Tytuł oryginału: San Francisco de Sales. Maestro y guía espiritual
© 2022 EDITORIAL CCS C. de Joaquín Turina, 39 28044 Madryt, Hiszpania
Tłumaczenie: Paweł Borkowski
Konsultacja merytoryczna: ks. dr Michał Damazyn Korekta: Aleksandra Zok-Smoła
Skład i łamanie: Tomasz Mstowski
Projekt okładki: Anna Maligłówka
Zdjęcie na okładce: Święty Franciszek Salezy, domena publiczna Cytaty biblijne pochodzą z: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem © Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011
ISBN 978-83-8131-464-0
© Edycja Świętego Pawła, 2023 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • e-mail: edycja@edycja.com.pl www.edycja.com.pl
Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl
Księgarnia internetowa: www.edycja.pl
PrzedmowaNajsłynniejszą książkę św. Franciszka Salezego otwiera następujące zdanie: „Zechciej, miły Czytelniku, przeczytać tę przedmowę dla pociechy własnej i mojej”1. Tak rozpoczyna się dzieło Filotea, czyli droga do życia pobożnego. Z zachęty tej skorzystało i wciąż korzysta wiele osób, sięgających do nurtu duchowego, który wypływa z osobowości i pism świętego biskupa Genewy. Książka ta ma właśnie zachęcić do czerpania z bogatej duchowości, która napełnia nie tylko wielkie dzieła św. Franciszka Salezego, lecz także jego pomniejsze pisma oraz listy i kazania. Trzonem prezentowanej publikacji uczyniono wybór fragmentów, uporządkowanych według czterdziestu dwóch haseł. Chcemy w tej formie przedstawić zwięzłą syntezę istotnych składników duchowości salezjańskiej. Niechaj ta krótka antologia rozbudzi zainteresowanie Czytelnika i skłoni go do zapoznania się z dwoma wielkimi, klasycznymi tekstami z dziedziny duchowości katolickiej,
1 Franciszek Salezy, Filotea, czyli droga do życia pobożnego, tłum. Herman Libiński, Olsztyn 1985, s. 15.
Święty Franciszek Salezy
a mianowicie Drogą do życia pobożnego i Traktatem o miłości Bożej2 . Antologię poprzedzają cztery ważne dokumenty z nauczania papieży – Aleksandra VII, Piusa XI, św. Pawła VI i św. Jana Pawła II – które sytuują postać św. Franciszka Salezego w ścisłych ramach eklezjalnych, pomagają nam wszystkim dostrzec jego wybitne znaczenie duchowe oraz zachęcają do wprowadzania jego nauk w życie. Teksty te przedstawiają biskupa Genewy jako prawdziwego mistrza i przewodnika duchowego, również na dzisiejsze czasy. Przede wszystkim udało się zdobyć dekret kanonizacyjny, w którym papież Aleksander VII ogłosił jego świętość. Poza skróconym opisem całego życia św. Franciszka, oszczędzającym nam wysiłku omawiania jego biografii, dokument ten zawiera bardzo trafne przedstawienie charakterystycznych rysów jego doświadczenia duchowego. Następnie zamieszczono papieski list okólny Rerum omnium perturbationem, w którym Pius XI, sławiąc łagodną świętość biskupa Genewy, kreśli jego życiorys, bardzo bogaty i wdzięczny, oraz ogłasza go niebiańskim patronem dziennikarzy i pisarzy katolickich. Dalej znajduje się list apostolski św. Pawła VI pod tytułem Sabaudiae gemma, napisany z okazji czterechsetnej rocznicy urodzin św. Franciszka Salezego. Ojciec Święty ukazuje w nim biskupa Genewy
2 Zob. tenże, Traktat o miłości Bożej, tłum. Maria Bronisława Bzowska, Kraków 2002 [dzieło znane również pod tytułem Teotym –przyp. tłum.].
