ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE Tom 4 – 2001
ANDRZEJ FALKOWSKI
SCHEMAT POZNAWCZY W KATEGORYZACJI PERCEPCYJNEJ
Do analizy procesów percepcji moz˙na podejs´c´ z perspektywy, w której rozpatruje sie˛ konkretny przedmiot spostrzegania jako nalez˙acy ˛ do zbioru przedmiotów tak samo rozpoznawanych i nazywanych. Ta perspektywa jest zwiazana ˛ z koncepcja˛ tzw. nieprecyzyjnie okres´lonych lub rozmytych kategorii, wprowadzona˛ w 1965 r. przez Zadeha w matematyce, a w dwa lata póz´niej przez Neissera w psychologii (Neisser, 1967). Chociaz˙ w tego rodzaju kategoriach nie da sie˛ okres´lic´ stałych kryteriów, na podstawie których moz˙na jednoznacznie stwierdzic´, z˙e konkretny egzemplarz jest przykładowo re˛cznie napisana˛ litera˛ „A”, to z duz˙ym prawdopodobien´stwem nalez˙y oczekiwac´ poprawnej klasyfikacji. Zbiór takich egzemplarzy tworzy zatem nieprecyzyjna˛ kategorie˛, wobec czego spostrzeganie danego egzemplarza jako litery „A”, czyli jego rozpoznanie, moz˙e byc´ łatwe lub trudne, ale czasem takz˙e i błe˛dne. Tak rozumiane kategorie sa˛ współczes´nie przedmiotem badan´ w kategoryzacji percepcyjnej i s´cis´le wiaz ˛˙ a˛ sie˛ z tradycja˛ badan´ nad rozpoznawaniem złoz˙onych struktur percepcyjnych (pattern recognition). Jednakz˙e duz˙o wczes´niej, jeszcze w latach pie˛c´dziesiatych, ˛ podje˛to sie˛ w dziedzinie sztucznej inteligencji badania procesu klasyfikacji, w którym nie moz˙na jednoznacznie podac´ okres´lonych reguł przyporzadkowania. ˛ Powstało wie˛c szereg programów komputerowych w podejs´ciu informacyjnym, symulujacych ˛ procesy uczenia sie˛ kategoryzowania złoz˙onych struktur percepcyjnych. Chociaz˙ bodz´ce percepcyjne stosowane zarówno w eksperymentach symulacyjnych, jak i z ludz´mi sa˛ przewaz˙nie egzemplarzami sztucznymi, przypominajacymi ˛ jakis´ abstrakcyjny wzorzec lub obraz, to w załoz˙eniach róz˙nych teorii wskazuje sie˛ na złoz˙onos´c´ przedmiotów spotykanych w z˙yciu codziennym. Poniz˙ej sa˛ PROF. ANDRZEJ FALKOWSKI, Katedra Psychologii Eksperymentalnej KUL, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin.