Waternetwerk Neerslag 2010-3

Page 1

Offstmbh!

Offstmbh $4!}!3121 Neerslag_Pom1_nr1-2-3-4-6_2010_f3 3

$4}3121 30-12-2009 11:39:26

&HNLMN KHW JURWHUH SODDWMH

;DVWHZDWHU HQ ;DWHUVXSSO\ LQ ÚÚQ } " |~ 2y } 0 } } }} z} |}

| } y~ y y } }{ 2} z }|} } } } }

{ } } } |} } } } y } { { " |~ } }

| ìôïð y } } } y y }~ yy | } z }

y } y~ y y } } } } ~ y } }

| }} } /} } | }} z} zy } y } |}

}y y } y { } } }{ } y~ y y }

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5112 Waternetwerk Voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:02:30

neerslag Tijdschrift voor de regionale secties van Waternetwerk

www.neerslag-magazine.nl Raad van Advies en Redactie T. Dekker (voorzitter) mw. M.C. van Houten (secretaris), K. Sinnema (vice-voorzitter), J.C. Blaauw, mw. A. van den Bor, H.G. Letteboer, H. Dekker, P.P. van der Pijl, J.L.M. Schwartz, mw. M.E.P. Verhoeven, mw. M.J.L. van de Vondervoort

Abonnementenadministratie Waternetwerk Postbus 70, 2280 AB Rijswijk Telefoon (070) 414 47 78 Fax (070) 414 44 20 Abonnementsprijs â‚Ź 25,00 per jaar (buitenland â‚Ź 30,00 per jaar) Abonnementen worden genoteerd (uitsluitend op kalenderjaarbasis) tot wederopzegging. Opzegging dient te geschieden voor 1 december.

Kopij en sectienieuws zenden aan: Waternetwerk t.a.v. redactie Neerslag Postbus 70, 2280 AB Rijswijk info@neerslag-magazine.nl

Advertentie-exploitatie (tevens druk) Elma Multimedia B.V. Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon (0226) 33 16 00 Fax (0226) 33 16 01 E-mail: info@elma.nl Internet: www.elma.nl Informatie over tarieven, afsluitdata e.d.: Dhr. P. van den Ancker

ISSN 1382-2586 45e jaargang, nr. 3, mei 2010 Verschijnt eens per twee maanden in een oplage van 2000 ex. Auteursrechten voorbehouden

In dit nummer: Inspiratie - Voorwoord door Keimpe Sinnema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 In memoriam Hein Ehrhardt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Broodje rat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Sittard-Geleen kiest voor de ABS premium-efficiency XFP pomp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Overstromingen voorkomen: graaf kanalen door Maastricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Kannibalen in de polder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Beluchters en zandfilters profiteren van slimme niveauregeling op de rwzi Bennekom . . . . . . . . . 21 Optimalisatie procesregeling rwzi Eindhoven draagt bij aan MJA-doelstelling waterschap De Dommel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Ontwerp zuivering Soerendonk, duurzaam en klaar voor KRW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Triton en Dashboard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Samenwerking gemeenten en waterschap binnen generiek RTC-framework . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Decentrale stankbestrijding: de energiezuinige manier van stankbestrijding!. . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Waterverdeling door inzet van satellietbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Uit de pers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Luminence Dissolved Oxygen (LDO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Corruptie in de waterwereld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Aan de waterkant - Drijvend fonteinkruid is prima milieu-indicator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Verenigingsnieuws . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

B9 BFRORIRQ LQGG

! "

! "" "

"" " #

!

" $ % ! & " ' "

$

( " $

" ) * +

* + $ # ( $ ,

$ * + "

* - $ $ #

* ' $

! " " " * - ! $ "

( %&< " ) % ! & ( "" " $ ( #

# $ $ " %&< = $ > ' ?331 17331 2"$ 4 @

$ ) A % ! & # " " "#

. # $% & ' ( ) /01 234 13 531 6789 * : ; # $% + ) /01 234 13 531 7509 * : ;

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6327 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

21-12-2009 11:37:39

1_1_stC5_fc_B.indd 1 1000-20-8000-9335

Neerslag voordruk 2010 1000-20-6000-2801 Neerslag voordruk 2009 1000-20-5001-0198 Neerslag voordruk 2008

Kleur: fc

10-12-2009 15:43:37

N I EU W E S C H ROE FC E N T R I F UG A A LWA A I E R V E RW E R K T G ROV E SL I BBE S TA N DDE L E N ZON DE R V E R S TOP P I NG E N Naast de bestaande hydraulieken voor de Amarex KRT- en Sewatec-pompen introduceert KSB een nieuwe roestvaststalen schroefcentrifugaalwaaier (type D) in combinatie met een van buitenaf nastelbare hardstalen slijtconus. Hiermee worden zelfs grove slibbestanddelen probleemloos verwerkt. De vrije doorgang van minimaal 100 mm voorkomt ook bij lage toerentallen verstopping. De nieuwe D-waaier maakt het KSB-programma compleet: voor elk type afvalwater is er nu een pomp op maat. Inclusief de zekerheid van een hoog rendement en maximale bedrijfszekerheid. Voor informatie en documentatie: KSB Nederland B.V., Postbus 211, 1160 AE Zwanenburg, tel.: 020 4079800, fax: 020 4079801, www.ksb.nl

Nieuw!

336 06

Nu ook in roestvaststaal

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-7443 NVA Neerslag voordr. 09 1000-20-7000-2848 NVA Neerslag vd 08 1000-20-5001-0588 NVA Neerslag vd 07

Kleur: fc

14-12-2009 09:17:58

Dashboard Uw zuiveringsprestaties overzichtelijk in beeld Eenvoudige en krachtige prestatie-indicatoren O Real-time en waar u maar wilt, web-based O Voor het hele waterschap, per regio en per RWZI O Maakt uw procesvoering n贸g daadkrachtiger O O

Intelligente oplossingen voor geavanceerde monitoring en besturing van drinkwater- en afvalwaterprocessen

www.aquasuite.nl

B BVW& BIFB* LQGG

Gateway to solutions Gateway to solutions

1000-20-9000-6694 Neerslag 3-2010

Kleur: fc

&KHPLFDOL QRSVODJ HQ GRVHHUV\VWHPHQ YROJHQV GH QLHXZVWH ZHWWHOLMNH HLVHQ PHW %5/ FHUWLILFDDW

7

ZZZ PRVPDQ HX WRWDDORSORVVLQJHQ L Q N X Q V W V W R I

Bent u tijdelijk op zoek naar een Procestechnoloog? Amart Procestechnologie helpt u bij het operationeel beheer van afvalwater en afvalwaterzuivering. Voor zowel industriĂŤle als communaal afvalwaterzuivering. Wij kunnen voor u het proces of de procesoperator ondersteunen bij het UĂŠ `>}iÂ?ˆÂ?ÂŽĂƒĂŠLiÂ…iiÀÊÛ>Â˜ĂŠ`iĂŠâĂ•ÂˆĂ›iĂ€ÂˆÂ˜}ĂƒÂˆÂ˜ĂƒĂŒ>Â?Â?>ĂŒÂˆi UĂŠ ÂŤÂˆÂ?ÂœĂŒĂŠV°¾°ĂŠÂŤĂ€ÂœivĂŠ­ĂŒÂˆÂ?`iÂ?ˆÂ?ÂŽiÂŽÂœÂŤĂƒĂŒiÂ?Â?ˆ˜} UĂŠ Â?>LÂœĂ€>ĂŒÂœĂ€ÂˆĂ•Â“ĂŠiÂ˜ĂŠÂœÂ˜`iĂ€âÂœiÂŽĂŠ werkzaamheden UĂŠ Ă›iÀÛ>˜}ˆ˜}ĂŠĂ›>Â˜ĂŠĂ•ĂœĂŠÂŤĂ€ÂœViĂƒÂœÂŤiĂ€>ĂŒÂœĂ€ĂŠLˆÂ?ĂŠâˆiÂŽĂŒiĂŠ en vakanties UĂŠ œ˜`iĂ€ĂƒĂŒiuning bij uitbreiding of calamiteiten

Ook deze uitgave is verzorgd door: Elma Multimedia B.V. Postbus 18 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon: Fax: E-mail: Internet:

+31 226 33 16 00 +31 226 33 16 01 info@elma.nl www.elma.nl

Amart procestechnologie IJtochtkade 54, 1161 XJ Zwanenburg Tel. 06 51 05 7959 - fax 020 497 6952 www.amart.nl - info@amart.nl

B3 BYGBIF LQGG

ConnectingBusiness

Koning & Hartman uw partner in watermanagement

Peilwaterbeheer • Standaard telemetrieconcept voor stuwen en pompen • Telemetrieprotocollen DNP3 en IEC870 • Communicatie op basis van PSTN, GSM en GPRS • Remote monitoring, control en onderhoud • Data logging met time stamp

Afvalwater • Modulaire hiërarchische structuur • Remote monitoring, control en onderhoud • Centrale dataopslag en ontsluiting • Semascript, SMS en semafoon alarmmelding • Open watermanagementsysteem

www.koningenhartman.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5875 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

18-01-2010 11:32:56

UCD 536

UCF 466

Slibontwatering en indikking middels decanter 9Z c^ZjlZ \ZcZgVi^Z YZXVciZgh! Z[èX^ÞciZg YVc dd^i " =d\Zg Ygd\Z hid[ eZgXZciV\Z " AV\Zg edanbZZg kZgWgj^` " AV\ZgZ ZcZg\^Z`dhiZc 1&`L eZg b( ha^W " 8dbeVXiZ Wdjl 3&'b( eZg b'

GEA Westfalia Separator Nederland B.V. Hoogveld 16 . 5430 AJ Cuijk . The Netherlands Phone +31 4853 19-300. Fax +31 4853 19-301 joost.vliegen@geagroup.com . www.westfalia-separator.nl

Industriële Fysieke Water Behandeling Voorkom harde aanslag (bv. kalk en/of struviet) in uw proceswater installaties zonder gebruik van chemicaliën e.d. Toepassingen o.a.: - pompen, leidingen in slibverwerking (voorkom harde struviet aanslag). - effluent leidingen van industriële waterzuivering (voorkom kalkaanslag, ook bij zeer hard water). - warmtewisselaars en andere procesappendages (bespaar op energie en onderhoudskosten en verleng de levensduur van uw installatie). Een milieuvriendelijke en onderhoudsvrije oplossing die zorgt voor grote kostenbesparingen en een verhoogde productiviteit. Aqua-engineering BV • Kraaivenstraat 21-19 • 5048 AB Tilburg • tel: +31 (0)13 460 0051 • fax: +31 (0)13 467 2888 www.aqua-eng.eu • info@aqua-eng.eu

6472_P16_fc.indd 1

17-12-2009 15:03:00

CFUPO FO XBUFSCPVX POUXFSQ SFBMJTBUJF SFTUBVSBUJF SFOPWBUJF POEFSIPVE

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 430 542 F 0517 - 430 563

E info@deboerendegroot.nl www.deboerendegroot.nl

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 533 018 F 0517 - 533 588

E info@schuurmans-betonbouw.nl www.schuurmans-betonbouw.nl

Postbus 9406 9703 LP Groningen

T 050 - 5 41 29 86 F 050 - 5 41 78 68

E info@gebrdekker.nl www.gebrdekker.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6067 Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

18-12-2009 12:26:28

Draaizuigerpompen Versnijdende technieken

altijd innovatief

!

"

! Als pompen probleemloos moet zijn.

Als onderhoud geen wachttijd moet zijn.

" Als versnijden effectief moet zijn.

- rioolwater - vet- en drijfslib - slibcirculatie - mobiele noodpompen - primair slib - ingedikt slib - retourslib - secundair slib - polymeren - extern aangevoerd slib

" | Benningsweg 24 | 46325 Borken-Weseke | Duitsland Tel.: +49 28 62 / 91 03-0 | Fax +49 28 62 / 91 03-46 | www.boerger-pumps.nl " | Tel.: +31 (0) 541 29 36 87 | Fax +31 (0) 541 29 35 78

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9345 NVA-neerslag voordr. 2010 Kleur: fc

10-12-2009 15:48:57

!: ')275%%04367 9300)(-+ :)& +)&%6))5( )275%0) 8731%7-6)5-2+ #%7)56<67))1 = 31182-'%7-) 1)7 %00) +%2+&%5) )2 7)0)1)75-) 45373'300)2 = 31182-'%7-) 9-% 13()1 2)7:)5/ -27)52)7 )2 (5%%(0336 = 735-2+61)0(-2+)2 9-% 7)0)*332 6)1%*332 )2 )1%-0 = %7% -14357 )2 );4357 320-2) = 6)59)5 3* 5%'0) (%7%&%6)

CAW

)*)5)27-)6 = 33+,))15%%(6',%4 () 7-',76) -.20%2()2 = #%7)52)7 = 33+,))15%%(6',%4 9%2 -.20%2( = #%7)56',%4 $))8:6) -0%2()2

'7)1-81 ")+,)0 367&86 ")+,)0 )0

-2*3 %'7)1-81 20 ::: %'7)1-81 20

AZtechniek is uw no-nonsense partner voor het leveren, installeren en onderhouden van biologische geurfilters. Bestaande filters leeghalen en opnieuw vullen kunnen we voor u uitvoeren incl. het verantwoord afvoeren van oud materiaal.

Op onze website kunt u actuele informatie en foto’s van uitgevoerde projecten vinden.

www.aztechniek.nl

Waardsestraat 26 5388 PP Nistelrode tel. +31 (0)412 – 610 486 fax +31 (0)412 – 610 619 mail info@aztechniek.nl

6472_P07_fc.indd 1

• • • • •

Door onze ervaring zijn we de specialist voor: Kunststof geurfilters, lavafilters, kokosfilters, compostfilters Biologisch filtermateriaal zoals kokosvezels en lavastenen Afzuigsystemen, ventilatoren, suskasten, leidingwerk Doseerkasten, opslagtanks en leidingwerk Controle en onderhoud

10-12-2009 15:57:27

Zuiver als zand ...door doordachte techniek Zandrecycling Nederland B.V. is dé specialist op het gebied van inzameling en verwerking van riool-, kolken-, gemalenslib en veegzand (rkgv). Dit materiaal is in hoofdzaak afkomstig van de gemeenten c.q. overheden zoals Rijkswaterstaat en Waterschappen. Het bedrijf is opgericht in 1988 als een samenwerking tussen van der Valk + de Groot, Rotterdam Afvalverwerking en Dolman. Gestart met één kleine reinigingsinstallatie, die op een paar locaties werd ingezet, is het bedrijf nu uitgegroeid tot een organisatie die d.m.v. samenwerkingen een netwerk van inzamellocaties door het gehele land heeft opgezet. De huidige aandeelhouders van ZRN zijn van der Valk + de Groot, Boskalis Dolman BV en A&G Holding BV. Het hoofdkantoor bevindt zich in Poeldijk. Gemeenten en overheden reinigen hun riolen, vegen hun straten en wegen, reinigen kolken en (pomp-)gemalen. Dit werk kan worden uitgevoerd door de gemeente zelf als zij over eigen materieel beschikken of door de gespecialiseerde reinigingsbedrijven. Zandrecycling Nederland B.V. is uniek in de zin dat het de enige is die zich op een dergelijk (landelijk) niveau bezighoudt met dit product en de inzameling en verwerking hiervan. Door een uitgebreide samenwerking met meerdere partijen door heel Nederland is er de mogelijkheid gebruik te maken van dertien locaties voor de inzameling van rkgv materiaal. Wij kunnen de bij reiniging vrijkomende afvalstromen ontvangen en zorgen voor een milieuverantwoorde verwerking van dit materiaal op basis van de huidige wet- en regelgeving. Uit het ingezamelde product wordt ± 75% zand teruggewonnen wat weer ingezet kan worden in de diverse werken. Wij kunnen direct in contact staan met de opdrachtgever of via de reinigingsbedrijven. Door onze samenwerkingen beschikken wij over een uitgebreid netwerk waardoor wij voor iedereen bereikbaar zijn. Zandrecycling Nederland B.V. ABC Westland 231 T: 0174-243950 2685 DC Poeldijk F: 0174-245303 Postbus 62 E: info@zandrecycling.nl 2685 ZH Poeldijk I: www.zandrecycling.nl Contactpersoon: Peter Voskamp (bedrijfsleider)

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-4894 NVA Neerslag 2010 voordruk

10-12-2009 16:11:35

kleur: fc

PEE00155NL 041109

Slibbehandeling – minder is meer

Met een complete serie indiktrommels, spiraalwarmtewisselaars, decanteercentrifuges, MBR oplossingen, intelligente besturingssystemen en een professionele service organisatie, beschikt Alfa Laval over de focus, de technologieën en de know-how om de meest rendabele oplossing te bieden voor moderne slibbehandeling. Het voldoen aan de actuele wet- en regelgeving op het gebied van het efficiënt en milieuvriendelijk verwerken van slib vraagt om een andere aanpak – die u samen met Alfa Laval succesvol implementeert. Alfa Laval Benelux BV · Postbus 9377 · 4801 LJ Breda Tel.: 076 - 57 91 253 · Fax : 076 - 57 91 302 Email: benelux.info@alfalaval.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

www.alfalaval.com

1000-20-9000-5501 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: FC

10-12-2009 16:14:21

0LOLHXWHFKQLHN

)HSSHZ[ 5LKHT!

