ZORTZIKO HANDIA

Itsasoan

Felix Zubia

doinua: etaren su-etenetik

Gure etxeko leihotik, iparra dabilenean, gizakiak gaua uzten badu isiltasunean, Itsasoa entzuten da olatuen jardunean, korrontea nola doan mendeetako lanean. Ozeanoak indarra baitu bere sakonean, bertara hurbiltzen naiz ni, ahal bada, zuzenean, bizitzaren itsasoan denboralea denean (bis).

Hamar urte nituela, Amabirjinak aldera, bi arrebekin joan nintzen hondartzara bainatzera, Korronteak hartu eta ezin kanpora atera, ura zihoan goraka, nire gorputza behera. Bi sorosleren besotan atera nintzen aurrera, hauxe da nire buruan sarri sortzen den galdera, aprobetxatzen al dudan nire bigarren aukera (bis). Ez nindu(e)n kokildu baina zurrunbiloen indarrak, olaturik baldin bazen atera txanpero zaharrak. Aletak jantziz oinetan atzean utzi aparrak, goitik behera, a zer txanpak, zuzenak eta azkarrak. Surfaren modak gerora bete zituen baztarrak, Hawaien asmatu zela diote amerikarrak, taula han sortu zen baina ez ziren izan bakarrak (bis).

Arbaso zuzenak ditut Aita Mari, Pako Rata, liburuetan jasorik ez dauden hainbat pirata. Sare konpontzaile fina, arrain saltzaile aparta, Getariako portuan “Sheriff”a zen gure aita. Nahiz bizimoduak nauen itsasertzetik aparta, hura dut nire arnasa, insomnioan, lo kanta, kresalak suspertzen nau ni eta ez dadila falta (bis).

Txalupa txiki bat badut, ez nintzen asko nahasi, Aitarekin txikitatik nuen arrantzan ikasi. Estresak harrapatzean eroturik banaiz kasi, leman ipintzen naiz eta kanpora noa ihesi. Galdera bada “ontzian zergatik ibiltzen haiz hi?” bertan zer egiten dudan garbi nahi dut adierazi, diru pixka bat gastatu (e)ta bizitza irabazi (bis). Berdin zait zein den aukera, arrain txikia, berdela, hondarrazpiko, txitxarro, edo muxarra bestela. Gustora prestatzen ditut, aparejoa, kordela, jakinda barratik kanpo mundua zabaltzen dela. Baga txikiak kulunkan daramanean batela, jakin ezazue guztiok hortxe sentitzen naizela, amak bere magalean hartu banindu bezela (bis).

· Goilarakadak

Irati Alcantarilla

doinua: hamalau heriotzena

Zer ote da bizitza? zein du arrakala? Ez da eternitate baten lehen atala. Izan zaporeduna edo naturala, aprobetsatu behar dugu nola hala. Kadukatzen delako yogurtak bezala. Kristal baten hatzean ta beti gertuan, noizbait irtetzekotan besteen tratuan. Eskaparateetan modu beratuan, Gizarte baten barne traba metatuan. Gu ere bizi gara super merkatuan.

Ez ote da bizitza heriotz motela? Izan ikastegian, lanean bestela. Bizitza pasatu dut osatzen eskela, Behin ta berriz sentituz zulo bat badela, ta etengabe norbaitek irensten nauela.

Irizten dudana ez baduzu irizten, guregan badaukazu nahikoa sinispen. Hospitalera bueltak hastean iristen, yogurtaren etapan ez gara berpizten. Behin tapa irekita ez da berriz ixten.

Hospitale iluna genuen alaitu, erditze gela noizbait genuela blaitu. Patua patua da nahiz eta gogaitu. Heriotzak nahi badu gurekin amaitu, sortu garen lekura eramaten gaitu.

Bizitza ziklo bat da ta hara zergatik: Nahiz eta zaporea irten norberatik. Denok bukatzen dugu tamalez ahatik, paleatibotako gure logelatik, bizitza emateko prest yogurt batengatik.

