Mao Cultus

JoB holtZ - In mei 1964 liet de Chinese minister van defensie, Lin Biao, een handboekje uitbrengen. Hoewel dit bedoeld was om het leger te reorganiseren, werden er in de daaropvolgende twee jaar 740 miljoen exemplaren gedrukt. Dit ‘Rode Boekje’ bevatte een aantal citaten uit de geschriften van Mao Zedong, die toen staatshoofd was. Het boekje werd snel na de verschijning als een heilig geschrift beschouwd. Daarmee was dit boek een belangrijk element

in de persoonlijkheidscultus rondom Mao. De dictator wist altijd wel wat uit zijn Mao te schudden. Mao werd in 1949 officieel staatshoofd burgerbeweging, de Rode Garde, die huizen, scholen, van China, nadat hij zijn rivaal Jiang tempels en andere belangrijke gebouwen bestormde. Qing had verslagen. Hij was vanaf het Geweld werd hierbij niet geschuwd: geschat wordt begin al vastbesloten om met harde dat er tijdens de Culturele Revolutie tussen de 1.7 en hand over de bevolking te regeren en 8 miljoen mensen zijn omgekomen. Bovendien werzijn tegenstanders te onderdrukken. Zo waren er in den veel critici van Mao in ‘heropvoedingskampen’ gede jaren vijftig grote campagnes tegen contrarevolu- stopt, die in de praktijk neerkwamen op strafkampen. tionairen en ‘rechtse elementen’. In 1958 poogde Mao De Culturele Revolutie werd gebruikt om het maomet enkele ‘grote sprongen’ het land om te vormen van isme als enige aanvaarde ideologie in de praktijk te een agrarische economie tot een moderne, industrië- brengen. Dit maoïsme verschilde van het traditionele economie. Deze ‘Grote Sprong le marxisme, omdat de ideoloVoorwaarts’ leidde tot een grootschalige hongersnood, omdat de hervormingen werden betaald met Het Rode Boekje moest Mao’s imago na de mislukte ‘Grote gie zich richtte op het stedelijke proletariaat, de boeren en de nationale burgerij in plaats voedsel dat massaal van boeren Sprong Voorwaarts’ herstellen. van de arbeidersklasse. Binnen was opgeëist. Het aantal doden als deze ideologie presenteerde gevolg van deze hongersnood was Mao zich met behulp van masenorm; de schattingen lopen uiteen van 18 tot 45 miljoen. sapropaganda als de onschendbare, heroïsche leider. Deze mislukte hervormingspoging deed logischer- Het Rode Boekje was hier een belangrijk onderdeel wijs afbreuk aan Mao’s imago. Het Rode Boekje was van, maar ook portretten van Mao werden in enoreen van de middelen om deze imagobreuk te her- me aantallen verspreid. Zo waren er naar verluidt op stellen. Tevens begon Mao in 1966 de Culturele Revo- den duur meer Maoportretten dan inwoners in geheel lutie, een hervormingsbeweging om zijn tegenstan- China. De cultus beperkt zich echter niet tot de Chiders met harde hand uit te schakelen. Een belangrijk nese landsgrenzen. De Peruaanse guerrillabeweging onderdeel hiervan was het vernietigen van oude cul- Lichtend Pad noemt zich bijvoorbeeld maoïstisch. tuur, oude gewoontes, oude gebruiken en oude ge- Hoewel Mao in 1976 stierf, is zijn persoonlijkheidsdachten. Deze werden vernietigd met behulp van een cultus dus zelfs vandaag de dag nog springlevend. d

Commodus

Een gek met grootheidswaanzin of een populaire keizer met vijanden

iRis JockeR - Waarschijnlijk kennen de meesten van ons de Romeinse keizer Commodus uit de film Gladiator (2000). Hierin wordt Commodus neergezet als een sadistische en gruwelijke heerser uit de tweede eeuw na Christus. Deze film is niet gebaseerd op een waargebeurd verhaal, maar lijkt in een traditie te staan waarin Commodus wordt afgebeeld als een verschrikkelijke keizer met veel grootheidswaanzin. De geschiedschrijvers Lucius Cassius Dio en Herodianus beschreven hem in de tweede en derde eeuw al zo. Bovendien doet de buste van Commodus als de reïncarnatie van Hercules (zie de afbeelding) vermoeden dat Commodus inderdaad niet vies was van een beetje zelfverheerlijking. Maar valt deze alleenheerser met zijn prachtige buste ook in een ander licht te zien?

Heeft deze keizer juist niet een gebalanceerde persoonlijkheid?