jako prekursora naszych czasów oraz nauczyciela mogącego wesprzeć Kościół w podejmowaniu trudu odnowy, której patronował II Sobór Watykański. Wreszcie zamieszczamy list, który św. Jan Paweł II wystosował do biskupa ordynariusza francuskiej diecezji Annecy z okazji czterechsetnej rocznicy sakry biskupiej św. Franciszka Salezego, przedstawiając go jako niestrudzonego duszpasterza i głosiciela Ewangelii. Do tych wielkich dokumentów papieskich dołączamy zbiór świadectw o św. Franciszku Salezym, złożonych przez wybitne postacie i uczone osoby badające jego życie i dzieło. Wszystkie powyżej wymienione materiały poprzedza zwięzłe i proste omówienie ujmujące duchowość tego świętego, uwydatniające jej najważniejsze cechy oraz poniekąd streszczające to, co już wielu innych napisało z większym rozmachem i polotem. Ukazało się bowiem sporo wartościowych prac na temat duchowości salezjańskiej; nie zawsze, niestety, są one jednak dostępne w przekładach. Na końcu tomu zamieszczamy jeszcze przegląd chronologiczny i wykaz pism, które wyszły spod pióra biskupa Genewy. Nie pozostaje mi nic innego, niż za przykładem św. Franciszka Salezego zaprosić Czytelników do posmakowania uroków jego gustownego, eleganckiego stylu pisarskiego, świeżości i bogactwa jego obrazów, finezji jego spostrzeżeń, prostoty i głębi jego uczuć, esencjonalności jego nauki. Niechaj z woli Bożej wszyscy znajdą w tym pociechę.
Eugenio Alburquerque Frutos
IDziedzictwo duchowe św. Franciszka Salezego
Eugenio Alburquerque Frutos
Wydarzenia związane z biografami świętych przypadają na ściśle określoną epokę historyczną, a ich życie, chociaż przebiega w pewnym otoczeniu społeczno-kulturowym, wywołuje znacznie donioślejszy oddźwięk. Charakter i przymioty moralne tych osób przekraczają epokę, w której przyszło im żyć, i jako cenne dziedzictwo przechodzą na następne pokolenia.
Franciszek Salezy zajaśniał w swoich czasach i – jak to ujął św. Paweł VI – „rozsiewał dokoła promienie niebiańskiego światła”3. Wywarł przemożny wpływ na sposób życia współczesnych, nie tylko przyczyniając się do odnowy Kościoła, lecz także krzewiąc duchowość miłości, życia wewnętrznego i prostoty. Jak zauważył cytowany wcześniej
3 Paweł VI, List apostolski „Sabaudiae gemma” w czterechsetną rocznicę narodzin św. Franciszka Salezego, doktora Kościoła, 29 stycznia 1967, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1967 (20), nr 4–5, s. 280.
Święty Franciszek Salezy
papież, „pomiędzy ostatnimi doktorami Kościoła świętego żaden z tak głęboką intuicją nie przewidział postanowień i decyzji [II] Soboru [Watykańskiego], jak św. Franciszek Salezy”4. Dlatego i dziś jeszcze należy poznawać i popularyzować dziedzictwo duchowe tego świętego: jego naukę, myśl, bogatą i oryginalną duchowość.
Być może jego oryginalność nie polega na tym, jakoby nauczał czegoś, czego nie uczono nigdy przedtem, albo odsłonił nowe, wcześniej ukryte i nieznane aspekty Pisma Świętego lub Tradycji, albo wreszcie myślał, przemawiał i pisał jak nikt inny. Z pewnością jednak Franciszek Salezy zapoczątkował w Kościele nowy nurt duchowy, właśnie salezjański, odznaczający się szczególnym sposobem pojmowania życia chrześcijańskiego i doskonałości chrześcijańskiej oraz przybliżania się do Boga.
Nawiązując do życiorysu i pism biskupa Genewy, przedstawimy w zwięzłej syntezie wybrane cechy charakterystyczne tej drogi duchowej, którą on wytycza i wskazuje w naśladowaniu Jezusa. Cechy te w jakiś sposób obrazują duchowy nurt salezjańskości czy salezjanizmu obecny we współczesnym Kościele, a szczególnie w bujnym i owocującym drzewie salezjańskim5.
4 Tamże, 281.
5 Chodzi m.in. o zgromadzenia zakonne założone w drugiej połowie XIX wieku przez św. Jana Bosko (1815–1888) – męskie Towarzystwo Świętego Franciszka Salezego (salezjanie, Salesiani di Don Bosco, SDB) oraz żeńskie Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki (salezjanki, Congregatio Filiarum Mariae Auxiliatricis, FMA) [przyp. tłum.].
