Leefstijl Sociaal-emotionele vaardigheden en actief burgerschap voor het primair onderwijs
Proefles voor groep 7
www.leefstijl.nl
Bedankt voor uw interesse in Leefstijl. Voor u liggen een aantal proeflessen aan uit de handleiding voor groep 7 van het primair onderwijs. Thema 2 – les 1 Jij vertelt, ik luister Thema 6 – les 3 Jongens, meisjes In de handleiding wordt verwezen naar de werkboekjes voor de leerlingen. Ook wordt verwezen naar het leesboek Van binnen en van buiten. Het complete programma voor groep 7 bestaat uit: Een training De docentenhandleiding (inbegrepen in de training, niet los verkrijgbaar) Zes werkboekjes Het leesboek Van binnen en van buiten (voor meerjarig gebruik, één boek voor groep 5 tot en met 8) De cd Moet je horen. Voor vragen en informatie: Uitgeverij Edu’Actief b.v. Postbus 1056 7940 KB Meppel tel. 0522 – 235 235 fax 0522 – 235 222 www.leefstijl.nl info@leefstijl.nl De lessen van de methode kunt u naar eigen inzicht in uw klas gebruiken. U kunt de lessen aanpassen aan het niveau van de leerlingen, aan gebeurtenissen in uw klas of op school, en aan uw eigen wensen. Daarom gebruiken we de term ‘lessuggesties’ voor iedere les. Wij wensen u veel plezier met de leefstijllessen!
Met vriendelijke groet, Nathalie de Weerd Uitgever Leefstijl
PROEFLESSEN
GROEP 7
INHOUD
Overzicht van de complete lessen voor groep 7 Thema 1
De groep? Dat zijn wij!
Les 1 Activiteiten
Leuk je weer te zien! 1. Het spel met de krant 2. Waar gaat deze les over? 3. Doe jij dat ook? 4. Nieuwsjagen Verwerking en afronding 5. Dit ben ik! Kopieerblad 1 Nieuws jagen Les 2 Activiteiten
Veiligheid voorop 1. Veilig naar school 2. Steun op mij 3. Waar gaat deze les over? 4. Veiligheid voorop Verwerking en afronding 5. Veiligheid in elf woorden Media-educatie Sneller dan het geluid! Les 3 Activiteiten
Wat spreken we af? 1. Waar gaat deze les over? 2. Ganzenbord 3. De regels van het spel Verwerking en afronding 4. Dit spreken we af Les 4
Een goede vriend is iemand die … Activiteiten 1. Ik houd van iedereen 2. Waar gaat deze les over? 3. Een goede vriend is iemand die … Verwerking en afronding 4. Raad waar het om gaat Extra: De grote vriendschapsposter Media-educatie Over msn en vrienden Kopieerblad 1 De grote vriendschapsposter
3
Thema 2
Praten en luisteren
Les 1 Activiteiten
Jij vertelt, ik luister 1. Zoek je liedje 2. Waar gaat deze les over? 3. Luister-ellende 4. Zo laat ik zien dat ik goed naar je luister! Verwerking en afronding 5. Jij vertelt, ik luister! 6. Is het luisteren gelukt? Extra: Krishnamurti Media-educatie Een luisterrapport voor de tv-ster Kopieerblad 1a+b Zoek je liedje Les 2 Activiteiten
Open of gesloten? 1. Vraag en antwoord 2. Open of gesloten? 3. Waar gaat deze les over? 4. Mag ik je iets vragen? Verwerking en afronding 5. Open of gesloten? – vervolg Media-educatie Vragen in de chatroom Kopieerblad 1 Vraag en antwoord Les 3 Activiteiten
Lichaamstaal en intonatie 1. Spring erin 2. Waar gaat deze les over? 3. Zeg het met … Verwerking en afronding 4. Over lichaamstaal en intonatie Extra: Een stomme film Media-educatie Luisteren naar de doventolk Kopieerblad 1 Spring erin Les 4 Activiteiten
(On)vriendelijke berichten 1. Een vriendelijke boodschap 2. Waar gaat deze les over? 3. (On)vriendelijke berichten 4. Kris kras kwets Verwerking en afronding 5. Zo kan het ook! Kopieerblad 1 Een vriendelijke boodschap Kopieerblad 2 (On)vriendelijke berichten
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA INHOUD 3
GROEP 7
CONCEPTBRIEF VOOR OUDERS
Thema 3
Ken je dat gevoel?
Les 1 Activiteiten
Zie en hoor je wat ik voel? 1. Welk gevoel? 2. Waar gaat deze les over? 3. Welk gevoel heb ik erbij? Verwerking en afronding 4. Hoe zeg je het? 5. Wat is wat? Media-educatie Smileys met gevoel Kopieerblad 1 Welk gevoel? Kopieerblad 2a+b+c Welke gevoel heb ik erbij? Kopieerblad 3 Wat is wat? Les 2 Activiteiten
Wat maakt ons verdrietig? 1. Is dit erg? 2. Waar gaat deze les over? 3. Wat maakt ons verdrietig? Verwerking en afronding 4. Wat doe jij? Wat doe ik? Media-educatie Verdriet van de één, vermaak voor de ander? Les 3 Activiteiten
Boos? Relax! 1. Ik word kwaad als … 2. Waar gaat deze les over? 3. Wat doe jij als je kwaad bent? 4. Wat gebeurt er als je boos bent? 5. De ‘tactiek van het colablikje’ Verwerking en afronding 6. Relax! Extra: Een boze brief Kopieerblad 1 De ‘tactiek van het open colablikje’ Les 4 Activiteiten
Zeg wat je dwarszit 1. Boze beelden 2. Waar gaat deze les over? 3. Hoe zeg je wat je dwarszit? 4. Zeg wat je dwarszit! Verwerking en afronding 5. Puzzelen maar
4
Thema 4
Ik vertrouw op mij!
