7426 bna hb viewerlr

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2014/2015

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2014/2015

BNA, branchevereniging van Nederlandse architectenbureaus Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 bna@bna.nl www.bna.nl

7426_Omslag_fc_Elma.indd 1

www.architecten.nl

03-09-14 15:41

THE

MAKES IT WORK.

NU OOK VOOR ANDROID

+, .96;, /f-,3, 5< 67 <> ;()3,;

@

Al meer dan 40 jaar is De Grote H채fele het onbetwiste naslagwerk voor beslagtechniek.

U kunt de catalogus nu op uw tablet krijgen, zowel voor iPad als Android. Met de gratis App heeft u gemakkelijk en mobiel toegang tot het complete productassortiment overal bij uw klanten. www.hafele.nl 2

BNADEFINITIEFBOEK.indb 2

02-09-14 08:49

VOORWOORD

In dit boek stellen we het ontwerpen van goede gebouwen centraal. Gebouwen met een bijzondere maatschappelijke betekenis: groot, klein, publiek, privaat, permanent of tijdelijk. Inderdaad: van Rijksmuseum tot een verbouwde boerderij in IJlst; sterk uiteenlopende werelden die elkaar raken in het woord betĂŠkenis.

En het gaat over gebouwen die presteren; niet alleen bij oplevering, maar ook gedurende de gehele levenscyclus. Belangrijk te bedenken dat de prestaties van het ontwerp ook de waardering voor de meerwaarde van de architect nieuwe betekenis geeft.

Het ontwerpproces van deze goede gebouwen vraagt in toenemende mate de integrale inzet van een team van betrokkenen. Want laten we wel wezen: ontwerp en ontwikkeling vergt steeds meer expertise van diverse aard. We gaan dan ook graag met andere branches vanuit dat perspectief op zoek naar de integrale oplossingen voor morgen.

Oplossingen voor maatschappelijke problemen zoals krimp, vergrijzing, zorg en leegstand. En laten we daarbij de kansen van de nieuwe tijd aangrijpen: duurzaamheid als kans, technologie en IT als land zonder grenzen, nieuwe financiering en vooral ook: nieuwe generaties ontwerpers die anders, vrijer in de wereld staan.

Verbinden en samenwerken zijn de cruciale competenties voor de 21-ste eeuw. Dat is onze opgave, die van onze partners en van onze opdrachtgevers. De architect is eerst en vooral de verbeelder van ruimtelijke kansen. Daar is altijd heel veel behoefte aan en dat is waarom architecten vaak een belangrijke aanjagende functie hebben. Als we die missie soepel koppelen aan de oplossing voor problemen en kansen van deze tijd, dan zijn we in staat een geweldige stap voorwaarts te maken.

Ik wens u met dit boek veel inspiratie toe.

Willem Hein Schenk, voorzitter BNA

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 3

3

02-09-14 08:49

t t SLV by O Output utput Binnen Buiten LED Lichtbronnen Toebehoren Nieuw in 2014

4

BNADEFINITIEFBOEK.indb 4

02-09-14 08:49

INHOUD 1

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR WINNAAR

19

22

PUBLIEKSPRIJS

30

GENOMINEERDEN

38

EERVOLLE VERMELDINGEN

48

ARCHITECTUURPLAQUETTE

55

INZENDINGEN PARTICULIERE WOONBELEVING INZENDINGEN IDENTITEIT & ICOONWAARDE

56 74

INZENDINGEN STIMULERENDE OMGEVINGEN

90

INZENDINGEN LEEFBAARHEID & SOCIALE COHESIE 2

WERKEN MET EEN ARCHITECT

139

MEERWAARDE VAN DE ARCHITECT BNA-ARCHITECTEN

140

141

PARTICULIER: MAAK UW DROOM WERKELIJKHEID ARCHITECT AAN HUIS

144

ARCHITECTENWINKEL

145

ZELF BOUWEN, MET EEN ARCHITECT De voorfase 147 Het ontwerp- en bouwproces

114

143

146

148

MKB: GEEF UW BEDRIJF DE RUIMTE

152 Vanuit de opdrachtgever gezien: elegante loods draagt bij aan imago

153

ZORG, ONDERWIJS, DIENSTVERLENING: MEER WAARDE AAN UW GEBOUW 154 Vanuit de opdrachtgever gezien: VU scoort met ACTA-gebouw

155

OVERHEID, CORPORATIES, ONTWIKKELAARS: MEER WAARDE MET GOED ONTWERP 156 Vanuit de opdrachtgever gezien: op zoek naar betaalbare kwaliteit Architectuur als economische motor 158

157

OPINIE: MEERWAARDE ARCHITECT 159 Fred Schoorl: Het leven wordt duurder, maar niet per se slechter 159 Adri Duivesteijn: De kans om jezelf opnieuw uit te vinden 162 Yvonne van Mierlo: Nieuwe concurrentie is nieuwe samenwerking 164 Anneke Dalhuisen: De architect en ontwikkelaar als intermediair op de kantorenmarkt?

