezin

Kinderendieopgroeienineengezinmetlaaggeletterdeouders,presterenvaakminder goedopschoolenhebbeneengroterekansomzelflaterooklaaggeletterdteworden. Laaggeletterdeoudershebbenmeermoeitemettaalstimuleringbijhunkinderendan niet-laaggeletterdeouders.Hetsteunenenstimulerenvankinderenbijhetlerenvan taal,zorgtvoorzelfvertrouwenenmotivatiebijkinderen.Daaromiseengoede samenwerkingtussendeouders,deleerkachtenhetkindbelangrijkbijtaalonderwijs.

16.2 Laaggeletterdheidsignaleren

Alssociaalwerkerhebjeeenbelangrijkerolinhetherkennenvanlaaggeletterdheid. Demeestemensendielaaggeletterdzijnproberenteverbergendatzenietgoed kunnenlezenenschrijven,omdatzezichhiervoorschamen.Sommigemensenhouden hetzogoedverborgendatbijvoorbeeldhunfamiliehetnieteensweet.Alsjesignalen vanlaaggeletterdheidherkentbijeencliënt,kunjedatbespreekbaarmakenen vervolgenssamenhetprobleemaanpakken.

Signalen

Erzijnverschillendesignalenwaaraanjelaaggeletterdheidkuntherkennen.

Iemanddielaaggeletterdis:

• heeftsteedssmoesjesomietsniettehoevenlezen(‘Ikhebmijnbrilnietbijme.’ Of:‘Ikkijkerstrakswelevennaar.’)

• heeftnauwelijksboekenoftijdschrifteninhuis

• heeftvragenoverinformatiediejeeerderalintekstvormhebtgegeven

• kijktnietnaardefolderdiejehemgeeftofzijnogenbewegennietoverde tekstregels

• schrijftnietsopenkomtdaardoortelaatofhelemaalnietopdevolgendeafspraak

• spreektwoordenverkeerduit,omdathijnietweethoezegeschrevenworden

• spreektalleendialect.

Taalniveaus

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Erzijnvieralgemenetaalniveaus.Hettaalniveauvaniemanddielaaggeletterdis,zit ondertaalniveau1F.Ditishettaalniveaudatjehebtbijafrondingvandebasisschool ofhetpraktijkonderwijs.Iemandmettaalniveau1F,kaneenvoudigetekstenlezen overonderwerpendieaansluitenbijalledaagseonderwerpenendeleefwereldvan depersoon.Ditzijntekstenvanongeveerachtwoordenperzin,zondermoeilijke woorden.Maarvoormensendielaaggeletterdzijnkanhetsturenvaneenberichtje meteensmartphoneofhetlezenvanondertitelingvaneenfilmallastigzijn.Veel taalcursussenvoormensendielaaggeletterdzijnhebbenalsdoeldecursistenop niveau1Ftekrijgen.

Niveau2Fstaatvoorhettaalniveauvaniemandmeteenvmbo-,mbo-2ofmbo-3 diploma.Iemandmettaalniveau2FkanF1tekstenlezenentekstenoveronderwerpen dieverdervandepersoonafstaan.Iemandmettaalniveau3Fkan1Fen2Fteksten lezeneneengrotevariatieaantekstenoveronderwerpenuitde(beroeps)opleiding

envanmaatschappelijkeaardmetbegripvoorhetgeheelendedetails.Mensenmet eenmbo-4ofhavodiplomazittenopniveau3F.Enniveau4Fstaatvoorhettaalniveau vanhetvwo.IemandmettaalniveauF4kanF1,F2enF3tekstenlezenenandere tekstenovertalvanonderwerpenenkandezetotindetailbegrijpen.

16.3 Rolsociaalwerker

Alsjealssociaalwerkercliëntentegenkomtdielaaggeletterdzijn,ishetbelangrijk omtewetenhoejehiermeeomgaat.Jewilhierinjecommunicatierekeningmee houdenendezeafstemmenophetniveauvandebetrokkenen.Erzijnveelplekken waarmensencursussenkunnenvolgenomopeenbeterlees-enschrijfniveaute komen.InNederlandzijnerookveelvrijwilligersorganisatiesmetbijvoorbeeld taalcoaches,diemensendielaaggeletterdzijngraagondersteunen.

Laaggeletterdheidbespreekbaarmaken

Alsjehetideehebtdatiemandlaaggeletterdis,kunjevoorzichtigvragenstellenom teontdekkenofjevermoedenklopt.Denkaanvragenals:‘Erzijnveelmensendie moeitehebbenmethetlezenvanfoldersenformulieren.Hoegaatdatbiju?’Of:‘Krijgt uweleenshulpvananderenbijhetinvullenvanformulieren?’Omdatveelmensen zichtschamenvoorhunlaaggeletterdheid,kunjehetbesteiemandhetideegeven datditeennormaalprobleemis,waarvanéénopdezesNederlanderslastheeft.Door hetprobleem‘losjes’tebespreken,haaljehettaboeeraf.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Bespreek laaggeletterdheid alsof het de normaalste zaak van de wereld is.

Indepraktijk

CleoiswerkcoachbijdeafdelingWerkenInkomenvandegemeente.Zebegeleidt Peterdieindebijstandzit.ZeheeftmeerderemalenaanPetergevraagdzijncvmee tenemen.Elkekeerheefthijeenanderexcuus.Hetvielhaarookopdathijnietde vacaturesdoorleest,alszedievoorhemuitprint.Ishijsomslaaggeletterd?Zebesluit ditinhetvolgendegesprektepeilen.Peterkomtbinnenenzebiedthemkoffieaan. Zebeginteengesprekoverkoetjesenkalfjes.Voorzichtigstuurtzehetgespreknaar zijnleesvaardigheiddoortevragennaarzijnhobby’s.‘Leesjeweleens?’,vraagtze. Petergeefteenontwijkendantwoord.‘Vindjelezenweleenslastig?’,vervolgtze.Peter staartnaarzijnschoenen.‘Erzijnheelveelmensendiemoeitehebbenmetlezen,dat ishelemaalnietgekhoor.’LangzaamaanrichtPeterzijnblikomhoog.Cleokijkthem aandachtigaanenzegt:‘Alsjemoeitehebtmetlezen,kunnenwesamenopzoeknaar eenoplossing.Zoujedatwillen?’Peterknikt.

Lerenlezen

Debestemanierommensendielaag-ofongeletterdzijnbetertelatendeelnemen aandemaatschappijiszegoedtelerenlezen.Maarnietiedereenisinstaatditteleren. Denkaanmensenmeteenverstandelijkebeperkingofouderendiemoeitehebben methetoppikkenvannieuweinformatie.Jekuntdandepersoonhetbestekoppelen aaneenvrijwilligerdiehelptmetbijvoorbeelddethuisadministratie.

Ookzijnermensendielaaggeletterdzijndienietgemotiveerdzijnombeterteleren lezen.Sommigemensenhebbenhetideedatzenietgoedzijninlerenendathetdan weinigzinheeftomtelerenlezen.Anderenkunnenhetideehebbendatzede leesvaardighedentochnietvaaknodighebben,zehebbenzichtochhunheleleven alkunnenredden?Alshetjegeluktisomeencliënttemotiveren,kunjeinzijnregio eencursusofvrijwilligetaalcoachzoeken.

Aanpassenaandedoelgroep

PREVIEWVERSIE

Omdatjeinjewerkmensentegenkomtdielaaggeletterdzijnzaljehiermeerekening willenhoudeninjegeschrevencommunicatie.Ditkunjedoendoorbijvoorbeeld informatieuiteenfoldertevertalennaareeninfographic,eencombinatievan informatieintekstenbeeld.Ofdoorinformatieaantebiedenineenzeer laagdrempeligetekst:

• Geefduidelijkhetonderwerpvandetekstaan.

• Geefeenteksteenduidelijketitel.Detitelvandetekstgeeftalingrotelijnenaan waardetekstovergaat.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Gebruiktussenkoppenindetekst.Mettussenkoppenhelpjedelezerdoordetekst heen,mensenvindenhetvaaknietfijnomlangestukkenteksttelezenwaarin geenordeninginzit.

• Schrijfkortealinea’s(maximaal5)van2-10zinnen.

• Gebruiksimpeleenveelgebruiktewoorden.Vermijdvakjargon,gebruikgeen moeilijkewoorden.Gebruikgeenuitdrukkingenengezegdes.

• Schrijfineenactieveschrijfstijl.Ineentekstvermijdjebijvoorbeeldzinnenmet 'worden'en'kunnen'.Dezewoordenkunjesomsvervangenvooreenandere omschrijvingwaardoordetekstbeterwordt.

• Schrijfinkorteenduidelijkezinnen.Gebruikmaximaal10woorden.Gebruikniet teveelbijzinnen,maakerdaneennieuwezinvan.

• Geefalleninformatiedienodigis,laatoverbodigeinformatieweg,zodatdetekst zokortmogelijkis.

• Gebruikgroteletters(minimaal12punts)enkieseengoedleesbaarlettertype (bijvoorbeeldVerdanaofHelvetica).Zwartelettersopeenwitteachtergrondzijn hetbesteleesbaar.

• Gebruikzoveelmogelijkafbeeldingenominformatieuitdetekstteillustreren.

• Gebruikgeenbeelddtaal,uitdrukkingenengezegdes.MensendiedeNederlandse taalnietgoedkennen,zijnhiermeenietbekendofbegrijpenmetniet.

Gebruikvanbeelden

Tekstenbeeldcombineren,kaninformatieduidelijkermakenvoordelezer.Beelden zoalsfoto's,tekeningen,pictogrammenofgrafieken.Wanneerjebeeldenbijteksten gebruikt,houdjerekeningmeteenaantalzaken.Hetisnietzodateensimpelplaatje plakkenbijeentekst,deinformatieduidelijkermaakt.Ookhetlezenenbegrijpenvan beeldenvraagtomenigekennisenervaringhiermee.Eenbeeldvaneenbestaand voorwerp,zoalseenboomofeenhuiszullenveelmensenweldirectherkennen.Maar metabstracterebeeldenzoalsiconen,pijlenofkleuren,bijvoorbeeldgroenenrood voorgoedenfout,moetjekennishebbengemaaktanderszegthetjeniets.

Tipsvoorhetgebruikvanbeelden:

• Gebruikconcretebeelden.

• Foto'szijnvaakduidelijkerdantekeningen.

• Houdeenpictogrameenvoudig(bijvoorbeeldeentelefoonbijeentelefoonnummer).

• Gebruikgeengrafiekenenstroomdiagrammen.

16.4 Laaggeletterdheidverminderen

PREVIEWVERSIE

DeNederlandseoverheidvindthetbelangrijkdatiedereenvolwaardigmeekandoen indesamenleving.Daaromwildeoverheidervoorzorgendatlaaggeletterdheid vermindertendatzoveelmogelijkmensendielaaggeletterdzijndemogelijkheid krijgenomhunlees-enschrijfvaardigheidteverbeteren.

Telmeemettaal

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Hetprogramma‘Telmeemettaal’iseenactieprogrammavandeoverheid.Hiermee wildeoverheidervoorzorgendatzoveelmogelijkmensenovervoldoende basisvaardighedenbeschikken.Bijvoorbeelddoorvolwassenentestimulerenomaan hunbasisvaardighedentewerkenenervoortezorgendatkinderengestimuleerd wordenomvoldoendebasisvaardighedenteontwikkelen.Erisdaaromjaarlijks subsidiebeschikbaarvooractiviteitendiezijngerichtophetvoorkomenen verminderenvanlaaggeletterdheid.Deoverheidzorgtervoordatdezeinitiatieven goedbereikbaarzijnvoormensendielaaggeletterdzijn.

Er zijn in heel Nederland veel plekken waar mensen die laaggeletterd zijn een taalvaardigheidscursus kunnen volgen.

Taboedoorbreken

Opongeletterdheidenlaaggeletterdheidrusteentaboe.Mensenvindenhetvaak lastigomervooruittekomendatzemoeitehebbenmetlezen,schrijvenen/ofrekenen. DestichtingLezenenSchrijvenwilgraagdatdetaboeoplaaggeletterdheiddoorbroken wordtendatzoveelmogelijkmenseneenbijdrageleverenaandeaanpakvan laaggeletterdheid.Destichtingorganiseertdaaromevenementenencampagnesen brengtlaaggeletterheidonderdeaandachtdooronderzoektedoenenviamedia informatietedelen.Hierdoorwildestichtingdekennisoverlaaggeletterdheidonder Nederlandersvergroten.Hoemeerkennis,hoemeermensenlaaggeletterdheidinhun omgevinglerenherkennen.

Preventie

PREVIEWVERSIE

Naasthetverminderenvanlaaggeletterdheid,ishetessentieelomtevoorkomendat kindereneentaalachterstandontwikkelen.VolgensdestichtingLezenenSchrijven zijnerverschillendepuntenwaaroppreventiezichmoetrichten;hetkind,deschool endeouders.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Nietgoedkunnenlezenzorgtvooreennegatieveleeservaringwaardoorkinderen minderlezenendaardoorminderoefenen.Eendergelijkenegatievespiraalmoet doorbrokenworden.Dekwaliteitvanhetonderwijs,deleerkrachtenderolvande schoolleidingzijnookbelangrijk.Deskundigheidophetgebiedvanlezenenschrijven kunnentaalachterstandenvoorkomen.Daarnaastspelendesociaaleconomische status,hetopleidingsniveau,hettaalniveau,dehoudingvanouderstegenoverlezen

enschrijvenendeinteractiemethunkindophetgebiedvantaalvaardigheideen belangrijkerol.Dezefactorenhebbenallemaalinvloedopdetaalontwikkelingvan kinderen.

Preventieveinterventies

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Gedurendedeschooltijdzijnkinderenenjongerenvolopbezigmethetintwikkelen vanlees-enschrijfvaardigheden.Daaromishetbelangrijkomindezefase taalachterstandentesignalerenenaantepakken.Hiermeekanvoorkomenworden dateenachterstandindeschooltijdovergaatinlaaggeletterdheidindevolwassen leeftijd.

DestichtingLezenenSchrijvenadviseert:

• Zetalbijkinderenenjongereninopverminderingvanlaaggeletterdheid.

• Pakpreventieveinterventiesbreedaan,waarbijjezowelviahetkind,viadeschool alsviadeouderswerktaanhetverminderenvaneentaalachterstand.

• Geefmeeraandachtaaninterventiesgerichtopschrijfvaardigheid.

16.5 Motiverenvanlaaggeletterden

Jekuntiemandpasdoorverwijzennaareentaalcoachoftaalvaardigheidscursus,als hijgemotiveerdisomwataanzijnlaaggeletterdheidtedoen.

Ja,maar

Veelmensendielaaggeletterdzijnwetennietvanhetbestaanvaneen taalvaardigheidscursusoftaalcoach.Alsjeditvoorsteltaaniemanddielaaggeletterd is,danisdekansgrootdatjehemhiermeeovervalt.Iemandzietmisschienberenop dewegenkomtmetbezwarenals:

• ‘Ikbenaltijdslechtgeweestinleren.’

• ‘Strakskomiknogeenbekendetegen.Ikwilnietdatiemandweetdatikzo’ncursus doe.’

• ‘Ikbentochveelteoudomweerindeschoolbankentegaanzitten.’

• ‘Ikhebaltijdeenhekelgehadaanschool,ikgatochnietweervrijwilligterug.’

• ‘Mijnpartnerenkinderenhelpenmealtijd,ikziehetprobleemniet.’