I. Dziedzictwo duchowe św. Franciszka Salezego
Świętość dla wszystkich
Bez wątpienia wkład św. Franciszka Salezego w duchowość chrześcijańską polega w dużej mierze na upowszechnieniu idei świętości. Jeżeli miał on jakiś szczególny przekaz, który kierował do ludzi wierzących swojej epoki, to była nim po prostu myśl, że do świętości powołani są wszyscy.
W tamtych czasach uważano, że pozostaje ona zarezerwowana dla nielicznych, zwłaszcza dla mnichów i zakonnic. Wbrew tej powszechnej opinii biskup Genewy utrzymywał, że powołanie do świętości dotyczy wszystkich. Przekonanie to legło u podstaw jego dzieła Filotea, czyli droga do życia pobożnego. Na jego kartach autor wprost naucza, że świętym można zostać w każdej sytuacji społecznej, w której się żyje, ponieważ intensywne życie duchowe nie koliduje ze stanem zawodowym, rodzinnym i świeckim.
W tamtych czasach pobożnością lub życiem pobożnym nazywano poważne, odpowiedzialne i konsekwentne postępowanie drogą wiary chrześcijańskiej. Określeniami tymi posługuje się również św. Franciszek Salezy, pisząc o doskonałości i świętości chrześcijanina. Jak wyjaśnia Filotei w dziele Droga do życia pobożnego, zarówno nobliwa wdowa, jak i żołnierz czy kupiec są powołani do podążania ku świętości. Staje się ona bogactwem każdego człowieka ochrzczonego, który stara się dostosować swoje życie do Ewangelii, i wymaga od chrześcijanina, żeby nie wycofywał się ze świata, lecz konsekwentnie żył zgodnie z wiarą, przyrzeczeniami chrzcielnymi i darem łaski.
Refleksje duchowe
św. Franciszka Salezego: wybór fragmentów
Poniższa krótka antologia ma na celu ukazanie bogatego przesłania duchowego, które św. Franciszek Salezy praktykował i przekazywał. Materiał podzieliliśmy na czterdzieści dwa podrozdziały, w których zamieszczamy fragmenty wybrane najczęściej z dwóch najważniejszych dzieł Salezego – Filotea, czyli droga do życia pobożnego74 oraz Traktat o miłości Bożej75. Uwzględniamy też jednak inne jego pisma: Rozmowy duchowe76 , Kontrowersje77, listy78 i kazania79. Pod każdym cytatem podajemy, skąd został on zaczerpnięty.
74 Tekst polski na podstawie: Filotea, czyli wstęp do życia pobożnego, tłum. Herman Libiński, wyd. 2, Kraków 1931 [przyp. tłum.].
75 Wszystkie fragmenty, oprócz jednego, w przekładzie tłumacza książki [przyp. tłum.].
76 Tekst polski na podstawie: Rozmowy duchowe, Kraków 1902 [przyp. tłum.].
77 Wszystkie fragmenty w przekładzie tłumacza książki [przyp. tłum.].
78 Wszystkie fragmenty w przekładzie tłumacza książki; imiona adresatów listów podano w formie spolszczonej [przyp. tłum.].
79 Wszystkie fragmenty w przekładzie tłumacza książki [przyp. tłum.].
Święty Franciszek Salezy
Fragmenty dobraliśmy w taki sposób, żeby jak najbardziej reprezentatywnie, naszym zdaniem, przedstawiały nauczanie duchowe św. Franciszka Salezego. Ponadto na początku każdego podrozdziału podajemy krótkie streszczenie zamieszczonych w nim fragmentów.
Radość
Przesłanie o radości pojawia się w listach św. Franciszka Salezego szczególnie często. Radość wiąże on bezpośrednio z prawdziwą pobożnością. Nakłania do radosnego życia w obecności Pana i do radosnego kontemplowania Jego oblicza. Jeżeli chrześcijanin wierzy i ufa, że Bóg chroni go w swoich rękach niczym małe dziecko, będzie żył radośnie i odważnie.
