CHRISTUS VIVIT
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 1
08.04.2019 08:50
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 2
08.04.2019 08:50
Tekst adhortacji: © 2019 Libreria Editrice Vaticana Wprowadzenie i indeksy: ©2019 Edizioni San Paolo s.r.l Piazza Soncino, 5 20092 Cinisello Balsamo (Milano), Italia Indeksy opracował Giuliano Vigini Tłumaczenie wprowadzenia: Krzysztof Stopa Skład i łamanie, projekt okładki: Tomasz Mstowski ISBN 978-83-8131-135-9 © Edycja Świętego Pawła, 2019 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • fax 34.362.09.89 www.edycja.com.pl • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • fax 34.370.83.74 e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 4
08.04.2019 08:50
WPROWADZENIE DO ADHORTACJI
CHRISTUS VIVIT ALESSANDRA SMERILLI FMA
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 5
08.04.2019 08:50
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 6
08.04.2019 08:50
Pierwsza adhortacja apostolska papieża Franciszka, Evangelii gaudium (EG), zawiera ważną zasadę: czas przewyższa przestrzeń. „Przyznanie priorytetu czasowi oznacza zajęcie się bardziej rozpoczęciem procesów niż posiadaniem przestrzeni” (EG 223). Długa droga Synodu i publikacja Christus vincit (CV) są przykładem rozpoczęcia procesu, który wcześniej czy później nas przemieni, ponieważ jest on nie do zatrzymania. Postawić młodych ludzi w centrum znaczy otworzyć się na nowość i świeżość, pozwolić pokoleniom nawiązać dialog, który przemienia zarówno mówiącego, jak i słuchacza. „Drodzy młodzi, będę szczęśliwy, widząc, że biegniecie szybciej niż ci wolni i lękliwi. (…) Kościół potrzebuje waszego zapału, waszych intuicji, waszej wiary. Potrzebujemy tego! A kiedy dojdziecie tam, gdzie my jeszcze nie dotarliśmy, miejcie cierpliwość, żeby na nas zaczekać” (CV 299). Końcowe słowa adhortacji apostolskiej, długiego listu, jaki papież Franciszek przekazuje młodym, dają nam klucz do jej odczytania: szacunek, jakim Kościół darzy młodych, potrzeba ich obecności i świeżości, radość z tego, że nas wyprzedzają, prośba o cierpliwość, jeśli my, dorośli, czasami nie nadążamy. Papież zwraca się ze swoim tekstem właśnie do –7–
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 7
08.04.2019 08:50
młodych, ale także do całego ludu Bożego, ponieważ refleksja dotycząca młodych ludzi stanowi wyzwanie dla wszystkich. Mówi do młodych w języku młodym, ale nie młodzieżowym, aby pomóc wszystkim dostroić się do ich długości fal, spojrzeć na nich oczami Boga. Przypomina nam, że czasami jest w nas pokusa, aby bez końca wyliczać wady współczesnej młodzieży. Być może nawet taka postawa przynosi nam poklask, ale skutek jest taki, że coraz bardziej oddalamy się od nich. Na różnego rodzaju kongresach i spotkaniach poświęconych młodym ludziom najczęściej powtarzane zdanie brzmi: „Ale jest w nich też coś dobrego”. Na tle ogólnie negatywnego obrazu – są niestali, słabi, pozbawieni zasad, chcą zbyt szybko osiągnąć swoje cele, nie potrafią wziąć na siebie odpowiedzialności itd. – wskazuje się na pewne pozytywne znaki, podkreślając właśnie, że „jest w nich coś dobrego”, ale często tym dobrym okazuje się to, co najbardziej przypomina nasze zwyczaje i wartości. Nierzadko narzekamy i załamujemy się, ponieważ młodzi nie zapisują się do naszych stowarzyszeń, nie wstępują do nich, a jeśli przynależą, to w sposób nieuporządkowany, płynny: „Podczas gdy dorośli starają się, by mieć wszystko zaplanowane, z regularnymi spotkaniami i ustalonymi godzinami, to większość ludzi młodych jest dzisiaj mało zainteresowana takimi schematami duszpasterskimi” (CV 204). Nie potrafimy odczytać żywotnej potrzeby takiego właśnie podejścia z ich strony: „Jestem, dopóki to mi coś daje, dopóki jesteś wiarygodny, dopóki coś innego nie przekona mnie bardziej”. Wobec dusznej i zatrutej –8–
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 8
08.04.2019 08:50
atmosfery, jaka dominuje w wielu wspólnotach, nie możemy nie dostrzec, jak silnym wyzwaniem jest dla nas ta sygnalizowana przez nich potrzeba tlenu. Oni mobilizują nas do zadania sobie pytania, czy naprawdę pośród nas rośnie liczba słabych osobowości, niezdolnych do silnych i stałych relacji. Albo czy stajemy się coraz bogatsi w ludzką dobroć? A może należałoby zapytać, czy rzeczywiście musimy tych młodych ludzi na siłę dopasowywać do określonego sposobu bycia wspólnotą, czy też raczej to nasze wspólnoty powinny się dostosować do ich miary. Tymczasem wzrok tego, kto jest ojcem, matką i przewodnikiem, potrafi „znajdować drogi tam, gdzie inni widzą tylko mury”, „rozpoznać szanse tam, gdzie inni widzą tylko zagrożenia”, „docenić i pielęgnować ziarna dobra zasiane w sercach ludzi młodych” (CV 67). Zdaje się tu pobrzmiewać echo słów św. Jana Bosko, powszechnie uważanego za ojca i nauczyciela młodych: „W każdym młodym człowieku, nawet tym najbardziej wykolejonym, jest jakiś punkt, do którego może przedostać się dobro; pierwszym zadaniem wychowawcy jest szukać tego punktu, tej wrażliwej struny”. Tylko mając takie pozytywne i empatyczne spojrzenie na młodych, będziemy w stanie wejść w ducha obecnej adhortacji i jej języka, który może się wydać nietypowy w oficjalnym dokumencie: „My, członkowie Kościoła, nie możemy być dziwakami” (CV 36); Maryja jako influencer Boga” (CV 44); życie, które nie jest „zbawieniem zawieszonym «w chmurze», czekającym na pobranie” (CV 252) i tak dalej. –9–
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 9
08.04.2019 08:50