Les 1 Activiteiten
Ken jij jezelf? 1. Waar gaat deze les over? 2. Dwalen door het doolhof 3. Wie ben ik? Verwerking en afronding 4. Wat doe jij in het circus? 5. Komt dat zien! Les 2 Activiteiten
Kritiek en complimenten 1. Waar gaat deze les over? 2. Kritiek geven en krijgen 3. Van goede kritiek wordt niemand ziek 4. Complimenten Verwerking en afronding 5. Compliment voor jou Extra: Top secret Media-educatie Complimentenkrant Kopieerblad 1a+b Kritiek geven en krijgen Les 3 Activiteiten
Is dat geheim? 1. Een geheime tekening 2.Waar gaat deze les over? 3. Geheimhouden of niet? Verwerking en afronding 4. Wat ervan komt Media-educatie Geheimen op internet Kopieerblad 1a+b+c Een geheime tekening Les 4 Activiteiten
Dat is gewoon zo … 1. Zoek anderen die … 2. Waar gaat deze les over? 3. Dat is gewoon zo Verwerking en afronding 4. Familieschild 5. Wie is wie? Kopieerblad 1 Familieschild
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
GROEP 7
INHOUD
Thema 5
Allemaal anders, iedereen gelijk
Les 1 Activiteiten
Pesten, doe jij mee? 1. Doe wat ik zeg! 2. Waar gaat deze les over? 3. Gepest! Wat doet de rest? Verwerking en afronding 4. De kamelenslachter Extra: Arm- en handmassage Media-educatie Digipesten Les 2 Activiteiten
Ieder zijn eigen stijl 1. Waar gaat deze les over? 2. Voorkeursstijl 3. Wat past bij jou? Verwerking en afronding 4. Piramide Media-educatie Computerstijl Kopieerblad 1 Piramide Les 3 Activiteiten
’s Lands wijs, ’s lands eer 1. Het migrantenspel 2. Waar gaat deze les over? 3. ’s Lands wijs, ’s lands eer Verwerking en afronding 4. Kruip in de huid van de ander Extra: Tentoonstelling Media-educatie WWW Kopieerblad 1 ’s Lands wijs, ’s lands eer Les 4 Activiteiten
(Ver)oordeel niet te snel 1. Oordeel zelf 2. Waar gaat deze les over? 3. Vooroordelen, discriminatie en racisme Verwerking en afronding 4. Anders dan anderen 5. Wat vind jij? Extra: Ken je die van …? Media-educatie Vooroordeel?
Thema 6
Lekker gezond
Les 1
Bewegen? Goed voor je gezondheid! Geweldig voor je humeur! Activiteiten 1. Ga je gang 2. Waar gaat deze les over? 3. Scoor de sporten Verwerking en afronding 4. Bewegen? Goed voor je gezondheid! Geweldig voor je humeur! Media-educatie Uren achter het scherm Les 2 Activiteiten
Roken schaadt de gezondheid 1. Waar gaat deze les over? 2. Wel of niet roken? 3. Rookalarm Verwerking en afronding 4. Roken schaadt de gezondheid Media-educatie Reclame Kopieerblad 1 Dit is een long van iemand die rookt. Kopieerblad 2 Dit is een long van iemand die niet rookt. Les 3 Activiteiten
Jongens, meisjes 1. We maken een vierkantje van jongens … en de meisjes 2. Waar gaat deze les over? 3. Het (kleine) verschil Verwerking en afronding 4. Jongens, meisjes 5. Wie heeft er nog een vraag? Extra: Raadsel Media-educatie Rollen in de reclame Kopieerblad 1 Jongens, meisjes Kopieerblad 2 Jongens, meisjes Les 4 Activiteiten
Evalu-wat? 1. Waar gaat deze les over? 2. Het evalu-wat?-spel Verwerking en afronding 3. De handenkring Media-educatie Dat doe je zo! Kopieerblad 1a+b+c Het evalu-wat?-spel
5
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2
GROEP 7
CONCEPTBRIEF VOOR OUDERS
Geachte ouders en/of verzorgers, Zoals u weet werken wij op school met Leefstijl, een methode voor sociaal-emotionele vaardigheden. Wij informeerden u onlangs over het feit dat wij gestart zijn met het eerste thema waarin de sfeer in de groep centraal stond. Deze week gaat thema 2 van start: Praten en luisteren. Dit thema gaat over communicatie: over praten, luisteren en stil zijn. Allemaal actieve vaardigheden die kinderen gaandeweg leren. Volwassenen kunnen daarin het goede voorbeeld geven. Zo leert uw kind dat vragen stellen en luisteren net zo leuk kan zijn als zelf iets vertellen. Ook dit thema bestaat uit vier lessen. Alle groepen zijn hier ongeveer zes weken mee bezig. (Hier eventueel extra informatie over de ouderworkshops.) Wij houden u op hoogte van het verdere verloop van de leefstijllessen. Hebt u nog vragen, dan horen wij dat graag. Met vriendelijke groet,
6
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
GROEP 7
THEMA 2
Les 1 Jij vertelt, ik luister Over luisteren.