PREVIEWVERSIE

Bezwarenwegnemen

Probeerdevooroordelenvaneencliëntoverdecursusofoverhemzelfwegtenemen, doormeertevertellenoverdecursus.Benadrukdatdezecursussenen begeleidingstrajectenvantaalcoachesspeciaalvoorvolwassenenzijn.Geefaandat zo’ncursusniettevergelijkenismetschool,maardatdetrajectenvooralgaanomde ontwikkelingvandecliëntzelf.Iemandkanerookvrijblijvendaanbeginneneninzijn eigentempowerken.Enopeencursuskomtdecliëntincontactmetgelijkgestemden enzalhijontdekkendathijnietdeenigeismethetleesprobleem.

Voordelenbenoemen

Laatdecliëntnadenkenoverdenadelendiehijinhetdagelijkslevenervaartdoordat hijnietgoedkanlezen.Vraaghemhoezijnleveneruitzouzienalshijwelgoedzou kunnenlezen.Misschienzijnerdingenwaarhijnaaruitkijkt,zoalsinformatiegoogelen overzijnhobbyofvoorlezenaanzijnkleinkinderen.Pluisditsamenuit.Ditideale toekomstbeeldwordtdanhetdoelwaaropdecliëntzichricht.Ditdoelmotiveerthem omtebeginnenmeteentaalcoachofcursus.Misschienisdedrempeltehoogomzelf informatietevragenovereentaaltraject.Jekuntdecliëntdanbijvoorbeeldvragen ofhijhetprettigvindtdathijwordtgebeld.

Thomas

Thomas:'Sindsikeentaalcursusvolg,gaikalseenspeer!Ikkanalberichtjesversturen, denavigatieinstellenenzelfdingenopzoekenopinternet.

16.6 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Saherisals16-jarigenaarNederlandgekomen.Inhetlandwaarhijwoonde,heerste burgeroorlog.Tijdenszijnjeugdendoordevluchtheefthijweinigonderwijsgehad. EenjaargeledenheeftSahereenverblijfsvergunninggekregen.Hijwoontzelfstandig, maarheeftnognietechtzijndraaikunnenvinden.Hijiseenpaarkeergestartmeteen opleidingenheeftwatkortebaantjegehad.MaarhijhadgehooptominNederland ietsoptekunnenbouwen.Hijheeftzijnfamilieinhetbuitenlandbeloofddathijgeld zougaanverdienenomhenteonderhouden.Saherleeftnuvaneenuitkering.Hijkan vaaknietrondkomenenvoldoetnietaandeverplichtingenronddeuitkering.Zo vergeethijomformulieren,waarinomextrainformatiewordtgevraagd,optijdterug testuren.Metallegevolgenvandien.

Casus

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thomaswerktalssociaalwerkerbijeenmaatschappelijkeopvanglocatie.Opeen avondkomtSaher(ondertussen23jaar)aanbijdeopvanglocatie.Hijwilgraagde nachtdoorbrengenindeopvang.Saherisnetuitzijnhuisgezet.Hijverteltdathijruzie heeftgehadmetzijnhuisbaas,eenhuisjesmelker.Nustaathijzomaaropstraaten zoektonderdakvooreenpaarnachten.Thomaslaathembinnenvoordenacht.Hij probeerteengesprektevoerenmetSaheromerachtertekomenwaardeproblemen metdehuisbaasovergaan.MaarSaherwimpelthemsnelaf,omdathijgeenlastige vragenwil.Thomasbesluitomdeinformatieenregelsvandeopvanglocatieoppapier aanSahertegeven.WanneerThomaseenpaardagenlatereendienstdraaitisSaher erweer.Vanzijncollega'sheeftThomasalgehoorddatSaherzichnietaandehuisregels

houdt.Hijkomtengaatwanneerhijwilenisverdernergensopaanspreekbaar.Ook anderevastecliëntenvandeopvangmoppereneroverdathijzichnietaanderegels houdt.

Dilemma

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

ThomasvermoedtdatSaherderegelsnietbegrepenheeft,omdathijmoeiteheeft metdeNederlandsetaalenzichhiervoorschaamt.

WatdoetThomas?

1. ThomasbesluitomSahertehelpendoordeinformatiedieSahernodigheeft,te vereenvoudigen,hijmaakteenflyermetafbeeldingenoverdeopvanglocatie voorSaher.

2. ThomasverwijstSaherdoornaareentaalcoach,zodathijbeterNederlandsleert begrijpenenkangaanwerkenaanzijnproblemen.

16.7 Verdieping

UithetinternationaleonderzoekPISA-2022blijktdatNederlandse15-jarigenvoor begrijpendlezenonderdenormscoren.Daarnaastblijktuithetrapport‘DeStaatvan hetOnderwijs’endeJeugdmonitorvanhetCentraalBureauvoorStatistiekdatsteeds meerjongeren,vooralmbo’ersdeschoolverlatenzonderstartkwalificatie.Een startkwalificatieiseendiplomahavo,vwo,mboniveau2ofhoger.Dezejongeren hebbenminderkansenopdearbeidsmarktenindesamenlevingenlopenhetrisico omdenieuwegeneratielaaggeletterdenteworden.Eengoedeleesvaardigheidis belangrijkvoordeelnameaandemaatschappij.Goedkunnenlezenhebjebijvoorbeeld nodigomvacaturestebegrijpenoftekunnensolliciteren.

PISA

PREVIEWVERSIE

Ongeveer95landenen500.000leerlingendoenmeeaanhetPISA-onderzoek.PISAis eenafkortingvoorProgrammeforInternationalStudentAssessment.Hetiseen internationaalvergelijkendonderzoekdatdevaardighedenenkennisin natuurwetenschappen,lezenenwiskundevan15-jarigentest.Deonderzoekersvan hetPISA-onderzoekvergelijkenNederlandseleerlingenmetleerlingenuitdeEU14. De14EUlandenzijn:België,Denemarken,Duitsland,Finland,Griekenland,Ierland, Italië,Nederland,Oostenrijk,Portugal,Spanje,VerenigdKoninkrijkenZweden.

InNederlandwordenongeveer10.000leerlingenen1500docentenvanongeveer220 verschillendescholengeselecteerdomdeeltenemenaanhetPISA-onderzoek.Zij wordengeselecteerdopbasisvaneenrepresentatievesteekproef.Hierdoorzijner vanalleonderwijstypenleerlingendiedeelnemen.Hetonderzoekstaatondertoezicht vandeOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling(OESO).

HetPISA-onderzoekbestaatuiteentoetseneenvragenlijst.Deopgavenindetoets richtenzichop:informatieopzoeken,begrijpen,evaluerenenreflecteren.Deresultaten vanhetPISA-onderzoekbiedenscholenenbeleidsontwikkelaarsinformatieoverhoe succesvolNederlandsescholenzijninhetvoorbereidenvanleerlingenopdetoekomst. Ineeninternationaalrapportwordendeprestatiesenonderwijssystemenvande deelnemendelandenmetelkaarvergeleken.Zokanergekekenwordennaar aandachtspunteninhetonderwijsenkanmenlerenvanelkaarssterkeenzwakke punten.

Resultaten2022

UithetPISA-2022onderzoekblijktdateenderdevande15-jarigeninNederland onvoldoendeleesvaardighedenheeft.DitwasbijhetPISA-2018onderzoeknogeen kwartvande15-jarigen.DedalinginleesvaardigheidheeftzichnaPISA-2018versterkt doorgezet.NederlanddaaldeharderdandeandereEU14landenenscoortopnieuw lagerdandezelanden.Zowelmeisjesalsjongenszijnachteruitgegaan,maarmeisjes scorennogsteedshogerdanjongens.

Indeperiodevan2003tot2015wasdeleesvaardigheidvanNederlandseleerlingen stabiel.Tussen2015en2018isdeneerwaartsetrendingezetendezetrendheeftzich doorgezetenlijktzelfsgrotertezijngewordentussen2018en2022.Nederlandpresteert voorleesvaardigheidnuvoorheteerstonderhetOESO-gemiddelde.Vanalle14 EU-landendievanaf2006aanPISAhebbendeelgenomen,heeftalleenGriekenland eenlagerescorevoorleesvaardigheidgehaalddanNederland.

COPYRIGHTBOOM

PREVIEWVERSIE

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Resultaten PISA onderzoek.

Verklaringen

OpbasisvandePISA-resultatenishetnietgoedmogelijkomverklaringentegeven voordeontwikkelingeninleerlingprestatiesdoordejarenheen.Ditgeldtookvoorde dalingindeleesvaardigheid.Erwordtwelonderzoekgedaannaarfactorendiehierin mogelijkeenrolspelen.UiteerdereonderzoekenopbasisvandedatavanPISA-2018 isbijvoorbeeldgeblekendatlagerleespleziersamengaatmetminderlezenendat minderlezensamenhangtmeteenlagereleesvaardigheid.Erisookgeblekendat leerlingendieop9-jarigeleeftijdaleenmobieletelefoonhebben,mindergoed prestereninlezenenrekenendanleerlingendieopeenlatereleeftijdeenmobiele telefoonkrijgen.Eneriseensamenhanggevondentussenonlinechatteneneen afnamevandeleesvaardigheid.Waarschijnlijkspelenmeerderefactoreneenrolen isdeafnemendeleesvaardigheidniettoetewijzenaanéénoorzaak.

Taalachterstand

VolgensdestichtingLezenenSchrijvenmoethetonderwijsbasisvaardighedenzoals lezen,schrijven,rekenenendigitalevaardighedennogmeerinsamenhangaanpakken. Zodatjongerengoedzijnvoorbereidommeetekunnendoenindesamenlevingen opdearbeidsmarkt.Lezen,digitalevaardighedenenrekenvaardighedenhebjelater vaaknodig,denkmaaraanonlinebankieren,jefinanciëleadministratiebijhouden, eenbriefvandegemeentelezenetc.

Hetsoortopleidingvanoudershangtsterksamenmetdeprestatiesvanhunkinderen. Wanneerouderseenpraktischeopleidinghebbenafgerond,presterenhunkinderen gemiddeldslechteropschool,dankinderenwaarvandeoudersdeuniversiteithebben afgerond.Kinderendieopgroeieningezinnenwaarvandeouderszelfmoeitehebben metlezenenschrijven,beginnenvakermeteentaalachterstandopdebasisschool.

DestichtingLezenenSchrijvenwildaaromdatallepartijendiebetrokkenzijnbij oudersvanjongekinderen,deoudersactiverenenondersteunen.Eenvroege taalontwikkelingenhetopbouwenvaneengoedewoordenschatisvangroteinvloed opdeleesontwikkelingvanhetkind.

StichtingLezenenSchrijven

16.8 Begrippen

Dyslexie

PREVIEWVERSIE

Eenleerstoorniswaarbijdekernvanhetprobleemligtbijhetvlotlezenenspellenvan woorden.

Laaggeletterdheid

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Depersoonkanwellezenenschrijven,maarheeftmoeitemethetbegrijpenvan teksten.

Ongeletterdheid

Iemanddienietkanlezenenschrijvenenheeftditnooitgeleerd.

16.9 Bronnen

IngridChristoffels,I.,Groot,A.,Clement,C.,&Lam,J.F.(2017). Preventie door interventie: Literatuurstudie naar lees- en schrijfachterstanden bij kinderen en jongeren. StichtingLezenenSchrijven.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Inspectievanhetonderwijs.(2023). De Staat van het Onderwijs.Geraadpleegdop14 februari2024,van

https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/staat-van-het-onderwijs

Jeugdmonitor.(2023). Jaarrapport 2023 Landelijke Jeugdmonitor.Geraadpleegdop 14februari2024,https://jeugdmonitor.cbs.nl/publicaties/jaarrapport-2023

MaastrichtUniverity(2018). Feiten en Cijfers Laaggeletterdheid.StichtingLezenen Schrijven.

Meelissen,M.R.M.,Maassen,N.A.M.,Gubbels,J.,vanLangen,A.M.L.,Valk,J.,Dood, C.,Derks,I.,In’tZandt,M.,&Wolbers,M.(2023). Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht. UniversiteitTwente

Rijksoverheid.(2023). Referentieniveaus taal en rekenen.Geraadpleegdop31januari 2023,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/taal-en-rekenen/referentiekader-taal-en-rekenen

StichtingLezenenSchrijven.(2021). Kennisblad: Laaggeletterdheid in Nederland. StichtingLezenenSchrijven.

StichtingLezenenSchrijven.(2021). Kennisblad: Eenvoudige taal voor laaggeletterden. StichtingLezenenSchrijven.

StichtingLezenenSchrijven.(2024). Laaggeletterdheid. Geraadpleegdop1februari 2024,van

https://www.lezenenschrijven.nl/over-laaggeletterdheid

PREVIEWVERSIE

StichtingLezenenSchrijven.(2024). Laaggeletterdheid in Nederland. Geraadpleegd op1februari2024,van

https://www.lezenenschrijven.nl/informatie-over-laaggeletterdheid-nederland

TelmeemetTaal.(2023). Tel mee met taal.Geraadpleegdop30januari2023,van https://www.telmeemettaal.nl

Thema17

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Slachtoffersvanmensenhandel

Inhoudthema

PREVIEWVERSIE

• Mensenhandel

• Loverboys

• Lovergirls

• Verantwoordelijkheidvandesociaalwerker

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Tijdensjewerkalssociaalwerkerkunjeinaanrakingkomenmetmensenhandel, loverboys,lovergirlsenhunslachtoffers.Alsberoepsbeoefenaarishetbelangrijkom jeteverdiepeninhetonderwerp,zodatjeindepraktijkkuntherkennenwanneer sprakeisvanmensenhandelenloverboys-enlovergirlpraktijken.Daarnaastishetvan belangomtewetenhoejeondersteuningkuntbiedenaanslachtoffersenwelke hulpverleningsinstantieseenrolspelen.

17.1 Mensenhandel

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Mensenhandelishetronselen,vervoerenenhuisvestenvaneenpersoon,methet doelomdiepersoonuittebuiten.Mensenhandelgaatmeestalgepaardmetdwang, bedrog,chantageengeweld.Mensenhandelenmensensmokkelzoujemetelkaar kunnenverwarren,maarzezijnzeerverschillend.Tochgaanzevaaksamen. Mensensmokkkelishetillegaalvervoerenvanmensenmetalsdoelzenaareenander landtebrengen.Mensensmokkelgebeurtineersteinstantievaakopvrijwilligebasis. Eriseenpersoondiehetlandwilverlateneneenmensensmokkelaardieeenveilige routenaarhetgewenstelandkentofzegttekennen.Mensendieeen mensensmokkelaarinschakelen,willennaareenanderlandomdatzedaarbetere leefomstandighedenverwachten.Ofzijlevenineenlandwaaroorlogenarmoede heerstenwillendieellendeontvluchten.Mensensmokkelgaatnietaltijdsamenmet deuitbuitingvanillegalevreemdelingen,maarvaakwel.

Vormenvanmensenhandel

Erzijnverschillendevormenvanmensenhandel:

• Arbeidsuitbuiting

• Seksueleuitbuiting

• Crimineleuitbuiting

• Gedwongenorgaanverwijdering

Arbeidsuitbuiting

PREVIEWVERSIE

Arbeidsuitbuitingomvateencombinatievanernstigeenvaakonmenselijke omstandighedenopdewerkvloer,waarbijdwang,geweld,chantage,fraudeof misleidingvaakvoorkomen.Hetslachtofferwordtvaakverplichtom(eendeelvan) deinkomstenaftestaan,watresulteertineenminimaalofzelfsafwezigsalaris.Deze vormvanuitbuitingmanifesteertzichindiversesectoren.Erzijntweehoofdvormen vanarbeidsuitbuiting:gedwongenarbeidengedwongendienstverlening.