ALGEMENE VOORWAARDEN ARCHITECTENSELECTIE

168

169

MANIFEST BETER AANBESTEDEN BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 5

165

170

5

02-09-14 08:49

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BOUWEN MET REVOLUTIONAIRE EENLAAGSE WALL-LINQ CONCEPTEN Wandprestatie Hoge geluidisolatie en EI brandclassificering.

Hoog visueel comfort Een hoogwaardige vlakke wand, geschikt voor dunne toplagen.

Fluistermethode Montage met de bijna geruisloze fluistermethode.

Geschikt voor interne verbouwingen zonder overlast voor derden.

Arbeidsomstandigheden Montagemethode (horizontale beplating) voldoet ruimschoots aan de Maximale Actie Limiet-waarde van 25 kg/pp (Fysieke en Ergonomische belastingen).

Efficiënter bouwproces & besparingen Efficiënte montagemethode en gipskartonplaten op maat, zorgen voor kortere doorlooptijden en een ruimere en schonere werkplek.

Duurzaam bouwen Minder grondstofgebruik, minder uitstoot CO2, minder afval en 100% recyclebaar. Duurzaam bouwen volgens Bouwbesluit.

Kwaliteit- en prestatiegarantie Ondersteuning in technische engineering vanaf

ll Wa lin KOMO ®ATTE ST

Q

ontwerpfase tot en met bouwproces.

IKB 2

E TAP

444

DR ® YW ALL SYSTEM

6

BNADEFINITIEFBOEK.indb 6

02-09-14 08:49

3

HET ARCHITECTENBUREAU AAN HET WOORD

4

INNOVATIE

183

3D PRINTEN

186

MATERIAALGEBRUIK 5

177

187

ENERGIENEUTRALE WONINGEN STROOMVERSNELLING

191

192

6

TRANSFORMATIE

7

ONDERHOUD

8

BNA-SERVICE VOOR OPDRACHTGEVERS

199

209

HULP BIJ GESCHILLEN BNA ONDERZOEK

217

218

220

9

CONTACT MET DE BNA

10

ARCHITECTENBUREAUS BNA VIND EEN ARCHITECT

229

235

235

Alfabetische ledenlijst 236 BNA-bureaus per provincie 244

PRODUCTENREGISTER

ADVERTEERDERSINDEX

COLOFON

297

301

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 7

287

7

02-09-14 08:49

250 inzendingen 52 inzendingen Particuliere woonbeleving 50 inzendingen Identiteit & Icoonwaarde 77 inzendingen Stimulerende omgevingen 71 inzendingen Leefbaarheid & Sociale cohesie

7 nominaties 2 eervolle vermeldingen 1 publieksprijs 1 hoofdprijs Dat is het resultaat van de verkiezing van het BNA Beste Gebouw van het Jaar 2014. De prijs toont een overzicht van de kwaliteit van het nieuwste werk van architecten in Nederland.

Laat u inspireren door de presentatie van de bekroonde projecten op de volgende pagina’s. Daarna volgen alle inzendingen per categorie. De categorieën sluiten direct aan op de meerwaarde van de architectuur.

Dit zijn: – Identiteit & Icoonwaarde (‘placemaking’): het gebouw versterkt de identiteit van zijn wijdere omgeving (stad of dorp); – Leefbaarheid & Sociale Cohesie (‘livability’): het gebouw draagt bij aan de leefbaarheid; – Stimulerende Omgevingen (‘stimulating environments’): het gebouw draagt bij aan de verbetering van de gehuisveste functie(s) zoals de leerprestaties (onderwijs), genezing (zorg) of werkprestaties (kantoren); – Particuliere Woonbeleving (‘personal environments’): een woning verhoogt het woongenot van de bewoner en biedt ruimte aan zijn persoonlijke woonwensen.

Complete informatie over de inzendingen, inclusief projectdocumentatie en beeldmateriaal is te vinden op www.gebouwvanhetjaar.nl.