· Txaloak

Manex Agirre

Korrikaren uberak 50 (!!) bertso-ekitalditik gora utzi dituela jakin dugun egun honetan bertan (astelehena, apirilak 11), horietako batek utzitako aho-zapore gozoa ezin kendurik nabil oraindik. Apirilak 8, ostirala, Zuiako Korrika kulturala, Murgiako administrazio batzarraren egoitza, Nerea Ibarzabal eta Saioa Alkaiza kantuan, Gorbeialdeko neska* gazteen taldea gai-jartzen, afalostea, 60 bat entzule.

Egarria usaintzen zen (elkartzekoa, saio bat lasai entzutekoa, ospatzekoa), baina ez zen gako bakarra izan. Saioaren hasierako izotz-hauste tartea laburra izan zen. Bi bertsolariek asmatu egin zuten. Sekulako saioa egin zuten, hasi eta buka. Baita gai-emaileek ere. Konexioa egon zen. Nietzche, Galipentzu eta Jarrai aipatu ziren. Entzuleek eta bertsolariek elkar elikatu genuen. Airean eraman genuen elkar. Gozamenak hausnarra dakar. Zein izan zen kontua oso ondo funtzionatzen ari zela ohartzeko unea? Niretzat behintzat, txaloak markatu zuen. Gaur egun, bertsotan, performantzearen parte da txaloa, ikuskizunaren atal bat da. Erritmoa markatzen du, txanda ematen du, lokarri lana egiten du. Baina ez da beti horrela izan. Hona Joxe Lizasoren esana, milurteko honen hasieran Estitxu Eizagirrek garai bateko entzuleei buruz galdetuta: Entzule ona zen, baina orain adina txalo ez, e! Plazako saioa egin (ordu erdi edo hiru ordu laurdeneko hori) eta agurtzerakoan txalo jotzen bazuten, buenoo! Txaloa oso garestia zen orduan. Orain berriz txaloa kasi ez da jotzen bertsoa ona zelako, ixiltzen zarelako baizik. Niri amorraziorik gehiena ematen didana da zenbait lekutan bertso ona edo txarra kantatu txalo berdin berdina jotzen dutela. Hori seinale txarra da. Txistu jotzea ere ez da ederra izango, horixe ez zait tokatu, baina alferrikako txalo asko bai. Horiek ez dira sinistekoak. Lizaso zenak esandako zenbait kontu gaur egun ez dira baliozkoak. Bertsotan aritzeko ekintza bera aldatu egin da. Baina argi-izpi bat eman dit joan zen ostiraleko kodea hobeto ulertzeko. Momentu batetik aurrera, baleko bertsoari apenas jotzen genion txalorik. Ez, noski, bertsolaria tentsionatzeko, momentuak ez zuelako eskatzen baizik. Entzuleok eta bertsolariek elkarri ezer esan gabe adostutako zerbait inplizitua bihurtu zen. Hori bai: bertso onetan (gehienetan, esango nuke) lehertu egiten ginen. Liturgiari esanahi berria ematen zitzaion, aldiro. Zerbaitek funtzionatzeko, elementu guztiek izan behar baitute funtzio bat.

Ezetz ta ezetz

Oihana Iguraran

Badira gure memorian, gure subkontzientean iltzatuta geratu diren bertsoak. Kantu herrikoi gisa ezagutu ditugunak, buruz kantatzen lehenago ikasi genuen ziotena ulertzen baino. Eta urte batzuren buruan, gure burua horiek –demagun- festa batean, taldean eta ahoz gora kantatzen harrapatzen dugunean, lehenengoz hitz horiek garunera heltzen zaizkigu eta tarteka lotsatu egiten gara kantuaren aitzakian esaten ari garenaz. Bai, sortu ziren garaiaren argitan epaitu behar dira, baina gaur egun publikoki kantatzen baditugu, irratian entzuten badira, galbahe hori eraiki ez duenak guk aurrez bezalaxe barneratu eta naturalizatu litzake. Horra hor, ahozkoaren edota kantuaren arriskua: gure baitara duen sarbide erraza eta gogoan iltzatzeko duen gaitasuna. Badira urte batzuk aldian-aldian abesten ditugun bertso ezagun horiek (ber)ulertzen ari naizela, eta zenbaitekin harritu ere egin naiz. Horixe da gaur izenburura ekarri dudana, aspaldiko “ez da ez” bat.