Het idee dat Romeinse keizers zichzelf verheerlijkten is niet vreemd. Net als zijn vader Marcus Aurelius vierde Commodus schaamteloos zijn overwinningen, liet hij veel standbeelden van zichzelf maken en regeerde hij als een god, die kon doen en laten wat hij wilde. Toch was Commodus al vanaf zijn jeugd anders dan alle Romeinse keizers voor hem. Commodus kreeg in 166 op vijfjarige leeftijd de titel Caesar. Hiermee bevestigde Marcus Aurelius dat Commodus de rechtmatige opvolger van zijn keizerschap was. Dit was ongekend! Marcus Aurelius zelf en al zijn voorgangers waren tot dan

toe door een keizer geadopteerd, zo- schiedschrijvers zou na alle overleefde zigheid die geen enkele keizer eerder dat zij de volgende heersers konden aanslagen en machtsstrijden Commo- had gehad: hij was een fanatieke glaworden. Commodus’ vader pakte het dus gekker en gekker zijn geworden diator. Of dit echt zo heldhaftig was nu anders aan en maakte zijn zoon in in zijn bestuur. Zijn psychologische als Hercules is te betwijfelen. Commo177 officieel medekeizer. Na zijn dood gesteldheid zou tot merkwaardige ui- dus hoefde namelijk niets te vrezen. in 180 werd Commodus alleenheer- tingen van zelfverheerlijking en groot- Bij dierengevechten werd hij veilig op ser. Hij was toen slechts 18 jaar oud. heidswaanzin hebben geleid. Zo zag hij een platform geplaatst en schoot hij Commodus had vanaf het begin van zichzelf als de nieuwe Romulus waar- van ver met pijl en boog, bij gevechten zijn keizerschap een zeer slechte rela- door hij zich permitteerde Rome om tegen mensen hadden zijn tegenstantie met de senaat van het Romeinse te dopen in Colonia Lucia Annia Com- ders een fysieke beperking of alleen Rijk. Dit heeft twee mogelijke redenen. modiana. Tevens gaf hij de maanden een spons of een toverstokje als wapen. De eerste verklaring heeft een lange van het jaar nieuwe namen, gebaseerd De reïncarnaties, de egoïstische traditie. De senaat zou Commodus niet op zijn enorme titel: februari werd naamsveranderingen, de gruwelijke als competent zien. Hij had amper er- bijvoorbeeld Aurelius, maart werd executies, de weelderige feesten en varing, was naïef en was te veel bezig Commodus en April werd Augustus. de vreemde hobby’s wekken de sugmet feestjes en spelletjes. De geschied- Daarnaast etaleerde Commodus gestie dat Commodus een ongelofeschrijver Cassius Dio beschreef hem als zich als de reïncarnatie van de heldhaf- lijke incompetente bestuurder moet laf, onwetend en simpel. Zo zou Com- tige halfgod Hercules. Op de afbeelding zijn geweest met een goede dosis modus vroeg in zijn regeerperiode zelfverheerlijking. Zijn uiteindevoor snelle vredesonderhandelin- lijke dood door een voorbedachgen hebben gezorgd, terwijl al zijn te wurging van, hoe bijpassend generaals hem adviseerde om door te gaan met het uitbreiden van het Bij gevechten tegen mensen hadden zijn ook, de worstelaar Narcissus lijkt hierdoor bijna gerechtvaardigd. Romeinse Rijk. Door Commodus’ tegenstanders een fysieke beperking of Volgens professor Olivier Hekster snelle vredesonderhandelingen alleen een spons of een toverstokje als kijken we hierbij echter door de zou het rijk er nadeliger vanaf zijn wapen gekleurde bril van de historische gekomen, maar kon de keizer wel tekstschrijvers. De voorgenoemeerder naar zijn