Ta zaszczytna skłonność [do miłowania Boga nade wszystko], którą Bóg złożył w naszych duszach, daje poznać przyjaciołom i nieprzyjaciołom, że nie tylko wyszliśmy od Boga jako naszego Stwórcy, lecz także do Niego należymy, aczkolwiek pozostajemy zdani na swój wolny wybór. Bóg zaś nie odstępuje swojego prawa do schwytania nas ponownie dla naszego zbawienia, kiedy zechce Jego święta i delikatna opatrzność. Król-prorok Dawid nazywa ową skłonność nie tylko światłem, które pokazuje nam drogę, lecz także radością, albowiem ona pociesza nas na bezdrożach i pobudza do całkowitego zaufania Temu, który wycisnąwszy na nas znamię naszego pochodzenia, pragnie i zamierza nas przyciągnąć i doprowadzić do pierwotnego
VI. Refleksje duchowe...
stanu, jeżeli skorzystamy ze sposobności, by dać się znów porwać Jego nieskończonej dobroci. Traktat o miłości Bożej, I 18
Pragnienie poprzedzające uciechę wyostrza i wysubtelnia jej doznawanie, a im bardziej nagliło pragnienie, tym milsze i rozkoszniejsze okazuje się posiadanie rzeczy upragnionej. Mój kochany Teotymie, jakąż radość sercu ludzkiemu sprawia oglądanie oblicza Bożego, tak bardzo upragnionego, a raczej jedynie upragnionego przez nasze dusze! Nasze serca odczuwają pragnienie, którego nie mogą zaspokoić przyjemności życia doczesnego. Najbardziej pożądane spośród nich, jeżeli są zażywane z umiarem, nie zadowalają. Jeżeli natomiast są pozbawione miary, otumaniają. Traktat o miłości Bożej, III 10
Przykazuję ci, żebyś zawsze postępowała jak małe dzieci. Kiedy czują, że matka trzyma je za rękę, idą śmiało i biegają dookoła, nie zrażając się drobnymi potknięciami, które się im przydarzają wskutek słabości nóg. Podobnie kiedy widzisz, że Bóg mocno podtrzymuje twoją dobrą wolę i dane ci przez siebie postanowienie, by Mu służyć, wówczas idź śmiało i nie zrażaj się drobnymi wstrząśnieniami i potknięciami, które będą ci się przytrafiały, ani nie wpadaj w złość z tego powodu, pod warunkiem, że od czasu do czasu rzucisz Mu się w ramiona i obdarzysz Go pocałunkami miłości. Krocz z radością i sercem otwartym jak najszerzej, a jeżeli nie zawsze z radością, to zawsze odważnie i ufnie. List 174 do panny Soulfour, 16 stycznia 1603 roku
Bardzo mnie to cieszy, kiedy widzę, jak szanujesz wielki dar służenia Bogu, ponieważ jest to oznaka, że mocno do Niego przylgnęłaś. Tak samo mnie cieszy, że przysparzasz zadowolenia swoim bliskim i żyjesz w radości. Bóg bowiem jest Bogiem radości. Postępuj tak dalej i nie ustawaj, korona jest bowiem przeznaczona dla wytrwałych.
List 275 do Marii Brûlart, ok. 18 lutego 1605 roku
Właśnie piszę do ciebie i nie wiem, co ci powiedzieć prócz tego, byś radośnie kroczyła niebiańską drogą, na której postawił cię Bóg. […] Raduj się w Panu, moja kochana córko, i zachowuj pokój w sercu.
List 289 do Marii Brûlart, 10 czerwca 1605 roku
Częstokroć wzbudzaj w sobie ducha radości i słodyczy i bądź pewna, że to jest prawdziwy duch pobożności. Jeżeli natomiast czasami zostaniesz napadnięta przez ducha przeciwnego, ducha smutku i goryczy, wtedy z cały sił wznieś swoje serce ku Bogu, powierzając się Jemu, i natychmiast rozpocznij zajęcia o przeciwnym charakterze, takie jak świątobliwa, lecz zarazem wesoła rozmowa. Wyjdź na przechadzkę, poczytaj książkę –jedną z tych, które lubisz najbardziej – i zgodnie z zaleceniem apostoła zaśpiewaj pobożną pieśń. Postępuj często w ten sposób, ponieważ nie tylko dostarczasz sobie rozrywki, lecz także służysz Bogu. Dzięki temu zamkniesz przystęp wszelkiej goryczy i duchowej melancholii.