Izan daiteke azkenaldion berriz egin behar izan diren salaketa eta manifestazioetako aldarria. Izan lilteke, azken parrandan gogaikarri jarri den horri esan diozuna. Izan zitekeen gaur goizean erantzun duzun mezua. Gaurkotasunik ez baitu falta, izan zitekeen. Baina ez. Bilintxek XIX. mendean egindako sortatik ateratako hitzak dira (beste egun baterako utziko dugu, Bilintxengandik zergatik egin diren kantutegi herrikoiaren parte sorta “erromantikoenak” eta ahanzturan utzi diren sorta sozial eta politiko gehienak). Juana Bixenta Olabe izenez ezagutzen dugu sorta, eta indarkeriak gurutzatzen du aldez alde*. Esaldi horrek, ordea, une batez egoera iraultzen du.

Elkarren arrazoi ez direnean elkarren ondorio diren botere harreman zerrenda luze baten gurutzaketaren erdian esaten dio “ezetz ta ezetz” Juana Bixenta nerabeak (ez hargatik herabea). Eta horregatik maite dut hainbeste izenburutzat hartu dudanaren aurretik doana: “esango diot ezetz ta ezetz”. Nik, berorri. Berori, baina nik “ezetz ta ezetz”.

Eta hor, oholtzan eta plazan mila bider sentitu dugun harreman bertikalaren aurrean ezezkoari eusteko adibide eder bat dagoela bururatzen zait.

Pirinioa, gure aukera

Eneko Fernandez

doinua: ilun ikarak azken argia

Urtero legez, kunplitu nahian nire ikasleen desira giro goxoan eskiatzera heldu gara Erronkarira Eta jarririk bertako herri ta jendeari begira Egunez egun Pirinioa odolustutzen ari da

Mendi handien herri txikiak parajearen neurrira Kantitateak kualitatetan baloratu ahal balira… Baina ametsek tamalez dute txin txin hotsaren segida Egunez egun Pirinioa odolustutzen ari da

Hitzeman eta inoiz bete ez diren promesen harira senti daiteken ezinegona ezin bi hitzez deskriba Gurpilei trabak ipiniz gero nola heldu urrutira? Egunez egun Pirinioa odolustutzen ari da Abeltzaintzaren garai onenak joan ziren hilobira Eta basoen ustiapenak ezin mozkinik motiba Hutsikan dauden industriagune… lan gabeziak argira Egunez egun Pirinioa odolustutzen ari da

Asteburuak heldutakoan zenbat gora, zenbat biba! Bisitarien suzko erroberak Turismoaren dirdira Baina behin jaia pasatu eta argiak itzaltzen dira Egunez egun Pirinioa odolustutzen ari da

Eta tamalez antzekoa da Ikasketen perspektiba 16 urte betetakoan herriari despedida Soilik hirira alde egitea denean alternatiba… Egunez egun Pirinioa odolustutzen ari da

Baina zauriak itxi daitezke ilusioen arabera Esku zabalik dagoen lurra, jende hurbila gainera Ea halako mezu gehiago zabaltzen den jendartera PIRINIOAk eduki dezan merezi duen AUKERA

Anginak

Joanes Illarregi

doinua: txuringaiko errotarena

Kantatuko dizue gaitzaren biktimak aste hontan pasatu baititut anginak nahiz ta hartu pastillak eta medizinak ez du nahi beste indar amoxizilinak.

Mina hasi zenean, eztarri lakarra ibuprofeno kaja erosi beharra automedikatzea beti ez da txarra baina aguantatu nun egun bat bakarra.

Egun bat igarota akabo jolasa eztarriko bideak etzebiltzan lasa juxtu juxtuan pasa zitzaidan arnasa nere babarik ere ezin nuen pasa.