Gedwongenarbeidkomtdoorgaansvoorbinnenformele werkgever-werknemersrelaties,waarbijcontractenenandereofficiëleafspraken gebruikelijkzijn.Sectorendiegeorganiseerdzijnviasectororganisaties,cao'sof belangenverenigingen,zoalsdetransportsectorofhoreca,wordenhiervaakdoor getroffen.

Aandeanderekantvindtgedwongendienstverleningmeestalplaatsindeinformele sector,waardoorgaansgeenarbeidsovereenkomstofgeorganiseerdestructuur aanwezigis.Voorbeeldenhiervanzijngedwongenhuishoudelijkwerk,au-pairsofhet verkopenvanstraatkranten.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Arbeidsuitbuiting omvat een combinatie van ernstige en vaak onmenselijke omstandigheden op de werkvloer, waarbij dwang, geweld, chantage, fraude of misleiding vaak voorkomen.

Seksueleuitbuiting

PREVIEWVERSIE

Bijseksueleuitbuitingwordteenpersoongedwongentothetverrichtenvanseksuele handelingeninruilvoorcompensatie.Dezevergoedingkanindevormvangeld plaatsvinden,waarbijhetslachtoffervaakverplichtiseendeelervanaandeuitbuiter aftestaan.Daarnaastkunnenanderevormenvanvergoedingvoorkomen,zoals kleding,voedingofonderdak.

Seksueleuitbuitingomvatdiversevormen,waarondergedwongenprostitutieen dwangindecontextvanpornografie.Hetstrektzichookuittotgedwongenseksuele dienstverleninginbijvoorbeeldbars,hotelsenmassagesalons.Hierbijkunnenseksuele dienstenwordenverleendaanzowelvreemdenalsbekenden.

Crimineleuitbuiting

Slachtoffersvancrimineleuitbuitingwordengedwongentothetplegenvancrimineel gedragoftotbedelarij.Crimineleuitbuitingvanzowelkinderenalsvolwassenenis eenminderbekendevormvanuitbuiting.Hierbijwordenactiviteitenzoals zakkenrollerij,winkeldiefstalofhetstelenvangeldbijeengeldautomaattoegepast. Hetslachtofferdientvervolgensdebuitovertedragenaandeuitbuiter.Deuitbuiter oefentcontroleuitoverhetslachtoffer,bijvoorbeelddoorhetpaspoortinbezitte hebben.Dezeuitbuiterkandeeluitmakenvaneencrimineelnetwerk,maarhetkan ookiemandzijndieeenfamilierelatieheeftmethetslachtoffer.

Gedwongenorgaanverwijdering

Bijgedwongenorgaanverwijderingmoetiemandonderdwangzijnofhaarorgaan afstaan.OverdezevormvanmensenhandelinNederlandisnognietzoveelbekend. ErzijninNederlandweinigslachtoffersbekendvandezevormvanmensenhandel.

Oorzakenvanmensenhandel

Mensenhandelheeftaltijdtemakenmetarmoede.Mensenwonenbijvoorbeeldineen armlandwaarzegeenwerkkunnenkrijgen.Zeontmoetenofgaanopzoeknaareen mensenhandelaar,diezeverteltdathijinNederlandwerkvoorzeheeft.Hijzegtdat hijdeverzekeringen,dewerkvergunningendehuisvestingregelt.Demensenzijn natuurlijkblijmetdezekans.EenmaalaangekomeninNederlandblijkenaldiemooie toezeggingenechternietwaartezijn.Zemoetenbijvoorbeeldlangewerkdagenmaken, zezijnhierillegaal,zemoetenhunpaspoortinleveren,zekrijgennietofslechtbetaald, zewordenmishandeld,zeslapenmettwintigmensenineenkaleschuur,zemogen nietnaarhettoilet.Alszeprotesterentegendeslechtebehandeling,wordtergedreigd metuitzetting.

Signalenvanuitbuiting

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Hulpaaneenslachtoffervanmensenhandelstartbijhetvindenvandieslachtoffers. Slachtoffersvanmensenhandelzijnvaakafhankelijkvananderenomuithunslechte omstandighedentekomen.Somswetenzijnietdatzeuitgebuitworden.Zezijn bijvoorbeeldnietopdehoogtevandenormalearbeidsomstandighedeninNederland.

Signalenvanarbeidsuitbuiting

PREVIEWVERSIE

Iemandismogelijkslachtoffervanarbeidsuitbuitingalsdepersoon:

• gevaarlijkenongezondwerkmoetdoen

• langewerkdagenmoetmaken

• nietofteweinigbetaaldkrijgt,oflangopdebetalingmoetwachten

• nietkanbeschikkenovereeneigenpaspoort

• metvalsebeloftennaarNederlandisgehaald

• wordtmishandeld,gechanteerd,gedwongenofbedreigd

• eenhogeschuldmoetafbetalenaandewerkgever

• illegaalinNederlandverblijft

• bangisvooruitzetting

• (eengrootdeelvan)deinkomstenmoetafdragen

• nietkanbeschikkenoverhetgeldopdeeigenbankrekening

• zwartbetaaldwordt,ofnietverzekerdistegenbijvoorbeeldongevallen

• ineenbedrijfspandofophetbedrijfsterreinwoont,ofopeenanderemanierslecht isgehuisvest

• beperktebewegingsvrijheidheeft

• wordtgechanteerdofafgeperst

• opanderemanierenonderdrukwordtgezet

Signalenvanseksueleuitbuiting

Iemandismogelijkslachtoffervanseksueleuitbuitingalsdepersoon:

• wordtgedwongenomsekstehebbenofseksuelehandelingenteverrichtentegen dezinin

• wordtgedwongenomsekstehebbentegenbetaling,waarbijhijofzijhetgeld moetafdragen

• wordtgedwongenommeetedoenaandeproductievanpornografischmateriaal

• doordepartnerwordtgedwongenomsekstehebbenmetbekendenofvrienden

• doordepartnerwordtgedwongenom'schulden'aftelossendoorsekstehebben metvreemden

Signalenvancrimineleuitbuiting

Iemandismogelijkslachtoffervancrimineleuitbuitingalsdepersoon:

• wordtgedwongenommensenteberovenofzakkenterollen,endaarnadebuit moetafstaan

• wordtgedwongenomtebedelen,endaarnadebuitmoetafstaan

• wordtgedwongenomintebrekenoftestelen,endaarnadebuitmoetafstaan

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Iemand is mogelijk slachtoffer van criminele uitbuiting als de persoon wordt gedwongen om te bedelen, en daarna de buit moet afstaan.

Mogelijkegevolgenvanuitbuiting

Eenslachtoffervanmensenhandelheeftvaaktraumatischegebeurtenissen meegemaaktdiehemofhaarsoms(levens)langblijvenachtervolgen:

• Uitbuitersgebruikenvaaklichamelijkgeweldomhunslachtofferstedwingen dingentedoendiezenietwillen.

• Uitbuitersdoenhunslachtoffersmooiebeloften.Uiteindelijkblijkenzijzeer onbetrouwbaar.Depsychischeschadeisvaakgroot.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

• Uitbuiterslatenhunslachtoffersineenvreemdlandondererbarmelijke omstandighedenheelhardwerken.Eensociaallevenofvrijetijdkennende slachtoffersniet;zijzijngeïsoleerdvandebuitenwereld.

17.2 Loverboys

Eenloverboyiseenjongenofjongemandiedoormiddelvanmooiepraatjesencadeaus probeerteenmeisjeofjongevrouwintepalmenenteisoleren.Hetdoelisuiteindelijk omhetslachtoffertedwingensekstehebbenmethemenlatermetanderen.De loverboywildoorhetmeisjetedwingentotseksueelcontactmetanderen,geld verdienen.Hetslachtofferzaldusmoetenwerkenalsprostituee.Datinpalmendoet eenloverboyheelgeleidelijk.Hijzorgtervoordathetmeisjeverliefdophemwordt enhemvolledigvertrouwt,voorhijtoeslaat.Hijlaathetmeisjegelovendathijverliefd isophaarenprobeerthaargeheelafhankelijkvanhemtemaken,zodatzenietmeer zonderhemkan.

Watdoeteenloverboy?

Eenloverboykanopverschillendemanierenactiefzijn.Zokanhijopinternetzoeken naarmeisjesopsocialemedia-platformen,chatsofjongerensites.Maarloverboyszijn netzoactiefinuitgaanscentra,opschoolpleinen,sportclubsofopandereplaatsen waarjongerensamenkomen.Zolegthijcontactenmetmeisjesenprobeerthente versieren.Datversierendoethijmetcomplimentjes,cadeaus,drugs,drankendure uitgaven.Inruilvooralleluxeenlievedingen,zalzijuiteindelijkgedwongenworden geldvoorhemteverdienenalsprostituee.Eenloverboywordtookwelgezienalseen soortmensenhandelaar.Hijkanhetslachtofferdwingendureabonnementenof leningenaftesluitenophaarnaam,zodathijdaarvangebruikkanmaken.Insommige gevallendwingteenloverboyeenmeisjeomdeeltenemenaancriminelepraktijken.

Signalementvaneenloverboy

Eenloverboyheeftalsdoelhetslachtofferafhankelijkvanhemtemaken.Ditgebeurt ineenaantalstappen.Dezestappenhetensamen:hetprocesvanafhankelijkheid.

• euforie/verliefdheid

Eerstzorgtdeloverboyervoordathetslachtofferhemvertrouwt.Datzeeenleuketijd samenhebbenendathetslachtofferverliefdophemwordt.Hijdoetopzijnbeurt alsofhijverliefdisophetslachtoffer.

• grensverlegging

Deloverboyvraagthetslachtofferhaargrenzenteverleggenendingentedoendieze zelfnietdirectwil.Bijvoorbeeldseksuelehandelingenverrichtenofeenleningafsluiten.

• hersenspoeling

Deloverboyprobeerthetslachtoffertehersenspoelenenvertelthaardathijenkel goedebedoelingenheeft.Hijprobeerthetslachtofferteisolerenvanvriendenen familie.Daarbijkanhijhenalsslechtbestempelen.

• ultiemegehoorzaamheid

Hetslachtoffermoetdeloverboygehoorzamen:hijbeslistvoorhaarwatzewelen nietmag.Hetslachtofferraakthierdoorineenisolement.

• ontluistering

PREVIEWVERSIE

Deloverboylaathetmeisjevallenenbehandelthaarslechtalszehemniet gehoorzaamdofvoldoendeopbrengstoplevert.Zijraaktontluistert:zezietdatde jongennietiswatzedacht.Pasbijdezestapstaathetslachtofferopenvoorhulpvan buitenaf.

• ontmaskering

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Nadathetslachtofferhulpheeftdurvenaccepterenmoetdeloverboyontmaskerd worden.Hetslachtofferzietindatdeloverboyzichvoordeedalsleukencharmant, maardatditnietechtenoprechtwas.

• losmakingsproces

Methulpkanhetslachtofferzichlosgaanmakenvandeloverboy.

Typeringmogelijkeslachtoffers

Sommigejongerenzijnvatbaardervoorloverboysdananderen.Vooralkwetsbare jongerenzijneerdergeneigdintegaanopavancesvaniemanddieuitisopseksueel contact.Kenmerkenvanslachtofferszijn:

• jongerendietwijfelenaanhungeaardheid

• jongerenmeteen(licht)verstandelijkebeperking

• meisjestussende11en15jaaroud

• jongerenmeteenlaagIQ

• jongerendiegeenfijncontacthebbenmethunouders

• jongerendieheelonzekerzijntijdensdepuberteit

• jongerenmetgedragsproblemen

• jongerenmetweinigsocialecontactenen/ofvriendeninhetdagelijksleven

• jongerendiesombergestemdofdepressiefzijn

• jongerendieinhetverledentemakenhebbengehadmetmisbruik.

Doordatdezejongerendoorgaansineenonzekereofveranderlijkesituatieverkeren, zijnzijopzoeknaarhouvastenvertrouwen.Dit,mogelijkincombinatiemetproblemen vanimpulsbeheersing,zorgtervoordatzijsnellerslachtofferworden.Erzijnookeen aantalsignalendieeropkunnenwijzendateenmeisjedaadwerkelijkslachtofferis geworden,ze:

• kleedtzichineensanders(verzorgder,draagtmeermake-up)

• heeftsportenvanlichamelijkgeweld

• heefteennieuwetatoeage

• zieterslechtverzorgduit,ismoeofineensdunner

• heeftwisselendeemoties

• durftnietgoedmeertezeggenwatzewil/nietwil

• laatzichmakkelijkovertuigendooranderen

• heeftineensallerleidurenspullen

• heeftineensschulden

• gaatineensvaakuit,isveelbijanderenthuisofbijvoorbeeldinhotelkamers

• gebruiktineensveeldrugs/drank

• isveelmetseksbezig/weethierineensveelvanaf

PREVIEWVERSIE

• gaatlichamelijkcontactuitdeweg

(Slachtofferwijzerz.d.).

Latenteproblematiek

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Deoorzakenvanhetgedragvanzowelloverboyalsslachtofferzijnvaaklatente problemenen.Latenteofwelonderliggendeproblemen,zijnproblemendienietmeteen aandeoppervlaktekomen.Deproblemen,diezichbijvoorbeeldtijdenshetopgroeien hebbenvoorgedaan,kunnenresultereninongewoonenongewenstgedrag,zoals:

• gedragsproblemen

• problemenrondomhetbeheersenvanimpulsen

• problemenindegezinssituatie

• weinigeigenwaarde

• weinigzelfvertrouwen.

Gedragheeftaltijdeenreden,zoookhetgedragvaneenloverboyénzijnslachtoffers. Dejongerenzijnvaakonveiligofgedesorganiseerdgehecht.Tijdenshetopgroeien heeftgeenveiligehechtingplaatsgevondenmetoudersofopvoeders.

Protocol

Seksueelgeweldtegenjeugdigenenexploitatievanminderjarigenindeprostitutie zijnvormenvankindermishandeling.DeinvoeringvandeverplichtemeldcodeHuiselijk GeweldenKindermishandelingbetekentdatorganisatieseenduidelijkbeleidmoeten hebbenoverwattedoeningevalvanvermoedensvanhuiselijkgeweldof kindermishandeling.Ditkanindevormvaneenrichtlijnofprotocol.

Alleprofessionalsdiemetjeugdigenwerken,zoalsmedewerkersinhetonderwijs, jeugdzorg,politieenjustitie,moetenbijsignalenvanhuiselijkgeweldof kindermishandelinggebruikmakenvaneenstappenplan.Deinvullinghiervanis afhankelijkvandevoorzieningenofzorgstructurendiebinnendeorganisatieaanwezig zijn.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Seksueel geweld tegen jeugdigen en exploitatie van minderjarigen in de prostitutie zijn vormen van kindermishandeling.

Interventiesbijdedader

Dedader,deloverboy,heeftookhulpnodig.Meteeninterventie-datiseenander woordvooringrijpen-moetzijnhandelengestoptworden.Omdattebewerkstelligen, kanopverschillendemaniereningegrepenworden.

