DOCENTENHANDLEIDING
3-4 vo mbo
Deze handleiding is onderdeel van de methode Leefstijl. Maak samen werk van onderwijs Boom beroepsonderwijs wil jongeren helpen zich te ontwikkelen tot echte vakmensen. Wij zijn er voor de doeners en de makers. Om samen werk te maken van onderwijs verbinden wij docenten, studenten en het bedrijfsleven met elkaar. Zo zorgen we ervoor dat jongeren het beste uit zichzelf halen. Met inspirerend lesmateriaal voor een wereld die continu verandert. Dat maakt ons trots!
9 789037 244588
Leefstijl docentenhandleiding vo klas 3-4 / mbo
Systematisch en schoolbreed werken aan een sociaal veilige school Leefstijl staat voor een school waar iedereen uniek mag zijn, waar jongeren elkaar respecteren en in hun waarde laten. Leefstijl staat voor een klimaat waarin fouten maken erbij hoort, conflicten bespreekbaar gemaakt worden en pesten geen kans krijgt. In zo’n sfeer ontwikkelen jongeren zelfvertrouwen, leren ze omgaan met verschillen, leren ze conflicten op te lossen, eigen keuzes te maken en respectvol om te gaan met de culturele diversiteit waar onze maatschappij zo rijk aan is.
Sociaal-emotionele vaardigheden
MODULE 7
OMGAAN MET DIVERSITEIT Algemene intro
Module 7 laat zien dat diversiteit een vast onderdeel is van goed onderwijs. Om jongeren te laten opgroeien tot wereldburgers is adequaat omgaan met diversiteit een voorwaarde. Dat vraagt om bewustwording, dialoog en steeds bereid zijn om mee te bewegen met de veranderende context. Iedere dag opnieuw zal diversiteit aan de orde zijn, ieder mens heeft ermee te maken. Alle activiteiten uit deze module zijn er dan ook op gericht om docenten en leerlingen vaardig te maken in omgaan met diversiteit. Diversiteit is tenslotte van iedereen. Module 7 bestaat uit vier blokken met ieder vijf activiteiten. Blokken
1. 2. 3. 4.
589
De diversiteit in jezelf Diversiteit waarderen Diversiteit in beweging Diversiteit en pestpreventie.
589
MODULE 7 Vaardigheden
Blok 1 De diversiteit in jezelf • Zelfkennis • Identiteitsvorming • Respect voor verschillen • Omgaan met verschillen in jezelf • Sociale autonomie • Onderzoekende houding • Interesse tonen voor meningen of ideeën van anderen • Eigen mening of standpunt onderbouwen • Logisch redeneren • Positieve houding ten aanzien van diversiteit • Verbinding zoeken met anderen. Blok 2 Diversiteit waarderen • Eigen gedrag onderkennen • Eigen uitdagingen aangaan • Eigen gedrag bijsturen • Erkennen van verschillen tussen mensen • Verschillende perspectieven zien • Leergierigheid tonen door vragen te stellen • Verbinding zoeken en vinden met elkaar • Empathisch vermogen • Rekening houden met elkaar • Diversiteit waarderen • Weerstand bieden tegen negatieve groepsdruk • Ethisch verantwoord handelen • Tolerant zijn. Blok 3 Diversiteit in beweging • Dynamiek van diversiteit onderkennen • Omgaan met verandering • Inlevend vermogen • Behoeften van jezelf en van anderen respecteren • Respect tonen voor jezelf en anderen • Openheid voor nieuwe ideeën • Open staan voor diversiteit in seksualiteit • Verbinding zoeken en vinden met elkaar • Constructief bijdragen aan de groep • Sociale interactie benutten om dynamiek diversiteit te doorgronden • Dialoog aangaan.