Medikutara joan akojonaturik eta kontatu ezin zela pasa urik pastilla eman zidan hark, errukiturik nahi orduko ez zuen egin efekturik.

Orduak pasatuta ze egonezina berriz urgentzitara, kotxean, jakina han ipurmasailean ziztada egina min harek kendu zidan eztarriko mina.

Behin hobetuta ere tristura nagusi larunbata heldu zen parranda ta guzi tragorik hartu gabe behar nion eutsi gibelak eskertu du, eta ez da gutxi. Anti-inflamatorio omeoprazol lain antibiotikoa zortzi ordutan zain hainbeste droga mota hartuta nire gain desintoxikatzea tokatzen zait orain.

Kontuz

Enare Muniategi

“Kantatzera noazu bertso edo bat edo bi, herenegun jarriak” bizitzarekin topo egin duen gazte arruntari. “Gure txikitako kantak, kanta ederrenak gaur egun entzuten ez direnak” izaten dira askotan ezin izaten ditugunak burutik kendu, umezaroan “kantari eskolara” joaten ginenean ikasitakoak. Baina, bizitzak aurrera egin du, denbora ez da alperrik pasa eta nahiz eta “oi kanta berri” ugari ezagutu orain, jakina da “nola kanta hala bizi” garela. Pirritx eta Porrotxek ondo erakutsi digute “kantatzen ez duenak zorionik ez du”-ela, eta ume hori barrutik irteten zaigu, nahi baino maizago batzuei, eta nahi baino gutxiagotan besteei. Nerabezarora pasa, eta kaskoen barruan inork ez molestatzeko moduko bolumenean jarritako doinuak sartzen ditugu gure burmuineko discoduroan. Erromerietan borobilean egoten ginen kuadrillan,, oihu eta dantza, “kantatzen duen herria ez da inoiz hilko” eta goizaldeko hirurak momentu

aproposa da bizirik sentitzeko. “Kantuz daramazkit nik gauak, kantuarekin” horrela joaten ziren larunbat gauak, lehenengo tragoarekin eta azkenengoarekin, etxera orduz heltzearekin nahiko izaten genuen sasoian. Eta esan bezala, denbora ez da alperrik pasa, eta konturatu orduko ez zahartzaro, ez helduaro, ez nerabezaro eta ez umezaro, hanka bat juergarako gogotsu eta bestea ostirala noiz iritsiko deskantsatu ahal izateko. Lanez gainezka egotearen gurpilean sartuta, nahiz eta pentsatu: “ezin nauzu hain errez bihurtu numero”, eta umoretsu “kantari esnatzen naiz goizero goizero”, nahikoa ete da ostiralera bizirik heltzeko?

Ostiralera ez dakit nola helduko naizen, baina, badakit gaurko egunera nola iritsi naizen. Bertsoan eta bizitzan dena ez da goxoa eta batzuetan “kanta garratz mikatza” tokatzen zaigu, baina, bizitzak estutu arren, edonoiz bueltatu gaitezke umetako kantuetara, “cantar, a la vida cantar” baino ez baitugu egin behar penak alegratzeko. Eta hori egin beharko dugu, oholtzan zein dutxa azpian, kantatu, “porque cantando se alegran, cielito lindo, los corazones”, eta gogor eta osasuntsu beharko ditugu bihotzak, bizitzarekin topo egiteko beste aro baten ere.

“Kantuz sortu naiz eta kantuz nahi bizi” hemendik aurrera ere.

Arnasa hartzea ere ederra da

Arkaitz Estiballes

“Bajau” tribua Filipinak eta Malasia artean bizi den tribu nomada da, “Nomada urpekariak” goitizenaz ere ezagunak. Joloko artxipielagoko eta Zamboangako penintsulako nomada hauek urpean 70 metrora arte jaitsi daitezke eta hamahiru minutu egin urpean, arnasa hartu gabe. Berunezko pisu batzuen laguntza besterik ez dute horretarako. Beno, berunezko pisuena eta genetikarena. Azken ikerketen arabera, haien organoek aldaketa genetikoak pairatu dituzte urteetan zehar, hain zuzen ere, barea normala litzatekeena baino tamaina handiagokoa dute. Horrela, urpean daudenean oxigeno gehiago isuri dezakete odolera.

