Waternetwerk Neerslag 2010 by Elma Media

Offstmbh!

Offstmbh $2!}!3121 Neerslag_Pom1_nr1-2-3-4-6_2010_f1 1

$2}3121 30-12-2009 11:39:04

&HNLMN KHW JURWHUH SODDWMH

;DVWHZDWHU HQ ;DWHUVXSSO\ LQ ÚÚQ } " |~ 2y } 0 } } }} z} |}

| } y~ y y } }{ 2} z }|} } } } }

{ } } } |} } } } y } { { " |~ } }

| ìôïð y } } } y y }~ yy | } z }

y } y~ y y } } } } ~ y } }

| }} } /} } | }} z} zy } y } |}

}y y } y { } } }{ } y~ y y }

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5112 Waternetwerk Voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:02:30

neerslag www.neerslag-magazine.nl Raad van Advies en Redactie T. Dekker (voorzitter) mw. M.C. van Houten (secretaris), K. Sinnema (vice-voorzitter), J.C. Blaauw, mw. A. van den Bor, H.G. Letteboer, H. Dekker, P.P. van der Pijl, J.L.M. Schwartz, mw. M.E.P. Verhoeven, mw. M.J.L. van de Vondervoort

Abonnementenadministratie Waternetwerk Postbus 70, 2280 AB Rijswijk Telefoon (070) 414 47 78 Fax (070) 414 44 20 Abonnementsprijs % 25,00 per jaar (buitenland % 30,00 per jaar) Abonnementen worden genoteerd (uitsluitend op kalenderjaarbasis) tot wederopzegging. Opzegging dient te geschieden voor 1 december.

Kopij en sectienieuws zenden aan: Waternetwerk t.a.v. redactie Neerslag Postbus 70, 2280 AB Rijswijk info@neerslag-magazine.nl

Advertentie-exploitatie (tevens druk) Elma Multimedia B.V. Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon (0226) 33 16 00 Fax (0226) 33 16 01 E-mail: info@elma.nl Internet: www.elma.nl Informatie over tarieven, afsluitdata e.d.: Dhr. P. van den Ancker

ISSN 1382-2586 45e jaargang, nr. 1, januari 2010 Verschijnt eens per twee maanden in een oplage van 2000 ex. Auteursrechten voorbehouden

In dit nummer: Voorwoord – Anna van den Bor-Vidolova. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Waterschap Roer en Overmaas vergroot pompcapaciteit met 25% . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Menggedrag van de biologie in de MBR Heenvliet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Lessen van de TAZ-cursus worden ook in Mongolië gegeven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jaarvergadering in de Zeevaartschool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Waterschap Roer en Overmaas anticipeert met waterplan op klimaatverandering . . . . . . . . . . . . . 19 Vuilwaterpas groot succes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 De Swalm een halve kilometer langer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Publiekscampagne moet goed rioolgebruik stimuleren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 STOWA stroomlijnt aanvragen van milieuvergunning voor rwzi’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Dijkdeuvels bij Kinderdijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Evaluaties druktest Evides: lekken door samenloop van omstandigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Workshop ‘Sturen in de riolering’ – uitwisselen van kennis en ervaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Crisis! - Column door Roelof Kruize . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Verenigingsnieuws . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Aan de waterkant – De Grote Kroosvaren onder de loep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Monitoring afvalwater via TOC-meting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 De techniek achter samenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Herstellen loopranden voor- en nabezinktanks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Persberichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

5641_V00_Colofon.indd 1

30-12-2009 10:04:17

! "

! "" "

"" " #

" $ % ! & " ' "

( " $

" ) * +

* + $ # ( $ ,

$ * + "

* - $ $ #

* ' $

! " " " * - ! $ "

( %&< " ) % ! & ( "" " $ ( #

# $ $ " %&< = $ > ' ?331 17331 2"$ 4 @

$ ) A % ! & # " " "#

. # $% & ' ( ) /01 234 13 531 6789 * : ; # $% + ) /01 234 13 531 7509 * : ;

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6327 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

21-12-2009 11:37:39

1_1_stC5_fc_B.indd 1 1000-20-8000-9335

Neerslag voordruk 2010 1000-20-6000-2801 Neerslag voordruk 2009 1000-20-5001-0198 Neerslag voordruk 2008

Kleur: fc

10-12-2009 15:43:37

N I EU W E S C H ROE FC E N T R I F UG A A LWA A I E R V E RW E R K T G ROV E SL I BBE S TA N DDE L E N ZON DE R V E R S TOP P I NG E N Naast de bestaande hydraulieken voor de Amarex KRT- en Sewatec-pompen introduceert KSB een nieuwe roestvaststalen schroefcentrifugaalwaaier (type D) in combinatie met een van buitenaf nastelbare hardstalen slijtconus. Hiermee worden zelfs grove slibbestanddelen probleemloos verwerkt. De vrije doorgang van minimaal 100 mm voorkomt ook bij lage toerentallen verstopping. De nieuwe D-waaier maakt het KSB-programma compleet: voor elk type afvalwater is er nu een pomp op maat. Inclusief de zekerheid van een hoog rendement en maximale bedrijfszekerheid. Voor informatie en documentatie: KSB Nederland B.V., Postbus 211, 1160 AE Zwanenburg, tel.: 020 4079800, fax: 020 4079801, www.ksb.nl

Nieuw!

336 06

Nu ook in roestvaststaal

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-7443 NVA Neerslag voordr. 09 1000-20-7000-2848 NVA Neerslag vd 08 1000-20-5001-0588 NVA Neerslag vd 07

Kleur: fc

14-12-2009 09:17:58

O ! O O O ! O O

www.aquasuite.nl

1_1_stC5_fc_E.indd 1

een oplossing verder Gateway to Altijd solutions

1000-20-9000-6692 NVA Waterboek 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:03:51

Chemicaliënopslag en doseersystemen volgens de nieuwste wettelijke eisen met BRL certificaat.

T +31 (0)74 8 510 510

www.mosman.eu totaaloplossingen in kunststof

Bent u tijdelijk opzoek naar een Procestechnoloog? Amart Procestechnologie helpt u bij het operationeel beheer van afvalwater en afvalwaterzuivering. Voor zowel industriële als communaal afvalwaterzuivering. Wij kunnen voor u het proces of de procesoperator ondersteunen bij het • dagelijks beheer van de zuiveringsinstallatie • pilot c.q. proef (tijdelijke)opstelling • laboratorium en onderzoek werkzaamheden • vervanging van uw procesoperator bij ziekte en vakanties • ondersteuning bij uitbreiding of calamiteiten

Amart procestechnologie IJtochtkade 54, 1161 XJ Zwanenburg Tel. 06 51 05 7959 - fax 020 497 6952 www.amart.nl - info@amart.nl

6472_P09_fc.indd 1

CZZb kddg VYkZgiZgZc XdciVXi de bZi/ ;bcW Ckbj_c[Z_W 8$L$ EdhiWjh &&,'% 66 7gdZ` de AVc\ZY^_` IZaZ[ddc/ (& ''+ (( &+ %% ;Vm/ (& ''+ (( &+ %& :"bV^a/ ^c[d5ZabV#ca >ciZgcZi/ lll#ZabV#ca

8dccZXi^c\7jh^cZhh

18-12-2009 13:23:14

Koning & Hartman uw partner in watermanagement

Peilwaterbeheer • Standaard telemetrieconcept voor stuwen en pompen • Telemetrieprotocollen DNP3 en IEC870 • Communicatie op basis van PSTN, GSM en GPRS • Remote monitoring, control en onderhoud • Data logging met time stamp

Afvalwater • Modulaire hiërarchische structuur • Remote monitoring, control en onderhoud • Centrale dataopslag en ontsluiting • Semascript, SMS en semafoon alarmmelding • Open watermanagementsysteem

www.koningenhartman.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5875 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:36:26

UCD 536

UCF 466

Slibontwatering en indikking middels decanter 9Z c^ZjlZ \ZcZgVi^Z YZXVciZgh! Z[èX^ÞciZg YVc dd^i " =d\Zg Ygd\Z hid[ eZgXZciV\Z " AV\Zg edanbZZg kZgWgj^` " AV\ZgZ ZcZg\^Z`dhiZc 1&`L eZg b( ha^W " 8dbeVXiZ Wdjl 3&'b( eZg b'

GEA Westfalia Separator Nederland B.V. Hoogveld 16 . 5430 AJ Cuijk . The Netherlands Phone +31 4853 19-300. Fax +31 4853 19-301 joost.vliegen@geagroup.com . www.westfalia-separator.nl

Industriële Fysieke Water Behandeling Voorkom harde aanslag (bv. kalk en/of struviet) in uw proceswater installaties zonder gebruik van chemicaliën e.d. Toepassingen o.a.: - pompen, leidingen in slibverwerking (voorkom harde struviet aanslag). - efﬂuent leidingen van industriële waterzuivering (voorkom kalkaanslag, ook bij zeer hard water). - warmtewisselaars en andere procesappendages (bespaar op energie en onderhoudskosten en verleng de levensduur van uw installatie). Een milieuvriendelijke en onderhoudsvrije oplossing die zorgt voor grote kostenbesparingen en een verhoogde productiviteit. Aqua-engineering BV • Kraaivenstraat 21-19 • 5048 AB Tilburg • tel: +31 (0)13 460 0051 • fax: +31 (0)13 467 2888 www.aqua-eng.eu • info@aqua-eng.eu

6472_P16_fc.indd 1

17-12-2009 15:03:00

CFUPO FO XBUFSCPVX POUXFSQ SFBMJTBUJF SFTUBVSBUJF SFOPWBUJF POEFSIPVE

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 430 542 F 0517 - 430 563

E info@deboerendegroot.nl www.deboerendegroot.nl

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 533 018 F 0517 - 533 588

E info@schuurmans-betonbouw.nl www.schuurmans-betonbouw.nl

Postbus 9406 9703 LP Groningen

T 050 - 5 41 29 86 F 050 - 5 41 78 68

E info@gebrdekker.nl www.gebrdekker.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6067 Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

18-12-2009 12:26:28

Draaizuigerpompen Versnijdende technieken

altijd innovatief

! Als pompen probleemloos moet zijn.

Als onderhoud geen wachttijd moet zijn.

" Als versnijden effectief moet zijn.

- rioolwater - vet- en drijfslib - slibcirculatie - mobiele noodpompen - primair slib - ingedikt slib - retourslib - secundair slib - polymeren - extern aangevoerd slib

" | Benningsweg 24 | 46325 Borken-Weseke | Duitsland Tel.: +49 28 62 / 91 03-0 | Fax +49 28 62 / 91 03-46 | www.boerger-pumps.nl " | Tel.: +31 (0) 541 29 36 87 | Fax +31 (0) 541 29 35 78

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9345 NVA-neerslag voordr. 2010 Kleur: fc

10-12-2009 15:48:57

!: ')275%%04367 9300)(-+ :)& +)&%6))5( )275%0) 8731%7-6)5-2+ #%7)56<67))1 = 31182-'%7-) 1)7 %00) +%2+&%5) )2 7)0)1)75-) 45373'300)2 = 31182-'%7-) 9-% 13()1 2)7:)5/ -27)52)7 )2 (5%%(0336 = 735-2+61)0(-2+)2 9-% 7)0)*332 6)1%*332 )2 )1%-0 = %7% -14357 )2 );4357 320-2) = 6)59)5 3* 5%'0) (%7%&%6)

CAW

)*)5)27-)6 = 33+,))15%%(6',%4 () 7-',76) -.20%2()2 = #%7)52)7 = 33+,))15%%(6',%4 9%2 -.20%2( = #%7)56',%4 $))8:6) -0%2()2

'7)1-81 ")+,)0 367&86 ")+,)0 )0

-2*3 %'7)1-81 20 ::: %'7)1-81 20

AZtechniek is uw no-nonsense partner voor het leveren, installeren en onderhouden van biologische geurfilters. Bestaande filters leeghalen en opnieuw vullen kunnen we voor u uitvoeren incl. het verantwoord afvoeren van oud materiaal.

Op onze website kunt u actuele informatie en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van uitgevoerde projecten vinden.

www.aztechniek.nl

Waardsestraat 26 5388 PP Nistelrode tel. +31 (0)412 â&#x20AC;&#x201C; 610 486 fax +31 (0)412 â&#x20AC;&#x201C; 610 619 mail info@aztechniek.nl

6472_P07_fc.indd 1

â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Door onze ervaring zijn we de specialist voor: Kunststof geurfilters, lavafilters, kokosfilters, compostfilters Biologisch filtermateriaal zoals kokosvezels en lavastenen Afzuigsystemen, ventilatoren, suskasten, leidingwerk Doseerkasten, opslagtanks en leidingwerk Controle en onderhoud

10-12-2009 15:57:27

Zuiver als zand ...door doordachte techniek Zandrecycling Nederland B.V. is dé specialist op het gebied van inzameling en verwerking van riool-, kolken-, gemalenslib en veegzand (rkgv). Dit materiaal is in hoofdzaak afkomstig van de gemeenten c.q. overheden zoals Rijkswaterstaat en Waterschappen. Het bedrijf is opgericht in 1988 als een samenwerking tussen van der Valk + de Groot, Rotterdam Afvalverwerking en Dolman. Gestart met één kleine reinigingsinstallatie, die op een paar locaties werd ingezet, is het bedrijf nu uitgegroeid tot een organisatie die d.m.v. samenwerkingen een netwerk van inzamellocaties door het gehele land heeft opgezet. De huidige aandeelhouders van ZRN zijn van der Valk + de Groot, Boskalis Dolman BV en A&G Holding BV. Het hoofdkantoor bevindt zich in Poeldijk. Gemeenten en overheden reinigen hun riolen, vegen hun straten en wegen, reinigen kolken en (pomp-)gemalen. Dit werk kan worden uitgevoerd door de gemeente zelf als zij over eigen materieel beschikken of door de gespecialiseerde reinigingsbedrijven. Zandrecycling Nederland B.V. is uniek in de zin dat het de enige is die zich op een dergelijk (landelijk) niveau bezighoudt met dit product en de inzameling en verwerking hiervan. Door een uitgebreide samenwerking met meerdere partijen door heel Nederland is er de mogelijkheid gebruik te maken van dertien locaties voor de inzameling van rkgv materiaal. Wij kunnen de bij reiniging vrijkomende afvalstromen ontvangen en zorgen voor een milieuverantwoorde verwerking van dit materiaal op basis van de huidige weten regelgeving. Uit het ingezamelde product wordt ± 75% zand teruggewonnen wat weer ingezet kan worden in de diverse werken. Wij kunnen direct in contact staan met de opdrachtgever of via de reinigingsbedrijven. Door onze samenwerkingen beschikken wij over een uitgebreid netwerk waardoor wij voor iedereen bereikbaar zijn. Zandrecycling Nederland B.V. ABC Westland 231 T: 0174-243950 2685 DC Poeldijk F: 0174-245303 Postbus 62 E: info@zandrecycling.nl 2685 ZH Poeldijk I: www.zandrecycling.nl Contactpersoon: Peter Voskamp (bedrijfsleider)

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-4894 NVA Neerslag 2010 voordruk

10-12-2009 16:11:35

kleur: fc

PEE00155NL 041109

Slibbehandeling – minder is meer

Met een complete serie indiktrommels, spiraalwarmtewisselaars, decanteercentrifuges, MBR oplossingen, intelligente besturingssystemen en een professionele service organisatie, beschikt Alfa Laval over de focus, de technologieën en de know-how om de meest rendabele oplossing te bieden voor moderne slibbehandeling. Het voldoen aan de actuele weten regelgeving op het gebied van het efficiënt en milieuvriendelijk verwerken van slib vraagt om een andere aanpak – die u samen met Alfa Laval succesvol implementeert. Alfa Laval Benelux BV · Postbus 9377 · 4801 LJ Breda Tel.: 076 - 57 91 253 · Fax : 076 - 57 91 302 Email: benelux.info@alfalaval.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

www.alfalaval.com

1000-20-9000-5501 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: FC

10-12-2009 16:14:21

0LOLHXWHFKQLHN

)HSSHZ[ 5LKHT!

Water Treatment Solutions >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ PZ IPUULU )HSSHZ[ 5LKHT 4PSPL\[LJOUPLR KL ZWLJPHSPZ[ VW OL[ ]SHR ]HU ^H[LYILOHUKLSPUN =HU VU[^LYW LU SL]LYPUN [V[ KL L_WSVP[H[PL ]HU ^H[LY ILOHUKLSPUNZPUZ[HSSH[PLZ ]VVY KL a\P]LYPUN ]HU NYVUK WYVJLZ LU HM]HS^H[LY" )HSSHZ[ 5LKHT >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ OLLM[ KL L_WLY[PZL 6UaL ]HRTLUZLU VW KL JLU[YHSL TVU[HNL LU JVUZ[Y\J[PLHMKLSPUN OLIILU LLU NYVV[ WYVISLLTVWSVZZLUK ]LYTVNLU LU JVUZ[HU[L HHUKHJO[ ]VVY R^HSP[LP[ LU RVZ[LU >PS[ \ TLLY PUMVYTH[PL& ; c - TPSPL\[LJOUPLR'IHSSHZ[ ULKHT US c ^^^ IUT[ US

OdZ`bVX]^cZDei^bVa^hVi^Z

K m_bj km X[Zh_`\ X[j[h l_dZXWWh cWa[d _d Z[ h[]kb_[h[ pe[ah[ikbjWj[d lWd =ee]b[5 BZi YZ Y^ZchiZc kVc OdZ`bVX]^cZ#cZi `jci j Y^i oZZg ZZckdjY^\ WZgZ^`Zc# OdZ`bVX]^cZ#cZi ]ZZ[i YZ ZgkVg^c\ Zc YZ iddah ^c ]j^h db jl WZYg^_[h lZWh^iZ ]dd\ ^c YZ odZ`gZhjaiViZc iZ aViZc kZghX]^_cZc# @^_` kddg bZZg ^c[dgbVi^Z de

lll#odZ`bVX]^cZ#cZi d[ WZa &((,#))',&& :abV Bjai^bZY^V ^h h^cYh _VVg Zc YV\ YZ WZigdjlWVgZ eVgicZg ^c ]Zi j^i\ZkZc kVc ]Zi @=C DcYZgcZbZgh]VcYWdZ`# 9^ZoZa[YZ eVgicZg `jccZc l^_ dd` o^_c kddg jl k^cYWVVg]Z^Y de ]Zi ^ciZgcZi

8dccZXi^c\7jh^cZhh ;bcW Ckbj_c[Z_W 8$L$ EdhiWjh &&,'% 66 7gdZ` de AVc\ZY^_` IZaZ[ddc/ (& ''+ (( &+ %% ;Vm/ (& ''+ (( &+ %& :"bV^a/ ^c[d5ZabV#ca >ciZgcZi/ lll#ZabV#ca

6472_P14_fc.indd 1

14-12-2009 10:10:54

ADVANCED WASTE WATER SOLUTIONS

;EXIV SYV [E] SJ PMJI %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK IR QSKIPMNOLIHIR XSX LIVKIFVYMO ;MN VIEPMWIVIR QMPMIYZVMIRHIPMNOI [EXIV FILERHIPMRKWW]WXIQIR ZSSV HI MRHYWXVMI SZIVLIMH

6;>-«W KPEW XYMRFSY[ PERHFSY[ IR EUYEGYPXYYV

,IVKIFVYMO IR OSWXIRFIWTEVMRK

Advanced Waste Water Solutions bv Gentsevaart 21 4565 ER Kapellebrug (Hulst)

Tel: +31(0)114-321020 Fax: +31(0)114-314628 Mail: info@awws.eu Internet: www. awws.eu

9 OYRX FMN SRW XIVIGLX ZSSV IIR KIHIKIR EHZMIWKIWTVIO [EXIVQEREKIQIRXWGER QIX PEFSVEXSVMYQXIWXIR IR TMPSXXIWXIR SJ ÍPHXIWXIR ST PSGEXMI :ERYMX SRÎ IMKIR JEGMPMXIMXIR SRX[MOOIPIR SRX[IVTIR FSY[IR IR MRWXEPPIVIR [MN GVIEXMIZI QEEX[IVOSTPSWWMRKIR ZSSV Y[ [EXIVTVSFPIQEXMIO IR QIX OPERXWTIGMÍOI WIVZMGI 3RÎ ´PXVEXMIXIGLRMIOIR FMSPSKMWGLI TVSGIWWIR 1YPXM 1IHME *MPXVEXMI 1&6 IR %HZERGIH S\MHEXMSR TVSGIWWIR :IVVEWWIRH MW SRÎ IJµYIRX TSPMWLMRK 1IIV [IXIR# ;MN WXEER Y KVEEK XI [SSVH

Ebbing Vakschilders B.V. Wij zijn een schildersbedrijf met een constante bezetting van ± 15 schilders en werken vanuit ’s-Heerenberg in Nederland, Duitsland en België. Onze werkzaamheden bestaan voornamelijk uit staal- en betonconservering voor nieuwbouw en renovatie.

De werkzaamheden spitsen zich toe op conserveringswerkzaamheden werktuigbouwkundig zoals bruggen, sluizen en pompinstallaties en anderzijds op civiele werkzaamheden van gebouwen, poldergemalen, rioolgemalen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en drinkwaterproductiebedrijven cq. drinkwaterpompstations.

Ebbing ‘s Heerenberg B.V.

K S

6472_P15_fc.indd 1

I L D E R S

B V

Postbus 225 7040 AE ‘s Heerenberg tel:+31 (0) 316 532074 fax:+31 (0) 847 224093 gsm:+31 (0) 610508291

14-12-2009 10:19:53

Ê~¦{Íà Ï lß c w Ï lß c

l ÏÃ ÆY lÍcÃØ ® l lÃÍ lÏÍA A lÍßllÃ AÞl`Í ll ÍÞlÃÏÃ ØßcÍ lÞ l ³ l ÍÞA ÍclÍÊ~¦{Í®Ã cØYÏl Íc lÍÞ Í ÞlÃ AÞlÍÞ ÃÍØÍå Í Ïß l c_Í clÍllÃÆÏlÍÞ lc Íl l ÏÃ ÆY lÍY ÏAYÏ A lÏlÃ³ lcÍAyÍÏlÍ lål Íc ÃÍÆ Ø ÏAA Íll ÍA A lÍl Íc ÏA lÍAA ß å ³Í 4 ÏlÃÆÏÍ AØß lØÃ Íl ÍOlÆY lÃ cÍÏl l Í ÞlÃOl AÆÏ ÍcA å ÍclÍ l l ÏÃ ÆY lÍ llÏßAAÃclÞlÃßlÃ ³Í ll Í lY A ÆY lÍ Y ® l Ïl `ÍcAAÃ llÍÞÃ ÍÞA ÍÆ ÏA lÍl ÍÆÏAO l Í ÞlÃÍÞl lÍ AÃl ³Í ÃÍclÍÏA Ã lÍyØ YÏ lÆÍ ÆÍÃlcØYÏ lÍ Í lÏÍ Ø c lÍAA ÏA ÍÞAÃ A Ïl ÍÏlÍ ÃlA ÆlÃl ³

y Íl lYÏÃ YÍt close to you! ßßß³ y ³Y Ì Ì ® 2l ly ÍçÑ~¦ÍtÍ~ÑqÍ~Ñq

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9038 Nva Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:33:05

ver vooruit in duurzame technologie

Cofely biedt integrale oplossingen op het gebied van water. Zo inventariseren we met een ‘waterscan’ uw waterhuishouding met concrete besparingsvoorstellen als resultaat. Of maken we met behulp van de ABW Filter zandﬁltratie mogelijk tegen zeer lage

energiekosten.

Of realiseren we slibvergisting met 30% meer

rendement. Bent u

geïnteresseerd in de oplossingen van Cofely

COFELY MAAKT HET WAAR

Water Solutions? Bel 043 367 50 00 of bezoek www.cofely-gdfsuez.nl

Hubert uw partner in nieuwbouw, onderhoud en revisie van: Afvalwaterzuivering o.a. Screens o.a. Vijzels Beluchters Rondruimers Langsruimers Zandvangers Indikkers

Trommelfilters Bandreinigers Grofroosters Microfilters

Onze serviceafdeling staat 24 uur per dag voor u klaar en staat borg voor een optimale conditie en bedrijfszekerheid van uw waterzuiveringssysteem. Hubert Stavoren BV Kooyweg 20 8715 EP Stavoren

6472_P17_fc.indd 1

Tel.: +31 514 684444 Fax: +31 514 682198 E-mail: info@hubert.nl Web: www.hubert.nl

11-12-2009 10:09:31

Advertorial

Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren

Flexibeler en efficiënter beluchten Ongeveer 60 procent van het energieverbruik van afvalwaterzuivering komt voor rekening van het beluchtingsproces. Efficiënter beluchten kan dus aanzienlijke besparingen opleveren: zuinige compressoren van Siemens zijn wereldwijd nu al goed voor een jaarlijkse CO2-besparing van 2,9 Megaton. Dat beluchten echter nog steeds efficiënter en goedkoper kan, bewijst Siemens met Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren. Efficiënt De Odin-compressoren worden rechtstreeks aangedreven door een permanent-magneetmotor. Een tandwielkast met olie is dan ook niet meer nodig. Dat betekent: minder ruimtebeslag én minder onderhoud. Bovendien werkt het rendementsverhogend, doordat er bij deze direct drive-

technologie geen overbrengingsverlies optreedt. Plug and play Alle componenten van de installatie worden in één geluidsarme omkasting gebouwd. Als de compressor op de juiste plek staat, hoeven alleen de procesleiding en elektra nog aangesloten te worden, en de installatie is gebruiksklaar. Optimale flexibiliteit Het beproefde diffusor-verstelsysteem van Siemens kan de flow bij constant toerental traploos regelen (40%-100%). De geïntegreerde frequentieomvormer regelt tegelijkertijd het machinerendement. De combinatie van deze twee technieken in een dual-pointregeling zorgt voor optimale flexibiliteit: capaciteit en tegendruk kunnen eenvoudig worden aangepast als de omstandigheden daarom vragen.