590
MODULE 7 Blok 4 Diversiteit en pestpreventie • Omgaan met verschillen tussen mensen • Eigen gedrag analyseren en bijsturen • Groepsgedrag analyseren en bijsturen • Diversiteit waarderen • Verantwoordelijkheid nemen • Steun geven aan anderen • Voor anderen opkomen • Een positieve bijdrage leveren aan een groep • Gebruikmaken van positieve groepsdruk • Een eigen mening vormen • Inlevingsvermogen • Rekening houden met anderen • Op basis van gelijkwaardigheid met anderen omgaan • Verdraagzaam zijn. Belangrijk voor de docent
Blok 1 De diversiteit in jezelf Bij de start van deze module Omgaan met diversiteit, is het van belang het begrip diversiteit nader te bepalen. Diversiteit wordt vaak gezien als dat wat afwijkt van de norm, waarbij mensen geneigd zijn zichzelf als standaard, als norm te zien. De ander, die afwijkt van die norm, wordt vaak op basis van slechts één kenmerk ondergebracht in een groep, zoals homo, kansarme of migrant. Niet zelden gaat dit samen met een moralistische houding waarbij we die ander moeten respecteren (Sierens, 2007). In plaats van diversiteit te zien als dat wat afwijkt van de norm, wil Leefstijl diversiteit juist als norm stellen. Omgaan met diversiteit wil zeggen dat leerlingen leren dat verschillen normaal zijn, gewoon zijn, overal aanwezig zijn en dus de norm zijn. De samenleving zit boordevol diversiteit. En of je dit nu als een bedreiging of als een verrijking ziet, iedereen zal op de een of andere manier om moeten leren gaan met die diversiteit. Meestal wordt er uitgegaan van een groepsgerichte benadering van diversiteit, waarbij verschillende groepen op basis van bijvoorbeeld sociaal-economische of etnisch-culturele aspecten met elkaar vergeleken worden. Diversiteit kun je echter ook benaderen vanuit een meer persoonlijk perspectief, waarbij de nadruk wordt gelegd op individuele verscheidenheid en het unieke van iedere persoon. In dit eerste blok zal gewerkt worden vanuit dit persoonlijke perspectief. Een klas bestaat uit allemaal individuen met een eigen persoonlijkheid of identiteit. Die identiteit wordt opgebouwd uit zaken als aanleg, karakter, opvoeding, omgeving en samenleving en wordt wel omschreven als het geheel aan kenmerken dat een persoon uniek herkenbaar maakt in een bepaalde context. In iedere context komen weer andere facetten van je identiteit naar voren en wordt op andere aspecten een beroep gedaan. Soms kunnen verschillende facetten zelfs tegenstrijdig voelen, omdat er andere rollen van je verwacht worden. Zo komt in de ene situatie je vermogen tot initiatief nemen naar voren, terwijl je in een andere situatie laat zien dat je in staat bent te volgen. Identiteit is dus verre van statisch en verandert of ontwikkelt bovendien ook met het ouder worden.
591
MODULE 7 Spreken over diversiteit heeft naast persoonsvorming ook te maken met burgerschapsvorming. Elk individu maakt immers onderdeel uit van verschillende groepen waar hij zich geheel of gedeeltelijk mee identificeert. Leefstijl kiest ervoor om deze module te starten met persoonsvorming, met een zoektocht naar de diversiteit in jezelf. Deze ontdekkingstocht vraagt van docenten een open, nieuwsgierige en vragende houding. Met dit eerste blok over de diversiteit in jezelf wordt een fundament gelegd, van waaruit in de volgende blokken de diversiteit in de klas, op school en in de samenleving onder de loep worden genomen. Het besef dat niemand in één hokje te vangen is, zal leerlingen helpen hun blik te verruimen, diversiteit als norm te beschouwen en vooroordelen en discriminatie tegen te gaan. Sierens, S. (2007). Leren voor diversiteit. Leren in diversiteit. Burgerschapsvorming en gelijke leerkansen in een pluriforme samenleving. Een referentiekader. Universiteit Gent: Steunpunt Diversiteit & Leren. Blok 2 Diversiteit waarderen Omgaan met diversiteit start met het waarderen ervan. Zoals eerder genoemd kunnen mensen diversiteit zien als een normaal dagelijks gegeven. Iedereen heeft er in verschillende situaties mee te maken. Jongeren kunnen al op school leren hoe ze ermee om willen gaan. Ze leren hoe ze hun eigen vooroordelen onder ogen kunnen komen. Ze begrijpen steeds beter welke impact vooroordelen kunnen hebben. En hoe ze hun vooroordelen mogelijk kunnen bijstellen. Ze leren via de activerende opdrachten om hun multiperspectiviteit te vergroten. Ze kijken vanuit verschillende perspectieven naar situaties en mensen om onderzoekend te leren: wat zijn mijn vooroordelen? Welke communicatie zou nu helpend zijn? Hoe kan ik ervoor zorgen dat ik uniek mag zijn en me verbind met anderen? Wanneer is het wenselijk dat ik me aanpas? Of doe ik mezelf dan te kort? Jongeren leren door in gesprek te raken met elkaar dat in dialoog zijn met elkaar een toegevoegde waarde heeft. In een setting van veilig en explorerend leren kunnen tijdens het samenwerken en de gesprekken waardevolle verbindingen gemaakt worden. Soms is een minimale overlap al genoeg om een brug te bouwen. Dit kan als fundament gezien worden voor verder werken aan een competente school als het gaat om het waarderen van diversiteit. Als docent is het van belang dat u genoeg ruimte biedt voor onderzoekend leren. Het is effectiever als jongeren in communicatie met leeftijdgenoten aan hun competenties werken dan wanneer u vertelt hoe het moet. Uw rol is observerend, begeleidend en faciliterend van aard. U benadert daarbij diversiteit als iets positiefs. Blok 3 Diversiteit in beweging Diversiteit is voortdurend in beweging. Er zijn wisselende omstandigheden, situaties zijn constant onderhevig aan verandering. Omgaan met diversiteit is in die zin vergelijkbaar met koken zonder een vast recept. Je kijkt welke ingrediënten je hebt en je doet het daarmee. Om competent te zijn in dit kader, vraagt dit van u als docent dat u alert bent op uw omgeving binnen en buiten de klas en dat u aanpassingsvermogen aan de dag legt. U beweegt mee met de stroom van verandering.