Water Treatment Solutions >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ PZ IPUULU )HSSHZ[ 5LKHT 4PSPL\[LJOUPLR KL ZWLJPHSPZ[ VW OL[ ]SHR ]HU ^H[LYILOHUKLSPUN =HU VU[^LYW LU SL]LYPUN [V[ KL L_WSVP[H[PL ]HU ^H[LY ILOHUKLSPUNZPUZ[HSSH[PLZ ]VVY KL a\P]LYPUN ]HU NYVUK WYVJLZ LU HM]HS^H[LY" )HSSHZ[ 5LKHT >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ OLLM[ KL L_WLY[PZL 6UaL ]HRTLUZLU VW KL JLU[YHSL TVU[HNL LU JVUZ[Y\J[PLHMKLSPUN OLIILU LLU NYVV[ WYVISLLTVWSVZZLUK ]LYTVNLU LU JVUZ[HU[L HHUKHJO[ ]VVY R^HSP[LP[ LU RVZ[LU >PS[ \ TLLY PUMVYTH[PL& ; c - TPSPL\[LJOUPLR'IHSSHZ[ ULKHT US c ^^^ IUT[ US

OdZ`bVX]^cZDei^bVa^hVi^Z

K m_bj km X[Zh_`\ X[j[h l_dZXWWh cWa[d _d Z[ h[]kb_[h[ pe[ah[ikbjWj[d lWd =ee]b[5 BZi YZ Y^ZchiZc kVc OdZ`bVX]^cZ#cZi `jci j Y^i oZZg ZZckdjY^\ WZgZ^`Zc# OdZ`bVX]^cZ#cZi ]ZZ[i YZ ZgkVg^c\ Zc YZ iddah ^c ]j^h db jl WZYg^_[h lZWh^iZ ]dd\ ^c YZ odZ`gZhjaiViZc iZ aViZc kZghX]^_cZc# @^_` kddg bZZg ^c[dgbVi^Z de

lll#odZ`bVX]^cZ#cZi d[ WZa &((,#))',&& :abV Bjai^bZY^V ^h h^cYh _VVg Zc YV\ YZ WZigdjlWVgZ eVgicZg ^c ]Zi j^i\ZkZc kVc ]Zi @=C DcYZgcZbZgh]VcYWdZ`# 9^ZoZa[YZ eVgicZg `jccZc l^_ dd` o^_c kddg jl k^cYWVVg]Z^Y de ]Zi ^ciZgcZi

8dccZXi^c\7jh^cZhh ;bcW Ckbj_c[Z_W 8$L$ EdhiWjh &&,'% 66 7gdZ` de AVc\ZY^_` IZaZ[ddc/ (& ''+ (( &+ %% ;Vm/ (& ''+ (( &+ %& :"bV^a/ ^c[d5ZabV#ca >ciZgcZi/ lll#ZabV#ca

6472_P14_fc.indd 1

14-12-2009 10:10:54

ADVANCED WASTE WATER SOLUTIONS

;EXIV SYV [E] SJ PMJI %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK IR QSKIPMNOLIHIR XSX LIVKIFVYMO ;MN VIEPMWIVIR QMPMIYZVMIRHIPMNOI [EXIV FILERHIPMRKWW]WXIQIR ZSSV HI MRHYWXVMI SZIVLIMH

6;>-«W KPEW XYMRFSY[ PERHFSY[ IR EUYEGYPXYYV

,IVKIFVYMO IR OSWXIRFIWTEVMRK

Advanced Waste Water Solutions bv Gentsevaart 21 4565 ER Kapellebrug (Hulst)

Tel: +31(0)114-321020 Fax: +31(0)114-314628 Mail: info@awws.eu Internet: www. awws.eu

9 OYRX FMN SRW XIVIGLX ZSSV IIR KIHIKIR EHZMIWKIWTVIO [EXIVQEREKIQIRXWGER QIX PEFSVEXSVMYQXIWXIR IR TMPSXXIWXIR SJ ´IPHXIWXIR ST PSGEXMI :ERYMX SR^I IMKIR JEGMPMXIMXIR SRX[MOOIPIR SRX[IVTIR FSY[IR IR MRWXEPPIVIR [MN GVIEXMIZI QEEX[IVOSTPSWWMRKIR ZSSV Y[ [EXIVTVSFPIQEXMIO IR QIX OPERXWTIGM´IOI WIVZMGI 3R^I ´PXVEXMIXIGLRMIOIR FMSPSKMWGLI TVSGIWWIR 1YPXM 1IHME *MPXVEXMI 1&6 IR %HZERGIH S\MHEXMSR TVSGIWWIR :IVVEWWIRH MW SR^I IJµYIRX TSPMWLMRK 1IIV [IXIR# ;MN WXEER Y KVEEK XI [SSVH

Ebbing Vakschilders B.V. Wij zijn een schildersbedrijf met een constante bezetting van ± 15 schilders en werken vanuit ’s-Heerenberg in Nederland, Duitsland en België. Onze werkzaamheden bestaan voornamelijk uit staal- en betonconservering voor nieuwbouw en renovatie.

V

De werkzaamheden spitsen zich toe op conserveringswerkzaamheden werktuigbouwkundig zoals bruggen, sluizen en pompinstallaties en anderzijds op civiele werkzaamheden van gebouwen, poldergemalen, rioolgemalen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en drinkwaterproductiebedrijven cq. drinkwaterpompstations.

A

Ebbing ‘s Heerenberg B.V.

K S

C

6472_P15_fc.indd 1

H

I L D E R S

B V

Postbus 225 7040 AE ‘s Heerenberg tel:+31 (0) 316 532074 fax:+31 (0) 847 224093 gsm:+31 (0) 610508291

14-12-2009 10:19:53

Ê~¦{Íà Ï lß c w Ï lß c

l Ïà ÆY lÍcÃØ ® l lÃÍ lÏÍA A lÍßllà AÞl`Í ll ÍÞlÃÏà ØßcÍ lÞ l ³ l ÍÞA ÍclÍÊ~¦{ͮà cØYÏl Íc lÍÞ Í Þlà AÞlÍÞ ÃÍØÍå Í Ïß l c_Í clÍllÃÆÏlÍÞ lc Íl l Ïà ÆY lÍY ÏAYÏ A lÏló lcÍAyÍÏlÍ lål Íc ÃÍÆ Ø ÏAA Íll ÍA A lÍl Íc ÏA lÍAA ß å ³Í 4 ÏlÃÆÏÍ AØß lØà Íl ÍOlÆY là cÍÏl l Í ÞlÃOl AÆÏ ÍcA å ÍclÍ l l Ïà ÆY lÍ llÏßAAÃclÞlÃßlà ³Í ll Í lY A ÆY lÍ Y ® l Ïl `ÍcAAà llÍÞà ÍÞA ÍÆ ÏA lÍl ÍÆÏAO l Í ÞlÃÍÞl lÍ AÃl ³Í ÃÍclÍÏA à lÍyØ YÏ lÆÍ ÆÍÃlcØYÏ lÍ Í lÏÍ Ø c lÍAA ÏA ÍÞAà A Ïl ÍÏlÍ ÃlA ÆlÃl ³

y Íl lYÏà YÍt close to you! ßßß³ y ³Y Ì Ì ® 2l ly ÍçÑ~¦ÍtÍ~ÑqÍ~Ñq

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9038 Nva Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:33:05

ver vooruit in duurzame technologie

Cofely biedt integrale oplossingen op het gebied van water. Zo inventariseren we met een ‘waterscan’ uw waterhuishouding met concrete besparingsvoorstellen als resultaat. Of maken we met behulp van de ABW Filter zandfiltratie mogelijk tegen zeer lage

energiekosten.

Of realiseren we slibvergisting met 30% meer

rendement. Bent u

geïnteresseerd in de oplossingen van Cofely

COFELY MAAKT HET WAAR

Water Solutions? Bel 043 367 50 00 of bezoek www.cofely-gdfsuez.nl

Hubert uw partner in nieuwbouw, onderhoud en revisie van: Afvalwaterzuivering o.a. Screens o.a. Vijzels Beluchters Rondruimers Langsruimers Zandvangers Indikkers

Trommelfilters Bandreinigers Grofroosters Microfilters

Onze serviceafdeling staat 24 uur per dag voor u klaar en staat borg voor een optimale conditie en bedrijfszekerheid van uw waterzuiveringssysteem. Hubert Stavoren BV Kooyweg 20 8715 EP Stavoren

6472_P17_fc.indd 1

Tel.: +31 514 684444 Fax: +31 514 682198 E-mail: info@hubert.nl Web: www.hubert.nl

11-12-2009 10:09:31

Advertorial

Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren

Flexibeler en efficiënter beluchten Ongeveer 60 procent van het energieverbruik van afvalwaterzuivering komt voor rekening van het beluchtingsproces. Efficiënter beluchten kan dus aanzienlijke besparingen opleveren: zuinige compressoren van Siemens zijn wereldwijd nu al goed voor een jaarlijkse CO2-besparing van 2,9 Megaton. Dat beluchten echter nog steeds efficiënter en goedkoper kan, bewijst Siemens met Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren. Efficiënt De Odin-compressoren worden rechtstreeks aangedreven door een permanent-magneetmotor. Een tandwielkast met olie is dan ook niet meer nodig. Dat betekent: minder ruimtebeslag én minder onderhoud. Bovendien werkt het rendementsverhogend, doordat er bij deze direct drive-

technologie geen overbrengingsverlies optreedt. Plug and play Alle componenten van de installatie worden in één geluidsarme omkasting gebouwd. Als de compressor op de juiste plek staat, hoeven alleen de procesleiding en elektra nog aangesloten te worden, en de installatie is gebruiksklaar. Optimale flexibiliteit Het beproefde diffusor-verstelsysteem van Siemens kan de flow bij constant toerental traploos regelen (40%-100%). De geïntegreerde frequentieomvormer regelt tegelijkertijd het machinerendement. De combinatie van deze twee technieken in een dual-pointregeling zorgt voor optimale flexibiliteit: capaciteit en tegendruk kunnen eenvoudig worden aangepast als de omstandigheden daarom vragen.

Alle componenten in één geluidsarme omkasting.

De Odin-compressor: - wordt geleverd met STC-SO compact direct drive - is verkrijgbaar in vier typen (75/110/200/315 kW) - elk type biedt de keuze uit vijf specifieke impellergroottes, waardoor het mogelijk blijft een specifieke, custom made machine te selecteren - is leverbaar in de range van 1.200 tot 16.000 Nm3/h. Meer informatie: www.powergeneration.siemens.com of bel: (074) 240 22 50

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 10:47:24

1000-20-9000-5248 NVA Waternetwerk 2010

Kleur: fc

)PF LVOU V FFO CFUSPVXCBSF XBUFSWPPS[JFOJOH XBBSCPSHFO

)FU VJUHFCSFJEF QPSUGPMJP FO EF UFDIOJTDIF FYQFSUJTF WBO 4JFNFOT LBO V IFMQFO PN EF GMFYJCJMJUFJU WBO VX JOTUBMMBUJF PQ QFJM UF IPVEFO VJU UF CSFJEFO PG UF VQHSBEFO 0G IFU FFO JOTUBMMBUJF CFUSFGU WPPS QSPDFTXBUFS PG BGWBMXBUFS V XJMU EBU VX EPFMTUFMMJOHFO PQ IFU HFCJFE WBO LXBMJUFJU FO LXBOUJUFJU PQ HFFO FOLFM NPNFOU JO HFWBBS LPNFO .FU PO[F VQ UP EBUF UFDIOPMPHJF QSPDFTFYQFSUJTF FO CFUSPVXCBSF TFSWJDF IFMQFO XJK V CJK IFU PQUJNBMJTFSFO WBO VX JOTUBMMBUJF 7PPSCFFMEFO VJU POT QPSUGPMJP [JKO 67 EFTJOGFDUJF WBO ESJOL XBUFS [VJWFSJOH WBO QSPDFTXBUFS FO BGWBMXBUFSCFIBOEFMJOH 7PPS UPFQBTTJOH JO SJPPMXBUFS[VJWFSJOHTJOTUBMMBUJFT MFWFSU 4JFNFOT CFMVDIUJOH [VJWFSJOH FO TMJCSFEVDUJFQSPDFTTFO NFNCSBBOCJPSFBDUPSFO EPTFSJOH 8BMMBDF 5JFSOBO† TMJC POUXBUFSJOH 4FSOBHJPUUP FO FGGMVFOU OBCFIBOEFMJOH NFU [BOE EJTL FO NFNCSBBOGJMUFST .FFS JOGPSNBUJF XXX TJFNFOT OM XBUFS PG CFM

"OTXFST GPS UIF FOWJSPONFOU

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5911 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 10:56:34

A F VA LWAT E R BEHANDELING SYSTEMEN

Kettingroosters Perforatieroosters Stappenroosters Roostergoedpersen Roostergoedwaspersen Roostergoedwassers Schroeftransporteurs Roostergoedcontainers Slibindikking Longofill systeem Revisie van machines Onderhoud Installatie

L. VAN RAAK MILIEUTECHNIEK www.lvanraak.nl

Regulierenring 3 3981 LA Bunnik Tel. 030 6570208 E-mail: info@lvanraak.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9349 Waternetwerk Neerslag voordruk ’10

11-12-2009 10:59:54

Kleur: fc

Chemicaliën opslag en doseerinstallaties, ijzerchloride, methanol, enz.

UW PARTNER VOOR COMPLETE INSTALLATIES P.E. aanmaak en ver-

dunning installatie voor poeders en vloeistoffen.

Slibverwerking - installatie, bandindikkers, zeefbandpersen. Filters. Zelfreinigende filters zonder bewegende delen.

