Waternetwerk Neerslag 2010-2

Offstmbh!

Offstmbh $3!}!3121 Neerslag_Pom1_nr1-2-3-4-6_2010_f2 2

$3}3121 30-12-2009 11:39:15

&HNLMN KHW JURWHUH SODDWMH

;DVWHZDWHU HQ ;DWHUVXSSO\ LQ ÚÚQ } " |~ 2y } 0 } } }} z}

|}

| } y~ y y } }{ 2} z }|} } } } }

{ } } }

|} } } } y } { { " |~ } }

| ìôïð y } } } y y }~ yy | } z }

y } y~ y y } } } } ~ y } }

| }} } /} } |

}} z} zy } y }

|}

}y y } y { } } }{ }

y~ y y }

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5112 Waternetwerk Voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:02:30

neerslag Tijdschrift voor de regionale secties van Waternetwerk

www.neerslag-magazine.nl Raad van Advies en Redactie T. Dekker (voorzitter) mw. M.C. van Houten (secretaris), K. Sinnema (vice-voorzitter), J.C. Blaauw, mw. A. van den Bor, H.G. Letteboer, H. Dekker, P.P. van der Pijl, J.L.M. Schwartz, mw. M.E.P. Verhoeven, mw. M.J.L. van de Vondervoort

Abonnementenadministratie Waternetwerk Postbus 70, 2280 AB Rijswijk Telefoon (070) 414 47 78 Fax (070) 414 44 20 Abonnementsprijs % 25,00 per jaar (buitenland % 30,00 per jaar) Abonnementen worden genoteerd (uitsluitend op kalenderjaarbasis) tot wederopzegging. Opzegging dient te geschieden voor 1 december.

Kopij en sectienieuws zenden aan: Waternetwerk t.a.v. redactie Neerslag Postbus 70, 2280 AB Rijswijk info@neerslag-magazine.nl

Advertentie-exploitatie (tevens druk) Elma Multimedia B.V. Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon (0226) 33 16 00 Fax (0226) 33 16 01 E-mail: info@elma.nl Internet: www.elma.nl Informatie over tarieven, afsluitdata e.d.: Dhr. P. van den Ancker

ISSN 1382-2586 45e jaargang, nr. 2, maart 2010 Verschijnt eens per twee maanden in een oplage van 2000 ex.

Auteursrechten voorbehouden

In dit nummer: Voorwoord - Johan v.d. Woud, sectie Noord-Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Deelname HHNK aan rampenoefening FloodEx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Pompconcept HHNK tijdens FloodEx. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Facelift effluentgemaal rwzi-Beemster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Herkenbaar in Noord-Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Biogas voor rwzi Zaandam-Oost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Verenigingsnieuws . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 Excursie sectie Midden-Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Historisch erfgoed naar Benin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Energie uit water, hype of kans?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Proces beheer baggerdepots gecertificeerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Opschoning effluentsloot rwzi Wervershoof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Restauratie molen De Woudaap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 HHNK combineert milieubewustzijn met resultatendeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Medewerkers HHNK barsten van de ideeĂŤn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 Blind date . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Uit de pers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Adviserend handhaven de nieuwe route . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Datavalidatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51 Jaarlijkse uitreiking H2O en Neerslagprijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 Vijf jaar Stichting Waterproef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56 Verbeterproject beheer persleidingen HHNK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

6649_V00_Colofon.indd 1

23-02-2010 09:50:19

! "

!

"" "

"" " #

!

" $

% ! & "

' "

$

( " $

" ) * +

* +

$ #

( $ ,

$

* +

"

* -

$ $ #

* ' $

! " "

"

* - ! $

"

( %&< " ) % ! &

( ""

"

$

( #

# $

$

" %&< = $

> ' ?331 17331 2"$ 4 @

$ ) A

% ! & # " " "#

. # $% & ' ( ) /01 234 13 531 6789 * : ; # $% + ) /01 234 13 531 7509 * : ;

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6327 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

21-12-2009 11:37:39

1_1_stC5_fc_B.indd 1 1000-20-8000-9335

Neerslag voordruk 2010 1000-20-6000-2801 Neerslag voordruk 2009 1000-20-5001-0198 Neerslag voordruk 2008

Kleur: fc

10-12-2009 15:43:37

N I EU W E S C H ROE FC E N T R I F UG A A LWA A I E R V E RW E R K T G ROV E SL I BBE S TA N DDE L E N ZON DE R V E R S TOP P I NG E N Naast de bestaande hydraulieken voor de Amarex KRT- en Sewatec-pompen introduceert KSB een nieuwe roestvaststalen schroefcentrifugaalwaaier (type D) in combinatie met een van buitenaf nastelbare hardstalen slijtconus. Hiermee worden zelfs grove slibbestanddelen probleemloos verwerkt. De vrije doorgang van minimaal 100 mm voorkomt ook bij lage toerentallen verstopping.

De nieuwe D-waaier maakt het KSB-programma compleet: voor elk type afvalwater is er nu een pomp op maat. Inclusief de zekerheid van een hoog rendement en maximale bedrijfszekerheid.

Voor informatie en documentatie: KSB Nederland B.V., Postbus 211, 1160 AE Zwanenburg, tel.: 020 4079800, fax: 020 4079801, www.ksb.nl

Nieuw!

336 06

Nu ook in roestvaststaal

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-7443 NVA Neerslag voordr. 09 1000-20-7000-2848 NVA Neerslag vd 08 1000-20-5001-0588 NVA Neerslag vd 07

Kleur: fc

14-12-2009 09:17:58

O !

O

O

O !

O

O

www.aquasuite.nl

1_1_stC5_fc_E.indd 1

een oplossing verder Gateway to Altijd solutions

1000-20-9000-6692 NVA Waterboek 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:03:51

ChemicaliĂŤnopslag en doseersystemen volgens de nieuwste wettelijke eisen met BRL certificaat.

T +31 (0)74 8 510 510

www.mosman.eu totaaloplossingen in kunststof

Bent u tijdelijk opzoek naar een Procestechnoloog?

Amart Procestechnologie helpt u bij het operationeel beheer van afvalwater en afvalwaterzuivering.

Voor zowel industriĂŤle als communaal afvalwaterzuivering.

Wij kunnen voor u het proces of de procesoperator ondersteunen bij het â&#x20AC;˘ dagelijks beheer van de zuiveringsinstallatie â&#x20AC;˘ pilot c.q. proef (tijdelijke)opstelling â&#x20AC;˘ laboratorium en onderzoek werkzaamheden â&#x20AC;˘ vervanging van uw procesoperator bij ziekte en vakanties â&#x20AC;˘ ondersteuning bij uitbreiding of calamiteiten

Waterbeheersing in optima forma met Emotron:

sÂŹ&REQUENTIEREGELAARS sÂŹ3OFTSTARTERS sÂŹ,ASTMONITOREN

Amart procestechnologie IJtochtkade 54, 1161 XJ Zwanenburg Tel. 06 51 05 7959 - fax 020 497 6952 www.amart.nl - info@amart.nl

6649_P06_voordruk_fc.indd 1

%MOTRONä"6äsä0OLAKKERSä ä ä.8ä"LADELä4EL ä ä ä ä &AXä ä ä ä äE MAIL äINFO EMOTRON NLäsäWWW EMOTRON NL

22-02-2010 14:43:13

Koning & Hartman uw partner in watermanagement

Peilwaterbeheer • Standaard telemetrieconcept voor stuwen en pompen • Telemetrieprotocollen DNP3 en IEC870 • Communicatie op basis van PSTN, GSM en GPRS • Remote monitoring, control en onderhoud • Data logging met time stamp

Afvalwater • Modulaire hiërarchische structuur • Remote monitoring, control en onderhoud • Centrale dataopslag en ontsluiting • Semascript, SMS en semafoon alarmmelding • Open watermanagementsysteem

www.koningenhartman.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5875 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

18-01-2010 11:32:56

UCD 536

UCF 466

Slibontwatering en indikking middels decanter 9Z c^ZjlZ \ZcZgVi^Z YZXVciZgh! Z[èX^ÞciZg YVc dd^i " =d\Zg Ygd\Z hid[ eZgXZciV\Z " AV\Zg edanbZZg kZgWgj^` " AV\ZgZ ZcZg\^Z`dhiZc 1&`L eZg b( ha^W " 8dbeVXiZ Wdjl 3&'b( eZg b'

GEA Westfalia Separator Nederland B.V. Hoogveld 16 . 5430 AJ Cuijk . The Netherlands Phone +31 4853 19-300. Fax +31 4853 19-301 joost.vliegen@geagroup.com . www.westfalia-separator.nl

Industriële Fysieke Water Behandeling Voorkom harde aanslag (bv. kalk en/of struviet) in uw proceswater installaties zonder gebruik van chemicaliën e.d.

Toepassingen o.a.: - pompen, leidingen in slibverwerking (voorkom harde struviet aanslag).

- effluent leidingen van industriële waterzuivering (voorkom kalkaanslag, ook bij zeer hard water).

- warmtewisselaars en andere procesappendages (bespaar op energie en onderhoudskosten en verleng de levensduur van uw installatie).

Een milieuvriendelijke en onderhoudsvrije oplossing die zorgt voor grote kostenbesparingen en een verhoogde productiviteit.

Aqua-engineering BV • Kraaivenstraat 21-19 • 5048 AB Tilburg • tel: +31 (0)13 460 0051 • fax: +31 (0)13 467 2888 www.aqua-eng.eu • info@aqua-eng.eu

6472_P16_fc.indd 1

17-12-2009 15:03:00

CFUPO FO XBUFSCPVX POUXFSQ SFBMJTBUJF SFTUBVSBUJF SFOPWBUJF POEFSIPVE

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 430 542 F 0517 - 430 563

E info@deboerendegroot.nl www.deboerendegroot.nl

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 533 018 F 0517 - 533 588

E info@schuurmans-betonbouw.nl www.schuurmans-betonbouw.nl

Postbus 9406 9703 LP Groningen

T 050 - 5 41 29 86 F 050 - 5 41 78 68

E info@gebrdekker.nl www.gebrdekker.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6067 Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

18-12-2009 12:26:28

Draaizuigerpompen Versnijdende technieken

altijd innovatief

!

"

!

Als pompen probleemloos moet zijn.

Als onderhoud geen wachttijd moet zijn.

"

Als versnijden effectief moet zijn.

- rioolwater - vet- en drijfslib - slibcirculatie - mobiele noodpompen - primair slib - ingedikt slib - retourslib - secundair slib - polymeren - extern aangevoerd slib

" | Benningsweg 24 | 46325 Borken-Weseke | Duitsland Tel.: +49 28 62 / 91 03-0 | Fax +49 28 62 / 91 03-46 | www.boerger-pumps.nl " | Tel.: +31 (0) 541 29 36 87 | Fax +31 (0) 541 29 35 78

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9345 NVA-neerslag voordr. 2010 Kleur: fc

10-12-2009 15:48:57

!: ')275%%04367 9300)(-+ :)& +)&%6))5( )275%0) 8731%7-6)5-2+ #%7)56<67))1 = 31182-'%7-) 1)7 %00) +%2+&%5) )2 7)0)1)75-) 45373'300)2 = 31182-'%7-) 9-% 13()1 2)7:)5/ -27)52)7 )2 (5%%(0336 = 735-2+61)0(-2+)2 9-% 7)0)*332 6)1%*332 )2 )1%-0 = %7% -14357 )2 );4357 320-2) = 6)59)5 3* 5%'0) (%7%&%6)

CAW

)*)5)27-)6 = 33+,))15%%(6',%4 () 7-',76) -.20%2()2 = #%7)52)7 = 33+,))15%%(6',%4 9%2 -.20%2( = #%7)56',%4 $))8:6) -0%2()2

'7)1-81 ")+,)0 367&86 ")+,)0 )0

-2*3 %'7)1-81 20 ::: %'7)1-81 20

AZtechniek is uw no-nonsense partner voor het leveren, installeren en onderhouden van biologische geurfilters.

Bestaande filters leeghalen en opnieuw vullen kunnen we voor u uitvoeren incl. het verantwoord afvoeren van oud materiaal.

Op onze website kunt u actuele informatie en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van uitgevoerde projecten vinden.

www.aztechniek.nl

Waardsestraat 26 5388 PP Nistelrode tel. +31 (0)412 â&#x20AC;&#x201C; 610 486 fax +31 (0)412 â&#x20AC;&#x201C; 610 619 mail info@aztechniek.nl

6472_P07_fc.indd 1

â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Door onze ervaring zijn we de specialist voor: Kunststof geurfilters, lavafilters, kokosfilters, compostfilters Biologisch filtermateriaal zoals kokosvezels en lavastenen Afzuigsystemen, ventilatoren, suskasten, leidingwerk Doseerkasten, opslagtanks en leidingwerk Controle en onderhoud

10-12-2009 15:57:27

Zuiver als zand ...door doordachte techniek Zandrecycling Nederland B.V. is dé specialist op het gebied van inzameling en verwerking van riool-, kolken-, gemalenslib en veegzand (rkgv). Dit materiaal is in hoofdzaak afkomstig van de gemeenten c.q. overheden zoals Rijkswaterstaat en Waterschappen.

Het bedrijf is opgericht in 1988 als een samenwerking tussen van der Valk + de Groot, Rotterdam Afvalverwerking en Dolman. Gestart met één kleine reinigingsinstallatie, die op een paar locaties werd ingezet, is het bedrijf nu uitgegroeid tot een organisatie die d.m.v. samenwerkingen een netwerk van inzamellocaties door het gehele land heeft opgezet. De huidige aandeelhouders van ZRN zijn van der Valk + de Groot, Boskalis Dolman BV en A&G Holding BV. Het hoofdkantoor bevindt zich in Poeldijk.

Gemeenten en overheden reinigen hun riolen, vegen hun straten en wegen, reinigen kolken en (pomp-)gemalen. Dit werk kan worden uitgevoerd door de gemeente zelf als zij over eigen materieel beschikken of door de gespecialiseerde reinigingsbedrijven.

Zandrecycling Nederland B.V. is uniek in de zin dat het de enige is die zich op een dergelijk (landelijk) niveau bezighoudt met dit product en de inzameling en verwerking hiervan. Door een uitgebreide samenwerking met meerdere partijen door heel Nederland is er de mogelijkheid gebruik te maken van dertien locaties voor de inzameling van rkgv materiaal.

Wij kunnen de bij reiniging vrijkomende afvalstromen ontvangen en zorgen voor een milieuverantwoorde verwerking van dit materiaal op basis van de huidige wet- en regelgeving. Uit het ingezamelde product wordt ± 75% zand teruggewonnen wat weer ingezet kan worden in de diverse werken. Wij kunnen direct in contact staan met de opdrachtgever of via de reinigingsbedrijven. Door onze samenwerkingen beschikken wij over een uitgebreid netwerk waardoor wij voor iedereen bereikbaar zijn.

Zandrecycling Nederland B.V. ABC Westland 231 T: 0174-243950 2685 DC Poeldijk F: 0174-245303 Postbus 62 E: info@zandrecycling.nl 2685 ZH Poeldijk I: www.zandrecycling.nl Contactpersoon: Peter Voskamp (bedrijfsleider)

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-4894 NVA Neerslag 2010 voordruk

10-12-2009 16:11:35

kleur: fc

PEE00155NL 041109

Slibbehandeling – minder is meer

Met een complete serie indiktrommels, spiraalwarmtewisselaars, decanteercentrifuges, MBR oplossingen, intelligente besturingssystemen en een professionele service organisatie, beschikt Alfa Laval over de focus, de technologieën en de know-how om de meest rendabele oplossing te bieden voor moderne slibbehandeling.

Het voldoen aan de actuele wet- en regelgeving op het gebied van het efficiënt en milieuvriendelijk verwerken van slib vraagt om een andere aanpak – die u samen met Alfa Laval succesvol implementeert.

Alfa Laval Benelux BV · Postbus 9377 · 4801 LJ Breda Tel.: 076 - 57 91 253 · Fax : 076 - 57 91 302 Email: benelux.info@alfalaval.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

www.alfalaval.com

1000-20-9000-5501 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: FC

10-12-2009 16:14:21

0LOLHXWHFKQLHN

)HSSHZ[ 5LKHT!

Water Treatment Solutions >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ PZ IPUULU )HSSHZ[ 5LKHT 4PSPL\[LJOUPLR KL ZWLJPHSPZ[ VW OL[ ]SHR ]HU ^H[LYILOHUKLSPUN =HU VU[^LYW LU SL]LYPUN [V[ KL L_WSVP[H[PL ]HU ^H[LY ILOHUKLSPUNZPUZ[HSSH[PLZ ]VVY KL a\P]LYPUN ]HU NYVUK WYVJLZ LU HM]HS^H[LY" )HSSHZ[ 5LKHT >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ OLLM[ KL L_WLY[PZL 6UaL ]HRTLUZLU VW KL JLU[YHSL TVU[HNL LU JVUZ[Y\J[PLHMKLSPUN OLIILU LLU NYVV[ WYVISLLTVWSVZZLUK ]LYTVNLU LU JVUZ[HU[L HHUKHJO[ ]VVY R^HSP[LP[ LU RVZ[LU >PS[ \ TLLY PUMVYTH[PL& ; c - TPSPL\[LJOUPLR'IHSSHZ[ ULKHT US c ^^^ IUT[ US

OdZ`bVX]^cZDei^bVa^hVi^Z

K m_bj km X[Zh_`\ X[j[h l_dZXWWh cWa[d _d Z[ h[]kb_[h[ pe[ah[ikbjWj[d lWd =ee]b[5 BZi YZ Y^ZchiZc kVc OdZ`bVX]^cZ#cZi `jci j Y^i oZZg ZZckdjY^\ WZgZ^`Zc# OdZ`bVX]^cZ#cZi ]ZZ[i YZ ZgkVg^c\ Zc YZ iddah ^c ]j^h db jl WZYg^_[h lZWh^iZ ]dd\ ^c YZ odZ`gZhjaiViZc iZ aViZc kZghX]^_cZc# @^_` kddg bZZg ^c[dgbVi^Z de

lll#odZ`bVX]^cZ#cZi d[ WZa &((,#))',&& :abV Bjai^bZY^V ^h h^cYh _VVg Zc YV\ YZ WZigdjlWVgZ eVgicZg ^c ]Zi j^i\ZkZc kVc ]Zi @=C DcYZgcZbZgh]VcYWdZ`# 9^ZoZa[YZ eVgicZg `jccZc l^_ dd` o^_c kddg jl k^cYWVVg]Z^Y de ]Zi ^ciZgcZi

8dccZXi^c\7jh^cZhh ;bcW Ckbj_c[Z_W 8$L$ EdhiWjh &&,'% 66 7gdZ` de AVc\ZY^_` IZaZ[ddc/ (& ''+ (( &+ %% ;Vm/ (& ''+ (( &+ %& :"bV^a/ ^c[d5ZabV#ca >ciZgcZi/ lll#ZabV#ca

6472_P14_fc.indd 1

14-12-2009 10:10:54

ADVANCED WASTE WATER SOLUTIONS

;EXIV SYV [E] SJ PMJI %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK IR QSKIPMNOLIHIR XSX LIVKIFVYMO ;MN VIEPMWIVIR QMPMIYZVMIRHIPMNOI [EXIV FILERHIPMRKWW]WXIQIR ZSSV HI MRHYWXVMI SZIVLIMH

6;>-«W KPEW XYMRFSY[ PERHFSY[ IR EUYEGYPXYYV

,IVKIFVYMO IR OSWXIRFIWTEVMRK

Advanced Waste Water Solutions bv Gentsevaart 21 4565 ER Kapellebrug (Hulst)

Tel: +31(0)114-321020 Fax: +31(0)114-314628 Mail: info@awws.eu Internet: www. awws.eu

9 OYRX FMN SRW XIVIGLX ZSSV IIR KIHIKIR EHZMIWKIWTVIO [EXIVQEREKIQIRXWGER QIX PEFSVEXSVMYQXIWXIR IR TMPSXXIWXIR SJ ´IPHXIWXIR ST PSGEXMI :ERYMX SR^I IMKIR JEGMPMXIMXIR SRX[MOOIPIR SRX[IVTIR FSY[IR IR MRWXEPPIVIR [MN GVIEXMIZI QEEX[IVOSTPSWWMRKIR ZSSV Y[ [EXIVTVSFPIQEXMIO IR QIX OPERXWTIGM´IOI WIVZMGI 3R^I ´PXVEXMIXIGLRMIOIR FMSPSKMWGLI TVSGIWWIR 1YPXM 1IHME *MPXVEXMI 1&6 IR %HZERGIH S\MHEXMSR TVSGIWWIR :IVVEWWIRH MW SR^I IJµYIRX TSPMWLMRK 1IIV [IXIR# ;MN WXEER Y KVEEK XI [SSVH

Ebbing Vakschilders B.V. Wij zijn een schildersbedrijf met een constante bezetting van ± 15 schilders en werken vanuit ’s-Heerenberg in Nederland, Duitsland en België.

Onze werkzaamheden bestaan voornamelijk uit staal- en betonconservering voor nieuwbouw en renovatie.

V

De werkzaamheden spitsen zich toe op conserveringswerkzaamheden werktuigbouwkundig zoals bruggen, sluizen en pompinstallaties en anderzijds op civiele werkzaamheden van gebouwen, poldergemalen, rioolgemalen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en drinkwaterproductiebedrijven cq. drinkwaterpompstations.

A

Ebbing ‘s Heerenberg B.V.

K S

C

6472_P15_fc.indd 1

H

I L D E R S

B V

Postbus 225 7040 AE ‘s Heerenberg tel:+31 (0) 316 532074 fax:+31 (0) 847 224093 gsm:+31 (0) 610508291

14-12-2009 10:19:53

Ê~¦{Íà Ï lß c w Ï lß c

l Ïà ÆY lÍcÃØ ® l lÃÍ lÏÍA A lÍßllà AÞl`Í ll ÍÞlÃÏà ØßcÍ lÞ l ³ l ÍÞA ÍclÍÊ~¦{ͮà cØYÏl Íc lÍÞ Í Þlà AÞlÍÞ ÃÍØÍå Í Ïß l c_Í clÍllÃÆÏlÍÞ lc Íl l Ïà ÆY lÍY ÏAYÏ A lÏló lcÍAyÍÏlÍ lål Íc ÃÍÆ Ø ÏAA Íll ÍA A lÍl Íc ÏA lÍAA ß å ³Í 4 ÏlÃÆÏÍ AØß lØà Íl ÍOlÆY là cÍÏl l Í ÞlÃOl AÆÏ ÍcA å ÍclÍ l l Ïà ÆY lÍ llÏßAAÃclÞlÃßlà ³Í ll Í lY A ÆY lÍ Y ® l Ïl `ÍcAAà llÍÞà ÍÞA ÍÆ ÏA lÍl ÍÆÏAO l Í ÞlÃÍÞl lÍ AÃl ³Í ÃÍclÍÏA à lÍyØ YÏ lÆÍ ÆÍÃlcØYÏ lÍ Í lÏÍ Ø c lÍAA ÏA ÍÞAà A Ïl ÍÏlÍ ÃlA ÆlÃl ³

y Íl lYÏà YÍt close to you! ßßß³ y ³Y Ì Ì ® 2l ly ÍçÑ~¦ÍtÍ~ÑqÍ~Ñq

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9038 Nva Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:33:05

ver vooruit in duurzame technologie

Cofely biedt integrale oplossingen op het gebied van water. Zo inventariseren we met een ‘waterscan’ uw waterhuishouding met concrete besparingsvoorstellen als resultaat. Of maken we met behulp van de ABW Filter zandfiltratie mogelijk tegen zeer lage

energiekosten.