1. Doświadczenie Synodu Adhortacja apostolska dociera do nas jako ostatni element mozaiki, wzywający nas do działania po przebyciu długiej drogi zapoczątkowanej w 2016 roku, kiedy papież Franciszek wybrał temat XV Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów: „Młodzi, wiara i rozeznawanie powołania”. Od tamtej pory młodzi i dorośli, wierzący i niewierzący z całego świata czynnie włączali się w prace nad licznymi dokumentami, kwestionariuszami, spotkaniami, seminariami naukowymi. Zgromadzenie synodalne w październiku 2018 roku stanowiło więc ważny element procesu, który był już rozpoczęty i będzie kontynuowany przez działanie i zaangażowanie każdego z nas. Christus vivit powiela wiele fragmentów Dokumentu Końcowego Synodu i odsyła do jego pogłębionej lektury, ale jednocześnie posiada własną koncepcję przekazu i zwraca się z entuzjazmem do młodych. Myślę, że dla zrozumienia ducha, który ożywiał całą drogę ku tej adhortacji apostolskiej, warto zatrzymać się nad doświadczeniem zgromadzenia synodalnego i jego wyjątkowością. – 10 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 10
08.04.2019 08:50
Pasterze i ich serca Na początku październikowego Synodu aula synodalna wypełniła się prawie trzystoma uczestnikami, wśród których byli biskupi i audytorzy: reprezentanci całego świata w jednym pomieszczeniu! Wielu sądziło, że biskupi nie znają młodych, że jednych od drugich dzieli duży dystans. Muszę przyznać, że chyba i ja byłam w gronie tak myślących. Jednak wystarczyło, że zaczęli mówić, a atmosfera na sali natychmiast stała się gorąca, nasze serca wręcz zaczęły pałać. Biskupi, których słuchaliśmy w kolejnych dniach podczas długich i intensywnych posiedzeń, kochają młodych, dają świadectwo Kościoła, który chce być matką i siostrą, który się angażuje, który pragnie być skrojony na miarę młodych, który nie boi się pozwolić tym młodym, by burzyli jego spokój, i który wzrusza się ich obecnością. Przez cały czas trwania Synodu słuchaliśmy siebie nawzajem z zainteresowaniem i szacunkiem, a nawet powiedziałabym, że z serdecznością i sympatią, dbając o zapewnienie chwil ciszy między wystąpieniami, aby pozwolić słowom wybrzmieć w sercu i umożliwić stworzenie syntezy. Smakowaliśmy piękna bycia Kościołem. Nie zabrakło momentów otwartej dyskusji, przedstawiania rozbieżnych poglądów. W niektórych tematach całe zgromadzenie wspólnie doświadczyło znaczącego wzrostu dzięki konfrontacji. Myślę, że ja sama przebyłam pewną drogę i zmodyfikowałam niektóre przekonania, które towarzyszyły mi na samym początku Synodu. – 11 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 11
08.04.2019 08:50
Najpiękniejszym doświadczeniem było kontemplowanie dzieła Ducha Świętego i obserwowanie, jak pewne sprawy nabierają kształtu. Jakieś słowo wybrzmiewa w jednej lub więcej osobach, cisza pozwala mu się zakorzenić, a następnie, niekiedy nawet po dłuższym czasie, pojawia się oddźwięk, nierzadko przyprawiony czyimiś doświadczeniami bądź prowokacyjnymi pytaniami. Droga, która wydawała się zablokowana na ogólnym zgromadzeniu, staje się na nowo żywa w grupach albo na odwrót. Papież Franciszek wielokrotnie zalecał nam, abyśmy się wsłuchiwali przede wszystkim w to, co postrzegamy jako mniej bliskie naszej wrażliwości, i być może właśnie to słuchanie bez uprzedzeń stwarza przestrzeń i pozwala wyrosnąć ziarnom nowości. Młodzi Młodzi są naszą ziemią świętą. Często słyszę to zdanie, cytuje je również papież Franciszek w nr 67 adhortacji: „Każdy młody musi być uważany za «ziemię świętą», niosącą ziarna życia Bożego”. Chyba dopiero w trakcie Synodu w pełni zrozumiałam znaczenie tego wyrażenia. W szczególności wówczas, gdy jako siostry zakonne zaprosiłyśmy kilkoro młodych na obiad. Wprawdzie w auli siedzieliśmy w tych samych ławkach, ale trudno pogłębić znajomość podczas pracy. Postanowiłyśmy zatem zacząć od dzielenia stołu. Stało się to okazją do bliższego spotkania, opowiedzenia własnych historii. – 12 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 12
08.04.2019 08:50
Safa przyjechała z Iraku. Po raz pierwszy zwróciła się do Boga, kiedy została porwana i groziła jej śmierć. Teraz nie chce opuszczać swojej ziemi, pragnie nieść miłość Boga innym młodym. Oksana z Rosji doświadcza rzeczywistości Kościoła, który jest mniejszością. Yadira w Chicago pomaga samotnym matkom, które są imigrantkami w Stanach Zjednoczonych. Inni młodzi opowiadali historie naznaczone przemocą w rodzinie, mówili o swoim rozczarowaniu, a także o pojednaniu i zaangażowaniu na rzecz zapobiegania takim zjawiskom wśród kolejnych pokoleń. Słuchałam ich z podziwem. Ich życie jest przestrzenią zbawienia, ich wiara jest wezwaniem do nawrócenia. Spotkanie z nimi to wejście w świętą przestrzeń, doświadczenie Boga. Ci młodzi wnieśli decydujący wkład w prace synodalne. Ich obecność odegrała zasadniczą rolę. Mieli możliwość wypowiedzenia się: od nas oczekują przede wszystkim tego, abyśmy byli przy nich, abyśmy mieli dla nich czas, abyśmy przebywali z nimi w sposób nieformalny. Pragną osób, które ich wysłuchają, nie organizatorów zaangażowanych w inne rzeczy. Nie chcą odpowiedzi, doskonale wiedzą, że odpowiedzi powinni szukać w sobie samych. Proszą nas, abyśmy im pomogli wydobyć z siebie ich pytania, nazwać po imieniu ich niepokoje, przejść jakiś kawałek drogi razem z nimi. Przypominają nam, że dojrzewamy i wzrastamy we wspólnocie. A jakiej wspólnoty pragną? Otwartej, radosnej, zjednoczonej, misyjnej, takiej, w której czuje się, że ludzie są sobie życzliwi, w której każdy może być sobą i wie, że jest dla niego miejsce w sercu drugiego. – 13 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 13