Alle componenten in één geluidsarme omkasting.

De Odin-compressor: - wordt geleverd met STC-SO compact direct drive - is verkrijgbaar in vier typen (75/110/200/315 kW) - elk type biedt de keuze uit vijf specifieke impellergroottes, waardoor het mogelijk blijft een specifieke, custom made machine te selecteren - is leverbaar in de range van 1.200 tot 16.000 Nm3/h. Meer informatie: www.powergeneration.siemens.com of bel: (074) 240 22 50

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 10:47:24

1000-20-9000-5248 NVA Waternetwerk 2010

Kleur: fc

)PF LVOU V FFO CFUSPVXCBSF XBUFSWPPS[JFOJOH XBBSCPSHFO

)FU VJUHFCSFJEF QPSUGPMJP FO EF UFDIOJTDIF FYQFSUJTF WBO 4JFNFOT LBO V IFMQFO PN EF GMFYJCJMJUFJU WBO VX JOTUBMMBUJF PQ QFJM UF IPVEFO VJU UF CSFJEFO PG UF VQHSBEFO 0G IFU FFO JOTUBMMBUJF CFUSFGU WPPS QSPDFTXBUFS PG BGWBMXBUFS V XJMU EBU VX EPFMTUFMMJOHFO PQ IFU HFCJFE WBO LXBMJUFJU FO LXBOUJUFJU PQ HFFO FOLFM NPNFOU JO HFWBBS LPNFO .FU PO[F VQ UP EBUF UFDIOPMPHJF QSPDFTFYQFSUJTF FO CFUSPVXCBSF TFSWJDF IFMQFO XJK V CJK IFU PQUJNBMJTFSFO WBO VX JOTUBMMBUJF 7PPSCFFMEFO VJU POT QPSUGPMJP [JKO 67 EFTJOGFDUJF WBO ESJOL XBUFS [VJWFSJOH WBO QSPDFTXBUFS FO BGWBMXBUFSCFIBOEFMJOH 7PPS UPFQBTTJOH JO SJPPMXBUFS[VJWFSJOHTJOTUBMMBUJFT MFWFSU 4JFNFOT CFMVDIUJOH [VJWFSJOH FO TMJCSFEVDUJFQSPDFTTFO NFNCSBBOCJPSFBDUPSFO EPTFSJOH 8BMMBDF 5JFSOBOÂ&#x2020; TMJC POUXBUFSJOH 4FSOBHJPUUP FO FGGMVFOU OBCFIBOEFMJOH NFU [BOE EJTL FO NFNCSBBOGJMUFST .FFS JOGPSNBUJF XXX TJFNFOT OM XBUFS PG CFM

"OTXFST GPS UIF FOWJSPONFOU

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5911 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 10:56:34

A F VA LWAT E R BEHANDELING SYSTEMEN

Kettingroosters Perforatieroosters Stappenroosters Roostergoedpersen Roostergoedwaspersen Roostergoedwassers Schroeftransporteurs Roostergoedcontainers Slibindikking Longofill systeem Revisie van machines Onderhoud Installatie

L. VAN RAAK MILIEUTECHNIEK www.lvanraak.nl

Regulierenring 3 3981 LA Bunnik Tel. 030 6570208 E-mail: info@lvanraak.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9349 Waternetwerk Neerslag voordruk â&#x20AC;&#x2122;10

11-12-2009 10:59:54

Kleur: fc

Chemicaliën opslag en doseerinstallaties, ijzerchloride, methanol, enz.

UW PARTNER VOOR COMPLETE INSTALLATIES P.E. aanmaak en ver-

dunning installatie voor poeders en vloeistoffen.

Slibverwerking - installatie, bandindikkers, zeefbandpersen. Filters. Zelfreinigende ﬁlters zonder bewegende delen.

Luchtbehandeling, Ventilatoren – Lavaﬁlters Gaswassers

Berkel en Rodenrijs (NL) Postbus 122, 2650 AC

Industrieweg 94, 2651 BD Telefoon 010-511 52 11 - Telefax 010-511 52 74 E-mail: info@hycon.nl - Website www.hycon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-0419 NVA Neerslag 2010 voordruk

Kleur: fc

11-12-2009 11:03:42

We streven naar lange Levensduur van Producten en Relaties

Hollandia Systems is een toonaangevend bedrijf dat zich toelegt op het produceren member of Hollandia Holding BV

van klantspeciďŹ eke installaties, apparaten en constructies. De producten van Hollandia Systems vindt u voornamelijk terug in de offshore-, chemie- en procesindustrie en bij wateren hoogheemraadschappen. Hollandia Systems heeft - voormalig bekend onder de naam Kloos Merofac - een lange reputatie als vertegenwoordiger van Passavant Geiger en als leverancier van proces-equipment zoals slibverwarmers en spindle-drivers.

Process-Equipment & Water-Technology

Postal address Hollandia Systems BV P.O. Box 60 4793 ZH Fijnaart, The Netherlands T: +31 167 50 71 00 F: +31 167 52 22 70

Visiting address Glasweg 6 4794 TB Heijningen The Netherlands E: info@hollandiasystems.nl I: www.hollandiasystems.nl

U en Van der Stelt: de juiste combinatie Snel, doeltreffend & grondig

Van der Stelt is een landelijk opererend bedrijf dat gespecialiseerd is in het vervoer van bulkproducten. De specialist in transport, reiniging en verhuur voor RWZI's, Waterschappen en Hoogheemraadschappen.

Vloeibaar transport - Primairslib, secundairslib en entslib - Afvalwater Vast transport - Ontwaterdslib Reiniging Voor het reinigen van opslagtanks, pompgemalen, rioolleidingen en bezinkputten beschikken we over een speciale combiwagen. Huur Voor tijdelijke opslag worden vloeistofbakken in diverse formaten gebruikt. Alle vloeistofbakken zijn voorzien van 6â&#x20AC;? afsluiters. Bij calamiteiten bieden wij u de juiste combinaties.

Duiveland 7, 1948 RB Beverwijk, tel. (0251) 229111 Kijk ook eens op onze website www.vandersteltbv.nl

6472_P22_fc.indd 1

11-12-2009 11:09:46

MTOF Milieutechniek vertegenwoordigt voor Nederland: Indikbanden Zeefbandpersen voor huishoudelijk slib Zeefbandpersen systeem CPF voor mineraal slib Decanters Volautomatische Kamerfilterpersen Volautomatische Membraanfilterpersen Roosterreinigers type Aqua Guard Filterinstallaties zoals zeefbochten en zeeftrommels Revisie en onderhoud

J.F. KNAUER GMBH Umwelttechnik & Industrie-Elektronik

Inline-mixer (slib-polymeer) Flocksonde Polymeeraanmaak en doseerinstallaties met concentraties tot 1,5% MTOF Milieutechniek (handelsreg. nr 30086344) Handelsnaam van Tolakker Holding B.V. Postbus 9603 3506 GP Utrecht

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8747 Voordruk Neerslag 2010 1000-20-9000-4188 Waternetwerk Promotienr. Neerslag 1000-20-8000-1033 NVA/KVWN BG 2009

Tel:+31(0)30 2662660 Fax:+31(0)30 2624224 E-mail: info@mtof.nl Website: www.mtof.nl

Kleur: Full Color

11-12-2009 11:12:44

- ENGINEERING - PRODUCTION - INSTALLATION - SERVICE -

) %% ! "$ %& ) $ "# %& ! $% ) '"$#" ( $ ! $%

Specialist in GRP and Dual Laminate Products TA N K A P P L I C AT I O N S â&#x20AC;˘ Chemical Tanks (Also Acc. VLAREM) â&#x20AC;˘ High Purity Chemical Tanks â&#x20AC;˘ Food Storage Tanks â&#x20AC;˘ Fuel Storage Tanks â&#x20AC;˘ Mixing Tanks And Reactors â&#x20AC;˘ ISO Containers

P RO C E S S E Q U I P M E N T & A I R T R E AT M E N T â&#x20AC;˘ FGD Scrubbers â&#x20AC;˘ Deodorization Scrubbers â&#x20AC;˘ Biofilters â&#x20AC;˘ Stacks And Flue Liners â&#x20AC;˘ Duct Systems â&#x20AC;˘ Piping Systems â&#x20AC;˘ Sprayheaders â&#x20AC;˘ Electrofilters

W AT E R A N D W A S T E W AT E R I N D U S T RY â&#x20AC;˘ Storage Tanks â&#x20AC;˘ Bio-Airclean Filters â&#x20AC;˘ Pressure Vessels â&#x20AC;˘ Salt Saturator Tanks â&#x20AC;˘ PP Settlers â&#x20AC;˘ GRP Covers â&#x20AC;˘ RO Membrane Housing â&#x20AC;˘ Silos

P las ticThe on Eur ope Plasticon Netherlands BV

Pa ra l l e l s t ra at 5 0 , P O B ox 3 09 Nl â&#x20AC;&#x201C; 7570 AH Oldenzaal Parallelstraat 52, PO Box 309 â&#x20AC;&#x201C; 7570 AH Oldenzaal Te l : + 3 1 5 4 1 .8 5 .8 5 .8 5 Fa x : + 3 1 .5 4 1 .8 5 .85.59 Mail: inf o@ plast iconeurope.com Tel: +31 (0)541.85.85.85 Fax: +31 (0)541.85.85.59 Mail: info@plasticon.nl w w w.p l a s t i c o neurope.com www.plasticoneurope.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5321 Waterboek â&#x20AC;&#x2122;10 17-12-2009 Kl: fc 1000-20-8000-6059 Waterboek â&#x20AC;&#x2122;09

15:07:52

Voorwoord

Beste lezers De gemeenten, drinkwaterbedrijven en de waterschappen in Nederland staan voor een grote uitdaging op het gebied van een doelmatige waterketen. In deze waterketen wordt het afvalwater ingezameld en getransporteerd door de gemeenten en dan door waterschappen gezuiverd op de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Het gezuiverde water wordt vervolgens geloosd op de oppervlaktewateren. Een deel van het oppervlaktewater wordt weer ingenomen door de drinkwaterbedrijven voor de bereiding van drinkwater.

Anna van den Bor-Vidolova.

De afgelopen jaren is bij al die verschillende partijen in de waterketen het bewustzijn gegroeid dat door samen te werken de doelmatigheid in die keten kan worden verbeterd. Het Bestuursakkoord Waterketen heeft hier landelijk ook een bijdrage aan geleverd. Op dit moment voeren de waterschappen en gemeenten gezamenlijk diverse OAS (Optimalisatie Afvalwater Systeem) onderzoeken uit. Doel van deze onderzoeken is vaak de bergingscapaciteit in rioolstelsel beter te benutten en toekomstige investeringen te voorkomen. Daardoor ontstaan win-win situaties zowel voor de waterschappen als ook voor de gemeenten. Dit leidt tot vermindering van de gemeenschappelijke kosten en lasten. Verder stimuleren de waterschappen het afkoppelen van het hemelwater. Hierdoor hoeven de zuiveringsinstallaties minder snel uit te breiden waardoor aanzienlijke kosten bespaard kunnen worden. In de nabije toekomst kunnen wij verwachten dat de drinkwaterbedrijven en de waterschappen meer zullen samenwerken op het gebied van innovaties. Denk hierbij aan een samenwerking waarbij de restproducten van de drinkwaterbedrijven ingezet kunnen worden voor het zuiveren van afvalwater conform het principe ‘cradle to cradle’. Dit voor een beter milieu, de belangrijke taak voor elke milieubewuste organisatie. In 2010 verwacht ik veel nieuwe ontwikkelingen op bestuurlijk gebied in Nederland. Dit zal voor een belangrijk deel in het kader staan van de kostenvermindering van € 100.000.000 per jaar op de Rijksbegroting vanaf 2011. Dit betekent dat er maatregelen genomen moeten worden om dit bedrag gezamenlijk per jaar te kunnen besparen. Een efficiënte rolverdeling tussen de verschillende instanties (denk hierbij aan rollen van de Provincies, Rijkswaterstaat, gemeenten en de Neerslag 2010/I

5641_V01_art450_voorwoord.indd 1

30-12-2009 10:07:14

Waterschappen) waardoor de bestuurlijke druk kan afnemen (minder overlap, efficiëntere samenwerking, differentiatie tussen bestuurlijke doelstellingen en verantwoordelijkheden). Ook vergaande samenwerking tussen de verschillende waterschappen zal leiden tot meer afname van de maatschappelijke kosten. Een voorbeeld is de samenwerking tussen de verschillende waterschappen op het gebied van belastingen, analyses, bemonsteringen van oppervlaktewateren en afvalwater, etc. Derhalve staan ook in 2010 de waterschappen, de gemeenten en de drinkwaterbedrijven voor de uitdaging om gezamenlijk doelmatig, efficiënt en transparant te werken teneinde onze gezamenlijke belangen te waarborgen – een beter milieu tegen de laagst maatschappelijke kosten. Dit vraagt vaak om een andere aanpak, het doorbreken van routines, vertrouwen hebben in de andere partij en creëren van een stimulerende omgeving waarin de partijen ‘out of the box’ durven te denken. Durf te dromen, ambitieus en grenzeloos. Wij hopen dat deze samenwerking zal leiden tot veel nieuwe en inspirerende artikelen voor ons tijdschrift ‘Neerslag’. Veel leesplezier, Anna van den Bor-Vidolova, redactie Neerslag

Neerslag 2010/I

5641_V01_art450_voorwoord.indd 2

30-12-2009 10:07:15

Calamiteitenpomp Betsy 300 XXL doorstaat test met glans

Waterschap Roer en Overmaas vergroot pompcapaciteit met 25% Met de aanschaf van vijf Betsy 300 XXL calamiteitenpompen met een gezamenlijke capaciteit van 6.000 m3/u geeft Waterschap Roer en Overmaas nadere invulling aan maatregelen die Limburg moeten vrijwaren van wateroverlast als gevolg van hoge waterstanden in de Maas. Het prototype van de Betsy 300 XXL – door Eekels Pompen B.V. uit Barendrecht speciaal voor het waterschap ontwikkeld – doorstond in september jl. glansrijk de eerste test.

TERUGBLIK In december 1993 en januari 1995 trad de Maas in de provincie Limburg buiten haar oevers als gevolg van overvloedige regenval in België en Frankrijk. Het Maasdal overstroomde, waardoor 8% van Limburg blank kwam te staan en vele duizenden bewoners moesten worden geëvacueerd. De schade beliep enkele honderden miljoenen euro’s.

CONSTRUCTIEVE MAATREGELEN Deze twee rampzalige gebeurtenissen zo kort na elkaar leidden tot ingrijpende maatregelen. Zo zijn de afgelopen jaren tal van dijken verhoogd en verbreed,

Betsy 300 XXL op de testlocatie: een ondergelopen steengroeve in Tsjechië. Neerslag 2010/I

5641_V02_art451.indd 3

30-12-2009 10:09:06

De grootste Betsy ooit gebouwd heeft een capaciteit van 1.520 m3/ u bij 1.850 t.p.m.!

werden kades verhoogd en legde het Waterschap Roer en Overmaas langs de Maas 74 kilometer nieuwe kaden aan om herhaling van de overlast te voorkomen. Doordat de ondergrond van het Maasdal veel zand en grind bevat, stroomt bij hoge waterstanden van de Maas via de poreuze ondergrond echter kwelwater onder de kades en de dijken door. Om te voorkomen dat het kwelwater alsnog overlast veroorzaakt, beschikt het waterschap over calamiteitenpompen met diverse capaciteiten. Deze kunnen bij hoog water op 27 strategische opstelplaatsen van Borgharen tot aan Roermond worden ingezet om het kwelwater terug te pompen in de Maas.

EXTRA CAPACITEIT NOODZAKELIJK Als gevolg van de kadeophogingen in Roermond achtte Waterschap Roer en Overmaas het echter noodzakelijk om haar pompcapaciteit te vergroten. Juus Teensma, Regiomanager Afdeling Nieuwe werken en onderhoud bij het water-

Het prototype van de Betsy 300 XXL wordt aan een kritische inspectie onderworpen. 4

5641_V02_art451.indd 4

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:09:28

schap, hierover: „Door de realisatie van een hoger beschermingsniveau rond Roermond kunnen hogere waterstanden in de Maas optreden. Is dit het geval, dan zal ook sprake zijn van het optreden van meer kwelwater binnendijks. Daarom heeft het waterschap Eekels vorig jaar na een Europese aanbesteding opdracht gegeven voor de bouw van vijf nieuwe dieselgedreven calamiteitenpompen.” Met de investering in de nieuwe pompen, die elk een capaciteit van 1.200 m3/u hebben, komt het aantal calamiteitenpompen op 56 en vergroot het waterschap haar totale pompcapaciteit met een kwart tot in totaal circa 30.000 m3/u.

ONTWIKKELING OP KLANTSPECIFICATIE

Technische specificaties Pompset algemeen • Maten (l x b x h): 540 x 180 x 270 cm • Gewicht pompset: ca. 6.000 kg • Inhoud brandstoftank: 650 liter • Pompaansluitingen: flens DN300 / PN10 Pomp • Type: 12’ Hidrostal H12K-SD2R+HGM1F • Waaiertype: schroefcentrifugaalwaaier • Kogeldoorlaat: 150 mm • Vacuüminstallatie: 63 m³ (volautomatisch) • Maximale zuighoogte: 8,5 mWk • Materialen: o Pomphuis: GG25 o Waaier: GGG60 o Zuigconus: chroomstaal Dieselmotor • Type: Caterpillar C4.4 ACERT™ • Vermogen: 68 kW bij 1.475 t.p.m.

Projectleider Jack Ditvoorst van Eekels Pompen over de opdracht van Prestaties bij 1.475 t.p.m. het waterschap: „Eekels levert al jaren • Maximale capaciteit: 1.440 m³/u een complete serie unieke, bedrijfsze• Maximale opvoerhoogte bij 14 mWk kere en veel toegepaste droogzelfaan• Brandstofverbruik: 9 l/u zuigende dieselgedreven pompunits van het type Betsy. Op verzoek van Prestaties bij 1.850 t.p.m. het waterschap hebben wij een vol• Maximale capaciteit: 1.520 m³/u ledig nieuwe Betsy pompset op maat • Maximale opvoerhoogte bij 24 mWk ontwikkeld. We beschikken over de • Brandstofverbruik: 17 l/u knowhow om de engineering van zo’n pompset in eigen beheer uit te voeren en door te ontwikkelen tot een productiemodel.” Nadat het waterschap haar vertrouwen in de productietekeningen had uitgesproken, startte Eekels dan ook in april 2009 in Tsjechië met de bouw van het prototype van de Betsy 300 XXL, de grootste pompset uit de Betsy-serie ooit.

POSITIEVE TESTRESULTATEN Op 23 september 2009 werd het prototype onderworpen aan een intensieve test. Plaats van handeling: een van de testlocaties van de Tsjechische productiemaatschappij. De indrukwekkende test vond plaats onder het toeziend oog van vertegenwoordigers van het waterschap, haar adviesbureau en Eekels. Eerder waren ook de burgemeester en een afgevaardigde van het stadsbestuur van Vyskov en een aantal lokale journalisten aanwezig. Neerslag 2010/I

5641_V02_art451.indd 5

30-12-2009 10:09:28

De krachtige elektronisch geregelde 4-cilinder dieselmotor, type Caterpillar C 4.4 met ACERT™ motormanagementsysteem.

Tijdens de test, die in de vorm van een beproevingsprotocol in het bestek was opgenomen, werd het prototype kritisch beoordeeld. Naast visuele inspectie en controle van de maatvoering omvatte de test een uitgebreide beproevingssimulatie. Hierbij zijn de garantiepunten afgenomen bij de voorgeschreven opvoerhoogte van 6 mWk. De Betsy 300 XXL bleek de vereiste capaciteit van 1.200 m³/u onder deze condities met gemak te kunnen halen. Dankzij het grote motorvermogen kon het toerental zelfs probleemloos worden opgevoerd tot 1.850 t.p.m en werd – bij een opvoerhoogte van 8,3 mWk – een capaciteit van ruim 1.500 m³/u behaald. „Daarmee voldoet de pompset ruimschoots aan de door ons gestelde eisen”, aldus Teensma. „Er vielen weliswaar enkele kleine opmerkingen te noteren, maar dat heeft ons er niet van weerhouden de overige vier pompsets in productie te laten nemen.” Naar verwachting zullen de vijf pompsets uiterlijk begin 2010 worden overdragen aan het waterschap. Voordat het zover is, zal elke pompset in Nederland echter nog aan een beperkt testprogramma worden onderworpen.

TECHNISCHE UITVOERING De Betsy 300 XXL is voorzien van een 12' Hydrostal schroefcentrifugaalpomp die op een uniek subframe in een geluiddempende omkasting is geplaatst. Hydrostal schroefcentrifugaalpompen bewijzen al tientallen jaren in binnen- en buitenland hun betrouwbaarheid in de grotere gemalen en rioolzuiveringsinstallaties. Met name de nastelbaarheid van de schroefcentrifugaalwaaier en de conus garandeert optimale rendementsprestaties en een hoge mate van duurzaamheid. 6

5641_V02_art451.indd 6

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:09:34

ACERT™ TECHNOLOGIE Eekels voorziet de Betsy 300 XXL van een elektronisch geregelde 4-cilinder dieselmotor, type Caterpillar C 4.4 ACERT™ en introduceert zo een nieuwe generatie dieselgedreven pompsets. Ditvoorst: „Wij streven voortdurend naar het toepassen van innovatieve technologieën om onze pompsets stiller, betrouwbaarder, zuiniger en milieuvriendelijker te maken. Deze dieselmotor is uitgerust met een ACERT™ motormanagementsysteem en beschikt hiermee over eigenschappen die de toepassing van dieseltechniek vereenvoudigen. Zo is in de schakelkast een messenger systeem ingebouwd. Hiermee kun je via een monitor de prestaties van de dieselmotor volgen en de onderhoudsinstructies aflezen. Ook kun je op de controle-unit instelbare alarmwaarden als hoog en laag water, brandstoftekort en eventuele storingen waarnemen. Tot slot is de pompset voorzien van een elektronische controle-unit die de pomp manueel of automatisch kan in- en uitschakelen door middel van niveausondes.” „Dankzij het volautomatisch werkende vacuümsysteem is de pompset droogzelfaanzuigend en wordt het vacuümsysteem ontkoppeld zodra de schroefcentrifugaalpomp is voorzien van water”, vervolgt Ditvoorst. „Dit voorkomt dat de vacuümpomp onnodig draait, wat resulteert in extra brandstofbesparing. Al met al is de Betsy 300 XXL een van de zuinigste pompsets in haar klasse en voldoet deze pompset aan de strenge EPA Tier 3/EU Stage IIIA emissienorm.”

BASIS VOOR VERDERE INNOVATIE Terugkijkend op het ontwikkelingsproces van de Betsy 300 XXL is Ditvoorst positief over de resultaten. „Met dit project heeft Eekels bewezen geen uitdaging uit de weg te gaan. We gaan de opgedane kennis en ervaring in de nabije toekomst zeker ook gebruiken voor verdere innovatie en uitbreiding van onze eigen productlijnen, zowel aan de verkoop- als de verhuurzijde. Wat dat betreft is dit project zowel ons als onze opdrachtgever goed bevallen.” Danny Stolk, Manager verkoop Eekels Pompen B.V.

Neerslag 2010/I

5641_V02_art451.indd 7

30-12-2009 10:09:34

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5280 Neerslag 2010-1

Kleur: fc

10-12-2009 13:54:40

Menggedrag van de biologie in de MBR Heenvliet INLEIDING Onderzoek naar de (on)mogelijkheden van de MBR (membraanbioreactor) zuiveringstechniek voor zuivering van huishoudelijk afvalwater is in volle gang. Op dit moment is bij het waterschap Hollandse Delta een onderzoek van een hybride MBR systeem op de rwzi Heenvliet in uitvoering. Een van de deelaspecten van het onderzoek, dat sinds 21 maart 2005 loopt naar de praktijkeigenschappen van het hybride MBR systeem, is het verkrijgen van een beter inzicht in het menggedrag van de verschillende compartimenten. De proeven zijn uitgevoerd door Mark van den Braak (student biotechnologie aan de hogeschool Delft) in samenwerking met de beheerder van de rwzi Heenvliet, de procestechnoloog en de projectleider. In de afgelopen periode zijn in ieder compartiment van de MBR Heenvliet drie verschillende soorten metingen uitgevoerd, te weten: • Metingen van de drogestof-concentratie op verschillende diepten; • Nutriëntmetingen op verschillende diepten; • Spreiding in de verblijftijd.