Bertsolaritzak nigan izan dituen aldaketa genetikoak zein ote diren galdetzen diot neure buruari. Susmoren bat badut, baina ez naiz esatera ausartzen. Arnasa hartzea omen da bizitzeko elikagai behinena. Esan bezala, badira ur azpian arnasa hartu gabe luzaro irauten duten urpekariak, ez naiz horietakoa ni, baina bizi izan ditut antzerako bizipenak. Arnasa hartu ezinik nabilen susmoa sarri izan dut, ez bakarrik asmatikoa naizelako, bestela ere, gaitzerdi gainera arnasa hartu ezinda nabilela ohartu naizenetan.

Ardurek eta konpromisoek kendu izan didate arnasa niri, hara joan beharrak, handik bueltatzeak. Ez naiz bertso munduko lanei buruz soilik ari, baina egia da bertsoek ere ito izan nautela behin baino gehiagotan. Zenbat asteburu egin ote ditut etxetik kanpo? Kuadrillako zenbat afari galdu ote ditut? Edo txarrago, zenbat bizipen konpartitu? Aitortu behar dut, artean gazte eta berde ginenean, ez nintzela larregi arduratzen: nondik deitu kanturako, hara nindoan. “Lagunak datorren astean ikusiko ditut” esaten nion neure buruari, hurrengo aste horretan ere konpromisoren bat aterako zitzaidala jakitun. Egia da gaztetan lagunak hor zeudela, Deustuko jaietan, adibidez, parrandan eta gustura, ni Barakaldon bertso afari batean nengoen bitartean. Zenbat aldiz ez ote naizen lagunengana agertu bertsotako lanak amaitu ostean. Ez ninduen larregi kezkatzen, gogoko tokian aldaparik ez! Baina joan nintzen ni ere zahartzen, eta ingurukoak zer esanik ez. Ez dakit mundua aldatu ote den edo gu garen aldatu garenak; edo mundua aldatu nahi genuenak ere munduak aldatu gaituen. Azken hamarkadan zein gaitza egin zaigun lagunartean elkartzea, horretarako inoizko gogotsuen nenbilenean etorri dira lagunen haurrak mundura, lana edo oposizioak. Arnasa hartzeko parada neukan une haietan ikusi ditut ingurukoak arnas estu larrian. Munduko airea mugatua ote den ere ez dakit, baina arnasa hartzen dugun bakoitzean beste inori arnasa lapurtzen bageunde bezala sentitu izan naiz.

Egun lagunekin elkartzea Felipe Gonzalez berriz panazko prakak jantzita ikustea bezain zaila izan arren, lehengo batean lortu genuen. Iruñea aldean geneukan egun pasa, Arturo Campion euskaltegiaren urteurreneko bertso poteoa, bazkaria, Labriten Oinatzen despedida, Leitzarako bidean musika topera jarri, Leitzako frontoian afaldu eta elkarren arnasa arnasten bukatu. Arnasgunea Leitza, arnasa leitzarrak.

Orain, beste behin ere, arnasa gabe nabil, ez ardura gutxirekin, eta denak aurrera eramateko larri. Egitekoen artean lehentasun zerrendak egiten hasia nago eta hori ez da seinale ona. Berriz ere, “Bajau” nomadak bezala nabil, urpean eta arnasa hartu ezinik, baina haiek baino bare txikiagoarekin. Zurekin ere, irakurle, baditut hitz emandako zenbait zor, txapelketako gaiei buruz eta epaileei buruz idaztea, besteak beste. Gaur ere ez da izango, ba! Ea arnasa hartu eta hurrengo zutabeetan zerbait okurritzen zaidan. “Pendiente neuzkanak” deitu beharko diot atal honi, bitartean izan ondo, irakurle, eta ito gabe!