08.04.2019 08:50
Uświadomili nam, że niczego im nie brakuje, aby byli współodpowiedzialni, a nawet czasami mają lepsze pomysły niż my, lecz nie chcą ich realizować sami, potrzebują nas. Papież Franciszek w adhortacji cytuje przysłowie: „Gdyby młody wiedział, a stary mógł, nie byłoby nic takiego, czego nie dałoby się zrobić” (CV 191). W świetle doświadczenia i spotkania z młodymi czasami sobie uświadamiam, że prawdą jest coś odwrotnego: to młodzi widzą rzeczy jasno, ale nie mają możliwości działania, oddziaływania. Grupy robocze Większość prac odbywała się w mniejszych kręgach. Ja uczestniczyłam w grupie języka włoskiego, która jednak nie składała się z samych Włochów. To umożliwiło bardzo bogatą wymianę doświadczeń. Dużo wspólnie spędzonego czasu pozwoliło na omówienie szczegółowych kwestii, co do których nie wszyscy się zgadzali, ale to właśnie jest piękne w procesie rozeznawania. Gdybyśmy wszyscy mieli te same poglądy, nie byłoby miejsca na konfrontację. W grupach można się lepiej poznać, można żartować, dzielić się ze szczerością i otwartością serca. Próbowaliśmy nie unikać niewygodnych pytań młodych i nauczyliśmy się poszerzać perspektywy. Kiedy podejmuje się refleksję w otoczeniu, w którym są obecne różne kultury, można sobie uświadomić, – 14 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 14
08.04.2019 08:50
że pewne praktyki czy też pomysły dotyczące pracy duszpasterskiej lub struktur, które nam wydają się uniwersalne, okazują się w rzeczywistości mocno związane z naszymi tradycjami i naszą kulturą. Osobiście mogłam docenić bogactwo Kościołów wschodnich, problemy Kościołów, w których katolicy są mniejszością lub w których zjawisko emigracji czy imigracji stało się już częścią struktury społecznej. Podziwiałam odwagę bycia u boku młodych i niesienia im Dobrej Nowiny także w dramatycznych sytuacjach. Dokument Końcowy a adhortacja Owocem słuchania, konfrontacji, rozeznawania i modlitwy był Dokument Końcowy. Został on podzielony na trzy części: pierwsza odczytuje rzeczywistość i sytuację młodych dzisiaj; druga próbuje zinterpretować rzeczywistość w świetle Ewangelii i wiary; trzecia podkreśla drogę, jaką Kościół, młody i przystosowany do młodych, może przebyć. Jest to dokument bardzo bogaty, stanowiący syntezę całej długiej drogi przebytej przez Synod, od zapowiedzi tematu do 27 października 2018 roku. Wyjątkowość i bogactwo dyskusji synodalnych można dostrzec i jeszcze lepiej zrozumieć, zestawiając Dokument Końcowy z Instrumentum laboris, dokumentem, nad którym pracowano w październiku. Podczas synoptycznej lektury obu dokumentów widać wyraźnie to, co Synod przyjął za swoje z wcześniejszej – 15 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 15
08.04.2019 08:50
drogi, a także to, co nowego wyłoniło się z rozmów i rozeznawania wspólnotowego. Adhortacja apostolska stanowi kontynuację Dokumentu Końcowego, podkreśla pewne jego myśli i odsyła do pogłębionej lektury tego tekstu, aby uzyskać pełniejszy obraz, ubogacony głosami wszystkich, którzy wnieśli swój wkład w ten proces, włącznie z młodymi niewierzącymi, którzy zadali nowe pytania. Papież Franciszek pragnie zatem skierować swoje osobiste i bezpośrednie przesłanie do młodych, powierzając wszystkim zadanie zgłębiania tego, co na Synodzie wyłoniło się w pełni.
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 16
08.04.2019 08:50
2. Główne tematy adhortacji apostolskiej Dziewięć rozdziałów, z których składa się adhortacja, przedstawia jasno wytyczoną drogę, mającą za punkt wyjścia ludzi młodych: jak są postrzegani w słowie Bożym; Jezus, który jest zawsze młody; dzisiejsza młodzież jako dzień dzisiejszy Boga. Następnie papież przechodzi do orędzia, wskazania dróg do przebycia, omówienia relacji międzypokoleniowych i duszpasterstwa, aby wreszcie dojść do tematu powołania i rozeznania. Wskażę tylko kilka ważnych elementów, nad którymi warto podjąć refleksję, gdyż one stanowią sedno przesłania adhortacji. Jaki Kościół Młody Kościół dla młodych – oto Kościół, jakiego życzy sobie papież Franciszek. Jezus Zmartwychwstały, który chce dać nam udział w swoim zmartwychwstaniu, jest kluczem młodości Ducha. A zatem w Chrystusie „instytucja tak wiekowa jak Kościół może się odnawiać i stawać młodą na różnych etapach swojej – 17 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 17
08.04.2019 08:50
długiej historii” (CV 34). A młody Kościół nie może się koncentrować na sobie, trwać nieruchomo, powstrzymany przez tych, którzy chcą wrócić do przeszłości. Kościół, aby czegoś dokonać, musi być pokorny i gotowy także na przyjęcie krytyki ze strony młodych. „Kościół w defensywie, tracący pokorę, który przestaje słuchać, nie pozwala na podawanie w wątpliwość, traci młodość i zamienia się w muzeum” (CV 44). Młody Kościół potrafi także szybciej podążać w kierunku większej wzajemności i dialogu między mężczyznami i kobietami. Papież Franciszek przypomina nam, że dzięki obecności Maryi w pierwszej wspólnocie chrześcijańskiej „narodził się młody Kościół, wraz z Apostołami, którzy wyruszyli, aby uczestniczyć w narodzinach nowego świata” (CV 47). Temat intensywniejszej obecności kobiet w Kościele, w duchu wzajemności, powracał podczas prac synodalnych, i to nie zawsze w sposób pokojowy, a w trakcie wieczornego przyjęcia i podziękowań młodzi obecni na Synodzie zwrócili się do uczestniczących w nim kobiet słowami: „matki synodalne”. Takie sformułowanie wywołało uśmiech wszystkich, rozładowując pewne napięcie wiszące w powietrzu. Dokument Końcowy zachęcił nas do refleksji nad tym, na ile wzajemność mężczyzny i kobiety może być płodna w każdym środowisku: „Relacja między mężczyzną a kobietą jest w niej rozumiana jako powołanie do wspólnego życia we wzajemności i dialogu, komunii i płodności (por. Rdz 1, 27-29; 2, 21-25) we wszystkich – 18 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 18