MATERIAAL EN METHODE Drogestof bepalingen en nutriëntmetingen Om een beeld te krijgen van de drogestofconcentraties en de nutriëntconcentraties op verschillende diepten zijn bemonsteringen uitgevoerd met tussenruimten van één meter. De monsters zijn vervolgens geanalyseerd op hun drogestofconcentratie. De nutriëntconcentratie van de monsters is bepaald door analyses van de ortho-fosfaat-, nitraat- en ammoniumconcentraties met standaard kuvettentesten. Door het uitvoeren van analyses van nutriëntconcentraties als indicatie voor de slibactiviteit en de drogestofconcentraties op verschillende diepte kan een uitspraak gedaan worden over het menggedrag van het actiefslib. De bemonsteringen zijn uitgevoerd met behulp van een monsterbuis, die op willekeurige diepte ontkurkt kan worden. Spreiding in de verblijftijd Om een uitspraak te kunnen doen over de spreiding van de tijd dat het afvalwater in het bassin verblijft, zijn tracerproeven uitgevoerd met lithiumchloride. De reden dat specifiek is gekozen voor lithiumchloride, is dat lithium tot zeer Neerslag 2010/I

5641_V03_art454.indd 9

30-12-2009 10:10:59

Grafiek 1: Tracer verval bij een ideaal geroerde tank.

Grafiek 2: Tracer verval bij een propstromer. D

B ANT

DNT A

NIT

FAC

MT - 1/2

Afbeelding 1: Schematisch overzicht van de MBR Heenvliet. De afkortingen zijn toegelicht in tabel 1. lage concentraties detecteerbaar is in afvalwater. Daarnaast is lithium nauwelijks aanwezig in huishoudelijk afvalwater zodat de achtergrondconcentratie laag is. De testen geven informatie over de stromingen die binnen een compartiment plaatsvinden. In de eerste plaats kan bepaald worden hoe een tank gemengd is. De twee uiterste mogelijkheden zijn dat de tank zich ideaals mengt (grafiek 1), of zich als een propstromer gedraagt (grafiek 2). In de tweede plaats kan bepaald worden of in de tank een directe kortsluitstroom plaatsvindt. Om de mate van menging in een tank weer te geven in een hanteerbaar model wordt de menging gedefinieerd als een x aantal ideale mengers in serie (N). In dit model wordt een ideaal geroerde tank gedefinieerd als één menger in serie en een ideale propstromer als een oneindig aantal mengers in serie. Bij het uitvoeren van de tracerproeven in het MBR-systeem is kortstondig een van te voren bepaalde hoeveelheid lithiumchloride aan de invoerzijde van het compartiment gedoseerd. Aan de uitvoerzijde van het compartiment is vervolgens gedurende een uur bemonsterd met variërende intervallen. De lithiumconcentratie in de monsters is geanalyseerd door het Delta Waterlab. De in dit artikel beschreven proeven verschaffen veel informatie in het menggedrag van afvalwaterzuiveringsystemen. Bij slechte menging zou gekozen kunnen worden om een sterker roersysteem te instaleren. Een tweede mogelijkheid is het plaatsen van schotten, waardoor kleinere compartimenten ontstaan. Deze modificatie kan de menging ten goede komen. Een tweede meerwaarde is dat onderzocht kan worden of de energie input niet onnodig hoog, of juist laag is. Dit kan bepaald worden door te testen bij een variërende mengintensiteit. 10

5641_V03_art454.indd 10

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:11:04

OPBOUW VAN DE MBR HEENVLIET De MBR Heenvliet is achtereenvolgens opgebouwd uit de volgende compartimenten, volgens een UCT-configuratie (afbeelding 1, tabel 1). Tabel 1: Benaming van de verschillende compartimenten, met bijbehorende afkortingen Anaërobe tank 1 Anaërobe tank 2 Denitrificatietank Nitrificatietank Facultatieve tank Voorbeluchtingstank Membraantank 1 Membraantank 2

ANT 1 ANT 2 DNT NIT FAC VT MT 1 MT 2

Gedurende de experimenten werd de MBR in serie bedreven ten opzichte van het conventionele systeem van de rwzi Heenvliet. Bij deze schakeling wordt direct influent gewonnen vlak achter de overstort van het carrouselcircuit naar de nabezinktank. In seriebedrijf vindt een directe uitwisseling plaats tussen het actief slib van het MBR systeem en het actief slib van het carrouselcircuit (afbeelding 2). Afbeelding 2: Schematisch overzicht van de serie schakeling van het MBR systeem en het carrousel circuit.

MBR

RESULTATEN De meest opvallende resultaten zullen behandeld worden. Nitrificatietank Alle drie de experimenten uitgevoerd in de nitrificatietank wezen uit dat deze een goed menggedrag vertoond (grafiek 3). Deze goede menging wordt veroorzaakt door de bellenbeluchting met behulp van schotelbeluchters. Anaërobe tank 2 De drogestofbepalingen en de lithium tracerproeven toonden aan dat de menging in de anaërobe tank 2 goed was. De nutriëntmetingen (grafiek 4) lieten echter een ander beeld zien. Het beeld dat zich daarbij voordoet duidt op een toename in de nitrificatie onder in de tank. Vermoedelijk wordt de benodigde zuurstof voor de nitrificatie gewonnen op het punt waar de anaërobe tank 1 overstort in de anaërobe tank 2, bij een verval van +/- 0.4m. Een mogelijke verklaring voor de toenemende nitraatconcentratie onderin de tank kan zijn dat de roermotor verantwoordelijk is voor een wervelstroom waarbij zuurstofrijk water in een neerwaartse Neerslag 2010/I

5641_V03_art454.indd 11

30-12-2009 10:11:05

stroming wordt meegenomen naar de bodem van de tank. Dit veroorzaakt nitrificatie. Verdere bewijzen zijn voor deze theorie zijn echter niet gevonden. Op dit moment zijn geen effecten merkbaar van de toenemende nitraatconcentratie onderin de anaërobe tank 2. Vermoedelijk is wel een relatief nadelig effect op de groei van de fosfaat accumulerende organismen. Grafiek 3: Tracer verval gemeten in de nitrificatietank.

Grafiek 4: Nutriëntmetingen uitgevoerd in de anaërobe tank 2.

Grafiek 5: Nutriënt metingen uitgevoerd in de denitrificatietank .

5641_V03_art454.indd 12

Denitrificatietank De uitgevoerde experimenten in de denitrificatietank wezen alle drie uit dat de menging in de denitrificatietank bij hybride bedrijf niet optimaal is. Vermoedelijk wordt de matige menging veroorzaakt door het relatief grote recirculatiedebiet afkomstig van de membraantanks en de nitrificatie tank, waardoor eenvoudig een kortsluitstroom kan ontstaan (grafiek 5). Facultatieve tank De facultatieve tank is de grootste tank van het MBRsysteem. Deze tank kan zowel belucht als onbelucht bedreven worden. Beluchting wordt gestuurd op basis van de nitraatconcentratie die online gemeten wordt in de nitrificatietank. De nutriëntmetingen en de drogestofbepalingen tonen dat de facultatieve tank bij onbeluchte condities een slecht menggedrag vertoont (grafiek 6). Wat direct opvalt,

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:11:11

Grafiek 6: Nutriënt metingen uitgevoerd in de facultatieve tank bij onbeluchte condities.

Grafiek 7: Nutriënt metingen uitgevoerd in de facultatieve tank bij beluchte condities.

is de verhoogde drogestofconcentratie welke bovenin de facultatieve tank ontstaat. Dit duidt op de vorming van een drijflaag. Deze drijflaag kon ook visueel worden waargenomen. De nutriëntmetingen wezen tevens uit dat vlak onder het wateroppervlak als gevolg van de verhoogde drogestof concentraties, anaërobe condities heersen. Er werd in deze laag een hogere fosfaatconcentratie waargenomen. Het slechte menggedrag wordt vermoedelijk veroorzaakt door de roermotor, welke niet genoeg vermogen lijkt te hebben om optimaal te mengen. De menging van de facultatieve tank bleek bij beluchte condities vele malen beter te zijn (grafiek 7).

SLOTBESCHOUWING In dit onderzoek, is getracht het menggedrag in de MBR Heenvliet in kaart te brengen. Bij uitvoering van de verschillende experimenten waren er diverse beïnvloedende variabelen. De twee belangrijke variabelen waren het influentdebiet van de MBR en de nutriëntsamenstelling van het influent. Het influentdebiet heeft direct invloed gehad op de mate van menging van ieder individueel comNeerslag 2010/I

5641_V03_art454.indd 13

30-12-2009 10:11:16

partiment. Bij een lager influentdebiet kan aangenomen worden dat de roermotor meer invloed heeft gehad op de menging. Hierdoor kan een compartiment zich bij een laag influentdebiet wellicht meer als een ideaal geroerde tank gedragen, terwijl bij een hoog influentdebiet meer spraken is van een propstromer. De nutriëntconcentratie van het influent heeft direct invloed gehad op de nutriëntmetingen uitgevoerd op verschillende diepten, hierbij moet ook rekening gehouden worden met het tijdstip van de monsternamen. Bij de doorvoer van de anaërobe tank 2 naar de denitrificatietank en bij de doorvoer van de nitrificatietank naar de facultatieve tank, is spraken van een doorvoer op de bodem van de tank. Om de spreiding gedurende de verblijftijd in deze compartimenten uit te voeren, zijn bemonsteringen op diepte uitgevoerd. Hierbij is er van uitgegaan dat stroming de pompslang meenam naar de uitvoerende zijde van het compartiment.

CONCLUSIE Uit de testen uitgevoerd op het MBR systeem bleek dat vijf van de acht getoetste compartimenten een goed menggedrag vertoonde. • Uit de proeven is gebleken dat zuurstofinslag plaatsvindt in de anaërobe tank 2 op het punt waar de anaërobe tank 1 overstort in de anaërobe tank 2. • De denitrificatietank bleek een matig menggedrag te vertonen. Vermoedelijk wordt dit veroorzaakt door de sterke recirculatiestromen vanuit de nitrificatietank en de membraantanks. • De nitrificatietank mengt goed op. De goede menging wordt tot stand gebracht door de turbulentie welke veroorzaakt wordt door de bellenbeluchting. • De facultatieve tank vertoont bij onbeluchte condities een slecht menggedrag. Dit is te concluderen omdat visueel een drijflaag waarneembaar is. Daarnaast toonde de drogestofbepalingen aan dat bezinking van het slib plaatsvindt onderin de tank. De nutriëntmetingen wezen uit dat de verhoogde drogestofconcentratie bovenin de tank resulteerde in een verhoogde anaërobe werking. Bij beluchte condities verbeterde het menggedrag aanzienlijk. De menging van de overige getoetste compartimenten bleek goed te zijn.

AANBEVELINGEN De toenemende nitraatconcentratie, welke dieper in het tweede anaërobe compartiment waarneembaar is, wordt vermoedelijk veroorzaakt door de overstort vanuit de anaërobe tank 1. Om een nadere uitspraak te doen over het effect hiervan op de fosfaatafgifte, wordt aanbevolen om een nader onderzoek te starten naar de fosfaatafgifte capaciteit van het systeem. Uit de resultaten is opgemaakt dat de facultatieve tank bij onbeluchte condities niet goed opmengt. Een mogelijke oplossing voor dit probleem is het introduceren van verdeelwerken in de facultatieve tank. Het effect hiervan kan wederom goed getest worden met een hernieuwde serie metingen naar de spreiding in de verblijftijd. Mark van den Braak, Jan Willem Mulder, Wilfred Langhorst, waterschap Hollandse Delta.

5641_V03_art454.indd 14

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:11:16

Lessen van de TAZ-cursus worden ook in Mongolië gegeven De cursus Techniek afvalwaterzuivering (TAZ) van de Stichting Wateropleidingen wordt in het Mongools vertaald en gebruikt voor de opleiding van medewerkers van het waterbedrijf USUG in Mongolië. In oktober van dit jaar werd deze vervolgstap gezet in het hulpprogramma dat sinds 2007 loopt voor ondersteuning aan het bedrijf USUG in de hoofdstad Ulaanbaatar. Het programma bestrijkt de organisatie van het bedrijf en het hele terrein van de waterketen, van grondwater, drinkwater en riolering tot en met de afvalwaterzuivering. Het project wordt financieel gedragen door het Ministerie voor Ontwikkelingssamenwerking en Vitens-Evides International. Vitens en het Waterschap Groot Salland verzorgen voor een groot deel de personele invulling ter plaatse. Ook worden freelancers uitgezonden. Het zuiveren van afvalwater werd in de 9 Ȼɨɯɢɪ ɭɫɧɵ ɛɢ ɨɥɨɝɢɣɧ zeventiger jaren in Mongolië geïntroɰɷɜɷɪɥɷɝ 9.1 Ɍɚɧɢ ɥɰɭɭɥɝɚ ɷɷ Ȼԛɥɷɝ 7duceerd door de Russen. De typen afvalɞ ԛɡɫɷɧɱ ɥɷɧ ɛɨɯɢ Ɍɭɯɚɣɥɛɚ ɪ ɭɫɧɵ ɰɷ ɥ: ɜɷɪɥɷɝɷɷ waterzuivering komen overeen met die ɧɞ ɨɥɨɧ ɬԧɪɥɢɣɧ 1. Ȼɢɨɥ ɚɪɝɵɝ ɯɷ ɨɝɢɣɧ ɰɷ ɪɷɝɥɷɞɷɝ zoals wij ze ook in Nederland kennen. ɜɷ . ɪɥɷɝɷɷ, ɰɷɜɷɪɥɷɯ ɛɨɯɢɪ ɭɫ , ɵɝ ɛɚɤɬ ɟɪɢɭɞɵɧ 2. ɏɢɦɢɣ ɬɭɫɥɚɠɬɚ De grootste rwzi, die van Ulanbatar, ɧ ɰɷ ɣɝɚɚɪ ɛɨɞɢɫɭɭɞ ɜɷɪɥɷɝɷɷ, ɛɨɯɢ ɪ ɵɝ ɧɢɣɥ ɷɝɠԛԛɥɷɯ ɭɫɚɧɞ ɯɢɦɢɣɧ groot ca. 900.000 i.e, is een actiefslib ɛɨɞɢɫɭɭɞ Ȼɢɨɥɨɝɢɣ ɛɨɥɨɧ ɬɭ ɵɝ ɧɷɦɷ ɧ ɰɷɜɷɪɥ ɧɝɚɚɯ ɡɚ ɯ ɦɚɚɪ ɛɨ ɯɢɪ ɭɫɧɚ ɡɚɦɚɚɪ ɝɭɭɞ ɧɶ ɛɚ installatie met ronde voorbezinktanks ɞɨɛԧɬɨɝԧɪ,ԧɞɭɫɨɪɧɵɝɚɧɢɺɪɤ (ɦɭɭɷɝɞɚɷɷɠɧɢɹɥɣ ɚɪ ɚɫ ɡɚɣɥɭɭ ɣɝɚɥɢɣ ɥɚɯ ɡɚɪɞɚɝ) ɨɨɥɞ ɛɚ ɛɨɞɢɫɭɭɞ ɧ ɩɪɨɰɟɫɫɭɭɞ ɞɷ ɛɨɞɢɫ ɛɨ ɤɬ ɟɪ ɥɨ ɵɝ ɷɪ ɢɭɞ ɛɚɣɯ ɩɪɨɰɟɫɫ, ɧ ɯɭɜɢɪɚɯ ɬɚɥɬ en langwerpige aëratietanks met belɛԧɝԧԧɞ ɨɪ ɭɫɧɚɚɫ ɡɚɣɥɭɭɥɚ ԛɧɞɷɫɥɷɝɞɫɷɧ ɚɣ. ɗɧɷ ɯԧɞԧɥɝԧԧ ɯɚ ɝɚ ɧɢ ɞ ɨɪɲ ɤ ɝɚ ԧԧɪɱɥԧɥɬ ɞɢɫɫɢɦɢɥ ɧ, ԛɪɠɢɥ, (ɞɟɝɪɚɞɚ ɪɚɥɬɚɣ ɯɚɹɝɞɥɭɭ ɢɧɨ. ɍɫɚɧ ɹɰ (ɛԛɥ ɛɚɣɝɭɭɥɚ ɷɝ 3-ɵɝ ԛɡ ɲɢɧɷ ɛɚɤɬɟɪɢɣ ɰɢ) ɧɶ ɬɷ ɞ ɧɶ ɯɨɪɬ lenbeluchting. In het laatste decenɧ ɦɚɬɟɪɢ ɦɠɢɧɞ ɧɷ ԛԛ) -ɭ ɦɚ ɚɥ ԛԛɫɷɯ ɞɝɷɷɪɢɣɧ ɚɦɶɞɪɚ ɨɣ ɬɷɞɝɷɷɪ ɧɶ ɯɚɪɶɰɚ ɲ ɢɯ ɯɷɦɠɷɷɧɢ ɭɞɚɚɫ ɷɧɟɪɝɢ ɚɜ ɛɨɥɨɧ ɚɫ ɯ ɞɚɝ. Ȼɨɯɢ ɣ ɛɚɤɬɟɪ ɫɢɦɢɥɹɰ, ɛԛɪɞԛԛɥɠ ɧɝɭɣ ɛɚɝɚ nium zijn er technische en technoloɢɭ ɪ ɭɫɧɵ ɰɷ ɞɵɝ ɡɨɯɢ ԧɝɞԧɝ. ɨɪɱɢɧɞ ɜɷ ɢɯ ɯɷɦɠ ɷɷɧɢɣ ɛɨ ɨɦɥɨɨɪ ɛɚɣɥɝɚɠ ɪɥɷɝɷɷɧɢɣ ɯɢɪ ɭɫɵɧ ԧɝ ɰɷɜɷɪɥɷɯ ɞԧɝ ɛԧɝԧԧɞ gische problemen gegroeid en is het (ɚȻɢɷɪɨɥɨɛɨɝɢ)ɢɣɧ ɰɷɜɷɪɥɷɝɷɷɧɢɣ ɛɨɥɨɦɠ , ɯԛɱɢɥɬ ɚɪ ɢɣɝ ԧɪԧɝɱɝԛɣ ɝɚɚɪ ɛɨɯɢɪ ɭɫ ɯɷɪɷɝɬɷɣ ɵɝ ɰɷɜɷɪɥ ɛɚɣɞɚɝ. (ɚɧɚɷɪɨɛ kennisniveau van zuiveringstechniek ɷɯɷɞ ɯԛɱɢ ɢ) ɨɪɱɢɧɞ ɥɬԧɪԧɝɱɬ ɹɜɚɝɞɞɚɝ Ⱥɷɪɨɛɢ ɷɣ ɩɪ ɨɪ ɨɰɟɫɫɭɭɞ ɛɚ ɵɝ ɹɥɝɚɠ ɱɢɧ onvoldoende op peil gehouden. ɦɚɬɟɪɢɚɥ ɤɬɟɪɢɭɞ ɧɶ ɯԛɱɢ ԛɡɷɯ ɭɭɞɵɧ ɬɭ ɥɬ ɛɚɣɞɚɝ. ɫɥɚɦɠɬɚɣ ԧɪԧɝɱԧԧɫ ɧԛԛɪ Ⱥɧ ɫɬ ɛɨɞɢɫɭɭɞ ɚɷɪɨɛɢ ɛɚɤɬɟɪ ɝɚɚɪ ɛɨɯɢɪ ɭɫɚɧ ԧɪԧɝɱ, ɭɫ ɛɨɥɨɧ Om in dit laatste verbetering te brenɢɭɞ ɧɶ ԛԛ ɞ ɨɪɝɚɧɢ ɲɢɧɷ ɷɫ ɵɝ ɧԛԛɪɫɬ ɢɣɧ ɯԛɪɬɷɥ ɤ ɛɨɯɢɪɞ ɧɢɣ ɷɫ ԧɪԧɝ ɯɢɪ ɭɫɚɧ ɭɭɥɚɝɱ ɛɚɣɞɚɥɬɚ gen is onder andere besloten de TAZ- Ⱥɷ ɡɚɞɚɥɠ ԧɝɧԧ. ɱ, ɦɟɬɚɧɵ ɯɢɣ, ɛɨɥɨɪɷɧ ɝɷɛɭɷɪɫɚɛɨ ɣ ɞ ɲɢɧɷ ɷɫ ɞɨɬɨɪ ɨɪɝɚɧɢɤ ɪɨɛɢɣɧ ɢɣɧ ɦɚɬɟ ɰɜɷɪɥɷɝɷ ɪɢɚɥɭɭɞ ɷɧɞ 2 ԛɧ cursus te gebruiken als basis voor ɞɫɷɧ ɬɟɯɧ ɢɤ 1. ɧɢɦɝɷ ɛɚɣɞɚɝ. Ԛԛɧɞ: ɧɲ ɥɚɜɵɧ ɱɭ ԛԛɪԛԛɥɷɯ ɚɪɝɚ, het lesgeven aan de verantwoordeɛɚɤɬ ɥɭɭ) ɞɷɷɪ ɧɚɚɥɞɫɚɧ ɟɪɢɭɞ ɧɶ ɹɦɚɪ ɧɷɝɷɧ ɯɚ ɛɚ ɣɯɚɞ, 2. ɢɞɷɜ ɬɭɭ ɝɚɞɚ ɯɢɠԛ lijken voor de bedrijfsvoering van ɪɝɚ (ɬɭɯɚɣ ɯɭɪɢɦɬɥɚ ԛɥɫɷɧ ɥɚɝɢɣɧ ɚɪ ɥɛɚɥ ɝɞɫɚɧ ɛɚ ɝɚ, ɛɚɤɬɟɪ ɣɯɚɞ. ɢɭɞ ɧɶ “ɹ de zuiveringsinstallaties. Om het Ⱥɷɪɨɛɢɣɧ ɥɬɚɫ ɯɭɭɞ ɚɫ ɰɷ ” ɛɨɥɨɧ ɜɷɪɥɷɝɷɷ ɭɫɵɝ ɰɷɜɷ ɪɥɷɯɷɞ ɯɷ ɝ ɇɢɞɟɪɥɚɧɞɵ lesmateriaal zo duidelijk mogelijk ɧ ɛԛɯ ɰɷ ɪɷɝɥɷɞɷɝ ɜɷɪɥ . Ⱥɧɚɷɪɨ ɛɢ ɰɷɜɷɪɥ ɷɯ ɛɚɣɝɭɭɥɚɦɠ ɭɭɞ ɝɷɪ ɚɯ ɷɝɷɷɝ ɝɨɥɱ ɭɣɧ ɛɨɯɢ aan de deelnemers van de opleiɥɨɧ ɪ ding aan te bieden zijn delen van het TAZcursusboek in het Mongools vertaald en werden de lessen op de rwzi door een Nederlandse leermeester gegeven. Herman Letteboer, redactie Neerslag Neerslag 2010/I

5641_V04_art455.indd 15

30-12-2009 10:12:41

1_1_stC5_fc_S.indd 1

1000-20-9000-5041 Neerslag 2010-1 1000-20-7000-3133 NVA Neerslag 2009/6

Kleur: fc

10-12-2009 14:19:57

Jaarvergadering in de Zeevaartschool Rotterdam 27 november 2009. Als ik met de roltrap naar boven ga in het moderne gebouw van de Zeevaartschool sta ik tussen de studenten. Ik hoor er duidelijk niet bij. De jongens en meiden zijn hartstikke vriendelijk, wijzen me zonodig de weg maar bekijken me met een blik van ‘Wat zou die ouwe hier moeten?’. Ik zal ze vóór zijn en zeg „Ik moet naar de dertiende verdieping, daar is de jaarvergadering van Waternetwerk”. Het zegt hen blijkbaar helemaal niets, behalve dan het woordje ‘water’, daar willen zij per slot van rekening over een paar jaar ook hun brood mee verdienen.

’t Is opvallend, hoe hoger je de school in komt, hoe ouder en wijzer de jongelui lijken. Wìj zitten vandaag op de bovenste etage. Het grijsgehalte van de aanwezigen is hoog, onze wijsheid moet nog maar weer eens blijken. Tot half twaalf zijn de themagroepen van Waternetwerk bij elkaar. Aangemoedigd door het bestuur en het bureau ontstaan discussies over het wie, waar, wat en hoe duur van het voorlopige jaarprogramma 2010. Wat mij daarin opvalt is de Nationale Waternetwerk Sectiedag met als onderwerp: ’Veilig werken in de watersector’. Doel: kennisuitwisseling tussen medewerkers van drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen.

Neerslag 2010/I

5641_V05_art456?.indd 17

30-12-2009 10:14:08

Een beetje verwarrend misschien, maar dit is niet de Landelijke Sectiedag, die is maar eens in de twee jaar. Ik heb nog opgemerkt dat het hoog tijd wordt dat bij het samenstellen van de themagroepen gekeken wordt naar leden uit de hoek van uitvoering; dus beste lezer, naar u. Ik kan me voorstellen dat er voor de Algemene Ledenvergadering van een grote vereniging als Waternetwerk een grote zaal als die van de Zeevaartschool wordt afgehuurd. Roelof Kruize en Monique Bekkenutte stonden voor een zee van ruimte en slechts een plukkie leden. Mijn uitleg daarbij: de leden van Waternetwerk hebben veel vertrouwen in het bestuur en de toekomst van de vereniging; daarom vinden ze het niet nodig om naar Rotterdam te komen. Na de broodjeslunch met voortreffelijk beleg en fantastisch uitzicht over de haven, worden we door Paul Reiter van IWA ingeleid in o.a. het slechte scenario van climatechange en gaan we aan de slag met global denken en local doen. Daarna komt Strategic Learning door Jan Peter van der Hoek aan bod, en v贸贸r de afsluitende Netwerkborrel zitten we al in het World Caf茅 aan ronde tafeltjes waar we met viltstiften op de kleedjes mogen schrijven hoe het allemaal beter kan. Het is interessant om te ervaren hoe anderen denken dat problemen ontstaan en vooral hoe ze ze willen oplossen. De bekladderde kleedjes worden vast nog wel eens ergens getoond. Waternetwerk, goede vaart verder, zorg wel dat er een beetje meer volk aan boord komt. Herman Letteboer, redactie Neerslag

Neerslag 2010/I

5641_V05_art456?.indd 18

30-12-2009 10:14:44

Waterschap Roer en Overmaas anticipeert met waterplan op klimaatverandering Klimaatverandering (wat betekent dat voor Limburg) én het streven om de waterkwaliteit verder te verbeteren. Twee thema’s die heel concreet aan bod komen in het waterbeheersplan 2010 – 2015 van het Waterschap Roer en Overmaas. Neerslag praatte met voorzitter Jan Schrijen van het meest zuidelijk gelegen waterschap van Nederland.