Of realiseren we slibvergisting met 30% meer

rendement. Bent u

geïnteresseerd in de oplossingen van Cofely

COFELY MAAKT HET WAAR

Water Solutions? Bel 043 367 50 00 of bezoek www.cofely-gdfsuez.nl

Hubert uw partner in nieuwbouw, onderhoud en revisie van: Afvalwaterzuivering o.a. Screens o.a.

Vijzels Beluchters Rondruimers Langsruimers Zandvangers Indikkers

Trommelfilters Bandreinigers Grofroosters Microfilters

Onze serviceafdeling staat 24 uur per dag voor u klaar en staat borg voor een optimale conditie en bedrijfszekerheid van uw waterzuiveringssysteem.

Hubert Stavoren BV Kooyweg 20 8715 EP Stavoren

6472_P17_fc.indd 1

Tel.: +31 514 684444 Fax: +31 514 682198 E-mail: info@hubert.nl Web: www.hubert.nl

11-12-2009 10:09:31

Advertorial

Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren

Flexibeler en efficiënter beluchten Ongeveer 60 procent van het energieverbruik van afvalwaterzuivering komt voor rekening van het beluchtingsproces.

Efficiënter beluchten kan dus aanzienlijke besparingen opleveren: zuinige compressoren van Siemens zijn wereldwijd nu al goed voor een jaarlijkse CO2-besparing van 2,9 Megaton.

Dat beluchten echter nog steeds efficiënter en goedkoper kan, bewijst Siemens met Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren.

Efficiënt De Odin-compressoren worden rechtstreeks aangedreven door een permanent-magneetmotor.

Een tandwielkast met olie is dan ook niet meer nodig. Dat betekent: minder ruimtebeslag én minder onderhoud. Bovendien werkt het rendementsverhogend, doordat er bij deze direct drive-

technologie geen overbrengingsverlies optreedt.

Plug and play Alle componenten van de installatie worden in één geluidsarme omkasting gebouwd. Als de compressor op de juiste plek staat, hoeven alleen de procesleiding en elektra nog aangesloten te worden, en de installatie is gebruiksklaar.

Optimale flexibiliteit Het beproefde diffusor-verstelsysteem van Siemens kan de flow bij constant toerental traploos regelen (40%-100%). De geïntegreerde frequentieomvormer regelt tegelijkertijd het machinerendement. De combinatie van deze twee technieken in een dual-pointregeling zorgt voor optimale flexibiliteit: capaciteit en tegendruk kunnen eenvoudig worden aangepast als de omstandigheden daarom vragen.

Alle componenten in één geluidsarme omkasting.

De Odin-compressor: - wordt geleverd met STC-SO compact direct drive - is verkrijgbaar in vier typen (75/110/200/315 kW) - elk type biedt de keuze uit vijf specifieke impellergroottes, waardoor het mogelijk blijft een specifieke, custom made machine te selecteren - is leverbaar in de range van 1.200 tot 16.000 Nm3/h.

Meer informatie: www.powergeneration.siemens.com of bel: (074) 240 22 50

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 10:47:24

1000-20-9000-5248 NVA Waternetwerk 2010

Kleur: fc

)PF LVOU V FFO CFUSPVXCBSF XBUFSWPPS[JFOJOH XBBSCPSHFO

)FU VJUHFCSFJEF QPSUGPMJP FO EF UFDIOJTDIF FYQFSUJTF WBO 4JFNFOT LBO V IFMQFO PN EF GMFYJCJMJUFJU WBO VX JOTUBMMBUJF PQ QFJM UF IPVEFO VJU UF CSFJEFO PG UF VQHSBEFO 0G IFU FFO JOTUBMMBUJF CFUSFGU WPPS QSPDFTXBUFS PG BGWBMXBUFS V XJMU EBU VX EPFMTUFMMJOHFO PQ IFU HFCJFE WBO LXBMJUFJU FO LXBOUJUFJU PQ HFFO FOLFM NPNFOU JO HFWBBS LPNFO .FU PO[F VQ UP EBUF UFDIOPMPHJF QSPDFTFYQFSUJTF FO CFUSPVXCBSF TFSWJDF IFMQFO XJK V CJK IFU PQUJNBMJTFSFO WBO VX JOTUBMMBUJF 7PPSCFFMEFO VJU POT QPSUGPMJP [JKO 67 EFTJOGFDUJF WBO ESJOL XBUFS [VJWFSJOH WBO QSPDFTXBUFS FO BGWBMXBUFSCFIBOEFMJOH 7PPS UPFQBTTJOH JO SJPPMXBUFS[VJWFSJOHTJOTUBMMBUJFT MFWFSU 4JFNFOT CFMVDIUJOH [VJWFSJOH FO TMJCSFEVDUJFQSPDFTTFO NFNCSBBOCJPSFBDUPSFO EPTFSJOH 8BMMBDF 5JFSOBOÂ&#x2020; TMJC POUXBUFSJOH 4FSOBHJPUUP FO FGGMVFOU OBCFIBOEFMJOH NFU [BOE EJTL FO NFNCSBBOGJMUFST .FFS JOGPSNBUJF XXX TJFNFOT OM XBUFS PG CFM

"OTXFST GPS UIF FOWJSPONFOU

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5911 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 10:56:34

A F VA LWAT E R BEHANDELING SYSTEMEN

Kettingroosters Perforatieroosters Stappenroosters Roostergoedpersen Roostergoedwaspersen Roostergoedwassers Schroeftransporteurs Roostergoedcontainers Slibindikking Longofill systeem Revisie van machines Onderhoud Installatie

L. VAN RAAK MILIEUTECHNIEK www.lvanraak.nl

Regulierenring 3 3981 LA Bunnik Tel. 030 6570208 E-mail: info@lvanraak.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9349 Waternetwerk Neerslag voordruk â&#x20AC;&#x2122;10

11-12-2009 10:59:54

Kleur: fc

Chemicaliën opslag en doseerinstallaties, ijzerchloride, methanol, enz.

UW PARTNER VOOR COMPLETE INSTALLATIES P.E. aanmaak en ver-

dunning installatie voor poeders en vloeistoffen.

Slibverwerking - installatie, bandindikkers, zeefbandpersen.

Filters.

Zelfreinigende filters zonder bewegende delen.

Luchtbehandeling, Ventilatoren – Lavafilters Gaswassers

Berkel en Rodenrijs (NL) Postbus 122, 2650 AC

Industrieweg 94, 2651 BD Telefoon 010-511 52 11 - Telefax 010-511 52 74 E-mail: info@hycon.nl - Website www.hycon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-0419 NVA Neerslag 2010 voordruk

Kleur: fc

11-12-2009 11:03:42

We streven naar lange Levensduur van Producten en Relaties

Hollandia Systems is een toonaangevend bedrijf dat zich toelegt op het produceren member of Hollandia Holding BV

van klantspeciďŹ eke installaties, apparaten en constructies. De producten van Hollandia Systems vindt u voornamelijk terug in de offshore-, chemie- en procesindustrie en bij water- en hoogheemraadschappen. Hollandia Systems heeft - voormalig bekend onder de naam Kloos Merofac - een lange reputatie als vertegenwoordiger van Passavant Geiger en als leverancier van proces-equipment zoals slibverwarmers en spindle-drivers.

Process-Equipment & Water-Technology

Postal address Hollandia Systems BV P.O. Box 60 4793 ZH Fijnaart, The Netherlands T: +31 167 50 71 00 F: +31 167 52 22 70

Visiting address Glasweg 6 4794 TB Heijningen The Netherlands E: info@hollandiasystems.nl I: www.hollandiasystems.nl

U en Van der Stelt: de juiste combinatie Snel, doeltreffend & grondig

Van der Stelt is een landelijk opererend bedrijf dat gespecialiseerd is in het vervoer van bulkproducten.

De specialist in transport, reiniging en verhuur voor RWZI's, Waterschappen en Hoogheemraadschappen.

Vloeibaar transport - Primairslib, secundairslib en entslib - Afvalwater Vast transport - Ontwaterdslib Reiniging Voor het reinigen van opslagtanks, pompgemalen, rioolleidingen en bezinkputten beschikken we over een speciale combiwagen.

Huur Voor tijdelijke opslag worden vloeistofbakken in diverse formaten gebruikt. Alle vloeistofbakken zijn voorzien van 6â&#x20AC;? afsluiters.

Bij calamiteiten bieden wij u de juiste combinaties.

Duiveland 7, 1948 RB Beverwijk, tel. (0251) 229111 Kijk ook eens op onze website www.vandersteltbv.nl

6472_P22_fc.indd 1

11-12-2009 11:09:46

MTOF Milieutechniek vertegenwoordigt voor Nederland: Indikbanden Zeefbandpersen voor huishoudelijk slib Zeefbandpersen systeem CPF voor mineraal slib Decanters Volautomatische Kamerfilterpersen Volautomatische Membraanfilterpersen Roosterreinigers type Aqua Guard Filterinstallaties zoals zeefbochten en zeeftrommels Revisie en onderhoud

J.F. KNAUER GMBH Umwelttechnik & Industrie-Elektronik

Inline-mixer (slib-polymeer) Flocksonde Polymeeraanmaak en doseerinstallaties met concentraties tot 1,5% MTOF Milieutechniek (handelsreg. nr 30086344) Handelsnaam van Tolakker Holding B.V. Postbus 9603 3506 GP Utrecht

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8747 Voordruk Neerslag 2010 1000-20-9000-4188 Waternetwerk Promotienr. Neerslag 1000-20-8000-1033 NVA/KVWN BG 2009

Tel:+31(0)30 2662660 Fax:+31(0)30 2624224 E-mail: info@mtof.nl Website: www.mtof.nl

Kleur: Full Color

11-12-2009 11:12:44

- ENGINEERING - PRODUCTION - INSTALLATION - SERVICE -

) %% ! "$ %&

) $ "# %& ! $%

) '"$#" ( $ ! $%

Specialist in GRP and Dual Laminate Products TA N K A P P L I C AT I O N S â&#x20AC;˘ Chemical Tanks (Also Acc. VLAREM) â&#x20AC;˘ High Purity Chemical Tanks â&#x20AC;˘ Food Storage Tanks â&#x20AC;˘ Fuel Storage Tanks â&#x20AC;˘ Mixing Tanks And Reactors â&#x20AC;˘ ISO Containers

P RO C E S S E Q U I P M E N T & A I R T R E AT M E N T â&#x20AC;˘ FGD Scrubbers â&#x20AC;˘ Deodorization Scrubbers â&#x20AC;˘ Biofilters â&#x20AC;˘ Stacks And Flue Liners â&#x20AC;˘ Duct Systems â&#x20AC;˘ Piping Systems â&#x20AC;˘ Sprayheaders â&#x20AC;˘ Electrofilters

W AT E R A N D W A S T E W AT E R I N D U S T RY â&#x20AC;˘ Storage Tanks â&#x20AC;˘ Bio-Airclean Filters â&#x20AC;˘ Pressure Vessels â&#x20AC;˘ Salt Saturator Tanks â&#x20AC;˘ PP Settlers â&#x20AC;˘ GRP Covers â&#x20AC;˘ RO Membrane Housing â&#x20AC;˘ Silos

P las ticThe on Eur ope Plasticon Netherlands BV

Pa ra l l e l s t ra at 5 0 , P O B ox 3 09 Nl â&#x20AC;&#x201C; 7570 AH Oldenzaal Parallelstraat 52, PO Box 309 â&#x20AC;&#x201C; 7570 AH Oldenzaal Te l : + 3 1 5 4 1 .8 5 .8 5 .8 5 Fa x : + 3 1 .5 4 1 .8 5 .85.59 Mail: inf o@ plast iconeurope.com Tel: +31 (0)541.85.85.85 Fax: +31 (0)541.85.85.59 Mail: info@plasticon.nl w w w.p l a s t i c o neurope.com www.plasticoneurope.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5321 Waterboek â&#x20AC;&#x2122;10 17-12-2009 Kl: fc 1000-20-8000-6059 Waterboek â&#x20AC;&#x2122;09

15:07:52

Analytical Measurement for Water Treatment

20.004-4.1.2.4.

pH, redox, conductivity, H2O2, Cl2, CIO2, O3, O2, NH3

internet: www.jumo.nl e-mail: info@jumo.nl telefoon: 0294 491491

Tip: Seminar Biogas: 25 maart 2010 Voor meer info: zie www.host.nl

6649_P01_binnenwerk_fc.indd 1

23-02-2010 09:39:44

Wij houden het graag luchtig

Atlas Copco is een begrip op het gebied van perslucht en loopt voorop als het gaat om kwaliteit, betrouwbaarheid en innovatie. We ontwerpen en fabriceren iedere machine volgens de laatste techniek, met de beste materialen en onder de hoogste kwaliteitsnormen. Ook besteden we veel aandacht aan het bedenken van milieuvriendelijke oplossingen.

Het ontwerp van onze serie lagedruk compressoren is daar slechts één voorbeeld van. Deze machines hebben een absoluut olievrije werking, een aangenaam geluidsniveau van 67 dB(A), een extreem laag energieverbruik en een plug en play concept dat een aparte fundering en extra leidingwerk overbodig maakt.

Wilt u weten wat de beste persluchtoplossing voor u is?

Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Ons telefoonnummer is 078-6230 230.

U kunt ook mailen naar info@nl.atlascopco.com. Onze persluchtspecialisten geven u een advies op maat.

Atlas Copco Compressors Nederland Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Postbus 200, 3330 AE Zwijndrecht Tel (078) 6230 230 Fax (078) 6100 670

Het brede leveringsprogramma van Atlas Copco omvat ook hogedruk lucht- en gascompressoren in verschillende capaciteiten, met of zonder frequentieregeling, persluchtdrogers, persluchtfilters, oliewaterscheiders, persluchtleidingsystemen, gereedschappen, generatoren, rots- en mijnbouwapparatuur.

Committed to your superior productivity.

www.atlascopco.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-7392 Neerslag 2-2010

Kleur: fc

22-02-2010 14:35:22

Voorwoord

Beste Lezers, Anders, vernieuwend, de Rijksoverheid begint zich nu toch te roeren. Zij zet door een jaarlijkse kostenvermindering van 100.000.000 Euro de druk op de ketel binnen de Waterschappen. Met onderzoek, proefinstallaties, projecten in het buitenland, overal zijn we binnen Waterschappen bezig. Vooral met assistentie bij projecten en overdragen van kennis is een kleine groep die zich hiermee bezig houdt. Vaak mensen die door omstandigheden hier in zijn gerold.

En dan de grootste groep uitvoerende technici, voorheen Klaarmeesters genoemd, houden graag de ontwikkelingen(innovaties)voor zichzelf.

Technici zijn behoudend. Het zijn doeners. Zij moeten niet onnodig lang administratief werk uitvoeren. Zij zoeken dicht bij huis het werk dat goed moet worden beloond. De werksfeer moet ongedwongen en collegiaal zijn. Dit alles maakt dat ze zo honkvast zijn.

Hun bestuurders en directies trachten al geruime tijd werkwijzen te veranderen. Een andere manier van belonen heeft haar intrede gedaan. De automatische periodieke verhoging is verdwenen en daarvoor in de plaats is een beloningsystematiek naar prestatie gekomen.

Meer en betere samenwerking met aanliggende waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven moet van de grond komen. In Nederland is nu nog maar ĂŠĂŠn watercyclusbedrijf. Kortom, schaalvergroting maar wel zo, dat het beheersbaar blijft. En dan moet er in 2011 bovenop de kostenvermindering nog eens 35 miljard euro worden bezuinigd door de lagere overheden.

Den Haag heeft weer aandacht voor de waterketen. De Rijksoverheid zal meer sturend willen optreden. Hoe de waterketen in de toekomst er uit komt te zien is nog niet duidelijk.

EĂŠn ding is zeker, of de getallen nu juist zijn of niet, het klimaat verandert en er zullen dringend maatregelen moeten worden getroffen. En om dat te kunnen realiseren, zal de structuur binnen de watersector moeten veranderen. Of we het nu leuk vinden of niet, er zal nog veel meer met gemeenten, provincie en drinkwaterbedrijven samengewerkt moeten worden.

In deze Neerslag treffen jullie artikelen aan onder andere over regelgeving, groengas en energiebesparende maatregelen. Vanuit de sectie Noord-Holland wens ik jullie veel leesplezier.

Johan v/d Woud, (sectie Noord-Holland)

Neerslag 2010/II

6649_V01_voorwoord.indd 1

1

22-02-2010 14:11:35

Deelname HHNK aan rampenoefening FloodEx In december 2008 is het hoogheemraadschap geïnformeerd over de internationale EU-oefening FloodEx. Wij hebben direct onze medewerking aan de internationale oefening aangeboden. Immers, de kans dat een internationale oefening binnen je beheersgebied wordt gehouden, komt niet dagelijks op je pad!

Het scenario ging uit van een Ergst Denkbare Overstroming in diverse delen van Noord-Holland. Daar was al ons handelen op gericht en dat gaf FloodEx een operationeel karakter. De overstromingsbeelden voor de oefening zijn afgeleid van ons Hoogwater Informatie Systeem en de bijbehorende tekst voor de oefenleiding is door de crisiscoördinator verzorgd.

Als crisiscoördinator heb ik HHNK vertegenwoordigd binnen de regionale werkgroep van de veiligheidsregio Noord-Holland Noord, samen met collega’s van de brandweer, politie, defensie, reddingsbrigade, het Rode Kruis en de GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen). De regionale werkgroep heeft de oefening FloodEx vorm en inhoud gegeven en de logistieke operatie tot in detail geregeld.

Geen kleinigheid als je bedenkt dat een kleine 900 mensen aan de oefening hebben deelgenomen. De oefening FloodEx heeft zich toegespitst op twee soorten activiteiten: 1. Pompactiviteiten in overstroomd gebied bij Den Oever, het Amstelmeer en gemaal Vier Noorder Koggen in Wervershoof.

Peter Groen, hoofd Actiecen2. Het zoeken en redden van slachtoffers bij trum op pomplocatie Den het Alkmaarder- en Uitgeestermeer, alsOever: ‘Ik was onder de indruk mede de Groote en Kleine Vliet te Wervan de grootschaligheid van de vershoof. oefening. Ik heb veel geleerd Tot de taak van de crisiscoördinator over de aanpak en organisabehoorde de uitwerking van de pompactitie van de bestijding van een viteiten binnen FloodEx en het vormgeven dergelijke grote calamiteit; van de oefening binnen de eigen organisatie. Gelukkig kon het crisiscoördinatieteam specifiek het samenwerken beschikken over de steun van vele collega’s! met andere hulpdiensten en het belang van goed werkende Er is voor gekozen de interne crisisbecommunicatiemiddelen.’ heersingsorganisatie operationeel van aard te laten zijn. In Den Oever was op beide 2

6649_V02_art497.indd 2

Neerslag 2010/II

22-02-2010 14:13:28

Neerslag 2010/II

6649_V02_art497.indd 3

3

22-02-2010 14:13:30

4

6649_V02_art497.indd 4

Neerslag 2010/II

22-02-2010 14:13:31

Marie-José van de Vondervoort, HHNK liaison in het Regionaal Operationeel Team: ‘De eerste taak van het ROT daags voor de grote oefendag was het opstellen van het verzoek om bijstand, in te dienen bij Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum: hoeveel pompcapaciteit, hoeveel materieel, ambulances, bussen, hoeveel manschappen etc.

Omdat volgens het oefenscenario de hele westkust van Nederland in crisis verkeerde was het nog maar de vraag wat iedere Veiligheidsregio uiteindelijk kreeg toegewezen.

Tijdens de oefendagen ging de aandacht in het ROT terecht eerst uit naar het redden en evacueren van mensen uit ondergelopen en bedreigde gebieden.

Het installeren van noodpompen om de ondergelopen gebieden droog te malen werd overgelaten aan HHNK. Omdat alle reguliere communicatiemiddelen waren uitgevallen was het vrijwel onmogelijk om goede informatie uit het veld te krijgen. De beschikbare satelliettelefoons werkten slechts sporadisch, gaven een slechte verbinding en vielen ook veelvuldig weg. Het was lang onduidelijk of de buitenlandse hulptroepen al op de pomplocaties waren gearriveerd, hoe de voortgang was van het opbouwen van de noodpompinstallaties en of het water al aan het zakken was.

In het ROT was geen vaste vergaderklok afgesproken, dus afstemming met het Actiecentrum was niet mogelijk. En tussen de vergaderingen door maar steeds proberen om contact te krijgen via de satellietverbinding van Defensie of de eigen satelliettelefoon.

De vereniging van zendamateurs DARES bleek het enige en stabiele communicatiekanaal waarlangs informatie kon worden uitgewisseld.

In de middag kwam er in het ROT informatie op tafel (er was brand uitgebroken in een groot poldergemaal en er was een secundaire waterkering doorgebroken) die niet buiten kon worden geverifieerd. Oefendoel van deze wending in het scenario was het met minimale voorbereiding en hoge urgentie evacueren van een diepe polder. Maar ik had steeds lopen verkondigen dat we als HHNK dijkbewaking hadden ingesteld en dat er geen gevaar voor andere gebieden dreigde... oefendagen een Actiecentrum van HHNK actief. Zij stuurden de pompactiviteiten op alle locaties aan. Naast de pompen van HHNK, heeft Rijkswaterstaat ons met indrukwekkend materiaal bijgestaan en hebben we hulp gekregen van pompploegen uit Engeland, Duitsland en Polen. FloodEx was en is een geweldige ervaring!

Betty Laan, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Neerslag 2010/II

6649_V02_art497.indd 5

5

22-02-2010 14:13:31

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5281 Neerslag 2-2010 1000-20-9000-5280 Neerslag 1-2010

Kleur: fc

22-02-2010 14:36:12

Pompconcept HHNK tijdens FloodEx Nadat Betty Laan, onze crisiscoördinator, mij gevraagd had om onze noodpompen in te zetten tijdens FloodEx, is er een in omvang en opzet vooruitstrevende opstelling uitgewerkt. FloodEx was de grootschalige oefening waarbij grote delen van Noord-Holland ‘onder’ water stonden.

Natuurlijk hadden wij één van onze andere noodpompen in kunnen zetten (in capaciteit variërend van 1.200 - 3.600 m3/uur) maar al snel werd duidelijk dat kleine pompcapaciteiten afbreuk zouden doen aan de in het scenario genoemde grootte van het gebied, dat onder water zou komen te staan. Zelfs met de inzet van alle deelnemende FloodEx-eenheden zouden we enkele maanden moeten pompen om in het betreffende gebied al het water weer weg te pompen.

Vandaar dat is ingezet met een tweetal pompen van elk 6.500 m3/uur in combinatie met een noodstroomaggregaat van 875 kVA. Hiervoor is een drijvend eiland ontworpen, opgebouwd uit voormalige geniepontons, van ongeveer 20 bij 20 meter, waarin de pompen met behulp van een staalconstructie gemonteerd zaten. Het geheel had een totaal gewicht van ruim 50.000 kg!

Het idee van een drijvend pompeiland is ontstaan omdat het de mogelijkheid biedt de installatie op elke willekeurige plek op te bouwen en daarna varend op de beoogde pomplocatie in te zetten (uitgaande van ondergelopen wegen in het rampgebied).