20

BNADEFINITIEFBOEK.indb 20

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

02-09-14 08:49

BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

Het cultuurhuis Rozet mag zich het Beste Gebouw van het Jaar 2014 noemen. De ontwerpers, Neutelings Riedijk architecten, zijn erin geslaagd met het gebouw een vergeten plek nieuw elan te geven. ‘Het publiek voelt zich duidelijk thuis in het ‘Arnhems blonde’ gebouw dat van acht uur ‘s ochtends tot elf uur ’s avonds leeft’, aldus de jury. Architect en opdrachtgever namen de prijs dinsdag 20 mei tijdens de feestelijke uitreiking in ontvangst van juryvoorzitter Paul Schnabel. Rozet won de 9e editie van Gebouw van het Jaar van in totaal 250 inzendingen en zeven genomineerden. Cultuurcentrum Energiehuis in Dordrecht won de Publieksprijs.

Wat kan architectuur voor de maatschappij betekenen? Die vraag stond centraal bij de verkiezing van het Beste Gebouw van het Jaar 2014, de prijs die wordt uitgeloofd door de branchevereniging van Nederlandse architectenbureaus (BNA). De prijs volgt BNA Gebouw van het Jaar op, die sinds 2006 wordt uitgereikt. Met een nieuwe naam, nieuwe categorieën en een verruiming van de inschrijving bracht de BNA de meerwaarde van architectuur voor de samenleving dit jaar nog sterker over het voetlicht.

EXCELLENTIE IN BREDE ZIN Het bijvoeglijk naamwoord ‘beste’ staat voor een project dat meer is dan heel mooi of goed. Het draait om excellentie in brede zin; het beste gebouw heeft niet alleen voor de opdrachtgever, maar ook voor de gemeenschap een grote betekenis. Er is niet alleen gelet op de architectonische kwaliteit - aspecten als stedenbouwkundige inpassing, interpretatie van de opgave, conceptuele kracht, consistente uitwerking op alle schaalniveaus, materiaalgebruik en detaillering. Juist ook gebruiks- en belevingswaarde, alsook de samenwerking tussen de betrokken partijen wegen mee. Doorslaggevend is de waarde van het project binnen zijn categorie.

In totaal zijn er 250 projecten ingezonden die min of meer gespreid verdeeld waren over de vier categorieën. Het soort opgaven was zeer divers, waarbij het grote aantal herbestemmingen en particuliere woonhuizen opviel – een duidelijke weerspiegeling van de situatie in de markt.

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 21

Op locatie overtuigden sommige gebouwen nog meer dan zij op papier al deden. Bij het nomineren van projecten heeft de jury de lat hoog gelegd; zij heeft kritisch gekozen wat er met kop en schouders bovenuit stak. Het beste gebouw moet op elk niveau deugen, als project voorbeeldstellend en richtinggevend zijn. Zeven gebouwen voldeden aan deze criteria en werden genomineerd, twee projecten kregen een eervolle vermelding.

TOEGEVOEGDE WAARDE ARCHITECT ZICHTBAAR Slechts twee van de genomineerde gebouwen betreft nieuwbouw, alle andere projecten zijn herbestemmingen. Bij deze herbestemmingen is volgens de jury de rol en toegevoegde waarde van de architect duidelijk zichtbaar, architectonisch, maar ook in de programmering. Een positieve ontwikkeling, vindt de jury, want pas in gebruik krijgt een project betekenis in stad, dorp of wijk. Opmerkelijk is verder het aandeel cultuurprojecten – vier stuks – en het feit dat alle projecten die niet door particulieren zijn geïnitieerd, in opdracht van de overheden zijn gebouwd.

Het einddebat over het prijswinnende gebouw was spannend; er ontstond een heftige discussie over twee projecten: het spraakmakende Rijksmuseum, dat zich qua budget, tijdsplanning en betekenis moeilijk laat vergelijken met andere projecten, en Rozet.

Beslissend voor de jury was dat Rozet in liefst drie categorieën aan de top staat: Identiteit & Icoonwaarde, Stimulerende omgevingen én Leefbaarheid & Sociale Cohesie. De jury roept daarom met genoegen Rozet uit tot Beste Gebouw van Het Jaar 2014.

JURYLEDEN Naast Paul Schnabel bestond de jury dit jaar uit Gerard Comello (partner Lingotto), Gerrit van Vegchel (Algemeen Directeur Atrivé), Ronald Rietveld (partner RAAAF), Marijn Schenk (partner NEXT architects) en Do Janne Vermeulen (partner Team V).

Saint Gobain Glass is hoofdsponsor van BNA Beste Gebouw van het Jaar 2014.