08.04.2019 08:50
obszarach ludzkiego doświadczenia: życiu małżeńskim, pracy, edukacji i wielu innych. Bóg powierzył ziemię ich przymierzu” (Dokument Końcowy, DK 13). To ostatnie stwierdzenie niemal przyprawia o dreszcze: ziemia jest powierzona trosce nie ludzi jako takich, ale przymierzu mężczyzny i kobiety. Młody Kościół zawsze ma „drzwi otwarte” (CV 234) wobec wszystkich, ponieważ „wszyscy ludzie młodzi, nikogo nie wykluczając, są w sercu Boga, a zatem także w sercu Kościoła” (CV 235). Jakie duszpasterstwo Model duszpasterstwa młodzieżowego, które nie może nie być powołaniowe (por. CV 254), został wskazany przez papieża Franciszka w wybranym podczas Synodu obrazie uczniów z Emaus. Tak czytamy w Dokumencie Końcowym: „Jezus idzie z dwoma uczniami, którzy nie zrozumieli znaczenia Jego historii i oddalali się od Jerozolimy i od wspólnoty. Aby być w ich towarzystwie, przebywa z nimi drogę. Zadaje im pytania i cierpliwie słucha ich wersji faktów, aby pomóc im rozpoznać to, co przeżywają. Następnie, z czułością i energią, głosi im Słowo, prowadząc ich do interpretowania wydarzeń, które przeżyli w świetle Pisma Świętego” (DK 4). Iść z młodymi, podążać z nimi drogą, nawet jeśli idą w złym kierunku, wzbudzać w nich wątpliwości, zadawać im pytania, słuchać ich, a następnie głosić. Co? – 19 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 19
08.04.2019 08:50
Trzy zasadnicze punkty, o których przypomina nam czwarty rozdział: Bóg jest Miłością, Chrystus nas zbawia i On żyje, jest tutaj pośród nas: „Skoro On żyje, to jest to gwarancją, że dobro może znajdować sobie drogę w naszym życiu i że nasze trudy będą czemuś służyć” (CV 127). Duszpasterstwo młodzieżowe, jak czytamy w adhortacji, jest synodalne, „to znaczy zdolne do tworzenia pewnego «wspólnego podążania»” (CV 206), w którym nikt nie powinien być odstawiony na bok ani samemu stawać z boku. Synodalność była cechą, która towarzyszyła przebiegowi Synodu jako nowa świadomość Kościoła odnośnie do samego siebie. To właśnie młodzi obudzili we wszystkich uczestnikach synodalność jako konstytutywny wymiar Kościoła, synodalność misyjną, która pozwala dowartościować wszystkie charyzmaty podarowane przez Ducha Świętego, wzywając do współodpowiedzialności: „Rozpoznajemy w tym doświadczeniu owoc Ducha Świętego, który nieustannie odnawia Kościół i wzywa go do praktykowania synodalności, jako sposobu bycia i działania, krzewiąc uczestnictwo wszystkich ochrzczonych i ludzi dobrej woli, każdego w zależności od jego wieku, stanu życia i powołania” (DK 119). Duszpasterstwo młodzieżowe, jako wyraz Kościoła synodalnego, musi przyjąć taką właśnie postać. Wśród podsuniętych przez papieża Franciszka kierunków działania na pierwszy plan wysuwają się: szukanie sposobów głoszenia i wzrastanie jako rozwi– 20 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 20
08.04.2019 08:50
janie dróg dojrzewania (por. CV 209). Jeżeli chodzi o poszukiwanie sposobów, to nie ma wątpliwości, że właśnie młodzi potrafią znajdować drogi. Trzeba tylko zostawić im miejsce na szukanie najbardziej odpowiednich sposobów. Natomiast odnośnie do wzrastania jest ważne, aby nie mylić go z indoktrynowaniem. Trzeba wystrzegać się „chęci przekazywania wielkiej ilości treści doktrynalnych”, starając się „przede wszystkim pobudzić i zakorzenić wspaniałe doświadczenia, które podtrzymują życie chrześcijańskie” (CV 212). W złożoności współczesnego świata dojrzewanie do bycia dorosłym chrześcijaninem wymaga wzrastania w braterstwie, dlatego należy młodym zapewnić doświadczenie „domu” we wspólnotach „radosnych, wolnych, braterskich i zaangażowanych” (CV 220). Stać się świeckim dojrzałym w wierze nie oznacza, że trzeba coś „robić”, pełnić jakąś funkcję w Kościele, ale chodzi o to, aby być świadkiem Chrystusa Zmartwychwstałego tam, gdzie się żyje i pracuje. Synod w Dokumencie Końcowym zostawił cenną myśl dotyczącą pewnych form współżycia, które przewidują „dłuższe oderwanie od środowiska i od zwykłych relacji”. Powinny one być „zbudowane wokół co najmniej trzech zasadniczych filarów: doświadczenia życia braterskiego wspólnie z wychowawcami dorosłymi, które byłoby istotne, wstrzemięźliwe i szanujące wspólny dom; silnej i znaczącej propozycji apostolskiej, którą należy przeżywać wspólnie; oferty duchowości zakorzenionej w modlitwie i w życiu sakramentalnym” (DK 161). Przez te formy współżycia może wzrastać – 21 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 21
08.04.2019 08:50
braterstwo i rozwijać się podłoże dla świadomych wyborów życia, podejmowanych w logice daru z siebie, również w tej wzniosłej formie miłości, jaką stanowi zaangażowanie społeczne i polityczne: „Powołaniem świeckich jest przede wszystkim miłość społeczna i miłość polityczna” (CV 168). Powołanie i rozeznawanie W czasie Synodu toczyły się dość ożywione dyskusje na temat powołania i towarzyszenia. Spektrum było bardzo szerokie: poczynając od tych, którzy opisywali powołanie jako Boży plan od wieków zamierzony dla każdego, wymagający przylgnięcia z naszej strony, a kończąc na tych, którzy utrzymywali, że jedynym powołaniem jest powołanie do świętości. Zgromadzenie odrzuciło ideę powołania jako napisanego już scenariusza lub przygotowanego z góry zadania, ale także teatralnej improwizacji bez żadnego szkicu: „Ponieważ Bóg powołuje nas, abyśmy byli przyjaciółmi, a nie sługami (por. J 15, 13), a nasze wybory przyczyniają się w istocie do realizacji Jego planu miłości w dziejach” (DK 78). Papież Franciszek w adhortacji poświęcił cały rozdział tematowi powołania. Przed tym rozdziałem wielokrotnie wskazuje na jedyny w swoim rodzaju i niepowtarzalny wkład, jaki każdy z nas może wnieść przez swoje życie na tej ziemi: „Twoje życie powinno być proroczym bodźcem, który byłby natchnieniem – 22 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 22