Parallel aan het bedenken van deze installatie kwamen de voorbereidingen van FloodEx goed opgang. Dit resulteerde in vele contacten met Rijkswaterstaat, Veiligheidsregio en buitenlandse pompeenheden over bijvoorbeeld mogelijke pomplocaties, brandstofvoorziening en (on)mogelijkheden van de diverse pompsets.

Uiteindelijk is het opbouwen van de pompset door mensen van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier uitgevoerd in een tijdsbestek van 30 uur.

FloodEx was duidelijk een praktisch ingestelde oefening, waar veel van geleerd is en ons weer op de feiten heeft gewezen dat het leegpompen van een rampgebied een kwestie is van grote pompen in combinatie met veel tijd en dieselolie!

Jan van der Lingen, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Neerslag 2010/II

6649_V03_art483.indd 7

7

22-02-2010 16:05:14

Lowara

Laat de wielen van de industrie draaien Haal het beste uit uw produktie proces Er zijn veel manieren om specifieke onderdelen en machines te reinigen; het kiezen van de juiste pomp garandeert dat u het beste uit uw productieproces haalt.

• Pompen voor reiniging en onderhoud in licht industriële omgevingen • Inzetbaar voor water onder hoge druk en agressieve reinigingsmiddelen • Minder onderhoud en een langere levensduur (LCC) Uw fabriek loopt gesmeerd met Lowara pompen.

Lowara Benelux Postbus 54 4180 BB Waardenburg Web site: www.lowara.com - E-mail: lowaranl.info@itt.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

1000-20-8000-8690 Neerslag 2-2010 1000-20-8000-7556 NVA Neerslag 2009/6 1000-20-7000-8266 NVA Neerslag 2008/6

Kleur: FullColor

22-02-2010 14:37:13

Facelift effluentgemaal rwziBeemster De mechanische en de elektrische installatie dateren uit 1973 met een update in 1992. In het 2002 is het effluentgemaal aangesloten op het BOA systeem (bediening op afstand).

Het effluentgemaal is heel belangrijk voor de zuivering Beemster, dit gemaal zorgt voor het afvoeren van het gezuiverde afvalwater naar het Noordhollands kanaal. In het gemaal staan drie pompen met een capaciteit per pomp van ongeveer 2300 m3/h. Bij regenwateraanvoer draaien twee pompen ongeveer 4000 m3/h gezuiverd afvalwater weg richting het kanaal.

HET PROBLEEM: In de leidingtakken van de pompen zijn terugslagkleppen opgenomen, deze klepppen dragen zorg om het weg gepompte water tegen te houden als de pompen stil staan, het water wordt namelijk omhoog gepompt naar het kanaal, dit i.v.m. verschil in NAP hoogte.

De terugslagkleppen raken regelmatig defect, dit komt vanwege het vele open en dicht gaan bij DWA (droog weer aanvoer). Deze kleppen vragen veel onderhoud en zijn heel duur in aanschaf (â&#x201A;Ź 30.000,00).

Effluentgemaal rwziBeemster Neerslag 2010/II

6649_V04_art484.indd 9

9

22-02-2010 16:06:49

10

6649_V04_art484.indd 10

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:06:55

OPLOSSING: Het wiel is niet door ons uitgevonden, maar we hebben er wel gebruik van gemaakt. Door de pompmotoren te laten schakelen op frequentieomvormers, wordt het effluentwater langzaam op snelheid gebracht, daardoor worden de terugslagkleppen geopend en water naar het kanaal gepompt. Als het niveau van de effluentsloot zakt, gaan de pompen langzamer draaien, het gevolg hiervan is dat de terugslagkleppen heel rustig sluiten.

Hierdoor zijn twee voordelen ontstaan, het eerste voordeel: – slijtage van de kleppen zal nu minimaal zijn – het tweede voordeel is dat het verbruikte vermogen in elektrische energie met 1/3 is verminderd.

De totale werkzaamheden bestonden uit: – uit- en inbouwen van 1 nieuwe terugslagklep – de motorlagers van de pompen vervangen – iedere motor een eigen frequentieomvormer met nieuwe aansluitkabels voorzien.

Jan de Boer, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Neerslag 2010/II

6649_V04_art484.indd 11

11

22-02-2010 16:06:57

Onze opdrachtgevers rekenen terecht op onze technologische kennis en ervaring.

Zij ook...

SOLIS heeft zich gespecialiseerd in levering en toepassing van technologie op het gebied van vast- / vloeibaarscheiding gericht op afval- en proceswaterbehandeling en indikking, ontwatering en verwerking van slibben of vergelijkbare stromen.

Gebaseerd op jarenlange ervaring levert SOLIS (turn-key) complete mobiele en stationaire systemen voor vast / vloeibaarscheiding. Daarbij neemt SOLIS het hele traject voor haar rekening: van advies tot bouw en van onderhoud tot de opleiding van het

De ‘SOLIS’ groep (gesteund door Gebr. Bellmer GmbH) staat garant voor: • engineering, installatiebouw en technologiebeheersing van slibontwateringsinstallaties en membraanfiltratie in MBR-installaties • service, onderhoud en voorraadbeheer

bedienende personeel.

Kijk op onze website of bel voor meer informatie.

Bezoek ons op onze stan d tijdens de Aqua Nederla nd Vakbeurs te Gorinchem.

SOLIS Projects bv MEMBER OF BELLMER GROUP

• Zuiveringweg 92, 8243 PE Lelystad • T 0320 - 29 20 20 • F 0320 - 29 20 29 • E info@solis.nl

www.solis.nl

Y ou r b es t p a rt n er i n S o l i d L i q u i d S e p a r a t i o n

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-9000-4990 Neerslag 2-2010

Kleur: fc

22-02-2010 14:38:26

Herkenbaar in Noord Holland Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is een relatief jonge organisatie. De fusie in 2003 van zeven verschillende organisaties ligt inmiddels alweer zeven jaar achter ons. Deze organisatie voelt als een jonge dynamische organisatie met ongekende vakkundigheid in huis. Dit mag je als verantwoordelijke overheidsorganisatie best laten zien in het veld. Eén manier om dit meer zichtbaar te doen is middels bedrijfskleding. Wanneer je als overheidsorganisatie meer zichtbaar bent voor de burger geef je ze ook meer de gelegenheid tot het stellen van vragen.

Hiervoor is in 2009 een start gemaakt met het restylen van de kledinglijn.

Tijdens de fusie is het moment aangegrepen om één lijn te trekken in het verstrekken van eenduidige dienstkleding. Dit was dienst- en veiligheidskleding die was voorzien van een logo van het hoogheemraadschap en voldeed aan wet- en regelgeving. De kleur van de kleding was neutraal. Het pakket bestond uit praktische kleding en voldeed aan de wensen van de medewerkers. Het pakket is in de loop van de tijd uitgebreid. In 2008 mocht het huidige contract niet meer langer verlengd worden en zijn de voorbereidingen voor een Europese aanbesteding in werking gezet.

Er is een werkgroep in het leven geroepen waarin vertegenwoordigd zijn: • de afdeling Inkoop die het proces begeleidt.

• de afdeling P&O in de persoon van de KAM-adviseur • de afdeling Communicatie • een taakafdeling.

De werkgroep heeft een ontwerpbureau in de hand genomen om de zichtbaarheid van het hoogheemraadschap te vergroten middels het implementeren van de huisstijl in de kleding.

Het ontwerpbureau heeft uiteindelijk drie ontwerpen geleverd.

Door bijeenkomsten te organiseren met gebruikers van dienstkleding zijn de ontwerpen bekeken en is er gelegenheid geweest tot inspraak. Daarna is uit deze ontNeerslag 2010/II

6649_V05_art486.indd 13

13

23-02-2010 12:05:21

werpen er één gekozen waarin het hoogheemraadschap zich het beste vertegenwoordigd ziet.

Dit ontwerp is in het personeelsblad gepubliceerd. Onlangs is er een modeshow gehouden waarin een aantal kledingstukken live geshowd werden. Een aantal gebruikers had zich (vrijwillig) aangemeld om een wandeling te maken over de catwalk.

De dienstkleding werd positief ontvangen. De laatste opmerkingen die hierbij gemaakt werden zijn meegenomen in het bestek.

De kleding moet niet enkel voor herkenbaarheid zorgen maar ook voldoende bescherming bieden en lekker zitten.

Deze aspecten zijn middels een enquête en de ervaring van de afgelopen jaren geborgd. Wanneer de aanbesteding heeft plaats gevonden zal een aantal bedrijven gevraagd worden om de kleding te leveren, zodat een groep medewerkers deze kleding qua draagcomfort kan beoordelen. Deze aanvulling zal meewegen in de keuze van de uiteindelijke leverancier.

Door medewerkers te betrekken, door de verschillende stappen goed te communiceren en door medewerkers mee te laten beslissen weten wij als projectgroep dat het product straks voldoet.

De aanpak van de projectgroep leidt ertoe dat er in 2010 dienstkleding gedragen gaat worden die aan alle eisen voldoet.

Arjan Rademaker, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

14

6649_V05_art486.indd 14

Neerslag 2010/II

23-02-2010 12:05:30

De meest geschikte methode om biogas te benutten voor rwzi Zaandam-Oost

Biogas voor rwzi Zaandam-Oost Voor mijn afstudeerscriptie, juni 2009, heb ik onderzoek gedaan naar de meest geschikte methode om biogas te benutten voor rwzi Zaandam-Oost. Uit het toetsingskader dat ik heb gebruikt, blijkt dat de warmte-krachtkoppeling de meeste geschikte methode is om biogas te benutten. Lees het artikel hieronder over het ontstaan van de conclusie.

DE HUIDIGE SITUATIE Rwzi Zaandam-Oost is ontworpen voor het zuiveren van afvalwater met een maximale aanvoer van 3.400 m3/uur en een totale aanvoer van gemiddeld 25.000 m3/dag. Hier hoort een belasting bij van circa 118.000 inwonersequivalent (Ă 54 gram BZV). Per jaar wordt er gemiddeld 8,5 miljoen m3 afvalwater gezuiverd. Op de rwzi wordt het ontstane slib vergist in een vergistingsinstallatie. De slibgistingsinstallatie bestaat uit een twee-traps-gistingssysteem. De eerste trap bestaat uit twee parallel geschakelde tanks. Het slib wordt door warmtewisselaars verwarmd en gemengd via een gasinblaas. De tweede trap bestaat uit een koude tank. In een vergistingsinstallatie wordt een gedeelte van het organische materiaal afgebroken en wordt er biogas gevormd. De totale biogasproductie voor deze rwzi is circa 500.000 m3/jaar. Biogas of ook wel gistingsgas genoemd bestaat voor 2/3 uit methaan (CH4) en voor 1/3 uit kooldioxide (CO2).

In de huidige situatie wordt het gistingsgas via een warmte-krachtkoppeling (wkk) verbrand waarbij elektriciteit en warmte vrijkomen. De elektriciteit wordt direct op de zuivering benut omdat hier altijd vraag naar is. De warmte wordt gebruikt op de rwzi om de gistingsinstallatie en het bedrijfsgebouw te verwarmen.

Omdat de huidige wkk op de nominatie stond om vervangen te worden, is de volgende onderzoeksopdracht tot stand gekomen.

ONDERZOEKSOPDRACHT Onderzoek de methodes om biogas te benutten en breng een advies uit over de methode die het meest geschikt is voor rwzi Zaandam-Oost gelet op de aspecten geld, milieuwinst, beheersbaarheid en veiligheid, waarbij geld voor 50%, milieuwinst voor 30% en beheersbaarheid en veiligheid voor 10% meewegen.

Deze aspecten zijn uitgewerkt in een toetsingskader.

Neerslag 2010/II

6649_V06_art487.indd 15

15

22-02-2010 16:08:51

ONDERZOEK Via desk- en fieldresearch is de volgende informatie naar boven gekomen: Om biogas te benutten zijn er 4 methoden toepasbaar, te weten: • Biogas verbranden in een wkk • Biogas omzetten in brandstofcel • Biogas opwerken tot groengas van aardgaskwaliteit • Biogas geheel of gedeeltelijk verkopen aan derden Biogas verbranden in een wkk: Het biogas wordt verbrand in een wkk waarbij elektriciteit en warmte worden opgewekt. De elektriciteit wordt direct op de rwzi benut, er is hier immers altijd vraag naar. Een wkk heeft een elektrisch rendement van circa 35%. Het thermische rendement van een wkk ligt op circa 53%. De warmte die vrijkomt wordt gebruikt om de gistingsinstallatie en het bedrijfsgebouw te verwarmen.

Deze methode scoort zeer hoog wanneer de restwarmte die de wkk oplevert verkocht kan worden aan derden, bijvoorbeeld aan een energieleverancier die stadsverwarming aanbiedt. Bij deze methode kan gekozen worden om een deel van de warmte voor eigen gebruik in te zetten en het overige deel te leveren aan derden. Wanneer alle warmte aan derden geleverd wordt moet het tekort aan warmte voor eigen gebruik opgevangen worden met aardgas. De warmte leveren aan derden blijkt in de praktijk goed haalbaar. De rwzi Apeldoorn voorziet 2500 woningen van warmte.

Biogas omzetten in een brandstofcel: Biogas kan ook omgezet worden in elektriciteit door gebruik te maken van een brandstofcel. In een brandstofcel wordt waterstofgas met lucht door elektrodes geleid. Hierdoor vindt er een chemische reactie plaats waarbij water wordt gevormd en elektrische energie vrijkomt. Het voordeel van een brandstofcel is het hoge elektrische rendement, maximaal 55%. Het thermische rendement ligt op 35%. Het nadeel echter van brandstofcellen met biogas als toepassing is dat dit nog in de demonstratiefase verkeerd waardoor de aanschafkosten erg hoog zijn.

Biogas opwerken tot groengas van aardgaskwaliteit: Voor deze methode bestaan een viertal technieken, te weten: • Membraantechniek • VPSA • Gaswassing • Cryogenetechniek Met deze methoden wordt het methaan in het biogas gescheiden van het kooldioxide. De calorische waarde van biogas ligt op circa 21,3 MJ/m3, de calorische waarde van aardgas ligt op 31,65 MJ/m3. Stel dat je 900.000 m3 biogas op jaarbasis hebt met een calorische waarde van 21,3 MJ/m3 dan blijft er na opwerking 600.000 m3 groengas met een calorische waarde van 31,65 MJ/m3 over, uitgaande van 100% rendement. Voor de opwerking van iedere m3 groengas, afhankelijk van welke methode wordt gebruikt, is 0,15 tot 0,25 kWh/m3 elektriciteit nodig.

16

6649_V06_art487.indd 16

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:08:51

Biogas verkopen aan derden: De levering van biogas aan derden kan gezien worden als levering van brandstof voor verschillende doeleindes, namelijk voor: • Tuinders in de omgeving van de rwzi die het biogas omzetten in elektriciteit en warmte; • Busmaatschappijen zodat stadsbussen op biogas kunnen rijden; • Het verwarmen van een huizenblok doordat huizen zijn voorzien van een micro wkk; • Het leveren aan een afval-energiebedrijf.

Het leveren aan een afval-energiebedrijf is een voorbeeld van Waternet, onderdeel van waterschap Amstel, Gooi en Vecht, dat het biogas levert aan een afvalenergiebedrijf die het biogas omzet in elektriciteit en warmte. Het waterschap koopt de juiste hoeveelheid elektriciteit en warmte terug. Dit afval-energiebedrijf is naast rwzi Amsterdam-West gesitueerd.

Van de vier toepassingen zijn er uiteindelijk maar twee toepasbaar voor rwzi Zaandam-Oost. Deze twee toepassingen, wkk en opwerken naar groengas, zijn uitgewerkt in een toetsingskader waarin de verschillende aspecten (geld, milieuwinst, beheersbaarheid en veiligheid) per item beoordeeld worden van –2 als zeer slecht tot +2 als zeer goed. Uiteindelijk is er per aspect een totaal score.

Deze totaalscore is genormaliseerd van –2 tot + 2. Voor de items die het aspect geld weergeven valt te denken aan o.a. kapitaallasten, kosten elektriciteit inkoop, verbruik aardgas, opbrengst elektriciteit, opbrengst groen gas. Voor het aspect milieuwinst kan o.a. gedacht worden aan items zoals verbruik elektriciteit, aardgas, chemicaliën, geur, geluid, bodem en wateremissie. De aspecten beheersbaarheid en veiligheid zijn o.a. beoordeeld op de items arbo, onderhoud, storingen.

Het voert te ver om in dit artikel hier verder op in te gaan, maar de eindconclusie was dat voor rwzi Zaandam-Oost de wkk de beste optie is.

Belangrijk is om te melden dat indien het waterschap grijze stroom inkoopt, in de keten gezien, de opwerking van groen gas netto meer primaire energie kost dan dat het aan primaire energie oplevert. Als er namelijk geen wkk wordt geplaatst moet de gemiste stroomopbrengst op de markt worden ingekocht. Daarnaast kost het opwerken van biogas tot groen gas ook elektrische energie. De ingekochte grijze stroom komt uit elektriciteitscentrales die op steenkool en aardgas worden gestookt. Dit hele proces kan worden verduurzaamd door als waterschap zelf groene stroom te produceren of door dit groen in te kopen. In bovenstaand verhaal is het eveneens van belang dat de wkk met een goed rendement draait, een goede beschikbaarheid heeft (>80%) en dat het aangeboden biogas niet in extreme pieken vrijkomt. Dat geldt natuurlijk ook voor de groen gas installatie In het geval dat het biogas wordt benut in een wkk levert dit elektriciteit op, deze elektriciteit hoeft niet meer ingekocht te worden. Er is voor dit deel elektriciteit tevens geen transportverlies. De warmte wordt ’s winters volledig benut, maar in de zomer is er een overschot aan warmte. Wanneer voor rwzi Zaandam-Oost een goede afnemer wordt gevonden voor de restwarmte stijgt het totale rendement naar circa 90%.

Neerslag 2010/II

6649_V06_art487.indd 17

17

22-02-2010 16:08:51

Voor iedere situatie zal opnieuw een afweging moeten worden gemaakt. Sterk bepalend voor de financiële haalbaarheid is de prijs die per kWh moet worden betaald, de vergoeding voor het groene aardgas en de (aangenomen) beschikbaarheid van de wkk en de opwerkingsinstallatie voor het groene gas. Op rwzi Beverwijk wordt gebruik gemaakt van relatief goedkope stroom die opgewekt wordt in de wkk van de slibdrooginstallatie. Daarnaast wordt een goede prijs voor het groene aardgas verkregen waardoor het financieel uit kan om groen gas te produceren in Beverwijk. Bovendien helpt HHNK op deze manier deze nieuwe techniek vooruit en levert het veel positieve publiciteit op, met name door het feit dat een gedeelte van het wagenpark op groen aardgas rijdt. Op rwzi Zaandam geldt echter een andere situatie. De kWh prijs is een stuk hoger dan op Beverwijk en daardoor is het uiteindelijk financieel aantrekkelijker om een wkk te installeren.

CONCLUSIE • De conclusie van mijn scriptie is dat de wkk de meest geschikte methode is voor rwzi Zaandam-Oost om biogas te benutten • Wanneer er een warmwater ringleiding rond Zaandam gelegd wordt kan de overtollige warmte die bij de wkk vrijkomt afgestaan worden.

• De uitkomst is alleen voor rwzi Zaandam-Oost van toepassing omdat het heel erg bepalend is welke bedrijven er in de omgeving van een rwzi zijn gesitueerd en de reeds bovengenoemde factoren.

AANBEVELINGEN: • Installeer een nieuwe wkk of laat de huidige wkk reviseren.

• Onderhoud intensief contact met gemeente Zaanstad en energieleveranciers over de mogelijkheden voor rwzi Zaandam-Oost met betrekking tot levering van warmte.

Rob van Cronenberg, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

18

6649_V06_art487.indd 18

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:08:52

VERENIGINGSNIEUWS nummer 2-2010

4 JUNI 2010: NATIONALE WATERNETWERK SECTIEDAG ‘Veilig werken in de watersector’ is het thema van deze dag.

Zet u de datum vast in de agenda. Nadere bijzonderheden volgen. De meest actuele ontwikkelingen worden gepresenteerd. Het doel is kennisuitwisseling tussen drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen, voor medewerkers in de uitvoering. Elders in dit nummer vindt u meer informatie.

WATERLOOPBAAN In november 2009 is de nieuwe website Waterloopbaan.nl gelanceerd. Dit is DE vacaturesite voor de watersector. Op deze website kunnen waterprofessionals, of zij die het willen worden, zoeken naar een baan in de watersector. Maar ook kunnen werkgevers daarop vacatures plaatsen. Zo weten zij er zich van verzekerd dat deskundige en gemotiveerde mensen daarop reageren. Het adres is: www.waterloopbaan.nl maar u kunt er ook terecht via een link op de website van Waternetwerk.

KENNISMAKINGSLIDMAATSCHAP WATEROPLEIDINGEN Cursisten van Wateropleidingen kunnen een gratis kennismakingslidmaatschap voor een jaar afsluiten als zij een cursus, zoals UTAZ en HTAZ volgen bij Wateropleidingen. Het speciale aanmeldingsformulier staat op de website van Waternetwerk bij ‘lid worden’. Laat het weten aan uw collega’s!

STUDENTEN KUNNEN WEER INZENDEN VOOR DE JAARLIJKSE SCRIPTIEPRIJS Tijdens het Najaarscongres op 26 november wordt de jaarlijkse scriptieprijs weer uitgereikt voor een scriptie over een watergerelateerd onderwerp. Studenten van een hogeschool of universiteit komen in aanmerking voor deze prijs. Docenten van hogescholen en universiteiten kunnen weer voordrachten indienen om mee te dingen naar de Waternetwerkscriptieprijs. Kent u studenten van hogeschool of universiteit?

Neerslag 2010/II

6649_V07_vernws_480.indd 19

19

22-02-2010 16:09:23

Attendeer ze dan op deze prijs. Zij kunnen hun aanmelding voor 1 augustus 2010 insturen met behulp van het aanmeldingsformulier op de website van Waternetwerk.

MAART OF APRIL: THEMAMIDDAG STEDELIJK WATER De themagroep Stedelijk Water (voorheen de groepen Verzameling en Transport Afvalwater, Waterketen en de Contactgroep Stedelijk water) organiseert een aantal bijeenkomsten. In maart of april zal er een themamiddag zijn die begint met een inlooplunch.

Deze bijeenkomst stond eerst gepland voor 28 januari. Meer informatie over de thema’s volgt later. Op 22 april is er een op-wegnaar-huis-bijeenkomst.

16 APRIL : ALGEMENE LEDENVERGADERING EN VOORJAARSCONGRES WATERNETWERK Voorafgaand aan het Voorjaarscongres vindt de Algemene Ledenvergadering plaats. Het Voorjaarscongres, met de titel ‘Storm in de Waterketen’ zoomt vooral in op de discussie over een nieuwe structuur voor de watersector, gericht op hogere doelmatigheid.

Excursie sectie Midden-Nederland Op 1 oktober bezochten 35 deelnemers aan de excursie de suikerfabriek van Suiker Unie te Dinteloord en de Fa Bosman watermanagement te Piershil.