Ondertoezichtstelling

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Wanneereenloverboyeenvoorwaardelijkegevangenisstrafoftaakstrafkrijgtopgelegd, dankomthijondertoezichtvande(jeugd)reclasseringtestaan.Zijzieneroptoedat deloverboyactiefaanzijnterugkeernaardemaatschappijwerkt.Hierbijhoren doorgaansenkelestrengevoorwaarden,zoalseentrainingagressieregulatie,sociale vaardigheidstrainingofhetvolgenvaneenleerwerktraject.Dereclasseringzorgtdat deloverboyzichhoudtaandezevoorwaardendoorzeerregelmatigcontactmomenten teplannenmetdedader.Wanneeriemandondertoezichtstaatvande (jeugd)reclassering,hoorthiereenmeldingsplichtbij.Ditheetondertoezichtstelling (OTS).Dereclasseringonderhoudtintensiefcontactmetdedader.Inernstigegevallen kaneenloverboyeengevangenisstrafvanmaximaaltienjaarkrijgen.

Verplichtebehandeling

Deofficiervanjustitiekanbesluitendatdedaderverplichtbehandeldmoetworden voorzijnprobleem.Ditheetterbeschikkingstelling(tbs).Deloverboymoetverplicht deelnemenaangesprekkenentherapieënomervoortezorgendathijnooitmeerin zijnouderolterugvalt.Metregelmaatvoelteendadernietsvoorverplichtebehandeling. Hieropkandeofficiervanjustitiebesluitendathijverplichtbehandeldmoetworden ineengeslotenkliniek.

Locatie-encontactverbod

Eenanderebeperkingkanzijndatdedadereenlocatie-ofcontactverbodkrijgt.Er wordthemdantoegangontzegdtoteenspecifiekeplaats.Bijvoorbeeldeen schoolplein,waardedadervaakkwamommetmeisjestepraten.Eencontactverbod moetdeloverboyervanweerhoudenomopnieuwcontactzoekenmethetslachtoffer. Ditzijngeenvrijblijvendestraffen.Houdtdedaderzichnietaandezestraf,danzalde officiervanjustitiestrengeroptreden.

Inzetelektronischecontrolemiddelen

PREVIEWVERSIE

Hetkanzijndatdedaderopeenanderemaniergecontroleerdwordt.Wanneerhijniet decelinhoeft,maarmenerwelstrengopwiltoeziendathijgeenrottigheidmeer uithaalt,kunnenelektronischecontrolemiddelen(ET)ingezetworden.Dedaderis daarmeeopafstandtevolgendoordestrafeiser.Hierbijkunjedenkenaanhuisarrest metgebruikvaneenenkelbandofGPS-enkelband.Dedadermoetdanopspecifieke tijdstippenthuiszijn.Erkanookeenlocatieverbodbijhoren.

Gedragsinterventies

Cognitievegedragstherapieiseenveelingezettevormvaneengedragsinterventie. Hetdoeldaarbijisomdegedachten,hetgevoelenhetgedragvandedaderpositief tebeïnvloedenzodatdekansdathijinzijnoudegedragterugvalt,kleinerwordt. Cognitievegedragstherapieiserinverschillendevormen.Dedaderkanzowel individueelalsineengroeptherapievolgen.

Interventiesbijslachtoffers

Ookvoorhetslachtofferbestaanverschillendeinterventies.Vaakisditmaatwerk, omdatgeenenkelmeisjehetzelfdereageertopdeinvloeddieeenloverboyophaar had.Wathulpinstantiesbiedenzijnverschillendetypenopvang,afhankelijkvande hulpdiehetslachtoffernodigheeftomerbovenoptekomen.Minderjarigeslachtoffers verblijvenvaakineenjeugdzorginstellingenmeerderjarigeslachtoffersineen vrouwenopvanghuis.

Generiekeopvang

Eenplekjeineenjeugdzorginstellingofeenvrouwenopvanghuismaaktdeeluitvan degeneriekeopvangdiegebodenwordtaanslachtoffersvanloverboys.Daarbijwordt, doormiddelvanmaatwerk,onderscheidgemaakttussenbehandelmethodes.Deze behandelingenzijngeneriek,specifiekofspecialistisch.Afhankelijkvandestaatwaarin hetslachtoffermentaalverkeert.Menkanookeenspecifiekprogrammavoormeisjes meteenlichteverstandelijkebeperkingaanbieden.

COPYRIGHTBOOM

Terugkerendeaspectenbijhulpverlening

Alseenslachtoffereenhulpverleningsprogrammaingaat,wordtaanspecifiekeaspecten gewerktomhetmeisjeindebasissterkertemaken.Hetdoelisdekansopterugval verkleinen.Deaspectenwaaraanwordtgewerktzijn:

• traumaverwerkingomdetraumatischegebeurtenisseneenplekjetegeven

• hetzelfbeeldverbeteren,omhetslachtoffertelerenopeenpositievemaniernaar zichzelftekijken•lerenomgaanmetgrenzen,zodathetslachtofferacceptabelen onacceptabelgedragleertonderscheidenenleertaangevenwanneerhaargrens bereiktis

• hetvergrotenvandeweerbaarheid,zodatzijindetoekomstmindergevoeligis voormooiepraatjesvaneenloverboy

PREVIEWVERSIE

Randvoorwaardenvoorgoedeinterventie

Eeninterventiekunjenietzomaaruitvoeren.Jehoudtrekeningmeteenaantal randvoorwaarden,waardoordekansdatdeinterventieslaagtgroterwordt.Ditzijn enkelerandvoorwaarden:

• Hetslachtoffermoetveiligzijn.

• Hetslachtoffermoetbeschermdwordenineenopensetting(geensprakevan dwang).

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

• Ermoeteengoedpedagogischklimaatheersen.

• Ermoetspecialistischehulpaanwezigzijn(orthopedagogischehulpof jeugdpsychiatrie).

• Debehandelingkomtvoortuitéénduidelijkbehandelplan.

• Debehandelaarshebbeneeneenduidigewerkhouding(werkenallemaalopdezelfde manier).

• Debehandelaarswerkennauwsamenmetanderespecialistenzoalspolitie,justitie enonderwijs.

Indepraktijk

Barbarawerktalssociaalwerkerineeninstellingvoorjeugdzorg.Metverschillende interventietechniekenhelptzemeisjesdieslachtofferzijngewordenvanloverboys. Barbaraheeftvandaageenvergaderingomafsprakentemakenmethaarcollega’s. ‘Dezeweekkomteennieuwmeisjenaardegroep,dushetiseengoedideeomhaar casusdoortenemen.’Zegteencollega.‘Datiseengoedplan’,vindtBarbara.‘Laten webesprekenhoewehaarbenaderen,zodatzeweetwatzevanonsalshulpverleners kanverwachten.’

Jijalssociaalwerker

Bijvermoedensvanslachtofferschapisoptijdingrijpeneenbelangrijkefactor.Zorg alsprofessionalvoornauw(dagelijks)contactmethetmeisje,enanderebetrokkenen zoalsbijvoorbeeldhaarouders.Voeractieszosnelmogelijkuit.Daarmeedoejeer allesaanom(verder)slachtofferschaptebeperkenoftevoorkomen:

• Betrekwaarmogelijkdeoudersenhetnetwerk.

COPYRIGHTBOOM

• Steleenveiligheidsplanop.Regel,inafstemmingmethetmeisje,beschermingen opvang.Neemconcreteafsprakenopinhetplanoverwieinwelkesituatiewat doet.Evalueerhetplanmeteencollegaenstelhetwaarnodigbij.

• Onderdeelvanhetveiligheidsplaniseennetwerkanalyse.Maaksamenmethet meisjeeenschemavansteunendeenrisicovollepersonen.Probeerdesteunende personeninhetnetwerktemotiverenomhetmeisjeteondersteunen.

• Overlegmetdepolitieoverhetmotiverenvanhetmeisjetothetdoenvanaangifte ofhetdoenvaneenmelding.Adviesvragenaandepolitiekanaltijd,maarmoet zondertoestemmingvanhetmeisjegeanonimiseerdgebeuren.

• Motiveerhetmeisjeommedischonderzoektelatendoen.

• Zorgvoorinzetvangespecialiseerdebehandelingennazorg.

PREVIEWVERSIE

• Werkaanversterkingvandeeigenkrachtvanhetmeisjeenvanhaar netwerk/omgeving.Geefhetnetwerkeenduidelijkepositie.Biedpsycho-educatie overdewerkwijzevanloverboysenmensenhandelaren.

• Laatdegegevensvanhetmeisje,mettoestemmingvanhetmeisjeofhaar ouder(s)/voogd,registrerenbijCoMensha,eenonafhankelijkexpertise-en coördinatiecentrumtegenmensenhandel.CoMenshazetzichinvoordebelangen enrechtenvanslachtoffers.BovendienwordtdeinformatiedieCoMenshakrijgt, gebruiktomdeaardenomvangvanmensenhandelinbeeldtebrengen.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

17.3 Lovergirls

Naastloverboysbestaanerlovergirls.Ditzijnmeisjesdieanderemeisjesronselen voorloverboys.Hetisdebedoelingdatdezemeisjeszichgaanprostituerenengeld verdienenvoordeloverboyenlovergirl.Hetkomtvaakvoordatdelovergirlhet slachtoffervaneenloverboywasennietoptijdhulpheeftgekregen.Zijisopeen ernstigemaniergehersenspoeldengemanipuleerddoordeloverboy.Eenlovergirl kanergbangzijnomhulptezoeken,omdatzebangisbestempeldtewordenals dader.

Watdoeteenlovergirl

Eenlovergirlpaptaanmetanderemeisjes.Zijdoetzichvooralsvriendinenprobeert testokentussenhaarslachtofferendeoudersenvrienden.Zedoeterallesaanom ervoortezorgendathetslachtofferzichtegenhaaroudersenvriendenkeert,zodat zijsteedsmeeromgaatmetdelovergirl.Opeengegevenmomentzalhetslachtoffer delovergirlzienalsheelgoedevriendintegenwiezeopkijkt.Delovergirlkanhet meisjedurecadeausaanbiedenenlatervertellendatzijietsmoetterugdoenhiervoor. Ditishetpuntwaaropzebegintoverprostitutieenhetslachtofferzalverleidenom hieractiefinteworden.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

De lovergirl kan het meisje dure cadeaus aanbieden en later vertellen dat zij iets moet terugdoen hiervoor.

Interventies

Wanneereenlovergirlwélhulpdurfttezoeken,wordtergekekennaardestrafbare feitendiezegepleegdheeft.Daarnaastwordter,netzoalsbijslachtoffersvanloverboys, gewerktaanherstel.Ditgebeurtineeninstellingvanjeugdzorgofeen vrouwenopvanghuis.Ookhierbesteedtmenaandachtaanhetzelfbeeldvanhetmeisje, hetomgaanmetgrenzenenhetvergrotenvanhaarweerbaarheid.

17.4 Verantwoordelijkheidvandesociaalwerker

Jekrijgtalssociaalwerkermogelijktemakenmetverdachtesituatiesofslachtoffers vanmensenhandel.Signalerenalléénisdannietgenoeg.Hetmeldenvandeverdachte situatiesbijbijvoorbeelddepolitieofeenanderehulpverleningsorganisatieisminstens zobelangrijk.Zijkunnendanverderstappenondernemenomdeslachtofferstehelpen bijeenveiligonderkomen,hetdoenvanaangifteenjuridischehulp.

Hulpinstanties

Indestrijdtegenmensenhandelendepraktijkenvanloverboysspelennaastsociaal werkersookanderehulpinstantieseencrucialerolinhetbiedenvanondersteuning, beschermingenherstelaanslachtoffers.

Slachtofferhulporganisaties

OrganisatieszoalsCoMenshaenHVO-Queridobiedenspecifiekeondersteuningaan slachtoffersvanmensenhandelenloverboys.Zespeleneensleutelrolinhetverstrekken vanveiligeaccommodatie,emotioneleondersteuning,enbegeleidingbijjuridische procedures.Dezeorganisatiesbegrijpendegevoeligheidvandesituatieenwerken aanhetherstelvanslachtoffersopfysiek,mentaalenemotioneelniveau.

Jeugdzorginstanties

Jeugdzorgorganisaties,zoalsJeugdbeschermingenSavetheChildren,richtenzich opjongerendiehetslachtofferzijnvanloverboys.Zebiedengespecialiseerde begeleiding,beschermingenzorgenervoordatdebelangenvanhetkindofdejongere vooropstaan.Dezeinstantieswerkenvaaksamenmetanderebetrokkenpartijen, zoalsscholenenpolitie,omeenalomvattendebenaderingtewaarborgen.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Save the children

PolitieenJustitie

PREVIEWVERSIE

Politieenjustitiëleinstantiesspeleneencrucialerolbijhetonderzoekenenvervolgen vanmensenhandelenloverboys.Zewerkensamenmetslachtofferhulporganisaties enadvocatenomdeveiligheidvanslachtofferstewaarborgenengerechtigheidnate streven.Hetmeldenvanverdachtesituatiesbijdepolitieisvangrootbelangom effectieveinterventiesmogelijktemaken.

Medischehulpverlening

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Medischeprofessionals,zoalsartsenenverpleegkundigen,zijnbetrokkenbijhet biedenvanmedischezorgaanslachtoffersvanmensenhandel.Zespeleneenrolbij hetuitvoerenvanmedischeonderzoeken,hetbehandelenvantrauma'senhet bevorderenvandealgemenegezondheidvanslachtoffers.

Onderwijsinstellingen

Scholenenonderwijsinstellingenhebbendeverantwoordelijkheidombewustwording tevergrotenenpreventievemaatregelentenementegenloverboy-praktijken.Ze werkensamenmetjeugdzorgenpolitieomsignalenvanuitbuitingoptemerkenen ondersteuningtebiedenaankwetsbarejongeren.

Gemeenten

Gemeentenspeleneencoördinerenderolbijhetsamenbrengenvanverschillende instantiesenhetontwikkelenvanlokalebeleidsmaatregelenterpreventievan mensenhandelenloverboys.Zeondersteunenookslachtofferhulporganisatiesdoor middelvanfinancieringenresources.

Medina

Medina(16)isslachtoffergewordenvaneenloverboy.Zewerdopgevangendoor jeugdzorg.Zijbodenhaareenveiligeplekwaarzemochtverblijvenenkonpratenmet professionals.Medinabegonzichzelfnamelijkteverwonden,omdatzezichzelfde schuldgafvanalleproblemen.Zeheeftveelgeleerdvanallehulpdiezegehadheeft. Nuzeweerthuisgaatwonen,wilzetochwelgraagnogpratenmetiemandenduswil zemeedoenmeteenmaatjesproject.Zohooptzeookvananderentelerenhoeze sterkerinhaarschoenenkankomentestaan.

Dewet

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Ondanksallemogelijkhedendiebestaanrondomslachtofferhulp,kanereenlastige situatieontstaanwanneerhetslachtoffervaneenloverboyouderisdan18jaar.De wetvoorzietnietinbegeleidingencoachingnahet18delevensjaar.Dejongereisdan voordewetvolwassenenvaltnietmeeronderjeugdzorg.Ditisvaakderedendater geenofficiëlehulpofnazorggebodenkanworden.

Beroepsmatigegrenzen

PREVIEWVERSIE

Ondanksallemogelijkhedendiebestaanrondomslachtofferhulp,kanereenlastige situatieontstaanwanneerhetslachtoffervaneenloverboyouderisdan18jaar.De wetvoorzietnietinbegeleidingencoachingnahet18delevensjaar.Dejongereisdan voordewetvolwassenenvaltnietmeeronderjeugdzorg.Ditisvaakderedendater geenofficiëlehulpofnazorggebodenkanworden.

17.5 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

Richardiseensociaalwerkerdiemeteengroepjongerenwerktdiehetlastigvinden omzelfstandigtefunctionerenindemaatschappij.Hijhelpthendoordramatherapie tegevenenactiviteitenteorganiserenomhuntalententeontwikkelen.Naschooltijd

komenzebijelkaarindegroep,waarzeelkaarkunnenontmoetenenmeedoenaan deactiviteitendieRichardorganiseert.Degroepbestaatvoornamelijkuitjongeren dieelkaaralkennenvanschoolofuitdebuurt.Richardspeelteenbelangrijkerolin hetondersteunenvandezejongerenbijhetopbouwenvanhunsocialevaardigheden enzelfvertrouwen,zodatzeuiteindelijkbeterkunnenfunctionerenalsvolwassenen.

Casus

HetisRichardonlangsopgevallendatFeeonregelmatigaanwezigis.Datgebeurdeal eenseerder,ergensvorigjaar.FeeenRobbiewarentoeneenstelletje.Robbieverwende Feeenormmetcadeautjesensnoepreisjes.Hijbehandeldehaaralseenechteprinses, ietswatFeefantastischvond.Zekondanookalsnelnietmeerzonderhem.Totdat hetmisging.Robbiezouhaardestijdsonderdrukhebbengezetomtezoenenvoorde camera.DitwildeFeeniet,maarzedurfdeditniettezeggen.Feekreegklappenen Robbieissindsdienweggeblevenvandegroep.Feemoestintherapie.Zijkwamwél terugenRichardmerktopdatzeerdusonregelmatigisenweermeergeslotenis geworden.Zeneemtminimaaldeelaandegroepsactiviteiteneniszichheelanders gaankleden.Richardvraagtzichafofhetwelgoedgaatmethaarenofzenogcontact heeftmetRobbie.

Dilemma

AlsRichardbijFeegaatzitten,ziethijeengroteblauweplekophaarpolsdiezeprobeert teverbergen.Zetrekthaarlangemouwennaarbenedenendoethaararmenover elkaar.AlsRichardnaardeblauweplekvraagt,zegtFeedatzeernietoverwilpraten. ‘Ikzeitochdatikgevallenben!’Richardvertrouwtdesituatietotaalniet,gezienhaar verleden.Watkanhijhetbestedoenomerachtertekomenwateraandehandis?

WatdoetRichard?

1. HijkaneenvrouwelijkecollegavragenomeensmetFeetegaanpraten,want daariszemisschienmeeropentegen.

2. Hijkandesituatieindegatenhoudeneneeneducatievegroepsactiviteit organiserenoverloverboysomditfenomeenopeenalgemenemanierte introducerenenbespreekbaartemaken.

PREVIEWVERSIE

17.6 Begrippen

Arbeidsuitbuiting

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Omvateencombinatievanernstigeenvaakonmenselijkeomstandighedenopde werkvloer,waarbijdwang,geweld,chantage,fraudeofmisleidingvaakvoorkomen.

Mensenhandel

Hetronselen,vervoerenenhuisvestenvaneenpersoon,methetdoelomdiepersoon uittebuiten.Mensenhandelgaatmeestalgepaardmetdwang,bedrog,chantageen geweld.

Thema17

Mensensmokkkel

Hetillegaalvervoerenvanmensenmetalsdoelzenaareenanderlandtebrengen.

Crimineleuitbuiting

Slachtofferswordengedwongentothetplegenvancrimineelgedragoftotbedelarij.

Seksueleuitbuiting

Eenpersoonwordtgedwongentothetverrichtenvanseksuelehandelingeninruil voorcompensatie.

17.7 Bronnen

Hoe herken je een slachtoffer van een loverboy? (2023,19september). Slachtofferwijzer.Geraadpleegdop5januarie2024,van https://slachtofferwijzer.nl/artikelen/hoe-herken-slachtoffer-loverboy

NJI/LandelijkKenniscentrumLVB(2017). Hoe signaleer je slachtoffers? Stappenplan voor professionals.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Thema18

Diversiteit

Inhoudthema

• Divers

PREVIEWVERSIE

• Stereotypen,vooroordelenendiscriminatie

• Desociaalwerkerineendiversesamenleving

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Injewerkalssociaalwerkerkomjemensentegendiekampenmetproblemen,zoals financiëleproblemen,socialeproblemen,psychischeproblemen, huisvestigingsproblemenofproblemenmetdegezondheid.Ondanksdatmensen somsvergelijkbareproblemenhebben,vraagtdeondersteuningaltijdeenaanpakop maat.Iederindividuisnamelijkandersendaardooruniek.Iedereenheefteenandere achtergrond,anderegewoontenenanderevoorkeuren.Hierdoorzaliedereenzijn eigenvisiehebbenophetontstaanendeoplossingvandeeigenproblematiek.Als sociaalwerkerishetbovendienvanbelangdatjejeervanbewustbentdatiedermens ookweeromeenanderebenaderingvraagt.Bekendheidmetverschillende achtergrondenisdaarbijonmisbaar;wetenhoejeomkuntgaanmetdiversiteitstelt jeinstaatjewerkadequaatuittevoeren.Daarbijishetgoedomtebeseffendatook jijjeeigenachtergrondhebtendatdievaninvloedisopdemanierwaaropjijnaar anderenendewereldkijkt.

18.1 Divers

COPYRIGHTBOOM

Metdetermdiversiteitwordenalleaspectenwaaropmensenvanelkaarverschillen bedoeld.Diversiteitbetekentookwelverscheidenheid,variatieofafwisseling.Het gaathierbijomzichtbarekenmerkendievanelkaarkunnenverschillen,zoalsgeslacht, uiterlijk,etniciteitenleeftijd.Maarookomniet-zichtbarekenmerken,zoals persoonlijkheidseigenschappen,jecultureleachtergrondendeomgevingwaarinje bentopgegroeid.Opsommigevlakkenkomjeovereenmeteenander;jehoudt bijvoorbeeldvandezelfdemuziekstijlalsjevrienden,julliezijnongeveerallemaaleven langenetengraagvegetarisch.Maaropanderevlakkenverschillenjullievanelkaar; julliehebbenbijvoorbeeldnietdezelfdehuidskleur,eenanderekledingsmaakeneen andereseksuelevoorkeur.Jekuntdusopveelvlakkenvanelkaarverschillen.

Culturelediversiteit

PREVIEWVERSIE

Cultuurishetgeheelvanwaarden,normen,overtuigingenenvormenvangedragdie algemeenaanvaardzijnbinneneengroepmensenendoorgegevenwordenaan volgendegeneraties.Cultuurisdusaangeleerd:jeleertvanjeouders,lerarenenje omgevinghoejejehoorttegedragen.Zijdragendewaardenennormendiezij belangrijkvindenopjouover.Waardenzijnalgemeneuitgangspuntendiebelangrijk zijnvoormensenineenbepaaldecultuur,zoalseerlijkheid,moedenrespect.Normen zijnderegelsdievoortvloeienuitwaarden,bijvoorbeeld'nietliegen'.Maarcultuuris nietenkelgereserveerdvoorlanden.Ookbinneneenlandverschilteencultuurper regio;ineenstadheersenerbijvoorbeeldanderewaardenennormenenzijnerandere omgangsvormendanineendorp.Ofdenkaanhetverschilinwaardenen omgangsvormenbinneneenwelzijnsorganisatieaandeenekanteneengroot technologiebedrijfalsGoogleaandeanderekant.Hetgaatbijcultuurdusbovenal omverschillentussengroepenmensen.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

DeorganisatiepsycholoogHofstededeedindejarenzestigvandevorigeeeuw onderzoekbijhetcomputerbedrijfIBM.Hijmaaktenationaleenregionaleverschillen zichtbaarenmeetbaarenlietzienhoedezeverschillenvaninvloedzijnophet functionerenvaninstitutioneleorganisaties(zoalsoverheden,bedrijven,gezinnenen

scholen).Hijsteldezesdimensiesvoorwaarmeejeculturenvanelkaarkunt onderscheiden.Hierdoorkrijgjebeterinzichtincultuurverschillenenmaakjedeze overbrugbaar.Dedimensieszijneensoortglijdendeschalenwaaropeencultuureen bepaaldeplaatsinneemt.Decombinatievandeverschillendedimensiesmaakteen cultuurdusuniek.Dedimensiesmoetjezekernietgebruikenommenseninhokjeste stoppen.Hetismeerdatjejeerbewustvanbentdatzevaninvloedzijnophoemensen tegenbepaaldedingeninhetlevenaankijken.Hetwasvooraldebedoelingvan Hofstedeomtebegrijpenhoemensenmetverschillendeachtergrondengoedmet elkaarsamenkunnenwerken.Zijnideewasdatjeelkaarkuntaanvullen,juistalsje allemaaleenandereachtergrondhebt.

De dimensies van Hofstede.

Machtsafstand

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Dedimensiemachtsafstandgeeftdemateaanwaarindemachtongelijkisverdeeld eninhoeverredemensenbinneneencultuurdezeongelijkheidaccepteren.Binnen culturenmeteengrotemachtsafstandwordtongelijkheidtussendeledenvaneen cultuurgeaccepteerd.Iedereenkentzijnplaatsengehoorzaamheidisbelangrijk. Machtigemensenmogenmeereneriseensterkehiërarchie.Binnenculturenmeteen kleinemachtsafstandisjuistiedereengelijk.Niemandwordtbevoordeeldofbenadeeld. Denkaanoudersdiehunkinderenalsgelijkenbehandelen.

Masuliniteit

Ineenmasculiene(mannelijke)cultuurligtdenadrukopassertiviteit,prestatie,succes enmaterieelgewin(geld).Mannelijkeculturenzijnopenlijkgendergebonden.Eris danalsnelsprakevaneentraditioneleman-vrouwrolverdeling,waarbijdemansucces nastreeftendevrouwvooralzorgt.Binneneenfeminiene(vrouwelijke)cultuuriser

geengroteofstrengescheidingtussenmannenrollenenvrouwenrollen.Hetwordt binnenzo’ncultuurbijvoorbeeldalgemeengeaccepteerdalseenmaneenluier verschoontendevrouwopeenvrachtwagenzit.Zorg,leefomstandigheden, bescheidenheid,intuïtie,emotieengevoelstaanineenfeminienecultuurcentraal.

Termijndenken

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Binneneencultuurdiegerichtisopdelangetermijnstaateentoekomstperspectief centraal.Meninvesteertinzichzelfenstreeftlangetermijndoelenna.Wanneereen cultuurgerichtisopdekortetermijn,iserveelrespectvoortraditiesenoudewaarden. Mensenhoudenbijhetmakenvanplannenbijvoorbeeldrekeningmethoehunouders enfamilieeventuelekeuzeservarenofzelateneenbepaaldeceremoniedaarinterug komen.

Terughoudendheid

Bijdedimensieterughoudendheidgaathetomdematevanimpulscontrole.Wanneer mensenbinneneencultuuruitbundigmogengenieten,plezierinhetlevenmogen hebbenentoemogengevenaanimpulsen,dannoemjedezecultuurhedonistisch. Maaralsbehoeftes,gevoelensenimpulsenonderdruktmoetenworden,dannoemje eencultuursober.Hetlevenwordtalshardervarenenhetisbelangrijkomaanje verplichtingentevoldoen.

Onzekerheisdvermijding

Bijdedimensieonzekerheidsvermijdinggaathetomdematewaarindemensenbinnen eencultuurbehoeftehebbenaanzekerheid.Binneneencultuurmeteensterke onzekerheidsvermijdinghechtenmensenveelaanregels,ditgeeftzevertrouwen.Er zijndanookveelwettenenregels.Binneneencultuurmeteenzwakke onzekerheidsvermijdinghebbenmensenminderbehoefteaanzekerheidenregels, zenemenhetlevenzoalshetkomt.

Individualisme

Bijdedimensieindividualismegaathetomdeonderlingebandentussenindividuen. Bijeenindividualistischecultuurisereenlossebinding,heteigenbelangstaatvoorop. Binneneencollectivistischecultuurstaathetbelangvandegroepvoorop.Inruilvoor onvoorwaardelijkeloyaliteitaandegroepbeschermtdezegroepzijnleden.

PREVIEWVERSIE

Diversiteitinsociaaleconomischestatus

Sociaaleconomischestatus(SES)isiemandsplaatsopdemaatschappelijkeladder, opbasisvanzijnopleidingsniveaueninkomen.Mensenmeteengoedeopleiding hebbenoverhetalgemeeneenhogerinkomenendaardoorookmeertebesteden. Hierdoorkunnenzeinbeterehuizenenbeterewijkenwonen,gezonderevoeding kopen,eenabonnementopdesportschoolnemenenhunvrijetijdandersbesteden. MensenmeteenlageSEShebbenvakermindertotgeenopleiding,fysiekzwaarder werkenminderbesteedbaarinkomen.Hierdoorwonenzevakerinmindergoede woningen,kampenzevakermetschulden,zijnzevakerziekenkunnenzedoor geldgebreknietaltijdgezondekeuzesmaken.Ditleidttoteensegregatie.Segregatie betekenteenscheidingtussenbevolkingsgroepen.

Diversiteitinleefwijze

Leefwijzeisdemanierwaaropiemandwenstteleven.Dithangtafvaniemands persoonlijkevoorkeuren,maarookvanzijnmogelijkheden.Jehoudtbijvoorbeeld vaneenbepaaldemuziekstijl,kleedjegraagnetalsjeidolenengebruiktookwoorden engebarendiejezietindevideo's.Jezoektdemensenopdiedezelfdevoorkeuren hebben,jehebtwatmetelkaargemeenendatschepteenband.Zoontstaaner subgroepenensubculturenvanmensendiedezelfdeleefwijzehebben.Denkaan mensendiegraagzelfvoorzienendlevenofjongerendieeenbepaaldemuziekstroming aanhangenenzichsoortgelijkkledenenvergelijkbareactiviteitenhebben.

Diversiteitinovertuigingen

Mensenkunnenverschillendeovertuigingenhebben,zoalsbijeengeloofsovertuiging. Deenepersoonhangteenbepaaldereligieaanenhoudtzichaandebijbehorende regelsengebruiken,maareenanderepersoonisatheïstenervanovertuigddater geenGodenbestaan.Maarjekuntookovertuigdvegetariërzijnomdatjedierenwelzijn belangrijkvindt.Eenpersoonkanookovertuigdzijnvaneencomplottheorie.Datis eentheorieovereenbepaaldegebeurtenisofontwikkeling,dienognietbewezenis. Tijdensdecoronacrisisdachtensommigenbijvoorbeelddatindecoronavaccins microchipszatenwaarmeederegeringonszoukunnenbesturen.

Seksuelediversiteit

Ookinseksuelevoorkeurenengenderidentiteitbestaanverschillentussenmensen. Seksuelevoorkeuriseenalgemenetermvoorseksueleneigingen,belevingen, fantasieën,verlangensenuitingen.Dezevoorkeurenkunnenbetrekkinghebbenop seksuelehandelingen,objectenofpartners.Inditthemawordtmetseksuelevoorkeur devoorkeurvooreenpartnerbedoeld.Zokunnenmannenenvrouwenzichseksueel totelkaaraangetrokkenvoelen,maarookmannenonderlingenvrouwenonderling. Ofeenpersoonvoeltzichtotbeidegeslachtenaangetrokken,oftothelemaalniemand. Indatlaatstegevalspreekjevanaseksualiteit.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Metgenderwordtbedoeld:depublieke,sociaal-cultureleenmeestalinde geboorteakteerkendegeleefderolalsmanofvrouw.Bijdegeboortewordtaande handvanuiterlijkegeslachtskenmerkenbepaaldofdebabyeenjongenofeenmeisje isenvervolgenswordthetkindindiegenderrolgrootgebracht.Zovindenveelmensen datdekleurblauwbeterpastbijjongensenrozebijmeisjes.Jongenshorenstoerte zijn,meisjeslief.Inhetdagelijkslevenlijktgenderdusietsvanzelfsprekends.Denk ookmaareensaansportteams:indemeestegevallenzittenvrouwenenmannen apartvanelkaar.Enalseenmeisjeeenrokjedraagtvindendemeestemensendit ‘normaal’,maardoeteenjongendit,danwordtheteerderalsvreemdgezien.Gender gaatdusnietoverdelichamelijkeenbiologischekenmerkendieeenmensmannelijk ofvrouwelijkmaken(sekse),maaroverdesocialeencultureleaspectenvanhetmanofvrouw-zijn.

Genderidentiteitstaatvoorhoemensenzichvoelentenaanzienvanhunman-of vrouw-zijn.Alshetgeboortegeslachtvanmensenpastbijhoezijzichvoelen,noemje datcisgender.Iemandisineenvrouwenlichaamgeborenenvoeltzichookvrouw,of

iemandisineenmannenlichaamgeborenenvoeltzichman.Maarditgeldtnietvoor iedereen,sommigemensenzijnbijvoorbeeldmeteenmannenlichaamgeboren,maar voelenzichvrouw.Hungenderidentiteitpastindatgevalnietbijhunsekse.Ditnoem jetransgender.Jespreektvantransseksualiteitalsiemandeensocialetransitievan mannaarvrouw(ofandersom)maakt,dezeaanhetmakenis,ofheeftdezegemaakt. Inveel,maarnietalle,gevallenhoudtditookeenlichamelijketransitiein.Hetkomt ookvoordatmensenzichgeenman,maarookgeenvrouwvoelen,ofeenbeetjeman eneenbeetjevrouw.Ditheetnon-binair(NJi,2022).Ookgenderfluïditeitkomtvoor, indatgevalvoeltiemandzicheendynamischeenfluctuerendemengelingvanman envrouw:bijvoorbeelddeenedagvoelthij/zijzichmeerman,deanderedagmeer vrouwoferiseenanderemengelingvangenderidentiteiten.

COPYRIGHTBOOM

PREVIEWVERSIE

De gevoelens dat de genderidentiteit niet past bij de eigen sekse, ontstaan al in de kindertijd.

DeverzamelnaamLHBTIQ+kunjetegenkomenalshetgaatomseksuelediversiteit. Ditisdeafkortingvoorlesbischevrouwen,homoseksuelemannen,biseksuelemensen, transgenderpersonen,interseksepersonen(mensendiezijngeborenmetzowel mannelijkealsvrouwelijkegeslachtskenmerken)enqueerpersonen(mensendiehun seksuelevoorkeurlievernietineenhokjeplaatsen).De+staatvooralleanderendie watbetrefthunseksualiteit,identiteitofhunlichaambuitenwatals'standaard'wordt gezienvallen.Zoalsnon-binairepersonenenaseksuelepersonen.

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

18.2 Stereotypen,vooroordelenendiscriminatie

Wanneerjetemakenkrijgtmetmensenuitverschillendegroepen,zoalsmensenuit dehomo-gemeenschap,ofdenkaanmensenmeteenbepaaldecultureleachtergrond, danvormjejealsneleenbeeldoverhoedeanderinelkaarsteektenwatjevanhem kanverwachten.Steldatjeals19-jarigevrouwindenachtdooreendonkersteegje looptenjemerkteenluidruchtiggroepjejongerenop,gekleedindonkerejasjesmet huncapuchonsveroverhunhoofdgetrokken.Grotekansdatjehetsteegjesnelverlaat eneenandereroutekiest.Zoeeninschattingmaakjerazendsnel.Opbasisvan opgedanekennisenervaringenoververschillendegroepen,leerjeopdenduur‘in categorieën’denken.Jehoeftdannietsteedsweeropnieuwiederaspectvaneen situatietedoorgrondenomtoteenoordeeltekomen.Hetdenkenincategorieënhelpt inditgevaldusomonszelftebeschermen.Daarbijscheelthetonsergveeltijdomdat wenietiederesituatiehoeventeanalyseren.Enhetbiedtstructuurinonzegedachten. Tochklevenerooknadelenaanhetdenkenincategorieën,zokunnenerstereotype denkbeeldenenvooroordelenontstaanenhetkanzelfsleidentotdiscriminatie(Deuss etal.,2023).

Stereotypen

Onsvermogenomeensnelleinschattingtemakenishandig,maarwemakenook denkfoutenhierbij.Eenvanzoeendenkfoutisdatwegeneigdzijnomtevervallenin stereoypen.Datzijnalgemeneideeëndiejehebtovereengroepalsgeheel.Daardoor hebjebepaaldeverwachtingenoverdeindividueleledenvandiegroep.Denkaande verwachtingdatdikkemensengezelligzijn,datmannenniethuilenenvrouwen zorgzaamzijn.Doordatjeincategorieëndenkt,verwachtje,tenonrechte,datje‘ze’ allemaalkentendat‘ze’allemaalhetzelfdezijn.Eenstereotypekantoteenonjuiste beeldvormingleiden.Ditnoemjestereotypering;hettoeschrijvenvanbepaalde kenmerkenaaneenpersoon,enkelopgrondvandesocialegroepwaartoediepersoon behoort.Stereotypenovereengroepdoenhetindividutekort,maarhoeminderje vaneenindividuweet,hoegroterderolvanstereotypen.Wantjevultindatgevalde gateninjekennisoverhetindividuop,vanuitdestereotypendiejehebtoverdegroep waartoehijbehoort.Zewordenzovanzelfsprekendenhaastgedachteloostoegepast opeenindividu.

PREVIEWVERSIE

Mensenzijndaarnaastooknogeensgeneigdomtezoekennaarinformatiediehun overtuigingenondersteuntenversterkt.Endeinformatiedieonzeovertuigingenzou kunnentegenspreken,negerenze.Ditnoemjeconfirmationbias Hetrisicodaarvan isdatjesteedsmeerovertuigdraaktvanjeeigenovertuigingen.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Ahmed

Ahmediservanovertuigddatalledaklozemensenverslaafdzijnaanalcoholen/of drugs.Wanneerhijeendaklozetegenkomtopstraatziethijzijnbeeldvaakbevestigd, inderdaad,ookdezedaklozelijktsterkonderdeinvloedtezijn,denkthijdan.Maar

hijbesteedtgeenenkeleaandachtaandiedaklozevrouwdievolledignuchterde straatkrantverkoopt,ofdieenemandiedakloosis,maarzichzelfgoedverzorgtenal driejaarcleanis.

Vooroordelen

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Stereotypenkunnenpositieflijken.Zokandeverwachtingdatvrouwenzorgzaamzijn nietheelveelkwaad.Maarvakerzijnstereotypennegatiefendragenzebijaaneen vijandigehoudingtenopzichtevaneenbepaaldegroepmensen.Erzijngevoelensvan afkeeroverdezegroependegroepwordtals‘slecht’gezien.Indatgevalspreekje vanvooroordelen:negatievehoudingen,overtuigingenengevoelenstegenovereen individuvanwegezijnlidmaatschapvaneenbepaaldegroep(Zimbaroetal.,2017). Denkaan:‘Islamietenzijnterroristen’,‘Vrouwenhorenachterhetaanrecht,‘Polen zijnalcoholisten’en‘Immigrantenlevenvanonzebelastingcenten’.

Discriminatie

Stereotypenenvooroordelenkunnenleidentotdiscriminatie.Discriminatiehoudt indatjeonterechtonderscheidmaakttussengroepen,waarbijjedeenegroep benadeelttenopzichtevandeandere.Daarwaarhetbijstereotyperingenvooroordelen enkelgaatomwatjedenkt,voelten/ofvindt,gaathetbijdiscriminatieechtom handelen.Zoalshetuitsluiten,vernederenofmetgeweldbenaderenvanbepaalde groepen.Denkaanniettoegelatenwordenbijeendanscafévanwegejehuidskleur, nietuitgenodigdwordenvooreensollicitatiegesprekvanwegeje(hoge)leeftijdofniet denormaledienstverleningontvangenomdatjeeenbeperkinghebt.Discriminatieis inonslandbijwetverboden,tochzijnermensendiezichnietveiligvoelenvanwege hunachtergrond.Denkaanhomoseksueleparendieniethandinhandoverstraat durven,sindseenaantalvanhenslachtofferisgewordenvangeweld.Ofaande beveiligingvanJoodsescholen,omkinderentebeschermenvanwegehungeloof.

Racisme

PREVIEWVERSIE

TAALREDACTIE

Discriminatieopbasisvanjehuidskleur,nationaliteitofsociaal-cultureleachtergrond noemjeracismeofrassendiscriminatie.DenkaandeJodendietijdensdeTweede Wereldoorlog(1940-1945)gediscrimineerdwerdenopbasisvanhun‘ras’.Het beoordelenvanmensenopbasisvanhunraswasinhetbeginvandetwintigsteeeuw normaal.MaardoorhetdramaindeTweedeWereldoorlogwasEuropawakkergeschud. TochwasracismeindeVerenigdeStatentotindejaren’60nogdenormaalstezaak vandewereld.Donkeremensenhaddeneigenwijken,aparteingangeninwinkelsen inbussenhadjeeendeelvoorblankeneneendeelvoordonkeremensen.InZuid-Afrika werdin1948rassendiscriminatiezelfswettelijkvastgelegdmetdeApartheid.Tot1990 werdhiermeedezwartebevolkinginZuid-Afrikaonderdrukt.Voorbeeldenvanracisme vandaagdedagzijn:eenwittemanscheldteenzwartemanuitvanwegezijnhuidskleur, eenvrouwbeltdepolitieomdatereenpersoonvankleurdoordestraatwandelt,een politicuszegtdatzwartemensendommerzijndanwittemensenenscholendie kinderenuitetnischeminderheidsgroepenstelselmatigeenlagerschooladviesgeven dankinderenuitdeetnischemeerderheidsgroep.

Polarisatie

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alsjetweeverschillendegroepenlaatgelovendatzeelkaarsvijandenzijn,vergroot jedekansopconflicten.Datheetpolarisatie.Polarisatiekanontstaandoordatde enegroepkwaadspreektoverdeanderegroep.Leidersenpoliticihebbenhierinveel invloed.Zelfsineenlandwaarinverschillendebevolkingsgroepenvreedzaam samenleven,kaneenpoliticusdemensentegenelkaaropzettendoorkwaadtespreken overéénbevolkingsgroep.Erontstaatwantrouwenendebenadeeldegroepvoeltzich bedreigdenzalzichverdedigen.Zoontstaateenwisselwerkingvannegatieve gedachten,woordenengedrag.Demoniserenishetbewustzwartmakenvande anderegroep.Hierdoorcreëerjeeenafstandtussenjouwgroependeanderegroep. Hierdoorontstaatergroteangstvoordegedemoniseerdegroepenvoeljejeerdoor bedreigd.Angstleidttotwantrouwen,watweerkanleidentotgewelddadigeacties, zoalshetgooienvanmolotovcocktailsnaarmoskeeënenkerken.

Gevolgendiscriminatie

Degevolgenvandiscriminatiezijngroot.Hetzorgtvooruitsluitingenoplichamelijk, psychischensociaalgebiedkunnenerproblemendoorontstaan.Hetheeftnamelijk invloedopdekansendiemensenkrijgenindemaatschappij.Discriminatiedraagt bovendienbijaangezondheidsverschillen.Eriseenduidelijkverbandtussendemate vanervarendiscriminatieenverschillendefysiekeenmentaleaandoeningen.Zo vergrootdiscriminatiehetrisicoopondermeerhart-envaatziekten,hogebloeddruk, obesitaseneenmindergoedwerkendimmuunsysteem.Ookisereengroterrisicoop

Racisme komt vandaag de dag nog steeds voor.

depressie,angst,chronischestressenslaapproblematiekenneemthetgevoelvan welzijn,detevredenheidmetheteigenlevenenhetgevoelvaneigenwaardeafals mensendiscriminatieervaren(VanLoenenetal.,2022).

18.3 Desociaalwerkerineendiversesamenleving

Alssociaalwerkerhebjeverschillendetakenalshetgaatomdiversiteit.Zomoetje zelfomkunnengaanmetdiversiteit,zodatjeiedermensinzijnwaardekanlatenen metrespectkanondersteunen.Maarhetisookjouwtaakomzakenalsdiscriminatie tesignaleren,teverminderenentevoorkomen.Jouwverantwoordelijkheidisnamelijk ominclusietebevorderen,voorallemensenwaarjemeetemakenhebt,ongeacht hunachtergrond,zodatiedereengelijkwaardigkandeelnemenaandemaatschappij.

Cultuursensitiefwerken

Alssociaalwerkerzaljeveeltemakenkrijgenmetmensenmeteenandereculturele achtergronddanjij.Datisnietmeerdanlogischineenmulticulturelesamenleving. Vande17,6miljoeninwonersdieNederlandin2022telde,zijner2,6miljoeninhet buitenlandgeboren.ZijzijnalsimmigrantnaarNederlandgekomen.Vandeoverige 15miljoenmensenbehorenerooknogeenszo’n2%totdetweedegeneratie;zezijn zelfinNederlandgeboren,maareenvanhunoudersisdatniet(CBS,2023).

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Mensenhandelenoverhetalgemeenzoalszeinhuncultuurgewendzijn,volgensde gedragsnormendiehunaangeleerdzijn.Vanhuisuitkrijgjenamelijkwaardenen normenmee,maarookinjeverderelevenontwikkeljejeeigenovertuigingen.Dit alleszorgtvooreen'culturelelens'.Datisdemanierwaaropjijnaardewerelden anderemensenkijktenwelkeideeënjedaaroverhebt.Jouwculturelelensisechter niet‘dewaarheid’,maarslechtsdemanierwaaropjijnaardingenkijkt.Mensenmet eenandereachtergrondbekijkenenervarendingenandersdanjij.Hetisdanookvan belangdatjealssociaalwerkercultuursensitiefwerkt.Cultureelsensitiefwerken houdtindatjejebewustbentvanhetfeitdatjeeigennormenenwaardennietvoor anderenhoefttegelden.Alsjecultuursensitiefbent,kunjetegeneenonbekende situatieaankijkenzonderhierdirecteennegatiefoordeelovertehebben.Je ondersteuntopeencompassievollemanier,waarbijjerekeninghoudtmetde gewoonten,gedragingenenbehoeftenvanhetindividumetwiejetemakenhebt.Om cultuursensititieftekunnenwerken,volgjevierstappenop.Indelaatstestapbereik jeculturelecompetentie.

• Stap1.Culturelebewustwording

• Stap2.Culturelekennis

• Stap3.Culturelegevoeligheid

• Stap4.Culturelecompetentie

Stap1:Culturelebewustwording

Culturelecompetentiebegintmethetjebewustwordenvanjeeigenwaarden,normen enovertuigingen.Alsjeinzichtkrijgtinjeeigencultureleidentiteitenwelke overtuigingenmetjecultureleidentiteittemakenhebben,kunjejemakkelijker

verplaatsenindecultureleidentiteitvananderen.Endaardoorbenjejeerbewust vandateenandermogelijkanderebehoeftenenovertuigingenheeftdanjij. Bewustwordinghelptjetevensomjevooroordelenopzijtezetten.