IN HOEVERRE IS UW WATERSCHAP ANDERS DAN ANDERE WATERSCHAPPEN? Voorzitter Jan Schrijen: „Waterschap Roer en Overmaas zorgt voor de kwantiteit en de kwaliteit van het water de beken en plassen, zuivert het afvalwater van bedrijven en particulieren én beheert de waterkeringen langs de Maas in Zuid- en Midden-Limburg (van Maastricht tot en met Roermond). Het doel is het realiseren van veilig (bescherming tegen overstromingen), voldoende (voorkomen van droogte) en schoon water in een zo natuurlijk mogelijk ingericht watersysteem. In ons waterbeheersplan geven wij aan wat we willen doen en met welke partijen wij samenwerken om de doelstellingen te bereiken.

Neerslag 2010/I

5641_V06_art457.indd 19

30-12-2009 10:16:54

Waterschap Roer en Overmaas is een bijzonder waterschap met twee unieke kenmerken: het werkgebied grenst voor 90% aan Duitsland en België. Het Zuid-Limburgs landschap is heuvelachtig. Het water stroomt dus veel sneller dan in de rest van Nederland. Dit leidt in het buitengebied tot specifieke problemen, zoals bodemerosie (waardoor vruchtbare landbouwgrond verloren gaat) en wateren modderoverlast op lager gelegen plekken. Maar ook bebouwde hellende gebieden hebben een aangepast afwateringssysteem nodig om wateroverlast te voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan droge waterinfrastructuur als droogdalen, holle wegen en regenwaterbuffers. Het internationale karakter blijkt ook uit onze intensieve samenwerking met Duitse, Vlaamse en Waalse waterpartners. Dit waterbeheersplan is gelijktijdig opgesteld en afgestemd met het provinciale Waterplan 2010 – 2015 en het Stroomgebiedsbeheersplan voor de Maas.”

WAT ZIJN DE KERNPUNTEN UIT HET WATERBEHEERSPLAN?

Niet-kerende grondbewerking Niet-kerende grondbewerking betekent letterlijk het niet keren of niet omdraaien van de grond. De grond wordt wel opgetild en doorlucht , maar oogstresten of bodembedekking blijven in het voorjaar ook nabij het bodemoppervlak aanwezig. Dat is vooral van belang voor het bodemleven (wormen) dat het voedsel vindt waar ze het ook verwacht. Een goed ontwikkeld en gevarieerd bodemleven zorgt voor een goede vertering van deze gewasresten en draagt zo bij aan een goede bodemstructuur. De wormgangen zorgen ook voor een goede doorlatendheid van de bodem. Bij hevige buien zal dus meer regenwater in de grond wegzakken. Onder in het dal zijn er minder zware wateren modderstromen, waardoor regenwaterbuffers (die bebouwing en hoogwaardige infrastructuur beschermen) minder groot hoeven te zijn.

Voorzitter Jan Schrijen: „Dit plan bevat de visie van het bestuur op het waterbeheer in Zuid- en Midden-Limburgen is samen te vatten met de woorden: samenwerking, draagvlak, haalbaarheid en betaalbaarheid. Deze woorden Waterschap Roer en Overmaas waren steeds te horen tijdens de discussies in stimuleert samen met de Provinhet bestuur over de zaken die het waterschap cie Limburg het toepassen van de komende zes jaar gaat aanpakken. Concreet niet-kerende grondbewerking gaat het daarbij om investeringen in werken met een bijdrage van € 50/ha/ die bescherming bieden tegen wateroverlast en jaar en heeft twee landbouwhet schoner maken van het water. De maatrekundig adviseurs ingehuurd gelen op het gebied van het verbeteren van de voor individuele begeleiding van waterkwaliteit en de natuurlijke toestand van agrariërs. de beken maken natuurlijk deel uit van het internationale stroomgebiedbeheerplan Maas. Alle landen van de Europese Unie moesten voor het einde van 2009 voor de Europese Kaderrichtlijn Water dergelijke plannen maken.”

KLIMAATVERANDERING „Klimaatverandering is natuurlijk een belangrijk thema dat dwingt om maatregelen te nemen. Meer regen in de winter en in de zomers langere droge perio20

5641_V06_art457.indd 20

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:16:54

den, maar wel met zwaardere buien, kunnen leiden tot wateroverlast, watertekorten en een slechtere waterkwaliteit voor natuur en landbouw. Om duidelijkheid te bieden over de bescherming tegen wateroverlast heeft de Provincie Limburg pas nog wateroverlastnormen vastgesteld. Voor het heuvelland is financieel gezien niet 1/100, maar 1/25 haalbaar (dat betekent dat er statistisch gezien een kans is dat er eens per 25 jaar wateroverlast optreedt red.). Om aan deze normen te kunnen voldoen gaan wij onder andere zo’n 150 regenwaterbuffers in het hellende gebied van Zuid-Limburg vergroten. Deze vergroting wordt echter zo veel mogelijk beperkt door op akkers bronmaatregelen te nemen. Om bodemerosie en wateroverlast te verminderen, zal de landbouw grootschalig niet-kerende grondbewerking (zie kader, redactie) toepassen in plaats van ploegen. Dit zorgt ervoor dat er bij hevige buien meer water in de grond wegzakt en minder over het oppervlak wegstroomt. Overigens wordt dit (of het nemen van maatregelen die vergelijkbaar effectief zijn) vanaf 2013 verplicht.”

SCHOON REGENWATER UIT HET RIOOL Jan Schrijen: „Een ander belangrijk aandachtspunt wat schoon water betreft is dat we proberen om zoveel mogelijk schoon regenwater uit het riool te weren. Dan vinden er bij zware buien minder riooloverstorten plaats (de waterkwaliteit van de beken wordt dan beter) en gemeenten hoeven minder te investeren in bergbezinkbassins of grotere rioolbuizen. Het dakwater van huizen kan bijvoorbeeld naar infiltratieputten of naar vijverpartijen geleid worden. We hebben als waterschap nu al een afkoppelsubsidie voor particulieren en bedrijven (de stimuleringsregeling afkoppelen). Dat gaat per vierkante meter afgekoppeld dakoppervlak. Mensen die het dakwater niet naar het riool laten lopen kunnen bijvoorbeeld voor de eerste 100 m2 € 5,- per vierkante meter subsidie ontvangen, daarna loopt het subsidiebedrag omlaag van € 2,50 tot € 1,80 per vierkante meter. Neerslag 2010/I

5641_V06_art457.indd 21

30-12-2009 10:17:05

Om gemeenten te stimuleren om overstorten van vies rioolwater op beken zoveel mogelijk te voorkomen, zijn wij van plan om (samen met de Provincie Limburg) een subsidie (overstortregeling) voor gemeenten in het leven te roepen. Gemeenten kunnen het subsidiegeld dan inzetten voor de aanleg van een vergroot bergbezinkbassis of een groene berging, die verder gaat dan de basisinspanning. Het doel van de overstortregeling is om overstorten van vies rioolwater op beken terug te brengen naar een frequentie van eenmaal per twee of vijf jaar. Dit is afhankelijk van de kwetsbaarheid van de ontvangende beekjes.”

HOE SCHOON IS HET WATER NU EIGENLIJK IN LIMBURG? Jan Schrijen: „Wat betreft de maatregelen voor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) blijkt een aantal wateren al gedeeltelijk te voldoen aan de doelstellingen van de Goede Ecologische Toestand . Aan drie beken is de status ‘natuurlijk’ toegekend, omdat ze nog vrijwel overal op een natuurlijke manier in het landschap meanderen (de Roer, de Rode beek Meinweg en de Gulp). De meeste beken voldoen ook al aan de KRW-doelstellingen voor chloride, watertemperatuur, zuurgraad en zuurstofgehalte. De fosfaat- en nitraatgehalten blijken echter in veel wateren de normen te overschrijden. Om de KRW-doelstellingen te halen worden de volgende maatregelen genomen: herinrichting van beken (met meanderstroken, natuurvriendelijke oevers, natuurlijke begroeiing enz.), het doorgankelijk maken van de beken voor visdoelsoorten (verwijderen barrières, aanleg paai- en leefgebieden), het verminderen van vervuiling vanuit gemeentelijke rioolstelsels en de verdere verbetering van het zuiveringsproces in rioolwaterzuiveringsinstallaties. Kinderen die onbezorgd kunnen pootje baden in onze beken. Dat is de

5641_V06_art457.indd 22

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:17:18

uiteindelijke doelstelling. Met de maatregelen die we de komende jaren nemen zijn we er nog niet, maar we maken weer een stap in de goede richting!” R. van Heel, waterschap Roer en Overmaas

Concrete maatregelen In de periode 2010 – 2015 neemt het Waterschap Roer en Overmaas onder andere de volgende nieuwe maatregelen: • Aanleg en onderhoud van erosieremmende maatregelen en het vergroten van ongeveer 150 regenwaterbuffers in Zuid-Limburg ter bestrijding van wateroverlast. Deze opvangbassins kunnen dan extra grote hoeveelheden regenwater – als gevolg van de klimaatverandering – veilig opvangen; • Bij de rioolwaterzuiveringsinstallaties in Kerkrade-Kaffeberg en Rimburg neemt het waterschap extra zuiveringsstappen om meer stikstof of fosfaat te verwijderen; • Op termijn sluit het waterschap de rioolwaterzuiveringsinstallaties van Simpelveld en Heerlen, het afvalwater lgaat dan naar respectievelijk Wijlre en Hoensbroek; • Liefst 29 knelpunten op het gebied van vismigratie worden opgelost (7 stuks in de Middelsgraaf, 13 in de Geul, 1 in de Eyserbeek, 3 in de Selzerbeek, 1 in de Rode beek Brunssum en 4 in de Geleenbeek); • Ruim 70 kilometer grotere beken richt het waterschap ecologisch in (de beken gaan weer meanderen). De capaciteit van de beken worden dusdanig vergroot dat de beken ook voldoen aan de nieuwe wateroverlastnormering als gevolg van de klimaatverandering. Bij de grotere beken gaat het om 3 km Vlootbeek, 6,7 km Middelsgraaf, 2,9 km Keutelbeek, 10,2 km Geul, 6,3 km Eyserbeek, 8,5 km Selzerbeek, 2,4 km Rode beek Brunssum, 3,4 km Caumerbeek, 23, 9 km Geleenbeek, en 2,9 km Anselderbeek; • Daarnaast worden ook bron- en kwelzones beschermd. Na de planperiode van dit waterbeheersplan voldoen dan 11 van de 17 sterk veranderde waterlichamen aan de morfologische doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water; • De snelheid waarmee de maatregelen uitgevoerd worden is afhankelijk van grondverwervingsmogelijkheden. De resterende maatregelen worden in de volgende planperioden uitgevoerd. Het gaat daarbij onder meer om grensscheidende beektrajecten, waarvoor veel overleg met buitenlandse waterbeheerders nodig is; • In Natura-2000 gebieden, zoals de Turfkoelen bij Herkenbosch, worden maatregelen getroffen om verdroging te bestrijden. Ook in andere natuurgebieden wordt samen met de terreinbeheerders naar passende oplossingen gezocht. Denk daarbij aan maatregelen als het afdammen of omleiden van ontwateringsgreppels en het plaatsen van stuwen om water langer in het gebied vast te houden. Neerslag 2010/I

5641_V06_art457.indd 23

30-12-2009 10:17:18

Onze opdrachtgevers rekenen terecht op onze technologische kennis en ervaring.

Zij ook... SOLIS heeft zich gespecialiseerd in levering en toepassing van technologie op het gebied van vast- / vloeibaarscheiding gericht op afval- en proceswaterbehandeling en indikking, ontwatering en verwerking van slibben of vergelijkbare stromen. Gebaseerd op jarenlange ervaring levert SOLIS (turn-key) complete mobiele en stationaire systemen voor vast / vloeibaarscheiding. Daarbij neemt SOLIS het hele traject voor haar rekening: van advies tot bouw en van onderhoud tot de opleiding van het bedienende personeel. Kijk op onze website of bel voor meer informatie.

SOLIS en Bellmer werken al jaren samen en medio 2009 zijn de krachten gebundeld in SOLIS Projects bv! SOLIS + Bellmer betekent:

1+1=3 • degelijkheid en betrouwbaarheid • marktkennis, productkennis • engineering, installatiebouw en technologiebeheersing

Uw beste partner voor indikking en ontwatering!

SOLIS Projects bv MEMBER OF BELLMER GROUP

• Zuiveringweg 92, 8243 PE Lelystad • T 0320 - 29 20 20 • F 0320 - 29 20 29 • E info@solis.nl

www.solis.nl

Y o u r b es t p a rt n er i n S o l i d L i q u i d S e p a r a t i o n

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-4989 Neerslag 1-2010

Kleur: fc

10-12-2009 14:26:18

Sportvissers: ogen en oren van vuilwaterwacht in Limburg

Vuilwaterpas groot succes Rijkswaterstaat, Sportvisserij Limburg, de Provincie Limburg en de twee Limburgse waterschappen Peel en Maasvallei en Roer en Overmaas verspreiden bij de uitgifte van de VISpas 2010 (visvergunning) de zogenaamde Vuilwaterpas. Met deze pas, in de vorm van een creditkaart, kunnen sportvissers gemakkelijk en snel zeven dagen in de week en 24 uur per dag melding maken van misstanden, opmerkelijkheden of calamiteiten aan of in het water. Wegens het succes wordt deze pas ook in 2010 weer verspreid samen met de visvergunning.

30.000 PAAR OGEN OREN DOEN HET WERK „In totaal worden 30.000 passen verspreid in Limburg. Ook de agrariërs met eigen stuwen en natuurverenigingen of -gidsen ontvangen exemplaren van de vuilwaterpas. Ook zij kunnen voor de waterbeheerders fungeren als oren en oren langs beken en rivieren”, aldus een woordvoerder van Waterschap Roer en Overmaas. De vuilwaterpas is een informatiekaartje met daarop het telefoonnummer van de Vuilwaterwacht (0800-0341), ondergebracht bij Rijkswaterstaat. Sportvissers zijn doorgaans goed op de hoogte van wat er zich afspeelt in en langs het water. In 2009 is deze Vuilwaterpas voor het eerst uitgegeven bij de uitgifte van de VISpas.

BETROKKENHEID „Gebleken is dat sportvissers zeer betrokken zijn bij ‘hun’ viswater: het aantal meldingen is flink gestegen. Daarbij valt het op dat veel jeugd melding maakt van opvallende zaken zoals vogelsterfte, vreemde kleur in het water of afvaldumping”, vertelt Jean-Paul van den Beuken van Rijkswaterstaat Limburg. Ook vinden meldingen plaats van vissterfte, riooloverstorten, vreemde geur van het water en andere verdachte zaken. Naast deze toename van meldingen waren er ook opmerkelijke successen. „In het vroege voorjaar zijn na een melding door een sportvisser enkele personen op heterdaad betrapt bij visstroperij. In de zomer is een vissterfte gemeld Neerslag 2010/I

5641_V07_art459.indd 25

30-12-2009 10:49:09

door een oplettende sportvisser, aangesloten bij Sportvisserij Limburg. Omdat de melding tijdig en snel is doorgebeld naar de Vuilwaterwacht, kon er toch nog 600 kilo levende vis worden gered ondanks het feit dat er al vele kilo’s waren gestorven”, vertelt een trotse Marc Budé, medewerker bij Sportvisserij Limburg.

VERDACHTE ZAKEN Dit jaar staan ook de provincie, Sportvisserij Limburg en de Limburgse waterschappen op de pas vermeld om te benadrukken dat meldingen over al het oppervlaktewater in Limburg, bij de Vuilwaterwacht welkom zijn. De Vuilwaterwacht geeft de meldingen door aan de beheerder van beek, rivier of plas; Rijkswaterstaat, de provincie of Waterschap Peel en Maasvallei of Waterschap Roer en Overmaas kunnen, indien nodig, snel actie tot actie overgaan. De stijging van het aantal meldingen tov andere jaren is ongeveer 15 procent. Belangrijker nog zijn de eerder genoemde grote successen: Stropers Asseltse plassen, maart 2009; Broekhuizerweerd, Lottum juli 2009; en het procesverbaal vanwege het afschuren van een boot op het water Asseltse plassen, oktober 2009. Waterschap Roer en Overmaas Handhavers van Rijkswaterstaat en de Groene Brigade (provincie) rukten uit na een melding van een oplettende sportvisser en hebben stropers aangehouden. Deze hadden in totaal 2,5 km kieuwnet uitgezet, waar veel paairijpe snoek en snoekbaars in zat. De stropers kwamen oorspronkelijk uit Kazachstan en woonden in Duitsland (Duits paspoort), 60 km over de grens. Zij hadden ook een Duits kenteken. De rubberboot en de netten zijn in beslag genomen.

5641_V07_art459.indd 26

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:49:16

De Swalm een halve kilometer langer Er zijn meer waterlopen met de naam Swalm , maar de bekendste is ongetwijfeld die bij Swalmen, logisch toch? Ze meandert vanuit het oosten Limburg binnen, en mondt uit in de Maas net boven Roermond. Stuwen zijn wel mooie dingen, soms echte kunstwerken, meestal goed voor de waterstand in de beek en in de grond, of, zoals bij de Swalm, in het zwembad. Maar het zijn ook obstakels, ondingen voor alles dat vrij in het water wil bewegen.. Ik heb het nooit gezien, maar een palingen schijnen het te kunnen, glibberend door het natte gras een stuw passeren. Alsof ze een tom-tom hebben, komen ze bovenstrooms van een stuw weer in de beek, en nooit b.v. bij iemand in de achtertuin of in het babybadje. Palingen hebben dat. Andere vissoorten, maar ook allerhande torren, kreeften en vlooien botsten in hun trekdrift tegen de houten of betonnen keringen. Zelfs de goed bedoelde vistrappen veranderen daar weinig aan; stuwen zijn slecht voor het natuurlijke biologisch evenwicht. Ongetwijfeld zijn er nu knappe koppen die vinden dat het heel goed is voor de bio-diversiteit dat niet elk beestje, dat het zich in het koppie heeft gezet de wereld te moeten veroveren, zomaar zijn gang zou moet kunnen gaan. (Wat een zin, ik bedoel, die zijn het er niet mee eens: die willen b.v. geen zalm in de Swalm.) Bij het waterschap Peel en Maasvallei heeft men het euvel van de passeerbaarheid voor vissen van de stuw bij Swalmen al wel eens met een vistrap proberen op te lossen, maar dat is niet meer naar de huidige inzichten: veel vissen snappen het blijkbaar niet. Toen is er ook hier en daar plastic beschoeiing aangebracht, en plastic blijft plastic, dat was toen ook de bedoeling. Tijden en inzichten veranderen en de Swalm is inmiddels behoorlijk dicht gegroeid. Wel heel natuurlijk, maar niet passend bij het karakter van het vrij meanderende riviertje. Een Interreg project staat voor grensoverschrijdend en, niet onbelangrijk, betaling van het werk uit meerdere subsidiepotjes, in dit geval totaal â&#x201A;Ź 80.000,-. Het werk gold hier de Swalm, de Eppenbeek en de Teutebeek en omvatte verschillende maatregelen die de ecologische kwaliteit zullen opkrikken. En zo gebeurde het: de stuw en de vistrap zijn opgeruimd, bomen gekapt en vijfhonderd meter meanderende Swalm erbij. Herman Letteboer, redactie Neerslag Neerslag 2010/I

5641_V08_art463.indd 27

30-12-2009 10:50:06

25 jaar HACH LANGE HACH LANGE levert al 25 jaar praktische oplossingen met de modernste analysetechnieken voor analyses op afvalwater, drinkwater en waterstromen in de industrie. Wij zorgen voor een oplossing op maat, direct inzetbaar in de praktijk.

Labanalyses Hoogwaardig ĂŠn eenvoudig, dat zijn onze laboratorium analyses. Complete systemen, opgebouwd uit verschillende componenten, perfect op elkaar afgestemd.

Procesanalyses Betrouwbare, stabiele processen zijn een voorwaarde voor optimale bedrijfsvoering. Analysers, sensoren en monsternamesystemen verschaffen inzicht in alle fases van de procesvoering.

Onderhoud Procesbesturingssystemen zijn afhankelijk van betrouwbare meetresultaten. Onze service- en supportafdeling ondersteunt het gebruik van haar meetsystemen, gedurende de volledige levenscyclus, vanaf de eerste start tot aan de recycling.

Conclusie HACH LANGE gaat voor korte lijnen met de klant. Wij leveren oplossingen en services. Naast instrumenten verlenen wij ook instructies en workshops, individuele onderhoudscontracten, een deskundige buitendienst met lokale serviceverlening, service-hotlines en advisering. Dit zijn slechts enkele van de vele extra diensten die het aanbod compleet maken. HACH LANGE Tel. 0344 63 11 30 www.hach-lange.nl

1_1_stC5_fc_O.indd 1

1000-20-9000-3796 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

21-12-2009 11:45:35

Publiekscampagne moet goed rioolgebruik stimuleren ‘Ik gooi geen frituurvet in het toilet’, ‘Ik spoel geen schoonmaakdoekjes door de wc’. Waarschijnlijk hebt u dergelijke leuzen op tv gezien of op de radio gehoord. Ze zijn onderdeel van de campagne ‘Goed rioolgebruik’ die eind 2009 van start ging. De campagne moet de gevolgen van foutief rioolgebruik en de hoge kosten om de problemen op te lossen een halt toeroepen. Hoe? Door goed gedrag te stimuleren en mensen bewust te maken van wat wel en niet in het riool mag. Frituurvet, verf, reinigingsdoekjes. Mensen gooien van alles door de wc of gootsteen. Hierdoor verstoppen riolen en lopen pompen vast. Het doorspuiten en reinigen kosten gemeenten en waterschappen jaarlijks enorm veel geld. Om nog maar te zwijgen over de waterverontreiniging en daarmee de extra belasting van de rwzi. Dat moet anders. Daarom is op 9 november 2009 de publiekscampagne ‘Goed rioolgebruik’ gestart. Doel van de campagne is mensen bewust te maken van wat er wel én niet in het riool thuishoort, om zo de gevolgen van foutief gebruik te beperken.

LANDELIJKE CAMPAGNE Het landelijke deel van de campagne liep van 9 november tot 20 december 2009. In deze periode werden op radio en televisie spotjes van Postbus 51 uitgezonden die

Help ook mee ons water schoon te houden. Spoel geen troep door het riool.

www. nederland leeft met water.nl

Neerslag 2010/I

5641_V09_art465.indd 29

30-12-2009 10:50:42

duidelijk maakten dat je geen afval door het riool moet spoelen. Insteek hierbij was positief gedrag, geen wijzende vinger dus. Veelvoorkomende leus in de spotjes was dan ook: ‘Ik gooi geen ... in het riool’. Om zo veel mogelijk mensen te bereiken, waren de tv-spotjes te zien op vele zenders, variërend van Nederland 1 tot MTV en van RTL 4 tot Comedy Central. Hierdoor heeft iedere Nederlander het tv-spotje zo’n vier à vijf keer voorbij zien komen.

LOKALE CAMPAGNES Om de landelijke campagne kracht bij te zetten, voeren gemeenten en waterschappen van oktober 2009 tot eind 2010 hun eigen lokale campagnes. Bijvoorbeeld met de organisatie van een open dag of een advertentie in de lokale krant. Zo brengen zij goed rioolgebruik dichter bij de mensen thuis en kunnen zij inspelen op specifieke problemen in de buurt. Voor hun campagne kunnen zij voorlichtingsmateriaal gebruiken dat mede-initiatiefnemer Stichting RIONED heeft ontwikkeld. Via internet zijn kant-en-klare advertenties, posters, flyers en een folder te bestellen of downloaden. De teksten zijn ook in het Engels, Duits, Turks en Arabisch beschikbaar.