7
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Achtergrond voor leerkrachten Dit thema gaat over communiceren: over met elkaar praten, naar elkaar luisteren, en over samen stil zijn. In de eerste lessen staat in alle groepen het luisteren centraal. Deze vaardigheid wordt steeds anders belicht en elk jaar uitgebreid. Het helpt kinderen beter te luisteren als u zelf het goede voorbeeld geeft. Practice what you preach. Laat dus zien dat u ook naar hen wilt luisteren. Neem daar de tijd voor. Soms denken volwassenen (te) snel te weten wat kinderen bedoelen. De wijze waarop kinderen communiceren wordt bepaald door hun eigen vaardigheid, de sociale klasse waartoe zij (of hun ouders) behoren, en hun culturele achtergrond. Voor de een heeft communicatie als doel eerlijk te kunnen zeggen wat je denkt, voor de ander is het een manier om anderen niet te kwetsen, om gezichtsverlies te voorkomen of om respect te tonen. Voor sommige kinderen is het moeilijk om het juiste evenwicht te vinden tussen de verschillende manieren waarop er thuis, op school, en elders in de samenleving wordt gecommuniceerd. Om hen te kunnen leren wat er op school onder goed luisteren en duidelijk communiceren wordt verstaan, moet u zich bewust zijn van mogelijke verschillen tussen de school- en thuissituatie. Deze verschillen mag u ook benoemen. Een aantal verschillen op een rijtje: • In veel culturen is het gebruikelijk een meerdere of ouder niet aan te kijken. Oogcontact maken met zo iemand wordt gezien als onbeleefd en respectloos. • In sommige culturen is het ongepast om onverholen te zeggen wat je denkt. Het is daar niet gebruikelijk dat kinderen leren om open met ouders of andere volwassenen te praten. Directe communicatie met oudere mensen getuigt in dat geval van een gebrek aan respect of van een slechte opvoeding. • Veel vragen stellen aan iemand over diens persoonlijke situatie wordt niet in alle culturen als positief gezien. Bij ons is het een teken van belangstelling, maar er zijn ook culturen waar het als opdringerig wordt beschouwd. • In de westerse cultuur ligt de nadruk erg op het individu. In veel andere culturen gaat het om de familie. Een persoon is in de eerste plaats een lid van zijn of haar familie. Belangrijke vragen aan een ander gaan dan ook over de familie van de ander. Wat doet je vader? Hoeveel broers en zussen heb je? Waar komt je familie vandaan? Enzovoort. Omdat de familie zo’n centrale rol vervult, wordt aantasting van de familie-eer over het algemeen als zeer ernstig ervaren. Met name het beledigen van moeders (en zusters) wordt in veel culturen héél hoog opgenomen, helemaal als het gaat om seksueel getinte beledigingen. • Vragen op een bevelende toon wordt in Nederland snel als storend of ongewenst ervaren. In veel andere culturen vindt men dit echter heel normaal en vanzelfsprekend. • In sommige culturen is het onbeleefd om te praten tijdens het eten. Het eten is zo belangrijk, daar hoor je al je aandacht aan te geven.
Lesdoel Kinderen: • ervaren hoe het is als er niet naar ze wordt geluisterd. • leren hoe je kunt laten zien dat je naar een ander luistert. • oefenen hun luistervaardigheden. • reflecteren over hun eigen luisterbereidheid. 8
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Overzicht lessuggesties
씰 Activiteiten 1. Zoek je liedje Een luisterspel om tweetallen te vormen. 2. Waar gaat deze les over? 3. Luister-ellende Een spel. Kinderen ervaren hoe het is als er niet naar je geluisterd wordt. 4. Zo laat ik zien dat ik goed naar je luister! Een werkboekopdracht. Hoe kun je goed naar een ander luisteren?
씰 Verwerking en afronding 5. Jij vertelt, ik luister! Een werkboekopdracht. Kinderen maken een luisterrapport voor elkaar. 6. Is het luisteren gelukt? Een werkboekopdracht. Kinderen geven aan of zij in staat zijn geweest om naar de les te luisteren. Extra Krishnamurti
씰 Media-educatie 씰 Woordenmonster 씰 Thuiswerk Materiaal Voor activiteit 1: • Kopieerblad 1. Voor activiteit 4: • Werkboek. • Een groot vel papier. Voor activiteit 5: • Werkboek. Voor activiteit 6: • Werkboek. Voor media-educatie: • Werkboek. 9
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Lessuggesties Activiteiten 1
Zoek je liedje Een luisterspel om tweetallen te vormen. Kinderen gaan op zoek naar hun maatje. Op kopieerblad 1 staan kinderliedjes. Van ieder liedje zijn twee kaartjes. Eén van beide is voorzien van een sterretje ✵. Knip zoveel kaartjes uit als u kinderen in de klas heeft. Bij een oneven aantal kinderen doet u zelf mee. Schat in welke liedjes bekend zijn bij uw leerlingen. Maak zo nodig kaartjes met andere liedjes op kopieerblad 1b. Deel de kaartjes uit en vertel de kinderen dat ze de tekst op hun kaartje geheim moeten houden. Laat iedereen door elkaar rondlopen. De kinderen met een sterretje ✵ op hun kaartje neuriën het liedje dat erop staat. De andere kinderen zoeken het kind dat ‘hun’ liedje neuriet. Als een tweetal elkaar gevonden heeft, gaan ze naast elkaar in de kring zitten. Vraag de tweetallen om de beurt het liedje op hun kaartje te neuriën of uit te beelden. De rest van de klas raadt om welk liedje het gaat.
2
Waar gaat deze les over? ‘Deze les gaat over luisteren. Hoe luister je goed naar anderen en hoe laat je anderen merken dat je naar hen luistert?’
3
Luister-ellende Een spel. Kinderen ervaren hoe het is als er niet naar je geluisterd wordt. Deze opdracht wordt uitgevoerd in de tweetallen van activiteit 2 Zoek je liedje. Vraag alle kinderen iets te bedenken waar ze gemakkelijk één minuut over kunnen vertellen: een hobby, een sport, een tv-programma, computerspel, een broertje of zusje enzovoort. Het kind dat bij de vorige activiteit het liedje neuriede, vertelt als eerste. De ander gaat zijn best doen om op zoveel mogelijk manieren vooral niet te luisteren. Houd nauwkeurig de tijd in de gaten en stop na één minuut. Draai nu de rollen om. Ook deze ronde duurt een minuut. Laat de kinderen even stoom afblazen voor u de onderstaande vragen stelt. Mogelijke vragen • Wat heb je gedaan om niet te luisteren? • Hoe was het om niet te luisteren? • Hoe voelt het als er niet naar je geluisterd wordt? • Wat gebeurt er met je verhaal? Kun je nog goed vertellen? • Luister jij altijd als iemand je iets vertelt? • Wanneer kun jij niet goed luisteren? Bijvoorbeeld: als je moe bent; als je heel ergens anders mee bezig bent; als je het onderwerp niet interessant vindt.