592
MODULE 7 De steeds veranderende context waarin leerlingen geacht worden te leren zullen door u goed begeleid moeten worden. Een leeromgeving waarin leren van elkaar stevig ingebed is stimuleert competent omgaan met diversiteit. Het is daarom belangrijk dat u samen met uw collega's het goede voorbeeld geeft. Zorg voor leermomenten met elkaar waarin er voldoende ruimte is voor uitwisseling over visie, het delen van ervaringen en het vergroten van de eigen competenties. Het besef dat diversiteit van ons allemaal is en niet alleen van de docent maatschappijleer zal competent omgaan met diversiteit een stap dichterbij brengen. Een school die diversiteit in het totale leerproces en de leerlijnen heeft weten te implementeren kan trots zijn op zichzelf. De weg ernaartoe is zeker één met uitdagingen. Goed omgaan met diversiteit blijft voor iedereen een onderdeel van het leven. Voor leerlingen, docenten, ouders en externe partners. Het zal voor veel scholen een voortdurend proces blijven dat regelmatig geëvalueerd dient te worden. De maatschappelijke verantwoordelijkheid die scholen hebben kan bijdragen aan dit proces. Door deze module van Leefstijl in te zetten geeft u jongeren effectieve en preventieve handvatten mee, zodat ze ontdekkend leren en competent kunnen worden in omgaan met diversiteit. Dan kan inclusie een stap dichterbij komen. Blok 4 Diversiteit en pestpreventie Daar waar voorgaande blokken onder de noemer van algemene pestpreventie vallen, valt dit laatste blok van de module Omgaan met diversiteit onder de noemer van specifieke preventie van pesten. Uit gegevens van het Nederlands Jeugd Instituut blijkt dat pesten het meest voorkomt bij jongeren in de leeftijd van 10 tot 14 jaar. In de bovenbouw lijkt dit dus een afnemend probleem. Tegelijk weten we dat pesten ook op de werkvloer en zelfs onder bejaarden voorkomt. Het blijft daarom belangrijk om ook in de bovenbouw aan het voorkomen van buitensluiten en pesten aandacht te besteden. Leefstijl richt de activiteiten in dit blok met name op onderliggende waarden en principes. Zo besteden we aandacht aan hokjesdenken, aan snel oordelen, aan anders zijn, aan het verschil tussen gelijkheid en gelijkwaardigheid, aan verdraagzaamheid, aan loyaliteit en aan eigen verantwoordelijkheid. Maar ook verschillende vormen van pesten komen in de activiteiten aan bod. Tot slot roepen we leerlingen op om voor elkaar op te komen in pestsituaties. Onderzoek van de Open Universiteit wijst uit dat je daarmee niet alleen het slachtoffer steunt, maar ook andere omstanders gaan zich daardoor meer verantwoordelijk voelen voor de situatie. Belangrijk is dat u met het hele team duidelijk stelling neemt tegen pesten en naar een respectvolle omgang met leerlingen, collega's en ouders streeft. Samen met leerlingen verantwoordelijkheid nemen voor een sfeer waarin pestgedrag niet getolereerd wordt, blijft het ultieme doel. Een doel waar u gedurende het hele schooljaar samen met de klas aan werkt. Is er in de klas duidelijk sprake van pestgedrag, kies dan voor een interventieprogramma zoals Sta op tegen pesten! Dit is een curatieve werkwijze gebaseerd op de Engelse No Blame-aanpak, waarmee u een pestsituatie effectief aan kunt pakken. De aanpak is oplossingsgericht, maakt gebruik van de kracht van de groep en is net als Leefstijl gericht op structurele gedragsverandering. Bronnen: www.nji.nl/pesten en www.ou.nl/opkomen-voor-een-gepeste-collega-is-dubbel-zinvol.