21

02-09-14 08:49

’14

BESTE GEBOUW

WINNAAR BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014 CULTUURCENTRUM ROZET, ARNHEM Architect Neutelings Riedijk architecten Opdrachtgever Gemeente Arnhem Bouwperiode 2011-2013 Beeld Scagliola Brakkee

22

BNADEFINITIEFBOEK.indb 22

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

02-09-14 08:49

‘Puzzel subliem opgelost’

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 23

23

02-09-14 08:49

MARKT VISIE CULTUREEL VERZAMELGEBOUW HET ENERGIEHUIS

DE LEVERANCIER

VAN WIJNEN BOUW- EN PROJECTONTWIKKELING

‘Lichtstraat integreert aparte bouwdelen’

Martin de Jong

Fotograaf Tim Leguijt 34

BNADEFINITIEFBOEK.indb 34

02-09-14 08:50

Cultureel verzamelgebouw Het Energiehuis in Dordrecht won in 2014 de publieksprijs BNA Gebouw van het Jaar en mocht op de Provada in juni ook de NRP Gulden Fenix prijs in ontvangst nemen in de categorie transformatie.

Ontwikkelende bouwer Van Wijnen Dordrecht B.V. verwierf in 2011 de opdracht van de gemeente Dordrecht voor de verbouwing en renovatie van de oude energiecentrale. TenBrasWestinga Architecten in Amersfoort nam het ontwerp voor zijn rekening. IMD vervulde de rol van constructeur. Het project werd in 2013 opgeleverd.

Volgens de BNA-jury heeft de architect goed aangevoeld hoe het oude gebouw een nieuwe publieksgroep kan aanspreken.

Cultureel verzamelgebouw Het Energiehuis is de renovatie en transformatie van een voormalig gebouw van de gemeentelijke energiecentrale aan de Noordendijk in Dordrecht en is verbouwd en gerenoveerd tot een regionaal ‘huis voor de podiumkunsten’. Diverse culturele instellingen hebben hun intrek genomen in dit bijzondere industriële erfgoed. Er zijn diverse theaterzalen, studio’s, cursus- en oefenruimtes en een indrukwekkend grand café Khotinsky. De medewerkers en bezoekers van schouwburg Kunstmin, ToBe, muziektheater Hollands Diep en poppodium Bibelot kunnen op alle momenten van de dag genieten van de nieuwe inspirerende omgeving.

GIGANTISCH COMPLEX Martin de Jong, vestigingsdirecteur Van Wijnen Dordrecht, was nauw betrokken bij de transformatie. ‘We hadden te maken met een robuust gebouw, dat tussen 1905 en 1928 in drie fasen gebouwd is. De oorspronkelijke functie was het opwekken van stoom met enorme turbines. In de loop van de tijd heeft het gebouw verschillende functies gehad. Zo heeft bijvoorbeeld het gemeentelijk energiebedrijf er nog een tijd kantoren in gehad. Er was sprake van enorm hoge ketelhallen en machinehallen en daardoorheen kantoorruimtes.

Het is een gigantisch complex.’

De crux van het gebouw was volgens De Jong dat er zes aparte bouwdelen waren: de ketelhallen,

de machinehallen en ook nog kantoorruimten. De Jong: ‘De gemeente wilde een concept waarbij verschillende organisaties met ieder hun eigen doel in één pand elkaar zouden versterken.

Architect TenBrasWestinga heeft een mooi en bijzonder ontwerp gemaakt dat daaraan een grote bijdrage heeft geleverd: door het gebouw in de lengterichting bij wijze van spreken doormidden te zagen. Zo is één grote centrale verkeersruimte ontstaan, de ‘snede’, waarop de zes verschillende bouwdelen, met elk een eigen bouwstijl, van het gebouw aansluiten.’

Door het glazen dak van de snede bereikt daglicht het hart van het gebouw. Hierdoor ontstaat er een aangename omgeving en waan je je niet in een kolossaal complex.

NIET OP DE TEKENING?!

Het integreren van de aparte bouwdelen was bepaald niet de enige uitdaging waar Van Wijnen mee te maken kreeg. De Jong vertelt hoe lastig het werken in hele hoge ruimtes waaronder zich ook nog kelders bevinden. ‘Het sloopwerk was logistiek heel complex,’ zegt hij. ‘We kwamen nogal eens voor verrassingen te staan. Je stuit bijvoorbeeld op een vloer of op aansluitingen die niet op de tekening staan. Soms moet je eerst slopen om te weten hoe het precies zit in zo’n ruimte. Je aanpak van zo’n situatie heeft veel te maken met ervaring. In feite is het advies: gewoon beginnen.’

‘Doos-in-doos constructie’ voor akoestiek van zalen

Waarbij hij benadrukt dat samenwerken met alle betrokken partijen het sleutelwoord is. En dat betekent: problemen signaleren, oplossen en doorgaan.