Luchtbehandeling, Ventilatoren – Lavafilters Gaswassers

Berkel en Rodenrijs (NL) Postbus 122, 2650 AC

Industrieweg 94, 2651 BD Telefoon 010-511 52 11 - Telefax 010-511 52 74 E-mail: info@hycon.nl - Website www.hycon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-0419 NVA Neerslag 2010 voordruk

Kleur: fc

11-12-2009 11:03:42

We streven naar lange Levensduur van Producten en Relaties

Hollandia Systems is een toonaangevend bedrijf dat zich toelegt op het produceren member of Hollandia Holding BV

van klantspeciďŹ eke installaties, apparaten en constructies. De producten van Hollandia Systems vindt u voornamelijk terug in de offshore-, chemie- en procesindustrie en bij water- en hoogheemraadschappen. Hollandia Systems heeft - voormalig bekend onder de naam Kloos Merofac - een lange reputatie als vertegenwoordiger van Passavant Geiger en als leverancier van proces-equipment zoals slibverwarmers en spindle-drivers.

Process-Equipment & Water-Technology

Postal address Hollandia Systems BV P.O. Box 60 4793 ZH Fijnaart, The Netherlands T: +31 167 50 71 00 F: +31 167 52 22 70

Visiting address Glasweg 6 4794 TB Heijningen The Netherlands E: info@hollandiasystems.nl I: www.hollandiasystems.nl

U en Van der Stelt: de juiste combinatie Snel, doeltreffend & grondig

Van der Stelt is een landelijk opererend bedrijf dat gespecialiseerd is in het vervoer van bulkproducten. De specialist in transport, reiniging en verhuur voor RWZI's, Waterschappen en Hoogheemraadschappen.

Vloeibaar transport - Primairslib, secundairslib en entslib - Afvalwater Vast transport - Ontwaterdslib Reiniging Voor het reinigen van opslagtanks, pompgemalen, rioolleidingen en bezinkputten beschikken we over een speciale combiwagen. Huur Voor tijdelijke opslag worden vloeistofbakken in diverse formaten gebruikt. Alle vloeistofbakken zijn voorzien van 6� afsluiters. Bij calamiteiten bieden wij u de juiste combinaties.

Duiveland 7, 1948 RB Beverwijk, tel. (0251) 229111 Kijk ook eens op onze website www.vandersteltbv.nl

6472_P22_fc.indd 1

11-12-2009 11:09:46

MTOF Milieutechniek vertegenwoordigt voor Nederland: Indikbanden Zeefbandpersen voor huishoudelijk slib Zeefbandpersen systeem CPF voor mineraal slib Decanters Volautomatische Kamerfilterpersen Volautomatische Membraanfilterpersen Roosterreinigers type Aqua Guard Filterinstallaties zoals zeefbochten en zeeftrommels Revisie en onderhoud

J.F. KNAUER GMBH Umwelttechnik & Industrie-Elektronik

Inline-mixer (slib-polymeer) Flocksonde Polymeeraanmaak en doseerinstallaties met concentraties tot 1,5% MTOF Milieutechniek (handelsreg. nr 30086344) Handelsnaam van Tolakker Holding B.V. Postbus 9603 3506 GP Utrecht

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8747 Voordruk Neerslag 2010 1000-20-9000-4188 Waternetwerk Promotienr. Neerslag 1000-20-8000-1033 NVA/KVWN BG 2009

Tel:+31(0)30 2662660 Fax:+31(0)30 2624224 E-mail: info@mtof.nl Website: www.mtof.nl

Kleur: Full Color

11-12-2009 11:12:44

- ENGINEERING - PRODUCTION - INSTALLATION - SERVICE -

) %% ! "$ %& ) $ "# %& ! $% ) '"$#" ( $ ! $%

Specialist in GRP and Dual Laminate Products TA N K A P P L I C AT I O N S • Chemical Tanks (Also Acc. VLAREM) • High Purity Chemical Tanks • Food Storage Tanks • Fuel Storage Tanks • Mixing Tanks And Reactors • ISO Containers

P RO C E S S E Q U I P M E N T & A I R T R E AT M E N T • FGD Scrubbers • Deodorization Scrubbers • Biofilters • Stacks And Flue Liners • Duct Systems • Piping Systems • Sprayheaders • Electrofilters

W AT E R A N D W A S T E W AT E R I N D U S T RY • Storage Tanks • Bio-Airclean Filters • Pressure Vessels • Salt Saturator Tanks • PP Settlers • GRP Covers • RO Membrane Housing • Silos

P las ticThe on Eur ope Plasticon Netherlands BV

Pa ra l l e l s t ra at 5 0 , P O B ox 3 09 Nl – 7570 AH Oldenzaal Parallelstraat 52, PO Box 309 – 7570 AH Oldenzaal Te l : + 3 1 5 4 1 .8 5 .8 5 .8 5 Fa x : + 3 1 .5 4 1 .8 5 .85.59 Mail: inf o@ plast iconeurope.com Tel: +31 (0)541.85.85.85 Fax: +31 (0)541.85.85.59 Mail: info@plasticon.nl w w w.p l a s t i c o neurope.com www.plasticoneurope.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5321 Waterboek ’10 17-12-2009 Kl: fc 1000-20-8000-6059 Waterboek ’09

15:07:52

Inspiratie Tijd voor een voorwoord voor Neerslag. Niet altijd even eenvoudig. De artikelen worden geschreven door en voor de leden vanuit de verschillende geledingen van het waterbeheer en zijn daarmee een ‘allegaartje’. Gemeenschappelijk kenmerk is wel dat het gaat om kennis en initiatieven vanaf de werkvloer ter lering en inspiratie voor collega’s. Dat overwegende gaan mijn gedachten terug naar de cursus van vorige week. Een cursus voor de nieuw benoemde besturen van twee waterdistricten op de Krim in Oekraïne. In het Engels ‘Water Councils’ genoemd en in het Russisch ‘Voda Sovjet’. De ‘Voda Sovjets’ zijn evenals de ‘Water Service Centra’ (front office voor watergebruikers) ingesteld om de dienstverlening te verbeteren en om de watergebruikers te betrekken in oplossingen voor de grote problemen of beter gezegd: uitdagingen in het waterbeheer. Met assistentie van één van onze bestuursleden en de Stichting Water Opleidingen werken ze in de cursus aan een probleemanalyse en een gezamenlijk bestuursprogramma. De problemen na het faillissement van de centraal geleide planeconomie met een geheel technisch georiënteerde en vervallen infrastructuur lijken schier onoplosbaar. Oplossingen juridisch, technisch en financieel kunnen in hun ogen alleen van de (centrale) overheid komen. We geven ze daarom voorbeelden van ontwikkelingen van onderaf in Nederland. Het eerste ontstaan van waterschappen (ver voor gemeenten en provincies), de aanpak van de verontreinigingen in de zeventiger jaren, de invloed van ANWB op het rekeningrijden, het poldermodel. Bij de verdere uitwerking van het bestuursprogramma blijkt dat de inspiratie werkt. Ze hebben er weer zin in en er worden concrete acties afgesproken met acties die ze zelf kunnen doen en acties om organisaties te beïnvloeden. Steeds weer verbazend om te zien hoe de zelfredzaamheid werkt, maar natuurlijk ook logisch omdat ze alleen zelf de oplossingen kunnen geven die voor hen werken. De ontwikkeling van het Waternetwerk met haar regionale secties en Neerslag is ook een voorbeeld dat in dit rijtje past. De regionale secties begonnen op een stencilmachine met een blaadje om praktische kennis uit te wisselen als inspiratie voor collega klaarmeesters op de rwzi’s. Dit initiatief is uitgegroeid tot een mooi tijdschrift met artikelen uit alle geledingen van het waterbeheer. Ik hoop dat de ‘Water Service Centra’ en de ‘Voda Sovjets’ op dezelfde wijze zullen groeien en navolging zullen vinden bij de andere waterdistricten in Oekraïne. In de stormachtige ontwikkelingen in het waterbeheer van Nederland wens ik u ook in dit nummer veel leesplezier en veel inspiratie voor uw dagelijks werk. Keimpe Sinnema, Redactie Neerslag Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

1

B BVW& BIFB% LQGG

1000-20-9000-5282 Neerslag 3-2010 1000-20-9000-7004 Waternetwerk Waterboek 2010

Kleur: fc

Hein Ehrhardt (1926-2010), erelid van Waternetwerk (NVA)

In memoriam Hein Ehrhardt ‘Nog boordevol met plannen voor de toekomst is geheel onverwacht overleden onze dierbare zwager, oom en huisvriend. Altijd was hij bereid tot een luisterend oor, voortdurend schonk hij aandacht aan zijn familie en vele vrienden. Het is onvoorstelbaar dat daaraan nu een abrupt einde is gekomen.’ Zo vertolkt de familie hun gevoelens van rouw. Ook allen vanuit de vakwereld van Waternetwerk die Hein kenden en nog regelmatig contact met hem hadden, zullen dit zo ervaren. Een authentieke, illustere en markante vriend en collega is niet meer. Hein Ehrhardt behaalde in 1952 zijn diploma TH Delft civiele techniek. Hij heeft zijn gehele loopbaan gewerkt bij de Provinciale Waterstaat van Friesland. Begonnen als adjunct ingenieur klom hij op en eindigde zijn loopbaan als hoofdingenieur adjunct-directeur van deze dienst. Naast zijn werkzaamheden bij de Provinciale Waterstaat vervulde Hein vele bestuursfuncties. Op het gebied van het waterbeheer kan worden genoemd: – bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Avalwaterzuivering en waterkwaliteitsbeheer (NVA, nu Waternetwerk) van 1974-1982, waarvan als voorzitter van 1977-1982 – binnen de International Association on Water Quality (IAWQ, nu IWA), lid van de Governing Board (1978-1986), lid Executive Committee (1982-1984) en conferentiepresident van de BiĂŤnnal (1984) – binnen de Water Pollution Control Federation (WPCF, nu WEF) lid van de Board of Control (1979-1982) en diverse andere commissies – mede-oprichter van de European Water Pollution Control Association (EWPCA, nu EWA) in 1981, lid van de Council and the Management Committee van 1981-1993, waarvan als penningmeester van 1981-1987 en als president van 1987-1990. Uit deze opsomming blijkt wel dat Hein altijd veel affiniteit heeft gehad met het internationale werk. Hij was ambassadeur van de NVA en heeft de internationale contacten een geweldige stimulans gegeven. Hein de samenbrenger en Neerslag 2010/III

B9 BLQPHPRULDP LQGG

3

samenbinder van het internationale netwerk. Hij voelde feilloos aan dat de NVAleden nog veel van collega’s uit het buitenland kunnen leren. Daarentegen wist hij ook dat in Nederland inmiddels zoveel ervaring is opgebouwd, dat Nederland voor de buitenlanders interessant is. Het gevoel voor het internationale werk was ĂŠĂŠn van de redenen om hem in 1991 te benoemen tot erelid van de NVA. „Door zijn open, vriendelijke persoonlijkheid weet hij mensen aan zich te binden en heeft hij overal ter wereld vrienden gemaakt: vrienden die niet alleen hem maar met hem de NVA een warm hart toedragen. Op een vriendelijke manier, maar soms ook ‘jeunende’ wijze zag hij steeds weer kans jongere collega’s uit te dagen om hun beste beentje voor te zetten voor de NVA. Hij heeft bij al zijn internationale contacten steeds anderen betrokken en zo voor continuĂŻteit gezorgdâ€?, was ĂŠĂŠn van de overwegingen voor zijn erelidmaatschap. Hein was een uitstekende, charismatische ambassadeur en een (soms letterlijk) niet te volgen netwerker. Wie weleens met hem tijdens een buitenlands congres een receptie heeft bijgewoond, weet ervan mee te praten. In de korte tijd van de receptie maakte hij met iedereen een praatje of legde hij nieuwe contacten. Het resultaat was dat iedereen die markante en illustere figuur ‘of Friesland, the Netherlands’ kende. Het was voor jezelf een uitstekende manier om zeer snel veel mensen te leren kennen. In de jaren dat hij niet meer meeging naar bijvoorbeeld de WEFTEC’s, heb ik vele malen de vraag ‘How is Hein’ moeten beantwoorden. Tot hoge leeftijd heeft Hein zich met niet aflatende ijver en op inspirerende wijze ingezet als belangenvertegenwoordiger in Nederland en internationaal. Zijn inbreng was effectief en zijn persoonseigen en deskundige manier van optreden werd gewaardeerd. Onderdeel van zijn persoonlijke stijl en networking waren zijn nieuwjaarskaarten. Elk jaar weer een grote verrassing voor zijn netwerkgenoten in binnen- en buitenland. Elk jaar zagen vele honderden vrienden uit naar ‘waarmee Hein ons dit jaar weer tot nadenken over hem zou zetten’. Deze waardering vanuit de vakwereld kwam ook tot uitdrukking in de vele onderscheidingen die hij vanuit de vakwereld ontving. Hein, in 1984 benoemd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau, ontving vanuit de vakwereld de volgende onderscheidingen: 1991: 1994: 1996: 1999:

Ere-lidmaatschap van de NVA Ere lidmaatschap van de Water Environment Federation (WEF/USA) Golden Medal for Merit in Environmental Protection and Water Management (Polen) Richard S. Engelbrecht Award (WEF/USA)

Zonder al te hoogmoedig te worden, werden deze bijzondere en hoge onderscheidingen door Hein met gepaste trots in ontvangst genomen. Ze kregen een plaatsje in de eregalerij bij hem thuis.

4

Neerslag 2010/III

B9 BLQPHPRULDP LQGG

Els en ik hebben Hein pas beter leren kennen toen onze kinderen al ouder waren. Nu had Hein de gewoonte om bij de geboorte van een kind van familie of vrienden een beer te sturen. Een vroegere buurjongen heeft tijdens de afscheidsdienst zijn beer nog getoond en er over verteld. Hein beloofde onze kinderen dat als hij een geboortebericht zou ontvangen, hij voor een beer zou zorgen. Dat heeft hij geweten ook. Zelfs toen hij in de maand mei 2004 er 4 (twee keer een tweeling) mocht opsturen, deed hij dit met veel genoegen. Ook zo’n mensenmens was Hein. (Arie van der Vlies)

Hein stond ook aan de wieg van het Nederlandse Chapter van de Select Society for Sanitary Sludge Shovelers op 20 maart 1994. Hij was er trots op dat Nederland het eerste nonEnglish speaking chapter van deze Society was. Daarna heeft hij sterk bevorderd dat ook Zweden een dergelijke chapter oprichtte. En alzo geschiedde. Deze Select Society is oorspronkelijk omstreeks 1940 in Amerika opgericht teneinde in de Noord-Amerikaanse Water Environment Federation (WEF) de verdiensten te kunnen erkennen van degenen die niet direct binnen het bestaande onderscheidingsysteem van de WEF aan bod kwamen. Vanaf de oprichting tot september 2000 was hij ook de inspirerende secretaris van dit chapter.

Een ‘authentiek’, markant, illuster en enthousiastmerend vakgenoot en vriend is ons onverwachts ontvallen. Ook voor ons onvoorstelbaar. De regelmatige contacten waren niet alleen van zakelijke aard. Zijn soms onverwachte en humoristische reacties, zijn belangstelling voor je persoonlijk wel en wee, je gezin en familie, zijn inspiratie; dit alles was kenmerkend voor Hein. We zullen allen onze Hein bijzonder missen. Onze vergaderingen zullen minder levendig worden. We wensen zijn familie en huisvriend veel sterkte en troost toe om dit zo onverwacht verlies van zo’n bijzonder familielid te dragen en te verwerken. Arie van der Vlies Namens Waternetwerk en de 5 S’en

Neerslag 2010/III

B9 BLQPHPRULDP LQGG

5

B BVW& BIFB9 LQGG

1000-20-9000-5043 Waternetwerk Neerslag 3-2010

Kleur: fc

Broodje rat Waterschappen en waterschapswerk leeft niet echt. Toch was er een actie die de aandacht trok tijdens de waterschapsverkiezingen. Op vrijdagochtend 21 november 2008 was op de voorpagina van De Telegraaf te zien hoe dijkgraaf Wolthuis van waterschap Velt en Vecht zich het broodje beverrat prima liet smaken. Vervolgens wilden 3FM, BNR en nog veel meer media weten hoe het smaakt, waterschappen en waterschapswerk kregen ze er gratis bij.