10
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
4
Zo laat ik zien dat ik goed naar je luister! Een werkboekopdracht. Hoe kun je goed naar een ander luisteren? Maak groepjes van zes door drie tweetallen uit de voorgaande opdrachten samen te voegen. Ieder groepje maakt een lijst met kenmerken van goede luistervaardigheid. Hoe laat je de ander merken dat je wel luistert? Deze kenmerken schrijven de kinderen in hun werkboek bij de opdracht Zo laat ik zien dat ik goed naar je luister! Inventariseer en bespreek kort de kenmerken die de kinderen hebben bedacht. Bijvoorbeeld: iemand aankijken; vragen stellen; knikken; hummen; dezelfde houding aannemen; iemand uit laten praten; samenvatten wat er gezegd is; je proberen te verplaatsen in de ander; de ander de tijd geven om te vertellen; doorvragen op het onderwerp. Schrijf de kenmerken op een groot vel papier en hang dit in de klas. Als er goed, of juist minder goed geluisterd wordt, kunt u naar deze lijst verwijzen.
Verwerking en afronding 5
Jij vertelt, ik luister! Een werkboekopdracht. Kinderen maken een luisterrapport voor elkaar. De kinderen beantwoorden eerst individueel de vragen van de opdracht Jij vertelt, ik luister! in het werkboek. Daarna vertellen ze om de beurt gedurende één minuut aan degene naast hen wat zij geantwoord hebben. Ze proberen daarbij zo goed mogelijk naar elkaar te luisteren. Houd de tijd bij, zodat ze beiden even lang kunnen vertellen! Vervolgens stellen ze elkaar om de beurt de vragen van de opdracht Luisterrapport in het werkboek. Hebben ze goed naar elkaar geluisterd? Mogelijke vragen • Hoe liet de ander merken dat hij naar jou luisterde? • Waaraan kun je merken of de ander begrijpt wat je verteld? • Of je goed kunt luisteren heeft niet altijd alleen te maken met de luistervaardigheden van dit luisterrapport. Waar hangt het nog meer vanaf? Bijvoorbeeld: vind je de persoon die jou iets vertelt aardig? Vind je het verhaal interessant? Ben je er wel bij met je hoofd of moet je steeds aan iets anders denken?
6
Is het luisteren gelukt? Een werkboekopdracht. Kinderen geven aan of zij in staat zijn geweest om naar de les te luisteren. De kinderen maken de opdracht Is het luisteren gelukt? in het werkboek. Ze bespreken de uitkomsten met een klasgenoot. Deze bladzijde kan na afloop van deze les worden gemaakt, maar ook na een willekeurige andere les. Mogelijke vragen • Aan welke kant heb je de meeste kruisjes staan? • Wat had anders gekund in deze les, zodat je (nog beter) had kunnen luisteren? • Heeft iemand nog een aanvulling op de stippellijntjes geschreven?
11
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Extra
Krishnamurti J. Krishnamurti (1895-1986) is een bekende filosoof uit India. Hij schreef de uitspraak: ‘Als we luisteren, luisteren we niet alleen naar iemands woorden, maar naar alles, ook naar de gevoelens van die persoon.’ Vraag de kinderen naar hun mening over dit citaat. Wat kan hij bedoelen met ‘alles’?
Media-educatie Een luisterrapport voor de tv-ster Neem een stukje van een talkshow op en bekijk dat samen met de kinderen. Zij maken voor de interviewer of voor degene die geïnterviewd wordt een luisterrapport op. Daarvoor gebruiken ze de vragen uit het werkboek van de opdracht Luisterrapport. Ze vergelijken hun antwoorden. Zijn er verschillen? Zo ja, hoe komt dat dan?
Woordenmonster Indien gewenst.
Thuiswerk Zie de opdracht Is het luisteren gelukt? in het werkboek.
12
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Kopieerblad 1a Zoek je liedje Kaartjes om de klas in tweetallen te verdelen. Altijd is Kortjakje ziek ✵
Altijd is Kortjakje ziek
Vader Jacob ✵
Vader Jacob
Wilhelmus ✵
Wilhelmus
Op een grote paddestoel ✵
Op een grote paddestoel
Lang zal hij leven, lang zal hij leven ✵
Lang zal hij leven, lang zal hij leven
Sinterklaas kapoentje ✵
Sinterklaas kapoentje
O denneboom, o denneboom ✵
O denneboom, o denneboom
Klein, klein kleutertje ✵
Klein, klein kleutertje
’k Zag twee beren ✵
’k Zag twee beren
Slaap kindje slaap ✵
Slaap kindje slaap
Twee emmertjes water halen ✵
Twee emmertjes water halen
Schipper mag ik overvaren ✵
Schipper mag ik overvaren
Mieke hou je vast ✵
Mieke hou je vast
Happy birthday to you ✵
Happy birthday to you
We zijn er bijna, we zijn er bijna ✵
We zijn er bijna, we zijn er bijna
13
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 7
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Kopieerblad 1b Zoek je liedje
14
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 6
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Uit het werkboek:
Mft!2
[p!mbbu!jl!{jfo!ebu!jl!hpfe!obbs!kf!mvjtufs"! Ipf!mbbu!kf!ef!boefs!nfslfo!ebu!kf!mvjtufsu@!Nbbl!ffo!mjktukf! nfu!lfonfslfo!wbo!hpfe!mvjtufsfo/
5
MFFGTUJKM!!!!!Mft!2!.!Kjk!wfsufmu-!jl!mvjtufs!!!!? ? ? ! Qsbufo!fo!mvjtufsfo!!