GROOT ANIMO Half november hadden al meer dan 200 gemeenten en waterschappen campagnemateriaal besteld. Wetterskip Fryslân had op 10 oktober 2009 de primeur: zij deelden de folders uit tijdens de open dag van de rwzi in Franeker. Veel gemeenten verstuurden de folder in november of december naar alle inwoners, samen met de afvalkalender voor het nieuwe jaar. De grote animo voor de campagne is uiteraard geen garantie voor succes. Maar, hoe meer mensen zich bewust worden van goed rioolgebruik en zich daarnaar gedragen, hoe minder rioolproblemen én bijbehorende kosten. Rob Hermans, Rioned

5641_V09_art465.indd 30

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:50:42

Een gesprek met Joop Baltussen van BACO-adviesbureau

STOWA stroomlijnt aanvragen van milieuvergunning voor rwzi’s Rioolwaterzuiveringen hebben een vergunning in het kader van de Wet Milieubeheer nodig. Om de weg van vergunningverlening te plaveien heeft de STOWA in 2005 een begeleidingscommissie voor het project ‘Wm en rwzi’s’ ingesteld. Door de brede samenstelling van de commissie met onder andere deelnemers van Provincie, De Unie van waterschappen, STOWA, VROM/Infomil en Waterschappen wist men zich verzekerd van het nodige draagvlak. Joop Baltussen werd door STOWA gevraagd om als secretaris van de begeleidingscommissie op te treden. In het gesprek met hem vertelt hij vol verve over een materie waar de pure techneut van griezelt: vergunningverlening en wat daar zoal bij komt kijken. Noodgedwongen is zijn verhaal ook doorspekt met afkortingen. Bij de start werd een enquête uitgezet bij de vergunningverleners (gemeenten en Provincies) en de waterschappen (vergunninghouders van rwzi’s). Geïnventariseerd werd wat er speelt en wat men als de grootste problemen zag. Uit de enquête kwam naar voren dat partijen verschillend aankeken tegen vergunningverlening: zo bleek de een ’n vergunning van hoge kwaliteit te willen, terwijl de ander vooral keek naar de snelheid waarmee een en ander geregeld kan worden. Bovendien bleken technologen en vergunningverleners soms niet goed met elkaar om te kunnen gaan en het ookregelmatig inhoudelijk over veel zaken niet met elkaar eens te zijn. Binnen de commissie ontstond de gedachte om de rwzi’s te laten vallen onder een activiteitenbesluit, zoals dat ook voor tal van onderling gelijksoortige bedrijven het geval is, dan heb je geen vergunning meer nodig maar krijg je te maken met algemeen geldende regels. Joop: „Laten we nou aansluiten bij het idee van een activiteitenbesluit, al die rwzi’s doen toch allemaal ongeveer hetzelfde en dan hoef je niet in de slag met tal van ambtenaren en allemaal voorschriften te bedenken.” Het idee stuitte op bezwaren bij VROM, omdat men daar de rwzi als ‘afvalstoffenverwer-

Joop Baltussen heeft een eigen adviesbureau (BACO). Hij doet veel werk voor Waterschappen en is door STOWA gevraagd als secretaris in de begeleidingsgroep Wm-rwzi’s. Neerslag 2010/I

5641_V10_art460.indd 31

30-12-2009 11:07:16

ker’ zag…. Men sloeg een andere weg in door zich te gaan richten op de meest heikele punten en daar instrumenten voor te ontwikkelen: • De Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB); • De Europese richtlijn ter bescherming van het milieu tegen industriële emissies (IPPC); • Het Europees register voor overbrenging en uitstoot van verontreinigende stoffen dat toegankelijk is voor het grote publiek (E-PRTR) Het doel was een en ander eenduidiger en waar mogelijk eenvoudiger te maken voor zowel waterschappen als het bevoegd gezag. Om op de NRB terug te komen: sommige gemeenten eisten dat leidingen en bassins van rwzi’s vloeistofdicht uitgevoerd moesten worden, ook al zat er effluent in…. Om aan te tonen dat het ook anders kon zijn tal van onderzoeken uitgevoerd. Dit heeft maar liefst twee jaar geduurd waarbij voortdurend is overlegd met het IPO (inter provinciaal overleg). Uiteindelijk heeft dit geleid tot een pakket van bodembeschermende maatregelen dat straks voor alle rwzi’s gaat gelden. De IPPC is een Europese richtlijn die het milieu beschermt tegen industriële emissies. Niet alle rwzi’s vallen onder de IPPC. Die daar wel onder vallen zijn de rwzi’s die slib van elders verwerken en daarom moeten voldoen aan allerlei regels. Zelfs de manier waarop het afvalwater gezuiverd en het slib verwerkt wordt, is voorgeschreven in dikke (niet zelden meer dan 500 pagina’s tellende) Europese documenten waarin de Best Beschikbare Technieken (BBT) zijn beschreven. Om het voor de beheerders wat makkelijker te maken zijn deze dikke documenten omgezet in hanteerbare tabellen. Zo kan nu de zuiveringbeheerder in een halve dag zelf vaststellen of voldaan wordt aan BBT. Grote rwzi’s hebben de (Europese) plicht om hun emissies te meten, registreren en te rapporteren (E-PRTR). In Nederland zijn er zo’n 70 rwzi’s die hieraan moeten voldoen. In het effluent van rwzi’s wordt al veel gemeten. Maar er zouden dan extra metingen uitgevoerd moeten worden, extra kosten € 1,7 miljoen per jaar. De begeleidingscie is er in geslaagd, door goed overleg met RWS, de omvang van onderzoek, meting en registratie te beperken. Er werd gewerkt met zes rwzi’s die representatief werden verondersteld voor de groep van 70: Amersfoort, Asten, Bath, Eindhoven, Kralingseveer en Nieuwgraaf. Het aantal stoffen, waarnaar in het kader van de E-PRTR metingen moesten worden verricht, kon van 71 naar 15 teruggebracht worden. De metingen die op deze zes rwzi’s zijn uitgevoerd mogen we gebruiken voor de hele groep van 70 voor een periode van vier jaar. Tel uit je winst. Die bedraagt over deze periode maar liefst € 7 miljoen. Bovendien weten wij voor de komende jaren precies waar we aan toe zijn. Joop: „Rijkswaterstaat is het grootste bevoegde gezag als het om de WVO gaat, als die achter een bepaalde aanpak staat, dan komt de rest vanzelf…”

5641_V10_art460.indd 32

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:07:16

WAT BETEKENT DIT NU ALLEMAAL VOOR DE RWZI? Voor de rwzi beheerder betekent een en ander dat bij het opstellen van vergunningaanvragen door het gebruik van ‘gereedschap’ (documenten) veel makkelijker wordt, minder kost en minder discussies oplevert. De commissie heeft haar werk in oktober 2009 afgerond; een actieteam (vz Erica Mosch) bestaande uit een aantal leden van de Vereniging van Zuiveringsbeheerders gaat voor de follow-up zorgen. In 2011 zal een nieuw besluit van kracht worden waardoor rwzi’s (zonder verwerking van extern slib) géén milieuvergunning meer nodig hebben. In feite komt er dus tóch een soort activiteitenbesluit voor de rwzi’s. Jacques Schwartz, redactie Neerslag Lezers die zich verder willen verdiepen in deze materie kunnen op internet zoeken bij www.stowa.nl en vervolgens doorklikken op onderwerpen die te maken hebben met de Wet Milieubeheer.

Fsxjo!Cfflnbo-!!bddpvou!nbobhfs!cjk!Opsui!Xbufs

ÕEpps! kf! dpoubdufo! cjoofo! Xbufsofuxfsl! ifc! kf! tofm! ef! kvjtuf jogpsnbujf!pn!fgßdj ou!uf!pqfsfsfoÖ Xbufsofuxfsl!cvoefmu!lfoojt!fo!fswbsjoh!vju!bmmf! wblhfcjfefo!jo!ef!xbufsxfsfme-! wfstqsfjeu!ejf!lfoojt-!csfflu!ejtdvttjft!pqfo/ Ef!xfslufssfjofo!jo!ef!xbufstfdups!wmpfjfo!tuffet!nffs!jo!fmlbbs!pwfs/! Bduvfmf!nbbutdibqqfmjklf!uifnbÖt!bmt!lmjnbbuwfsboefsjoh!fo!njmmfoojvn! efwfmpqnfou!hpbmt!sblfo! fefsf!xbufsqspgfttjpobm/!Tbnfoxfslfo-!{pxfm! obujpobbm!bmt!joufsobujpobbm-!fo!wbo!fmlbbs!mfsfo!xpseu!tuffet!cfmbohsjklfs/! Xbufsofuxfsl!jt!ffo!jotqjsfsfoe!fo!pobgibolfmjkl!qmbugpsn!ebu!ffo!csvh!tmbbu! uvttfo!ef!ejwfstf!ejtdjqmjoft!jo!ifu!xfslwfme/!Fo!kjk!lvou!fs!mje!wbo!xpsefo/!

Xbufsofuxfsl;!kpvx!pounpfujohtqmbbut!fo!jotqjsbujfcspo Ef!mfefo!pshbojtfsfo!bmmfsmfj!fwfofnfoufo/!Qsjnb!hfmfhfoifefo!pn!pwfs! kf!wblhfcjfe!iffo!uf!ofuxfslfo/!Cpwfoejfo!cmjkg!kf!{p!pq!ef!ipphuf!wbo!ef! ojfvxtuf!usfoet!fo!pq{jfocbsfoetuf!joopwbujft/!

Nfme!kf!bbo!pq!xxx/xbufsofuxfsl/om

Lfoojt!npfu!tuspnfo Neerslag 2010/I

5641_V10_art460.indd 33

30-12-2009 11:07:19

! " " # $ " % " %%% " & ' " ( ! )

1_1_stC5_fc_G.indd 1

15-12-2009 08:52:29

1000-20-8000-8806 NVA Neerslag 2010#1 Kleur: FullColor 1000-20-8000-7548 NVA neerslag 09-03

Dijkdeuvels bij Kinderdijk Tussen Kinderdijk en Schoonhovensveer werd tijdens de laatste toetsingsronde een stuk dijk van twaalf kilometer lang grotendeels afgekeurd op stabiliteit. Vorige maand testte Waterschap Rivierenland twee methodes om de dijk te verstevigen. Die methodes, dijkdeuvels en ‘mixed in place’, zouden zeer geschikt kunnen zijn voor het stuk dijk, omdat de ruimte er beperkt is. Arend Terluin van Waterschap Rivierenland was nauw betrokken bij de proef: ‘Aan de polderzijde van de dijk is weinig ruimte. Daar staan veel huizen in lintbebouwing. Die huizen allemaal verplaatsen zou veel te duur geworden zijn.’ En dus vestigde het waterschap de hoop op dijkdeuvels en ‘mixed in place’. Dijkdeuvels zijn buizen van 28 meter lang die schuin in de dijk gestoken worden, tot in de pleistocene zandlaag. Over een lengte van 13 meter zit een soort kous, de expander, om de buis. Na plaatsing wordt de dijkdeuvel volgestort met cementbentoniet, waardoor de expander uitzet. Door meerdere buizen op deze manier te plaatsen, wordt een solide versteviging behaald. Bij mixed in place draait een mengkop de dijk in, die bij het weer omhoog komen cement vermengd met de omgewoelde grond. Beide methoden zijn in oktober op het stuk dijk tussen Kinderdijk en Schoonhovensveer toegepast. Beide proeven gingen niet helemaal zoals gehoopt, blijkt uit de verhalen van Terluin. ‘Bij ‘mixed in place’ hadden we meer last van vervorming dan voorzien. Maar daar staat tegenover dat de sterkte hoger was dan verwacht.’ Bij ‘mixed in place’ bleek dat er vervormingen in het achterland ontstonden. Huizen op vijf meter afstand van de proef liepen schade op. Gevaar op verzakking is er niet, teleurstellend is het zeker. Er zal gekeken worden of de proef in aangepaste vorm in het voorjaar kan worden voorgezet. Ook bij de dijkdeuvels ging niet alles vlekkeloos. Het bleek problematisch om de deuvels zonder schade de dijk in te krijgen. Tijdens het boren beschadigde de kous, waardoor het gewenste effect uitbleef. Echter, door veranderingen aan de deuvel is dit nu onder contrôle. Neerslag 2010/I

5641_V11_art466.indd 35

30-12-2009 10:55:19

5641_V11_art466.indd 36

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:55:50

Besloten werd om nog tot 15 november door te testen. Normaal gesproken moeten dijken na 15 oktober met rust gelaten worden in verband met overstromingsrisico’s en het stormseizoen. In Nieuw-Lekkerland wordt echter doorgegaan met de proef. De organisatie heeft zichzelf daarom een vergunning gegeven tot 15 november door te gaan met de proef. Terluin voorspelt uiteindelijk een soort ‘lappendeken’ van oplossingen. ‘De dijk is over die twaalf kilometer niet altijd hetzelfde en dat vraagt dus om verschillende oplossingen. Op sommige punten kunnen we waarschijnlijk oplossingen gebruiken waarvoor iets meer ruimte nodig is.’ In 2015 moet de dijk verstevigd zijn tot het wenselijke niveau.

Neerslag 2010/I

5641_V11_art466.indd 37

30-12-2009 10:56:09

Dijkdeuvels - Bij de techniek ‘Dijkdeuvels’ worden dunne stalen palen in de grond geschroefd. Om iedere paal zit een steunkous, die na het plaatsen van de paal wordt opgeblazen met een cementmengsel. De grond om de paal wordt hierdoor samengedrukt en dit zorgt zo voor stevigheid.

Mixed in Place - Bij de techniek ‘Mixed in Place’ vermengen we de aanwezige slappe grond met cement in paalvorm. Door de ‘palen’ tegen elkaar te plaatsen, ontstaan blokken met cement gemengde grond, die zo zorgen voor verbetering van de dijk.

Door: Tim Fierant, foto’s: Richard van Hoek.

5641_V11_art466.indd 38

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:56:10

Evaluaties druktest Evides: lekken door samenloop van omstandigheden Evides voerde de test uit op 6 april vanaf productielocatie Berenplaat in Spijkenisse. De test had als doel om na te gaan of en zo ja, in hoeverre het mogelijk is om met het bestaande leidingnet â&#x20AC;&#x201C; dat gevoed wordt vanuit Berenplaat â&#x20AC;&#x201C; te kunnen voorzien in de groeiende vraag naar water rond de Tweede Maasvlakte. Vanaf 6 april is de druk gefaseerd en gecontroleerd opgevoerd van 44 naar 50 mwk, dit in stappen van 1,5 mwk per dag. Het streefgetal lag daarmee ruim binnen de marges, aangezien het leidingnet is ontworpen op 60 mwk. Tot donderdagmiddag 9 april, toen de 50mwk was bereikt, deden zich geen problemen voor. In de avond werd het aantal storingen echter groter dan normaal. Het totaal aantal storingen in Rotterdam en omgeving kwam gedurende de avond uit op 15. Deze verschilden sterk qua omvang, aard en impact en waren allen technisch relatief snel verholpen. Aan de Hilledijk te Rotterdam was sprake van een grote lekkage waarbij in zes woningen wateroverlast ontstond. Voorts hebben drie andere lekkages geleid tot ondergelopen straten. De overige elf lekkages betroffen betrekkelijk kleine lekkages, die leidden tot een tijdelijke onderbreking van de watervoorziening of tot tijdelijk verminderde druk. De maatschappelijke commotie was groot.

Neerslag 2010/I

5641_V12_art478.indd 39

30-12-2009 10:57:00

De Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond begon een zogeheten GRIP 1-procedure (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure). GRIP 1 is de minst ernstige fase, GRIP 5 een nationale ramp. Het houdt in dat een CoPI werd ingesteld: een Commando Plaats Incident, waarin Evides participeerde. Ook intern stelde Evides een coördinatiecentrum in vanwaaruit de (herstel)werkzaamheden werden aangestuurd. Om 03.00 uur op vrijdag 10 april waren alle storingen verholpen en om 05.00 uur was de watervoorziening hersteld. Afschaling naar GRIP 0 had al eerder (om 01.00 uur) plaatsgevonden.

AANPAK GEVOLGEN Evides begon op 10 april met het afhandelen van de gevolgen. Het betrof onder meer een interne en externe evaluatie van het crisismanagement binnen het drinkwaterbedrijf. De externe evaluatie is uitgevoerd door het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. Verder voerde hetzelfde COT een externe evaluatie uit van de voorbereiding van de druktest, evenals een technische evaluatie en de afhandeling van de schadeclaims. Afgelopen zomer zijn de evaluaties afgerond. Vervolgens is een actieplan opgesteld waarmee punten ter lering door de betrokken partijen in de praktijk kunnen worden gebracht. Evides keek daarbij met grote zorg naar de ontstane schade. De ingediende schadeclaims zijn binnen zes weken na de storing afgehandeld. Alle gedupeerden die de schade niet bij hun eigen verzekeringsmaatschappij konden claimen, hebben een schadevergoeding van Evides ontvangen.

RESULTATEN EVALUATIES Crisismanagement De storingen zijn in korte tijd adequaat afgehandeld. De watervoorziening is relatief snel weer volledig hersteld. Van een ‘crisis’ was dan ook in technische zin geen sprake. Uit een achteraf uitgevoerde analyse van het crisismanagement bleek dat Evides werd overrompeld door de enorme aandacht van de media en het tempo van de berichtgeving. Opvallend daarbij was dat het beeld in de media sterk verschilde van wat er feitelijk aan de hand was. In de beeldvorming was sprake van 15 grote storingen in Rotterdam en omgeving. In werkelijkheid ging het echter om enkele grote storingen en een aantal kleinere lekkages. Het bleek uitermate lastig om dit beeld recht te zetten. Belangrijke aandachtspunten voor de toekomst zijn volgens Evides de informatievoorziening, het ‘detecteren’ van de omvang en impact van incidenten (waarbij het niet alleen gaat om de technische impact maar ook om de maatschappelijke impact en de impact van de media) en de samenwerking met de Veiligheidsregio’s (en daarbinnen de diverse hulpdiensten) binnen het voorzieningsgebied. Voorbereiding druktest De voorbereiding van de druktest verliep goed. Evides heeft in een vroegtijdig stadium een projectorganisatie in het leven geroepen en een draaiboek opgesteld. Daarnaast is samen met een extern bureau een uitgebreide risicoanalyse uitgevoerd op grond waarvan diverse beheermaatregelen zijn getroffen. 40

5641_V12_art478.indd 40

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:57:00

De hulpdiensten zijn vooraf niet op de hoogte gesteld van de druktest. Dit was een bewuste keuze, aangezien de test grondig was voorbereid, uit de risicoanalyse bleek dat de kans dat het mis zou gaan zeer klein was én Evides geen onnodige onrust wilde oproepen. Het gevolg was echter dat hulpdiensten op 9 april niet direct een relatie konden leggen tussen de storingen en de druktest, waardoor zij zelf begonnen met de bestrijding van de lekken. Dat leidde er vervolgens toe dat het voor Evides lastig was om de regie te voeren op de media- en publieksvoorlichting. Inmiddels zijn afspraken gemaakt met de Veiligheidsregio over uitwisseling van gegevens. Technische evaluatie De evaluatie heeft uitgewezen dat de lekkages zijn ontstaan door een samenloop van omstandigheden. Het belangrijkste leerpunt ligt op het vlak van de besturingssoftware voor de pompbediening. Om het water vanaf Berenplaat in het net te pompen, beschikt zij over twee elektrische hogedruk-pompstations. Daarnaast heeft Berenplaat nog een dieselpompstation dat regulier niet wordt ingezet. Tijdens de druktest is dit pompstation voor de zekerheid ook ingeschakeld om drukschommelingen te voorkomen in het geval een storing aan één van de elektrische pompstations zou ontstaan. Bij het verder opvoeren van de druk bleek: – dat één van de elektrische pompstations substantieel meer water ging transporteren. Hierdoor werd de volumestroom ongelijkmatig verdeeld over de pompstrangen. Dit was een onverwacht effect in de regeling. De oorzaak hiervan wordt onderzocht; – dat het dieselpompstation niet in staat was om bij drukken van 48 mwk en hoger nog water te leveren (dit sloeg dus af). Ook hier moet nader onderzoek uitwijzen waarom het dieselpompstation dergelijke drukken niet (meer) aan kan; – dat door deze beide factoren snelle drukschommelingen ontstonden in het waterleidingnet. De lekkages zijn ontstaan als gevolg van de snelle drukschommelingen in combinatie met een hogere druk op zwakke plekken in het leidingnet. De evaluatie heeft verder aangetoond dat op de plaatsen waar de lekkages ontstonden, sprake was van verschillende soorten leidingmateriaal. Het betrof stalen, gietijzeren en pvc-leidingen. Bij enkele kleine lekkages ging het om pvc-leidingen uit de jaren ’70, waarvan inmiddels bekend is dat de kwaliteit kan wisselen. Om die reden is Evides in 2007 begonnen met het preventief vervangen van deze leidingen. Op de Hilledijk ging het om een gietijzeren leiding in de grond. Dit materiaal is zeer sterk en heeft een lange levensduur. Hiernaar vindt momenteel onderzoek plaats. Evides zal een hernieuwde risico-inventarisatie gaan uitvoeren op het gehele gietijzeren leidingbestand en een deel van de stalen leidingen. Met dank aan Roy Tummers (hoofd Strategie Evides)

Neerslag 2010/I

5641_V12_art478.indd 41

30-12-2009 10:57:00

Workshop ‘Sturen in de riolering’ – uitwisselen van kennis en ervaring In het Waterschapshuis in Leusden – hoofdkantoor van waterschap Vallei & Eem – vond afgelopen 12 november de workshop ‘Sturen in de riolering, wat is het doel?’ plaats. Belangrijkste onderwerp: RTC, oftewel Real Time Control – een sturingssysteem waarbij gebruik wordt gemaakt van actuele metingen en eventueel neerslagvoorspellingen – om de afvoer van afval- of oppervlaktewater centraal te reguleren. Emissiereductie, minder water op straat en een gelijkmatiger aanvoer naar de zuivering zijn argumenten die genoemd worden om te beginnen met sturing in de riolering. Ook zijn de kosten relatief laag en hoeven er geen grote infrastructurele projecten opgezet te worden. Toch passen weinig gemeenten sturing in hun stelsel toe in de praktijk. De implementatie, effectiviteit en risico’s vormen vaak een struikelblok. De workshop moet aan de hand van praktijkvoorbeelden een realistisch beeld scheppen van de valkuilen en mogelijkheden van sturing. De themagroep Stedelijk Water van Waternetwerk is is een van de initiatiefnemers van de middag. Volgens CeesAnton van den Dool, lid van de themagroep en adviseur/projectleider bij Nelen & Schuurmans, zit de zaal straks niet vol met louter RTC-experts. ‘Er zijn ook mensen aanwezig 42

5641_V13_art468.indd 42

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:57:46

die nieuwsgierig zijn, zich willen laten informeren.’ Ervaringen en kennis uitwisselen is de insteek vanmiddag. Op het programma staat een workshop, ingeleid door drie sprekers. Na de pauze zal er in groepjes aan vijf verschillende cases gewerkt worden. Eerste spreker is Wytze Schuurmans, directeur van adviesbureau Nelen & Schuurmans. Hij vergelijkt RTC met de cruise control van een auto. Schuurmans: ‘Jij regelt het systeem, maar het werkt automatisch.’ Zo werkt het ook met RTC. Schuurmans verwacht dat er binnenkort geen systeem meer aangelegd wordt zonder RTC. De partijen die nu beginnen met sturing behoren tot de kopgroep en zijn op die toekomst voorbereid. Schuurmans’ verhaal vormt een verhelderende opening van de middag. Hij spreekt voor zo’n vijftig geïnteresseerden. De een welhaast expert op het gebied van RTC, de ander geïnteresseerd en op zoek naar informatie. Veel mensen van waterschappen en gemeenten. Na Schuurmans is Cliff Krijnen als spreker aan de beurt. Krijnen maakt, als afdelingshoofd Inrichting Openbare Ruimte bij de gemeente Harderwijk, de implementatie van RTC van dichtbij mee. Hij schetst met de juiste balans tussen humor en ernst welke problemen zich in het meerjarige traject voordoen. Krijnen benadrukt dat het organisatorische aspect van het implementatietraject vele malen meer ingewikkeld is dan het technische aspect. Een vertrouwensbasis is van groot belang om met alle partijen de implementatie tot een succesvol einde te brengen. Het lukte in dit geval echter niet om een RTC-systeem voor de geplande deadline van 31 december 2005 te realiseren. Krijnen signaleert onder de participerende partijen een groeiende onrust en wantrouwen jegens RTC. Ook worden tekortkomingen aan het stelsel makkelijk aan het RTC-systeem toegeschreven. Al met al concludeert Krijnen: ‘RTC valt niet mee’. Toch is het volgens hem belangrijk om de successen te blijven zien. Al worden misschien niet alle doelen behaald, men is er wel in geslaagd om de geplande – kostbare – uitbreiding van de RWZI te beperken. Ook in de gemeente Velsen ging het bepaald niet van een leien dakje. Richard van Hardeveld, beleidsmedewerker water en riolering bij de gemeente Velsen, is de derde spreker van de middag. Ook Velsen heeft, op kleine schaal, RTC geïmplementeerd. Meetfouten, overschreden deadlines en ontvangstproblemen gooiden meermaals roet in het eten. Toch overheerst nu een positief gevoel over de werking van systeem. De grondige aanpak, aandacht voor betrouwbaarheid en de kleine omvang van het project zijn hierbij belangrijke succesfactoren. Daarnaast ziet van Hardeveld als positieve neveneffecten dat de aandacht voor het werkelijke functioneren van het stelsel is toegenomen en dat de samenwerking tussen de binnen- en buitendienst geïntensiveerd is. De middag werd afgesloten met het in groepen werken aan cases. Verspreid door het gebouw vonden puntige discussies plaats over de zin en onzin van RTC Neerslag 2010/I

5641_V13_art468.indd 43

30-12-2009 10:57:46

in rioleringssystemen. Daarbij lag de focus op het technische, juridische en organisatorische aspect van een eventuele implementatie. De situaties in de gemeenten Harderwijk en Velsen vormden twee van de vijf cases. De adviezen van groep 3, die zich over de case Harderwijk boog, richtten zich vooral op de technische en juridische kant. Zorg dat het juridisch goed is dichtgetimmerd, spreek af wie eventuele claims gaat opvangen. Wat de techniek betreft: zorg dat je zonder een werkend systeem niet slechter af bent. De situatie mag niet verergeren als de sturing uitvalt. Groep 2 boog zich over de case van de gemeente Velsen. Daar kwam onder meer uit dat de uitdaging van de gemeente Velsen voornamelijk op het organisatorische vlak ligt. Hier wordt er samengewerkt tussen de gemeente Velsen en drie waterschappen. Het creëren van een bestuurlijk en ambtelijk draagvlak voor de implementatie is essentieel. Ook werd de gemeente op het het hart gedrukt verder te gaan met het betrouwbaar maken van het systeem door bijvoorbeeld de communicatie dubbel uit te voeren. Maar: ‘Wees realistisch; het kan altijd fout gaan.’ Dan is het belangrijk om aantoonbaar zorgvuldig gehandeld te hebben. De presentatie van de vijf cases betekende ook het einde van het officiële gedeelte van de middag. Maar niet voor er via een rondvraag nog even gepeild werd naar de mening van de aanwezigen aangaande RTC. Die rondvraag leerde dat ongeveer driekwart van de aanwezigen RTC een ‘goed idee’ vond. Ruim de helft van de zaal verkoos sturen boven investeren. Ook samenwerken op basis van vertrouwen – in plaats van dichtgetimmerde juridische contracten – kreeg van ruim de helft van de zaal de voorkeur. Die rondvraag lijkt goed samen te gaan met de gesignaleerde trend – namelijk dat RTC steeds wijdverbreider aanwezig is. Tim Fierant

5641_V13_art468.indd 44

Neerslag 2010/I

30-12-2009 10:57:46

Column

Crisis! Het jaar 2009 ligt alweer achter ons. Het jaar van de economische crisis en klimaatcrisis. De watersector ontkomt niet aan beide ontwikkelingen.

