Spostrzeganie Spostrzeganie) to proces aktywnej interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem wskazówek kontekstualnych, nastawienia oraz wcześniejszej nabytej wiedzy. W jej wyniku dochodzi do rozpoznania obiektu. Bruner: konfrontacja danych zmysłowych z danymi umysłowymi, do której dochodzi wtedy, gdy narząd zmysłu rozpoczyna gromadzenie informacji, które w procesie interpretacji służą włączeniu poznawanych obiektów do kategorii nadrzędnej. Sekuler i Blake: jest to proces przekładu informacji zmysłowych na język kodu, który może być zrozumiały dla złożonych struktur nerwowych systemu poznawczego. Roth: proces transformacji informacji pochodzących ze środowiska w indywidualne doświadczenie dotyczące obiektów, wydarzeń czy zjawisk, wskazujący na narządy zmysłów jako stacje przekaźnikowe tej przemiany. Podstawowe pojęcia a) Bodziec: forma energii zdolna zapoczątkować proces spostrzegania b) Dystalny (poza systemem poznawczym) c) Proksymalny (np. obraz na siatkówce) d) Wrażenie: najprostsze procesy psychiczne, w wyniku których dochodzi do odzwierciedlenia w umyśle pojedynczych właściwości rejestrowanych obiektów e) Spostrzeżenie: całościowe odzwierciedlenie obiektów, składających się na ten obiekt bodźców dystalnych i wywołanych przez nie wrażeń. f) Wrażliwość g) Czułość h) Próg wrażenia, absolutny próg wrażenia - to minimalna wartość bodźca, aby został on zauważony i) Próg czułości j) Typy receptorów – typy wrażeń. k) Schemat procesu percepcji l) Detekcja sygnałów; Aby spostrzec bodziec jego wielkość musi być odpowiednia, tzn. przekroczyć próg absolutny m) Prawo Webera; Aby zauważyć różnice między dwoma bodźcami różnica musi przekroczyć próg n) Optymalna ilość spostrzeżeń o) Deprywacja sensoryczna (Siegel) Redundancja sensoryczna (selekcja uwagi) Bottom-up - Uwaga pozwala wychwycić bodziec, Odbiór i kodowanie wrażeń zmysłowych dzięki detektorom cech, Przechowywanie efektów recepcji w pamięci ultrakrótkotrwałej (USTM), Identyfikacja bodźców dzięki wiedzy zgromadzonej w pamięci trwałej (LTM) Top-down - Identyfikacja obiektów w polu percepcyjnym jest możliwa dzięki temu, że reprezentację percepcyjną konfrontuje się z danymi umysłowymi.
1
Stałość spostrzegania: Stałość wielkości (pomimo odległości w pewnych naturalnych granicach odległości od bodźca) Stałość kształtu (okno gdy kucamy) Stałość jasności i barwy (śnieg nocą) Top-down Nastawienie: Rysunki dwuznaczne - Siła nastawienia (prymowanie vs. stereotypy) Złudzenia i błędy percepcji: Figury niemożliwe (stałość spostrzeżeń) Wpływ kontekstu na spostrzeganie: Koła białe i czarne Eksperyment Palmera (skrzynka na list a kuchnia) Bufor sensoryczny, wyodrębnianie cech, Synteza percepcyjna, organizacja procesu spostrzegania; według: zasad bliskości, podobieństwa, domykania, „dobrej figury”, „wspólnej drogi”. Kategoryzacja percepcyjna (łączy procesy spostrzegania i myślenia) Rozpoznawanie struktur: a. Prototypowy model kategoryzacji (uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz najbardziej reprezentatywny). b. Statyczny model (bottom-up) Rosch, c. Egzemplarzowy model (Medin & Schaffer), abstrakcja prototypu, przeszukiwanie różnych egzemplarzy mniej lub bardziej zbliżonych do prototypu. Teorie percepcji 1. Teoria asocjacjonistyczna Na percepcję składają się wrażenie wielu modalności Prawa kojarzenia: Styczności w czasie Styczności w przestrzeni Przez podobieństwo Wzajemny kontrast Koncentracja wpływa na bottom-up 2
2. Teoria postaciowa (Gestalt) Zasady organizacji w polu percepcyjnym: Bliskość Podobieństwo Wspólnej drogi Pregnancji (Dobra figura) Teoria wzorców Identyfikacja polega na porównaniu z umysłowym wzorcem. Wymagana jest idealna zgodność pomiędzy obiektami spostrzeganymi a reprezentacjami, by zaszło rozpoznanie. 3. Teoria cech Porównanie nie całościowe, ale cech dystynktywnych Cecha musi przyjmować różne wartości dla różnych wzorców Wartość cechy musi pozostawać niezmienna niezależnie od punktu i właściwości obserwacji Wszystkie cechy układają się w unikalny wzorzec Ilość cech musi być relatywnie mała. Podejście współczesne 4. Teoria obliczeniowa Marra 2D (pierwotne reprezentacje): zjawisko przechodzenia przez krawędź, 21/2D: percepcja dystansu, charakterystyka powierzchni, 3D: obraz niezależny od kąta widzenia, zawiera też części niewidoczne dla oka. Podejście współczesne 5. Teoria ekologiczna Gibsona: Rzeczywistość poznajemy bezpośrednio, bez odwolywania się do pamięci. Obraz spostrzegany jest dynamicznie, w ruchu. Właściwości pola percepcyjnego: Niezmienniki i zmienniki (wyuczone) Spostrzeganie także percepcyjnie danych cech obiektów tzw. afordancja (drabina sugeruje wchodzenie).
3