15
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 6
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Uit het werkboek:
Mft!2
Kjk!wfsufmu-!jl!mvjtufs" Xbu!jt!kpvx!bouxppse!pq!ef{f!wsbhfo@!Qsbbu!fspwfs!nfu!ffo!lmbthfoppu/ Tdisjkg-!wpps!kf!bbo!ifu!hftqsfl!cfhjou-!ef!bouxppsefo!jo!ffo!qbbs! tufflxppsefo!pq/
Bmt!jl!ef!cbbt!cfo-! lpnu!eju!pq!ef!uw;!
Bmt!jl!wffm!hfme!xjo! hb!jl;
Jfut!xbu!jl!oppju! {pv!!xjmmfo!epfo;
Xjf!jl!ojfu!hsbbh! {pv!xjmmfo!njttfo;
Xbbs!jl!pn! npfu!mbdifo;
Wfsufm!fmlbbs!pn!ef!cfvsu! xbu!kf!bouxppsefo!{jko!pq! ef{f!wsbhfo/!Wvm!ob! ef!hftqsfllfo!bmmfcfj!ifu! mvjtufssbqqpsu!jo!pq!ef! wpmhfoef!!cmbe{jkef/!
? ? ? ! Qsbufo!fo!mvjtufsfo!!!!!Mft!2!.!Kjk!wfsufmu-!jl!mvjtufs!!!!!MFFGTUJKM!!
16
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
6
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 6
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Uit het werkboek:
Mft!2
Mvjtufssbqqpsu kb! ojfu!bmujke! off! 2/! Mjfu!jl!kf!vjuqsbufo@! ! 3/! Lffl!jl!kf!bbo!ufsxjkm!kf!bbo!ifu!xppse!xbt@!! 4/! Mjfu!jl!nfslfo!ebu!jl!mvjtufsef@!! ! 5/! Lojluf!jl-!pg!nbbluf!jl!pq!ffo!boefsf!nbojfs!! ! evjefmjkl!ebu!jl!cfhsffq!xbu!kf!cfepfmef@! 6/! Ifc!jl!wsbhfo!hftufme!pn!kf!)oph!cfufs*! ! uf!cfhsjkqfo@ 7/! Ifc!jl!xbu!kjk!njk!wfsufmef!tbnfohfwbu@ 8/! Cfhpo!jl!pwfs!jfut!boefst!uf!qsbufo!ufsxjkm! ! kf!bbo!ifu!wfsufmmfo!xbt@
7
MFFGTUJKM!!!!!Mft!2!.!Kjk!wfsufmu-!jl!mvjtufs!!!!? ? ? ! Qsbufo!fo!mvjtufsfo!!
17
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 2, LES 1
GROEP 6
JIJ VERTELT, IK LUISTER
Uit het werkboek:
Mft!2
Jt!ifu!mvjtufsfo!hfmvlu@ Ipf!hpfe!ifc!kf!lvoofo!mvjtufsfo!obbs!ef{f!mft@!Mfft!ef!poefstubboef! wsbhfo/!Lmfvs!ifu!spoekf!ebu!ifu!cftuf!cjk!kpv!qbtu/!Njttdijfo!xbt!fs! oph!jfut!boefst!ebu!nbbluf!ebu!kf!xfm!pg!ojfu!){p!hpfe*!lpo!mvjtufsfo/! Tdisjkg!eju!pq!jo!ifu!mfhf!wblkf!poefsbbo/! Ifu!poefsxfsq!wpoe!jl!joufsfttbou/ Ifu!xbt!ffo!bgxjttfmfoef!mft/ Jl!lpo!ef!mft!tuffet!hpfe!wpmhfo/ Jl!npftu!tuffet!bbo!boefsf!ejohfo!efolfo/ Jl!xbt!npf/ Jl!xfse!bghfmfje!epps!boefsfo/! Jl!xfse!bghfmfje!epps!ejohfo!ejf!pn!njk! iffo!hfcfvsefo/
kb kb kb off off off
off off off kb kb kb
off
kb
Fo@!Jt!ifu!mvjtufsfo!hfmvlu@! Bmt!ef!nfftuf!lsvjtkft!bbo!ef!mjolfslbou!tubbo-!xbbstdijkomjkl!xfm/! Tubbo!ef!nfftuf!lsvjtkft!bbo!ef!sfdiufslbou-!ebo!ifc!kf! wbtu!npfjuf!hfibe!pn!hpfe!uf!mvjtufsfo/!Wfshfmjkl!kf!bouxppsefo! nfu!ffo!lmbthfoppu/!Jt!ifu!ifn!pg!ibbs!hfmvlu!pn!uf!mvjtufsfo@
Ifccfo!{f!uivjt!xfm!ffot!npfjuf!pn!uf!mvjtufsfo@!Wsbbh!bbo!kf!pvefst! jo!xfmlf!tjuvbujft!{jk!ifu!mbtujh!wjoefo!pn!hpfe!uf!mvjtufsfo/!
? ? ? ! Qsbufo!fo!mvjtufsfo!!!!!Mft!2!.!Kjk!wfsufmu-!jl!mvjtufs!!!!!MFFGTUJKM!!
18
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
8
PROEFLESSEN
GROEP 7
THEMA 6
Les 3 Jongens, meisjes Over verschillen tussen jongens en meisjes en veranderingen in de puberteit.