Bij de start in Dinteloord kreeg de groep een presentatie van Johan Raap, die op zijn eigen gedreven en enthousiaste wijze vertelde hoe de suikerbiet mishandeld wordt en tot wat dat dan allemaal leidt….. Door de prima zomer bevatten de bieten veel suiker en duurt de campagne dit seizoen extra lang. In kleine groepen werd de fabriek bezocht en werd het hele proces van wassen/snijden tot aan de productie van melasse en suiker nog eens verteld door de rondleiders (er mochten geen foto’s worden gemaakt).

Bij Bosman werd de lunch gebruikt, waarna in groepen kennis genomen werd van het bedrijf middels een presentatie en een bezoek aan de fabricagehal. Het assembleren van de plaatbeluchters trok uiteraard veel belangstelling maar ook de windmolen (interessant voor boeren) en het fuzzy-filter trokken veel aandacht.

Al met al kijkt de sectie terug op een geslaagde excursie.

Jacques Schwartz, sectielid Midden-Nederland 20

Neerslag 2010/II

6649_V07_vernws_480.indd 20

22-02-2010 16:09:23

Historisch erfgoed naar BENIN Een deel van het historisch erfgoed dat gedurende tal van jaren door de historische commissie van de NVA is bijeengebracht is verscheept naar het Afrikaanse land Benin.

Medio 2009 werd er contact opgenomen door een medewerker van de universiteit van Wageningen, die van de collectie op Dokhaven had gehoord.

Het praktijkcentrum van het EPAC (Ecole Polytechnique Abomey-Calavi) dat onderdeel is van de Universiteit van Abomey-Calavi (UAC) te Benin zocht materiaal dat zou kunnen dienen voor onderwijsdoeleinden.

In Dokhaven stond een nog aantal objecten in opslag die niet direct nodig waren voor de expositie daar. Na een bezoek door een vertegenwoordiging uit Benin werd een wensenlijst opgesteld, die na enige indikking definitief werd.

Uiteraard werd het ter beschikking stellen van het materiaal in de KRS besproken en die had geen bezwaar. En zo hangt er straks een blindschema van de rwzi te Breukelen op een universiteit in BENIN! Jacques Schwartz, redactie Neerslag N.B. zie ook de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s op de volgende pagina.

Neerslag 2010/II

6649_V08_art511.indd 21

21

22-02-2010 16:09:51

22

6649_V08_art511.indd 22

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:09:55

Energie uit water: hype of kans?

Hele generaties klaarmeesters en technologen deden hun best om zo energiezuinig mogelijk het afvalwater te zuiveren maar kwamen met de slibgisting meestal nog niet tot 50% opwekking van het eigen energieverbruik. Nu worden afvalwaterzuiveringen neergezet als energiefabrieken; ze draaien energieneutraal of behalen een overschot aan energie uit de behandeling van afvalwater!

Waren het vroeger nu een stelletje sufkoppen, die watermannen op de rwziâ&#x20AC;&#x2122;s, of zijn het tegenwoordig zulke bollebozen? Nee, het energieverbruik wordt weer opnieuw bekeken.

Feit is dat er in het influent meer energie zit, voornamelijk chemische gebonden aan koolstof, dan dat we nodig hebben voor het zuiveren ervan. Feit is ook dat we met onze zuiveringssystemen veel energie steken in de vernietiging van deze potentiĂŤle energiebron. Ook ziet het ernaar uit dat met nieuw ontwikkelde technieken, met een lager energieverbruik, dezelfde of betere resultaten behaald kunnen worden. Of die ertoe zullen leiden dat binnenkort de toepassing van actief slib voor de afvalwaterzuivering tot het verleden gaat behoren, zoals de Belgische Prof.dr.ir.

Willy Verstraete onlangs betoogde, valt op zâ&#x20AC;&#x2122;n minst te betwijfelen.

Ons energieverbruik staat sterk in de belangstelling, nu vanwege de klimaatinvloed, maar ook omdat het een belangrijke kostenpost in de waterbehandeling blijft.

Neerslag 2010/II

6649_V09_art500.indd 23

23

22-02-2010 16:10:46

Tijdens de vakantiecursus op de TU Delft waren 500 watermannen en -vrouwen een dag bij elkaar om aan te horen wat recent water-energie-onderzoek en onze praktijk aan nieuwe inzichten gebracht hebben. Het is niet mogelijk om dat in één Neerslagartikel inhoudelijk weer te geven. Daarom slechts de volgende opsomming van onderwerpen: – energie besparen door reductie van debietvariaties in drinkwaterleidingen – energie besparen door verbeteringen in de procesvoering van de drinkwaterbehandeling – warmte terugwinnen door een warmtewisselaar in het doucheputje – energie productie door het winnen van methaan uit diep grondwater – warmte productie uit drinkwater – warmte productie uit rioolwater – energie besparing door waterhergebruik – warmte- en koude winning uit oppervlaktewater – gebruik van windenergie voor de ontzouting van zeewater – energie productie uit de zoutgradiënt tussen zout- en zoet water – energie opwekking door stroming van (zee)water – warmte productie uit restwarmte van elektriciteitscentrales voor stadsverwarming – energieproductie door (superkritische) slibvergassing – energiebesparing door gebruikmaken van het Nereda zuiveringsproces – energiebesparing door biologisch drogen van zuiveringsslib – warmtewinning uit slibverbranding en rookgas Bij het bekijken van deze lijst van initiatieven en onderwerpen van energie besparing en -productie in de watersector moet je wel haast tot de conclusie komen dat het nog slechts een kwestie van tijd is dat water als een belangrijke energiebron kan worden gebruikt.

Wel is het goed je daarbij ook te bedenken dat de economische haalbaarheid en de volksgezondheid hun grenzen stellen en dat ook de meest milieuminnende oplossingen tenminste moeten gehoorzamen aan de natuurwetten (Prof. dr.ir. J.K.Vrijling).

Energie uit water: hype én kans Herman Letteboer, redactie Neerslag

24

6649_V09_art500.indd 24

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:10:46

Proces beheer baggerdepots gecertificeerd Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) beheert 16 baggerdepots waar natte baggerspecie wordt bewerkt tot ingedroogde bagger of grond.

Jaarlijks wordt ongeveer 120.000 m3 baggerspecie ontvangen. Door veranderde wetgeving voor opslag en verwerking van baggerspecie, moest er voor de baggerdepots van het hoogheemraadschap een certificering komen.

Er zijn twee certificaten nodig, namelijk die van de ISO 9001 en de Beoordelingsrichtlijn 7500-7511 (BRL). Ten behoeve van de certificering van de baggerdepots diende het hoogheemraadschap onder andere een strategie en standpunten ten aanzien van bijvoorbeeld wet- en regelgeving en voorzieningen te ontwikkelen. Daarnaast dienen de werkzaamheden beschreven te zijn en moet er een gedegen Definitie baggerspecie volregistratiesysteem worden opgezet. gens VKB protocol 7511: Baggerspecie is materiaal, dat Op de baggerdepots accepteert HHNK uitis vrijgekomen uit de bodem sluitend baggerspecie. Sinds 1 januari 2009 is via het oppervlaktewater of het verplicht om voor de exploitatie van de de voor dat water bestemde baggerdepots over een BRL 7500-certificaat en -erkenning te beschikken. ruimte en dat bestaat uit minerale delen met een maxiBinnen HHNK is een team van medewermale korrelgrootte van 2 milkers dagelijks bezig met het goed beheren van limeter en organische stof in baggerdepots. Het team bestaat uit Teeuwis een verhouding en met een Klaij (dagelijks depotbeheerder), Harry Bleestructuur zoals deze in de ker (dagelijks depotbeheerder) en Sebastiaan Linthorst (specialist beheer waterbodems). bodem van nature worden De eerste reactie van het team was meteen aangetroffen, alsmede van positief, want we hadden wel het idee dat we nature in de bodem voorkoal goed bezig waren. Naarmate we ons in de mende schelpen en grind met nieuwe wetgeving gingen verdiepen, bleek al een korrelgrootte van 2 tot 63 snel dat we nog heel wat stappen moesten maken millimeter. om aan de eisen voor certificering te voldoen.

Begin 2008 waren we begonnen met een vast registratiesysteem, genaamd Loadit. Met dit systeem kunnen we overzichten maken van waar partijen baggerspecie vandaan komen, wanneer ze in het depot gestort zijn en kunnen we ieder moment een grondbalans opstellen. Er moest ook een beheerhandboek en een kwaliteitshandboek worden opgesteld, waarin alle stappen vanaf de aanmelding tot en met de afvoer van een partij baggerspecie wordt Neerslag 2010/II

6649_V10_art488.indd 25

25

22-02-2010 16:11:29

beschreven.

Het bleek dat we veel van dat soort informatie wel in ons hoofd hadden, maar voortaan moest het op papier zijn uitgewerkt.

In overleg met het management is voor het certificeringstraject het team uitgebreid met Dennis Kos (specialist beheer waterbodems) en Piet Nieuwboer (adviseur KAM). Iedereen was meteen enthousiast en nam direct zijn verantwoordelijkheid. Dennis Kos zette zich in voor het beheerhandboek voor de BRL 7500-7511 en Piet Nieuwboer nam het kwaliteitshandboek ISO 9001 De verantwoordelijke manager voor zijn rekening. De andere teamleden Peter Groen, clusterhoofd Beheer leverden de noodzakelijke informatie uit Watersysteem, over het certificede dagelijkse praktijk. ringstraject: „In oktober 2008 zijn we optimistisch gestart met het Bij de eerste audit door Kiwa in juni certificeringstraject. We hadden het 2009 bleek dat er nog diverse tekortkoal strak georganiseerd, de gedachte mingen verder uitgewerkt dienden te was e.e.a. wel in een paar maanden worden. Vooral de in- en externe beoorop de rit te hebben. Dat viel nog wel delingen, door bijvoorbeeld aannemers even tegen, het is een hoop werk en gemeenten, van de voorgeschreven en veranderingen hebben soms werkwijzen bleken niet op orde. Verder moest er duidelijker worden omschreven ook nog even tijd nodig om te lanwaar welke partij baggerspecie uiteinden. Maak ruimte in de agenda’s, je delijk terechtkwam. Dit was vooral van doet het niet even tussen je werk belang omdat wij in de depots de pardoor. De looptijd bedroeg uiteindetijen clusteren. Ook het Kwaliteitshandlijk een jaar, het voordeel hiervan is boek was nog te mager. Dit was echter dat ieder er ook in kan groeien. Binbewust gedaan om de grenzen van de nen het team is veel betrokkenheid speelruimte te verkennen. Geen grote en draagvlak om op deze wijze de tekortkomingen, maar toch wel zaken depots te exploiteren. Het doel is die het nog het nodige denk- en uitzoekhelder en de audits zijn een goede werk vergden. stok achter de deur om ook scherp te blijven. Ik ben heel trots dat we Het traject van certificering was in wezen niet echt ingewikkeld; de meeste dit met eigen mensen hebben gerestappen gingen als vanzelfsprekend. Het aliseerd.” lastigste was om juist die vanzelfspre26

6649_V10_art488.indd 26

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:11:33

kendheden op papier te zetten.

Vanuit het Kiwa kregen we veel aanwijzingen en tips. De ons toegewezen auditor was onder de indruk van de manier en professionaliteit waarmee wij als overheidsinstantie dit traject opgepakt hebben.

Voor ons was het zeker een leerzaam proces, waarin veel tijd en energie is gestopt en wij zijn dan ook beretrots op het resultaat. De uitdaging is nu om de komende jaren de externe audits met goed gevolg te doorstaan en het certificaat te behouden.

Sebastiaan Linthorst, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Neerslag 2010/II

6649_V10_art488.indd 27

27

22-02-2010 16:11:44

1_1_stC5_fc_T.indd 1

1000-20-9000-5042 Neerslag 2-2010

Kleur: fc

22-02-2010 14:39:13

Opschoning effluentsloot rwzi Wervershoof In 2008 en 2009 is de rioolwaterzuivering Wervershoof verbouwd. Tijdens deze verbouwing is ook de bijna 700 meter lange effluentsloot aangepakt. Deze watergang is gebaggerd en de beschoeiing is vernieuwd.

Door problemen tijdens de verbouwing heeft er diverse keren een sliboverstort plaatsgevonden. Dit slib is vervolgens weer grotendeels bezonken in de effluentsloot. Het probleem dat daarna ontstond was dat er bij een grote aanvoer van regenwater (RWA) het bezonken slib deels werd geloosd met het effluent hetgeen vervolgens weer problemen gaf omdat niet voldaan werd aan de lozingsnorm voor onopgeloste bestanddelen zoals gesteld in de WVO-vergunning.

Hier moest wat mee gebeuren. De effluentsloot kon niet buiten bedrijf worden gezet om te baggeren; er moest dus naar een andere oplossing gezocht worden.

Dit probleem is besproken met aannemer Kurstjens uit Hedel. Deze heeft vervolgens met een hydraulisch aangedreven pomp, gemonteerd op een mobiele hydraulische kraan, het slib van de bodem gezogen. Door de pomp net iets boven de bodem te houden en langzaam heen en weer te bewegen kon de bodem grotendeels worden afgezogen. Het voordeel van deze oplossing was dat er geen

Neerslag 2010/II

6649_V11_art489.indd 29

29

22-02-2010 16:12:41

opwoeling plaatsvond van het bezonken slib en dus geen verhoging van de parameter onopgeloste bestanddelen.

Aan de hydraulisch aangedreven pomp zat een flexibele slang die vervolgens weer aan een pijpleiding zat gemonteerd. Het afgezogen slib werd vervolgens met deze lange pijpleiding terug in het zuiveringsproces gebracht. Totaal heeft de firma Kurstjens 7 werkdagen nodig gehad om de gehele effluentsloot af te zuigen en heeft dit niet geleid tot een overschrijding van de lozingseis voor zwevende bestanddelen.

Willem Schouten, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 30

6649_V11_art489.indd 30

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:12:47

Restauratie molen De Woudaap Molen ‘De Woudaap’ bij Krommeniedijk is een in 1651 gebouwde achtkante bovenkruier. Hij bemaalt de 710 hectare grote Krommenieër-Woudpolder op de Nauernasche Vaart, een onderdeel van de Schermerboezem. De molen is eigendom van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Op 14 maart 1651 werd octrooi verleend tot bedijking van een veenachtig gebied, dat nadien de polder ’t Woud zou worden genoemd. In het zuiden grensde deze polder aan de polder Krommenie die ongeveer gelijktijdig ontstond. In 1948 werden de twee polders samengevoegd en ontstond de KrommenieërWoudpolder.

In 1864 werd het scheprad vervangen door een vijzel. Tegenwoordig dient de molen voor reservebemaling en laat de bewoner, een vrijwillig molenaar, de molen geregeld draaien en malen.

De molen ‘De Woudaap’ in de bekende jeugdboekenserie ‘De Kameleon’ heeft zijn naam vermoedelijk te danken aan de molen bij Krommeniedijk. Schrijver Hotze de Roos (1909-1991) woonde immers het grootste deel van zijn leven in Krommenie.

Nadat molenaar Henk Borst, die de polder eerst beroepsmatig en na zijn pensionering vrijwillig bemaalde, in 2002 overleed, bleek de molen dringend aan restauratie toe. Dat betekende een omvangrijke klus die € 500.000 kostte. Toen het hoogheemraadschap van rijkswege de toezegging had verkregen dat het Rijk € 200.000 in de kosten wilde bijdragen, kon in 2008 met de restauratie worden gestart. Het werk, uitgevoerd door molenmakersbedrijf Poland uit Oterleek, kwam eind 2009 gereed.

De molen was aan het verzakken naar het zuidwesten. Bij opgraving van de oude heipalen bleken deze grotendeels te zijn vermolmd als gevolg van het gedaalde polderpeil. De molen is rechtgezet en voorzien van nieuwe heipalen en betonfundering. Hierna kon het molengedeelte worden aangepakt. Dat werk bestond onder andere uit: Neerslag 2010/II

6649_V12_art494.indd 31

31

22-02-2010 16:13:33

• deels vernieuwen van het metselwerk van de waterlopen; • vernieuwen van de onderste kamwielen; • nieuw riet aanbrengen op de kap; • nieuwe ramen en deuren; • alles schilderen; • al het in slechte staat verkerende houtwerk van wieken en achtkantbekleding vernieuwen; • vijzel demonteren, conserveren en herstellen; Na het molentechnische gedeelte kon de inpandige woning worden aangepakt. De oude woning is geheel verwijderd. Er is een woning gecreeerd in oude stijl met hedendaags comfort qua isolatie, sanitair en installaties. Ook de oorspronkelijke oude tegelschouw, die vrijwel was verdwe- De oorspronkelijke tegelschouw, is in de oude nen, is in oude stijl, met tegeltableau, stijl, met tegeltableau, teruggebracht. teruggebracht.

De verwarming van de molen is bijzonder. Omdat de molen niet is aangesloten op het gasnet is gekozen voor een qua verbruik milieuvriendelijke warmtepompinstallatie. Zo’n installatie haalt warmte uit de grond via het ’omgekeerde koelkast’ principe. In een molen is dit tot dusver nog nooit toegepast.

Dat maakt deze molen, gelegen op een prachtige plaats aan de rand van een wijds polderlandschap, nóg unieker.

Coen Rood, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

De molen is rechtgezet en voorzien van nieuwe heipalen en betonfundering 32

6649_V12_art494.indd 32

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:13:38

HHNK combineert milieubewustzijn met resultatendeling Zeespiegelstijging, bodemdaling, milieuverontreiniging: waterschappen zijn de hoeders van het natte milieu en worden als eersten geconfronteerd met klimaaten milieuveranderingen. Op veel manieren dragen waterschappen inmiddels een behoorlijk steentje bij aan een duurzame samenleving. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier doet daar nog een schepje bovenop. Begin 2010 verschijnt daar een Milieuactieprogramma. Een belangrijke bijdrage daaraan leveren de medewerkers. In 2009 leverden alle onderdelen van HHNK ideeën om energie en het milieu te sparen. Een externe jury oordeelde over de voorstellen. Een goedgekeurd voorstel leverde de waterschappers hun resultatendeling voor 2009 op.

Milieu en duurzaamheid is zo in 2009 bij alle ongeveer 40 onderdelen van het hoogheemraadschap meer in de belangstelling komen te staan. Directie en externe jury spraken regelmatig hun waardering uit over de creativiteit en innovatieve kracht die naar voren is gekomen. Veel clusters hebben hun dagelijkse werk onder de loep genomen en hebben bedacht hoe het – vaak zonder veel extra inspanning of kosten – anders kan en milieuwinst mogelijk is. In enkele gevallen ging het om verrassende combinaties met in- en externe partners en om een aanzienlijke milieubesparing.

De milieuwedstrijd.

Neerslag 2010/II

6649_V13_art490.indd 33

33

22-02-2010 16:14:18

Op vijf inspirerende en drukbezochte bijeenkomsten presenteerden de afdelingen van het hoogheemraadschap hun ideeën.

MILIEUACTIEPLAN De milieuvoorstellen van de medewerkers worden meegenomen in het Milieuactieplan 2010. Dit actieplan is een uitwerking van de milieuambities van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: ingrijpend besparen op energie, produceren van duurzame energie (biomassa), besparen op transport, terugdringen van het gebruik van chemicaliën en het beperken van de afvalstroom. Concrete doelstellingen daarbij zijn: • Energie: jaarlijks 2% besparing tot 2020 (een besparing van 30% t.o.v. 2005); • Duurzaamheid: in alle werken de uitgangspunten van duurzaam bouwen meenemen; • Biomassa/energiewinning: meer biomassa omzetten in groene energie en terreinen benutten voor duurzame energiewinning; • Transport: verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen; • Chemicaliëngebruik: minder chemicaliën gebruiken op rwzi’s, stopzetten bestrijdingsmiddelen, terugdringen hoeveelheid strooizout; • Afval: ontstaan van afval en schadelijke verwerking van afval voorkomen.

34

6649_V13_art490.indd 34

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:14:24

Milieuwedstrijd Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

‘Medewerkers HHNK barsten van de ideeën’ Hoe bereikt hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier dat medewerkers actief meewerken en meedenken aan het milieubeleid? Uit de milieuwedstrijd kwam een scala aan goede ideeën. Directeur Willem van der Ploeg constateerde tijdens een van de bijeenkomsten: ‘…ontzettend te hebben genoten van de energie die de wedstrijd heeft opgeleverd en waarbij de creativiteit van de medewerkers wordt geprikkeld. We hebben enorm veel verborgen milieuwinst ontdekt. De voorstellen blonken uit door veel creativiteit, waren vaak heel praktisch, bleven dicht bij het eigen werk en verrasten soms doordat de combinatie werd gelegd met andere organisatieonderdelen. De kosten blijken vaak in korte tijd terugverdiend te kunnen worden.’

In totaal zijn 45 voorstellen ingediend door de clusters, afdelingshoofden en directie. Negen daarvan zijn genomineerd voor een finale waar een duurzaam clusteruitje te verdienen was. Niet alle 45 ideeën die de milieuwedstrijd heeft opgeleverd zullen op korte termijn concrete en meetbare resultaten opleveren.

Energie winnen uit golfslag, temperatuurverschillen van water en verschillende zoutgehaltes vergt nog veel nader onderzoek.

VERBORGEN MILIEUWINST Een van de conclusies van de milieuwedstrijd bij HHNK is dat er in het dagelijks waterschapswerk enorm veel verborgen milieuwinst te ontdekken is. Vaak zijn ook financiële voordelen boven water gekomen die binnen enkele jaren geïncasseerd kunnen worden. Het meest tot de verbeelding spreken praktische ideeën die ontstaan zijn door verrassende combinaties te leggen met andere organisaties of organisatieonderdelen.

Hieronder volgen enkele voorbeelden van projectvoorstellen.

Het nieuwe denken Klaas Jan De Hart van Cluster Peilbeheer wil 1,5 miljoen KWh besparen op het verpompen van water. In tijden van droogte laat het hoogheemraadschap water in, in tijden van hevige regen wordt het water weggepompt. Inlaten en gemalen zijn niet gekoppeld. Omdat het sluiten van inlaten handwerk is, staan ze soms nog open terwijl de gemalen volop in bedrijf zijn. Door slimme koppelingen tussen inlaten en gemalen kan aanzienlijk worden bespaard. Daarnaast zijn er veel gebieden waar ‘flexibel peilbeheer’ kan worden toegepast. Grotere marges geven meer ruimte voor het vasthouden van water. In de winter staat het peil hoger, ’s Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 35

35

22-02-2010 16:15:02

zomers zakt het uit. Als het landgebruik het toelaat kan met een flexibel peil flink worden bespaard op het verpompen van water. ‘Het nieuwe denken’, noemt De Hart deze aanpak.

Zonne-energie uit asfalt Marijke Soeting (Cluster Planadvies) wil zonne-energie winnen uit asfalt. De energie kan ’s winters worden ingezet om het wegdek vorstvrij te houden en ’s zomers om het wegdek te koelen. Dit voorkomt schade aan de weg, bevordert de duurzaamheid en verbetert de verkeersveiligheid. De restwarmte kan worden ingezet voor het verwarmen van gebouwen. De warmte (en koude) worden opgeslagen in onderaardse bassins. Het plan vereist dat in de weg leidingen worden aangelegd. Cluster Planadvies stelt voor een proefproject op te zetten op een locatie waar zowel een weg als een gebouw van het hoogheemraadschap staat, zoals het nieuwe kantoor dat gebouwd wordt in Heerhugowaard of een van de werven of rioolwaterzuiveringen. Het plan levert enerzijds energie op, anderzijds bespaart het autokilometers en het gebruik van strooizout. Soeting schat dat de terugverdientijd circa 8-12 jaar is; de levensduur van de investeringen is 30 jaar.