593
MODULE 7
594
BLOK 1 DE DIVERSITEIT IN JEZELF BLOKOVERZICHT Inleiding In dit eerste blok van de module Omgaan met diversiteit werken we vanuit een persoonlijk perspectief. De leerlingen gaan middels verschillende activiteiten op zoek naar de diversiteit in zichzelf. De nadruk wordt gelegd op het unieke van iedere persoon en op de veelzijdigheid van ieders identiteit. Verder ontdekken de leerlingen dat je identiteit niet voor eeuwig vaststaat, maar verandert met de tijd. Ook gaan ze met elkaar in gesprek over wat het betekent om jezelf te zijn. In de laatste activiteit ontdekken de leerlingen dat al die verschillende kanten die hun identiteit kent, ontelbare mogelijkheden biedt tot verbinding met anderen. Met dit eerste blok leggen we een fundament voor een positieve benadering van diversiteit. Het besef dat je ook zelf niet in één hokje bent te vangen, helpt leerlingen de blik te verruimen en diversiteit als norm te gaan beschouwen. Vanuit dat perspectief kunnen we in de volgende blokken de diversiteit in de klas, op school en in de samenleving benaderen. Doelen De leerlingen: • onderkennen dat ieder mens een uniek persoon is • kunnen benoemen wat anders zijn voor hen betekent • onderscheiden de vele facetten van hun identiteit • kunnen uitleggen dat bepaalde facetten soms meer en soms minder belicht worden • kunnen beschrijven hoe identiteit veranderlijk en beweeglijk is door de tijd heen • herkennen filosofische gespreksvoering • kunnen toelichten wat 'jezelf zijn' voor hen betekent • verleggen de focus van verschillen naar raakvlakken. Activiteiten 1. Je eigen unieke barcode De leerlingen maken een eigen unieke barcode en ervaren dat iedereen anders is. 2. Veelzijdig als een diamant De leerlingen maken een creatieve opdracht over hun veelzijdige identiteit. 3. Mijn IDentitijd De leerlingen onderzoeken hoe hun identiteit in de loop der jaren verandert en gelijk blijft. 4. Jezelf zijn - een filosofisch gesprek De leerlingen voeren, aan de hand van een serie filosofische vragen, een gesprek over wat het betekent om jezelf te zijn. 5. Diverse raakvlakken De leerlingen gaan naar aanleiding van een filmfragment op zoek naar onverwachte raakvlakken met elkaar.
595
MODULE 7 OMGAAN MET DIVERSITEIT
1. JE EIGEN UNIEKE BARCODE Tijd: 25 minuten De leerlingen maken een eigen unieke barcode en ervaren dat iedereen anders is. Materiaal: • PPT Module 7 - BLok 1 - Activiteit 1: Je eigen unieke barcode • schilderstape • kopieerblad 1: Je eigen unieke barcode • pennen. Toelichting: Alleen al op basis van enkele feitelijkheden blijkt iedereen in de klas uniek te zijn. Hoe ervaren leerlingen het om anders te zijn? Is dat een vrijwillige keuze? Welke voor- of nadelen heeft anders zijn? En hoe verhoudt zich dat tot ergens bij willen horen? Activiteit Aan het begin van de les verdeelt u het lokaal met schilderstape in twee vakken. U laat via de PPT een voorbeeld van een barcode zien en laat de leerlingen daarop reageren. Wat is een barcode precies en waar dient het voor? PPT Module 7 - Blok 1 - Activiteit 1: Je eigen unieke barcode Zo dadelijk gaan jullie je eigen unieke barcode samenstellen. Daarvoor heb je allemaal een pen nodig en krijg je allemaal een kopieerblad van mij. U vraagt leerlingen een pen te pakken en deelt de kopieerbladen uit. Dan vervolgt u uw uitleg. Zoals jullie zien is het lokaal in twee vakken verdeeld. Ik leg jullie steeds twee keuzemogelijkheden voor. Je luistert ernaar en gaat staan in het voor jou betreffende vak. Als iedereen een vak gekozen heeft, geef ik aan wat je op je antwoordblad mag noteren. Dat is steeds een cijfer of een letter. Zo stellen jullie je eigen unieke code op. Elke ronde krijg je opnieuw twee keuzemogelijkheden.