SCHADE Rattenbestrijding is belangrijk voor onderhoud van keringen en dijken. Muskusratten en beverraten zijn mooie dieren met één kwalijke eigenschap: het graven van gangen vlak boven en onder de waterspiegel. Dat gebeurt in Nederland in dijken en keringen die zijn aangelegd om ervoor te zorgen dat mens en dier erachter droge voeten houden.

EXOTISCH

Hoe zien ze eruit? Een muskusrat kan met staart een halve meter worden. De staart is net zo lang als het dier zelf en is afgeplat aan de zijkant. De pels is roodbruin tot donkerbruin en de achterpoten zijn 3 keer zo groot als de voorpoten. De beverrat kan van kop tot staart één meter lang worden en 10 kilo wegen. De staart is rond en loopt van dik naar dun. De beverrat heeft grote, oranje voortanden en tussen de tenen zitten zwemvliezen. Beverratten zijn nachtdieren.

Muskusratten en beverratten zijn uitheems voor Nederland en zijn daardoor exoten. De muskusrat komt uit Alaska. Begin vorige eeuw nam een Tsjechische graaf voor de aardigheid 5 pelsdieren mee. Hij zette ze uit bij de visvijver op zijn buitenverblijf in de Bohemen. Tien jaar later schatten deskundigen dat er in een straal van 100 km rond het buitenverblijf al zo’n 2 miljoen dieren waren!! In Nederland werd in 1941 bij Valkenswaard de eerste muskusrat gezien. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

7

De beverrat komt uit Zuid-Amerika en werd ook meegenomen als jachttrofee. In het begin kon het dier slecht tegen de strenge Europese winters. Inmiddels heeft het dier zich aangepast en breidt zich snel uit over Nederland.

NEDERLAND = WALHALLA Beide dieren voelen zich prima thuis in waterrijk Nederland. Ze planten zich razendsnel voort, vuistregel is dat een rattenpaar ongeveer 20 nakomelingen per jaar krijgt. Met hun gewroet in de bodem ondermijnen ze de dijk. Ook ontstaan op de dijk onzichtbare valkuilen voor mens, dier en landbouwmachine. Zelfs wegen verzakken, zoals vorig jaar bij Hoogeveen. De beverrat is tevens dol op landbouwgewassen met veel schade tot gevolg. Rattenbestrijding is bij wet geregeld en is een wezenlijk onderdeel van beheer en onderhoud van dijken en keringen.

BROODJE RAT Tegelijkertijd zijn het hele mooie dieren. De vooroordelen die horen bij ratten, gaan niet op voor deze dieren, zo dragen ze geen ziektes mee. Het belangrijkste verschil is dat beide dieren planteneters zijn. Hierdoor heeft het vlees een goede tekstuur en is het smakelijk. Toch mag je niet zomaar een beverrat consumeren. Een gedood dier moet goedgekeurd zijn door een gecertificeerde keurmeester van de KNJV (Kon. Ned. Jagersvereniging). Pas daarna mag het dier bereid worden. Voor broodje beverrat hebben we samen gewerkt met Restaurant De Bootsman uit Stegeren. Het vlees is gekruid met peper, zout en knoflook. Vervolgens heeft de kok op locatie het vlees geroerbakt met reepjes paprika om op bolletjes te serveren aan de dijkgraaf en alle kandidaat-bestuursleden. Bijna iedereen heeft een broodje geproefd. Voor de zekerheid waren er ook broodjes kaas, maar een 2e, 3e of zelfs 4e broodje rat ging er beter in. Van alle durfals vond niemand het niÊt lekker en er gaan geruchten dat er na afloop meer gegadigden waren en ook dat beverrat op het kerstmenu heeft gestaan‌.. M. Oosterveld, Waterschap Velt en Vecht

8

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

100% verbetering in gemaalprestaties

Sittard-Geleen kiest voor de ABS premium-efficiency XFP pomp De gemeente Sittard-Geleen heeft in samenwerking met ABS Nederland gekozen voor de nieuwe XFP afvalwaterpomp. Er is hard gewerkt aan de ontwikkeling van een geheel nieuwe pomp voor de afvalwatermarkt, de premium-efficiency EffeX serie. ABS heeft bewust gekozen om niet het bestaande ontwerp van de afvalwaterpompen aan te passen maar om helemaal opnieuw te beginnen vanaf de tekentafel. Uiteraard is wel gebruik gemaakt van de expertise en de goede ervaringen met de bestaande pompen maar toch is voor de moeilijkste en langste weg gekozen om de veranderende eisen van de toekomst mee te kunnen nemen in het ontwerp. ABS heeft een ontwerpteam samengesteld van specialisten uit alle belangrijke markten op zowel service-, verkoop-, productie-en ontwikkelgebied. Het team heeft alle expertise en praktijkervaring vergeleken met de mogelijke verbeterpunten en heeft hiernaast met zeer veel eindgebruikers zoals Gemeenten en Waterschappen gesproken om hun visie te vragen op de toekomst en de huidige moeilijkheden in kaart te brengen die klanten ervaren tijdens hun dagelijkse werkzaamheden. Hierbij is speciaal gelet op de toekomstverwachtingen. Het is een feit dat er zeer veel gebeurt op de afvalwatermarkt zonder dat iedereen zich daarvan altijd bewust is. De Europese commissie heeft een aantal beleidszaken vastgelegd of is daar op dit moment mee bezig. Hierbij kan men denken aan een verhoging van de kwaliteit van het afvalwater door minder overstorten en verhoogde eisen voor afvalwaterzuiveringsinstallaties, maar ook aan het terugdringen van het energieverbruik van elektromotoren. Hiernaast worden eisen gesteld aan deafkoppeling van regenwater en waterbesparende toiletten, terwijl de private gebruiker steeds meer overgaat tot het doorspoelen van allerlei zaken die niet in het riool thuishoren, zoals schoonmaakdoekjes en vet. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

9

Deze tegenstrijdige eisen zijn verwerkt in de premium-efficiency EffeX serie. De pompen in de EffeX serie combineren een uitstekende vuilvrachtverwerking met de hoogst mogelijke motorefficiĂŤntie die op dit moment verkrijgbaar is op de markt. Hiernaast is veel aandacht besteed aan de kwaliteitsstandaard van de pomp, duurzaamheid tijdens zowel productie als tijdens gebruik en de eerder genoemde toekomstverwachtingen.

DE BESTE TEST IS EEN PRAKTIJKTEST Alle prototypes van de EffeX serie zijn uitgebreid getest in het laboratorium van ABS. Echter, wil men echt zeker zijn van de prestaties dan is de beste test een praktijktest. De zware condities waaraan een afvalwaterpomp wordt blootgesteld worden vaak onderschat. Vet, vuil, zuurgraad van het medium en een wijde variatie in bijvoorbeeld temperatuurswisselingen zijn zaken die je het best gewoon in de praktijk kunt testen. Voordat de EffeX serie officieel op de markt werd geĂŻntroduceerd, is de pomp op een groot 10

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

aantal plekken ter wereld uitvoerig getest in de praktijk. De gemeente Sittard-Geleen is door ABS benaderd met het verzoek of men wilde meewerken aan een praktijktest. De heren Marcel Lardinoye, beheer specialist riolering en Jo Spee, werkvoorbereider beheer civiele techniek van de gemeente Sittard-Geleen, zijn vanaf het begin nauw betrokken geweest bij de praktijktesten. De kwaliteit van het rioleringssysteem binnen de gemeente voldoet aan een hoog niveau en men kiest uitsluitend voor hoogwaardige kwaliteit van de toegepaste producten. Ervaring leert dat dit uiteindelijk geld bespaart voor de gemeente omdat men minder kwijt is aan storingen en onverwachte uitval. In samenspraak met de gemeente zijn twee locaties gekozen voor de praktijktest. Een regulier gemaal zonder problemen en het gemaal met de hoogste problemen binnen de gemeente op de locatie Visvijver. „Het gemaal aan de visvijver is een buffergemaal. De put wordt gevoed met twee leidingen van 1000 mm over een lengte van 500 meter. Indien het toevoergemaal naar de waterzuivering zijn last niet kwijt kan wordt het gemaal en de toevoerleiding gebruikt als buffer. Met name na een lange periode van droog weer is de vuillast zeer groot. Het gevolg was dat de pompen vaak vastliepen, in sommige periodes wel drie keer per week. Uiteindelijk hebben we de situatie moeten accepteren dat dit gemaal door de hoge vuillast regelmatig blokkeerde, zelfs bij gebruik van een vortex waaier met een grote vrije doorlaat”, aldus de heer Spee van de gemeente. Tijdens de proefperiode is er een ABS XFP pomp toegepast met een ContaBlock-Plus ontwerp met een DN80 aansluiting. Het voordeel van deze pomp is dat door de vernieuwde hydrauliek de pomp prima in staat is om zware vuillast te verpompen terwijl de doorlaat kleiner is dan bij een vortex waaier. Hiernaast levert de krachtige IE3 Premium-efficiency motor een hoog rendement aan de as. „Inmiddels draait de pomp vanaf begin juni 2009 probleemloos en is er geen verstopping meer geweest gedurende deze periode. Een 100% verbetering van de prestaties! Het meest belangrijke aan een afvalwaterpomp blijft toch het feit dat deze niet of zo min mogelijk verstopt. Dat we er hiernaast een besparing op de energiekosten gratis bij krijgen is mooi meegenomen”, zegt Jo Spee. Ook de test in het reguliere gemaal is goed verlopen en ook hier is gedurende 8 maanden geen enkele verstopping geweest. „Wij beschouwen de test als zeer geslaagd. De prima samenwerking en ervaring met ABS gaf ons het vertrouwen dat er goede resultaten te verwachten waren en daarom hebben we besloten om mee te werken aan de test. Binnen de gemeente kennen wij de firma ABS als een servicepartner die goede resultaten levert. De rapportage, het materiaal en de deskundigheid van de monteurs is gewoon goed ”, aldus de heer Lardinoye.

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

11

Onze opdrachtgevers rekenen terecht op onze technologische kennis en ervaring.

Zij ook... 62/,6 KHHIW ]LFK JHVSHFLDOLVHHUG LQ OHYHULQJ HQ WRHSDVVLQJ YDQ

SOLIS introduceert de Bellmer TD GREEN.

WHFKQRORJLH RS KHW JHELHG YDQ YDVW YORHLEDDUVFKHLGLQJ JHULFKW RS DIYDO HQ SURFHVZDWHUEHKDQGHOLQJ HQ LQGLNNLQJ RQWZDWHULQJ HQ YHUZHUNLQJ YDQ VOLEEHQ RI YHUJHOLMNEDUH VWURPHQ *HEDVHHUG RS MDUHQODQJH HUYDULQJ OHYHUW 62/,6 WXUQ NH\ FRP SOHWH PRELHOH HQ VWDWLRQDLUH V\VWHPHQ YRRU YDVW YORHLEDDUVFKHL GLQJ 'DDUELM QHHPW 62/,6 KHW KHOH WUDMHFW YRRU KDDU UHNHQLQJ YDQ DGYLHV WRW ERXZ HQ YDQ RQGHUKRXG WRW GH RSOHLGLQJ YDQ KHW EHGLHQHQGH SHUVRQHHO .LMN RS RQ]H ZHEVLWH RI EHO YRRU PHHU LQIRUPDWLH

Een nieuw type machine met verbeterde slibindikking capaciteit tegen lagere exploitatiekosten. ‡ Besparing op energie en PE verbruik ‡ Verminderde emissie van geluid en aerosolen ‡ Hogere doorzet en verbeterd filtraat ‡ Meer bedieningsgemak

SOLIS Projects bv MEMBER OF BELLMER GROUP

‡ =XLYHULQJZHJ 3( /HO\VWDG ‡ 7 ‡ ) ‡ ( LQIR#VROLV QO

ZZZ VROLV QO

Y ou r b es t p a rt n er i n S o l i d L i q u i d S e p a r a t i o n

B BVW& BIFB& LQGG

1000-20-9000-4991 Neerslag 3-2010

Kleur: fc

Daniëlle Bakkes wint Maassymposium

Overstromingen voorkomen: graaf kanalen door Maastricht Rijkswaterstaat organiseerde samen met Waterschap Roer en Overmaas de nationale voorronde van het internationale Maassymposium. De uitslag had een uitgesproken Limburgse kleur: de in Echt opgegroeide Daniëlle Bakkes, student aan ArtEZ Academie voor bouwkunst in Arnhem, won de Nederlandse jongerenbijdrage aan het Maassymposium. Naast een prijs van 1500 euro mag zij Nederland vertegenwoordigen op het derde Internationale Maassymposium op 22 april 2010 in Luik. Zij wil overstromingen als gevolg van de klimaatverandering voorkomen door de komende 40 jaar stapsgewijs kanalen, beekjes en wadi’s in Maastricht aan te leggen. Een persoonlijk verslag van de selectiedag in Den Bosch. Twee vuurkolommen en een rode loper verwelkomen de gevestigde en aankomende waterdeskundigen van Nederland. Het is 21 januari en we zijn in Den Bosch in ‘The Talent factory’ (what’s in a name!), een voormalige scheepsijzergieterij uit 1887. Reden van de bijeenkomst is de selectie van de Nederlandse Jongerenbijdrage aan het 3e Internationale Maassymposium dat op 22 april van dit jaar onder auspiciën van de Internationale Maascommissie (IMC) in Luik plaatsvindt. Binnen het programma van het IMC is uitdrukkelijk ruimte gereserveerd voor een zogenaamde ‘jongerenbijdrage’ uit elke lidstaat. Bedoeling is dat studenten (leeftijdscategorie 18 t/m 24 jaar) een presentatie geven over hun onderzoek naar en visie op (het beheer van) de Maas. De Nederlandse jongerenbijdrage is een initiatief van Staf DG-Water van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat in samenwerking met Rijkswaterstaat Limburg, Rijkswaterstaat Zuid Holland en het Waterschap Roer en Overmaas.

De jury luistert aandachtig naar de presentaties. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

13

Jurylid Jan Schrijen praat met Annelien Ronda.

Heteluchtkanonnen blazen de voormalige fabrieksruimte warm op deze koude januaridag. De ruim 100 aanwezigen vormen een goede doorsnede van de Nederlandse waterwereld, met vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat, diverse waterschappen, ingenieursbureaus en gerenommeerde wateropleidingen op universitair en HBO-niveau. Naarmate de broodjes slinken en de aanvang van het officiële programma nadert, stijgt de spanning bij de studenten die de presentatie

Internationaal Maassymposium De Internationale Maascommissie (IMC) is in 2002 ingesteld bij de ondertekening van het Maasverdrag (Verdrag van Gent). Doel van het Verdrag is het bereiken van een duurzaam en integraal waterbeheer van het internationaal stroomgebied van de Maas. Het verdrag is ondertekend door het Waals Gewest, Nederland, Frankrijk, Duitsland, het Vlaams Gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, België en Luxemburg. Het Maasverdrag is op 1 december 2006 van kracht geworden. De IMC heeft als belangrijkste taken: – het afstemmen van de verplichtingen van de Europese Kaderrichtlijn Water, – het afstemmen van de verplichtingen van de Europese richtlijn over beoordeling en beheer van overstromingsrisico’s en, – het geven van adviezen en aanbevelingen aan de Partijen voor het voorkomen en bestrijden van calamiteiten op het gebied van waterkwaliteit (waarschuwing- en alarmsysteem). De Commissie vergadert één maal per jaar. Rondom de vergadering is een symposium georganiseerd waarbij nadrukkelijk aandacht is voor een actieve inbreng van jonge studenten uit Nederland, België, Duitsland en Frankrijk.