Bijzondere aandacht had ook de akoestiek van de zalen. De geluidseisen waren hoog. Een ‘doos-indoos constructie’ was de oplossing.

De buitenste ‘doos’ vormt de gevel van het gebouw, de binnenste ‘doos’ de wanden, vloer en plafond van de zaal, zodat het geluid binnen blijft. ‘Naast de vele pakken isolatiemateriaal waren de installaties ook een aandachtspunt. Dat alles maakt het een bijzonder project, waar wij als Dordtse vestiging van Van Wijnen trots op zijn,’ zegt De Jong. Hij vult aan: ‘De opdrachtgever heeft een heel mooi initiatief genomen. Ik vind het knap dat de gemeente Dordrecht het voor elkaar heeft gekregen om zoveel verschillende partijen bij elkaar te krijgen. En het concept is een succes, de oude elektriciteitscentrale bruist weer van energie met muziek, dans, theater, kunst & design, eten en drinken, festivals, concerten, debatten en kinderactiviteiten. Het Energiehuis trekt nu al meer bezoekers dan verwacht.

En – last but not least – niet voor niets dat het publiek haar stem heeft uitgebracht voor dit project!’

35

BNADEFINITIEFBOEK.indb 35

02-09-14 08:50

GENOMINEERD STIMULERENDE OMGEVINGEN INTERNATIONALE SCHOOL EINDHOVEN (CAMPUS ISE), EINDHOVEN Architect diederendirrix architecten Opdrachtgever ISE-DB-VOF Bouwperiode 2011-2013 Beeld Arthur Bagen

‘Restrictie is omgezet in een kwaliteit’ 40

BNADEFINITIEFBOEK.indb 40

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

02-09-14 08:50

UIT HET JURYRAPPORT Het project voor de Internationale School in Eindhoven begon met een stedenbouwkundige beperking.

Tussen de gebouwen van de voormalige kazerne uit 1939, een rijksmonument, mochten geen connecties gebouwd worden, zo stond in het cultuurhistorische advies van Crimson.

Diederendirrix heeft die restrictie om weten te zetten in een kwaliteit, aldus de jury. Met hun vindingrijke plan voor een ondergronds â&#x20AC;&#x2DC;tunnelstelsel,â&#x20AC;&#x2122; dat de bestaande gebouwen en een aantal nieuwe paviljoens met elkaar verbindt, is het complex niet alleen een geheel geworden, maar bleef ook de buitenruimte gespaard. Waardoor de school, prachtig gelegen in het bos, nu beschikt over een heuse campus. Juist die overvloed aan speelruimte maakt de Internationale school zo aantrekkelijk en dynamisch.

Er zat een risico aan dit plan, zo realiseert de jury zich; de ondergrondse infrastructuur had makkelijk naar-

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 41

geestig kunnen worden. Het tegendeel is het geval: door hun ruime maat zijn de gangen meer dan verkeersruimten; ze worden volop gebruikt door de leerlingen. Opvallend is verder hoe licht de ruimtes zijn, dankzij een groot aantal daklichten, die op het maaiveld gebruikt kunnen worden als zitbanken. De glazen overkapping van de mediatheek, omringd met een hek, vindt de jury minder geslaagd.

Over de nieuwe architectuur is de jury wel te spreken.

De goudkleurige paviljoens staan goed in het landschap, terwijl het geanodiseerde aluminium ook de ingrepen in de bestaande gebouwen inzichtelijk maakt. Veel aandacht is uitgegaan naar details, zoals de voorgevel waarin de vlaggen verwerkt zijn die de 36 nationaliteiten op deze school vertegenwoordigen.

Dit project laat volgens de jury zien dat je als architect ook binnen een DBFMO-contract (Design-Build-Finance-Maintain-Operate) en met een beperkt scholenbouwbudget iets bijzonders kunt maken.

41

02-09-14 08:50

GENOMINEERD PARTICULIERE WOONBELEVING VERBOUW BOERDERIJ FRIESLAND, IJLST Architect Jelle de Jong architekten Opdrachtgever Particulier Bouwperiode 2011-2013 Beeld Thijs Wolzak

‘Je krijgt zin zelf een boerderij te kopen’ 46

BNADEFINITIEFBOEK.indb 46

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

02-09-14 08:50

UIT HET JURYRAPPORT Een maatschappelijke opgave in landelijk gebied: de herbestemming van leegstaande monumentale boerderijen. De verbouwing van een Friese stelpboerderij door Jelle de Jong architecten, laat zien welke potentie in deze gebouwen schuilt. Voor een particuliere opdrachtgever is de reusachtige stal getransformeerd tot een royaal woon-werkhuis, terwijl in het voorhuis en de voormalige melkkelder twee appartementen voor de verhuur zijn gemaakt.