paleis in Rome de Romeinse geschiedschrijvers toe om grootse feesten te hou- hadden volgens Hekster met hun den en weelderig te leven. Daarbij tekst een dubbele agenda, want kwam dat Commodus in een grote tri- hierboven is een buste uit het jaar 191 beide heren waren leden van de senaat omftocht de hoofdstad binnenkwam na Christus te zien van Commodus als in de tijd van Commodus. Aangezien alsof hij een grote vijand had versla- Hercules. De iconografie van Hercules de senaat een hekel had aan de nieugen, tot grote ergernis van de senaat. is goed te herkennen: het leeuwenvel, we keizer is het logisch dat zij hem De tweede verklaring voor het feit dat Hercules bij een van zijn twaalfwer- maar al te graag zwart wilden maken. dat de senaat niet zo op Commodus ken kreeg, rust op Commodus’ hoofd en Aan de andere kant wilde Commogesteld was is een minder bekende re- schouders. Andere objecten van Hercu- dus volgens Hekster onmisbaar worden. Professor Olivier Hekster van de les, zoals de knots en de appels van de den, zodat de senaat hem loyaal moest Radboud Universiteit schreef in 2002 Hesperiden, heeft Commodus in zijn blijven. Hiervoor had hij actief geneeen proefschrift over deze zaak. Hij be- handen. Dit soort Commodus-Hercu- genheid van het volk proberen te winargumenteerde dat de senaat zich ge- les beelden waren waarschijnlijk meer nen en zijn macht door propaganda passeerd zou hebben gevoeld. Door het te vinden in het Romeinse Rijk. Zo had en beeldvorming proberen te consolisysteem van adoptieve keizerlijke op- Commodus het kolossale standbeeld deren. Hekster beargumenteert dat er volgers werd het idee in stand gehou- van zijn voorganger Nero bewerkt door bijvoorbeeld meer keizers zijn geweest den dat de senaat een hand in de be- zijn eigen hoofd erop te plaatsen en het die zich met Romulus of Hercules hebnoeming van een nieuwe keizer had. In beeld een knots en een leeuw te geven. ben geïdentificeerd. Het was een vorm Commodus’ situatie lieten ze de senaat Net als Nero zou Commodus vol- van propaganda. Hij zei hiermee dat volledig links liggen. Ook uit het voor- gens de Romeinse geschiedschrijvers hij de rechtmatige eigenaar van het beeld van de ongelukkige vredesonder- een kwaadaardige man zijn geweest, keizerschap was. Daarnaast zouden handelingen bleek dat Commodus niet die niet op of om keek voor een executie de gladiatorgevechten volgens Hekster van plan was de adviezen van de se- van zijn (mogelijke) vijanden. Boven- geen idiote hobby zijn geweest, maar naat in zijn regeerperiode te betrekken. dien hebben Hercules en Commodus een strategie om geliefd bij het plebs te Of het nu zijn onervaren slechte gedeelde eigenschappen. De Romein- worden. Belangrijk is dus om de zelfverbestuur was of de passering van de se keizer wilde waarschijnlijk met zijn heerlijking van een keizer altijd van een senaat, Commodus was een perfect Herculesweergave laten zien dat hij andere kant te bekijken, al geloof ik zelf doelwit voor een moordaanslag. Tot net zo heldhaftig was als Hercules. Zo dat een beetje Romeinse keizer zowel 192 slaagde er echter niet een aanslag had Commodus in de tweede helft van de grootheidswaanzin als de populariop zijn leven. Volgens de Romeinse ge- zijn regeerperiode een bijzondere be- teitsstrategie in zich moet hebben. d

De kunstenaar die zichzelf God noemde

lauRen heRmans - Hoewel hij nooit gediagnosticeerd is als narcist, en dit nu onmogelijk nog te bewijzen valt, zijn er genoeg aanleidingen om te geloven dat Pablo Picasso een narcist was. Ja, dé Pablo Picasso, een van de bekendste kunstenaars van de twintigste eeuw. Aan zelfverzekerdheid was er bij hem ieder geval geen gebrek en in zelfverheerlijking was hij ook zeer goed. Als Picasso in het oude Griekenland geleefd zou hebben, was hij ook zeker tot hubris veroordeeld. Dat is een term die letterlijk overdreven trots en hoogmoed betekende en specifiek gebruikt werd voor mensen die grootheidswaan hadden tegenover de goden en/of de goddelijke wereldorde. Zo vergeleek hij zichzelf vaker met God. “God is really just another artist… like me, I am God, I am God, I am God” vertelde hij een Spaanse vriend in de jaren ’30.

Ook de manipulatieve en hardvochtige manier waarmee hij omging met vrouwen draagt bij aan deze verdenking van narcisme. Zo beschreef Francoise Gilot, waarmee hij een langdurige relatie had, hun relatie als ‘toxic’ in haar autobiografie Life with Picasso. Vanaf het begin van hun relatie was het duidelijk dat hij een pathologische behoefte had aan controle hebben, het hem volledig ontbrak aan empathie, hij graag macht wilde uitoefenen over vrouwen en hij een patroon vertoonde van zijn vrouwelijke partners onrealistisch idealiseren om ze vervolgens te naar beneden te halen en links te laten liggen. Picasso behandelde vrouwen altijd volgens deze vicieuze cirkel. Zo waarschuwde hij een zijn toenmalige, veel jongere, maîtresse ooit: “For me there are only two kinds of women: goddesses and doormats.” Getuigenissen van familie en oud-partners van Picasso wijzen op de manier waarop de hele familie ten onder ging aan zijn narcisme. Twee van zijn maîtresses hingen zichzelf op en zijn tweede vrouw schoot zichzelf dood. Wetende hoe Picasso zijn vrouwen behandelde kunnen al deze incidenten bijna niet als toeval gezien worden. Picasso’s kleindochter Marina beschreef in haar memoir dat ze de manier waarop haar opa vrouwen behandelde zag als een essentieel onderdeel van zijn creatieve proces. Na ze betoverd te hebben met zijn charmes, verpletterde hij ze letterlijk op zijn canvas, in de stijl van het kubisme waar hij bekend om stond. Puur naar zijn kunst kijkende zou je echter zeggen dat hij vrouwen adoreert. De vrouw was een van zijn favoriete onderwerpen om te schilderen. Pas met de kennis van zijn karakter krijgen deze werken ineens een hele andere lading met zich mee. Zo is het mogelijk om via Picasso’s vele werken van zijn partners, te achterhalen hoe hun relatie er op dat moment voor stond. In de beginjaren van de relatie met zijn eerste vrouw, Olga, domineert zij veel van Picasso’s werken. De portretten doen heel klassiek aan en zijn elegant geschil-

derd en gekleurd. Tegen het einde van hun onstuimige huwelijk is alle lieflijkheid echter verdwenen uit Olga’s portretten. Picasso geeft haar een doodskop-achtig hoofd met twee scherpe kaken zoals te zien is in Seated Bather (1930). Het schilderij roept een verontrustend gevoel op dat paste bij de spanning in hun huwelijk op dat moment. Picasso had in deze tijd ook al een maîtresse, Marie-Thérèse Walter, waarmee hij de relatie voortzette nadat zijn huwelijk was beëindigd. Zijn relatie met de zeer jonge Marie betekende een nieuwe seksuele en artistieke kijk op het leven voor Picasso. De volgende fase van zijn werk was dan ook zeer erotisch. In werken als Siesta (1932) is Marie’s lichaam geschilderd als een aaneen vorming van voluptueuze vormen, maar ook als een geheel grijs oppervlakte. Zo is haar lichaam geabstraheerd naar Picasso’s verlangen. Ondanks zijn minder succesvolle privéleven, zijn Picasso’s werken een fortuin waard en zullen genoeg mensen het erover eens zijn dat hij ‘goede’ (door de kunstcanon als zodanig erkend) kunst maakte. Dat maakt de uitkomsten van een onderzoek naar narcisten in de kunstwereld nog interessanter. In 2016 heeft professor Yi Zhou van Florida State University door middel van empirisch onderzoek een positieve correlatie gevonden tussen kunstenaars met een hoge score volgens de Narcissistic Personality Inventory scale en hun kunstmarkt prestaties. Er werd tijdens het onderzoek gekeken naar de grootte van de handtekeningen, in ratio met het aantal letters natuurlijk. Kunstenaars met meer narcistische eigenschappen, signeerden hun werken met grotere handtekeningen en ook lag de marktwaarde van hun kunstwerken 16% hoger dan het gemiddelde. Letterlijk je naam groter signeren leidde dus tot een grotere naam worden in de kunstwereld. Ook werd er gekeken naar het veelvuldig gebruik van ‘ik’ in interviews en het aantal gemaakte zelfportretten. Wederom was er een correlatie te vinden tussen narcistische kunstenaars en deze gewoontes. Picasso heeft in zijn leven een twintigtal zelfportretten gemaakt. Hij begon hier al vroeg mee, de eerste maakte hij toen hij nog geen vijftien jaar oud was. Dit maakt hem, onder bekende kunstenaars, een van degenen die de meeste zelfportretten schilderden. Hij volgt nauw achter Paul Gauguin en Vincent Van Gogh die tussen de dertig en veertig portretten produceerden. Zeker in deze tijden van #MeToo en het schandaal rondom Juliaan Andeweg is het extra interessant om Picasso’s twijfelachtige persoonlijkheidstrekjes onder de loep te nemen en zijn status als groot kunstenaar te re-evalueren. De vraag is alleen, kunnen en moeten we hem nu nog over zijn foute gedrag veroordelen? En belangrijker nog, in hoeverre moeten we de kunstenaar dus los zien van de kunst? Voor velen die al bekend zijn met zijn werk en nalatenschap zal dit lastig zijn. Picasso staat nu eenmaal veilig genesteld in de geschiedenisboeken als een van de bekendste en belangrijkste kunstenaars van de afgelopen eeuw. Of dit voor eeuwig is valt nog te bezien. We weten namelijk ondertussen dat het zeker mogelijk is om geschiedenisboeken te herschrijven. d