14

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

voor het publiek moeten verzorgen. In totaal zijn er 7 presentaties waaruit de jury (zie kader) een keuze moet maken. Behalve de eer om Nederland in Luik te vertegenwoordigen, is er ook een leuke bijkomstigheid: de winnaar mag straks ook een bedrag van € 1500,- mee naar huis nemen. De presentaties beginnen en de heteluchtkanonnen moeten helaas uit vanwege het lawaai dat ze produceren. Bert Satijn (programmavoorzitter van het kennisimpulsprogramma ‘Leven met water’) heet iedereen welkom en introduceert de jury. Renske Peters (directeur Water bij Directoraat Generaal Water, ministerie van Verkeer en Waterstaat) geeft het belang aan van samenwerking en consensus bij het zoeken naar oplossingen voor waterproblemen van internationale aard. Respect voor de culturele verschillen en het oefenen van geduld zijn volgens Peters belangrijke ingrediënten voor het oplossen van waterproblemen in het internationale Maasstroomgebied. „Ik ben dan ook blij dat er hier zoveel jonge aankomende waterprofessionals aanwezig zijn met frisse ideeën om deze problemen op te lossen”. En dan is het de beurt aan de studenten. Elke student laat eerst een zelfgemaakt you-tube filmpje zien en licht de kern van de boodschap vervolgens toe met een korte presentatie. Elizabeth Larson (Universiteit Maastricht/University Minneapolis) maakt een vergelijkende analyse tussen de Maas en de Orange River in Zuid-Afrika en het effect van globalisering op het grensoverschrijdende waterbeheer. Nick Naus van de Universiteit van Wageningen vergelijkt bestaande databases met informatie op het gebied van beheer en onderhoud langs de Maas en constateert dat geen enkele database voldeed aan de behoefte van de gebruikers. Hij maakt een pilotversie van een nieuwe GIS-database die wel aan deze behoefte voldoet. Meutia Damai Nurlita, Hanggar Ganara Mawandha en Rudiansyah van de Saxion Hogeschool Deventer houden een pleidooi voor de massale toepassing

Waternetwerk Maastricht; kanalen, beken en wadi’s beschermen straks de stad. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

15

van bamboe in Nederland. Het absorbeert veel CO2, houdt meer water vast dan andere gewassen of bomen en is zo een goed middel om natte natuurgebieden te creëren, terwiil bamboe eveneens gebruikt kan worden als bouwmateriaal. Daniëlle Bakkus van ArtEZ, Academie voor bouwkunst in Arnhem, wil overstromingen als gevolg van de klimaatverandering voorkomen door de komende 40 jaar stapsgewijs kanalen, beekjes en wadi’s in Maastricht aan te leggen. Annelien Ronda van de Universiteit Maastricht kijkt vanuit een cultureeltheoretische benadering naar scenario-analyses van grensoverschrijdende Daniëlle Bakkes met cheque. waterbeheer rondom de grensmaas. Zij pleit voor een gecombineerde kwantitatief-kwalitatieve analyse om het waterbeheer te verbeteren naar een holistisch en duurzaam watermanagement. Tom Doldersum, Rick Hogeboom, Jaap Nienhuis, Martijn Siemerink, Frans van der Werf en Arjan Zeekant van de Universiteit Twente extrapoleren het in het wegverkeer bekende ‘ritsen’ naar de Maas. Zijbeken van de Maas moeten versneld of vertraagd water afvoeren naar de Maas om piekafvoeren af te toppen en zo overstromingen te voorkomen. Als case-studie gebruiken zij het SOBEKmodel om de afvoerpieken van de Aa en de Dommel te sturen. Jairo Villada van UNESCO-IHE Institute for Water Education /TU Delft

Renske Peters overhandigt de eerste prijs aan Daniëlle Bakkes. Daniëlle Bakkes: „Er komt in de toekomst heel wat water af op Maastricht, we moeten nu al nadenken over een structurele grootschalige oplossing. Een waternetwerk door en om Maastricht kan een hoop ellende voorkomen!” 16

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Jury Een deskundige jury selecteert de afvaardiging naar het Internationale IMC symposium. De jury bestaat uit de Directeur Water van DGW mw. Renske Peters (Ned Delegatieleider IMC), dhr. Jan Schrijen (voorzitter van het Waterschap Roer en Overmaas), Patrick Meire (hoogleraar Universiteit Antwerpen, lid IMC en voormalig voorzitter IMC), Folkert Post (HID Rijkswaterstaat Zuid-Holland) en Harm Albert Zanting (directeur Water Arcadis Nederland BV).

ondezocht ‘het morfologische antwoord’ van de Maas op vegetatiegroei in het winterbed van de rivier. Hij concludeert dat regelmatig onderhoud van de oevervegetatie noodzakelijk is om opstuwing bij hoge waterstanden te voorkomen.

OORDEEL VAN DE JURY Na de presentatie krijgt elke student de gelegenheid om zijn presentatie verder toe te lichten voor een kleiner publiek. Bij een toegewezen statafel treden zij in discussie met het publiek. De juryleden lopen rond en stellen kritische vragen. Belangrijke criteria van de jury bij de beoordeling zijn de relevantie voor de Maas, de toepasbaarheid, de innovativiteit, de kwaliteit van de uitwerking, de presentatievorm en overtuigingskracht.

Van de you-tube filmpjes springt de film van de Universiteit Twente over het ritsen er voor mij echt uit: de oplossing van het probleem wordt op een simpele en humoristische wijze duidelijk overgebracht. Maar de hele presentatie is van belang en zeker de antwoorden die de studenten geven op de kritische vragen van het publiek en de jury.

Het oordeel van de jury laat niet lang op zich wachten: Daniëlle Bakkes wordt unaniem gekozen als vertegenwoordiger van Nederland in Brussel. Ze had goed over het probleem nagedacht met aandacht voor de uitwerking. Zo houdt ze rekening met een lange uitvoeringsperiode en stelt ze voor om de maatregelen te combineren met andere ruimtelijke ingrepen. Annelien Ronda en de ritsboys van Twente (zoals ze inmiddels liefdevol worden genoemd door diverse deelnemers) krijgen een eervolle vermelding. Alle deelnemende studenten mogen bovendien het IMC-congres in april bijwonen. Nederland heeft met deze studenten in ieder geval een representatieve afvaardiging in Luik. Het wateronderwijs is springlevend en dat is het belangrijkste. De jeugd staat te trappelen om hun oplossingen voor de waterproblemen van nu in de praktijk te brengen. Luik, here we come! Ruud van Heel, Waterschap Roer en Overmaas

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

17

Wateranalyses van HACH LANGE Compleet analyse systeem; DR 2800 spectrofotometer  snelle, eenvoudige en veilige werkwijze  voorgedoseerde reagentia voor meer dan 50 parameters in meer dan 90 meetbereiken  competente ondersteuning voor, tijdens en na de analyse  automatische test herkenning en een 10-voudige meting verzorgen een juist resultaat

Voor meer informatie bel: Tel: +31 (0)344 63 11 30 www.hach-lange.nl

B BVW& BIFB4 LQGG

3, PO4, BIJV. NH4, NON ETC‌ CZV, VETZURE

1000-20-9000-6853 Neerslag 2010-3

Kleur: fc

Kannibalen in de polder Een logische consequentie van onze huidige manier van rioolwater zuiveren is de productie van zuiveringsslib. De verwerking daarvan is duur en vraagt energie. Minder slibproductie is dus in principe voordelig. Actief kannibaalslib vreet zichzelf op en houdt daardoor de slibaanwas laag. Conclusie: het bouwen van een ‘Cannibal’-installatie (Siemens) is kostenbesparend. Nederlandse technologen vormen een nieuwsgierig volkje en zijn met simpele ontdekkingen, die zich in een paar regels laten beschrijven, niet gauw tevreden. ‘Hoe verklaar je het proces?, wat zijn de gevolgen?, zijn er nog meer mogelijkheden?’ zijn dan ook vragen die opdoemen bij het de introductie van de praktijkinstallatie in Zeewolde. Het onderzoek dat gedurende een jaar informatie moet geven over tal van nu nog onbekende (neven)effecten wordt uitgevoerd door Siemens Nederland, waterschap Zuiderzeeland en TNO en wordt financieel mede mogelijk gemaakt door een Senter Novem subsidie. Het Cannibal-systeem, afkomstig uit Amerika, is door Siemens verder ontwikkeld en in Europa gepatenteerd op de markt gezet. Pilottesten op de rwzi

De rwzi Zeewolde (35.000 i.e.) met rechts boven de beluchting en de nabezinktank en links onder de oude zuivering, nu het ‘Cannibal’ gedeelte met interchange tanks en bezinktank voor chemisch slib. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

19

Zeewolde hebben laten zien dat de slibgroei 70% minder werd, de slibleeftijd nam met een factor drie toe, en dat het energieverbruik in de waterlijn 10 à 15% hoger werd. De P-balans was niet sluitend te krijgen; een verschijnsel dat ook uit de Amerikaanse praktijk naar voren kwam, er lijkt P te verdwijnen. Het Cannibal-principe is een batchproces in de sliblijn en komt onder andere neer op het spaarzaam beluchten en zo nu en dan mengen van het surplusslib. Door deze langdurige stressbehandeling in de interchange tank, 10 tot 15 dagen, komt BZV en het biologisch gebonden P vrij. Om een verhoging van het P-gehalte in het effluent te voorkomen is het nodig het overloopwater van de interchange tank, het ‘decantaat’, te defosfateren. De vorming van chemisch slib biedt hier wellicht de mogelijkheid van fosfaatterugwinning. Zoals gezegd zijn er, afgezien van de afname van de slibproductie, nog tal van technische-technologische- en financiële vragen te beantwoorden. Ik vind het dapper van de instanties die in Zeewolde, risicodragend, het initiatief hebben genomen om het ‘Cannibal’-proces full-scale toe te passen. Over een jaar zullen we weten hoe de kannibalen zich hebben gedragen, nu is het vooral voer voor technologen. Herman Letteboer, redactie Neerslag

Uifp!wbo!Ipfwf-!!tfojps!pqfsbups!Xbufstdibqtcfesjkg!Mjncvsh

ÕEf!fwfofnfoufo!fo!fydvstjft!tufmmfo!kf!jo!tubbu!pwfs! qspwjodjf.!fo!mboethsfo{fo!iffo!uf!ljklfoÖ Xbufsofuxfsl!cvoefmu!lfoojt!fo!fswbsjoh!vju!bmmf! wblhfcjfefo!jo!ef!xbufsxfsfme-! wfstqsfjeu!ejf!lfoojt-!csfflu!ejtdvttjft!pqfo/ Ef!xfslufssfjofo!jo!ef!xbufstfdups!wmpfjfo!tuffet!nffs!jo!fmlbbs!pwfs/! Bduvfmf!nbbutdibqqfmjklf!uifnbÖt!bmt!lmjnbbuwfsboefsjoh!fo!njmmfoojvn! efwfmpqnfou!hpbmt!sblfo! fefsf!xbufsqspgfttjpobm/!Tbnfoxfslfo-!{pxfm! obujpobbm!bmt!joufsobujpobbm-!fo!wbo!fmlbbs!mfsfo!xpseu!tuffet!cfmbohsjklfs/! Xbufsofuxfsl!jt!ffo!jotqjsfsfoe!fo!pobgibolfmjkl!qmbugpsn!ebu!ffo!csvh!tmbbu! uvttfo!ef!ejwfstf!ejtdjqmjoft!jo!ifu!xfslwfme/!Fo!kjk!lvou!fs!mje!wbo!xpsefo/!

Xbufsofuxfsl;!kpvx!pounpfujohtqmbbut!fo!jotqjsbujfcspo Ef!mfefo!pshbojtfsfo!bmmfsmfj!fwfofnfoufo/!Qsjnb!hfmfhfoifefo!pn!pwfs! kf!wblhfcjfe!iffo!uf!ofuxfslfo/!Cpwfoejfo!cmjkg!kf!{p!pq!ef!ipphuf!wbo!ef! ojfvxtuf!usfoet!fo!pq{jfocbsfoetuf!joopwbujft/!

Nfme!kf!bbo!pq!xxx/xbufsofuxfsl/om

Lfoojt!npfu!tuspnfo 20

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Beluchters en zandfilters profiteren van slimme niveauregeling op de rwzi Bennekom In beluchtingstanks met oppervlaktebeluchting wordt soms een regelbare overlaat toegepast om het waterniveau in de beluchtingstank constant te houden en de afvoer naar de nabezinktanks te reguleren. Dit klinkt eenvoudig, maar blijkt in de praktijk vaak niet goed te gaan. Op de rwzi’s Bennekom en Ede van het Waterschap Vallei & Eem is de werking van deze regelingen onderzocht en dit leidde tot verrassende inzichten. Op basis hiervan is de niveauregeling van de rwzi Bennekom in april 2009 aangepast. Dit artikel beschrijft de opzet en de resultaten van de geoptimaliseerde niveauregeling op de rwzi Bennekom. De aanpassing heeft hier geleid tot een stabieler niveau in de beluchtingstank, een gelijkmatigere afvoer naar de nabezinktanks en de zandfilters en een efficiÍntere en beter regelbare beluchting.

INLEIDING Voor een beluchtingstank met oppervlaktebeluchting is het van belang dat het waterniveau in de tank binnen bepaalde grenzen blijft. Indien het waterniveau te laag wordt neemt het rendement van de beluchting sterk af. Bij een te hoog niveau kan de dompeldiepte zo hoog worden dat de motor van de beluchter het niet meer aan kan en thermisch wordt uitgeschakeld. Om de niveauvariaties te beperken kan een vaste overstortrand worden toegepast. Door de rand lang genoeg te maken kan de niveauvariatie binnen de perken worden gehouden. Een mooiere oplossing is het toepassen van een regelbare overlaat. Hiermee kan het niveau in de tank ook bij wisselende debietbelasting gelijk worden gehouden waardoor altijd de optimale dompeldiepte wordt gerealiseerd. Dit leidt tot een efficiÍntere beluchting en een beter controleerbaar proces. De rwzi’s Bennekom en Ede van het Waterschap Vallei & Eem zijn voorzien van regelbare overlaten in de beluchtingstanks. In beide rwzi’s worden de aflaatkleppen gestuurd op basis van een niveaumeting. Op beide rwzi’s deed zich echter ook hetzelfde probleem voor. De regeling van de aflaatkleppen was te traag en onstabiel, waardoor ongewenste niveauschommelingen optraden en de afvoer naar de nabezinktanks zeer onregelmatig was. Het kwam voor dat de nabezinktanks op een normale droge dag een aantal keren een hydraulische RWA-belasting te verwerken kreeg. Daarnaast veroorzaakten de variaties in niveau voor een Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

21

veranderende zuurstofinbreng van de oppervlaktebeluchting. Dit vormt een extra verstoring voor de zuurstofregeling. In dit artikel wordt deze situatie voor de rwzi Bennekom nader geĂŻllustreerd en beschreven. De niveauregeling van de rwzi Ede zal in 2010 worden aangepast.