35
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
Achtergrond voor leerkrachten Het begin van de puberteit kan ongerustheid veroorzaken bij kinderen, omdat er zoveel verandert. Het kan nuttig zijn om informatieve boeken over de puberteit klaar te leggen waar de kinderen informatie in kunnen vinden. Ook kunt u gratis folders bestellen en downloaden van de Rutgers Nisso Groep. Het is bij veel gemeenten ook mogelijk een GGD-kist vol informatie aan te vragen. In Nederland zijn vrouwen en mannen gelijkwaardig. Dit betekent echter niet dat ze ook hetzelfde zijn. Er zijn veel aangeboren verschillen tussen mannen en vrouwen. Daarbij komen dan ook nog eens de verschillen in benadering vanuit de omgeving. Om kinderen zich optimaal te laten ontplooien, is het zaak recht te doen aan aanleg en aan verschillen tussen jongens en meisjes. Uiteraard zijn er jongensachtige meisjes die jongensachtig gedrag vertonen en andersom, ook zij hebben recht op hun aanleg. Uit emancipatoire overwegingen is het belangrijk om jongens hun sterke kanten, namelijk activiteits- en competitiedrang te laten ontwikkelen en ze tegelijkertijd te leren dat kracht niet de enige manier is om overwicht te krijgen. Intelligentie en empathie kunnen dat evenzeer bewerkstelligen. Voor meisjes geldt dat ze hun sterke zorgkwaliteiten moeten kunnen ontplooien en dat het goed is hen te steunen in het zoeken naar veiligheid via aardig zijn, maar dat ze tegelijkertijd moeten leren dat het onmogelijk is om het iedereen naar de zin te maken, hoe aardig ze ook doen. Zij moeten leren dat ook uit assertiviteit (voor jezelf opkomen) veiligheid gehaald kan worden. Zie ook: Martine F. Delfos, De schoonheid van het verschil: waarom mannen en vrouwen verschillend én hetzelfde zijn, Lisse 2004.
Lesdoel Kinderen: • denken na over de verschillen en overeenkomsten tussen jongens en meisjes, mannen en vrouwen. • leren wat het begrip rolbevestigend inhoudt. • begrijpen dat iedereen in de puberteit verandert in zijn eigen tempo. • leren lichamelijke veranderingen in de puberteit begrijpen.
36
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
Overzicht lessuggesties
씰 Activiteiten 1. We maken een vierkantje van jongens … en de meisjes Een spel. Lukt het de meisjes om een jongen uit de kring te krijgen? 2. Waar gaat deze les over? 3. Het (kleine) verschil Een tekenopdracht en een (kring)gesprek over verschillen en overeenkomsten tussen jongens en meisjes, mannen en vrouwen.
씰 Verwerking en afronding 4. Jongens, meisjes Een werkboekopdracht. Over lichamelijke veranderingen in de puberteit. 5. Wie heeft er nog een vraag? Vragen ‘posten’ over puberteit en seksualiteit. Extra Raadsel
씰 Media-educatie 씰 Woordenmonster Materiaal Voor activiteit 1: • Schilderstape om een vierkant af te plakken. Voor activiteit 3: • Eén groot vel papier per groepje van vier of vijf kinderen. • Tekenmateriaal. • Werkboek. Voor activiteit 4: • Werkboek. • Eventueel kopieerbladen 1 en 2. • Eventueel folders van de Rutgers Nisso Groep (te bestellen of gratis te downloaden op www.rng.nl). Voor kinderen: Pubergids voor jongens, pubergids voor meisjes. Voor leerkrachten: Help, een puber in de klas. Voor ouders: Help, een puber in huis. Voor activiteit 5: • Een doos die dienstdoet als brievenbus. 37
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
Lessuggesties Activiteiten 1
We maken een vierkantje van jongens … en de meisjes Een spel. Lukt het de meisjes om een jongen uit de kring te krijgen?
Maak een ruimte vrij in het midden van de klas. Plak hierin een vierkant af met schilderstape. Alle jongens gaan in het vierkant zitten of staan. De meisje krijgen de opdracht om ten minste één jongen buiten het vierkant te krijgen. Zij mogen in het vierkant komen. De jongens proberen in het vierkant te blijven op een geweldloze manier. Ze mogen absoluut geen fysieke kracht gebruiken tegen de meisjes. Bij dit spel lukt het de meisjes niet of nauwelijks om een jongen buiten de kring te krijgen. De jongens zullen waarschijnlijk elkaar gaan helpen om binnen de kring te blijven, waardoor het voor de meisjes bijna onmogelijk wordt een jongen buiten de kring te krijgen. Mogelijke vragen • Aan de jongens: Hoe was het om geen ‘geweld’ te mogen gebruiken? • Wat was er anders geweest bij dit spel als de jongens geweld hadden mogen gebruiken? • Wat zou er anders zijn als jongens en meisjes (mannen en vrouwen) even sterk zouden zijn?
2
Waar gaat deze les over? ‘Deze les gaat over jongens en meisjes, mannen en vrouwen. Wat zijn verschillen en op welke manier zijn jongens en meisjes gelijkwaardig?’
3
Het (kleine) verschil Een tekenopdracht en een (kring)gesprek over verschillen en overeenkomsten tussen jongens en meisjes, mannen en vrouwen. Verdeel de klas in jongens- en meisjesgroepen van vier of vijf kinderen. Deel hiervoor stiften of kleurpotloden uit in verschillende kleuren. Jongens met dezelfde kleur stift vormen een groepje, evenals meisjes met dezelfde kleur.