De ruimtelijke opzet, waarbij de nieuwe functies in een stapel witte dozen ondergebracht zijn, vindt de jury sterk en spannend. Met deze omkeerbare ingreep blijft de karakteristieke kap onaangetast en de origi-

BNA BESTE GEBOUW VAN HET JAAR 2014

BNADEFINITIEFBOEK.indb 47

nele spantconstructie in vol ornaat zichtbaar, terwijl via de â&#x20AC;&#x2DC;uitzichtkamerâ&#x20AC;&#x2122; bovenin daglicht wordt binnengehaald.

De jury is onder de indruk van de zorgvuldigheid waarmee te werk is gegaan en het oog voor details, zoals de schuifpuien met aluminium luiken. Van buiten is het nauwelijks zichtbaar dat een deel van de gevel vervangen is, terwijl hierdoor de tussenruimte als buitenruimte gebruikt kan worden.

Al met al overheerst enthousiasme; dit is niet alleen een aangename woonruimte, maar ook een project waarvan je zin krijgt om een boerderij te kopen en er zelf mee aan de slag te gaan.

47

02-09-14 08:50

Voor een optimale binnenluchtkwaliteit...

Bij Knauf Insulation vinden wij dat iedereen recht heeft op een ideale omgeving om in te wonen of werken. Daarom produceren we al onze glaswolproducten met ECOSE® Technology. Dit is een door ons ontwikkelde gepatenteerde techniek waarbij uitsluitend bio-based bindmiddel wordt gebruikt. Daarmee is glaswol van Knauf Insulation de enige ter wereld zonder formaldehyde en fenol.

Zo draagt onze glaswol bij aan een optimale binnenluchtkwaliteit en voldoet het aan de hoogste kwaliteitseisen van Eurofins (Indoor Air Comfort Gold Standard).

Wilt u meer weten over glaswol die niet alleen zorgt voor een comfortabel binnenklimaat, maar ook voor een gezondere binnenlucht, zónder vluchtige organische stoffen? Ga dan naar onze website.

Kijk op knaufinsulation.nl Samen voor een betere toekomst!

304

www.knaufinsulation.nl

BNADEFINITIEFBOEK.indb 304

02-09-14 08:55

2 WERKEN MET EEN ARCHITECT MEERWAARDE VAN DE ARCHITECT BNA-ARCHITECTEN PARTICULIER: MAAK UW DROOM WERKELIJKHEID ARCHITECT AAN HUIS ARCHITECTENWINKEL ZELF BOUWEN, MET EEN ARCHITECT MKB: GEEF UW BEDRIJF DE RUIMTE ZORG, ONDERWIJS, DIENSTVERLENING: MEER WAARDE AAN UW GEBOUW OVERHEID, CORPORATIES, ONTWIKKELAARS: MEER WAARDE MET GOED ONTWERP OPINIE: MEERWAARDE ARCHITECT ALGEMENE VOORWAARDEN ARCHITECTENSELECTIE MANIFEST BETER AANBESTEDEN

BNADEFINITIEFBOEK.indb 139

02-09-14 08:54

MARKT VISIE GROTE BELANGSTELLING VOOR RIJKSMUSEUM IN AMSTERDAM

DE LEVERANCIER

Noordgevel Rijksmuseum 2013, foto Luuk Kramer

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Foto’s Luuk Kramer/ Wiep van Apeldoorn

Voorhal Rijksmuseum 2013, foto Luuk Kramer

Het Rijksmuseum in Amsterdam werd in 2014 genomineerd voor de publieksprijs BNA Gebouw van het Jaar. Na de spectaculaire heropening van het Rijksmuseum in april 2013 kreeg het omvangrijke renovatieproject (2002 – 2014) zowel in binnen- als buitenland grote belangstelling. Het bezoekersaantal oversteeg alle verwachtingen.

Veel lof oogstte de interventie van de Spaanse hoofdarchitecten Antonio Cruz en Antonio Ortiz, die met het ontwerp van een nieuw entreegebied in de binnenplaatsen, een simpele, doch ijzersterke oplossing vonden voor het logistieke probleem dat al zo lang een hinderpaal vormde voor een goede ontvangst en doorstroom van publiek. Minder zichtbaar, maar even belangrijk is de restauratie van het 19de-eeuwse museumgebouw van architect Pierre Cuypers (1827 – 1921), dat door vele interne verbouwingen sterk was aangetast. Dit ambachtelijke restauratiewerk is uitgevoerd onder leiding van de Nederlandse restauratiearchitect Gijsbert van Hoogevest die met zijn bureau ook verantwoordelijk is voor de spraakmakende reconstructie van de oorspronkelijke decoratie in de hoofdas van het museum.