OMSCHRIJVING RWZI BENNEKOM De rwzi Benneko ist een uniek type zuivering. Het is een ondiepe (slechts ĂŠĂŠn meter!) oxidatiesloot met borstelbeluchters. De installatie is in 1971 in gebruik genomen en was de eerste in Nederland met automatische zuurstofregeling van de beluchting (bron: ‘Afvalwaterzuivering in Nederland – Van beerput tot oxidatiesloot’). Oorspronkelijk was de oxidatiesloot uitgerust met afsluitbare compartimenten die wisselend als nabezinktank fungeerden. In 40 jaar tijd is de installatie stapsgewijs gemoderniseerd en inmiddels voorzien van een nabezinktank en een anaĂŤrobe tank (sinds 1989), zandfiltratie (sinds maart 2009) en een geavanceerde regeling van de beluchter op basis van zuurstof ĂŠn ammonium (sinds april 2009). De aanvoer naar de rwzi Bennekom vindt plaats onder vrij verval. Het influent wordt vervolgens met vijzels opgevoerd. Het aanvoergemaal bestaat uit 3 vijzels met elk een vaste capaciteit van 200, 300 en 500 m3/h. Het gevolg hiervan is dat de aanvoer naar de beluchtingstank stapsgewijs plaatsvindt. Bij DWA is over het algemeen alleen de vijzel van 200 m3/h intermitterend in bedrijf. De beluchting vindt plaats door middel van 6 borstelbeluchters. Door middel van een regelbare aflaatklep wordt het niveau in de beluchtingstank op peil gehouden en de afvoer naar de nabezinktank gereguleerd. De werking van deze regeling is niet alleen van invloed op de beluchting maar ook op de hydraulische belasting van de nabezinktank en de zandfilters.

Rwzi Bennekom. 22

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

OPZET NIVEAUREGELING De bestaande regeling van de aflaatklep was een eenvoudige PID-regelaar. De nieuwe klepregeling is opgebouwd uit een aantal onderdelen. De basis wordt nog steeds gevormd door een PID-regelaar die het setpoint voor de klephoogte bepaalt op basis van de niveaumeting en het niveau setpoint. Een borstelbeluchter van de rwzi Bennekom. Daarbovenop wordt een zogenaamde voorwaartskoppeling op de klephoogte toegepast. Op grond van het influentdebiet wordt via fysische formules de gewenste klephoogte voorspeld. Dit houdt in dat bij een toename van het aanvoerdebiet de klep sneller gaat reageren, in plaats van pas nadat een afwijking in het niveau is opgetreden. Een standaard 3puntsregelaar bestuurt de werkelijke klepstand op basis van het setpoint en de gemeten klephoogte. In deze 3-puntsregelaar wordt gebruik gemaakt van regeltechnische ‘trucs’ (dode band en hysterese) om de regelaar rustig te houden en onnodig schakelen van de klep te voorkomen. Het resultaat is een De aflaatklep van de rwzi Bennekom. snel reagerende en toch rustige niveauregeling die het niveau in de beluchtingstank vrijwel constant houdt.

RESULTATEN Op 9 april 2009 is de niveauregeling aangepast. Het gevolg van de aanpassing is grafisch weergegeven in afbeelding 1. Hierin is voor de week waarin de aanpassing heeft plaatsgevonden achtereenvolgens het niveau van de overstortklep, het niveau in de beluchtingstank, de motorstroom van ĂŠĂŠn de borstelbeluchters en Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

23

Stand overstortklep (m)

Aanpassing niveauregeling

10,90

Stand overstort

10,80 10,70 10,60 10,50 10,40 10,30

Niveau AT (m)

10,76

Niveau AT

10,74 10,72 10,70 10,68 10,66

Motorstroom (Amp)

10,64 21 20 19 18 17

Motorstroom beluchter 6

16 15

Effluentdebiet (m3/h)

1.200 1.000

Effluentdebiet

800 600 400 200 0

6-apr-09

7-apr-09

8-apr-09

9-apr-09

10-apr-09

11-apr-09

12-apr-09

13-apr-09

Afbeelding 1: Het effect van de optimalisatie van de niveauregeling. het effluentdebiet weergegeven. V贸贸r de aanpassing van de regeling varieert de stand van de aflaatklep sterk waardoor ook het niveau in de beluchtingstank niet stabiel is. Het bleek in de praktijk niet mogelijk te zijn de instelling van deze regeling stabiel te krijgen. Dit had tot gevolg dat de dompeldiepte en het stroomverbruik van de beluchtingsrotoren eveneens sterk fluctueerde. Wat daarnaast opvalt, is de sterke fluctuatie van het effluentdebiet. Een groot deel van de tijd gaat er zelfs geen effluent over de nabezinktank omdat de overstortschuif de afvoer vanuit de beluchtingstank naar de nabezinktank volledig blokkeert. Omdat de retourslibvijzel wel blijft draaien, kan hierbij zelfs een daling van het niveau in de nabezinktank worden waargenomen. Als de schuif vervolgens ver genoeg open gaat, is de aanvoer naar de nabezinktank onnodig hoog. De belasting van de nabezinktank schommelde hierdoor op een DWA-dag tussen geen aanvoer tot RWA-belasting. Het effect van de optimalisatie van de niveauregeling is heel duidelijk. Het niveau in de beluchtingstank is vrijwel stabiel en het effluentdebiet volgt een normaal DWA-patroon. De niveauvariatie tijdens een DWA-dag is afgenomen van circa 4 cm naar minder dan 0,4 cm. Zoals blijkt uit de afbeelding heeft dit ook een positieve invloed op de werking van de beluchtingsrotoren, waardoor er minder verstoring van de zuurstofregeling plaatsvindt. Uit bovenstaande analyse kan worden geconcludeerd dat het optimaliseren van de niveauregeling de problemen met de niveaufluctuaties en de fluctuaties in het effluentdebiet heeft verholpen. Het positieve gevolg hiervan is dat zowel 24

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

het regelgedrag van de zuurstofregeling verbeterd is, als ook dat de hydraulische belasting van de nabezinktanks en de zandfilters gelijkmatig is. Hierdoor zijn de optimale randvoorwaarden voor een goede werking van deze onderdelen gecreëerd. Na het aanpassen van de niveauregeling is een duidelijke verbetering van de werking van de zandfilters waargenomen. Naar verwachting zal de optimalisatie van de niveauregeling ook een positieve invloed hebben op de effluentkwaliteit en het energieverbruik. Door de gelijkmatigere belasting van de nabezinktanks zal het gehalte aan zwevend stof in het effluent worden verlaagd. Daarnaast zal het energieverbruik van de beluchtingsrotoren lager zijn doordat zij altijd in het optimale werkpunt zullen werken. Bovendien zal een constant niveau ook de stabiliteit en de werking van de beluchtingsregeling postief beïnvloeden. Welke effect elke maatregel afzonderlijk heeft voor de rwzi Bennekom is echter moeilijk inzichtelijk te maken doordat in dezelfde periode ook de beluchterregeling is geoptimaliseerd en de zandfilters in bedrijf zijn genomen.

NADERE BESCHOUWING Aan de hand van de rwzi Bennekom is in dit artikel het belang van een stabiele niveauregeling beschreven. Een zo constant mogelijk niveau in de beluchtingstank is voor een systeem met oppervlaktebeluchting van groot belang voor een optimale werking van de oppervlaktebeluchters en daaraan gerelateerd een zo laag mogelijk energieverbruik. Veel installaties met oppervlaktebeluchting zijn voorzien van een lange vaste overlaat. Hierbij wordt een bepaalde niveauvariatie geaccepteerd. Vaak wordt uitgegaan ven een toelaatbare variatie van maximaal 5-10 cm. Bij RWA zal de dompeldiepte van de beluchters groter zijn dan bij lage aanvoer. Het gevolg is dat bij DWA niet de volledige capaciteit van de beluchters kan worden benut. Het toepassen van een kortere regelbare overlaat biedt de mogelijkheid om de capaciteit van de beluchting te vergroten en het energieverbruik van de beluchting te reduceren. Per installatie kan worden afgewogen of deze voordelen opwegen tegen de kosten voor de ombouw van de aflaatvoorziening. André van Bentem, Robbert Wagemaker en Michel de Koning, DHV Dirk van Kleef en Jan-Wout Koelewijn, Waterschap Vallei & Eem

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

25

LANDY-WEB OPEN INTERNET TELEMETRIE de nieuwe standaard voor rioolbeheer op afstand geen host meer nodig geen abonnementskosten inloggen vanaf iedere plek

modulair koppelbaar groot bedieningsgemak

Landustrie Sneek BV Postbus 199 8600 AD Sneek Nederland

Watertechnologie

Tel. 0515 - 48 68 88 Fax 0515 - 41 23 98 e-mail info@landustrie.nl website www.landustrie.nl Bezoekadres Pieter Zeemanstraat 6, Sneek

B BVW& BIFB* LQGG

1000-20-9000-7051 Neerslag 2010-3 Kleur: FullColor 1000-20-8000-8806 Neerslag 2010-1 1000-20-8000-7548 Neerslag 09-03

Optimalisatie procesregeling rwzi Eindhoven draagt bij aan MJA-doelstelling Waterschap De Dommel INLEIDING Waterschap De Dommel heeft in mei 2008 een praktijkonderzoek gestart op de rwzi Eindhoven naar de mogelijkheden en de grenzen van het actiefslibproces van deze zuivering met betrekking tot de stikstof- en fosfaatverwijdering. Dit onderzoek wordt in twee fasen uitgevoerd. De 1e fase betreft de optimalisatie van procesregelingen (bijvoorbeeld voor beluchting of recirculatie), terwijl in de 2e fase aandacht besteed wordt aan een optimale inzet van hulpstoffen (bijvoorbeeld externe C-bron of metaalzouten). Tijdens de uitvoering van de 1e fase van het praktijkonderzoek heeft ĂŠĂŠn van de optimalisaties van de procesregelingen weliswaar niet of nauwelijks geleid tot een verbetering van de stikstof- of fosfaatverwijdering, maar wel, bij nagenoeg gelijkblijvende effluentkwaliteit, tot een aanzienlijke besparing op de energie die nodig is voor de beluchting. Een energie-efficiĂŤntiemaatregel dus, die prima aansluit op de verplichting die Waterschap De Dommel is aangegaan in het kader van de MJA3.

BIOLOGISCHE ZUIVERING De biologische zuivering van Eindhoven bestaat uit drie identieke actiefslibtanks (AT’s) die parallel aan elkaar bedreven worden volgens het UCT-principe (figuur 1). Kenmerkend daarbij is dat het retourslib niet direct wordt teruggevoerd naar de anaÍrobe tank, maar naar de denitrificatietank. Een nitraatarm slib/watermengsel wordt vervolgens vanuit de denitrificatietank gerecirculeerd (pomp A) naar de anaÍrobe tank, zodat het selectie-mechanisme voor de fosfaataccumulerende bacteriÍn daar niet verstoord wordt door de aanwezigheid van nitraat. Een tweede recirculatiestroom (pomp B) vindt plaats om een nitraatrijk slib/watermengsel vanuit de nitrificatietank terug te voeren naar de denitrificatietank. De AT’s van de rwzi Eindhoven (figuur 2) zijn uitgevoerd als ronde tanks en bestaan elk uit een selector/anaÍrobe tank (binnenste ring), een denitrificatietank (middenring) en een nitrificatietank (buitenring), waar afhankelijk van de procesomstandigheden naast nitrificatie ook simultane denitrificatie op kan treden. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

27

pomp B: NO3-circulatie

influent

Anaeroob/ selector

(Pre)DN

effluent

SimDN/Nitr. lucht retourslib

spuislib

pomp A

Figuur 1: Schematische weergave van het UCTzuiveringsprincipe. Figuur 2: Bovenaanzicht actiefslibtank rwzi Eindhoven.

OUDE BELUCHTINGREGELING De beluchtingregeling heeft betrekking op de hoeveelheid lucht die door de compressoren via het zomerpakket (12 individuele pakketten van ieder 14 plaatbeluchters (figuur 3)) ingebracht wordt in de nitrificatietank ten behoeve van de aĂŤrobe zuiveringsprocessen. De regeling is gebaseerd op een cascaderegeling van ammonium (NH4) en zuurstof (O2) (master-slave). De volgende vier stappen kunnen worden onderscheiden:

Figuur 3: Plaatbeluchting in ronde beluchtingtank rwzi Eindhoven. 28

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

1. De on-line meetwaarde voor NH4 in de nitrificatietank wordt vergeleken met een handmatig instelbaar NH4-setpoint. Zolang de NH4-meetwaarde onder het NH4-setpoint ligt dan wordt het O2-setpoint verlaagd tot de ondergrens (handmatig instelbare minimumwaarde) voor dit O2-setpoint bereikt wordt. Zolang de NH4-meetwaarde echter boven het NH4-setpoint ligt wordt het O2-setpoint verhoogd tot de bovengrens (handmatig instelbare maximumwaarde) voor dit O2-setpoint bereikt is (PID-regelaar). 2. De on-line meetwaarde voor O2 in de nitrificatietank (direct achter het zomerpakket) wordt vergeleken met het O2-setpoint dat op dat moment gegenereerd wordt vanuit de NH4-regeling. Zolang de O2-meetwaarde boven dit setpoint ligt dan wordt de regelafsluiter in de luchttoevoerleiding dicht gestuurd. Ligt de O2-meetwaarde echter onder dit setpoint dan wordt de regelafsluiter open gestuurd (PID-regelaar). 3. Als gevolg van het open- of dichtsturen van de regelafsluiter zal er meer of minder lucht naar de desbetreffende AT (nitrificatietank) gaan. Dit wordt vastgesteld door een luchtdebietmeter. Op basis van het gemeten luchtdebiet wordt vervolgens via een tabelregelaar (tabel 1) de vlinderkleppen naar de individuele pakketten in een vooraf vastgestelde volgorde open dan wel dicht gestuurd. 4. Door het open- of dichtsturen van de regelafsluiter in de luchttoevoerleiding zal de druk in de header wijzigen. De compressoren zullen deze drukwijziging teniet doen door meer of minder lucht te gaan leveren. Voor de rwzi Eindhoven wordt een NH4-setpoint gehanteerd van 1,0 mg N/l en een minimum en maximum O2-setpoint van resp. 0,5 mg/l en 4,5 mg/l. De regeling is verder primair gericht op de stikstofverwijdering, maar heeft ook invloed op de biologische fosfaatverwijdering. Tabel 1: Tabelregelaar voor in- en uitschakelen beluchtingpakketten. Totaal luchtdebiet (Nm3/uur) Minimaal 0,0 708,4 1416,8 2125,2 2833,6 3542,0 4250,4 4458,8 5667,2 6375,6 7084,0 7792,4

Maximaal 708,4 1416,8 2125,2 2833,6 3542,0 4250,4 4458,8 5667,2 6375,6 7084,0 7792,4 10080,0

Ingeschakelde deelpakketten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

29

NIEUWE BELUCHTINGREGELING In de nieuwe beluchtingregeling zijn de stappen 1, 2 en 4 ongewijzigd gebleven, maar is stap 3 wezenlijk veranderd. De tabelregelaar wordt niet langer toegepast. Alle vlinderkleppen van de individuele beluchtingpakketten staan in deze nieuwe regeling continu open, zodat de lucht nu altijd via alle individuele pakketten van het zomerpakket wordt ingebracht. Met name onder DWA-omstandigheden neemt hierdoor de specifieke luchtbelasting (hoeveelheid ingebrachte lucht per plaatoppervlak) van de plaatbeluchters af. Aangezien theoretisch de zuurstofoverdracht (zuurstofinbrengend vermogen) toeneemt bij een afnemende specifieke luchtbelasting, zal er, bij een gelijke zuurstofvraag, op basis van de nieuwe regeling minder lucht toegevoerd behoeven te worden, wat resulteert in een besparing op beluchtingenergie.