38
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
Ieder groepje krijgt een groot vel papier. De meisjes tekenen hierop een meisje. De jongens tekenen een jongen. Rondom de tekening schrijven de groepjes antwoorden op de volgende vragen (deze vragen staan ook in het werkboek): • Wat doen jullie in het speelkwartier? • Wat doen jullie in je vrije tijd? • Welke computergames spelen jullie? • Naar welke tv-programma’s kijken jullie? • Welke kleren dragen jullie het liefst? En in welke kleuren? • Welke boeken lezen jullie? • Voor de jongens: Wat zijn mannenberoepen? • Voor de meisjes: Wat zijn vrouwenberoepen? Hang de posters op of leg ze bij elkaar op de grond in de kring. Bespreek de posters. Wat valt er op? Zijn er overeenkomsten en wat zijn verschillen? Mogelijke vragen • Gaan ouders anders om met zonen dan met dochters? Zo ja, wat is een verschil? • Zou jij later anders omgaan met je zonen dan met je dochters? • Vind je dat ik (leerkracht) anders omga met jongens dan met meisjes? • Welk beroep wordt door veel vrouwen gedaan? Welk beroep wordt door veel mannen gedaan? Waarom denken jullie dat dit zo is? • Wat zijn sterke kanten van mannen en wat zijn sterke kanten van vrouwen? • Wat is het voordeel van de verschillen tussen mannen en vrouwen? Ze vullen elkaar vaak aan. Mannen kunnen vrouwen helpen met dingen waar ze beter in zijn en vrouwen kunnen mannen helpen met dingen waar zij beter in zijn. • Wat betekent het begrip ‘rolbevestigend’? • Voor wie is het moeilijker om af te wijken van hun rol: voor mannen of vrouwen? – Wat wijkt meer af van het gangbare beeld: een jongen op ballet of een meisje op voetbal? – Een vrouw die een betaalde baan heeft of een man die geen betaalde baan heeft en thuis voor de kinderen en het huishouden zorgt? – Een man in een rok of een vrouw met een stropdas? • In Nederland zijn mannen en vrouwen voor de wet gelijkwaardig. Ze hebben dezelfde rechten en plichten. Vind je dat mannen en vrouwen in Nederland ook gelijkwaardig behandeld worden? Hebben ze evenveel macht? De jongens bedenken een compliment voor de meisjes, de meisjes doen dit voor de jongens.
Verwerking en afronding 4
Jongens, meisjes Een werkboekopdracht. Over lichamelijke veranderingen in de puberteit. Lees samen met de kinderen de tekst Puberteit in het werkboek. Vervolgens maken de kinderen individueel de werkboekopdracht Jongens, meisjes. Bespreek de antwoorden. Gebruik de zinnen eventueel om meer informatie of nadere uitleg te geven over lichamelijke veranderingen in de puberteit.
39
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
U kunt hierbij de tekeningen van kopieerblad 1 en 2 gebruiken. Hierop staan de mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. Bij de Rutgers Nisso Groep zijn folders te koop of (gratis) te downloaden om uit te delen aan de kinderen. Antwoorden Meisje: 1, 4 Jongen: 2, 3, 11 Allebei: 5, 6, 7, 8, 9, 10 Mogelijke vragen • Wat lijkt je leuk aan de puberteit? • Wat lijkt je niet zo leuk?
5
Wie heeft er nog een vraag? Vragen ‘posten’ over puberteit en seksualiteit. Alle kinderen schrijven (anoniem) één of meerder vragen op die ze hebben over verliefdheid, puberteit of seksualiteit. De vragen worden in een doos gestopt. Lees de vragen voordat u ze in de klas behandelt. Laat de doos ook nadat u de vragen heeft behandeld nog een tijd in de klas staan, zodat kinderen de mogelijkheid hebben er alsnog vragen in te stoppen.
Extra
Raadsel Leg kinderen het volgende raadsel voor: een man rijdt samen met zijn zoon in de auto. Hij botst tegen een boom. De man is op slag dood en de jongen ernstig gewond. Hij wordt met spoed naar het ziekenhuis gebracht. Als de dienstdoende chirurg de jongen ziet, schrikt deze en zegt: ‘Deze operatie kan ik niet uitvoeren, dit is mijn zoon.’ Ra ra hoe kan dit? Antwoord: De chirurg is de moeder van de jongen. Hoe komt het dat de oplossing van dit raadsel zo moeilijk is? Aan de hand hiervan kunt u nogmaals aandacht besteden aan het begrip ‘rolbevestigend’.
Media-educatie Rollen in de reclame Geef de kinderen de opdracht om een avond te tellen hoeveel rolbevestigende reclames ze zien. Vraag de volgende dag naar voorbeelden. Hebben ze ook reclames gezien die niet rolbevestigend waren? Bijvoorbeeld: een waspoeder of kookreclame met een vrouw in de hoofdrol. Boodschap: vrouwen doen de was en koken. Een grote snelle auto met een man achter het stuur of een computerreclame met mannen. Boodschap: Mannen rijden hard in grote auto’s en werken met computers. In groepjes bedenken de kinderen een reclame waarin ze de rollen omdraaien. Niet de man wordt aangesproken bij een bepaalde reclame maar de vrouw en omgekeerd. Ze presenteren hun reclame in toneelvorm als tv-spotje of ze tekenen een reclameadvertentie.
Woordenmonster Mogelijk woord: rolbevestigend. 40
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
Kopieerblad1 Jongens, meisjes Vergroot eventueel deze tekeningen van het mannelijke geslachtsorgaan.
41
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 7
JONGENS, MEISJES
Kopieerblad 2 Jongens, meisjes Vergroot eventueel deze tekeningen van het vrouwelijke geslachtsorgaan.
42
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 6
JONGENS, MEISJES
Uit het werkboek:
Mft!4
Ifu!)lmfjof*!wfstdijm Nbbl!nfu!kf!hspfqkf!ffo!uflfojoh!pq!ffo!hsppu!wfm!qbqjfs/!Kpohfot! nblfo!ffo!uflfojoh!wbo!ffo!kpohfo/!Nfjtkft!nblfo!ffo!uflfojoh!wbo! ffo!nfjtkf/ Tdisjkg!spoepn!ef!uflfojoh!ef!bouxppsefo!pq!ef!wpmhfoef!wsbhfo;
Xbu!epfo!kvmmjf!jo!ifu!tqffmlxbsujfs@
Xbu!epfo!kvmmjf!jo!kf!wsjkf!ujke@
Xfmlf!dpnqvufshbnft!tqfmfo!kvmmjf@
Obbs!xfmlf!uw.qsphsbnnbÖt! ljklfo!kvmmjf@
21
MFFGTUJKM!!!!!Mft!4!.!Kpohfot-!nfjtkft!!!!? ? ? ! Mfllfs!hf{poe!!