08.04.2019 08:50
dla innych, pozostawiającym ślad w tym świecie, ten wyjątkowy znak, który tylko ty możesz zostawić. Natomiast, jeśli będziesz kopiował, pozbawisz tej ziemi, a także nieba, tego, czego nikt oprócz ciebie nie może zaofiarować” (CV 162). Życie jest postrzegane jako podstawowy i niepowtarzalny wkład w dzieło stwórcze Boga. To właśnie w relacji do Boga, który przeplata swoją historię miłości z naszą historią (por. CV 252), wyłania się nasza wyjątkowość. Dokładnie następnego dnia po podpisaniu adhortacji apostolskiej, 26 marca, papież Franciszek wygłosił na Papieskim Uniwersytecie Laterańskim rozważanie, powtarzając myśl, która zdaje się leżeć mu na sercu: młodzi są „teraz” Boga, nie jakimś „teraz”, które rodzi się z nicości, ale możliwym dzięki marzeniom tych, którzy ich poprzedzili. Są oni wezwani do budowania jutrzejszego „teraz”, które będzie się mogło zmieniać w zależności od osobistego i niepowtarzalnego wkładu każdego. Każdy młody musi dokonać wyboru tego, w jaki sposób wydobyć własną wyjątkowość. W tym sensie także powołanie do pracy nabiera swego znaczenia. W adhortacji znajdujemy bardzo piękne przemyślenia na temat sensu pracy (por. CV 268-273) jako kontynuacji dzieła stwórczego Boga, jako udziału w wielkim planie przemiany świata, choć uznaje się aktualne trudności i powtarza, że pośród przemian, jakim była i jest poddawana ludzka praca, godność pracownika powinna być zawsze w centrum wyborów politycznych i ekonomicznych. – 23 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 23
08.04.2019 08:50
3. Co teraz? Wydaje się, że wraz z publikacją tej adhortacji apostolskiej droga Synodu dobiegła końca. To oczywiste, że kończy się pewien etap: słuchania, poszukiwania, studium, dialogu i rozeznawania. Otwiera się przed nami jednak nowy etap. I to właśnie ze względu na niego Synod został wymyślony i ze względu na niego Kościół okazuje się konstytutywnie i rzeczywiście synodalny. Na tym etapie będziemy podążać wszyscy razem, aby uczynić życiem nie tylko słowa adhortacji Christus vivit, ale także wszystko, co ją poprzedziło. Nie chodzi o organizowanie kongresów i zgłębianie treści, choć oczywiście także to może okazać się przydatne, ale chodzi o to, by ruszyć się z miejsca i odkrywać, czego domagają się od nas Bóg, młodzi i ten czas obecny, a także co powinniśmy ofiarować młodym oraz czego od nich wymagać. Podczas wspomnianego rozważania na Uniwersytecie Laterańskim 26 marca papież Franciszek zachęcał wszystkich do hermeneutyki „trzech języków razem, w harmonii: języka umysłu, języka serca, języka rąk, aby było tak, że myśli się to, co się czuje i co się robi; – 24 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 24
08.04.2019 08:50
czuje się to, co się myśli i co się robi; robi się to, co się czuje i co się myśli”. W gruncie rzeczy to właśnie wydarzyło się podczas zgromadzenia synodalnego, kiedy najpiękniejsze przemyślenia rodziły się z refleksji (umysł) nad opowiadaniami o konkretnych doświadczeniach (serce), z pełnych wzruszenia i wywołujących wzruszenie spojrzeń (znów serce). Taka właśnie droga nas czeka: ruszyć się z miejsca i działać, łącząc głowę i serce. Na tej drodze zasadniczą rolę odgrywa bliskość. W przeciwnym razie wszystko zostaje sprowadzone do zasad, które same w sobie mogą oddalać. Z tego punktu widzenia najważniejszym momentem w czasie październikowego spotkania była pielgrzymka wzdłuż via Francigena. Dotarliśmy do Bazyliki św. Piotra zmęczeni i zadowoleni po prawie trzech godzinach wędrówki w ciszy, modlitwie, braterskim dzieleniu się. Atmosfera była pogodna i luźna, powiedziałabym niemal świąteczna. Trud drogi przypomniał nam również, że nawrócenie jest procesem wymagającym wysiłku. Nie wystarczy mówić o synodalności, aby żyć w stylu synodalnym. Nie wystarczy mówić o młodych, aby stali się oni pulsującym sercem życia Kościoła. W drodze jednak nie byliśmy sami, mogliśmy wzajemnie się wspierać i jedni drugim dodawać otuchy. Tak będzie również w drodze posynodalnej, o ile będziemy umieli się dzielić radością spotkania, które nas przemieniło, o ile będziemy umieli sobie pomagać patrzeć na rzeczywistość i na młodych w sposób mądrościowy, oczami Boga. – 25 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 25
08.04.2019 08:50