Roelof Kruize.

ALLEREERST DE ECONOMISCHE CRISIS De Nederlandse staatsschuld is in 2009 fors opgelopen en bezuinigingen zijn de komende jaren noodzakelijk. In feite zijn we zo’n 10% van ons vermogen kwijt geraakt. Dat moeten we terugverdienen. Alle sectoren zijn aan zet, dus ook de watersector. Jaarlijks besteden we in Nederland ongeveer 5 miljard euro aan drinkwater, afvalwater, grondwater en oppervlaktewater. Door betere samenwerking, integratie en schaalvergroting zal dit zo’n 10-20% goedkoper moeten. De Unie van Waterschappen heeft haar visie hierop al aan de staatssecretaris gestuurd. Breng de riolering en primaire keringen onder de verantwoordelijkheid van de waterschappen en laat deze verder opschalen van 24 waterschappen nu, naar zo’n 10 waterschappen in 2020. VEWIN is voorstander van integratie in de waterketen. VNG ziet de riolering vooral als een gemeentelijke taak. Wat brengt 2010 op dit gebied. Ik denk dat we rekening moeten houden met ingrijpende wijzigingen in het huidige bestel. Dat biedt ook kansen. Kansen op een hogere doelmatigheid, betere klantgerichtheid en duurzaamheid.

DAN DE KLIMAATCRISIS De top in Kopenhagen had tot doel de koers uit te zetten voor de komende jaren. Als watersector krijgen wij volop met de klimaatcrisis te maken. We zullen de uitstoot van koolzuurgas moeten beperken. Nu is de watersector verantwoordelijk voor 2-4% van de CO2-emissie. Door zuiniger met energie om te gaan, groene stroom te stimuleren en minder chemicaliën te gebruiken kunnen we een aanzienlijke bijdrage leveren. Dus biologische fosfaatverwijdering en optimale benutting van biogas. Een mooi voorbeeld van samenwerken in de keten is het produceren van aardgas uit biogas door CO2 er uit te halen en deze CO2 te gebruiken bij de drinkwaterproductie in plaats van zoutzuur. Benutting van de chemische en thermische energie uit water door onder andere uitbouw van koude-warmteopslag in het grondwater. Naast deze zogenaamde mitigatiemaatregelen zal de watersector ook adaptatiemaatregelen moeten nemen. Hoe gaan we om met extreme regenval, stijgende zeespiegel, maar ook drogere en warmere zomers. Uitdagingen volop. Kennisuitwisseling en delen van praktische ervaring is van cruciaal belang. Daarom roep ik jullie op om collega’s te stimuleren lid te worden van Waternetwerk. Roelof Kruize Neerslag 2010/I

5641_V14_art469.indd 45

30-12-2009 10:58:22

VERENIGINGSNIEUWS nummer 1-2010

4 JUNI 2010: NATIONALE WATERNETWERK SECTIEDAG ‘Veilig werken in de watersector’ is het thema van deze dag. Zet u de datum vast in de agenda. Nadere bijzonderheden volgen. De meest actuele ontwikkelingen worden gepresenteerd. Het doel is kennisuitwisseling tussen drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen, voor medewerkers in de uitvoering.

BESTUUR SECTIE NOORD NEDERLAND De sectie Noord Nederland heeft het bestuur kunnen uitbreiden met een vertegenwoordiger namens de drinkwaterwereld: Tonny Hemme, werkzaam bij Vitens. Hij zal binnenkort de eerste bestuursvergadering bijwonen en zich aan u voorstellen in nummer 2 van Neerslag.

WATERLOOPBAAN In november 2009 is de nieuwe website Waterloopbaan.nl gelanceerd. Dit is DE vacaturesite voor de watersector. Op deze website kunnen waterprofessionals, of zij die het willen worden, zoeken naar een baan in de watersector. Maar ook kunnen werkgevers daarop vacatures plaatsen. Zo weten zij er zich van verzekerd dat deskundige en gemotiveerde mensen daarop reageren. Het adres is: www.waterloopbaan.nl maar u kunt er ook terecht via een link op de website van Waternetwerk.

CONTRIBUTIES 2010 In de ledenvergadering van 27 november zijn de nieuwe contributies voor 2010 vastgesteld. Sectieleden betalen € 25 per jaar, mits zij een machtiging hebben afgegeven voor automatische incasso. De korting daarvoor bedraagt € 5. Wilt u liever zelf uw contributie overmaken, dan betaalt u dus € 30 per jaar. Een los abonnement op Neerslag (binnenland) gaat € 30 kosten, inclusief een korting voor de automatische incasso. Wordt het abonnement niet per automatische incasso voldaan, dan kost een abonnement € 35. Een abonnement voor het buitenland kost € 5 meer. 46

Neerslag 2010/I

5641_V15_art470_vernws.indd 46

30-12-2009 10:59:40

WATERNETWERK SCRIPTIEPRIJS Nadine Tchetkoua Wacka en Wikke Novalia hebben de Waternetwerk Scriptieprijs gewonnen. Deze prijs is tijdens het najaarscongres op 22 september 2009 in Den Haag uitgereikt. Doordat Wikke Novalia op die dag in Indonesië verbleef, heeft alleen Nadine Tchetkoua Wacka de prijs in ontvangst genomen.

WATERNETWERK GAAT MET DE TIJD MEE!

Wikke Novalia. Foto: Jaap van Peperstraten.

Het bestuur en de directie van Waternetwerk hebben besloten dat post aan de leden zoveel mogelijk digitaal verstuurd wordt: per email. Nieuws is voor leden te lezen op de website. Ook de uitnodigingen voor bijeenkomsten van de secties worden voortaan zoveel mogelijk alleen per email verstuurd. Heeft u uw email adres nog niet doorgegeven? Doe dat dan zo snel mogelijk! Sectieleden die geen computer of internet hebben krijgen hun post nog op de traditionele manier opgestuurd, per ‘gewone’ post.

ROADSHOW Waternetwerk probeert zo veel mogelijk leden te werven. Een belangrijke activiteit zijn de zgn. ‘roadshows’ – een stand van Waternetwerk die langs de verschillende drinkwaterbedrijven en waterschappen trekt. In november stond de stand bij Waternet in Amsterdam; in december bezoekt men PWN, het drinkwaterbedrijf van Noord-Holland. Daarna gaat de stand naar het Waterschap Zuiderzeeland. Ook het waterschap Regge en Dinkel en het drinkwaterbedrijf Dunea (Zuid-Holland) zullen worden bezocht.

KENNISMAKINGSLIDMAATSCHAP WATEROPLEIDINGEN Cursisten van Wateropleidingen kunnen een gratis kennismakingslidmaatschap voor een jaar afsluiten als zij een cursus, zoals UTAZ en HTAZ volgen bij Wateropleidingen. Het speciale aanmeldingsformulier staat op de website van Waternetwerk bij ‘lid worden’. Laat het weten aan uw collega’s!

VIDEO’S ‘LEDEN VERTELLEN’ Op de website, links op de homepage kunt u sinds kort video’s bekijken waarin leden vertellen waarom zij lid zijn van Waternetwerk. Wilt u nieuwe leden werven dan kunt u hen op deze video’s wijzen. Neerslag 2010/I

5641_V15_art470_vernws.indd 47

30-12-2009 10:59:41

JAARPROGRAMMA WATERNETWERK 2010 Het jaarprogramma 2010 van Waternetwerk is gebaseerd op de ideeën die door de verschillende themagroepen zijn aangedragen. Dit is de voorlopige versie die nog wordt aangevuld met meer activiteiten en specifieke data. De definitieve versie verschijnt in december 2009. Het programma bestaat uit: • 4 jaarlijkse hoogtepunten • 3 internationale congressen • 15 themabijeenkomsten • diverse workshops, symposia en studiedagen Jaarlijkse hoogtepunten • Voorjaarscongres 16 april - Eindhoven – ‘Staat Nederland aan de vooravond van een nieuwe structuur voor de watersector?’ Na de presentatie van de miljardennota op Prinsjesdag is er meer regie vanuit het rijk gekomen op het proces van doelmatigheidsverhoging in de watersector. Tijdens het voorjaarscongres zullen de meest actuele resultaten en standpunten gepresenteerd worden. • Nationale Waternetwerk Sectiedag 4 juni Utrecht – ‘Veilig werken in de watersector; De sectiedag zal als thema veiligheid en arbo hebben. De meest actuele ontwikkelingen worden gepresenteerd. Het doel is kennisuitwisseling tussen drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen voor medewerkers in de uitvoering. • ‘Vierde dinsdag in september’ 28 september - Nieuwspoort (Den Haag); In dit jaarlijks terugkerende evenement vraagt Waternetwerk aan het Kabinet om haar waterbeleid voor het komend jaar te presenteren. Daarbij zorgen we voor reacties hierop vanuit onze achterban (UvW, VEWIN, Industrie, gemeenten, enz.). Doel: een levendige discussie en informatie over de meest actuele beleidswaarnemers. • Najaarscongres 26 november - Zwolle - Trends in watertechnologie; In samenwerking met DWSI worden maatschappelijke trends gepresenteerd die van invloed zijn op de ontwikkeling van de watertechnologie. Internationale congressen • Wereld Waterdag 22 maart - Amsterdam; Tijdens Wereld Waterdag presenteert Waternetwerk in samenwerking met andere organisaties (NWP, Unesco, IWA) de voortgang van het behalen van de Millennium Development Goals. Het gaat met name om de rol die Wateroperating Partnerships hierin kunnen betekenen. • Cities of the Future 23-25 augustus - Amsterdam; Tijdens Sail zal het congres Cities of the Future georganiseerd worden. 48

Neerslag 2010/I

5641_V15_art470_vernws.indd 48

30-12-2009 10:59:41

Hoe zien de steden van de toekomst eruit op het gebied van water. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen. Hoe adapteren steden aan de klimaatverandering. • Water and Energy 10-12 november - Amsterdam; In vervolg op het IWA concgres Water and Energy in Kopenhagen (oktober 2009) organiseert Waternetwerk samen met de IWA het tweede IWA congres over Water en Energie. Themabijeenkomsten Eerste kwartaal 2010 1. De productie van algen en de benutting van algen – Schiphol 2. Aansprakelijkheid en schadevergoeding – Breda 3. Rioleringsplannen met oog voor de toekomst – Assen 4. Water en Ruimtelijke Ordening – Rotterdam Tweede kwartaal 2010 5. Nieuwe Drinkwaterbronnen (verzilting) – Dordrecht 6. Sluiten van kringlopen in de industrie – Amersfoort 7. Functioneel beheer en Assetmanagement – Arnhem 8. Klantenservice-nieuwe diensten – Alkmaar Derde kwartaal 2010 9. Bodemenergie; de bestuurlijk-juridische hobbels – Amersfoort 10. Reststoffenbeleid, bijvoorbeeld fosfaatterugwinning – Leeuwarden 11. Rol van de media: hoe ga je hier als waterorganisator mee om – Utrecht 12. Bedrijfsvergelijkingen in de sector – Leiden 13. Co-vergisting – Breda Vierde kwartaal 2010 14. Stand still principe vanuit KRW – Delft 15. Real time Control – Groningen 16. Centrale versus Decentrale Concepten – Tilburg 17. Schaarste en duurzaamheid – Lelystad Voor de actuele agenda, het laatste nieuws en overige informatie: www.waternetwerk.nl Voor vacatures in de watersector: www.waterloopbaan.nl Voor vragen en opmerkingen e-mail naar: info@waternetwerk.nl

Neerslag 2010/I

5641_V15_art470_vernws.indd 49

30-12-2009 10:59:41

Aan de waterkant

De Grote kroosvaren onder de loep De Grote kroosvaren (Azolla filiculoides) is een miniatuur watervarentje. Dit plantje vormt een serieuze bedreiging voor de levensgemeenschappen van stilstaande, voedselrijke wateren, maar misschien moeten we toch maar gewoon wennen aan deze fraaie exoot.

GROTE SCHOONHEID OP DE VIERKANTE CENTIMETER Grote kroosvaren klinkt erg groots, voor zoâ&#x20AC;&#x2122;n klein plantje als Azolla filiculoides eigenlijk is. Het is een miniatuur watervarentje dat maximaal twee tot drie centimeter groot wordt en als eendenkroos op het wateroppervlak drijft. Deze soort bestaat uit schubachtige blaadjes die dakpansgewijs over elkaar liggen en die zo grotere samengestelde bladen vormen. Van heel dichtbij zijn kroosvarens fantastisch mooi om te zien: zacht groen met donzige witte randjes, zoals sommige vetplanten die ook hebben. Mensen met een goede loep of binoculair moeten dit varentje beslist eens van dichtbij

De schubachtige blaadjes van de Grote kroosvaren zijn zachtgroen, met donzige witte randjes. Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Maarten Zonderwijk. 50

5641_V16_art471.indd 50

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:00:34

bekijken. In de herfst kleuren ze vaak opvallend rood, zodat het gehele wateroppervlak een fraaie rode gloed krijgt. Dit verschijnsel kan men, met uitzondering van de provincie Zeeland, in geheel Nederland aantreffen, maar in het westen is de kans het grootst. Echte bloemen hebben de kroosvarens niet. Zij vormen sporenkapsels die los drijvend in het water bevrucht worden door andere sporen met weerhaakjes. De kroosvarens kunnen zich ook gemakkelijk delen en zich zo verspreiden. De vaste begeleiders van Grote kroosvaren zijn Bultkroos en Grof hoornblad. Zij hebben geen van alle wortels in de bodem. Zij drijven aan de oppervlakte en vormen zo’n dicht dek dat er in de waterkolom weinig leven meer mogelijk is.

GESCHIEDENIS In Nederland komt naast de Grote kroosvaren ook de minder algemene Kleine kroosvaren voor. Deze soort is eigenlijk alleen door zijn grootte van zijn broer te onderscheiden. Beide soorten horen tot een oud geslacht. Azolla’s kwamen anderhalf miljoen jaar geleden al in onze streken voor, zoals blijkt uit de sporenkapsels die bij het geologisch onderzoek in oude kleilagen worden aangetroffen. Uit dat onderzoek is echter ook gebleken dat in de voorlaatste ijstijd het klimaat zo bar was dat de Azolla’s hier toen geheel zijn verdwenen. De kroosvarens die we nu in Nederland kennen, komen uit de warme delen van Noord en ZuidAmerika. Zij zijn aan het eind van de negentiende eeuw ingevoerd op Europese landgoederen en van daaruit verwilderd. In de praktijk van het waterbeheer worden zij tot de groep van invasieve exoten gerekend. Ze zijn ‘exoot’ omdat ze zich niet uit eigen beweging ergens gevestigd hebben en ‘invasief’ omdat ze zich op de nieuwe groeiplaats enorm goed manifesteren.

STIKSTOFBOMMEN Een bijzondere bondgenoot van de kroosvarens is een specifieke soort blauwwier. Dit microscopisch kleine wier leeft tussen de Azolla-schubben en kan stikstof uit de lucht binden. De kroosvarens kunnen de gebonden stikstof op hun beurt weer opnemen als bouwstof. Pas als er in strenge winters veel kroosvarens afsterven, komt alle geaccumuleerde stikstof ineens vrij. Dat betekent dat de voedselrijkdom van het water ineens omhoog schiet, een vorm van biologische eutrofiëring dus. Deze watervarentjes kunnen overigens heel goed leven in een omgeving waar weinig andere plantensoorten het uit kunnen houden. Zij hebben een voorkeur voor voedselrijk water met een hoog fosfaat- en carbonaatgehalte; dit wordt ook wel hard water genoemd. Daarbij vormt een hoog chloridengehalte in het water geen probleem voor de Azolla’s en dat is dan ook de voornaamste reden dat ze zich zonder veel concurrentie zo sterk kunnen ontwikkelen in de brakke wateren van West-Nederland.

Neerslag 2010/I

5641_V16_art471.indd 51

30-12-2009 11:00:34

PROBLEEM VOOR WATERBEHEERDERS Invasieve soorten als Grote kroosvaren kunnen wateren natuurbeheerders voor grote problemen stellen. Voor de levensgemeenschappen in stilstaande, voedselrijke wateren zijn de monoculturen van Azolla een serieuze bedreiging. Voor de waterkwaliteit speelt de afsluiting van het oppervlak ook een negatieve rol. De zuurstofhuishouding in het water wordt daardoor namelijk erg kritisch voor waterdieren. In technische zin hebben waterbeheerders vaak ook nog eens problemen met de roosters bij stuwen. Die verstoppen door de vele tonnen aan minuscule varentjes die zich ophopen en haast niet te verwijderen zijn. Aan de andere kant moeten we misschien ook maar gewoon wennen aan deze exoot. Nu de winters steeds zachter worden en de zomers warmer, zal deze soort zich steeds verder uitbreiden, zeker in gebieden waar de voedselrijkdom en verontreiniging een rol spelen. Misschien moeten we dan maar eens vaker langs de oever door de knieĂŤn, om ons te verbazen over de kracht en schoonheid van zoâ&#x20AC;&#x2122;n klein exotisch plantje. Maarten Zonderwijk is freelance natuurfotograaf, hij woont in Deventer en werkt als beleidsecoloog bij het waterschap Regge en Dinkel.

5641_V16_art471.indd 52

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:00:40

Monitoring afvalwater via TOC-meting INLEIDING IMD BV heeft mobiele meetwagens ontwikkeld, waarmee bedrijven op een snelle manier inzicht krijgen in de kwaliteit van het afvalwater. Dit gebeurt op basis van TOC-metingen. TOC staat voor Total Organic Carbon en is, evenals BZV en CZV een maatstaf voor de hoeveelheid organische belasting in het afvalwater. Door de TOC-meetgegevens op het SCADA-systeem van het bedrijf te visualiseren, ontstaat een toegankelijke tool om in te spelen op de trend van de vervuilingswaarde van het water. De tool kan tevens goed worden gebruikt om grondstof- en/of productverliezen te reduceren. De behoefte aan TOC-metingen heeft ertoe geleid dat diverse bedrijven, vaak na testen met een mobiele TOC-meting, vaste TOC-opstellingen door IMD hebben laten realiseren. Er zijn momenteel al diverse referenties bij bijvoorbeeld de zuivelindustrie en bij bierbrouwerijen. In dit artikel wordt nader op de achtergrond en de toepassing van TOC-metingen ingegaan.

TOC-METING TOC-meting is een analytische bepaling van totaal organische koolstof, die met een tijdsinterval van circa 4 minuten wordt uitgevoerd. De TOC-bepaling heeft een goede relatie met de CZV-bepaling. Deze verhouding is wel afhankelijk van

Neerslag 2010/I

5641_V17_art474.indd 53

30-12-2009 11:08:40

het type afvalwater.De TOC-bepaling kan worden uitgebreid met een module voor stikstofbepaling. Bij levensmiddelenbedrijven wordt meestal gerekend met een vaste verhouding tussen CZV en stikstof. In het geval van de meetwagen (mobiele opstelling) is de TOC-meting ge誰nstalleerd in een aanhangwagen die verder voorzien is van een monstervoorbehandelingsunit, pomp, lucht- en watervoorziening en plc. De plc ontvangt meetsignaal van het geloosde debiet. Op basis van de combinatie van de debietmeting en de TOC-bepaling wordt een berekening van het aantal vervuilingseenheden (ve) uitgevoerd, die gelden voor het tijdsbestek van 4 minuten. Tevens wordt cumulatief de ve-waarde per 24 uur berekend. Verschillende gegevens kunnen via de gsm-modem per sms wordt verstuurd. IMD biedt de mobiele TOC-meting en ook andere meet- en randapparatuur onder huurcondities aan om zo zicht te krijgen op de afvalwatersituatie. Aansluitend hieraan kan de klant zelf of met behulp van IMD het optimaliseren van processen ter hand nemen. Indien een bedrijf overweegt een TOC-meter aan te schaffen, is een huurperiode een manier om ervaringen op te doen. Op welke momenten treedt een bovengemiddelde verontreiniging van het afvalwater op? Het is wenselijk het antwoord op deze vraag te kunnen geven. Troebelheidsmeting is een methode om pieken en trends in de afvalwatervervuiling te detecteren/monitoren en op basis hiervan maatregelen te nemen. Het is echter een kwalitatieve meting die geen exacte waarden genereert. Bovendien kan bijvoorbeeld water dat vrijkomt bij reinigingen de troebelheids-meting be誰nvloeden en zijn er componenten die wel bijdragen in de vervuilingswaarde, maar die niet of onvoldoende worden gedetecteerd door de troebelheidsmeting, zoals bijvoorbeeld suikeroplossingen. De TOC-meting is hiervoor een goed alternatief, omdat daarmee wel alle componenten worden geanalyseerd waarin koolstof aanwezig is. De data zijn op afstand uit te lezen en te exporteren naar bijvoorbeeld Excel. 54

5641_V17_art474.indd 54

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:08:42

De volgende data worden aangegeven: â&#x20AC;&#x201C; Debiet, kg TOC, kg CZV en NKj (berekend) per monstername en per dag; â&#x20AC;&#x201C; Ve-waarde per monstername, prognose ve-waarde per dag, ve-waarde totaal per dag. De bewerkte data kan in absolute getallen en grafisch worden weergegeven.

BORGING BELASTING ZUIVERING (ESCAPEVOORZIENING) De biologische zuivering (awzi) bij bedrijven wordt vaak zonder aanvullende voorzieningen (zoals een buffertank) blootgesteld aan een sterk wisselende belasting. Door toepassing van een buffertank, waarbij vaak ook reeds denitrificatie of voorzuivering plaatsvindt, wordt een afvlakking van de belasting van de zuivering bereikt. Eventueel kan dit bij bedrijven die geen continue productie hebben worden bereikt door een variabel niveau in de buffertank te hanteren. Ondanks het gebruik van een buffertank kan het toch voorkomen dat een calamiteit bij het bedrijf optreedt, die ertoe kan leiden dat de awzi wordt overbelast. Een dergelijke overbelasting brengt veel problemen met zich mee zoals bijvoorbeeld uitspoeling van slib, het niet voldoen aan de lozingseisen, verhoogde kosten voor zuiveringsheffing, stankoverlast e.d.. Het kan een tijd duren voordat zuivering weer hersteld is. Deze nadelen kunnen worden voorkomen indien tijdig op een calamiteit kan worden gereageerd. Primair is het daarbij van belang dat een snelle terugkoppeling van de afwijkende afvalwaterkwaliteit naar de betreffende operator van het productieproces of de awzi plaatsvindt. Dit kan bij een vaste opstelling van de TOC vrij eenvoudig gerealiseerd worden via een terugkoppeling van het SCADAsysteem. De bron van de calamiteit kan hierbij zo snel mogelijk worden getraceerd en afgesloten. Daarnaast is het zaak om het deel van de lozing bij een calamiteit, die veelal op dat moment nog in de bedrijfsriolering aanwezig is, apart te kunnen opslaan. Hiervoor kan tevens het meetsignaal van de TOC-meting worden Neerslag 2010/I

5641_V17_art474.indd 55

30-12-2009 11:08:45

gebruikt. Via de ve-berekening kan binnen het regelsysteem (naast de melding aan de operators) een sturing van de afvalwaterstroom naar een escapevoorziening worden gerealiseerd. Hierbij wordt op dat moment de afvalwaterstroom (met een verhoogde vervuiling) niet gestuurd naar de buffertank, maar (tijdelijk) naar een escapetank, totdat de kwaliteit weer normaal is, waarbij de reguliere afvoer weer hervat kan worden. Hiermee is bereikt dat er een interceptie plaatsvindt van de calamiteit, omdat deze tijdelijk is gebufferd in de escapetank. Vanaf deze situatie zijn de volgende oplossingen denkbaar: – een separate afvoer bijvoorbeeld per as (en verwerking in een vergisting) – een gecontroleerde afvoer naar de eigen awzi. Het doel van de inrichting van de TOC-meting is in beide gevallen bereikt, namelijk dat een calamiteit in het bedrijf gecontroleerd wordt gemanaged.