List 315 do siostry Heleny de Rye, 10 października 1605 roku
Spis treści
Przedmowa .......................................... 5
I. Dziedzictwo duchowe św. Franciszka Salezego ........ 9
II. G odny podziwu z powodu swojej świętości ........... 36
III. Naśladować św. Franciszka Salezego i przyjmować dzisiaj jego nauczanie ................. 59
IV. Święty Franciszek Salezy, prekursor naszych czasów .......................... 76
V. Niestrudzony duszpasterz i głosiciel Ewangelii ........ 97
VI. Refleksje duchowe św. Franciszka Salezego: .......... 105 Radość ........................................... 106 Przyjaźń .......................................... 109 Miłość Boga ...................................... 112 Miłość bliźniego .................................. 118 Asceza ........................................... 120 Miłość czysta i bezinteresowna ..................... 125 Czystość ......................................... 130 Rady e wangeliczne ................................ 133 Spowiedź ......................................... 135 Kontemplacja ..................................... 137 Kierownictwo duchowe ............................ 142 Łagodność ........................................ 145 Nadzieja ......................................... 147
Eucharystia ....................................... 148 Wiara ............................................ 153 Łaska ............................................ 156 Humanizm ....................................... 159 Pokora ........................................... 162 Kościół ........................................... 166 Obojętność ....................................... 168 Jezus Chr ystus .................................... 172 Wolność ......................................... 176 Maryja ........................................... 179 Rozmyślanie ...................................... 183 Posłuszeństwo .................................... 186 Modlitwa ......................................... 189 Cierpliwość ....................................... 192 Słowo B oże ....................................... 193 Pokój wewnętrzny ................................. 194 Grzech ........................................... 196 Ubóstwo ......................................... 199 Reguły zakonne ................................... 203 Ćwiczenia duchowe ............................... 204 Sakramenty ....................................... 206 Świętość ......................................... 207 Prostota .......................................... 211 Pokusy ........................................... 214 Smutek ........................................... 218 Zjednoczenie z Bogiem ............................ 221 Cnoty ............................................ 224
Powołanie ........................................ 229 Wola B oża ........................................ 231
VII. Maksymy duchowe .............................. 237
Miłość Boża .................................... 237 Asceza ......................................... 238 Miłość ......................................... 239 Łagodność ..................................... 240 Humanizm ..................................... 240 Pokora ......................................... 241 Posłuszeństwo .................................. 242 Modlitwa ...................................... 242 Świętość – doskonałość chrześcijańska ............ 243 Cnota .......................................... 244 Wola B oża. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
VIII. Świadectwa ................................ 247
Kalendarium .................................... 265 Bibliografia ..................................... 269
Litania
do św. Franciszka Salezego Kyrie eleison, Chryste eleison, Kyrie eleison. Chryste, usłysz nas, Chryste, wysłuchaj nas. Ojcze z nieba, Boże, zmiłuj się nad nami. Synu, Odkupicielu świata, Boże, Duchu Święty, Boże, Święta Maryjo, módl się za nami. Święty Franciszku, Święty Franciszku, naśladowco Chrystusa, Święty Franciszku, pełen darów Ducha Świętego, Święty Franciszku, do Boskiej woli się stosujący, Święty Franciszku, światło Kościoła, Święty Franciszku, obrońco wiary, Święty Franciszku, dobry pasterzu, Święty Franciszku, przykładzie pokory, Święty Franciszku, miłośniku ubóstwa, Święty Franciszku, obrazie cichości, Święty Franciszku, pomocniku pokutujących, Święty Franciszku, ucieczko grzesznych, Święty Franciszku, podporo ubogich, Święty Franciszku, lekarzu utrapionych, Święty Franciszku, naśladowco apostołów, Święty Franciszku, ozdobo wyznawców, Święty Franciszku, założycielu Zakonu Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny,
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam, Panie. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas, Panie. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami.
P. Módl się za nami, Święty Franciszku. W. Abyśmy się stali godnymi obietnic Chrystusowych.
Módlmy się: Boże, z Twojej woli dla zbawienia ludzi Święty Franciszek Salezy, biskup, stał się wszystkim dla wszystkich, spraw, abyśmy za jego przykładem służyli bliźnim i dawali im odczuć Twoją ojcowską miłość. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