PRAKTIJKONDERZOEK EN RESULTATEN Om te bekijken wat deze nieuwe beluchtingregeling in de praktijk oplevert, is deze regeling eind augustus 2008 geïmplementeerd bij zuiveringsstraat 2 (AT2). Bij zuiveringsstraat 1 (AT1) bleef de oude beluchtingregeling van kracht, zodat AT1 dienst kon doen als referentie. De proef is uitgevoerd gedurende de maanden september en oktober 2008. Daarna is de nieuwe regeling gedurende de maand november 2008 overgezet van AT2 naar AT1. De oude regeling is bij AT2 weer hersteld, zodat AT2 nu als referentie gebruikt kon worden. De reden voor dit aanvullend onderzoek is om uit te sluiten dat een ongelijke verdeling van de vuilbelasting over de beide AT’s, dan wel afwijking in de luchtdebietmeters, van invloed is op de bereikte resultaten. In tabel 2 zijn de resultaten samengevat tot maandgemiddelden. De gegevens voor NH4 en NO3 hebben betrekking op on-line metingen die plaatsvonden nabij de afvoer van de beide AT’s. Voor fosfaat zijn geen resultaten opgenomen, omdat voor deze parameter uitsluitend on-line meetgegevens beschikbaar zijn voor AT1. Tabel 2: Samenvatting resultaten tot maandgemiddelden (sept. t/m nov. 2008) maand

sept okt nov

AT

1 2 1 2 1 2

NH4 (mg/l) (gemiddeld) 1,09 1,31 1,18 1,49 1,60 1,56

NO3 (mg/l) (gemiddeld) 6,52 3,01 6,96 4,36 7,36 6,88

luchtdebiet (m3/h) (gemiddeld) 5480 5085 5744 5291 5258 5709

EnergieSVI verbruik* (AT1 t.o.v. AT2 79 +7,8% 92 78 +8,6% 84 79 - 7,9% 81

* Het relatieve (beluchting)energieverbruik is niet gebaseerd op directe, individuele kWhcijfers per AT, maar is afgeleid uit het totale energieverbruik voor de beluchting. De energietoerekening naar een betreffende AT gebeurt op basis van de verhouding van de verbruikte luchthoeveelheden. 30

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Uit tabel 2 blijkt dat met de nieuwe beluchtingregeling een energiebesparing mogelijk is van circa 8,0% bij nagenoeg vergelijkbare effluentkwaliteit. Voor de maanden september en oktober kan een klein gedeelte van deze energiewinst toegeschreven worden aan een iets minder vergaande nitrificatie. Voor de maand november geldt dat echter niet. Als gevolg van de wijziging in de beluchtingregeling neemt de kans op het optreden van simultane nitrificatie en denitrificatie toe. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor de SVI. Uit tabel 2 blijkt echter dat de SVI in de beide AT’s onderling niet noemenswaardig verschilt. De dosering van Al-zouten ten behoeve van de aanvullende chemische defosfatering zullen hier in positieve zin aan bijdragen, zodat een effect op de SVI is uitgebleven. Door het optreden van deze simultane stikstofverwijderingsprocessen kan de emissie aan N2O, een broeikasgas waarvan het effect circa 350 maal erger is dan dat van CO2, toenemen. Hierover is echter nog veel onduidelijk en er is in dit onderzoek geen meting aan verricht. Voortschrijdend inzicht over N2O-vorming kan aanleiding vormen om de gedane aanpassing aan de beluchtingregeling te heroverwegen vanuit de doelstelling van emissiereductie van broeikasgassen.

REALISATIE Vanaf januari 2009 is deze regeling bij alle drie de AT’s geĂŻmplementeerd. Het vaststellen van de invloed van deze aanpassing op het verbruik aan beluchtingenergie gebeurt aan de hand van het kengetal ‘specifiek energieverbruik beluchting’ (in kWh/i.e.verwijderd). Daartoe wordt dit kengetal berekend op basis van cijfermateriaal over de periode januari tot en met juni 2009. Als referentie wordt hetzelfde kengetal berekend, maar dan over de vergelijkbare periode januari tot en met juni 2008. Voor de jaren 2008 en 2009 bedraagt het specifiek energieverbruik beluchting respectievelijk 9,12 kWh/i.e.verwijderd en 8,58 kWh/i.e.verwijderd. Hieruit kan worden afgeleid dat ten gevolge van de aangepaste beluchtingstrategie een energiebesparing is gerealiseerd van circa 6,0% wat neerkomt op ongeveer 275.000 kWh per jaar. Victor Claessen, Waterschap De Dommel

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

31

Wij houden het graag luchtig

Atlas Copco is een begrip op het gebied van perslucht en loopt voorop als het gaat om kwaliteit, betrouwbaarheid en innovatie. We ontwerpen en fabriceren iedere machine volgens de laatste techniek, met de beste materialen en onder de hoogste kwaliteitsnormen. Ook besteden we veel aandacht aan het bedenken van milieuvriendelijke oplossingen. Het ontwerp van onze serie lagedruk compressoren is daar slechts één voorbeeld van. Deze machines hebben een absoluut olievrije werking, een aangenaam geluidsniveau van 67 dB(A), een extreem laag energieverbruik en een plug en play concept dat een aparte fundering en extra leidingwerk overbodig maakt. Wilt u weten wat de beste persluchtoplossing voor u is? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Ons telefoonnummer is 078-6230 230. U kunt ook mailen naar info@nl.atlascopco.com. Onze persluchtspecialisten geven u een advies op maat.

Atlas Copco Compressors Nederland Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Postbus 200, 3330 AE Zwijndrecht Tel (078) 6230 230 Fax (078) 6100 670

Het brede leveringsprogramma van Atlas Copco omvat ook hogedruk lucht- en gascompressoren in verschillende capaciteiten, met of zonder frequentieregeling, persluchtdrogers, persluchtfilters, oliewaterscheiders, persluchtleidingsystemen, gereedschappen, generatoren, rots- en mijnbouwapparatuur. Committed to your superior productivity.

www.atlascopco.nl

B BVW& BIFB$ LQGG

1000-21-0000-0302 Neerslag 30-2010 1000-20-9000-7392 Neerslag 2-2010

Kleur: fc

Waterschap De Dommel zorgt voor schoon, voldoende en veilig water in Midden-Brabant

Ontwerp zuivering Soerendonk, duurzaam en klaar voor KRW INTRODUCTIE De Buulder Aa is ÊÊn van de bovenlopen van de Dommel. Het riviertje ontspringt op de grens met BelgiÍ en komt na 30 km uit in de Strijper Aa. Dergelijke bovenlopen worden als zeer waardevol beschouwd. Vaak zijn het kleine, snelstromende rivieren met schoon en helder water en een unieke flora en fauna. ’s Winters traden ze vaak buiten hun oevers, immer verder boetserend aan de beekdalen waarin ze stromen. De Buulder Aa in zijn huidige vorm staat helaas ver af van de natuurlijke vorm, vooral door menselijk ingrijpen in de vorige eeuw. Waterschap De Dommel heeft tal van projecten op stapel staan om de kwaliteit van de Buulder Aa te verbeteren. Het doel is het bereiken van een goede chemische en ecologische toestand van de Buulder Aa in 2015, conform de Kaderrichtlijn Water (KRW). De rioolwaterzuivering (rwzi) Soerendonk loost het gezuiverde rioolwater op de Buulder Aa. Deze zuivering, gebouwd eind jaren zestig en uitgebreid rond 1980, is verouderd. Hoewel de huidige effluenteisen worden gehaald, is de rwzi qua arbo- en hinderaspecten niet meer van deze tijd. Verdergaande verwijdering van nutriÍnten uit het afvalwater is nu niet mogelijk. Waterschap De Dommel heeft daarom besloten de bestaande installatie te vervangen door een nieuwe. Er is niet gekozen voor afvoeren van het rioolwater naar rwzi Weert en opheffen van deze kleine rwzi vanwege het belang van het effluent voor de Buulder Aa. Zonder het effluent valt de Buulder Aa namelijk bijna droog in de zomer hetgeen funest zou zijn voor vissen en waterplanten. Tijdens droge zomersituaties bepaalt de rwzi dus zowel de basisafvoer als de watersamenstelling van de beek en is dus cruciaal voor het functioneren van de watergebonden natuur. Daarom zijn voor de nieuwe rwzi ten aanzien van de effluentkwaliteit vergaande eisen gesteld, niet alleen ten aanzien van nutriÍnten (N=5 en P=0,25 mg/l) maar ook ten aanzien van de ecologische waarde. Waterschap De Dommel wil een goede rentmeester zijn door onder andere gebruik te maken van milieuverantwoorde, duurzame materialen en spaarzaam om te gaan met energie. Daarbij hoort ook het creÍren en beheren van een omgeving met een dusdanige kwaliteit dat huidige en toekomstige generaties er graag willen wonen en werken en er ruimte is voor de ontwikkeling van natuurwaarden. Deze ambities van het waterschap zijn waar haalbaar verwerkt in het ontwerp van de nieuwe rwzi Soerendonk. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

33

De ontwerpcapaciteit van deze nieuwe rwzi is vastgesteld op 42.000 ie(136gTZV). Er is gekozen voor een conventioneel proces met bio-P. Voor het bereiken van een effluentkwaliteit geschikt voor de ecologie van het beekdal, zijn zandfilters en een waterharmonica toegevoegd. In afbeelding 1 is een ‘artist impression’ van de rwzi weergegeven met korte toelichtingen. In dit artikel worden de verscheidene bijzondere aspecten verder toegelicht.

Afbeelding 1: Ontwerpschets rwzi Soerendonk met bijzondere aspecten toegelicht. Installatieonderdelen: 1 influentgemaal; 2 fijnroosters en zandvanger; 3 anaĂŤrobe tank en voordenitrificatie; 4 oxidatiesloot; 5 nabezinktanks en retourslibgemaal; 6 zandfilters; 7 flowformcascade; 8 vlooienvijvers; 9 moerassloten met riet en ondergedoken waterplanten; 10 biotoopvijver; 11 vistrap; 12 technisch gebouw met o.a. slibindikker, blowerruimte en chemicaliĂŤndosering.

GEHEEL NIEUWE RWZI, NAAST DE OUDE Een groot deel van het huidige rwzi terrein is onbebouwd. Toch is het merendeel daarvan niet beschikbaar voor de nieuwe rwzi aangezien het onderdeel uitmaakt van de ecologische hoofdstructuur. Om deze reden en omdat de waterharmonica een groot oppervlak in beslag neemt, is nieuw terrein aangekocht ten westen van en grenzend aan het oude rwzi terrein (zie afbeelding 2). Van de oude rwzi wordt alleen het bedrijfsgebouw, na renovatie, gehandhaafd. De oude nabezinktanks kwamen ook in aanmerking voor hergebruik maar hier is na uitgebreide studie niet voor gekozen. Hergebruik bleek nauwelijks kosten te besparen en vergt meer energie door extra pompen vanwege een ongunstige 34

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

hoogteligging. Daarnaast zou handhaving de plaatsing van de nieuwe installatieonderdelen en de waterharmonica en de bouwfasering bemoeilijken. De overige onderdelen, zoals een clarigester, oxidatiebed en een schreiberinstallatie, waren dusdanig verouderd dat handhaving niet haalbaar was. Een groot voordeel van de gekozen layout is dat de fasering tijdens de bouw zeer eenvoudig is. De oude rwzi kan ongestoord in bedrijf blijven tot de nieuwe rwzi (excl. waterharmonica) bedrijfsklaar is. Vervolgens levert de oude rwzi terrein voor de waterharmonica. Conform de bedrijfsfilosofie van Waterschap De Dommel, zal de nieuwe rwzi een onbemande rwzi zijn. Dit wil zeggen dat veel aandacht is besteed aan procesautomatisering en on-line metingen.

Afbeelding 2: Google Earth afbeelding van de huidige rwzi Soerendonk.

ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN Een van de grootste energieverbruikers op rwzi’s is de beluchting. Verantwoordelijk voor ongeveer 70% van het totale energieverbruik. Aan de keuze van het beluchtingsysteem is dan ook een uitvoerige studie met een LCA (life cycle analysis) vooraf gegaan. Gekozen is voor het meest energiezuinige beluchtingssysteem in de oxidatiesloot; turbocompressoren en plaatbeluchtingselementen. Een bewuste keuze voor energie. De investerings- en exploitatiekosten zijn namelijk hoger ten opzichte van puntbeluchting en beluchting met rootsblowers en bellenbeluchting vergt ten aanzien onderhoud een grotere inspanning dan puntbeluchting (een niet onbelangrijk punt voor een onbemande rwzi). Daarnaast is uitvoerig aandacht besteed aan het optimale aantal beluchtingsplaten in relatie tot het energieverbruik. Bij de berekening van de compressorcapaciteit en de hoeveelheid beluchtingsplaten is uitgegaan van een energetisch optimale situatie gedurende ‘normale’ meest voorkomende omstandigheden. Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

35

Hierdoor neemt het aantal platen in de oxidatiesloot toe en neemt het energieverbruik af. Een investering voor een lager energieverbruik. Voor het ontwerp van de oxidatiesloot is een CFD-modellering uitgevoerd. Voornaamste doel was de energie-inbreng voor de voortstuwers te verifiĂŤren en te optimaliseren. Naar aanleiding van de modellering is de configuratie van de oxidatiesloot aangepast (een langere middenwand en een 50/50 verdeling van de kanaalbreedten in de bochten). Daarnaast bleek de locaties van de invoeren en aflaten weinig of geen invloed te hebben op de stromingspatronen. Gekozen is voor vier voortstuwers waarvan twee een regelbaar toerental hebben. Dit biedt de juiste mix tussen bedrijfszekerheid en kansen tot energiebesparing. Ook het hydraulisch ontwerp is geoptimaliseerd om onnodige pompverliezen te voorkomen.

Afbeelding 3: Resultaat CFD-modellering 4 m vanaf de bodem. Naast energiebesparing is ook gekeken naar de mogelijkheden voor opwekking van duurzame energie op het rwzi terrein. Gekozen is voor energieopwekking met zonnepanelen. Alle beschikbare daken worden bedekt met zonnepanelen. Dit levert ca. 5% van het totaal te verwachten energieverbruik van de rwzi Soerendonk op. Windenergie was geen optie, aangezien solitaire grote turbines niet worden toegestaan door de provincie Noord-Brabant. De kleine windturbines de zgn. Turby’s, bleken pas echt rendabel te worden wanneer ze op aanzienlijke hoogte worden opgesteld, wat niet wordt toegestaan vanwege het bestemmingsplan.

DUURZAAM BOUWEN Waterschap De Dommel wil als overheidsorganisatie een voorbeeldfunctie bekleden voor de regio. Met duurzaam bouwen wil het waterschap op een praktische en concrete manier een zichtbare bijdrage leveren aan duurzaamheid. Waar mogelijk zal worden gekozen voor duurzame materialen en/of hergebruikte materialen. Het asfalt van de huidige wegen wordt bijvoorbeeld hergebruikt bij 36

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

de aanleg van nieuwe wegen. Voor de nieuwe civiele constructies wordt hergebruikt betongranulaat gebruikt. Het beton van de oude zuivering kan eveneens een tweede leven beginnen in andere civiele werken. Verder zal restwarmte van apparaten worden benut voor gebouwverwarming en wordt energiezuinige verlichting toegepast. Voor een aantal specifieke bouwkeuzes zijn LCA-analyses gebruikt om onderbouwd tot een duurzame keuze te komen. Zo kwam bijvoorbeeld uit een LCA analyse naar voren dat een kunststof afdekking van de anaĂŤrobe tank aanzienlijk minder milieubelasting kent dan een betonnen of aluminium afdekking. Met name de score op uitputting fossiele brandstoffen en smog is lager. Met het hydraulisch ontwerp en de hoogteligging van de installatieonderdelen is rekening gehouden met het negatieve effect van grondwateronttrekking tijdens de bouw op de omliggende natuur; de ecologische hoofdstructuur en de Buulder Aa. Bij de bouw is zo min mogelijk grondwater onttrokken.