Windmolens Hoogheemraadschap-medewerker Klaas Sjouke de Boer stelt voor om nog draaiende monumentale windmolens in te zetten bij het waterbeheer. Daarvoor moeten de molens worden aangesloten op het computersysteem dat de gemalen aanstuurt.

Als het slootpeil te hoog is, slaan de gemalen automatisch aan.

In de molens moet op dat moment een groen licht gaan branden zodat de (vrijwillige) molenaar weet dat hij aan de slag kan. Als de sloot weer op peil is, krijgt de molenaar een Windmolens draaien op wind en vrijwillige molenaars. Het signaal dat hij kan stop- voorstel om windmolens in te zetten bij het peilbeheer heeft pen met malen. Het weliswaar een beperkt milieurendement, maar kan rekenen op plan bespaart energie een breed draagvlak onder de molenaars. en het draagt bij aan het in stand houden van de oude Hollandse molens. De eenmalige investering bedraagt per molen 1000 tot 1500 euro.

Slibdroger Denken over milieuwinst is natuurlijk niet nieuw, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier deed al veel aan energiebesparing. Zo is er een samenwerking tussen het hoogheemraadschap en de Huisvuilcentrale (HVC) in Alkmaar.

36

Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 36

22-02-2010 16:15:06

Ze onderzoeken of de warmte die vrijkomt bij het verbranden van huisvuil kan worden ingezet voor het drogen van zuiveringsslib. De gedroogde slibkorrels kunnen mogelijk in de HVC worden verbrand voor het opwekken van elektriciteit.

Nu worden de korrels voor verwerking nog naar Limburg getransporteerd. De mogelijke besparing is aanzienlijk. Voor de slibdrooginstallatie in Beverwijk is tevens een investering voorgesteld die naar schatting 1 miljoen kubieke meter aardgas bespaart.

Bagger: een onuitputtelijke bron Baggeren van sloten en vaarten is een ‘eeuwig’ noodzakelijke waterschapsactiviteit de waterkwaliteit en het kwaliteitsbeheer op peil te houden. En daarmee, aldus projectleider Jelle Suiker van Bouwmanagement ‘een onuitputtelijke bron van milieuwinst’. Bagger heeft ten onrechte een negatief imago. Het baggeren zelf en het transport van de bagger kost veel geld en energie. Kan dat anders? Ja, blijkt uit twee voorstellen van het hoogheemraadschap.

Cluster Bouwmanagement stelt voor bagger Bagger: een onuitputtelijke bron. in te zetten als bouwmateriaal en Cluster Beheer Watersysteem heeft een voorstel uitgewerkt om het transport van ingedroogde baggerspecie te beperken.

In de huidige situatie wordt de specie van de depots naar de verwerkingslocaties gebracht. Als voorbeeld is in 2009 grond uit de Wieringermeer 50 kilometer verderop nabij Purmerend verwerkt, terwijl uit het baggerplan Purmerend nog 60.000 m3 bagger beschikbaar komt de komende jaren.

Door een gedegen depotbeheer en minimaliseren van transportbewegingen kan tevens een beter milieurendement gehaald worden. Zo kunnen gemeenten en hoogheemraadschap overleggen over gebruiksmogelijkheden van ingedroogde bagger, kunnen de werken ruimer gepland worden zodat beter naar toepassingen gezocht kan worden. HHNK onderzoekt momenteel ook het beperken van de transportbewegingen als beoordelingscriterium mee te nemen in aanbestedingen.

Cluster Bouwmanagement gaat een stap verder en stelt voor bagger zoveel mogelijk direct te hergebruiken. Kansrijke toepassingen moeten in vroeg stadium naast het baggerplan gelegd worden. Milieuwinst is niet alleen mogelijk door verlaging van de transportafstanden, maar ook door plaatselijke toepassing als materiaal om dijken te versterken, wegen te funderen en lokaal te verwerken tot baksteen en beton. De mogelijkheden zijn er, pilotprojecten lopen elders al.

Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 37

37

22-02-2010 16:15:06

Bovenstaande, en de andere milieuvoorstellen worden meegenomen in het Milieuactieprogramma van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, dat dit voorjaar door Dijkgraaf en Hoogheemraden wordt vastgesteld.

EERSTE PRIJS: COMPETITIE ZUURSTOFINBRENG RWZI’S De cluster Bouwprocessen van de afdeling Voorbereiding is winnaar geworden van de milieuwedstrijd. Het door Jan Wever gepresenteerde voorstel voor een competitie tussen alle rioolwaterzuiveringen, met als doel de zuurstofinbreng bij de zuiveringsprocessen verder te optimaliseren werd door de Beoordelingscommissie beoordeeld als goed doordacht, goed uitgewerkt, goed uitvoerbaar en potentieel met een enorm rendement: ‘een win-win-win-voorstel dus’. Bouwproces won een milieuvriendelijk clusteruitje naar keuze.

De onafhankelijke jury was voortdurend aangenaam verrast door de kwaliteit en originaliteit.

De tweede prijs ging naar Water & Wegen. Het grootschalig bouwen met bagger is voor het hoogheemraadschap nieuw. Het voorstel is baggerspecie toe te passen in kades, dijken, zeeweringen, oevers, als wegfundering, als wegophoging, als terreinophogingen en in de bouw (beton, bakstenen). Jelle Suiker en Jacco Beemster presenteerden het voorstel. Jelle kreeg de lachers op zijn hand met de volgende prachtzin: ‘Ik kreeg van de week een fietspad op mijn bureau en ik dacht: daar douw ik die bagger onder.’ De jury roemde het voorstel: ‘Door met andere ogen naar je eigen werkprocessen te kijken en milieuvoordeel te scoren blijk je ook nog eens (veel) geld te kunnen besparen.’

38

Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 38

22-02-2010 16:15:12

De jury is aangenaam verrast Een onafhankelijke jury met deskundigen van buiten HHNK beoordeelde de inzendingen. Arthur Linssen, tot voor kort werkzaam als marketeer bij Eneco en tegenwoordig zelfstandig milieuadviseur, is de juryvoorzitter. Hij is marketingdeskundige en persoonlijk betrokken bij duurzame energie en maatschappelijk verantwoord ondernemen. ‘De jury is aangenaam verrast door de betrokkenheid en creativiteit van de medewerkers van het hoogheemraadschap’, zegt Linssen. ‘De milieuwedstrijd van het hoogheemraadschap is een voorbeeld voor andere organisaties. Het is een creatieve manier om het milieudenken in de organisatie te stimuleren. Linssen verwacht dat een aantal ideeën kan worden verwezenlijkt. ‘Ik zou het toejuichen’, zegt hij. ‘Anderzijds is ons wel gebleken dat bij veel voorstellen de haalbaarheid en het milieurendement nog wat preciezer moeten worden uitgezocht. Met een paar telefoontjes naar organisaties die ervaring hebben met onderdelen van het idee, en die zijn er zeker, kun je het soms heel snel veel concreter maken.’

De andere leden van de jury zijn: Carla Weber, programmamanager Klimaat van de provincie Noord-Holland en Chris Kuijten, manager van HVC Energie, onderdeel van de Alkmaarse Huisvuilcentrale (HVC).

Winnaar Jan Wever neemt de hoofdprijs in ontvangst uit handen van de juryvoorzitter.

De cluster van Jan wil het energieverbruik op rwzi’s drastisch verminderen door een competitie te starten tussen de beheerders.

Historische windmolens De derde prijs was voor Planadvies. Het voorstel om windmolens in te zetten bij het peilbeheer heeft weliswaar een beperkt milieurendement, maar kan rekenen op een breed draagvlak onder de molenaars. Het was, zoals de jury het uitdrukte, ‘innovatief door terug te grijpen’.

Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 39

39

22-02-2010 16:15:17

Publiekprijs: Water & Wegen en Peilbeheer Bij de finale van de milieuwedstrijd mochten bezoekers stemmen wie volgens hen het beste voorstel had. Deze prijs werd gedeeld door Bouwen met Bagger en de inzet van historische windmolens.

OVERZICHT INGEDIENDE MILIEUVOORSTELLEN BIJ HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER Op zoek naar een goed idee om het milieu of energie te sparen? In onderstaande lijst met ideeën van Hollands Noorderkwartier staan allerlei suggesties rijp en groen door elkaar. Niet alle voorstellen zijn verder uitgewerkt of haalbaar gebleken, maar wie op zoek is naar goede ideeën wordt van harte uitgenodigd om eens bij het hoogheemraadschap te komen winkelen. We vertellen u hier graag meer over.

• • • •

Energiebesparing Aanpassing strategie peilbeheer (Peilbeheer) Aanschaf elektrische heftrucks (Waterketen Regio Geestmerambacht) Besparing op stookkosten (HV&IS) Betere kwaliteit brandstof (Objecten & Materieel) Efficiënter inregelen turbine slibdroger (SDI) Inkoop groene energie (Waterketen Regio Geestmerambacht) Lantaarnpalen op bewegingssensoren (Concernstaf) Optimalisatie van de zuurstofinbreng door een competitie bij de rwzi’s (Bouwprocessen) Power Quality onderzoek energieopwekking SDI/rwzi (Bouwwerken) Virtualisatie datacenter (ICT) Water als energiedrager (Beleid) Windmolens inzetten voor peilbeheer (Peilbeheer)

• • • •

Duurzaam bouwen Gebruik grond voor peilscheidingen (Objecten & Materieel) Beperking gebruik tropisch hardhout (Objecten & Materieel) Milieuvriendelijker wegmarkeringsmateriaal (Waterkeringen & Wegen) Rwzi’s cradle to cradle (Staf Beheer Waterketen)

• • • • • • • •

• • • • • • • • •

40

Biomassa en energiewinning Voorstel 16, 20-21 (Waterketen Regio Beverwijk) Biokachel op nieuwe werf Zwaagdijk (Groen) Biologische waterstofproductie uit afvalwater (Concernstaf) Bouwen met bagger (Water & Wegen) Energie uit asfalt (Planadvies) Energieopwekking met golfslaggeneratoren (Technologen) Energieopwekking uit waterkracht (FEZ) Helsdeur ombouwen tot osmaal (Planproject) Nieuwbouw voorzien van warmte-/koude-opslag (Waterketen Regio Beemster) Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 40

22-02-2010 16:15:17

Milieuwinst hoeft niet innovatief te zijn. Cluster Watersystemen stelt simpel en doeltreffend voor om mobilofoons in ere te herstellen. Bij calamiteiten, gladheidbestrijding en dergelijke kun je zo gemakkelijk de dichtstbijzijnde collega bereiken.

• • • • • • • •

Onderwatermolens (P&O) Terugwinning energie centrifuges (Waterketen Regio Geestmerambacht) Traditionele windmolens inzetten voor waterpeilbeheer (Planadvies) Warmteonttrekking uit oppervlaktewater nabij gemalen (Onderzoek) Windmolens (FEZ) Zonnecellen op bedrijfsgebouw (Waterketen Regio Geestmerambacht) Zonnelandschap (Programmabureau) Zonnecollectoren voor warmwatervoorziening (Techniek & Grondzaken)

• • • • • • • • • • • • • •

Transport Banden op spanning (Juridische Zaken) Besparing op reis- en transportkilometers (Planproces) Dienstauto’s op (bio)gas (Peilbeheer) Gebruik van mobilofoons (Watersystemen) Groen rijden (HV&IS) OV-fiets (Administratie) Proeftuin voor elektrische auto’s (Directie) Stimulering openbaar vervoer (Onderzoek) Stimulering woon-werkverkeer per fiets (Geobureau) Reductie chemicaliëngebruik Dosering Fe en PAX (Waterketen Regio Geestmerambacht) Nitraatregeling rwzi Ursem (Waterketen Regio Geestmerambacht) Optimaliseren inregelen analysers (Waterketen Regio Geestmerambacht) Rattenbestrijding met CO2-gas (Texel) Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 41

41

22-02-2010 16:15:23

• • • • • • • • • • • •

Afvalberg Besparing op papier, toner en inkt (Planproces) Digitalisering belastingaanslag (Planproces) Digitalisering loonstrookjes, sollicitatieprocedure (P&O) Drukwerk op ecopapier (Watersysteem) Houtsnippers Onderhoud gebruiken voor compostfilters rwzi’s (Waterketen Regio Geestmerambacht) Milieubelang meewegen bij afzet bagger en maaisel (Watersysteem) Milieukerstpakket (Bestuursondersteuning) Opruimactie zwerfafval (Bestuursondersteuning) Salarisstroken per e-mail (Concernstaf) Telefoon en PDA in één (Planproject) Vermindering reclamemateriaal en drukwerk (Frontoffice/DIV) Zelf vergisten i.p.v. composteren (Waterketen Regio Den Helder) Beperken van de afvalberg én een grote ergernis wegnemen: Cluster Documentatie en Informatievoorziening gaat het ongeadresseerde reclamedrukwerk aanpakken en start alvast met de ongewenste papierberg van de afgelopen maand.

• • • • • • • • • •

42

Bewustwording en gedrag Aanpak erfroutes bollentelers (Handhaving) Bewustwording van medewerkers en ingelanden (Wegen) Campagne gedragsverandering medewerkers (Ondersteuning) Duurzaam verkopen (Inkoop) Duurzaamheidsmeter (Afdelingshoofden) Kwartetspel (Communicatie) Medewerker Milieu Voetafdruk (Beleid) Milieu-/energiekalender (Waterkeringen) Nuttig gebruik van biogas (Waterketen Regio Den Helder) Propageren gebruik milieuvriendelijke materialen voor oeverbescherming (Vergunningen)

Neerslag 2010/II

6649_V14_art491-492-493.indd 42

22-02-2010 16:15:28

Blind date Een aparte ervaring, je wordt in het bestuur gekozen maar de leden weten niet wie je bent. In deze â&#x20AC;&#x2DC;blind dateâ&#x20AC;&#x2122; wil ik daar graag wat verandering in brengen. Mijn naam is Tonny Hemme, werkzaam bij drinkwaterbedrijf Vitens in de provincie Friesland. Ik heb daar een duo baan: teamleider productie ondersteuning en BVC. De laatst genoemde afdeling, het bedrijfsvoeringcentrum zorgt o.a. voor de waterverdeling in de regio.

Ik ben een echte noorderling: in 1962 geboren in Erica. Na mijn huwelijk hebben we Emmen als woonplaats gekozen, later zijn we verhuisd naar Borger.

In deze periode was ik werkzaam bij de onderhoudsafdeling elektro, meet- en regeltechniek van DSM Resins in Schoonebeek. Wij hebben twee kinderen, beide geboren in Stadskanaal. In 1993 vonden we het nodig om het roer totaal om te gooien, ik heb toen gekozen voor een baan bij Waterleiding Friesland. Daaraan zie je dat ik een echte noorderling ben, connecties met alledrie de noordelijke provincies.

In de eerste jaren bij het waterbedrijf werkte ik op een unieke locatie, het waddeneiland Ameland. Samen met mijn collega waren we verantwoordelijk voor alle denkbare zaken die bij een waterbedrijf aan de orde kunnen komen. Zowel in de productie als ook monstername, distributie, terreinonderhoud etc. Je kunt zeggen: we deden van alles wat, van tuinman tot directeur.

Bij de fusie met Nuon tot Nuon-water ben ik gevraagd om te gaan werken op de productielocatie Noordbergum, als teamleider productie Noord en daarbij moest ik weer verhuizen naar de vaste wal. Dat is Drachten geworden waar we nu nog steeds wonen. Bij de vorming van Vitens ben ik teamleider productie-uitvoering geworden en bij de laatste fusie met Hydron heb ik de duo-baan teamleider productie ondersteuning en BVC gekregen die ik nu nog steeds doe.

Mijn achtergrond is vooral technisch, op MBO-niveau elektro, besturingstechniek en meet- en regeltechniek. Tijdens mijn werkzaamheden bij Vitens heb ik een HBO opleiding milieumanagement gevolgd en gehaald.

Tijdens deze opleiding is ook mijn interesse gewekt voor water in de breedste zin van het woord. Niet alleen drinkwater maar de gehele waterketen kreeg de aandacht.

Neerslag 2010/II

6649_V15_art481_persbericht.indd43 43

43

22-02-2010 16:16:05

De waterwereld is versnipperd, Gemeenten beheren riolen, Waterschappen de afvalzuiveringen, Provincies en het Rijk de watersystemen en publieke waterbedrijven verzorgen het drinkwater. Qua techniek is het voor de medewerkers op de werkvloer niet zo’n groot verschil, ook al is de toepassing veelal verschillend.

Door kennisuitwisseling kunnen we veel van elkaar leren; daar we met dezelfde problematiek te maken hebben.

Ik heb me als bestuurslid aangemeld omdat ik geloof dat we veel van elkaar kunnen leren, op een leuke en ontspannende manier.

Tonny Hemme, Vitens, Bestuurslid sectie Noord-Holland

Uit de pers MARMERGRONDEL ZWEMT VIA ACHTERDEUR IJSSELVALLEI BINNEN ■ Half december zijn er vijf grote exotische marmergrondels gevangen in een sloot vlakbij vliegveld Teuge. Via de waterinlaat bij gemaal Terwolde en het Toevoerkanaal (de achterdeur), zwommen de vissen de Noordelijke IJsselvallei binnen. Van oorsprong komt de marmergrondel uit het gebied rond de Kaspische Zee en de Zwarte Zee. Bekend is dat in het gebied van Waterschap Veluwe de meest zeldzame en bedreigde vissoorten rondzwemmen. Denk aan de beekprik, elrits en rivierdonderpad. Waterschap Veluwe doet er alles aan om zorgvuldig met deze soorten om te gaan. Speciale aandacht gaat daarbij de laatste tijd vooral uit naar het herstel van oude visverbindingen tussen beken onderling en tussen de beken, de IJssel en de randmeren.

Inmiddels waarschuwen universiteiten en onderzoekbureaus in toenemende mate dat het herstel van oude visverbindingen tot een tegengesteld effect op de visstand (en andere waterdieren) kan leiden. Nieuwe vissoorten (de exoten) bedreigen de onze. In de rivieren lijkt de rivierdonderpad bedreigd te worden omdat de marmergrondels de zeldzame inheemse vissoorten uitroeien.■■ Bron: Waterschap Veluwe, www.veluwe.nl 44

Neerslag 2010/II

6649_V15_art481_persbericht.indd44 44

22-02-2010 16:16:06

Adviserend handhaven de nieuwe route Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) gaat de waterkwaliteit bij de bron aanpakken. De top-3 normoverschrijdende stoffen in het oppervlaktewater in het beheersgebied van het HHNK worden op het erf in de bollensector gebruikt. Er is een samenwerkingsverband aangegaan met de gewasbescherminghandel ‘van Gent van de Meer Nuyens’, de bollensector en het project ‘Telen met Toekomst’ om de probleemstoffen onder de aandacht te brengen bij de bollenteler. Het doel is om na te gaan hoe deze stoffen in het oppervlaktewater terecht komen. Door in gesprek te komen met de telers kunnen alle erfroutes in beeld gebracht worden, eventueel nieuwe routes gevonden worden en maatregelen worden geadviseerd om emissie te voorkomen. (noot van de redactie: erfroute: de route die een afwaterstroom verontreinigd met gewasbeschermingsmiddel, over het erf van de bollenteler, naar het oppervlaktewater aflegt.)

In het pilotproject zal handhaving niet controlerend maar adviserend optreden. Deze methode werkt positief tijdens de gesprekken met de bollentelers. We komen echt tot de kern van de bedrijfsvoering zonder moeilijke gezichten. Hierdoor zal naar verwachting meer draagvlak voor het probleem ontstaan en een

Neerslag 2010/II

6649_V16_art495.indd 45

45

22-02-2010 16:16:48

gedragsverandering optreden, zodat de probleemstoffen uit het oppervlaktewater zullen raken.

Uit de trend van het percentage normoverschrijdingen over de periode 1998 tot en met 2008 blijkt dat de standaardmanier van handhaven niet het beoogde resultaat levert, zoals dat wel het geval was in de eerste jaren van die periode.

Sinds 2006 zijn de normoverschrijdingen dusdanig weinig verminderd dat een nieuwe aanpak noodzakelijk is. Uit de jaarlijkse waterkwaliteitstoetsing blijkt al jaren dat de gewasbeschermingsmiddelen Admire, Topsin M en Actellic, met respectievelijke de werkzame stoffen imidacloprid, thiofanaat-methyl (afbraak product is carbendazim) en pirimifos-methyl normoverschrijdend voorkomen. Deze stoffen vormen de top-3 van alle normoverschrijdende stoffen die in het oppervlaktewater worden aangetroffen. In de waterkwaliteitstoetsing zijn de stoffen stikstof en fosfor niet meegenomen, omdat deze stoffen van nature voorkomen in het oppervlaktewater. Het gebied van het hoogheemraadschap bestaat namelijk voor een groot gedeelte uit veenweidegebieden waar deze stoffen makkelijk uitlogen.

Er is een pilotproject gestart dat er op gericht is de normoverschrijdende stoffen niet meer in het oppervlaktewater te krijgen. De normoverschrijdingen van de stoffen doen zich voornamelijk voor in het bollenconcentratiegebied van het hoogheemraadschap. Het bollenconcentratiegebied bevindt zich in de kuststrook van Heemskerk tot Den Helder. Uitschieters boven de norm vinden we voornamelijk in gemeente De Zijpe en Anna Paulowna. Daarom is het onderzoeksgebied gekozen in een van deze gemeenten, namelijk in het noordwesten van Anna Paulowna. Dit gebied bestaat uit een miniwatersysteem waar de in- en uitlaten van oppervlaktewater beperkt zijn en daarom goed te monitoren is of de inspanning binnen het gebied resultaten heeft. Het bijzondere in de pilot is de samenwerking tussen het hoogheemraadschap, de gewasbescherminghandel en de bollenteler, 46

6649_V16_art495.indd 46

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:16:49

die nu hand in hand naar oplossingen gaan zoeken. We hebben een gezamenlijk doel ‘Schoon water’ uit oogpunt van waterkwaliteit en het behoud van toelating van de gewasbeschermingsmiddelen.

In dit gebied zijn twaalf bollentelers gevestigd, waarvan er elf meedoen aan het pilotproject. Al deze bedrijven zijn voor een eerste keer bezocht in oktober en november 2009 om alle werkzaamheden en de bedrijfsvoering op het erf en in de bedrijfsgebouwen in kaart te brengen. De bezoeken zijn gezamenlijk uitgevoerd door alle projectpartners. Tijdens deze bezoeken zijn de erfsituatie en de mogelijke emissieroutes in kaart gebracht en is met de ondernemers gesproken over mogelijke maatregelen om emissie te voorkomen. Uit deze bezoeken zijn tevens twee nieuwe mogelijke erfroutes geïdentificeerd die nog nader onderzoek vergen. Bij erfroutes moet er gedacht worden aan de route die een afwaterstroom verontreinigd met gewasbeschermingsmiddel naar het oppervlaktewater aflegt.