DISCREPANTIEONDERZOEK Naast applicaties in de industrie zijn er ook andere toepassingsmogelijkheden, zoals bijvoorbeeld in rioolwater en bij het influent van rioolwaterzuiveringen (rwzi). Hierbij kan worden gedacht aan de toepassing van de TOC-meting bij discrepantieonderzoek. Discrepantie is een thema bij de waterkwaliteitsbeheerders dat steeds meer aandacht krijgt om meer en beter inzicht te krijgen in de verhouding tussen de gemeten vervuilingseenheden en vervuilingseenheden waarvoor de heffingsaanslag wordt opgelegd. Onderzoek naar dit verschil kan met de huidige technieken zoals meting en monstername tot onvoldoende inzichten leiden, waardoor het discrepantieonderzoek moeizaam verloopt. Een TOC-meting kan bij het discrepantieonderzoek één van de tools te zijn waardoor sneller dit probleem onderzocht kan worden. Eventueel kan een TOC-meting ondersteund worden door aanvullende andere on-line parameters. Daarnaast kan het ook wenselijk zijn eveneens de anorganische koolstof te meten. In dat geval is sprake van een TC-meting, die ook met dezelfde analyser uitgevoerd kan worden. Wanneer discrepantie en de omvang zijn vastgesteld kan dit voor de waterkwaliteitsbeheerder een startsein zijn voor een nadere cijfermatige onderbouwing. Dit is voor IMD het vertrekpunt om de diensten en expertise op het terrein van meting en monitoring, meer specifiek op gebied van TOC-meting, en alle voorkomende veldwerkzaamheden in relatie tot het discrepantieonderzoek aan te bieden. Daarbij behoren ook aspecten als (het organiseren van) technische aanpassingen, verwerken van data en rapporteren aan de opdrachtgever. A. Schenkel en W. Heusinkveld, IMD BV 56

5641_V17_art474.indd 56

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:08:47

De techniek achter samenwerking In de watersector wordt op allerlei vlakken samengewerkt. Ook het samen meten in bijvoorbeeld de gemeentelijke riolering komt steeds meer voor. Dergelijke meetsystemen moeten aan verschillende voorwaarden voldoen. H2gO is een monitorings- en beheerssysteem dat aan deze voorwaarden voldoet en daarom ook al bij meerdere projecten gebruikt wordt. Hoewel H2gO in het verleden vooral gebruikt werd voor het verzamelen van gegevens uit het veld (als telemetriesysteem) heeft het de laatste jaren een behoorlijke ontwikkeling doorgemaakt . Zo is het flink uitgebreid op het gebied van datavalidatie, analyse en Real time controle. H2gO wordt zodoende voor het gehele proces van operationeel meten, databeheer en analyse toegepast.

WAAROM SAMENWERKEN? Samenwerken is de trend in het waterbeheer. Het kan daarbij gaan om samenwerking tussen de verschillende disciplines, maar ook tussen verschillende partijen. Dat samenwerking steeds belangrijker wordt is ook niet zo vreemd. Het wordt erg gestimuleerd vanuit de rijksoverheid, zo bevat het Nationaal Bestuursakkoord Waterketen letterlijk de volgende tekst: ‘Gegeven de fysieke verwevenheid van riolering en afvalwaterzuivering realiseren de gemeenten en waterschappen permanente samenwerking in het afvalwaterbeheer’. Naast deze stimulans, heeft samenwerking natuurlijk ook veel voordelen: je deelt kennis, er vindt betere afstemming plaats en het kan een flinke kostenbesparing opleveren. De voordelen worden nog groter als samenwerking ook bestaat uit samen meten en het samen analyseren van meetgegevens. Daarbij ontstaat namelijk inzicht in het totale systeem, wat in sommige gevallen tot hele verhelderende inzichten kan leiden. Maar hoe wordt een dergelijke samenwerking technisch ingericht? Vanuit het oogpunt van telemetrie zijn er drie vormen van samenwerking mogelijk. Deze worden hieronder beschreven. Daarbij wordt uitgegaan van een samenwerking tussen een gemeente en een andere partij (bijvoorbeeld het waterschap) die het gezamenlijke systeem beheert. – Scenario 1: De gemeente behoudt zijn eigen telemetriesysteem en de meetgegevens worden dus in de eigen hoofdpost opgeslagen. Door middel van een export worden deze gegevens ontsloten naar het gemeenschappelijke systeem. – Scenario 2: De gemeente heeft een eigen systeem, maar alle nieuwe of specifieke locaties (bijvoorbeeld overstorten) worden direct ontsloten naar het gemeenschappelijke systeem. Gegevens uit het eigen systeem kunnen door middel van een export eventueel ook worden overgezet naar het gemeenschappelijke systeem. Neerslag 2010/I

5641_V18_art475.indd 57

30-12-2009 11:02:22

– Scenario 3: De gemeente heeft geen eigen systeem (meer). Alle meetgegevens gaan direct naar het gemeenschappelijke systeem. Via dit systeem kan de gemeente zijn eigen infrastructuur monitoren en besturen. Het is overigens niet zo dat het ene scenario het andere uitsluit. In één samenwerkingsverband kunnen verschillende scenario’s naast elkaar voorkomen. De voorwaarde is dan natuurlijk wel dat het gezamenlijk systeem alle vormen ondersteunt. Andere belangrijke punten waaraan een gemeenschappelijke systeem moet voldoen zijn: – Een uitgebreide rechtenstructuur: Als meerdere partijen samen gaan meten is er vaak sprake van veel verschillende soorten gebruikers en meerdere meetnetten. Het is daarom van belang dat het systeem uitgebreide mogelijkheden biedt op het gebied van autorisatie. – Uitgebreide communicatiemogelijkheden: in de watersector zijn veel verschillende soorten dataloggers, gemaalcomputers en meetvoorzieningen in gebruik. Deze communiceren vaak allemaal op een andere manier en in een andere ‘taal’. Om niet alle hardware te moeten vervangen is het dus belangrijk dat het systeem met alle verschillende locaties kan communiceren.

5641_V18_art475.indd 58

Scenario 1.

Scenario 2.

Scenario 3.

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:02:23

– Automatische validatiemogelijkheden: meten is de eerste stap om inzicht te krijgen in een systeem. Maar om echt met de data aan de slag te kunnen is het van wezenlijk belang dat de data goed gecontroleerd zijn. Een deel van deze controles kunnen automatisch uitgevoerd worden. Dit bespaart de gebruiker veel tijd en het zorgt ervoor dat problemen met de meetopstelling eerder gesignaleerd worden (doordat er ‘foute data’ binnenkomen) Een systeem dat voldoet aan al deze voorwaarden is H2gO. H2gO is een uitgebreid monitorings- en beheerssysteem ontwikkeld door I-Real in nauwe samenwerking met de watersector. Momenteel wordt H2gO ingezet bij drie samenwerkingsverbanden tussen een waterschap en gemeenten; bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, waterschap Rivierenland en Hoogheemraadschap Waterschap Rivierenland gebruikt H2gO de Stichtse Rijnlanden. Deze laatste onder andere voor het project Samen samenwerking is onlangs ‘live’ gegaan. meten met de gemeenten. OverstortmeIn het project heeft het Hoogheemtingen van de 36 inliggende gemeenten raadschap samen met twaalf inligworden indirect uitgelezen, wat betekent gende gemeenten een uitgebreid netdat WSRL een koppeling heeft gemaakt werk aan laten leggen met 130 nieuwe met de bestaande telemetriesystemen en 40 bestaande meetlocaties. Met dit van circa 25 gemeenten (scenario 1). netwerk hopen zij het daadwerkelijk functioneren van de riooloverstorten Ook zijn er gemeenten die de moniin beeld te krijgen. Binnen dit project toring van de overstorten geheel door verzorgt H2gO de informatie-uitwisWSRL laten verzorgen (scenario 3), de seling en presenteert, rapporteert en gemeente en het waterschap kunnen analyseert het de meetgegevens. beide via internet bij de omgeving.

DATA ANALYSE Op het gebied van data-analyse is H2gO de laatste jaren sterk uitgebreid. Op het moment dat een meetwaarde in de database van H2gO wordt weggeschreven, wordt het meteen al automatisch gevalideerd op basis van de verschillende regels (min/max waarden, afwijkend meetinterval, toekomst waarden). Naast de automatische validatie kunnen meetwaarden ook nog gevalideerd worden op basis van logboek informatie en verschillende tests (bijvoorbeeld een test op uitschieters). Tenslotte kunnen meetreeksen ook nog geanalyseerd worden op correlaties. Al deze functionaliteiten moeten er voor zorgen dat goede, bruikbare meetreeksen ontstaan. Der-

Daarnaast gebruikt WSRL H2gO als Waterbeheer Informatie Systeem. Alle data uit de vier gebruikte telemetriesystemen in het waterbeheer, worden middels (XML-) koppelingen automatisch in H2gO ingebracht. Daarnaast wordt H2gO gevuld met alle handopnamen (waterstanden, grondwaterstanden en neerslagmetingen) deze worden bijvoorbeeld vanuit excelsheets of door exports die op het netwerk worden geplaatst, automatisch ingelezen. Vervolgens worden in H2gO alle grafieken, rapportages en analyses gedaan die noodzakelijk zijn. Iedereen binnen het waterschap heeft toegang tot de applicatie via intranet of internet.

Neerslag 2010/I

5641_V18_art475.indd 59

30-12-2009 11:02:24

gelijke meetreeksen zijn van wezenlijk belang om een beeld te krijgen van het functioneren van een stelsel. Het automatisch valideren van meetwaarden is ook noodzakelijk voor het gebruik van een andere functionaliteit die H2gO biedt: Real Time Controle (RTC). Bij RTC wordt er gestuurd op basis van actuele gegevens. RTC wordt gezien als de trend voor de toekomst. De reden hiervoor is eigenlijk erg simpel. Watersystemen zijn vaak erg dynamisch, met continu veranderende omstandigheden. Om een dergelijk systeem zo efficiĂŤnt mogelijk te gebruiken is sturing nodig op basis van actuele gegevens. Om te voorkomen dat er gestuurd wordt op basis van foute of oude waarden is validatie en controle bij RTC onmisbaar. H2gO heeft de laatste jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt, van een telemetrie systeem naar een monitorings- en beheerssyteem met uitgebreide mogelijkheden voor databeheer, datavalidatie en analyse. Deze groei zal de komende jaren zeker verder worden doorgezet. De ontwikkelingen op samenwerkingsgebied en regelgeving en de daarmee gepaard gaande veranderingen in de watersector zijn groot en zullen (technische) ondersteuning nodig blijven hebben. Marije Stronks, I-real

5641_V18_art475.indd 60

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:02:25

Herstellen loopranden voor- en nabezinktanks Loopranden op rioolwaterzuiveringsinstallaties worden zowel chemisch als mechanisch zwaar belast. Bij Waterschap Rijn en IJssel is dit niet anders. Het waterschap beschikt over verschillende uitvoeringen van loopranden: prefab segmenten, betonwand/rand met voorspanning en betonwand/rand zonder voorspanning. De randen zijn afgewerkt met een kunstharsmortel loopvlak. In het verleden zijn aan de loopvlakken en voegovergangen reparaties uitgevoerd. Na inspectie bleken alle typen constructies schade te vertonen, zoals een versleten afwerklaag, krimpscheuren in het oppervlak tot 10 à 20 millimeter, plaatselijk craquelé van het loopvlak, schade door zout, vorst en algengroei en schade bij voegovergangen: onder meer de stalen opdekplaten komen los. Het schadebeeld per constructietype en rwzi loopt uiteen. Het beheer en onderhoud zijn van grote invloed op de omvang van de schade. In de praktijk blijken de tanks langer mee te gaan dan overige zuiveringsonderdelen. Voor- en nabezinktanks blijven na een aanpassing of verbouwing van een zuiveringsinstallatie vaak behouden. Streven naar een langere levensduur dan voor andere zuiveringsonderdelen is daarom rendabel. In het verleden had onderhoud aan de betonconstructie weinig aandacht. Onderhoud aan betonconstructies blijkt echter van belang voor het instandhouden van het zuiveringsproces. Het is aan te bevelen om inspectie en onderhoud aan betonconstructies structureel in het onderhoudsprogramma op te nemen. Daarnaast is het van belang om in het ontwerp schadeveroorzakende invloeden op te heffen. Te denken valt aan een geïntegreerde verwarming van de looprand als gladheidbestrijding in plaats van het strooien van zout. Ook algengroei

Neerslag 2010/I

5641_V19_art477.indd 61

30-12-2009 11:03:13

en de daarmee samenhangende aantasting moeten in het ontwerp worden meegenomen. Zo kan voorkomen worden dat water langs de wand naar beneden stroomt, waardoor een voedingsbron voor algen verdwijnt. Ook coatings kunnen een oplossing bieden. Voorspannen van de tanks/ loopranden vermindert de kans op oppervlakkige krimpscheuren in het beton en de loopvlakafwerking. Een afwerking van een kunstharsmortel gaat hierdoor langer mee. Tevens zijn dilatatievoegen niet nodig, waardoor kwetsbare onderhoudsgevoelige voegovergangen vervallen. Om gladheid van loopranden door opvriezend vocht tegen te gaan, wordt traditioneel met zout gestrooid, al dan niet in combinatie met een fĂśhn op de brug. Aan deze vorm van gladheidsbestrijding kleeft een aantal nadelen: het kost veel tijd, het is slecht voor het milieu en het zout komt â&#x20AC;&#x201C; behalve in de bodem en water â&#x20AC;&#x201C; ook in het beton van de wand en het loopvlak terecht. Dit kan op den duur forse schade veroorzaken aan de constructie. De constructies zijn hier niet tegen bestand. Bij het herstellen van de loopranden is men afhankelijk van de constructie. Verder moet rekening gehouden worden met gladheidsbestrijding door verwarming, het wegnemen of opheff en van kwetsbare constructieonderdelen, onderhoudsarme herstelmaatregelen, minimale buitengebruikstelling, lange levensduur (50 jaar), garantie op de constructie en de totale kosten over de gehele levensduur. Twee oplossingen zijn uiteindelijk met elkaar vergeleken. De eerste is het herstellen van loopranden door kunstharsmortel. Hierbij wordt het bestaande loopvlak verwijderd en verwarming aangebracht en vervolgens een nieuwe looprand op basis van een kunstharsmortel. Op de plaats van dilataties zijn bijzondere maatregelen nodig zoals voegplaten. 62

5641_V19_art477.indd 62

Neerslag 2010/I

30-12-2009 11:03:15

VOOR- EN NADELEN Het aanbrengen van kunstharsmortel kent voor- en nadelen: • Het materiaal is minder geschikt bij niet voorgespannen wanden. Extra onderhoud aan dilataties is noodzakelijk (herstelgebied van de dilataties neemt per herstelronde toe). Kwetsbare constructieonderdelen blijven bestaan; • Bij dilatatievoegen is tussentijds onderhoud (plaatselijk herstel) noodzakelijk (om de vier tot acht jaar); • De verwachte levensduur bedraagt 10 tot 20 jaar; • Er is een beperkte of geen garantie op de herstelmaatregel; • Gladheidsbestrijding door looprandverwarming is mogelijk; • De tank zal enkele dagen buiten gebruik zijn in verband met uitharding van de kunsthars; • Water blijft langs de tankwand lopen, hetgeen algengroei bevordert; • Aan het einde van de levensduur zijn de loopranden niet herbruikbaar, er is geen sprake van een restwaarde; • Door regelmatig terugkerend onderhoud en de beperkte levensduur zijn de totale kosten hoog. De tweede oplossing bestaat uit het herstellen van loopranden door een roestvaststalen looprand. Na het verwijderen van het bestaande loopvlak wordt de verwarming aangebracht. Vervolgens brengt men een speciaal sneluithardende mortel op hoogte aan. Op deze mortellaag worden de roestvaststalen looprandelementen gelegd. De stalen loopranden hebben een dakprofiel en steken voorbij de wand, waardoor water niet langs de wand loopt maar van de rand op de grond of in de goot valt.

VOOR- EN NADELEN Maar ook vervanging door een roestvaststalen looprand kent voor- en nadelen: • Door speciale gepatenteerde bevestiging is een rvs-looprand geschikt voor wanden met dilataties; • Gladheidsbestrijding door looprandverwarming is goed mogelijk; • Tank zal slechts beperkt buiten gebruik zijn; vier uur na het aanbrengen van de elementen kan de ruimerbrug weer in gebruik worden genomen; • Water loopt niet langs de wand; • Tien jaar garantie op constructie; • De verwachte levensduur bedraagt 25 tot 50 jaar; • Onderhoudsvrij onder andere door gepatenteerde bevestiging; • Materialen zijn herbruikbaar en hebben aan het einde van de levensduur een hoge restwaarde; • Hoge investeringskosten, maar door het uitblijven van periodiek onderhoud en de lange levensduur zijn de totale kosten concurrerend. Het waterschap heeft gekozen om dit jaar vier tanks (twee voorbezinktanks op rwzi Etten, één nabezinktank in Lichtenvoorde en één nabezinktank in Ruurlo) te voorzien van een roestvaststalen looprand, inclusief looprandverwarming. Diederik Speksnijder en Wim ter Voert, waterschap Rijn en IJssel

Neerslag 2010/I

5641_V19_art477.indd 63

30-12-2009 11:03:15

Uit de pers DIJKGRAAF GELUK STEUNT VOORSTEL VOOR BESPARINGEN VAN UNIE VAN WATERSCHAPPEN ■ RIDDERKERK – De Unie van Waterschappen kreeg eind september van de Staatssecretaris van Verkeer en Waterschap het verzoek een bijdrage te leveren aan de besparingen op de Rijksbegroting vanaf 2011. Vandaag presenteerde Sybe Schaap, de voorzitter van de koepelorganisatie van de 26 waterschappen in ons land het voorstel aan mevrouw Huizinga. Onder de titel ‘Actie Storm’ doet de Unie een aantal voorstellen voor een doelmatig en rationeel waterbeheer in ons land in combinatie met de gevraagde bijdrage van een besparing van tenminste honderd miljoen euro per jaar. Allereerst pleit de Unie van Waterschappen voor een herschikking van de taken in het waterbeheer. Met twee beheerders, een nationale – Rijkswaterstaat – en een regionale – de waterschappen – kan het beleid voor wat betreft de watersystemen nog doelmatiger. ‘Een prima plan’ vindt ook dijkgraaf Geluk van Hollandse Delta: ‘je voorkomt dat bij het maken van plannen te veel bestuurslagen zich er mee bemoeien. Nu beperk je jezelf tot die bestuurslaag, die daar ook het beste is voor toegerust, de waterschappen’. Ook is Geluk ervan overtuigd dat er nagedacht moet worden over een nauwere samenwerking in de afvalwaterketen tussen gemeenten en waterschappen. ‘De Unie wil samen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een plan maken om het beheer van de riolering en de zuivering van het rioolwater bij de waterschappen onder te brengen’, aldus Geluk, die daarmee instemt met dit plan van de Unie. De waterschappen willen verder bekijken of er ook een nauwere samenwerking met de gemeenten mogelijk is als het gaat om de inning van de waterschapslasten. Bij het Hoogwaterschermingsplan wil de Unie dat de waterschappen niet alleen de uitvoering van deze versterkingswerken op zich nemen, maar ook verantwoordelijk zijn voor de financiering ervan. De waterschappen ontzien zichzelf niet bij de bezuinigingsoperatie ‘Actie Storm’: het plan om te fuseren tot grotere waterschappen die samenvallen met de stroomgebieden in ons land is in studie. ■■ Bron: afdeling Communicatie van waterschap Hollandse Delta.

Neerslag 2010/I

5641_V20_art480_persber.indd 64

30-12-2009 11:03:42

$ 4 5

! " # $ % &'&( )')( *+ , - ()( .( ./ '(( 0 1 ()( .( ./ '(& 2 3

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-8000-8878 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:34:45

Koersbepalend in water, energie en bodem!

GMB is volop in beweging en wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en bodem. GMB ontwerpt, realiseert, onderhoudt en renoveert onder meer drinkwateren afvalwaterzuiveringsinstallaties, pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen, dijken en kades. We reinigen en saneren (water) bodems en bouwen installaties die afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en logistiek, zoals verkeersknooppunten, haventerreinen en loodsen.

T (0488) 44 94 49 I www.gmb.eu

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5338 NVA Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:37:11

COLASIT SPECIALIST IN KUNSTSTOF TOEPASSINGEN VOOR WATERZUIVERING VENTILATIESYSTEMEN VOOR STANKBESTRIJDING Van kunststof ventilatoren tot complete installaties met leidingwerk, geurfilters, wassers, sproeitorens, kleppen en/of suskasten.

DOSEERINSTALLATIES EN OPSLAGTANKS VOOR CHEMICALIﾃ起 Complete installaties voor het doseren van chemicaliﾃｫn bij o.a. defosfatering. Gemonteerd op kunststof paneel of in kunststof kast.

Indien gewenst verzorgt onze projectafdeling het constructieontwerp. Daarbij profiteert u van onze veelzijdige ervaring met kunststofprojecten. En natuurlijk van onze verantwoorde en deskundige montage. E-mail: info@colasit.nl Internet: www.colasit.nl

ISO 9001

C O L A S I T H O L L A N D B . V. Postbus 1105 5200 BD 's-Hertogenbosch Te l e f o o n 0 7 3 - 6 4 1 8 3 1 5 Fax 073 - 6423682

1000-20-9000-4976 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7626 Neerslag voordruk 2009

1_1_stC5_zw_A.indd 1

Kleur / zw

11-12-2009 11:39:30

Arveon, uw partner in afvalwatertechniek!

Arveon producten Arveon is al jaren een betrouwbare partner als het gaat om het leveren van innovatieve en betrouwbare producten voor de (afval)watertechniek.

Onze producten Allflowlift afvalwaterpomp- units met grofvuilkamersysteem • Allflowlift prefab HDPE rioolgemalen met grofvuilkamersysteem • Combiflowlift afvalwaterpomp- units • Combiflowlift prefab HDPE rioolgemalen • TSK Syncho anti- waterslag terugslagkleppen • Allflowstop terugslagkleppen • WD Systeem muurdoorvoeringen • Oplossingen op maat •

www.arveon.nl

info@arveon.nl

Postadres: Postbus 242 • NL 7040 AE ’s-Heerenberg t +31 (0) 314 67 51 60 Bezoekadres: Handelsweg 12 • NL 7041 GX ’s-Heerenberg f +31 (0) 314 67 51 69 • info@arveon.nl • www.arveon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5670 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:48:44

kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie vertechniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele

â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch Hambakenwetering 1 Postbus 2309 5202 CH â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch T 088-33 66 333 Roermond Postbus 14 6040 AA Roermond T 0475-395979 W kragten.nl

6472_P29_fc.indd 1

Hoogveld - Sittard

11-12-2009 11:58:57

< Filcom, met twee moderne productie vestigingen in Nederland, is een van de grootste producenten van gekalibreerd zand in Europa. Op basis van streng geselecteerde grondstoffen wordt na een was-, droog- en zeefproces een grote verscheidenheid aan nauwkeurig begrensde zandfracties verkregen, die zowel in bulk als verpakt geleverd worden. >

< Het filter- & entzand van Filcom voldoet aan de Kiwa normen en wordt veelal met behulp van bulkauto's op de bestemmingsplaats afgeleverd. De logistieke organisatie wordt volledig door Filcom verzorgd. Naast het filter- & entzand voor de waterzuivering en zwembaden levert Filcom instrooizand voor kunstgrassportvelden, omstortingsgrind in grondwaterputten, gekalibreerd zand voor wervelbed ovens en vulzanden in de betonreparatie mortels. >

FILCOM BV Postbus / P.O. Box 9 3350 AA Papendrecht The Netherlands

T +31 (0)78 615 8122 F +31 (0)78 615 9275

www.filcom.nl info@filcom.nl

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 12:01:07

1000-20-9000-6584 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-8744 Neerslag voordruk 2009

Kleur: fc

MC-RIM/OMBRAN.CPS Of het nu installaties voor de verwerking van afvalwater, drinkwaterreservoirs of betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden betreft, de toepassingsgebieden van MC-RIM zijn veelvoudig. Overal waar door een agressieve inwerking van water op lange termijn betonoppervlaktes beschadigd kunnen worden, en dus een verhoogd veiligheidsrisico vormen, komt de hoge chemische en mechanische bestandheid van MC-RIM tot zijn recht.

MC-RIM • Mineraal oppervlaktebeschermingssysteem • Waterdampdiffusie open • Drukwaterbestendig conform DIN 1048 • Bestand tegen een zeer agressieve inwerking van water en grond conform DIN 4030 • Oppervlaktebescherming in de afvalwaterbranche binnen het bereik van pH 3,5 tot pH 14 • Oppervlaktebescherming in de afvalstortbranche • Bekleding van vijzelwerken • Oppervlaktebescherming voor drinkwaterreservoirs en betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden Ombran CPS • Polymeer silikaat beschermingssysteem • Voor de biogene zwavelzuur aantasting (zoals in bijv. rioolputten/schachten) • Waterdampdiffusie open • Oppervlaktebescherming in het bereik van pH 0 tot pH 4,5.