VOORWAARTS MET CUYPERS In 2001 won Van Hoogevest Architecten (VHA) de architectenselectie voor de restauratie van het Rijksmuseum in Amsterdam. De wedstrijd werd uitgeschreven onder het motto Voorwaarts met Cuypers. ‘Dat gaf meteen al duidelijkheid over het standpunt van de opdrachtgever’ zegt Van Hoogevest. ‘Men wilde het museum niet alleen geschikt maken voor de 21ste eeuw, maar ook recht doen aan het 178

BNADEFINITIEFBOEK.indb 178

02-09-14 08:54

oorspronkelijke ontwerp van architect Cuypers.’ In de ruim 100 jaar verbouwingsgeschiedenis was de heldere opzet van het museum met zalen rondom twee binnenplaatsen verloren gegaan. In de jaren 60 werden de binnenplaatsen volgebouwd met nieuwe museale ruimtes, grote museumzalen verdeeld in kleinere en plafonds verlaagd. Door de aaneenschakeling van die ruimtes, vele zonder daglicht, raakte men in het Rijksmuseum van voor de verbouwing de weg kwijt. Ook was de oorspronkelijke 19de-eeuwse decoratie verdwenen. Al vrij snel na de opening in 1885 werd de rijke Cuypersdecoratie als overdadig ervaren en in conflict met de tentoongestelde collectie.

Langzamerhand verdween alle kleur onder witte verflagen. VHA heeft in 2001 zijn interpretatie van het thema Voorwaarts met Cuypers gevisualiseerd in een aquarel van de grote Voorhal op de verdieping.

‘We wilden graag laten zien hoe de witte uitmonstering de architectonische geleding nivelleert en wat de Cuyperskleuren doen om deze architectuur weer leesbaar te maken.’ Daarnaast werd een onzichtbare inweving van nieuwe installatietechnieken voorgesteld en integratie van bouwhistorisch onderzoek bij reconstructie van verloren gegane onderdelen en herstel van schade aan het historische casco.

RESTAURATIE EN ONZICHTBARE TECHNIEK In 2002 kon het werk van start gaan. Allereerst werden de binnenplaatsen ontdaan van de museumzalen uit de jaren 60. Na deze sloopfase, uitgevoerd onder directie van VHA, werd de schade aan het casco pas goed zichtbaar. In het historische muurwerk van de binnenplaatsen waren grote gaten geslagen voor de doorvoer van techniek en verbinding van museale ruimtes, beeldhouwwerk was ongenadig afgehakt. Ook de architectuur van de oude museumzalen was aangetast door verlaagde plafonds en doos-in-doosconstructies. ‘Het was de dankbare taak van de restauratiearchitect om leiding te geven aan het ambachtelijk herstel van het 19de-eeuwse casco’ zegt Van Hoogevest. Het omvangrijke schadebeeld is onzichtbaar hersteld. En ook het

enorme pakket aan installatietechnieken kon onzichtbaar worden weggewerkt. In een ondergrondse ringleiding rondom het museum bevinden zich de installatietechnische voorzieningen om het museum te voorzien van verse lucht. Tussen de oude paalfunderingen door zijn sleuven geboord om vanuit die ringleiding door te steken naar de museale ruimtes in het souterrain. Om ook de bovenliggende zalen te voorzien van verse lucht zijn de nog in de muren aanwezige oude luchtinstallatieka-

Mozaïek vloer Voorhal, 2013, foto Luuk Kramer

nalen van Cuypers hergebruikt.

Deze zogenaamde ‘risers’ zijn uiteraard veel breder en dieper aangelegd dan de oude. De luchtconditie van de museumzalen op de verdieping wordt gestuurd door techniek die in de kapruimte is ondergebracht, eveneens onttrokken aan het oog van de bezoeker.

Er werden hoge eisen gesteld aan de klimaatcondities van het museum. Daartoe moesten de historische buitenmuren van binnenuit worden geïsoleerd.

Vanwege de kwetsbaarheid van het oude werk is een ‘mockup’ gemaakt om te zien of een dergelijke aanpak geen nadelige gevolgen zou hebben voor het casco.

Kosten noch moeite zijn gespaard om deze moderne voorzieningen die nodig waren voor een eigentijds museumgebruik onzichtbaar weg te werken. De documentaires van Oeke Hoogendijk werpen licht op de complexiteit van het restauratie- en renovatiewerk, niet in de laatste plaats door de grote hoeveelheid betrokken partijen die op één lijn gebracht moesten worden.’