Het kan voorkomen dat er tijdens het vullen van de veldspuit gewasbeschermingmiddel wordt gemorst. Slechts een paar druppels kan voldoende zijn voor een overschrijding van de oppervlaktewaternorm als tijdens een regenbui dit gewasbeschermingmiddel meegespoeld wordt naar de hemelwaterafvoer op het terrein en zo in het oppervlaktewater komt. Zo zijn er nog meer routes te bedenken, ook het ontsmetten van de bollen vlak voor het planten is altijd een risico, als de kuubskisten met bollen worden gedompeld in een bad met gewasbeschermingsmiddel, zogenaamd ontsmettingsmiddel. Een ontsmettingsbad bestaat uit een cocktail van gewasbeschermingmiddelen afhankelijk van de soort bollen die ontsmet moeten worden. Twee van de normoverschrijdende stoffen zitten in deze cocktail te weten Admire (imidacloprid) en Topsin M (carbendazim). Tijdens het aan- en afvoeren van de kuubskisten kan er lekwater op de grond en aan de wielen van de heftruck komen die tijdens nat weer ook weer via het regenwater Neerslag 2010/II

6649_V16_art495.indd 47

47

22-02-2010 16:16:52

op het oppervlaktewater kan komen. Nog een voorbeeld van het derde product Actellic (pirimifos-methyl): dit wordt gebruikt om de galmijt te bestrijden in de tulpenbewaring. De bollen worden gegast in een bewaarcel. Bij latere koeling van tulpen in dezelfde cel voor de bloementeelt is er een groot risico van verontreiniging van het oppervlaktewater als het condenswater op de hemelwaterafvoer is aangesloten. Actellic is een kleverige stof die aan de bol, maar ook op de wanden en de condensor blijft zitten. Als de koelcel dan weer voor de eerste keer in gebruik wordt genomen is het condenswater verontreinigd met Actellic.

Door de bedrijfsbezoeken is de kijk op deze erfroutes bij alle projectpartners veranderd en verbeterd. Mogelijk nieuwe erfroutes zijn aan het licht gekomen, zoals een route via het dak. De mogelijkheid bestaat namelijk dat via de damp en mechanische afzuiging ontsmettingsmiddelen vanuit het ontsmettingsbad op het dak terechtkomen en tijdens een regenbui van het dak kan spoelen en in het oppervlaktewater kan belanden. Deze erfroute was v贸贸r dit project nog niet eerder bekend; uit een nader onderzoek moet blijken of bij deze specifieke situatie het regenwater ook daadwerkelijk verontreinigd is. Ook de aandacht voor het transport van de bollen naar het land toe heeft extra aandacht gekregen, omdat dit ook een route naar het oppervlaktewater zou kunnen zijn. De karren zijn vaak open en de bodem is vlak. Als er geen goot met opvang op de kar gemaakt is, kan er tijdens transport gewasbeschermingsmiddel uit de kisten nadruppelen en van de kar afspoelen en via de berm in de sloot komen. Bij regenval is de kans hierop zelfs nog groter. Dit zijn maar een paar voorbeelden van erfroutes, die aanwezig zijn op het erf en in de bedrijfsgebouwen van de bollentelers.

Er zijn vanuit Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Bloembollen veel maatregelen bekend die emissie via de genoemde routes kunnen voorkomen. Het unieke van de pilot is dat de effectiviteit van deze maatregelen nu in een klein stroomgebied getoetst kan worden. Het doel is om in samenwerking met de telers de meest geschikte oplossingen vast te stellen en de normoverschrijding in het gebied tot nul te reduceren. Vervolgens zal deze aanpak uitgebreid worden over het gehele gebied. Het pilotproject loopt tot en met 2012. Elke maand worden in- en uitlaten bemonsterd en geanalyseerd door een laboratorium om zo de ontwikkelingen van de waterkwaliteit in het gebied te kunnen monitoren.

De bedrijven worden in 2010 meermalen bezocht, om waar nodig de voortgang van de gedragsverandering te stimuleren. De top 3 normoverschrijdende stoffen nemen in aantal meer dan 90% van de normoverschrijdingen voor hun rekening.

Dit betekent dat als ze tot nul gereduceerd worden, het hoogheemraadschap en zeker de gehele bollensector een grote stap voorwaarts maakt.

Het project aanpak erfroutes bollentelers zal een grote stap voorwaarts zijn voor de waterkwaliteit. En de handhavingstaak van het HHNK slaat een nieuwe weg in door samen met de ondernemers te zoeken naar oplossingen en de weg vrij te maken voor verbeteringen zonder boetes, zelfs al mocht het toch een keer onbewust fout gaan.

Rico Drost, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 48

6649_V16_art495.indd 48

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:16:52

Wfjmjh!xfslfo!jo!ef!xbufstfdups Obujpobbm!Dpohsft!pq!5!kvoj!3121 Ipufm!Ipvufo-!hpfe!cfsfjlcbbs!fo!hsbujt!qbslfsfo/ Cjoofo!ef!xbufstfdups!lsjkhu!wfjmjhifje!fo!wfjmjh!xfslfo!wffm!bboebdiu/!Nfu!ifu!tdisjkwfo!wbo!ffo!qspdfevsf!{jko!xf!fs!ojfu-!ef!sfhfmt! npfufo!ffo!bbotmvjujoh!wjoefo!obbs!ef!qsblujkl-!vjuwpfscbbs!{jko/!Wfmfo!{jko!bm!hfdfsujßdffse!boefsfo!efolfo!fs!pwfs!ob-!hbbo!xf! ebbsnff!cmjoefmjoht!ef!bboofnfst!)WDB*!bdiufsob@!Cjk!wffm!cfesjkwfo!jo!ef!xbufstfdups!{jfo!xf!ffo!pncvjhjoh!wbo!{fmg!epfo!obbs! vjucftufefo!fo!sfhjf!wpfsfo/![jko!xf!pot!cfxvtu!xbu!fs!ebo!bmmfnbbm!wfsboefsu-!xbu!hfcfvsu!fs!nfu!po{f!wfjmjhifjetpnhfwjoh-!{jko! bmmf!cfesjkgtpoefsefmfo!fs!lmbbs!wpps!pn!jo!ef!spm!wbo!pqesbdiuhfwfs!uf!lsvjqfo@!Lfoojtefmjoh!fo!nfojohfo!qfjmfo!jt!ef!epfmtufmmjoh! wbo!ef{f!wfjmjhifjetebh-!xfmlf!evt!wpps!ebu!ijk!hfipvefo!jt!ffo!wfswpmh!lsjkhu-!qsbbu!fo!efolu!V!nff@

Wpps!xjf;!bscplvoejhfo0wfsbouxppsefmjklfo-!nbobhfst-!qspkfdumfjefst-!ufbnmfjefst-!upf{jdiuipvefst-!! tfdujfmfefo-!bboofnfst!xfsl{bbn!jo!ef!xbufstfdups/ Qsphsbnnb

Xpsltipqt!!

:;11!Ñ!:;41! Jomppq :;41!Ñ!:;56! Xfmlpn! :;56!Ñ!21;56!!!!!!!!!

Ujn![bbm;!ÖPoefsipve!fo!WfjmjhifjeÕ 21;56!Ñ!22;11! Qbv{f 22;11!Ñ!22;41! Hppe!qsbdujdf!wbovju!ef!xbufstdibqqfo 22;41!Ñ!23;11! H! ppe!qsbdujdf!wbovju!ef!esjolxbufscfesjkwfo 23;11!Ñ!23;26! Ufsvhcmjl!pdiufoeqsphsbnnb 23;26!Ñ!24;41! Mvodiqbv{f 24;41!Ñ!25;26! Xpsltipqt!spoef!2 25;26!Ñ!26;11! Xpsltipqt!spoef!3 26;11!Ñ!26;26! Qbv{f 26;26!Ñ!26;56! U! fsvhcmjl!njeebhqsphsbnnb!fo!hf{bnfomjklf! bgtmvjujoh;!jt!ef!xbufstfdups!lmbbs!wpps!ffo!WDX@ 26;56!Ñ!28/11! Cpssfm!fo!svjnuf!wpps!ofuxfslfo

¦! DF.nbslfsjoh ¦! Sjtjdpqfsdfqujf!fo!hfesbh ¦! Jodjefounfmejohfo!.!Mfsfo!wbo!jodjefoufo ¦! Ipf!wfsefs!nfu!ef!bscp.dbubmphvt@ ¦! Qvcmjfltwfjmjhifje ¦!!!!!Poefscsflfo!xfsl-!xfmlf!hfwpmhfo!iffgu!ebu ¦! Bscfjetjotqfdujf!fo!qspdfevsft ¦! Wfjmjhifje!jo!ef!qspdftjoevtusjf ¦! !Xfmlf!ejohfo!hbbo!njt!fo!ipf!lvoofo!{f!wppslpnfo!xpsefo ¦! Ipf!hb!kf!pn!nfu!dpousbduqbsujkfo ¦! Ifu!ovu!wbo!uppmcpynffujohfo

Wfjmjhifje!>!nfotfoxfsl Bbonfmefo!wjb!xxx/xbufsofuxfsl/om

Lptufo ¦! Mfefo! !286-. ¦! !Ojfu.mfefo!)jodm/!kbbs!lfoojtnbljohtmjenbbutdibq*!! !361-. ¦! Tuvefoufo! !!46-.

Neerslag 2010/II

6649_V17_wateropleidingen.indd 49

49

23-02-2010 14:52:47

PROCES ANALYSES ION SELECTIVE ELECTRODE NO3D SC

.

Ref

NO3 CI

â&#x20AC;&#x201C;

â&#x20AC;&#x201C;

Eenvoudig en stabiel

Uniek en beter met CARTRICALÂŽ -Technologie Kalibratie-vrij: alle sensoren in ĂŠĂŠn compacte cartridge Stabiel: geĂŻntegreerd robuust pHD referentie element Continue & automatische compensatie voor chloride Rendabel: minimum aan investering en onderhoud Digitale SC controller met netwerk en proďŹ bus opties Voor meer informatie bel: Tel. +31 (0)344 63 11 30 www.hach-lange.nl

1_1_stC5_fc_P.indd 1

1000-20-9000-6852 Neerslag 2010-2

Kleur: fc

22-02-2010 14:40:03

Datavalidatie Er is een steeds grotere vraag naar historische data en deze worden voor vele doeleinden gebruikt. Het maakt niet uit waar data voor gebruikt worden; feit is dat de data alleen waarde hebben als het goede data zijn. Goede data zijn data die overeenkomen met de werkelijkheid op het moment van registreren. Via het TMX-telemetriesysteem van de afdeling Beheer Watersystemen & Wegen binnen Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK), genaamd BOA, worden vele data verzameld en verwerkt. De BOA verwerkt binnengekomen data van peilregulerende kunstwerken en diverse meetpunten.

VAN PEILSCHAAL TOT DATABASE â&#x20AC;&#x2DC;Meten is wetenâ&#x20AC;&#x2122;, maar wat weten we nu eigenlijk als we gemeten data ontvangen. Als uitgangspunt wordt aangehouden: een goede meetwaarde is een waarde die op het tijdstip van registratie overeenkomt met de werkelijkheid.

Data die op de BOA binnenkomen, zijn waarden die in het verleden liggen en dus niet meer te vergelijken zijn met de werkelijkheid. Er moet een validatie uitgevoerd worden om te controleren of de ontvangen data realistisch zijn ten opzichte van de historie. Indien aan de validatiecriteria wordt voldaan, kan worden gesteld dat er beschikking is over een goede meetwaarde. Niet alle data hoeven per definitie gevalideerd te worden. Alleen die data die nodig zijn voor latere bewerkingen komen in aanmerking als historische data. Denk hierbij bijvoorbeeld aan peilmetingen, debieten en stuwstanden, maar een accuspanningmeting zal niet gevalideerd hoeven worden.

Bij een peilregulerend kunstwerk zijn er diverse parameters die worden gemeten en geregistreerd. Bij iedere meting zijn er diverse aandachtspunten om tot een zo nauwkeurig mogelijke meting te komen. Er wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen dynamische en statische opnemers. Een dynamische opnemer is een opnemer waarin zich onderdelen bevinden die bewegen om een meting te kunnen verrichten. Een duidelijk voorbeeld hiervan is een windmeter die draait als het waait en zo meetwaarden genereert.

Een statische opnemer is een opnemer waarin zich geen bewegende onderdelen bevinden. Te denken valt hierbij aan een signaal uit een frequentieomvormer of een temperatuurmeting. Deze parameters dienen bij aanvang goed te worden ingeregeld en behoeven in principe geen nazorg meer te hebben. Bij dynamische opnemers dient rekening te worden gehouden met slijtage en dus een verloop van de meting.

Neerslag 2010/II

6649_V18_art496.indd 51

51

22-02-2010 16:18:04

PEILMETING De meest voorkomende meting bij peilregulerende kunstwerken is de peilmeting. Voor het verkrijgen van een goede meting is er een aantal stappen te doorlopen. Iedere stap dient zo nauwkeurig mogelijk te worden uitgevoerd, omdat iedere afwijking doorwerkt in het gehele traject tot het genereren van de feitelijke meetwaarden.

Het eerste aandachtpunt is de opnemer zelf. De opnemer dient een zodanige nauwkeurigheid te hebben dat een inwendige meetfout door de opnemer zelf geminimaliseerd wordt. De opnemer zal vervolgens gekalibreerd moeten worden, dat wil zeggen dat het gemeten signaal omgezet moet worden naar leesbare data.

De kalibratie geschiedt door het gemeten signaal gelijk te zetten aan de afgelezen waarde op een ter plekke aanwezige peilschaal. Hier dient het tweede aandachtpunt aan. De peilschaal moet zodanig zijn ingemeten en geplaatst dat de peilschaal geen fout aangeeft. Uiteindelijk komt het aflezen van de peilschaal zelf, dit dient met aandacht te gebeuren om een zo nauwkeurig mogelijke kalibratie te verkrijgen.

Ten behoeve van de controle tussen peilschaal, opnemer en telemetrieregistratie wordt gebruik gemaakt van een PDA en een standaard invulformulier, dat via e-mail direct verzonden kan worden. Door deze werkwijze zijn papierstromen verminderd, is de verwerkingsnelheid toegenomen en worden de telemetriebeheerders in hun werk minder gestoord door telefoontjes. Het uitgangspunt is dat met een interval van twee maanden de opnemers gecontroleerd worden.

Uit het voorgaande blijkt dat er diverse factoren aanwezig zijn die van invloed zijn op het juist verkrijgen van data. Een steeds teugkerend punt van aandacht is onderhoud. Afhankelijk van de organisatiestructuur kan het voorkomen dat de ene afdeling onderhoud uitvoert op een kunstwerk waar de andere afdeling, verantwoordelijk voor meetdata, hier geen weet van heeft, maar wel de gevolgen van meekrijgt. Als er bijvoorbeeld onderhoud uitgevoerd wordt aan een neerslagmeter dan ter kan er ter controle water in worden gegoten om te zien of alle componenten nog werken. De onderhoudsmedewerker heeft zijn taak uitgevoerd en gaat naar de volgende opdracht. Echter wat hij zich vaak niet realiseert is dat hij, door het gieten van water, meetwaarden heeft gegenereerd.

Deze data zijn niet realistisch omdat die niet overeenkomt met de werkelijkheid. Het zou zo moeten zijn dat als er werkzaamheden uitgevoerd worden op een kunstwerk, dit gemeld wordt aan de databeheerder zodat deze alle niet realistische data weg kan werken.

Als je dit zo leest denk je bij je zelf â&#x20AC;&#x2DC;logisch toch dat je dit even meldtâ&#x20AC;&#x2122;, maar dat is theorie. In de praktijk blijkt dat dit nogal eens wordt vergeten. Het is 52

6649_V18_art496.indd 52

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:18:05

een cliché maar het terugdringen van deze meetfouten staat of valt met communicatie. Als databeheerder wordt hier dan ook veel extra aandacht aan besteed.

VALIDATIE Voordat je overgaat tot validatie moet je je afvragen of het noodzakelijk is om alle parameters te valideren. De eerste stap is dus het bepalen welke parameters van belang zijn om voor validatie in aanmerking te komen. Gesteld kan worden dat alleen meetgegevens, die naar de lange termijn database overgezet gaan worden, worden gevalideerd. In het geval van peilregulerende kunstwerken zijn dit: peilmetingen – debietmetingen en -berekeningen – frequentiemetingen – stuwstanden – inlaatstanden – in/uitbedrijfmeldingen.

Validatie heeft tot doel binnengekomen data te controleren op onwaarheden.

Er kan niet uitgegaan worden van generieke waar- en onwaarheden. Als voorbeeld: er kan niet worden gesteld dat een meetwaarde binnen een vaste tijdsinterval altijd een veranderende meetwaarde geeft. Een neerslagmeter geeft namelijk alleen data als het regent. Er zijn per parameter of groep van soortgelijke parameters validatieregels opgesteld.

Binnen de BOA beschikken we over primaire en secundaire validatiemogelijkheden. Primaire validatie zijn generiek toepasbare regels. Dit is een automatisch proces waarbij binnenkomende data direct van kwaliteitskenmerken worden voorzien. Een voordeel van validatiemogelijkheden binnen de BOA is dat validatie dicht bij de bron, direct bij binnenkomst van de data plaatsvindt.

Om validatie te verfijnen kan er gebruik gemaakt worden van niet-basisregels, de zogenaamde secundaire validatie. Secundaire datavalidatie is het proces waarbij in de database aanwezige data, achteraf worden voorzien van een kwaliteitskenmerk. Ook kunnen missende data worden aangevuld en eerdere validatiekenmerken aangepast worden.

Secundaire validatie is in hoofdlijnen onder te verdelen in twee mogelijkheden: handmatig of automatisch. Handmatige secundair validatie is het in de database per registratie aanpassen van kenmerken. Automatische secundaire validatie is complexer, maar biedt wel meerdere mogelijkheden. Bij secundaire automatische validatie worden er vergelijkingen gemaakt met verkregen meetdata van zowel eigen kunstwerk(en) als metingen verkregen van externe bronnen.

Een aantal voorbeelden van secundaire validatieregels.

• Een vergelijking van een meting achter het krooshek en instroom, heeft als voorwaarde dat een instroommeting nooit lager is dan de meting achter het rooster; Neerslag 2010/II

6649_V18_art496.indd 53

53

22-02-2010 16:18:05

• Als een gemaal niet draait, moet de meting instroom en achter het rooster gelijk zijn aan elkaar; • Bij een inlaat kan de benedenstroomsmeting nooit hoger zijn dan de bovenstroomsmeting; • Bij een stuw en inlaat kan er een vergelijking tussen de peilmetingen worden gemaakt met een boven- dan wel een benedenstrooms geplaatste stuw, gemaal of inlaat, waar zich ook opnemers bevinden; • De meting aan de uitstroomzijde kan worden vergeleken met uitstroommetingen van naastgelegen kunstwerken, die op dezelfde waterloop zijn aangesloten; • Indien er een inbedrijf-melding is kan de frequentiemeting geen nul zijn; • Debietmetingen kunnen pas een waarde geven indien er een inbedrijf-melding is bij een gemaal; • Debietmetingen kunnen pas een waarde geven indien een klep openstaat bij een spuilocatie; • Debietmetingen kunnen pas een waarde geven indien klepstand lager is dan het bovenstrooms peil.

Om te kunnen valideren dienen er uiteraard wel data aanwezig te zijn. Dit kan op twee manieren. De database openen en alle data controleren op aanwezigheid.

Maar bij een omvangrijk systeem als bij HHNK, met meer dan 250.000 registraties per dag, is dit niet meer werkbaar. Door gebruik te maken van scripting is het mogelijk om heel gericht te zoeken naar ontbrekende data. Zo wordt automatisch een terugmelding gegenereerd van welke meting, kunstwerk en tijdstip er data ontbreken. Door nu secundaire validatie toe te passen kunnen de ontbrekende data alsnog worden toegevoegd om een gesloten meetreeks te verkrijgen.

De scriptingmogelijkheden worden ook gebruikt om data te achterhalen die niet zijn goedgekeurd. Hierop kunnen door een gegevensbeheerder dan, indien nodig, correcties worden uitgevoerd.

Inmiddels is er al veel ervaring op gedaan met validatie in de praktijk. Onze conclusie is dat valideren niet iets is van ‘even erbij doen’. Het is veel meer dan even een datareeks bekijken. Ondanks dat er veel geautomatiseerd kan worden, hoe creatief je ook bent in het gebruikmaken van scripts, er blijft veel nazorg nodig van een databeheerder om gesloten datareeksen met juiste data te verkrijgen.

Arjen Immink, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 54

6649_V18_art496.indd 54

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:18:06

Jaarlijkse uitreiking H2O- en Neerslagprijs Tijdens het voorjaarscongres van Waternetwerk op 16 april worden de H2O- en Neerslagprijs uitgereikt. De prijzen zijn voor het Waternetwerklid dat het beste artikel schreef in respectievelijk H2O en Neerslag. Beide prijzen bestaan uit een oorkonde en een geldbedrag.

Waternetwerk heeft de prijzen in het leven geroepen om de leden meer over hun vak te laten publiceren. Als beloning voor hun gepubliceerde werk, krijgt de beste schrijver hiervoor de prijs uitgereikt. De artikelen moeten aan een aantal criteria voldoen. Voor zowel H2O als Neerslag geldt dat het winnende artikel wervend en helder geschreven moet zijn, maar niet moet neigen naar reclame. Ook moet het bruikbaar zijn in de praktijk. Het winnende H2O-artikel moet bovendien vernieuwend zijn. De winnaar van de Neerslagprijs moet een voorbeeldwerking hebben. Alleen de artikelen van Waternetwerkleden of werknemers van Waternetwerk-begunstigers, die in een van de twee vakbladen van het afgelopen jaar zijn verschenen, komen in aanmerking.

In 2009 ging de H2O-prijs naar het artikel ‘2D-modelleren waardevol voor regionaal waterbeheer’ van Maarten Spijker e.a. (Hydrologic). De Neerslagprijs ging naar het artikel ‘HyProform op rwzi Wervershoof simpele desinfectie’ van Simon Gaastra e.a. (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier) In 2010 bestaat de beoordelingscommissie uit Jacques van Alphen (Waternet), Idsart Dijkstra (Vitens), Johan Raap (Cosun), Peter de Jong (Witteveen+Bos), Joop van der Does (Hoogheemraadschap Rijnland), Cora Uijterlinde (Stowa) en Hans Valk (Waterschap Veluwe). Half maart komen zij bijeen om naast de winnaar ook de nummers twee en drie te kiezen.

Neerslag 2010/II

6649_V19_art556.indd 55

55

22-02-2010 16:18:49

Terugblik op 5 jaar Waterproef; Laboratorium voor onderzoek van Water en Bodem

Vijf jaar Stichting Waterproef Stichting Waterproef is ontstaan uit een fusie van de laboratoria van Waternet en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en werkt vrijwel uitsluitend voor de beide moederorganisaties. Het laboratorium is gevestigd in Edam.

Dit jaar wordt het eerste lustrum gevierd. In een gesprek met Directeur Ron van Leuken kijken we terug op 5 jaar Waterproef, met een kleine doorsteek naar de toekomst.

Waarom is Waterproef indertijd opgericht?

Sinds de eerste grote milieuproblemen, zoals bijvoorbeeld de Volgermeerpolder, zie je het onderzoeksveld bij de waterlaboratoria steeds breder en dieper worden. Dat vraagt niet alleen Ron van Leuken gekwalificeerd personeel maar ook goede apparatuur en kwaliteitsborging. Om de kosten van de analyses niet de pan uit te laten rijzen, zoek je dan naar verbetering van de efficiĂŤntie. Waternet en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier hebben elkaar daarbij destijds gevonden, met als resultaat: De oprichting van Waterproef.

En ben jij toen gelijk bij Waterproef begonnen?

De fusie was op 1 januari 2005 een feit. Maar eigenlijk ben ik al in 2004, een jaar voor de fusie, hier in Edam gekomen als kwartiermaker. Ik werd toen niet alleen kwartiermaker voor de nieuwe organisatie, maar tegelijkertijd afdelingshoofd van zowel het lab van HHNK als dat van Waternet. Een projectgroep en werkgroepen hadden de fusie al behoorlijk gedetailleerd voorbereid. Maar er was gelukkig nog voldoende ruimte om ook mijn eigen ideeĂŤn kwijt te kunnen.

Dan is de fusie een feit en je begint dan met twee totaal verschillende culturen! Wat waren de verschillen met name?

Bij Noorderkwartier kende men zelfsturende teams, met verantwoordelijkheden lager in de organisatie. Waternet had een meer 56

6649_V20_art498.indd 56

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:19:43

centrale aansturing.

Ook waren er verschillen in de omgang met de opdrachtgevers. Bij HHNK stond men wat dichter bij de opdrachtgevers en dat is ook nu nog het geval. Waternet was zakelijker ingesteld. En beide benaderingen hebben zo hun voordelen. Overigens waren er niet alleen verschillen in culturen maar, doordat Waternet ook de rioleringen beheerde, ook in werkzaamheden.

En twee ambtelijke organisaties werden één commerciële organisatie.

Het woord ‘commercieel’ gebruik ik niet graag. Ik zeg liever bedrijfsmatig. Commercieel zie ik als het grote geld binnenhalen.

Daar zijn we niet voor.

Wij zijn er om voor de laagst mogelijke prijs voldoende kwaliteit en toegevoegde waarde te leveren en zodoende kosten te besparen voor de opdrachtgevers. We zijn niet commercieel en dat hangt samen met het feit dat we in de moederorganisaties twee vaste opdrachtgevers hebben, die 95% van onze omzet leveren!

Was het van meet af aan ook de afspraak om tegen die laagst mogelijke prijs te werken?

De oorspronkelijke opdracht luidde: Maak een bedrijfsmatig geleid laboratorium onder marktconforme condities en als je dat in een jaar of drie bereikt, dan is dat goed.

Nou, dat is iets wat mij niet aanspreekt. We zijn dus meteen in januari 2005 begonnen om van drie marktspelers uit de buurt de prijzen bij elkaar op te tellen, door drie te delen en te zeggen: Dit is ons streven. Zo zijn we gestart en sindsdien zijn onze tarieven niet verhoogd. Ook dit jaar niet. We slagen er nog steeds in om daarvoor ruimte te vinden.

Het is dus voor de moederorganisaties aanmerkelijk goedkoper geworden!?

Ja, dat klopt. Alleen al door onze tarieven niet te verhogen, zijn we in zes jaar tijd 20% goedkoper geworden. Daarnaast zijn door de reorganisatie wat arbeidsplaatNeerslag 2010/II

6649_V20_art498.indd 57

57

22-02-2010 16:19:45

sen verloren gegaan, is er synergiewinst door schaalvergroting, efficiencywinst en dan kom je al gauw op een totaal besparing van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 30%, een aanzienlijke besparing dus. We hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding bereikt voor het totaal pakket. Op onderdelen kunnen we wel eens goedkoper zijn, of misschien duurder, maar ons totale pakket is marktconform.

Daar sta ik voor in. En het blijft onze ambitie om met innovatieve methoden te kijken of we nog efficiĂŤnter kunnen werken, of we onze kwaliteit verder kunnen verbeteren en of we nog meer toegevoegde waarde kunnen leveren.

Dat is dus meer dan alleen analyseresultaten leveren?

Ja, dat begint al met de vraagstelling vanuit het primaire proces, vanuit de waterschappen dus. Want die hebben hun taken: Droge voeten en schoon water. En dat schone water is onze kant natuurlijk. Daar proberen wij zoveel mogelijk toegevoegde waarde te leveren. Niet om alles hier te moeten doen, of alles beter te willen weten, maar door ook eens nee te zeggen tegen bepaalde onderzoeksprojecten, zodat er kosten bespaard worden. Of door consequenties van een andere bedrijfsvoering op een rwzi in beeld te brengen.

Zo werken en denken vraagt een goede relatie met de klant. Een extra aandachtspunt dus.

58

6649_V20_art498.indd 58

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:19:47

Jullie doen ook aan samenwerking en kennisuitwisseling?

Klopt. En niet alleen met watergerelateerde organisaties maar ook met Universiteiten en STOWA. Verder zijn we vertegenwoordigd in commissies en werkgroepen zoals ILOW, FENELAB, NEN en nemen we deel aan congressen en studiebijeenkomsten. Ik moet wel vertellen dat wij, naast het in breedste zin verrichten van laboratoriumdiensten, ook een onderzoekstaak hebben. Dat is vastgelegd bij de oprichting. Wij mogen 10% van onze omzet besteden (dat zit al in de kostprijs!) aan innovatief onderzoek. Niet aan research, maar aan praktisch onderzoek dat wel een zekere vernieuwing in zich heeft. En dat is de derde fase. De eerste fase was voornamelijk naar onszelf kijken, de tweede fase was de klant en nu zitten we dus in de derde, de innovatieve fase.

Heb je al concreet onderzoek op het oog?

Er is in de afwaterwereld heel veel sprake van geneesmiddelen en hormoon verstorende stoffen, dat is er een. Je kunt bestaande methoden verbeteren door moderne technieken te gebruiken. Verder kan meer innovatief onderzoek extra informatie opleveren voor opdrachtgevers. Je moet er wel voor waken dat je geen dingen aanlevert waar men niet op zit te wachten. Maar inmiddels lopen al wat projecten met zowel Waternet als HHNK. Een paar jaar geleden kwam de biologie erbij.

Er waren al laboratoria, zoals bij Wetterskip Fryslân, met een eigen hydrobiologisch laboratorium. Toen ook het bestuur van Waterproef besloot om het hydrobiologisch onderzoek bij Waterproef onder te brengen, vond ik dat een heel goede zet. Want daardoor kunnen wij nu richting opdrachtgevers op een veel bredere manier informatie aandragen. Ik denk dus dat het een heel goede beslissing is geweest en dat zie je al aan de groei. Want die is, geïnitieerd natuurlijk door de KRW, onstuimig geweest en dat is eigenlijk nog een understatement.

Het onderwijs ligt je ook na aan het hart?

Ik vind het heel belangrijk om jonge mensen kennis te laten maken met de chemie, de biologie en niet te vergeten met de monstername, kortom met alle facetten. Ik zie het ook als een maatschappelijke taak om mensen te interesseren voor dit vakgebied. Ook een punt is, dat we meer jonge mensen hier willen krijgen voor projecten. Het is uitdagend om jonge mensen in je organisatie te hebben, omdat die vaak op een heel andere manier naar dingen kijken en verfrissende vragen stellen. Die ons weer aan het denken zetten. En aan de andere kant kunnen wij ze weer een stuk op weg helpen. Een prachtige combinatie toch!

Wat wil je zelf nog kwijt?

We beseffen ons terdege dat we er nog niet zijn. Maar als we op deze voet doorgaan en ons de tijd gegund is, komen we heel ver. Daar heb ik het volste vertrouwen in. En verder? We hebben ons eerste lustrumjaar! Dat gaan we in het najaar feestelijk vieren. Dat hoort ook bij ons!!

Hans de Bie, Freelance Communicatieadviseur Neerslag 2010/II

6649_V20_art498.indd 59

59

22-02-2010 16:19:47

Verbeterproject beheer Persleidingen HHNK De zorg voor een goede waterkwaliteit is een van de kerntaken van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier in het beheersgebied boven het Noordzeekanaal in Noord-Holland. De afvalwaterzuiveringsinstallaties verwerken jaarlijks vele miljoenen m3 afvalwater. De afdeling Waterketen heeft 21 rwzi’s en een areaal van 550 km rioleringsleidingen. In 2009 is in samenwerking met CMS Asset Management een project ‘Risico Denken’ opgestart dat zich onder andere specifiek richt op een verbeterd beheer van de persleidingen.

PERSLEIDINGEN PROBLEMATIEK Afvalwater van particulieren en bedrijven gaat via gemeentelijke riolen en vervolgens via persleidingen onder de grond naar de rioolwaterzuivering. Het complex van persleidingen loopt door diverse gebieden met ieder hun eigen kwetsbaarheid en risico’s. Zo lopen er leidingen in stedelijk en buiten gebieden; onder spoorwegen, langs verkeersaders of door kwetsbare flora en fauna gebieden. Het kan zijn dat in een persleiding een scheur ontstaat. De twee meest voorkomende oorzaken zijn werkzaamheden (1) en trillingen (2) - bijvoorbeeld door zwaar verkeer op de snelweg erboven - waardoor schade aan de leiding kan ontstaan.

De persleidingen liggen ongeveer een meter onder de grond. Een breuk in een persleiding is moeilijk te signaleren. Als de leiding een scheur vertoont, komt het water door die scheur de leiding uit, doordat grote hoeveelheden afvalwater onder hoge druk door de leiding wordt geperst. HHNK probeert de scheur dan te repareren en de gevolgen tot een minimum te beperken.

BEHEER VAN DE PERSLEIDINGEN Voor het beheer van de persleidingen paste HHNK met name correctief onderhoud toe. Echter in 2009 is de behoefte ontstaan om meer voorspellend bezig te kunnen zijn. HHNK wilde graag inzicht krijgen wat de toekomstige verwachtingen waren t.a.v de leidingen en welke risico’s men liep. Om antwoord te krijgen op deze vragen is er gezocht naar een pragmatisch model en een partij die HHNK kon ondersteunen op dit vlak. CMS Asset Management heeft deze uitdaging aangenomen.

60

6649_V21_art499.indd 60

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:20:30

# $%&

! "

'(

)* + + , - . )* / 0

. 1

!

"# 2

&

#11

, 43 %

, 43 %

!

%

& )

&

3

5

, 43 %

" # # # $

6

%

, 43 %

&

3

'

( )

, 43 %

* +

,

-

, 43 %

.

+

, 4 3 %

/!0 1 ! 0

2 3 *

, 43 %

/!0 1 ! 0

8

7 )8

9

#

6

7

*

. )

4

/

/ '

+ 2 5

!

!0

'

9

! ! ! %,

67 , 8 9 8 ,

:

Figuur 1

PILOTPROJECT RISICODENKEN OP PERSLEIDINGEN Met een projectgroep waaraan diverse mensen van HHNK en CMS deelnemen is men in september 2009 gestart met het verbeterproject â&#x20AC;&#x2DC;beheer persleidingenâ&#x20AC;&#x2122;.

Men heeft ervoor gekozen om de pilot te focussen op het â&#x20AC;&#x2DC;Afvoersysteem Wervershoofâ&#x20AC;&#x2122;. Het projectdoel is het inzichtelijk maken welke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s het systeem kent en beheersmaatregelen voorstellen om de risico´s te beheersen op een acceptabel niveau.

Als eerste is gekeken naar de configuratiebeschrijving van de installatie. Op basis van deze configuratie is vervolgens de applicatie POP (Performance Optimization Program) van CMS ingericht en is men aan de slag gegaan met het uitvoeren van een risicoanalyse. Hierbij is ook de conditie en het faalgedrag van de leidingen gezamenlijk bepaald, waarbij gebruik gemaakt is van de historische gegevens (storingen) en de ervaringen uit het veld (zie figuur 1).

Door preventieve onderhoudstaken te definiĂŤren kan het risiconiveau worden verminderd. Echter dan moet de preventieve actie wel haalbaar zijn en de moeite waard. (economisch verantwoord). Indien er geen passende preventieve taak gevonden kan worden dan moet men zoeken naar passende terugval acties.

Want een storing valt niet te plannen, maar de omstandigheden rond een storing wel. Dit bleek bij de persleidingen het geval te zijn, vandaar dat er vervolgens gekeken is naar mogelijke beheerscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s.

Middels het bepalen van enkele scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s is gekeken hoe het risico te reduceren is, hierbij is er gezocht naar een balans tussen het risicobeheer en kostenbeheer. Enkele scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s die uitgewerkt zijn waren: Neerslag 2010/II

6649_V21_art499.indd 61

61

22-02-2010 16:20:31

1. Op elk punt voorzieningen treffen om dubbel af te nemen Het verdubbelen van het aantal punten leidt tot een grote verbetering ten aanzien van de afnameverplichtingen (en milieuschade, imagoschade); 2. Afsluiters aanbrengen op strategische locaties in het systeem Hierdoor kan de functionaliteit van een deel van het systeem worden voortgezet; 3. Overkoepelende maatregelen In navolging van o.a. OAS (Optimalisatie Afvalwaterketen Studies) zoeken naar samenwerking met ketenpartners, in dit geval specifiek gemeentes.

Naast bovenstaande terugvalacties en modificatie is geadviseerd de storingsregistratie te stroomlijnen en de storingsanalyse te professionaliseren. Door patronen in combinaties van o.a. materiaalsoorten, bodemtype, leeftijd en storingsgegevens wordt door HHNK invulling gegeven aan een gericht monitoringsprogramma.

Terugkijkend op het project zegt Fons Geijsen van HHNK (Hoofd Cluster Geesterambacht Beheer Waterketen): ‘Bij het opstellen van de risicomatrices is er samengewerkt met de werktuigbouwers, elektrotechnici, ecologen en hydrologen.

Het heeft ertoe geleid dat nu niet alleen gekeken wordt naar hoe de leiding weer zo snel mogelijk normaal kan functioneren, maar ook hoe we zo snel mogelijk de schade aan de flora en fauna kunnen beperken‘.

RESULTAAT Door het ‘Risico Denken’ toe te passen op persleidingen is HHNK gekomen tot het aangaan van een ‘Waakvlam’-contract samen met een aannemer. Deze heeft zich verplicht om binnen 2 uur met het juiste materieel ter plaatse van de calamiteit te kunnen zijn. Daarnaast is er een samenwerkingverbond afgesloten met een drinkwaterbedrijf uit de regio ten aanzien van het voorraadbeheer van kritische onderdelen. Nu kunnen de onderdelen binnen 2 uur worden geleverd vanuit een centraal depot dat beheerd wordt door het drinkwaterbedrijf.

Robert van Grunsven (consultant CMS Asset Management) die nauw betrokken was bij dit project zegt over het project: ‘Dit is een echt asset management project. De oplossingen zijn gezocht op systeemniveau. Het gedrag van het afvoersysteem is scherp in kaart gebracht en er is breed gekeken naar problemen en oplossingen. De kennis, ervaring, maar ook de creativiteit van de betrokkenen speelde de belangrijke rol. De wens van HHNK was om het pragmatisch te houden. Dat is bijzonder goed gelukt.’

Fred Aalders, CMS Asset Management Fons Geijsen, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

62

6649_V21_art499.indd 62

Neerslag 2010/II

22-02-2010 16:20:31

$ 4 5

!

"

# $ % &'&( )')( *+ , - ()( .( ./ '(( 0 1 ()( .( ./ '(& 2 3

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-8000-8878 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:34:45

Koersbepalend in water, energie en bodem!

GMB is volop in beweging en wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en bodem.

GMB ontwerpt, realiseert, onderhoudt en renoveert onder meer drinkwateren afvalwaterzuiveringsinstallaties, pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen, dijken en kades. We reinigen en saneren (water) bodems en bouwen installaties die afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en logistiek, zoals verkeersknooppunten, haventerreinen en loodsen.

T (0488) 44 94 49 I www.gmb.eu

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5338 NVA Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:37:11

COLASIT SPECIALIST IN KUNSTSTOF TOEPASSINGEN VOOR WATERZUIVERING VENTILATIESYSTEMEN VOOR STANKBESTRIJDING Van kunststof ventilatoren tot complete installaties met leidingwerk, geurfilters, wassers, sproeitorens, kleppen en/of suskasten.

DOSEERINSTALLATIES EN OPSLAGTANKS VOOR CHEMICALIﾃ起 Complete installaties voor het doseren van chemicaliﾃｫn bij o.a. defosfatering.

Gemonteerd op kunststof paneel of in kunststof kast.

Indien gewenst verzorgt onze projectafdeling het constructieontwerp. Daarbij profiteert u van onze veelzijdige ervaring met kunststofprojecten. En natuurlijk van onze verantwoorde en deskundige montage.

E-mail: info@colasit.nl Internet: www.colasit.nl

ISO 9001

C O L A S I T H O L L A N D B . V. Postbus 1105 5200 BD 's-Hertogenbosch Te l e f o o n 0 7 3 - 6 4 1 8 3 1 5 Fax 073 - 6423682

1000-20-9000-4976 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7626 Neerslag voordruk 2009

1_1_stC5_zw_A.indd 1

Kleur / zw

11-12-2009 11:39:30

Arveon, uw partner in afvalwatertechniek!

Arveon producten Arveon is al jaren een betrouwbare partner als het gaat om het leveren van innovatieve en betrouwbare producten voor de (afval)watertechniek.

Onze producten Allflowlift afvalwaterpomp- units met grofvuilkamersysteem • Allflowlift prefab HDPE rioolgemalen met grofvuilkamersysteem • Combiflowlift afvalwaterpomp- units • Combiflowlift prefab HDPE rioolgemalen • TSK Syncho anti- waterslag terugslagkleppen • Allflowstop terugslagkleppen • WD Systeem muurdoorvoeringen • Oplossingen op maat •

www.arveon.nl

info@arveon.nl

Postadres: Postbus 242 • NL 7040 AE ’s-Heerenberg t +31 (0) 314 67 51 60 Bezoekadres: Handelsweg 12 • NL 7041 GX ’s-Heerenberg f +31 (0) 314 67 51 69 • info@arveon.nl • www.arveon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5670 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:48:44

kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie vertechniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele

â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch Hambakenwetering 1 Postbus 2309 5202 CH â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch T 088-33 66 333 Roermond Postbus 14 6040 AA Roermond T 0475-395979 W kragten.nl

6472_P29_fc.indd 1

Hoogveld - Sittard

11-12-2009 11:58:57

< Filcom, met twee moderne productie vestigingen in Nederland, is een van de grootste producenten van gekalibreerd zand in Europa. Op basis van streng geselecteerde grondstoffen wordt na een was-, droog- en zeefproces een grote verscheidenheid aan nauwkeurig begrensde zandfracties verkregen, die zowel in bulk als verpakt geleverd worden. >

< Het filter- & entzand van Filcom voldoet aan de Kiwa normen en wordt veelal met behulp van bulkauto's op de bestemmingsplaats afgeleverd. De logistieke organisatie wordt volledig door Filcom verzorgd.

Naast het filter- & entzand voor de waterzuivering en zwembaden levert Filcom instrooizand voor kunstgrassportvelden, omstortingsgrind in grondwaterputten, gekalibreerd zand voor wervelbed ovens en vulzanden in de betonreparatie mortels. >

FILCOM BV Postbus / P.O. Box 9 3350 AA Papendrecht The Netherlands

T +31 (0)78 615 8122 F +31 (0)78 615 9275

www.filcom.nl info@filcom.nl

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 12:01:07

1000-20-9000-6584 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-8744 Neerslag voordruk 2009

Kleur: fc

MC-RIM/OMBRAN.CPS Of het nu installaties voor de verwerking van afvalwater, drinkwaterreservoirs of betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden betreft, de toepassingsgebieden van MC-RIM zijn veelvoudig.

Overal waar door een agressieve inwerking van water op lange termijn betonoppervlaktes beschadigd kunnen worden, en dus een verhoogd veiligheidsrisico vormen, komt de hoge chemische en mechanische bestandheid van MC-RIM tot zijn recht.

MC-RIM • Mineraal oppervlaktebeschermingssysteem • Waterdampdiffusie open • Drukwaterbestendig conform DIN 1048 • Bestand tegen een zeer agressieve inwerking van water en grond conform DIN 4030 • Oppervlaktebescherming in de afvalwaterbranche binnen het bereik van pH 3,5 tot pH 14 • Oppervlaktebescherming in de afvalstortbranche • Bekleding van vijzelwerken • Oppervlaktebescherming voor drinkwaterreservoirs en betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden Ombran CPS • Polymeer silikaat beschermingssysteem • Voor de biogene zwavelzuur aantasting (zoals in bijv. rioolputten/schachten) • Waterdampdiffusie open • Oppervlaktebescherming in het bereik van pH 0 tot pH 4,5.

MC-Bouwchemie Nederland • Het Eek 9b • 4004 LM Tiel Tel. 0344-633700 • Fax 0344-633410 • E-mail info@mc-bouwchemie.com • www.mc-bouwchemie.com

OZORBER De nieuwe generatie geurfilters met een combinatie van ozorptie- en chemisorptietechnologie s Afvangen van zeer hoge concentraties H2S (>1.000 ppm) en mercaptanen s Lage exploitatiekosten s Onderhoudsarm s Compacte bouw s Zeer lange standtijden s Eenvoudige systeem lay-out

Twin Filter specialist in lucht- en waterzuivering Zie onze website www.twinfilter.com

6472_P31_fc.indd 1

11-12-2009 12:10:34

>C;G6B! Zc cVijjgkg^ZcYZa^_`Z dZkZgh @Xg WX ^b`fg iTa WX >TWXee\V[g_\]a JTgXe [XXYg WX gbXcTff\aZ iTa aTghheie\XaWX_\]^X bXiXef XXa fgXe^X \`ch_f ZX^eXZXa! J\] [XUUXa E\]^fjTgXefgTTg cebi\aV\Xf jTgXefV[TccXa C4B Xa TTaaX`Xef \a gT_ iTa ceb]XVgXa baWXefgXhaW bc [Xg ZXU\XW iTa Â&#x2014; Dh\V^ fVTa \aiXagTe\fTg\X Xa UXbbeWX_\aZXa iTa bXiXef Â&#x2014; BagjXecXa iTa iXeWXW\Z\aZXa iTa bXiXef Â&#x2014; Eh\`gX_\]^X ^jT_\gX\g Xa _TaWfV[TccX_\]^X \acTff\aZ Â&#x2014; E\f\Vb ZXfghheW UX[XXe Xa baWXe[bhWf Xa Ă?aTaV\Â&#x192;_X c_Taa\aZXa Â&#x2014; FXVbaW bc\a\ba U\] bXiXec_TaaXa Xa Ă&#x201A;bagjXecXa Â&#x2014; 8iT_hTg\Xf ZXeXT_\fXXeWX ceb]XVgXa Â&#x2014; Ibbe_\V[g\aZ Xa VhefhffXa >C;G6B ^h hiZg` ^c ^ccdkVi^Z! VYk^Zh Zc dcYZghiZjc^c\ de ]Zi \ZW^ZY kVc YZ cViiZ Zc Ygd\Z ^c[gVhigjXijjg Zc YZ gj^biZa^_`Z db\Zk^c\#

INFRAM B.V. Postbus 16, 8316 ZG Marknesse Tel: 0515 â&#x20AC;&#x201C; 24 11 20, info@infram.nl, www.infram.nl INFRAM STAAT VOOR KWALITEIT, INTEGRALE AANPAK EN TOEPASBARE OPLOSSINGEN

$IVOXLWHUEHGLHQLQJ LV QX HHQ ³IOXLWMH YDQ HHQ FHQW´ Afsluiters regenereren 90% van alle probleem afsluiters 100% bedienbaar maken!