MC-Bouwchemie Nederland • Het Eek 9b • 4004 LM Tiel Tel. 0344-633700 • Fax 0344-633410 • E-mail info@mc-bouwchemie.com • www.mc-bouwchemie.com

OZORBER De nieuwe generatie geurﬁlters met een combinatie van ozorptie- en chemisorptietechnologie s Afvangen van zeer hoge concentraties H2S (>1.000 ppm) en mercaptanen s Lage exploitatiekosten s Onderhoudsarm s Compacte bouw s Zeer lange standtijden s Eenvoudige systeem lay-out

Twin Filter specialist in lucht- en waterzuivering Zie onze website www.twinﬁlter.com

6472_P31_fc.indd 1

11-12-2009 12:10:34

>C;G6B! Zc cVijjgkg^ZcYZa^_`Z dZkZgh @Xg WX ^b`fg iTa WX >TWXee\V[g_\]a JTgXe [XXYg WX gbXcTff\aZ iTa aTghheie\XaWX_\]^X bXiXef XXa fgXe^X \`ch_f ZX^eXZXa! J\] [XUUXa E\]^fjTgXefgTTg cebi\aV\Xf jTgXefV[TccXa C4B Xa TTaaX`Xef \a gT_ iTa ceb]XVgXa baWXefgXhaW bc [Xg ZXU\XW iTa Â&#x2014; Dh\V^ fVTa \aiXagTe\fTg\X Xa UXbbeWX_\aZXa iTa bXiXef Â&#x2014; BagjXecXa iTa iXeWXW\Z\aZXa iTa bXiXef Â&#x2014; Eh\`gX_\]^X ^jT_\gX\g Xa _TaWfV[TccX_\]^X \acTff\aZ Â&#x2014; E\f\Vb ZXfghheW UX[XXe Xa baWXe[bhWf Xa Ă?aTaV\Â&#x192;_X c_Taa\aZXa Â&#x2014; FXVbaW bc\a\ba U\] bXiXec_TaaXa Xa Ă&#x201A;bagjXecXa Â&#x2014; 8iT_hTg\Xf ZXeXT_\fXXeWX ceb]XVgXa Â&#x2014; Ibbe_\V[g\aZ Xa VhefhffXa >C;G6B ^h hiZg` ^c ^ccdkVi^Z! VYk^Zh Zc dcYZghiZjc^c\ de ]Zi \ZW^ZY kVc YZ cViiZ Zc Ygd\Z ^c[gVhigjXijjg Zc YZ gj^biZa^_`Z db\Zk^c\#

INFRAM B.V. Postbus 16, 8316 ZG Marknesse Tel: 0515 â&#x20AC;&#x201C; 24 11 20, info@infram.nl, www.infram.nl INFRAM STAAT VOOR KWALITEIT, INTEGRALE AANPAK EN TOEPASBARE OPLOSSINGEN

$IVOXLWHUEHGLHQLQJ LV QX HHQ ÂłIOXLWMH YDQ HHQ FHQWÂ´ Afsluiters regenereren 90% van alle probleem afsluiters 100% bedienbaar maken! Bel voor een vrijblijvende demonstratie +31 (0)187 - 60 52 00 Ons overig leveringsprogramma omvat o.a.: Afdichtingen, afsluiterbediening, aanboorarmaturen, beveiligingen, ballonafsluiters, brandslangen, buisstoppen, flenspakkingen, flow- en drukmeters, gereedschappen en hulpmiddelen, lekdetectieapparatuur, muurkragen, muurdoorvoeren, standstukken, storzkoppelingen, watermeterbeugels, watermeterputten, watertappunten etc. Schmidt Watertechniek B.V. â&#x20AC;˘ Stoofweg 18-20 â&#x20AC;˘ NL-3253 MA Ouddorp T +31 (0)187 â&#x20AC;&#x201C; 60 52 00 â&#x20AC;˘ F +31 (0)187 â&#x20AC;&#x201C; 60 51 71 E info@schmidt.nl â&#x20AC;˘ I www.schmidt.nl

6472_P32_fc.indd 1

11-12-2009 12:19:50

ELKE DRUPPEL MAAKT HET VERSCHIL KWALITATIEVE, BUDGETVRIENDELIJKE RADAR EN ULTRASONE VLOEISTOFNIVEAUMETING

MODEL R82 - RADAR NIVEAUMETER • Niveau of volume. • De ingekapselde hoornantenne in polypropyleen of Tefzel® is geschikt voor de meest corrosieve media. • Uitgerust met HART® en PACTware™. • Interne oriëntatie van de antenne maakt het mogelijk de bundel te richten terwijl de radar geïnstalleerd is.

Europees hoofdkwartier & produktie Heikensstraat 6 9240 Zele, België Tel: +32 (0)52 45 11 11 Fax: +32 (0)52 45 09 93 e-mail: info@magnetrol.be www.magnetrol.com

ECHOTEL 355 – ULTRASONE NIVEAUMETER • Niveau, volume en debiet in een open kanaal. • Menugestuurd LCD scherm met 4 drukknoppen. • Uitgerust met HART® en PACTware™. • Temperatuur gecompenseerde eliminatie van stoorecho’s. WERELDWIJD OPLOSSINGEN VOOR NIVEAU EN DEBIET

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6618 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:21:49

ABS SCABA ROERWERKEN IN SLIBGISTINGSTANKS.

CWn_cWb[ c[d]_d] X_` c_d_cWWb [d[h]_[l[hXhk_a$ =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ]Zi ^YZVaZ hnhiZZb kddg bZc\^c\ ^c ha^W\^hi^c\hiVc`h# IgVYî^d" cZaZ bZc\^chiVaaVi^Zh ]ZWWZc ZZc oZZg \gddi ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc ]d\Z dcYZg]djYh`dhiZc# =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ZZc `lVaîVi^Z[ ]dd\lVVgY^\ VaiZgcVi^Z[# 9Z WZlZoZc iZX]" cdad\^Z XdbW^cZZgi ZZc dei^bVaZ bZc\^c\ bZi ZZc oZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc aZkZgi j YVVgcVVhi ZZc kZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z Zc gZYjXi^Z kVc jl ha^WV[kVa# 9Z 67H HXVWV gdZglZg`Zc o^_c VVciddcWVVg WZiZg YVc YZ gZhi# KddgYZaZc kVc ]Zi 67H HXVWV gdZglZg` de ZZc g^_/ 7ZlZoZc iZX]cdad\^Z Zc egVì^_`ZgkVg^c\ =dbd\ZcZ ha^WXdcXZcigVi^Z Zc iZbeZgVijjg OZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` KZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z KZgb^cYZg^c\ kVc ha^WV[kVa DcYZg]djYhVgb HcZaaZ iZgj\kZgY^Zci^_Y de jl ^ckZhiZg^c\ L^_ kZgiZaaZc j \gVV\ bZZg dkZg egVì^_`ZgkVg^c\Zc Zc jl iZgj\kZgY^Zci^_Y# 7Za dch de %)("(*'*%*% d[ `^_` de dcoZ lZWhîZ# mmm$WXi]hekf$Yec

1_1_stC5_fc_E.indd 1

1000-20-8001-0045 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:25:16

UW PARTNER IN:

(MOBIELE) SLIBONTWATERING

SCHOONMAKEN VAN SLIBGISTINGTANKS

SCHOONMAKEN VAN BELUCHTINGBASSINS

BOUW EN VERHUUR VAN APPARATUUR EN INSTALLATIES

BEL ONS 073 599 66 08

KURSTJENS IS TEVENS SPECIALIST IN HYDRAULISCH

MEER INFO www.kurstjens.nl

BAGGEREN EN EXTRACTIEVE GRONDREINIGING

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-9000-5503 Neerslag voordruk 2010

MAIL ONS info@kurstjens.nl

Kleur: fc

17-12-2009 15:59:58

1_1_stC5_zw_B.indd 1

1000-20-8001-0095 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-7000-3979 NVA Neerslag voordruk 2009

Kleur: zwwt

11-12-2009 12:36:16

VSHFLDOLVW YRRU YORHLVWRI YORHLVWRI YORHLVWRI YDVWH VWRI VFKHLGLQJ HQ ZDWHU XZ EHKDQGHOLQJV\VWHPHQ YRRU LQGXVWULsOH WRHSDVVLQJHQ 2Q]H LQWHQWLH KLHULQ LV RP YRRU HON ILOWUDWLH VHSDUDWLHYHU]RHN HHQ RSORVVLQJ WH YLQGHQ ZDDU JHYUDDJG RS PDDW 0LOLHXYULHQGHOLMN JHEUXLNYULHQGHOLMN GXXU]DDP HHQYRXGLJ LQ JHEUXLN HQHUJLH]XLQLJ KRJH NZDOLWHLW HQ PLQLPDDO RQGHUKRXG ]LMQ GDDUELM XLWJDQJVSXQWHQ 0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ HIILFLsQWH HQ EHWURXZEDUH WURPPHOILOWHUV YRRU KHW VFKHLGHQ YDQ ]ZHYHQGH GHHOWMHV HQ RUJDQLVFK PDWHULDDO XLW YORHLVWRIIHQ $X[LOO 1HGHUODQG %9 KHHIW GH]H ILOWHUPHWKRGH RQWZLNNHOG WRW HHQ FRPSOHWH OLMQ ]ZDDU XLWJHYRHUGH HIILFLsQWH HQ ]XLQLJH WURPPHOILOWHUV 'H 0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ RQGHU PHHU LQ]HWEDDU DOV YRRUILOWUDWLH YDQ 0 % 5 V\VWHPHQ RI HIIOXHQW SROLVKLQJ

ZZZ DX[LOO QO

=R VLPSHO LV 'XXU]DDP 2QGHUQHPHQ

GEURPROBLEMEN? Bel Bomitech 06 51 19 19 58 Probleemoplosser voor: â&#x20AC;¢ Biofilters en Biowassers Levering biofiltermateriaal: â&#x20AC;¢ Bomimix â&#x20AC;¢ Lavastenen â&#x20AC;¢ Microgaswassystemen â&#x20AC;¢ CEF Tevens voor biofilters en biowassers â&#x20AC;¢ onderhoudscontracten â&#x20AC;¢ geurmetingen â&#x20AC;¢ garantie op geurrendement â&#x20AC;¢ garantie op materialen â&#x20AC;¢ gedegen advies â&#x20AC;¢ Verhuur Biofilters

6472_P37_fc.indd 1

Bomitech, Postbus 2042, 5202 CA â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch Tel. (073) 631 14 36 - Fax (073) 631 43 83 E-mail info@bomitech.nl www.bomitech.nl

11-12-2009 13:21:48

Merrem & la Porte: solide partner voor de waterzuivering mechanische apparaten ruimerbruggen vijzelpompen indikkers harkroosters zandvangers voortstuwers roerwerken roostergoedverwijdering slibbehandeling kamerfilterpersen filterdoeken

service en onderhoud o.a. gespecialiseerd in het reinigen van keramische beluchtingselementen verhuur oppervlaktebeluchters

beluchters/voortstuwers

beluchtingsapparaten keramische beluchters membraanbeluchters borstelbeluchters ejector- en schroefbeluchters

waterbehandeling filterspoelkoppen sproeiers

appendages regelafsluiters terugslagkleppen meskantplaatafsluiters

influent vijzels

afvalwaterbehandeling compact installaties turnkey installaties biorotoren vulmateriaal

Merrem & la Porte: van oudsher en voor de toekomst

ISO gecertificeerd

Accredited by the Dutch Council for Certification

MERREM & LA PORTE BV Veilingweg 2, 5301 KM Zaltbommel Verkoopgroep Water- en Slibtechniek Telefoon (0418) 57 89 70 Telefax (0418) 51 56 25 Postbus 50, 5300 AB Zaltbommel E-mail: info@merrem.nl Internet: www.water-slib.nl

1_1_stC5_sk_B.indd 1

14-12-2009 10:46:00

1000-20-8000-8682 Neerslag 2010 voordr. 1000-20-7000-6968 Neerslag 2009 voordr.

Kleur: warm red

DynaSand®: het enige echte continu zandfilter Wereldwijd zijn er al meer dan 20.000 units geplaatst.

Continu zandfilter voor drinkwater proceswater, koelwater oppervlaktewater afvalwater grondwater fosfaatverwijdering

Nordic Water Benelux BV

Biologisch filter voor

Van Heuven Goedhartlaan 121 1181 KK Amstelveen T +31(0)20 5032691 F +31(0)20 6400469 www.nordicwater.nl info@nordicwater.nl

Do you speak H2O?

nitrificatie denitrificatie

Meer onafhankelijkheid in watermeting? Als één van de toonaangevende bedrijven in de proces meettechnologie levert KROHNE een waardevolle bijdrage aan de vereisten van de waterindustrie. KROHNE’s nieuw ontwikkelde electromagnetische watermeter WATERFLUX is een complete meetoplossing voor water en afvalwater applicaties. KROHNE – water is onze wereld Voor meer informatie zie onze website

WATERFLUX 3070 C

6472_P39_fc.indd 1

www.krohne.com

11-12-2009 13:41:17

MJK Energie-optimalisatie

MJK Automation B.V. Hoofdweg 667 A 2131 BB Hoofddorp Tel: Fax:

0251-672171 0251-671951

mjknl@mjk.com www.mjk.com

U w p a r tn e r voo r b eta a l b a re & betrouwbare meetinstrumenten

De Connect® is de nieuwste multifunctionele pomp regelaar van MJK Het “Groene Hart” voorziet de MJK Connect® van fantastische energiebesparende functies. Makkelijk benaderbaar en in te stellen middels het tekst gestuude menu “MJK Energie-optimalisatie” in de MJK Connect®. MJK Connect® Energie-optimalisatie is: s %ENVOUDIG TE INSTALLEREN s 3NEL TE CONl GUREREN s $IVERSE MOGELIJKHEDEN VOOR DE Energie-optimalisatie s )N ELKE STANDAARD -*+ #ONNECT® beschikbaar s !CTIVERING VIA TEKST GESTUURD MENU

Hieronder vindt u de MJK Partners voor Nederland: Regio Noord West Facta Products B.V. 0251 36 12 20 www.facta.nl

Regio Midden West Kwakernaak B.V. 0184 68 91 68 www.kwakernaak.nl

Regio Zuid Aquasystems Zwaans B.V. 0418 57 20 80 www.aszwaans.nl

Regio Mid Oost Hellebrekers Technieken 0341 25 26 88 www.hellebrekers.nl

Regio Zuid Oost Pompen Service Limburg 045 4009721 www.pompen-service.nl

Regio Zuid West Istimewa Rotating www.istimewarotating.nl

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-9000-5075 Waternetwerk Voordruk Neerslag 2010 Kleur: fc

11-12-2009 13:49:43

Waterstromen exploiteert installaƟes voor (afval)waterzuivering en slibverwerking. Bedrijven die deze acƟviteiten wensen uit te besteden, zijn bij ons aan het juiste adres. Waterstromen is bereid bestaande installaƟes over te nemen en te investeren in uitbreidingen, aanpassingen of nieuwe installaƟes. Concurrerende prijsvorming met innovaƟeve, duurzame en betrouwbare processen zijn belangrijke kenmerken van onze aanpak.

Waterstromen kan u compleet ‘ontzorgen’. Samen met u vinden wij de beste oplossing!

Waterstromen b.v. Barchemseweg 18 Postbus 8 7240 AA LOCHEM Tel: 0573 29 85 51 www. waterstromen.nl info@waterstromen.nl

6472_P41_fc.indd 1

11-12-2009 14:03:03

Plaatbeluchters als noodbeluchting! De noodbeluchting kan onder andere toegepast worden bij calamiteiten en tijdens onderhouds- en revisiewerkzaamheden aan bestaande beluchtingsinstallaties. De plaatbeluchters zijn gemonteerd op gekoppelde frameconstructies welke universeel toepasbaar zijn op praktisch alle zuiveringen, daar de frameconstructies alsmede de bijbehorende luchtleidingdelen zijn opgebouwd uit meerdere standaard componenten. De frames kunnen worden gemonteerd, hangend aan de wanden of afgesteund op de vloer van de beluchtingstank.

VOORDELEN • Montage kan uitgevoerd worden tijdens een inbedrijfzijnde zuiveringsinstallatie. • Toepasbaar voor verschillende bassinvormen. • Toepasbaar voor waterdieptes van 1 tot 9 meter. • Laag energieverbruik. • Snelle montage mogelijk. • Frames, plaatbeluchters, luchtleidingen en blowers zijn uit voorraad leverbaar.

Fuzzy-Filter® Voor optimale zwevende stof verwijdering. Filtratiesnelheden tot 100 m/uur. TOEPASSINGEN

VOORDELEN

• Efﬂuent polishing van rioolwaterzuiveringen • Voorﬁltratie voor andere systemen • Industrie waterbehandeling • Koelwater • Filtratie voor desinfectie • Waterhergebruik systemen • Pulp- en papierproceswater

• Zeer hoge filtratiesnelheden mogelijk (tot 100 m/h) • Samendrukbaar filter medium • Lage waswaterproductie • Lange levensduur van het filtermedium • Modulair van opbouw • Continu bedrijf mogelijk • Goede filtratieresultaten

Bosman Watermanagement B.V. - Steegjesdijk 6 - Postbus 3701 - 3265 ZG PIERSHIL T +31 (0) 186 - 60 60 60 F +31 (0) 186 - 69 13 67 E info@bosman-water.nl I www.bosman-water.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5325 Waternetwerk Neerslag 2010 voordruk

11-12-2009 14:05:22

Kleur: fc

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8713 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-3694 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-5941 NVA Waterboek 2009

Kleur: fc

11-12-2009 14:14:14

Alligator Rioolbuffer

Alligator Biogasbuffer

"MMJHBUPS PQTMBHTZTUFNFO Albers Alligator levert al 25 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van Rioolwater, Industriële vloeistoffen, Mest en Biogas. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten in binnen- en buitenland.

Alligator Winbag ®

5IVJT JO UFDIOJTDI UFYUJFM TJOET Postbus 44, 6700 AA Wageningen, T 0317 419 144, F 0317 420 464, www.albersalligator.com

Uw partner voor al uw elektrotechnische werkzaamheden. Van het aansluiten van een eenvoudige pomp tot en met een compleet geautomatiseerde zuivering.

Bezoek ook onze website www.vdsijs.nl voor actuele projecten.

6472_P44_fc.indd 1

11-12-2009 14:22:24

Melspring ziet water als een bron die vraagt om een meer dan

zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring hebben geleid tot een compleet programma chemicaliën voor o.a. rioolwaterzuivering, drinkwaterbereiding, industriële (afval) waterbehandeling en slibverwerking.

• Poly-electrolieten Nieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten.

• Metaalzouten IJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten / (Poly)aluminiumchlorides & Blends / Natriumaluminaten (alkalische Al-oplossing).

• Koolstofbronnen Methanol / Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische glycerines / Organische zuren / Blends.

• Verkoop en verhuur Installaties voor aanmaak, opslag en dosering van chemicaliën, zowel permanent als tijdelijk.

Melspring International B.V. Telefoon: +31 26 3842040, Fax: +31 26 3842041 E-mail: hagen@melspring.com, Website: www.watermelspring.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9640 NVA Neerslag 2010 1000-20-5001-1471 NVA Neerslag 2009

11-12-2009 14:34:34

Kleur: fc

Welcome to our sealing world

www.eagleburgmann.com

Balgafdichting MG1 ... het Origineel! Voor pompen met succes. sc

honer milie

De Burgmann MG1 is een van de succesvolste mechanical seals. Op elke gebied of toepassing zorgt de MG1 in de pompen voor de juiste afdichting vaak onder moeilijke omstandigheden. Meer dan 100 pompfabrikanten over de hele wereld vertrouwen op MG1. Reden voor dit succes: simpel, robuust, betrouwbaar en eenvoudig te monteren. EagleBurgmann MG1 ... het Origineel. Gewoon goed.

1_1_stC5_fc_B.indd 1

EagleBurgmann Netherlands B.V. Koningsschot 9 NL-3905 PP Veenendaal Phone +31 / 318 / 54 20 00 Telefax +31 / 318 / 54 15 35

1000-20-8000-9772 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7960 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-7264 NVA 2009

Kleur: fc

14-12-2009 08:57:33

Wetterskip Frysl창n

Flowserve, specialist in pompen op maat Het gemaal Hoogland te Stavoren heeft een belangrijke functie in het peilbeheer van de Friese boezem en daarom zijn er door Wetterskip Frysl창n maatregelen getroffen om op een veilige en verantwoorde wijze het huidige maalbedrijf te kunnen voortzetten. Een deel ervan is het vergroten van de capaciteit van de huidige pompen en het vernieuwen van de aandrijflijn. Het gemaal is voorzien van een viertal pompen. De toegepaste waaiers hebben een diameter van 3600 mm. De pompcapaciteit van de huidige pompen, welke sinds 1965 in bedrijf zijn, wordt binnen de bestaande pompconfiguratie, door middel van een hydraulische modificatie door Flowserve met 25% vergroot. Dit houdt in dat de capaciteit van 24,6 m3/s per pomp wordt verhoogd naar 30 m3/s. De oude aandrijflijn is vernieuwd en bestaat nu uit een toerengeregelde e-motor, frequentieomvormer en tandwielkast, inclusief een nieuw fundatieframe voor deze componenten. Het toerental van de pomp is traploos instelbaar van 45 tot 65 toeren per min. Flowserve heeft de ombouw van 2 stuks pompen dit jaar gerealiseerd. In 2010 volgt de ombouw van de volgende 2 stuks pompen.

Voor meer informatie, kunt u op ons bellen: 074-2404000 of een e-mail sturen: Info-Hengelo@flowserve.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5506 Waternetwerk Neerslag 2010

Kleur: fc

14-12-2009 09:04:46

Stank overlast?

Met aluminium afdekconstructies van Van den Bersselaar wordt geuremissie binnenshuis gehouden. Kijk op internet: www.bersselaar.com hoe eenvoudig en degelijk voor-bezinktanks, slibindikkers, zandvangers, etc. kunnen worden afgedekt of vraag een brochure op!

Brabantsehoek 2 • 5071 NM Udenhout • 013 511 74 00 info@bersselaar.com • www.bersselaar.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

1000-20-9000-4886 Neerslag voordruk 2010

kleur: fc

14-12-2009 09:10:42

Michiel Geise, directeur van ITT Flygt Benelux, gaat genieten van zijn welverdiende pensioen. Op donderdag 6 maart a.s. zal hij u ofﬁcieel voorstellen aan zijn opvolger. U kunt dan direct van de gelegenheid gebruikmaken om Michiel ‘vaar - wel’ te wensen. De receptie vindt plaats op donderdag 6 maart 2008, van 16.00 tot 18.00 uur in Restaurant Theater café Sybold, Willem Kesplantsoen 5 in Dordrecht. Telefoon +31 (0)78 6145999. Om ons goed op uw komst voor te bereiden, vragen wij u bijgaande antwoordkaart voor 28 februari 2008 in te vullen en op te sturen. U kunt ook mailen naar Marijke Boeter (marijke.boeter@ﬂygt.com). Zij is voor eventuele vragen bereikbaar via +31 (0)78 6548522.

Op adem komen met onze beluchting Passie en deskundigheid gaan hand in hand Waarom worden onze fijne bellen-beluchtingsschotels vaker voorgeschreven dan welk ander systeem ook? Het antwoord is: passie! Daarom kunnen wij u verzekeren van de hoogste efficiëntie in beluchting: maximale zuurstofinbreng bij minimaal energieverbruik. Onze passie vertaalt zich in toonaangevende expertise in de waterbranche. Zoals blijkt uit de robuuste constructie van onze beproefde systemen, waarin 30 jaar productie-ervaring is ingebouwd. We ontwerpen systemen en daarna blijven we ze testen, in laboratoria en in werkende installaties. Met die gegevens maken we van productverbetering een continu proces. De resultaten voor u? Optimale prestaties met de laagst mogelijke levensduurkosten. En een gerust hart… www.ITTtreatment.com

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-8000-9496 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:04:38

EH2009-136

Memosens verbindt partners. Intelligente sensoren besparen kosten Endress+Hauser is wereldwijd leverancier van automatiseringoplossingen. Inmiddels heeft Endress+Hauser meer dan 130.000 Memosens-sensoren verkocht en hiermee een de-facto standaard gerealiseerd voor sensortechnologie in analyse instrumentatie. Inmiddels ontwikkelen wij de Memosens-technologie door in samenwerking met andere bedrijven. Meetprincipes waarvoor de Memosens-technologie reeds beschikbaar is, zijn: pH, redox, geleidbaarheid, opgelost zuurstof en (vrij) chloor. Overstappen van analoog naar digitaal loont de moeite Gebruikers besparen gemiddeld 30% tot 50 % vergeleken met analoge pH-metingen. Met de nieuwe calculator op www.apps.endress.com/memosens , kunt u zelf uw besparing en de terugverdientijd van uw investering uitrekenen. Memosens bewijst zichzelf ook op de RWZI Vanaf begin 2010 heeft Endress+Hauser de nieuwe Liquiline CM442 meetversterker op de Nederlandse markt beschikbaar. Deze meetversterker is ontworpen met de eisen van de gebruikers als uitgangspunt. Deze meetversterker is uiteraard voorzien van Memosens technologie. De Liquiline CM442 heeft standaard 2 Memosens-ingangen en is eenvoudig uitbreidbaar naar 8 kanalen middels steekbare modules. Uiteraard gecombineerd met de â&#x20AC;&#x2DC;typische RWZI analysesensorenâ&#x20AC;&#x2122;: optisch zuurstof, drogestof, troebelheid en optisch nitraat. Memobase: kalibreer sensoren op kantoor of in de werkplaats Optimaliseer sensoren datamanagement van alle Memosens-sensoren met Memobase. Dankzij dit softwareplatform kunt u alle kalibraties centraal uitvoeren. Dus niet meer buiten in weer en wind maar in een omgeving waar u zich goed kunt concentreren. Hiermee reduceert u onderhoudskosten en wordt de levensduur van de sensoren verlengd.

www.apps.endress.com/memosens Endress+Hauser BV Postbus 6-12 1410 AC Naarden

1_1_stC5_fc_D.indd 1

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

1000-20-8000-8679 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:33:33