Psalm 145 zawiera werset, który często bywa używany w kluczu edukacyjnym: „Pokolenie pokoleniu głosi Twoje dzieła i zwiastuje Twoje potężne czyny”. Niewątpliwie trzeba go interpretować w duchu przekazywania mądrości, treści, tradycji, zdobyczy i marzeń wcześniejszych pokoleń tym, które następują. Tutaj jednak zaryzykowałabym inną interpretację: także nowe pokolenia, te, które przychodzą później, mogą opowiadać o dziełach Boga tym, które je poprzedziły. Powinniśmy być zdolni do interpretacji nie tylko socjologicznych, ale i mądrościowych, które by nie sytuowały nas wyłącznie w „tu” i „teraz”, ale które przeniosłyby nas w głąb historii, w ten przepływ pokoleń, który jest tajemnicą miłości Boga do człowieka. Jeśli stworzenie jest dziełem doskonałym, ponieważ niedokończonym, jeśli Duch Święty czyni wszystko nowe i stopniowo doprowadzi nas do całej Prawdy, jeśli Bóg nie przestaje mówić, to wobec tego istnieje jakieś słowo, które nowe pokolenia mają nam do przekazania w takim sensie. A zatem opowiadanie i słuchanie stają się wzajemne, stają się symbolami tego przymierza mężczyzn i kobiet, młodych i dorosłych, przymierza, któremu została powierzona ziemia. Alessandra Smerilli ze Zgromadzenia Córek Maryi Wspomożycielki Wiernych (salezjanki), wykładowca ekonomii politycznej na Papieskim Wydziale Nauk Edukacyjnych „Auxilium”, Audytorka Synodu Biskupów o młodych
– 26 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 26
08.04.2019 08:50
ADHORTACJA APOSTOLSKA
CHRISTUS VIVIT OJCA ŚWIĘTEGO FRANCISZKA DO MŁODYCH I CAŁEGO LUDU BOŻEGO
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 27
08.04.2019 08:50
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 28
08.04.2019 08:50
1. Chrystus żyje. On jest naszą nadzieją, jest najpiękniejszą młodością tego świata. Wszystko, czego dotknie, staje się młode, staje się nowe, napełnia się życiem. Tak więc pierwsze słowa, które pragnę skierować do każdego z młodych chrześcijan, brzmią: On żyje i chce, abyś żył! 2. On jest w tobie, jest z tobą i nigdy cię nie opuszcza. Niezależnie od tego, jak bardzo byś się oddalił, Zmartwychwstały jest obok ciebie, wzywa cię i czeka na ciebie, abyś zaczął od nowa. Kiedy czujesz się stary z powodu smutku, urazów, lęków, wątpliwości lub porażek, On będzie przy tobie, aby na nowo dać ci siłę i nadzieję. 3. Z miłością piszę do wszystkich młodych chrześcijan tę Adhortację apostolską, czyli list, który przypomina pewne prawdy naszej wiary, a jednocześnie zachęca nas do wzrastania w świętości i w trosce o własne powołanie. Biorąc jednak pod uwagę, że jest to kamień milowy w procesie synodalnym, zwracam się jednocześnie do całego Ludu Bożego, pasterzy i wiernych, aby refleksja nad młodymi i dla młodych stawiała wyzwania i pobudzała nas wszystkich. Dlatego w niektórych para– 29 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 29
08.04.2019 08:50
grafach będę mówił bezpośrednio do młodych ludzi, a w innych przedstawię bardziej ogólne propozycje do rozeznawania kościelnego. 4. Zainspirowało mnie bogactwo refleksji i wymiana opinii Synodu, który odbył się w minionym roku. Nie będę w stanie zebrać wszystkich tych treści, które można przeczytać w Dokumencie Końcowym, ale starałem się podjąć w opracowaniu tego listu propozycje, które wydawały mi się najbardziej znaczące. W ten sposób moje słowo będzie wzbogacone tysiącami głosów osób wierzących z całego świata, które przekazały Synodowi swoje opinie. Również młodzi niewierzący, którzy chcieli się zaangażować, przedstawiając swoje refleksje, zaproponowali zagadnienia, które zrodziły we mnie nowe pytania.
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 30
08.04.2019 08:50
Rozdział i
Co słowo boże mówi o młodych? 5. Przejdźmy do zebrania pewnych skarbów Pisma Świętego: fragmentów, w których wielokrotnie jest mowa o ludziach młodych i o tym, jak Pan wychodzi im na spotkanie. W Starym Testamencie 6. Pewne teksty biblijne odnoszące się do czasów, w których ludzie młodzi znaczyli niewiele, ukazują, że Bóg patrzy na nich inaczej. Na przykład widzimy, że Józef był prawie najmłodszy z rodziny (por. Rdz 37, 2-3). Jednak to jemu Bóg przekazał w snach wielkie rzeczy i to on przewyższał wszystkich swych braci w ważnych zadaniach, gdy miał około dwudziestu lat (por. Rdz 37 – 47). 7. W Gedeonie dostrzegamy szczerość tych młodych, którzy nie mają w zwyczaju lukrowania rzeczywistości. Kiedy powiedziano mu, że Pan jest z nim, odpowiedział: „Jeżeli Pan jest z nami, skąd pochodzi to wszystko, co się nam przydarza?” (Sdz 6, 13). Jednak Bóg nie – 31 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 31
08.04.2019 08:50
zdenerwował się jego wyrzutem i podwoił stawkę: „Idź z tą siłą, jaką posiadasz, i wybaw Izraela” (Sdz 6, 14). 8. Samuel był młodzieńcem zagubionym, ale Pan z nim rozmawiał. Dzięki radom człowieka dorosłego otworzył swoje serce, by usłyszeć wezwanie Boga: „Mów, Panie, bo sługa Twój słucha” (1 Sm 3, 9-10). Dlatego był wielkim prorokiem, który interweniował w chwilach ważnych dla swej ojczyzny. Także król Saul był człowiekiem młodym, gdy Pan powołał go do wypełnienia swej misji (por. 1 Sm 9, 2). 9. Król Dawid został wybrany jako chłopiec. Kiedy prorok Samuel szukał przyszłego króla Izraela, pewien człowiek przedstawił mu jako kandydatów swoich starszych i bardziej doświadczonych synów. Prorok jednak powiedział, że wybrańcem był młody Dawid, który wypasał owce (por. 1 Sm 16, 6-13), ponieważ „człowiek widzi to, co dostępne dla oczu, a Pan widzi serce” (w. 7). Chwała młodości wyraża się bardziej w sercu niż w sile fizycznej lub we wrażeniu, jakie ktoś wywiera na innych. 10. Salomon, gdy musiał zastąpić swego ojca, poczuł się zagubiony i powiedział Bogu: „Jestem bardzo młody i nie umiem rządzić” (1 Krl 3, 7). Jednak młodzieńcza śmiałość skłoniła go, by prosić Boga o mądrość i oddał się swojej misji. Coś podobnego przydarzyło się prorokowi Jeremiaszowi, powołanemu, gdy był bardzo młody, by przebudzić swój lud. Lękając się, powie– 32 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 32
08.04.2019 08:50