RECONSTRUCTIE VAN CUYPERS Dat gold ook voor de door VHA voorgestelde reconstructie van de Cuypersdecoratie in de hoofdzalen van het museum op de verdieping.

Niet iedereen was er van overtuigd

dat deze, eens als overdadig gebrandmerkte beschildering, niet ook in de moderne tijd een conflict zou opleveren met ten toon te stellen voorwerpen. Door proefreconstructies in de Eregalerij en de Voorhal is breed draagvlak gecreeerd om te komen tot een reconstructie van het Cuypersconcept in de museumzalen die samen de hoofdas vormen van het museum.

En dan gaat het om een reconstructie van de oorspronkelijke beschildering op wanden en gewelven in de Voorhal, de Eregalerij en de Rembrandtzaal, inclusief de hoofdtrappenhuizen. In de Voorhal is het complete decoratieprogramma gereconstrueerd omdat hier op basis van onderzoek door Carien de Boer-van Hoogevest ook de terrazzo-mozaïekvloer kon worden teruggebracht. Zij werkt als architectuurhistoricus bij de afdeling Kariatiden van VHA. ‘Het is een bijzondere vloer, zeker voor Nederlandse begrippen, zegt De Boer-van Hoogevest. Figuratieve voorstellingen in mozaïek symboliseren de cycli van de dag, de maanden en het jaar en verbeelden daarmee het stoffelijke in het leven en streven van de mens dat in deze zaal als Gesamtkunstwerk is uitgebeeld.’ Samen met projectleider Ronald van Wakeren van VHA en Francesco Candido die met zijn bedrijf de terrazzovloer heeft gemaakt, bezocht zij het atelier van Valerio Lenarduzzi in Noord-Italië.

Hier werden de mozaïeken gemaakt. Samen zochten zij naar een manier om een zo historisch getrouw mogelijke reconstructie te realiseren, niet te mooi en abstract qua kleurstelling. Het eindresultaat is oogstrelend. Wandschilderingen, gebrandschilderd glas en de terrazzo-mozaïekvloer vormen samen een levendige herinnering aan het rijk gedecoreerde interieur van het 19de-eeuwse museumge-

Gijsbert van Hoogevest, foto Wiep van Apeldoorn

bouw van Pierre Cuypers. Voor Gijsbert van Hoogevest is de restauratie van het Rijksmuseum een bekroning geweest op zijn werk, waarover nog lang zal worden nagepraat.

179

BNADEFINITIEFBOEK.indb 179

02-09-14 08:54

70

130

180

2x fischer Power-Fast Spaanplaatschroef 6,0x40 mm art. nr. 652239

illbruck TN125 PE Schuimband illbruck ME500 Duo folie

illbruck FM330 Elastic Gun Foam*

illbruck FM330 Elastic Gun Foam 2x fischer Hulsanker TA M8/60 NL art. nr. 94428 GB-XL hoekanker, 100x150 mm art. nr. 073151

min. 40 mm

illbruck ME536 PVC slabbefolie GB-prikspouwanker, lengte 310 mm, Ă&#x2DC;4 art. nr. 35750 GB-UNI-clip rood art. nr. 341300

100

40

120

120

380

BNADEFINITIEFBOEK.indb 216

02-09-14 08:55

Engineered Timber Systems thema: energie al neutra

Unidek Aero VERLAAG DE EPC MET UNIDEK AERO DAKELEMENTEN Duurzame keuze (DUBOkeur®)

Eenvoudige bevestiging van elk type zonnecollector GRRU YHUVWŬ YHUV

Snellere montage met zelfborende schroeven

●

Hoge thermische isolatie

●

Minder koudebruggen

●

Uitstekende luchtdichtheid op passiefhuis-niveau

●

Geschikt voor montage van zonnecollectoren

●

Duurzame keuze (DUBOkeur®)

●

Minder maatregelen ter verlaging van EPC

Brandreactie Euroklasse C

P

Grote overspanningen R

OD UC T

Uitstekende luchtdichte aansluiting passiefhuisniveau

Geluidsisolatie 30 dB

Download onze themabrochure Energieneutraal

www.kingspanunidek.nl @kingspanunidek

BNADEFINITIEFBOEK.indb 295

02-09-14 08:55

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2014/2015

BNA ARCHITECTEN JAARBOEK 2014/2015

BNA, branchevereniging van Nederlandse architectenbureaus Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 bna@bna.nl www.bna.nl

7426_Omslag_fc_Elma.indd 1

www.architecten.nl

03-09-14 15:41