596
BLOK 1 DE DIVERSITEIT IN JEZELF Ronde
Optie 1
Code
Optie 2
Code
1.
Linkshandig
A
Rechtshandig
B
2.
Eerste cijfer postcode oneven
eerste cijfer Eerste cijfer postcode even
eerste cijfer
3.
Bril of lenzen
C
Geen bril of lenzen
D
4.
Op oneven dag jarig
1
Op even dag jarig
2
5.
Handen vouwen: linkerduim boven
E
Handen vouwen: rechterduim boven
F
6.
Oneven aantal gezinsleden
aantal
Even aantal gezinsleden
aantal
7.
WC-papier: propper
G
WC-papier: vouwer
H
8.
Een oneven huisnummer
1
Een even huisnummer
2
9.
Broek aantrekken: eerst linkerpijp
I
Broek aantrekken: eerst rechterpijp
J
10.
Oneven schoenmaat
laatste cijfer
Even schoenmaat
laatste cijfer
11.
Jarig in januari - juni
K
Jarig in juli - december
L
12.
Laatste cijfer mobiele nr. oneven
1
Laatste cijfer mobiele nr. even
2
13.
Armen over elkaar: linkerarm voor
M
Armen over elkaar: rechterarm voor
N
14.
Oneven geboortejaar
laatste cijfer
Even geboortejaar
laatste cijfer
U vraagt tot slot de leerlingen in tweetallen bij elkaar te gaan zitten en hun codes met elkaar te vergelijken. Dat kunnen ze doen aan de hand van de gegevens op hun antwoordblad. Klopt het dat ze ieder een eigen unieke code hebben? Wanneer u voldoende tijd heeft kunt u de leerlingen vragen hun code te tekenen. Daarvoor zetten zij de cijfers uit de even rondes om in een streepjescode. Elk cijfer krijgt een andere kleur streepjes. De letters uit de oneven rondes zetten zij daaronder. Zie een voorbeeld in de PPT. PPT Module 7 - Blok 1 - Activiteit 1: Je eigen unieke barcode
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
B
3
D
2
F
3
H
1
I
9
L
2
M
3
597
MODULE 7 OMGAAN MET DIVERSITEIT Reflectie • Klopt het dat iedereen een eigen unieke barcode heeft? Hoe komt dat? • Alleen al op basis van enkele feitelijke dingen blijkt iedereen uniek te zijn. Hoe zou dat zijn als we naar karaktereigenschappen kijken? • Iedereen is anders. Tegelijk willen mensen graag ergens bij horen. Hoe verhoudt zich dat tot elkaar? • Op wat voor manier ben jij anders dan anderen? • Kies je er zelf voor om anders te zijn of niet? • Welke voor- en nadelen heeft anders zijn voor jou? • Mag je in deze klas of op deze school anders zijn dan anderen? Leg eens uit? Transfer Let de komende tijd eens op wat anders zijn voor jou betekent. Waar en wanneer voelt anders zijn niet fijn voor jou en waar en wanneer ervaar jij anders zijn juist als prettig?
598
BLOK 1 DE DIVERSITEIT IN JEZELF KOPIEERBLAD 1: JE EIGEN UNIEKE BARCODE
599
DOCENTENHANDLEIDING
3-4 vo mbo
Deze handleiding is onderdeel van de methode Leefstijl. Maak samen werk van onderwijs Boom beroepsonderwijs wil jongeren helpen zich te ontwikkelen tot echte vakmensen. Wij zijn er voor de doeners en de makers. Om samen werk te maken van onderwijs verbinden wij docenten, studenten en het bedrijfsleven met elkaar. Zo zorgen we ervoor dat jongeren het beste uit zichzelf halen. Met inspirerend lesmateriaal voor een wereld die continu verandert. Dat maakt ons trots!
9 789037 244588
Leefstijl docentenhandleiding vo klas 3-4 / mbo
Systematisch en schoolbreed werken aan een sociaal veilige school Leefstijl staat voor een school waar iedereen uniek mag zijn, waar jongeren elkaar respecteren en in hun waarde laten. Leefstijl staat voor een klimaat waarin fouten maken erbij hoort, conflicten bespreekbaar gemaakt worden en pesten geen kans krijgt. In zo’n sfeer ontwikkelen jongeren zelfvertrouwen, leren ze omgaan met verschillen, leren ze conflicten op te lossen, eigen keuzes te maken en respectvol om te gaan met de culturele diversiteit waar onze maatschappij zo rijk aan is.
Sociaal-emotionele vaardigheden