dział: „Ach, Panie Boże, przecież nie umiem mówić, bo jestem młodzieńcem!” ( Jr 1, 6). Ale Pan zażądał od niego, by tak nie mówił (por. Jr 1, 7) i dodał: „Nie lękaj się ich, bo jestem z tobą, by cię chronić” ( Jr 1, 8). Poświęcenie proroka Jeremiasza w podejmowaniu swojej misji ukazuje, jak wiele staje się możliwe, jeśli połączą się świeżość ludzi młodych i moc Boga. 11. Młoda żydowska dziewczyna, która była na służbie u obcego dowódcy wojskowego Naamana, zaangażowała się pełna wiary, aby pomóc mu w wyleczeniu się z choroby (por. 2 Krl 5, 2-6). Z kolei młoda Rut była wzorem wielkoduszności, pozostając z teściową, która popadła w niełaskę (por. Rt 1, 1-18). Ukazała także swą śmiałość, by iść w życiu naprzód (por. Rt 4, 1-17). W Nowym Testamencie 12. Jedna z przypowieści Jezusa (por. Łk 15, 11-32) opowiada o tym, jak „młodszy” syn postanowił wyruszyć z domu rodzinnego w dalekie strony (por. w. 1213). Ale jego marzenia o niezależności przekształciły się w rozpustę i wyuzdanie (por. w. 13), a on sam doświadczył udręk samotności i ubóstwa (por. w. 14-16). Jednakże potrafił się zreflektować, by zacząć od nowa (por. w. 17-19), i postanowił powstać (por. w. 20). Dla młodego serca typowa jest gotowość do przemiany, zdolność do powstania i do przyjęcia nauki, jaką daje życie. Jakże nie towarzyszyć synowi w tym nowym – 33 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 33
08.04.2019 08:50
przedsięwzięciu? Jednak jego starszy brat już miał zestarzałe serce i dał się opanować przez chciwość, egoizm i zazdrość (por. w. 28-30). Jezus bardziej chwali młodego grzesznika, który podejmuje na nowo dobrą drogę, niż tego, który uważa, że jest wierny, ale nie żyje duchem miłości i miłosierdzia. 13. Jezus, który jest wiecznie młody, chce nam dać serce zawsze młode. Słowo Boże wzywa nas: „Wyrzućcie więc stary kwas, abyście się stali nowym ciastem” (1 Kor 5, 7). Jednocześnie zachęca nas, abyśmy zwlekli z siebie „starego człowieka”, aby przyoblec się w „nowego człowieka” (por. Kol 3, 9.10)1. A kiedy wyjaśnia, co oznacza przyoblec się w ową młodość, „która wciąż się odnawia” (w. 10), powiada, że znaczy to oblec się „w serdeczne współczucie, w dobroć, pokorę, cichość, cierpliwość, znosząc jedni drugich i wybaczając sobie nawzajem, jeśliby ktoś miał coś do zarzucenia drugiemu” (Kol 3, 12-13). Oznacza to, że prawdziwa młodość polega na posiadaniu serca zdolnego do kochania. Natomiast tym, co sprawia, że dusza się starzeje, jest to wszystko, co oddziela nas od innych. Dlatego konkluduje: „Na to zaś wszystko [przywdziejcie] miłość, która jest spoiwem doskonałości” (Kol 3, 14).
To samo greckie słowo oznaczające „nowy” jest używane do wyrażenia słowa „młody”. 1
– 34 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 34
08.04.2019 08:50
14. Zwróćmy uwagę, że Jezusowi nie podobało się to, że dorośli z pogardą patrzyli na młodszych lub w despotyczny sposób kazali im służyć. Wręcz przeciwnie, nalegał: „Największy między wami niech będzie jak najmłodszy” (Łk 22, 26). Dla niego wiek nie decydował o przywilejach, a to, że ktoś miał mniej lat, nie znaczyło, iż był mniej warty lub że był mniej godny. 15. Słowo Boże mówi, że młodzi ludzie powinni być traktowani „jak bracia” (1 Tm 5, 1), i radzi ojcom: „nie rozdrażniajcie waszych dzieci, aby nie traciły ducha” (Kol 3, 21). Młody człowiek nie może być zniechęcany, cechuje go marzenie o rzeczach wielkich, poszukiwanie szerszych horyzontów, większa odwaga, chęć zdobywania świata, umiejętność przyjmowania ambitnych propozycji i chęć poświęcenia wszystkich sił, aby zbudować coś lepszego. Dlatego nalegam na młodych, by nie pozwolili sobie ukraść nadziei, i każdemu powtarzam: „Niechaj nikt nie lekceważy twego młodego wieku!” (1 Tm 4, 12). 16. Jednakże jednocześnie zaleca się młodym: „Bądźcie poddani starszym” (1 P 5, 5). Biblia zawsze zachęca do głębokiego szacunku dla osób starszych, ponieważ mają dziedzictwo doświadczenia, zaznali sukcesów i porażek, radości i wielkich smutków życia, nadziei i rozczarowań, a w ciszy swojego serca przechowują wiele historii, które mogą nam pomóc, by nie popełnić błędu i nie dać się oszukać fałszywymi złudzeniami. Słowo mądrego starca zaprasza do poszanowania pewnych – 35 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 35
08.04.2019 08:50
ograniczeń i umiejętności opanowania się we właściwej chwili: „Młodzieńców również upominaj, ażeby byli umiarkowani” (Tt 2, 6). Nie jest dobrze popadać w kult młodości czy w postawę młodzieńczą, która pogardza innymi z powodu ich wieku, lub dlatego, że są z innej epoki. Jezus powiedział, że mądry człowiek potrafi czerpać ze swego skarbca zarówno rzeczy nowe, jak i stare (por. Mt 13, 52). Mądry młody człowiek otwiera się na przyszłość, ale zawsze jest w stanie docenić coś z doświadczenia innych. 17. W Ewangelii Marka pojawia się człowiek, który, gdy Jezus przypomina mu przykazania, mówi: „wszystkiego tego przestrzegałem od mojej młodości” (10, 20). Mówił już o tym psalm: „Ty bowiem, mój Boże, jesteś moją nadzieją, Panie, ufności moja od moich lat młodych! [...] Boże, Ty mnie uczyłeś od mojej młodości, i do tej chwili głoszę Twoje cuda” (71, 5.17). Nie trzeba żałować, że przeżywa się młodość, będąc dobrym, otwierając serce Panu, żyjąc inaczej. Nic z tego nie odbiera nam młodości, ale ją umacnia i odnawia: „odnawia się młodość twoja jak orła” (Ps 103, 5). Dlatego św. Augustyn rozpaczał: „Późno Cię umiłowałem, Piękności tak dawna, a tak nowa! Późno Cię umiłowałem”2. Jednak ten bogaty człowiek, który był wierny Bogu w swej młodości, pozwolił, by upływające lata pozbawiły go marzeń i wolał trwać przywiązany do swoich dóbr (por. Mk 10, 22). 2
Wyznania, X, 27, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1992, s. 312.