43
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 6
JONGENS, MEISJES
Uit het werkboek:
Mft!4
Xfmlf!lmfsfo!esbhfo!kvmmjf!ifu!mjfgtu@! Fo!jo!xfmlf!lmfvsfo@
Xfmlf!cpflfo!mf{fo!kvmmjf@
Wpps!ef!kpohfot;! xbu!wjoefo!kvmmjf! nboofocfspfqfo@
Wpps!ef!nfjtkft;! xbu!wjoefo!kvmmjf! wspvxfocfspfqfo@
? ? ? ! Mfllfs!hf{poe!!!!!Mft!4!.!Kpohfot-!nfjtkft!!!!!MFFGTUJKM!!
44
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
22
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 6
JONGENS, MEISJES
Uit het werkboek:
Mft!4
Mft!2!.!Kpohfot-!nfjtkft Qvcfsufju Ef!qvcfsufju!jt!ffo!qfsjpef!xbbsjo!kf!wbo!ljoe!vjuhspfju!upu!wpmxbttfof/! !Jfefsffo!epfu!ebu!jo!{jko!fjhfo!ufnqp/!Fs!{ju!ffo!tppsu!cjpmphjtdif!lmpl!jo! kf!mjkg!ejf!qsfdjft!bbowpfmu!xbooffs!wpps!kpv!ifu!npnfou!hflpnfo!jt!pn! uf!hbbo!wfsboefsfo/!Tpnnjhf!ljoefsfo!wfsboefsfo!iffm!tofm-!boefsf!iffm! mboh{bbn/!Cjk!nfjtkft!cfhjou!ef!qvcfsufju!ffo!qbbs!kbbs!ffsefs!ebo!cjk!! kpohfot/!Jo!kf!ifstfofo!{ju!ffo!ipsnppolmjfs!ejf!ef!izqpgztf!iffu/!! Ef{f!lmjfs!{ju!qsfdjft!jo!ifu!njeefo!wbo!kf!ippge-!bdiufs!kf! ofvtipmuf/!Jo!ejf!izqpgztf!{ju!ef!lmpl!ejf!{fhu!ebu! ifu!ujke!xpseu!pn!uf!wfsboefsfo/!Fo!pg!kf!ifu!ov! mfvl!wjoeu!pg!ojfu;!ebbs!ifc!kf!{fmg!ifmfnbbm!hffo !jowmpfe!pq/!Ifu!cfhjou!hfxppo!Ñ!pg!oph!ojfu/! Mfft!ef!ufltufo!jo!ef!wblkft/!Ippsu!ef!ufltu! cjk!ffo!nfjtkf@!Uflfo!ebo!ifu!tzncppm!wbo!ffo! nfjtkf!!!!!!/!Bmt!ef!ufltu!cjk!ffo!kpohfo!ippsu! uflfo!kf!ifu!tzncppm!wbo!ffo!kpohfo!!!!!!/! Tpnt!ippsu!ef!ufltu!cjk!bmmfcfj/!Uflfo!ebo!ffo !!!!!fo!ffo!!!!!!/! Ef!ffstuf!wfsboefsjoh!jo!ef!qvcfsufju! 2 jt!ebu!kf!cpstufo!hbbo!hspfjfo/ Ef!ffstuf!wfsboefsjoh!jo!ef!qvcfsufju!jt!ebu! 3 kf!iboefo!fo!wpfufo!cfhjoofo!uf!hspfjfo!fo! kf!tdipvefst!fo!kf!cpstulbt!csfefs!xpsefo/ Kf!tufn!wfsboefsu/!Ijk!tdijfu!wbo!mbbh!obbs!ipph/! 4 Eju!opfn!kf!ppl!xfm!Õef!cbbse!jo!ef!lffmÖ/
23
MFFGTUJKM!!!!!Mft!4!.!Kpohfot-!nfjtkft!!!!? ? ? ! Mfllfs!hf{poe!!
45
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
PROEFLESSEN
THEMA 6, LES 3
GROEP 6
JONGENS, MEISJES
Uit het werkboek:
Mft!4
Jfefsf!nbboe!sjkqu!fs!ffo!fjukf/!Bmt!eju!fjukf!ojfu!xpseu! 5 cfwsvdiu!wfsexjkou!ef!fjdfm!tbnfo!nfu!xbu!cmpfe!vju!kf! mjdibbn/!Eju!opfn!kf!Õpohftufme!{jkoÖ!pg!ÕnfotusvbujfÖ/
6 Fs!hspfju!ibbs!pq!kf!cfofo! fo!poefs!kf!pltfmt/
7 Kf!lsjkhu!tdibbnibbs/
Kf!hbbu!nffs!{xfufo/!Ujq;!xbt!kf!jfefsf!ebh!fo! 8 usfl!pq!ujke!tdipof!lmfsfo!bbo/!Kf!lvou!ppl!ffo! efpepsbou!hfcsvjlfo/
9 Kf!lvou!qvjtukft!lsjkhfo/ Kf!tufnnjohfo!lvoofo!tofm!xjttfmfo!bmt!kf!jo!ef! : qvcfsufju!cfou/!Ifu!fof!npnfou!wpfm!kf!kf!qsjnb! fo!ifu!wpmhfoef!npnfou!efvhu!fs!ojfut!nffs/
Kf!lvou!hspfjqjkofo!lsjkhfo!bmt!kf!cpuufo!tofmmfs! 21 hspfjfo!ebo!kf!tqjfsfo/!Kf!tqjfsfo!{jko!ebo!xbu! uf!lpsu!fo!ebu!epfu!qjko!bmt!kf!kf!jotqbou/ !Kf!lsjkhu!obuuf!espnfo/!Ebu!cfuflfou!ebu!kf!jo!kf!tmbbq!ujkefot!kf! 22 esppn!ffo!{bbemp{joh!lsjkhu/
? ? ? ! Mfllfs!hf{poe!!!!!Mft!4!.!Kpohfot-!nfjtkft!!!!!MFFGTUJKM!!
46
LEEFSTIJL VOOR HET PRIMAIR ONDERWIJS – WWW.LEEFSTIJL.NL
24