Stap2:Culturelekennis

Indetweedestapleerjedeanderbeterkennen.Welkecultureleachtergrondheeft deander?Watzijnzijnovertuigingenenbehoeften?Hoeishijgewendbenaderdte worden?Watzorgtervoordathijzichvertrouwdofopzijngemakvoelt?Hierkomje vooralachterdoormetdebetrokkeneingesprektegaan.Jekunthiervoorneutrale vragenstellen.Zoals:‘Kanjeietsvertellenoverdegebruikenengewoontesbinnenje cultuurdiebelangrijkvoorjezijn?’

Stap3:Culturelegevoeligheid

Culturelegevoeligheidbetekentdatjedeanderalseenechtepartnerziet.Jezietde anderalsgelijkwaardig,ondankseventuelecultureleverschillen.Jegaateen partnerschapmetdebetrokkenaan,datbestaatuitvertrouwen,acceptatieenrespect.

Stap4:Culturelecompetentie

Indelaatstestapgebruikjedeverworveninzichtenuitdevorigestappenomgoede ondersteuningtebieden.Iedermensisuniek.Biedondersteuningdiehetbestbijde betrokkeneaansluitdoorrekeningtehoudenmetzijnovertuigingenengewoonten.

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Als je culturele competentie bereikt, dan ben je in staat om ondersteuning op maat te bieden.

Omgaanmetvooroordelenendiscriminatie

Inhetkadervanparticipatiemoetiedereendekanskrijgenommeetedoen.Maar stereotypering,vooroordelenendiscriminatiedragenjuistbijaanuitsluiting.Omdie redenishetvanbelangdatjejesterkbewustbentvandezeprincipes,bijallemogelijke doelgroepenwaarjemeewerkt.

Actie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Demensendiejealssociaalwerkertegenkomtzijnvaakslachtoffervanvooroordelen, discriminatieen/ofracisme.Jespantjedanookinomstereotypentedoorbreken, vooroordelenrechttezettenenomdiscriminatieteverminderenoftevoorkomen. Zodrajehetsignaleert,onderneemjeactie.Jeagendeertdezeaantastingvan mensenrechten.Bijvoorbeelddooreeninstellingeroptewijzendathunbeleid discriminatieindehandwerkt,ofdoorcollega’saantesprekenophunvooroordelen. Kijkdaarnaastookgoednaarjezelf.Ookjijhebtvooroordelenenstereotiepe denkbeeldenoverdemensendiejetegenkomttijdensjewerk.Dathoortnueenmaal bijhetmens-zijn.Bewustwordingvanjeeigenvooroordelenzorgtervoordatjeze kuntbijstellenenhetvoorkomtdatzeontaardenindiscriminatie.Jemoetjealtijd realiserendatjeernaastkuntzittenmetjeoordeel.Opeenopenmaniercontact aangaanisdebestemanieromjevooroordelentecorrigeren.Dusluisterendoor vragentestellenenjerealiserendatjenogtewetenmoetkomenhoedeanderin elkaarsteekt(Deussetal.,2023).

Indepraktijk

Tinaissociaalwerkerenwerktalsbegeleiderineenblijf-van-mijn-lijfhuisvoorvrouwen. ZeheeftgoedcontactmetFatima,diemethaartweekinderenisweggevluchtbijhaar man.HetvaltTinaopdatFatimavaakhaarhoofddoekdraagt.Zevindtditraar,omdat zehetideeheeftdateenhoofddoeksymboolstaatvooronderdrukkingvandevrouw. Nuzewegisbijhaarman,iszetochvrijomwelofgeenhoofddoektedragen?

PREVIEWVERSIE

VoorzichtigbrengtzedittersprakebijFatima.Dielegtuitdatdehoofddoekvoorhaar nietsmetonderdrukkingtemakenheeft,maarsymboolstaatvoorhaarliefdenaar Allah.FatimazegtdatzijjuisthetideeheeftdatvrouwenmeteenWesterseachtergrond onderdruktworden,omdatzemoetenvoldoenaanallerleischoonheidsidealen.Tina begrijptnuFatima’sstandpunt.

Vooroordelenindewijkwegnemen

Wanneerjealssociaalwerkerineenwijkwerkt,waarmensennaastenmetelkaar leven,wiljedesocialecohesie(hetgroepsgevoel,deonderlingebinding)bevorderen. Maarvanwegeeenvaakenormediversiteitaanmensen,zijnerookveelvooroordelen overelkaaraanwezig.Hetbijstellenvanditsoortvooroordelenheeftalsgrootvoordeel daterminderconflictenzullenzijn.Jekanhiervoorgebruikmakenvanhetfeitdat mensenmeersympathievoorelkaarontwikkelenwanneerzijelkaarbeterlerenkennen. Datbegintbij,opbasisvangelijkwaardigheid,incontactkomenmetelkaar.Doormet buurtbewonersactiviteitenindewijkoptezetten,denkaanhetgezamenlijk

onderhoudenvaneenbuurttuintje,ofhetorganiserenvaneenbuurtfeest,lerenze elkaarkennen.Ookkunjeineenwijkpersoonlijkeverhalenvanelkaarlatenzien.Dit kanbijvoorbeeldineeninterviewindewijkkrantofeenvideo-opnamediejedeeltop socialemedia.Eéninterviewisnietvoldoende.Jekunthetbestemeerderepersoonlijke verhalenlatenzien.Indeeersteplaatsomdatjevooroordelenoverdehelegroepwilt wegnemen,nietalleenvanenkeleindividuen.Indetweedeplaatsgebeurenerdingen indewereld(zoalsterroristischeaanslagen)diedevooroordelenweerdoengroeien. Buurtbewonerszullenmerkendatertussendeledenvaneenbepaaldegroeponderling ookveelverschillenbestaan.Enhoemeerjeoveriemandtewetenkomt,hoemeer jerealiseertdathijookeenmensis,netalsjij.

Antidiscriminatiebureaus

Ookantidiscriminatiebureauskunnenondersteunenwanneerjediscriminatie signaleert.InNederlandzijnermeerdereregionaleantidiscriminatiebureaus.Als iemanddiscriminatieervaartentwijfeltoverzijnrechten,dankanhijterechtbijzo’n bureauindebuurt.Medewerkersvanditbureaugevenadviesoverwetgevingen ondersteuneninhetcontactmetdiscriminerendeinstanties.Ookbellenzijzelf bijvoorbeelddiscriminerendewerkgeversopenzorgenzeervoordatdegemeente discriminerendegraffitiverwijderen.Zodrajeeenklachtindient,houdthetbureauje opdehoogtevandestappendiezijondernemen.Jekunterookvoorkiezendeklacht anoniemtemelden,alsjedateenveiligergevoelgeeft.

Melding

Raisaiszwangerenheefthetideedatditderedenisdathaarwerkgeverhaarcontract nietverlengt.Zevulthetmeldingsformulieropdewebsitevanhet antidiscriminatiebureauin.Eenpaardagenlaterbelteenmedewerkervanhetbureau haarterugovereventuelevervolgstappen.Demedewerkerverteltdatzedekwestie aanhunjuridischadviseurwilvoorleggen.Dedamevanhetbureaubelooftdaarna terugtebellenmethetadviesvandejurist.Raisaisblijdatzeerwerkvanmakenen bedanktdemedewerkervanhetbureau

PREVIEWVERSIE

Ondersteunenbijemancipatie

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Emancipatiestaatvoorhetstrevennaareengelijkwaardigebehandelingvanuiteen achtergesteldepositie.Emancipatiezorgtervoordatiedereeneengelijkebehandeling krijgt.Hoejeookvandeanderverschilt,elkmensheeftevenveelbestaansrecht.Zo zijnervrouwendieongelijkheidaankaarten,zijmakenzichdrukoverdeongelijke salarissenendeongelijkeverdelingvanzorgtakeninhethuistussenmannenen vrouwen.Enookmensenmeteenandereseksuelegeaardheidvechtenvoorgelijke behandeling.IndemeesteNederlandsegezinnenishetdanwelnormaalgeworden om‘uitdekast’tekomen,tochvaltervoordehomo-emancipatieinNederlandnog veeltewinnen.Homoseksuelenhebbennogaltijdlastvangeweldendiscriminatie enhetwoord‘homo’wordtalsscheldwoordgebruikt.Enmensenmeteenbeperking willenookgelijkebehandelinginhundagelijksleven:participatieindesamenleving,

zelfregieengeïnformeerdworden.Oudersenhulpverlenersbrengenmensenmeteen beperkingvaaknogonvoldoendeopdehoogtevanbelangrijkezaken.Ookzijnernog veelmensendiemensenmeteenbeperkingnietalsvolwaardigburgerzien.Enerzijn tegenwoordigookverschillendeouderenbondendiedeemancipatievandeouderen opgangbrengen.Zijkomenopvoordebelangenvanouderenindezorg,culturele activiteiten,educatieenwerk.

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Alssociaalwerkerkunjemensenondersteunenbijhunemancipatie.Jekan bijvoorbeeldhetgesprekaangaanmenmensenwaarvanjeweetdatzijongelijkwaardig wordenbehandeldvanwegeeenachtergesteldepositie.Jepolstindatgevalwaar hunbehoefteligtenwatjevoorzekanbetekenen.Ookkanjeeenbijeenkomst organiseren,waarjemensenmetvergelijkbareervaringenmetelkaarincontactbrengt, zodatzijhunkrachtenkunnenbundelen.Ofjewijstzeopbijvoorbeeld patiëntenverenigingen,waarkrachtengebundeldwordenengezamenlijkwordt opgekomenvoordebelangenvaneenspecifiekedoelgroep.

18.4 Verdieping

ErbestaaninNederlandgroteverschillenindegezondheidstoestandtussengroepen mensen.UitonderzoekvanJansen,Uitewaal,Wijsman-Grootendorst& Geelhoed-Duijvestijn(2014)blijktbijvoorbeelddatmensenmeteenniet-westerse achtergrondvakerkampenmetchronischeziektenenooknogeenseengroterrisico lopenomteoverlijdenaanzo'nziekte.Erfelijkheidspeelthiereenrolin,maarook leefstijlheefteengroteinvloed.

Werkenaangezondheidvanuiteenanderperspectief

PREVIEWVERSIE

Marijkeissociaalwerkerenontmoetvanuithaarrolinhetsocialewijkteam,de48-jarige mevrouwArslan.MevrouwArslanheeftonlangsinhetziekenhuisgelegenvanwege haardiabetes.Erwassprakevaneentehogebloedsuiker,waardoorzeonwelraakte. HetblijktvoormevrouwArslanergingewikkeldomdeleefstijladviezendiezegekregen heeftvanwegehaardiabetes,indepraktijkoptevolgen.MevrouwArslanweetwel hoebelangrijkhetvoorhaargezondheidisomte'sporten'en'gezondteeten'omzo haardiabetestereguleren,tochhoudtzezichhiernietaan.

MarijkegaathieroveringesprekmetmevrouwArslan.Zesteltvragenoverhaar achtergrondenkomteralgauwachterdatdeleefstijladviezendiemevrouwArslan meekreegvanuithetziekenhuisdaarhelemaalnietbijaansloten.MevrouwArslan heeftnooitgesport,ooknietopschool,enzehoudterabsoluutnietvan.Zeheefthet weleensgeprobeerd,maarzehoudthetnietvolenvoeltzichernietprettigbij.Ook gezondetenisbijzonderlastig.MevrouwArslanziethetbijvoorbeeldalseenbelediging omhetetendatvisitemeebrengtnietopteeten.Ookheeftzeeenhekelaanhet verspillenvaneten,waardooraltijdallesopmoet.Maarzekooktvaakveelteveel,

wantiedereenmagaltijdaanschuiven.Deleefstijladviezendiezemeekreegblijken dusinstrijdtezijnmetdeleefstijlvanmevrouwArslan.Haarcultureleachtergrond enovertuigingenmakenhetmoeilijkhaarleefstijlteveranderen.

MarijkeenmevrouwArslanvoereneenuitgebreidgesprekoverdegebruikenen gewoontenvanmevrouwArslan.Marijkevraagthaarbijvoorbeeldhoeanderevrouwen inhaaromgevingbewegen.MevrouwArslanverteltdatzeeenbuurvrouwheeftdie iederedinsdag-endonderdagochtendaaneenwandelclubjemeedoet.Meteenpaar dameswandeltzedaneenstukdoorhetpark.MevrouwArslanzouhiermisschienook aanmeekunnendoen.Zehoeftdannietintensieftesporten,maarbeweegtopdie manierwelalveelmeerdandatzegewendis.Marijkevindtooknogeenspeciale websitewaaropenergiebeperkteweekmenu'svoorTurksegerechtenstaanenvraagt ofditmevrouwArslanookopwegzoukunnenhelpen.

Naastverschillenincultureleachtergrondenovertuigingenzijnervaakooknogandere barrièresdievaninvloedzijnopdegezondheid,zoalspsychosocialeproblematiek, groepsdruken-controle.Maarookhetnietaansluitenophetkennis-entaalniveau vanmensenineengesprekheefteennadeligeinvloed.Hetkanvoormensenmoeilijk zijnhunlichamelijkeenmentalegezondheidsklachtentebeschrijven.Alsjijnietgoed doorvraagtkrijgjenietdejuisteinformatieomdeondersteuninggoedaftestemmen opdebehoeftevandebetrokkene.

18.5 Kritischeberoepssituatie

Aanleiding

PREVIEWVERSIE

Deveny(28jaar)heefteenborderline-persoonlijkheidsstoornis.Zeisinstabielinhaar emotiesenvoorhaaromgevingergonvoorspelbaar.Totvorigjaarverwonddeze zichzelfgeregeldmeteenscheermesje.Zewasookontzettendongelukkigophaar werkennamimpulsiefontslag.Ondertussenheeftzebehandelingenbegeleiding voordezestoornisgehadenweetDevenyveelbeterhoezemethaarstoornisomkan gaan.DebehandelingisafgerondenDevenyisalopzoeknaarwerk,wantzewil uiteindelijkeen‘zonormaalmogelijkleven’,netalshaarleeftijdsgenoten.Zijhebben ondertussenallemaaleeneigenhuis,werkenkinderen.

Casus

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

LilianneissociaalwerkerenhelptDevenybijhetvindenvanaangepastwerk.Lilianne enDevenyhebbeneengoedewerkrelatieopgebouwd.DevenyvertrouwtLiliannezelfs haardagelijkseproblemenenmoeilijkhedentoe.OokvandaagbesluitDevenyLilianne invertrouwentenemen.Zezegt:‘Ikhebheterechtnogmetniemandovergehad.Jij bentdeeerstetegenwieikditzeg,maarikkrijgdussteedsmeerhetgevoeldatikin hetverkeerdelichaambengeboren.Volgensmijhadikbetereenmankunnenzijn.’ Vervolgensverteltzeoverhettrajectdatzeeventueelzoukunnendoorlopenom

uiteindelijkeenechtemanteworden,inclusiefchirurgischeingreep.Hieroverheeft zevanallesopinternetgelezen.MaarofDevenydatallemaalwil,datweetzenogniet zogoed.Zewilwelvastmeteenanderenaamwordenaangesproken:Devin.Zokan zeeenbeetjekijkenhoedatvoelt.

Dilemma

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Lilianneiseengelovigevrouw,zijiservanovertuigddatGodjehetlichaamheeft gegevendatbijjepastenbijjehoort.Hieraantwijfelenisinhaarogeneenregelrechte beledigingvanGod.DatgenewatDevenyhaarvertelt,isvolgensLilianneonverenigbaar methaareigengeloof.MaarLilianneisookbekendmetdeberoepscodevoorsociaal werk,waarinartikel3aangeeftdatzegeenonderscheidmagmakenopgrondvan etniciteit,nationaliteit,seksuelegeaardheid,aardvandeproblemen,levensovertuiging, maatschappelijke/morelestandpuntenofpolitiekevoorkeur.