Bel voor een vrijblijvende demonstratie +31 (0)187 - 60 52 00 Ons overig leveringsprogramma omvat o.a.: Afdichtingen, afsluiterbediening, aanboorarmaturen, beveiligingen, ballonafsluiters, brandslangen, buisstoppen, flenspakkingen, flow- en drukmeters, gereedschappen en hulpmiddelen, lekdetectieapparatuur, muurkragen, muurdoorvoeren, standstukken, storzkoppelingen, watermeterbeugels, watermeterputten, watertappunten etc.

Schmidt Watertechniek B.V. â&#x20AC;˘ Stoofweg 18-20 â&#x20AC;˘ NL-3253 MA Ouddorp T +31 (0)187 â&#x20AC;&#x201C; 60 52 00 â&#x20AC;˘ F +31 (0)187 â&#x20AC;&#x201C; 60 51 71 E info@schmidt.nl â&#x20AC;˘ I www.schmidt.nl

6472_P32_fc.indd 1

11-12-2009 12:19:50

ELKE DRUPPEL MAAKT HET VERSCHIL KWALITATIEVE, BUDGETVRIENDELIJKE RADAR EN ULTRASONE VLOEISTOFNIVEAUMETING

MODEL R82 - RADAR NIVEAUMETER • Niveau of volume.

• De ingekapselde hoornantenne in polypropyleen of Tefzel® is geschikt voor de meest corrosieve media.

• Uitgerust met HART® en PACTware™.

• Interne oriëntatie van de antenne maakt het mogelijk de bundel te richten terwijl de radar geïnstalleerd is.

Europees hoofdkwartier & produktie Heikensstraat 6 9240 Zele, België Tel: +32 (0)52 45 11 11 Fax: +32 (0)52 45 09 93 e-mail: info@magnetrol.be www.magnetrol.com

ECHOTEL 355 – ULTRASONE NIVEAUMETER • Niveau, volume en debiet in een open kanaal.

• Menugestuurd LCD scherm met 4 drukknoppen.

• Uitgerust met HART® en PACTware™.

• Temperatuur gecompenseerde eliminatie van stoorecho’s.

WERELDWIJD OPLOSSINGEN VOOR NIVEAU EN DEBIET

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6618 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:21:49

ABS SCABA ROERWERKEN IN SLIBGISTINGSTANKS.

CWn_cWb[ c[d]_d] X_` c_d_cWWb [d[h]_[l[hXhk_a$ =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ]Zi ^YZVaZ hnhiZZb kddg bZc\^c\ ^c ha^W\^hi^c\hiVc`h# IgVY^i^d" cZaZ bZc\^chiVaaVi^Zh ]ZWWZc ZZc oZZg \gddi ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc ]d\Z dcYZg]djYh`dhiZc# =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ZZc `lVa^iVi^Z[ ]dd\lVVgY^\ VaiZgcVi^Z[# 9Z WZlZoZc iZX]" cdad\^Z XdbW^cZZgi ZZc dei^bVaZ bZc\^c\ bZi ZZc oZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc aZkZgi j YVVgcVVhi ZZc kZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z Zc gZYjXi^Z kVc jl ha^WV[kVa# 9Z 67H HXVWV gdZglZg`Zc o^_c VVciddcWVVg WZiZg YVc YZ gZhi# KddgYZaZc kVc ]Zi 67H HXVWV gdZglZg` de ZZc g^_/ 7ZlZoZc iZX]cdad\^Z Zc egV`i^_`ZgkVg^c\ =dbd\ZcZ ha^WXdcXZcigVi^Z Zc iZbeZgVijjg OZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` KZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z KZgb^cYZg^c\ kVc ha^WV[kVa DcYZg]djYhVgb HcZaaZ iZgj\kZgY^Zci^_Y de jl ^ckZhiZg^c\ L^_ kZgiZaaZc j \gVV\ bZZg dkZg egV`i^_`ZgkVg^c\Zc Zc jl iZgj\kZgY^Zci^_Y# 7Za dch de %)("(*'*%*% d[ `^_` de dcoZ lZWh^iZ# mmm$WXi]hekf$Yec

1_1_stC5_fc_E.indd 1

1000-20-8001-0045 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:25:16

UW PARTNER IN:

(MOBIELE) SLIBONTWATERING

SCHOONMAKEN VAN SLIBGISTINGTANKS

SCHOONMAKEN VAN BELUCHTINGBASSINS

BOUW EN VERHUUR VAN APPARATUUR EN INSTALLATIES

BEL ONS 073 599 66 08

KURSTJENS IS TEVENS SPECIALIST IN HYDRAULISCH

MEER INFO www.kurstjens.nl

BAGGEREN EN EXTRACTIEVE GRONDREINIGING

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-9000-5503 Neerslag voordruk 2010

MAIL ONS info@kurstjens.nl

Kleur: fc

17-12-2009 15:59:58

1_1_stC5_zw_B.indd 1

1000-20-8001-0095 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-7000-3979 NVA Neerslag voordruk 2009

Kleur: zwwt

11-12-2009 12:36:16

VSHFLDOLVW YRRU YORHLVWRI YORHLVWRI YORHLVWRI YDVWH VWRI VFKHLGLQJ HQ ZDWHU XZ

EHKDQGHOLQJV\VWHPHQ YRRU LQGXVWULsOH WRHSDVVLQJHQ 2Q]H LQWHQWLH KLHULQ LV RP

YRRU HON ILOWUDWLH VHSDUDWLHYHU]RHN HHQ RSORVVLQJ WH YLQGHQ ZDDU JHYUDDJG RS

PDDW 0LOLHXYULHQGHOLMN JHEUXLNYULHQGHOLMN GXXU]DDP HHQYRXGLJ LQ JHEUXLN

HQHUJLH]XLQLJ KRJH NZDOLWHLW HQ PLQLPDDO RQGHUKRXG ]LMQ GDDUELM

XLWJDQJVSXQWHQ

0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ HIILFLsQWH HQ EHWURXZEDUH WURPPHOILOWHUV YRRU KHW VFKHLGHQ YDQ ]ZHYHQGH GHHOWMHV HQ RUJDQLVFK PDWHULDDO XLW YORHLVWRIIHQ $X[LOO 1HGHUODQG %9 KHHIW GH]H ILOWHUPHWKRGH RQWZLNNHOG WRW HHQ FRPSOHWH OLMQ ]ZDDU XLWJHYRHUGH HIILFLsQWH HQ ]XLQLJH WURPPHOILOWHUV 'H 0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ RQGHU PHHU LQ]HWEDDU DOV YRRUILOWUDWLH YDQ 0 % 5 V\VWHPHQ RI HIIOXHQW SROLVKLQJ

ZZZ DX[LOO QO

=R VLPSHO LV 'XXU]DDP 2QGHUQHPHQ

GEURPROBLEMEN? Bel Bomitech 06 51 19 19 58 Probleemoplosser voor: â&#x20AC;¢ Biofilters en Biowassers Levering biofiltermateriaal: â&#x20AC;¢ Bomimix â&#x20AC;¢ Lavastenen â&#x20AC;¢ Microgaswassystemen â&#x20AC;¢ CEF Tevens voor biofilters en biowassers â&#x20AC;¢ onderhoudscontracten â&#x20AC;¢ geurmetingen â&#x20AC;¢ garantie op geurrendement â&#x20AC;¢ garantie op materialen â&#x20AC;¢ gedegen advies â&#x20AC;¢ Verhuur Biofilters

6472_P37_fc.indd 1

Bomitech, Postbus 2042, 5202 CA â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch Tel. (073) 631 14 36 - Fax (073) 631 43 83 E-mail info@bomitech.nl www.bomitech.nl

11-12-2009 13:21:48

Merrem & la Porte: solide partner voor de waterzuivering mechanische apparaten ruimerbruggen vijzelpompen indikkers harkroosters zandvangers voortstuwers roerwerken roostergoedverwijdering slibbehandeling kamerfilterpersen filterdoeken

service en onderhoud o.a. gespecialiseerd in het reinigen van keramische beluchtingselementen verhuur oppervlaktebeluchters

beluchters/voortstuwers

beluchtingsapparaten keramische beluchters membraanbeluchters borstelbeluchters ejector- en schroefbeluchters

waterbehandeling filterspoelkoppen sproeiers

appendages regelafsluiters terugslagkleppen meskantplaatafsluiters

influent vijzels

afvalwaterbehandeling compact installaties turnkey installaties biorotoren vulmateriaal

Merrem & la Porte: van oudsher en voor de toekomst

ISO gecertificeerd

Accredited by the Dutch Council for Certification

MERREM & LA PORTE BV Veilingweg 2, 5301 KM Zaltbommel Verkoopgroep Water- en Slibtechniek Telefoon (0418) 57 89 70 Telefax (0418) 51 56 25 Postbus 50, 5300 AB Zaltbommel E-mail: info@merrem.nl Internet: www.water-slib.nl

1_1_stC5_sk_B.indd 1

14-12-2009 10:46:00

1000-20-8000-8682 Neerslag 2010 voordr.

1000-20-7000-6968 Neerslag 2009 voordr.

Kleur: warm red

DynaSand®: het enige echte continu zandfilter Wereldwijd zijn er al meer dan 20.000 units geplaatst.

Continu zandfilter voor drinkwater proceswater, koelwater oppervlaktewater afvalwater grondwater fosfaatverwijdering

Nordic Water Benelux BV

Biologisch filter voor

Van Heuven Goedhartlaan 121 1181 KK Amstelveen T +31(0)20 5032691 F +31(0)20 6400469 www.nordicwater.nl info@nordicwater.nl

Do you speak H2O?

nitrificatie denitrificatie

Meer onafhankelijkheid in watermeting?

Als één van de toonaangevende bedrijven in de proces meettechnologie levert KROHNE een waardevolle bijdrage aan de vereisten van de waterindustrie.

KROHNE’s nieuw ontwikkelde electromagnetische watermeter WATERFLUX is een complete meetoplossing voor water en afvalwater applicaties.

KROHNE – water is onze wereld Voor meer informatie zie onze website

WATERFLUX 3070 C

6472_P39_fc.indd 1

www.krohne.com

11-12-2009 13:41:17

MJK Energie-optimalisatie

MJK Automation B.V. Hoofdweg 667 A 2131 BB Hoofddorp Tel: Fax:

0251-672171 0251-671951

mjknl@mjk.com www.mjk.com

U w p a r tn e r voo r b eta a l b a re & betrouwbare meetinstrumenten

De Connect® is de nieuwste multifunctionele pomp regelaar van MJK Het “Groene Hart” voorziet de MJK Connect® van fantastische energiebesparende functies.

Makkelijk benaderbaar en in te stellen middels het tekst gestuude menu “MJK Energie-optimalisatie” in de MJK Connect®.

MJK Connect® Energie-optimalisatie is: s %ENVOUDIG TE INSTALLEREN s 3NEL TE CONl GUREREN s $IVERSE MOGELIJKHEDEN VOOR DE Energie-optimalisatie s )N ELKE STANDAARD -*+ #ONNECT® beschikbaar s !CTIVERING VIA TEKST GESTUURD MENU

Hieronder vindt u de MJK Partners voor Nederland: Regio Noord West Facta Products B.V. 0251 36 12 20 www.facta.nl

Regio Midden West Kwakernaak B.V. 0184 68 91 68 www.kwakernaak.nl

Regio Zuid Aquasystems Zwaans B.V. 0418 57 20 80 www.aszwaans.nl

Regio Mid Oost Hellebrekers Technieken 0341 25 26 88 www.hellebrekers.nl

Regio Zuid Oost Pompen Service Limburg 045 4009721 www.pompen-service.nl

Regio Zuid West Istimewa Rotating www.istimewarotating.nl

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-9000-5075 Waternetwerk Voordruk Neerslag 2010 Kleur: fc

11-12-2009 13:49:43

Waterstromen exploiteert installaƟes voor (afval)waterzuivering en slibverwerking.

Bedrijven die deze acƟviteiten wensen uit te besteden, zijn bij ons aan het juiste adres. Waterstromen is bereid bestaande installaƟes over te nemen en te investeren in uitbreidingen, aanpassingen of nieuwe installaƟes.

Concurrerende prijsvorming met innovaƟeve, duurzame en betrouwbare processen zijn belangrijke kenmerken van onze aanpak.

Waterstromen kan u compleet ‘ontzorgen’.

Samen met u vinden wij de beste oplossing!

Waterstromen b.v.

Barchemseweg 18 Postbus 8 7240 AA LOCHEM Tel: 0573 29 85 51 www. waterstromen.nl info@waterstromen.nl

6472_P41_fc.indd 1

11-12-2009 14:03:03

Plaatbeluchters als noodbeluchting!

De noodbeluchting kan onder andere toegepast worden bij calamiteiten en tijdens onderhouds- en revisiewerkzaamheden aan bestaande beluchtingsinstallaties.

De plaatbeluchters zijn gemonteerd op gekoppelde frameconstructies welke universeel toepasbaar zijn op praktisch alle zuiveringen, daar de frameconstructies alsmede de bijbehorende luchtleidingdelen zijn opgebouwd uit meerdere standaard componenten.

De frames kunnen worden gemonteerd, hangend aan de wanden of afgesteund op de vloer van de beluchtingstank.

VOORDELEN • Montage kan uitgevoerd worden tijdens een inbedrijfzijnde zuiveringsinstallatie.

• Toepasbaar voor verschillende bassinvormen.

• Toepasbaar voor waterdieptes van 1 tot 9 meter.

• Laag energieverbruik.

• Snelle montage mogelijk.

• Frames, plaatbeluchters, luchtleidingen en blowers zijn uit voorraad leverbaar.

Fuzzy-Filter® Voor optimale zwevende stof verwijdering.

Filtratiesnelheden tot 100 m/uur.

TOEPASSINGEN

VOORDELEN

• Effluent polishing van rioolwaterzuiveringen • Voorfiltratie voor andere systemen • Industrie waterbehandeling • Koelwater • Filtratie voor desinfectie • Waterhergebruik systemen • Pulp- en papierproceswater

• Zeer hoge filtratiesnelheden mogelijk (tot 100 m/h) • Samendrukbaar filter medium • Lage waswaterproductie • Lange levensduur van het filtermedium • Modulair van opbouw • Continu bedrijf mogelijk • Goede filtratieresultaten

Bosman Watermanagement B.V. - Steegjesdijk 6 - Postbus 3701 - 3265 ZG PIERSHIL T +31 (0) 186 - 60 60 60 F +31 (0) 186 - 69 13 67 E info@bosman-water.nl I www.bosman-water.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5325 Waternetwerk Neerslag 2010 voordruk

11-12-2009 14:05:22

Kleur: fc

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8713 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-3694 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-5941 NVA Waterboek 2009

Kleur: fc

11-12-2009 14:14:14

Alligator Rioolbuffer

Alligator Biogasbuffer

"MMJHBUPS PQTMBHTZTUFNFO Albers Alligator levert al 25 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van Rioolwater, Industriële vloeistoffen, Mest en Biogas. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten in binnen- en buitenland.

Alligator Winbag ®

5IVJT JO UFDIOJTDI UFYUJFM TJOET Postbus 44, 6700 AA Wageningen, T 0317 419 144, F 0317 420 464, www.albersalligator.com

Uw partner voor al uw elektrotechnische werkzaamheden. Van het aansluiten van een eenvoudige pomp tot en met een compleet geautomatiseerde zuivering.

Bezoek ook onze website www.vdsijs.nl voor actuele projecten.

6472_P44_fc.indd 1

11-12-2009 14:22:24

Melspring ziet water als een bron die vraagt om een meer dan

zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring hebben geleid tot een compleet programma chemicaliën voor o.a. rioolwaterzuivering, drinkwaterbereiding, industriële (afval) waterbehandeling en slibverwerking.

• Poly-electrolieten Nieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten.

• Metaalzouten IJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten / (Poly)aluminiumchlorides & Blends / Natriumaluminaten (alkalische Al-oplossing).

• Koolstofbronnen Methanol / Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische glycerines / Organische zuren / Blends.

• Verkoop en verhuur Installaties voor aanmaak, opslag en dosering van chemicaliën, zowel permanent als tijdelijk.

Melspring International B.V. Telefoon: +31 26 3842040, Fax: +31 26 3842041 E-mail: hagen@melspring.com, Website: www.watermelspring.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9640 NVA Neerslag 2010 1000-20-5001-1471 NVA Neerslag 2009

11-12-2009 14:34:34

Kleur: fc

Welcome to our sealing world

www.eagleburgmann.com

Balgafdichting MG1 ... het Origineel!

Voor pompen met succes. sc

honer milie

u.

ic

ht

en

af

vo

or

e

en

De Burgmann MG1 is een van de succesvolste mechanical seals. Op elke gebied of toepassing zorgt de MG1 in de pompen voor de juiste afdichting vaak onder moeilijke omstandigheden.

Meer dan 100 pompfabrikanten over de hele wereld vertrouwen op MG1. Reden voor dit succes: simpel, robuust, betrouwbaar en eenvoudig te monteren.

EagleBurgmann MG1 ... het Origineel. Gewoon goed.

We

1_1_stC5_fc_B.indd 1

d

EagleBurgmann Netherlands B.V. Koningsschot 9 NL-3905 PP Veenendaal Phone +31 / 318 / 54 20 00 Telefax +31 / 318 / 54 15 35

1000-20-8000-9772 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7960 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-7264 NVA 2009

Kleur: fc

14-12-2009 08:57:33

Wetterskip Frysl창n

Flowserve, specialist in pompen op maat Het gemaal Hoogland te Stavoren heeft een belangrijke functie in het peilbeheer van de Friese boezem en daarom zijn er door Wetterskip Frysl창n maatregelen getroffen om op een veilige en verantwoorde wijze het huidige maalbedrijf te kunnen voortzetten. Een deel ervan is het vergroten van de capaciteit van de huidige pompen en het vernieuwen van de aandrijflijn.

Het gemaal is voorzien van een viertal pompen. De toegepaste waaiers hebben een diameter van 3600 mm.

De pompcapaciteit van de huidige pompen, welke sinds 1965 in bedrijf zijn, wordt binnen de bestaande pompconfiguratie, door middel van een hydraulische modificatie door Flowserve met 25% vergroot. Dit houdt in dat de capaciteit van 24,6 m3/s per pomp wordt verhoogd naar 30 m3/s.

De oude aandrijflijn is vernieuwd en bestaat nu uit een toerengeregelde e-motor, frequentieomvormer en tandwielkast, inclusief een nieuw fundatieframe voor deze componenten. Het toerental van de pomp is traploos instelbaar van 45 tot 65 toeren per min.

Flowserve heeft de ombouw van 2 stuks pompen dit jaar gerealiseerd. In 2010 volgt de ombouw van de volgende 2 stuks pompen.

Voor meer informatie, kunt u op ons bellen: 074-2404000 of een e-mail sturen: Info-Hengelo@flowserve.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5506 Waternetwerk Neerslag 2010

Kleur: fc

14-12-2009 09:04:46

Stank overlast?

Met aluminium afdekconstructies van Van den Bersselaar wordt geuremissie binnenshuis gehouden.

Kijk op internet: www.bersselaar.com hoe eenvoudig en degelijk voor-bezinktanks, slibindikkers, zandvangers, etc. kunnen worden afgedekt of vraag een brochure op!

Brabantsehoek 2 • 5071 NM Udenhout • 013 511 74 00 info@bersselaar.com • www.bersselaar.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

1000-20-9000-4886 Neerslag voordruk 2010

kleur: fc

14-12-2009 09:10:42

Michiel Geise, directeur van ITT Flygt Benelux, gaat genieten van zijn welverdiende pensioen.

Op donderdag 6 maart a.s. zal hij u officieel voorstellen aan zijn opvolger. U kunt dan direct van de gelegenheid gebruikmaken om Michiel ‘vaar - wel’ te wensen.

De receptie vindt plaats op donderdag 6 maart 2008, van 16.00 tot 18.00 uur in Restaurant Theater café Sybold, Willem Kesplantsoen 5 in Dordrecht. Telefoon +31 (0)78 6145999.

Om ons goed op uw komst voor te bereiden, vragen wij u bijgaande antwoordkaart voor 28 februari 2008 in te vullen en op te sturen. U kunt ook mailen naar Marijke Boeter (marijke.boeter@flygt.com).

Zij is voor eventuele vragen bereikbaar via +31 (0)78 6548522.

Op adem komen met onze beluchting Passie en deskundigheid gaan hand in hand Waarom worden onze fijne bellen-beluchtingsschotels vaker voorgeschreven dan welk ander systeem ook? Het antwoord is: passie! Daarom kunnen wij u verzekeren van de hoogste efficiëntie in beluchting: maximale zuurstofinbreng bij minimaal energieverbruik.

Onze passie vertaalt zich in toonaangevende expertise in de waterbranche. Zoals blijkt uit de robuuste constructie van onze beproefde systemen, waarin 30 jaar productie-ervaring is ingebouwd. We ontwerpen systemen en daarna blijven we ze testen, in laboratoria en in werkende installaties. Met die gegevens maken we van productverbetering een continu proces.

De resultaten voor u? Optimale prestaties met de laagst mogelijke levensduurkosten.

En een gerust hart… www.ITTtreatment.com

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-8000-9496 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:04:38

EH2009-136

Memosens verbindt partners.

Intelligente sensoren besparen kosten Endress+Hauser is wereldwijd leverancier van automatiseringoplossingen. Inmiddels heeft Endress+Hauser meer dan 130.000 Memosens-sensoren verkocht en hiermee een de-facto standaard gerealiseerd voor sensortechnologie in analyse instrumentatie. Inmiddels ontwikkelen wij de Memosens-technologie door in samenwerking met andere bedrijven. Meetprincipes waarvoor de Memosens-technologie reeds beschikbaar is, zijn: pH, redox, geleidbaarheid, opgelost zuurstof en (vrij) chloor.

Overstappen van analoog naar digitaal loont de moeite Gebruikers besparen gemiddeld 30% tot 50 % vergeleken met analoge pH-metingen. Met de nieuwe calculator op www.apps.endress.com/memosens , kunt u zelf uw besparing en de terugverdientijd van uw investering uitrekenen.

Memosens bewijst zichzelf ook op de RWZI Vanaf begin 2010 heeft Endress+Hauser de nieuwe Liquiline CM442 meetversterker op de Nederlandse markt beschikbaar. Deze meetversterker is ontworpen met de eisen van de gebruikers als uitgangspunt. Deze meetversterker is uiteraard voorzien van Memosens technologie. De Liquiline CM442 heeft standaard 2 Memosens-ingangen en is eenvoudig uitbreidbaar naar 8 kanalen middels steekbare modules. Uiteraard gecombineerd met de â&#x20AC;&#x2DC;typische RWZI analysesensorenâ&#x20AC;&#x2122;: optisch zuurstof, drogestof, troebelheid en optisch nitraat.

Memobase: kalibreer sensoren op kantoor of in de werkplaats Optimaliseer sensor- en datamanagement van alle Memosens-sensoren met Memobase. Dankzij dit softwareplatform kunt u alle kalibraties centraal uitvoeren. Dus niet meer buiten in weer en wind maar in een omgeving waar u zich goed kunt concentreren. Hiermee reduceert u onderhoudskosten en wordt de levensduur van de sensoren verlengd.

www.apps.endress.com/memosens Endress+Hauser BV Postbus 6-12 1410 AC Naarden

1_1_stC5_fc_D.indd 1

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

1000-20-8000-8679 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:33:33