– 36 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 36
08.04.2019 08:50
18. Natomiast w Ewangelii Mateusza pojawia się młody człowiek (por. Mt 19, 20.22), który zbliżył się do Jezusa, prosząc o więcej (por. w. 20), z otwartością ducha typową dla młodych, poszukujących nowych horyzontów i wielkich wyzwań. W rzeczywistości jego duch nie był jednak tak młody, ponieważ już zdążył przywiązać się do bogactw i wygód. Ustami mówił, że chce czegoś więcej, ale kiedy Jezus zażądał od niego hojności i rozdania swego majątku, zdał sobie sprawę, że nie był w stanie oderwać się od tego, co posiadał. W końcu „gdy młodzieniec usłyszał te słowa, odszedł zasmucony” (w. 22). Wyrzekł się swojej młodości. 19. Ewangelia mówi nam także o pannach roztropnych, które były przygotowane i uważne, podczas gdy inne były rozkojarzone i ospałe (por. Mt 25, 1-13). Można bowiem spędzić młodość w rozkojarzeniu, prześlizgując się po powierzchni życia, ospale, będąc niezdolnym do pielęgnowania głębokich relacji i wejścia w istotę życia. W ten sposób przygotowujemy sobie przyszłość ubogą, bez treści. Albo można spędzić młodość, pielęgnując to, co piękne i wspaniałe, przygotowując tym samym przyszłość pełną życia i wewnętrznego bogactwa. 20. Jeśli utraciłeś wewnętrzny wigor, marzenia, entuzjazm, nadzieję i wspaniałomyślność, Jezus ukazuje się tobie, tak jak stanął przed zmarłym synem wdowy, i z całą swoją mocą Zmartwychwstałego Pan zachęca cię: „Młodzieńcze, tobie mówię wstań!” (Łk 7, 14). – 37 –
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 37
08.04.2019 08:50
21. Niewątpliwie istnieje wiele innych tekstów słowa Bożego, które mogą oświecić nas na tym etapie życia. Części z nich przyjrzymy się w kolejnych rozdziałach.
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 38
08.04.2019 08:50
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie – Alessandra Smerilli FMA. . . . . . . . . . . 5 ADHORTACJA APOSTOLSKA CHRISTUS VIVIT Chrystus żyje [1-4]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Rozdział I CO SŁOWO BOŻE MÓWI O MŁODYCH? W Starym Testamencie [6-11] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 W Nowym Testamencie [12-21] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Rozdział II JEZUS CHRYSTUS ZAWSZE MŁODY Młodość Jezusa [23-29] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jego młodość nas oświeca [30-33]. . . . . . . . . . . . . . . . . . Młodość Kościoła [34]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kościół, który daje się odnowić [35-38]. . . . . . . . . . . . Kościół uważny na znaki czasu [39-42]. . . . . . . . . . . Maryja, dziewczyna z Nazaretu [43-48]. . . . . . . . . . . . . Święci ludzie młodzi [49-63]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 203
39 43 46 46 48 51 54
08.04.2019 08:50
Rozdział III JESTEŚCIE DNIEM DZISIEJSZYM BOGA Pozytywy [65-67]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Wielość młodości [68-70]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Pewne sytuacje przydarzające się młodym [71]. . . . . . 62 Młodzi świata przechodzącego kryzys [72-80]. . . . . 63 Pragnienia, rany i poszukiwania [81-85] . . . . . . . . . 68 Środowisko cyfrowe [86-90]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Imigranci jako paradygmat naszych czasów [91-94]. . . 74 Położyć kres wszelkiego rodzaju nadużyciom [95-102]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Jest droga wyjścia [103-110] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Rozdział IV WSPANIAŁA WIEŚĆ DLA WSZYSTKICH MŁODYCH Bóg, który jest miłością [112-117] . . . . . . . . . . . . . . . . . Chrystus cię zbawia [118-123] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . On żyje! [124-129] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Duch daje życie [130-133] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86 90 93 95
Rozdział V DROGI MŁODOŚCI Czas marzeń i wyborów[136-143] . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Chęć życia i eksperymentowania [144-149] . . . . . . . 103 W przyjaźni z Chrystusem [150-157] . . . . . . . . . . . . 106 Wzrost i dojrzewanie [158-162]. . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 204
08.04.2019 08:50
Drogi braterstwa [163-167]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Młodzi zaangażowani [168-174]. . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Odważni misjonarze [175-178]. . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Rozdział VI MŁODZI ZAKORZENIENI Niech cię nie oderwą od ziemi [180-186] . . . . . . . . . Twoje relacje z osobami starszymi [187-191] . . . . . . Marzenia i wizje [192-197] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wspólne podejmowanie ryzyka [198-201] . . . . . . . .
124 128 130 133
Rozdział VII DUSZPASTERSTWO MŁODZIEŻY Duszpasterstwo synodalne [203-208] . . . . . . . . . . . . 136 Główne linie działania [209-215] . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Odpowiednie środowiska [216-220] . . . . . . . . . . . . . . 142 Duszpasterstwo instytucji edukacyjnych [221-223] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Różne obszary rozwoju duszpasterskiego [224-229] . . . 148 Młodzieżowe duszpasterstwo ludowe [230-238] . . . 152 Zawsze misjonarze [239-241] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Towarzyszenie osób dorosłych [242-247] . . . . . . . . . 159 Rozdział VIII POWOŁANIE Powołanie do przyjaźni z Nim [250-252] . . . . . . . . . . 164 Twoje bycie dla innych [253-258] . . . . . . . . . . . . . . . . 165
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 205
08.04.2019 08:50
Miłość i rodzina [259-267]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Praca [268-273] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Powołania do szczególnej konsekracji [274-277]. . . 176 Rozdział IX ROZEZNAWANIE Jak rozpoznać swoje powołanie [283-286] . . . . . . . . 181 Przyjacielskie wezwanie [287-290] . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Słuchanie i towarzyszenie [291-298]. . . . . . . . . . . . . . . 185 I na koniec... życzenie [299]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 INDEKS TEKSTÓW BIBLIJNYCH . . . . . . . . . . . 191 INDEKS DOKUMENTÓW MAGISTERIUM KOŚCIOŁA ORAZ INNE DOKUMENTY CYTOWANE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 INDEKS AUTORÓW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 206
08.04.2019 08:50
NOTATKI
135B_Adhortacja_Christus vivit.indd 207
08.04.2019 08:50