WatdoetLilianne?

1. LilianneverteltDevenydatze,vanwegehaargeloof,moeiteheeftmetwatDeveny haarverteltendatzehaarduslievernietDevinnoemt.

2. LilianneonderdrukthaareigengevoelensenovertuigingenenzegttegenDeveny datzehaarwelwilhelpenmethetonderzoekenvanhaargevoelens.

18.6 Begrippen

Cultureelsensitiefwerken

Datjejebewustbentvanhetfeitdatjeeigennormenenwaardennietvooranderen hoefttegelden.

Cultuur

Hetgeheelvanwaarden,normen,overtuigingenenvormenvangedragdiealgemeen aanvaardzijnbinneneengroepmensenendoorgegevenwordenaanvolgende generaties.

PREVIEWVERSIE

Demoniseren

Hetbewustzwartmakenvandeanderegroep.

Discriminatie

Dathoudtindatjeonterechtonderscheidmaakttussengroepen,waarbijjedeene groepbenadeelttenopzichtevandeandere.

Emancipatie

Emancipatiestaatvoorhetstrevennaareengelijkwaardigebehandelingvanuiteen achtergesteldepositie.

Genderidentiteit

Hoemensenzichvoelentenaanzienvanhunman-ofvrouw-zijn.

Leefwijze

Demanierwaaropiemandwenstteleven.

Normen

Deregelsdievoortvloeienuitwaarden,bijvoorbeeld'nietliegen'.

Segregatie

Eenscheidingtussenbevolkingsgroepen.

Seksuelevoorkeur

Eenalgemenetermvoorseksueleneigingen,belevingen,fantasieën,verlangensen uitingen.

Sociaaleconomischestatus(SES)

Datisdeplaatsopvaneenpersoonopdemaatschappelijkeladder,opbasisvanzijn opleidingsniveaueninkomen.

Waarden

Algemeneuitgangspuntendiebelangrijkzijnvoormensenineenbepaaldecultuur, zoalseerlijkheid,moedenrespect.

Cisgender

Alshetgeboortegeslachtvanmensenpastbijhoezijzichvoelen.

Confirmationbias

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

TAALREDACTIE

Deneigingomtezoekennaarinformatiediehunovertuigingenondersteunten versterkt.Endeinformatiediedeovertuigingenzoukunnentegensprekennegeren.

Culturelelens

Datisdemanierwaaropjijnaardewereldenanderemensenkijktenwelkeideeënje daaroverhebt.

Diversiteit

PREVIEWVERSIE

Metdetermdiversiteitwordenalleaspectenwaaropmensenvanelkaarverschillen bedoeld.Diversiteitbetekentookwelverscheidenheid,variatieofafwisseling.

Gender

Depublieke,sociaal-cultureleenmeestalindegeboorteakteerkendegeleefderolals manofvrouw.

Genderfluïditeit

Voeltiemandzicheendynamischeenfluctuerendemengelingvanmanenvrouw.

Non-binair

Personenvoelenzichgeenman,maarookgeenvrouwvoelen,ofeenbeetjemanen eenbeetjevrouw.

Polarisatie

Alsjetweeverschillendegroepenlaatgelovendatzeelkaarsvijandenzijn,vergroot jedekansopconflicten.

Racisme

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Discriminatieopbasisvanjehuidskleur,nationaliteitofsociaal-cultureleachtergrond.

Stereotypering

Hettoeschrijvenvanbepaaldekenmerkenaaneenpersoon,enkelopgrondvande socialegroepwaartoediepersoonbehoort.

Stereoypen

Datzijnalgemeneideeëndiejehebtovereengroepalsgeheel.

Transgender

Degenderidentiteitpastinnietbijdeseksevandepersoon.

Transseksualiteit

Iemandmaakteensocialetransitievanmannaarvrouw(ofandersom),dezeaanhet makenis,ofheeftdezegemaakt.

Vooroordelen

Negatievehoudingen,overtuigingenengevoelenstegenovereenindividuvanwege zijnlidmaatschapvaneenbepaaldegroep.

18.7 Bronnen

CentraalBureauvoordestatistiek(2023,1maart).Hoeveelinwonershebbeneen herkomstbuitenNederland.Geraadpleegdop26oktober,van https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-asiel-migratie-en-integratie/hoeveel-inwoners-hebben-een-herkomst-buiten-nederland

Deuss,K.,Vosselman,M.&VanGeel,V.(2023). Praktische psychologie voor sociaal werk (2edruk).Noordhoff

PREVIEWVERSIE

GemeenteAmsterdam(2018,november). Regenboogtaaltips: Handreiking voor respectvolle en inclusieve communicatie (2eed.).GemeenteAmsterdamafdeling Diversiteit.

Hofstede,G.(2004).Allemaal andersdenkenden: Omgaan met cultuurverschillen (17e ed.).Amsterdam:Olympus.

Jansen,Y.J.F.M.,Uitewaal,P.J.M.,Wijsman-Grootendorst,A.,&Geelhoed-Duijvestijn, P.H.L.M.(2011,24augustus).Socialeencultureleproblemenbijhetopvolgenvan leefstijladviezendoorallochtonediabetici. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde: 2011;155(A3117)

NederlandsJeugdinstituut(2022). Seksualiteit en gender. Geraadpleegdop6maart 2023,van

https://www.nji.nl/seksualiteit-en-gender/wat-betekenen-sekse-en-gender

VanLoenen,T.,Hosper,K.,&Venderbos,J.(2022). Discriminatie en gezondheid. Over de invloed van discriminatie (in de zorg) op gezondheidsverschillen en wat we hieraan kunnen doen. Pharos,expertisecentrumgezondheidsverschillen

Zimbaro,P.G.,Johnson,R.L.,&McCann,V.(2017). Psychologie. Een inleiding (8eeditie). Pearson

PREVIEWVERSIE

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJS

ZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

A

aanpassingsstoornis135

Aanranding271

aanvaardingsmodel193

ABC-schema303

aboulie91

absolutearmoede343

Achterlating268

acutestressstoornis136

adaptievevermogens75

Affectievevervlakking145

affectivesharing21

afhankelijkepersoonlijkheidsstoornis155

Agorafobie131

alleenstaandeminderjarigevreemdeling (amv)53

AmyotrofischeLateraleSclerose(ALS)100 angststoornis127

anorexianervosa165

brabbelfase15

bredearmoede344

briefadres214

burn-out38

Buurt227

C

Catfishing274

CentraalOrgaanopvangAsielzoekers (COA)54

chronischedepressievestoornis123

circadianeritme-slaapwaakstoornis171

cisgender400

clusterA-persoonlijkheidsstoornis149

clusterB-persoonlijkheidsstoornis151

clusterC-persoonlijkheidsstoornis155

cognitievesymptomen146

Commoncoupleviolence270

comorbiditeit80

COPYRIGHTBOOM

antisocialepersoonlijkheidsstoornis151

Arbeidsuitbuiting379 armoede339

artrose100

asielmigrant51 asielprocedure53

Asielzoekers51

auditievebeperking101

autismespectrumstoornis(ASS)82

autoritaireopvoedstijl251

autoritatieveopvoedingsstijl21

autoritatieveopvoedstijl251

AVIM53

B

PREVIEWVERSIE

bankhoppen207

Beschermendefactoren259

bestaanszekerheid339

CONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

biopsychosocialemodel193

bipolairestemmingsstoornis125

Bizarrewanen143

borderline-persoonlijkheidsstoornis152

boulimianervosa167

compensatiegedrag165

Conceptuelevaardigheden75

confirmationbias402

consent271

corrigerendeinstructie305

craving187

crimineleuitbuiting381

criminogenefactoren312

Cultureelsensitiefwerken405

cultureleassimilatie59

culturelelens405

Cultuur397

Cultuursensitiviteit68

Cyberpesten328

D

dakloos206

DeImmigratieenNaturalisatiedienst (IND)54

Deep-fake273

delirium195

deliriumtremens195

Demoniseren404

Dempendemiddelen188

depersonalisatie175

depressievestemmingsstoornis122

depressievestoornis123

derealisatie175

differentiatiefase29

Discriminatie403

disharmonischgezin248

dissociatiefgeheugenverlies175

Dissociatievefugue175

dissociatieveidentiteitsstoornis(DIS)176

dissociatievestoornis174

diversiteit397

divorceviolence270

doofblind101

Dopamine194

driftbuien23

DSM-5118

dwangmatige

persoonlijkheidsstoornis155

dwarslaesie99

Dyslexie363

E

(Ex)partnergeweld269

Economischdaklozen207

eenwoordfase19

Eenzaamheid318

Eergerelateerdgeweld268

Eerwraak268

eetbui167

eetbuistoornis168

egocentrisch26

Emancipatie408

fasevanversteviging32

Feitelijkdaklozen207

fetisjist177

foetalealcoholsyndroom(FAS)13 freezeoffawnreactie283

PREVIEWVERSIE

Emotioneleeenzaamheid318

ernstiggedesorganiseerdeofabnormale psychomotoriek145

ernstigmeervoudigebeperking(EMB)103

ex-gedetineerden309

exhibitionist178

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

Exposen273

expressievevocabulaire19

F

farmacologischemodel191

fasevannaderbijkomen31

frontotemporaledementie91

frotteurist178

functioneel-neurologischsymptoomstoornis173

functioneleafwijkingen98

fysiekeafwijkingen98

G

gedesorganiseerddenkenenspreken145 gedetineerden309

gedragstherapeutischemodel193

gedwongenuithuisplaatsing289

gegeneraliseerdeangststoornis131

gehechtheidsgedrag15

geïnternaliseerd20 gender400

genderfluïditeit401

Genderidentiteit400

Genitalerespons285

gezinmetmeervoudigeencomplexe problemen256

gezinshereniging56

gokstoornis188

Grooming272

H

hallucinaties144

hallucinogenemiddelen188

harmonischgezin248

hechtingspersoon16

hechtingsrelatie15

hersenziektemodel194

histrionischepersoonlijkheidsstoornis153 huiselijkgeweld266

Huwelijksdwang268

Hyperseksualiteit177

hypersomnolentiestoornis170

I

ICD-11100,119

ICF101,119

identificatie20

imitatie20

inburgeren55

incest271

Inclusie59

individualisatieproces29

initiatiefverlies146

inseinen303

insomniastoornis169

Integratie58

internetgamingstoornis189

intimateterrorism270

intoxicatie190

inwoners227

J

jointattention16,87

K

Katalepsie145

katatoongedrag145

kindcheck286

kinderpardon55

kluwengezin248

KOPP154

kortdurendepsychotischestoornis146

L

Laaggeletterdheid362

laissez-faireopvoedstijl252

Leefwijze400

LewyBodydementie91

lichamelijkebeperking98

Lichamelijkemishandeling266

Mensenhandel379

Mensensmokkel379

metacognitie31

middelengerelateerdestoornis190

Migrantengroepen50

PREVIEWVERSIE

Lichamelijkeverwaarlozing266

loszandgezin248

M

Maatschappelijkeopvang213

manie125

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

Marginaal326

Marginalisatie59

materiëlebekrachtiging304

medischemodel193

meerwoordfase22

meldcode285

Mishandeling268

modeling306

Morbideobesitas168

morelemodel191

Multiplesclerose(MS)100

N

narcistischepersoonlijkheidsstoornis153 narcolepsie170

naturalisatie56

negatievesymptomen145

neurocognitievestoornis(NCS)88

niet-bizarrewaan143

non-binair401

normalestressreactie136

Normen397

normoverschrijdendgedragsstoornis(CD)298

novo-mutatie85

O

TAALREDACTIE

obesitas168

objectievearmoede343

objectpermanentie15

Obsessieve-compulsieveenverwante stoornissen132

obsessieve-compulsievestoornis132

Ongeletterdheid362

Ongewenstsexting273

Onlinegrooming274

onlineseksueelgeweld273

Onttrekkingssymptomen188

ontwikkelingsopgaven251

onveiligethuissituatie289

oppositioneel-opstandigestoornis (ODD)298

opvoeden251

opvoedingsopgaven251

opvoedonmacht267

osteoporose100

Ouderenmishandeling267

overgang37

overgewicht168

P

paniekaanval129

paniekstoornis129

parafielestoornis177

parafilie177

parallelspel21

paranoïdepersoonlijkheidsstoornis149

parentificatie248

pedofiel178,272

pedoseksueel179

permissieveopvoedstijl251

persoonlijkheidsstoornis149

pervasieveontwikkelingsstoornis83

perversetriade249

Pesten327

pestprotocol334

peuterpuberteit23

Plagen327

polarisatie404

positiefherformuleren303

posttraumatischestressstoornis (PTSS)136

praktischevaardigheden75

preferencedrift357

prikkelverwerkingsstoornis103

problematischeschulden346

psychiater121

psychiatrischemodel192

psychischemishandeling267

psychischestoornis119

psychischeverwaarlozing267

Relatievearmoede343

relativeren34

Residentieeldaklozen207

Reumatoïdeartritis100

Risicofactoren259

S

scheidingsangst16 schizofrenie146

schizofreniformestoornis146

schizoïdepersoonlijkheidsstoornis150

schizotypische persoonlijkheidsstoornis150

Schulden345

Segregatie399

seksueelgeweld270

PREVIEWVERSIE

psycholoog121

psychomotoriek145

psychopathologie118

psychose143

psychotraumaofstressorgerelateerde stoornis135

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-& TAALREDACTIE

purgeren165

R

racisme403

receptievevocabulaire19

reflexen15

seksueelgrensoverschrijdendgedrag270

seksueelmasochist177

seksueelmisbruik271

seksueelsadist177

seksueleuitbuiting380

Seksuelevoorkeur400

selffulfillingprophecy307

Sextortion274

shakenbaby-syndroom18

Shamesexting273

slaap-waakstoornis169

smallearmoede344

sociaalisolement318

sociaalminimum339

Sociaaleconomischestatus(SES)399

Socialebekrachtiging304

Socialeeenzaamheid318

socialemodel192

socialesegregatie59

socialeuitsluiting324

Socialevaardigheden75

Socialisatie20

somatisch-symptoomstoornis172

spasticiteit100

specifiekefobie127

spieratrofie99

Stadsdeel227

stemmingsstoornis122

stereotypen402

stereotypering402

Stimulantia188

stoornisseninderelatietussenlichaam engeest172

subjectievearmoede343 symbiotischrelatie24 syndroomvanKorsakov196

T

teratogeneeffecten12 thuisloos206 time-out305

Tolerantie188 transgender401 transseksualiteit401 transvestie178

trauma135 tweewoordfase19

U

uithuisplaatsing289 uitvoeringsfase29

V

vasculairedementie91 vechtscheiding247

VeiligThuis285 verblijfsvergunning53

Verkrachting271 vermijdendeofrestrictieve voedselinnamestoornis164 vermijdendepersoonlijkheidsstoornis155 verslavingsstoornis187 verstandelijkebeperking75

Verstoting268 verzamelstoornis133

W waanstoornis146

Waarden397

Wanen143 Wijk227

PREVIEWVERSIE

Victimblaming284

violentresistance270 visuelebeperking102 vluchteling51

COPYRIGHTBOOMCONCEPTBEROEPSONDERWIJSZONDERBEELD-&

voedings-ofeetstoornis164 vooroordelen403

voyeur177 vreemdelingenangst16

vrijwilligeuithuisplaatsing289

Z zelfbeeld25 ziektevanAlzheimer89

ziekteangststoornis172

zorgmijders209

Zorgmissers209

Zwerfjongeren208

TAALREDACTIE