Afbeelding 4: Schets ontwerp entree en influentgemaal.

ZANDFILTRATIE De zand-(multimedia)-filtratiestap is bedoeld voor vergaande fosfaatverwijdering uit het effluent van de nabezinktanks tot lage concentraties. Deze verwijdering gebeurt op twee manieren: een deel van het fosfaat wordt verwijderd door de verwijdering van zwevende stof waarin fosfaat gebonden is en een deel wordt verwijderd door opgelost fosfaat te binden aan en uit te vlokken met een metaalNeerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

37

zout. Minimaal kan 1,5x de DWA (1,5x340 m3/h) door het zandfilter. Afhankelijk van het type en de staat van het filterbed kan een groter debiet worden verwerkt. Volgens het ontwerp bedraagt het maximale debiet bijna 1.000 m3/h. Voor de keuze van het type zandfilter en het filtermateriaal zijn uitvoerige systeemkeuze studies en proefonderzoeken uitgevoerd. Uit deze onderzoeken kwam een vastbed filter met een underdrainsysteem van Leopold ITT met een enkellaags zandfilter (2,0-3,15mm) en PAC (poly aluminium chloride) dosering als het meest optimaal naar voren. Maar gezien eventuele toekomstige strengere KRW-eisen ten aanzien van bijvoorbeeld hormonen of andere microverontreinigingen en nieuwe inzichten, is het ontwerp van de zandfilterinstallatie zo flexibel mogelijk gemaakt zodat het geschikt is voor toekomstige trends. Zo zijn de water- en luchtterugspoelfaciliteiten zodanig ontworpen dat ze geschikt zijn voor verschillende filterbedhoogten en materialen, zoals enkel- en dubbellaags zanden actiefkool filters.

WATERHARMONICA Een bijzonder element in het ontwerp van de nieuwe rwzi Soerendonk is de waterharmonica met een daarin geïntegreerde flowformcascade. Deze ecologiserende nabehandeling verwijdert de bacterieresten uit het effluent van de zandfilters en zorgt voor beluchting en introductie van beekeigen flora en fauna. Een viertal ambities ligt ten grondslag aan het ontwerp: 1) verbetering van de effluentkwaliteit 2) landschappelijke inpassing en versterking van de natuurwaarden 3) waterberging in het beekdal 4) contact met het publiek. Het ontwerp en de werking van de Waterharmonica is beschreven in het artikel: Primeur op rwzi Soerendonk, H2O 16/17-2009. Door innovaties in het ontwerp is het ruimtebeslag, het voornaamste nadeel van de waterharmonica’s, fors kleiner. De flowformcascade tussen de zandfilter en de vlooienvijvers is een wereldprimeur. Het effluent zal een ritmische behandeling ondergaan, die niet alleen het zuurstofgehalte verhoogt, maar waarvan ook een stimulerende werking op de ecologie van de Waterharmonica en de beek wordt verwacht. Het innovatieve karakter van de Waterharmonica Soerendonk vormde aanleiding om het ontwerp te subsidiÍren vanuit het Innovatieprogramma 2008 van Kaderrichtlijn Water. De daarbij opgedane kennis wordt in het kader van het Europese Interreg IVa-programma Interactief Waterbeheer uitgewisseld binnen de grensregio Vlaanderen-Nederland. Door werk met werk te maken levert de Waterharmonica tevens een belangrijke bijdrage aan de waterberging. De herinrichting van het terrein is aangegrepen voor natuurontwikkeling. Verder is er ruimte voor recreatie en educatie. Bijna het hele terrein van de Waterharmonica zal toegankelijk worden voor publiek. Via fiets- en wandelpaden, een brug en een trekpont kunnen de verschillende biotoopsecties worden bezocht.

38

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

ASSETMANAGEMENT Levensduur, onderhoudbaarheid en Total Cost of Ownership zijn belangrijke onderwerpen geweest bij de keuze van type en aantal apparaten en instrumenten. In het bestek is dit vertaald naar minimumkwaliteitseisen ten aanzien van beschikbaarheid en service-eisen. In het ontwerp is assetmanagement een waardevolle bijdrage geweest bij de keuze tussen pompen of vijzels, oppervlakte- of bellenbeluchting en hark- of stappenroosters. Meest opmerkelijk is misschien de afweging tussen het gebruik van pompen of vijzels voor het influent- en het retourslibgemaal. Waar het projectteam aanvankelijk een voorkeur voelde voor vijzels, vanwege betrouwbaarheid en onderhoudsbehoefte, bleek dat dit gevoel door de cijfers niet werd onderbouwd. Uit de database van Onderhoud kwam naar voren dat de kosten en intensiteit van onderhoud van pompen gunstiger is, zodat voor pompen is gekozen. De achtergrond voor dit verschil is een andere onderhoudsstrategie. Waar vijzels periodiek preventief onderhoud vragen, blijven pompen draaien totdat ze kapot gaan en vervangen of gerepareerd worden. Betere arbo-omstandigheden bij het onderhoud aan pompen is een bijkomend voordeel. Bij de afweging van het type beluchting kwam de voorkeur van het projectteam wel overeen met de cijfers. Oppervlaktebeluchting heeft lagere ‘levensduurkosten’ (de optelsom van de investeringen, onderhoudskosten en energie) en is minder storingsgevoelig. Bellenbeluchting kent echter een lager energieverbruik en scoort daardoor beter op het gebied van duurzaamheid. Het bestuur van het waterschap heeft op deze gronden de hogere kosten van bellenbeluchting goedgekeurd. Mark Janssen, Waterschap De Dommel Eric van der Zandt en Debby Berends, DHV B.V.

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

39

Twee slimme applicaties voor de rwzi Maastricht-Limmel

Triton en Dashboard SAMENVATTING Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) beschikt sinds januari 2009 voor rwzi Maastricht-Limmel over twee intelligente applicaties, namelijk AquaSuite速 Triton en AquaSuite速 Dashboard. Beide applicaties maken onderdeel uit van AquaSuite速, een reeks met intelligente watertoepassingen. Triton biedt de installatiebeheerders en procestechnologen van WBL een veilige simulatieomgeving waarin de gevolgen van bedrijfskundige en technologische keuzes inzichtelijk worden. Dashboard combineert meetsignalen van het proces met technologische kennis en presenteert dit in heldere figuren, waardoor adequater beheer van de zuivering mogelijk is. Hierbij valt te denken aan verbetering van de kwaliteit van het effluent, verlaging van het energieverbruik en optimalisatie van de biogasproductie. Triton en Dashboard maken gebruik van procesdata uit de applicatie PRINS van WBL en zijn benaderbaar via citrix, zodat verschillende medewerkers snel en onafhankelijk van hun werkplek hun werk zo goed mogelijk kunnen uitvoeren.

INLEIDING Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) beheert 18 rioolwaterzuiveringsinstallaties, waaronder rwzi Maastricht-Limmel. De installatiebeheerders op de rwzi worden ondersteund door zuiveringstechnologen, die veelal vanuit het kantoor in Roermond werken. Binnen de organisatie bestond de behoefte om het presteren van de zuiveringen inzichtelijker te maken, onafhankelijk van de betreffende installatiebeheerder. Enerzijds wordt het zo mogelijk om installatiebeheerders in staat te stellen om snel een indruk te krijgen van de toestand van het proces en, in geval van suboptimale prestaties, doelgericht naar de oorzaak te kunnen zoeken. Anderzijds is het nu mogelijk om ook andere medewerkers van WBL het prestatieniveau te kunnen laten beoordelen zonder daarbij te hoeven wachten op schriftelijke periodieke rapportages. Daarnaast bestond de wens om te beschikken over een rekenhulp waarmee snel de effecten van maatregelen zoals het in/uit bedrijf stellen van procesonderdelen kunnen worden ingeschat. WBL uitte de wens voor een oplossing die aan bovenstaande eisen voldoet en kan dienen als gemeenschappelijk communicatiemiddel tussen de installatiebeheerders en de procestechnologen, waardoor gaandeweg de procestechnologische kennis van installatiebeheerders verdiept wordt.

INTEGRALE PROCESINFORMATIE Momenteel werken veel waterschappen aan gecentraliseerde gegevensopslag. Ook de Limburgse waterschappen hebben ge誰nvesteerd in de beschikbaarheid van integrale procesinformatie, waardoor procesrapportages al eenvoudiger zijn 40

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

geworden. Beslissing ondersteunend systemen en dashboards maken gebruik van deze gecentraliseerde informatie. Hierdoor wordt nog beter gebruik gemaakt van de schat aan gegevens die het waterschap verzamelt en wordt de interpretatie van deze gegevens sterk verbeterd. Het web-based karakter maakt dat de gecreëerde meerwaarde voor de hele organisatie eenvoudig wordt ontsloten.

PILOT PROJECT Om in de behoefte van het waterschapsbedrijf te voorzien, hebben WBL en DHV in samenwerking een pilotproject gestart om te onderzoeken welke technische oplossingen mogelijk zijn. Dit heeft geresulteerd in de applicaties AquaSuite® Triton en AquaSuite® Dashboard. Deze zijn geïnstalleerd op een centrale server van WBL en worden door verschillende medewerkers gebruikt overal waar via internet toegang tot het WBL-netwerk kan worden verkregen. Op basis van de pilot wordt in eerste instantie het Dashboard uitgerold voor een drietal andere zuiveringen van het waterschapsbedrijf van de Limburgse waterschappen. Dit levert de meerwaarde dat de prestatieniveaus van zuiveringen zichtbaar zijn en vergeleken kunnen worden met hun optimaal haalbare prestaties. Indien de voorlopige uitrol succesvol verloopt worden in de nabije toekomst beide applicaties voor meerdere zuiveringen van WBL uitgerold.

BESCHRIJVING AQUASUITE® TRITON De beslissing ondersteunende applicatie Triton is een online omgeving waarin verschillende medewerkers van het waterschap berekeningen van een zuivering kunnen maken. Binnen het pakket worden de in Nederland gebruikelijke ontwerp- en rekenregels gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn de HSA-richtlijn voor stikstofverwijdering en de STOWA-richtlijn voor nabezinking. Op basis van stoplichten, figuren en grafieken wordt inzichtelijk gemaakt hoe de rwzi functioneert. Het model laat zich bedienen op dezelfde manier als bijvoorbeeld in een SCADA omgeving en is benaderbaar via citrix. Triton is een hulpmiddel op de volgende gebieden: s¬ /NDERHOUD ¬%R¬KAN¬EEN¬BETERE¬INSCHATTING¬GEMAAKT¬WORDEN¬VAN¬ONDERHOUDSsituaties, bijvoorbeeld de te ondernemen maatregelen wanneer een nabezinktank uit bedrijf wordt genomen, zoals het verlagen van het drogestofgehalte of SVI of eventueel het beperken van de inname; s¬ /PLEIDING¬EN¬TRAINING ¬VERSCHILLENDE¬MEDEWERKERS¬VAN¬HET¬WATERSCHAPSBEDRIJF¬ kunnen worden opgeleid in een veilige omgeving. Het functioneren van de zuivering en het effect van veelvoorkomende ingrepen worden zichtbaar op een korte tijdschaal; s¬ "EDRIJFSVOERING ¬DE¬INSTALLATIEBEHEERDER¬VAN¬EEN¬ZUIVERING¬KAN¬IN¬OVERLEG¬MET¬ een technoloog betere beslissingen maken over de bedrijfsvoering doordat gevolgen duidelijk worden van bijvoorbeeld een te verwachten heftige regenbui of een te hoog energieverbruik.

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

41

Triton simuleert alle verschillende procesonderdelen. De applicatie wordt op maat gemaakt voor een willekeurige zuivering door verschillende modules te combineren die overeenkomen met de configuratie van een zuivering.

BESCHRIJVING AQUASUITE® DASHBOARD De applicatie AquaSuite® Dashboard is een web-based applicatie waarin voor verschillende Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s) van een rioolwaterzuivering data worden verzameld en de berekende waarden slim worden gevisualiseerd. Dit levert een hogere informatiewaarde dan de reeds bestaande trendingen in de SCADA-omgeving. Het gebruik van KPI’s is een krachtige manier om een goed beeld te krijgen van het functioneren van een zuivering. Grote hoeveelheden (historische) procesdata worden geaggregeerd en visueel weergegeven. Door het web-based karakter kunnen medewerkers van het gehele waterschap vanaf elke werkplek de applicatie raadplegen. Technologische informatie Het Dashboard onderscheidt zich door toegevoegde intelligentie. Een van de eerste KPI’s die is vastgesteld betreft de nitrificatie en denitrificatie, één van de primaire processen op een zuivering. Meetwaarden van online ammonium- en nitraatmeters worden in een 2-dimensionale grafiek uitgezet waarin gekleurde vlakken aangeven hoe de waarden zich verhouden tot instelbare waarden. Dit kunnen (lozing-)normen zijn of door het waterschap zelf gedefinieerde wenswaarden. De indicatieve toetsing aan normen is ook de reden waarom niet alleen recente proceswaarden worden geanalyseerd, maar ook een voortschrijdend gewogen jaargemiddelde wordt bepaald door verrekening van het debiet. De analyse kan per straat van de zuivering worden gemaakt, waardoor bedrijfsvoerders sneller geattendeerd worden op verschillen in het functioneren van de beluchting. Droge stof en energieverbruik In de KPI’s is ook technologische kennis verwerkt. Zo kan een verhoogde kans op slibuitspoeling bij RWA worden vastgesteld op basis van het droge stofgehalte en de slib volume-index. Deze wordt getoetst aan STORA-richtlijnen (de richtlijn dateert van vóór de wijziging van de naam naar STOWA in 1992) waarin de specifieke dimensionering van de betreffende zuivering wordt beschouwd. Andere KPI’s beoordelen het functioneren van de aanwezige biogasproductie door vergelijking met de hoeveelheid beschikbaar organisch materiaal of de verhouding van de behandelde hoeveelheid effluent en de hoeveelheid energie die de beluchting als dominante verbruiker heeft gebruikt ten opzichte van een representatief verbruik. Doorontwikkeling Momenteel worden verschillende KPI’s doorontwikkeld voor de waterlijn en de sliblijn, bijvoorbeeld een warmtebalans voor een beter voorraadbeheer voor biogas. Ook worden KPI’s ontwikkeld die het functioneren van nageschakelde zandfiltratie beoordelen, een processtap die momenteel op een aantal zuiveringen in Nederland wordt geïmplementeerd. 42

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

CONCLUSIES Met het Dashboard en het beslissing ondersteunende systeem Triton hebben de Limburgse waterschappen en hun zuiveringsunit twee krachtige tools in handen, die het beheer van hun rwzi’s kunnen vereenvoudigen en verbeteren. Er is aangetoond dat verdere verbeteringen van het zuiveringsproces mogelijk zijn op het gebied van kwaliteit, energie en verhoogd inzicht in het proces. De pilot voor rwzi Maastricht-Limmel heeft goede resultaten opgeleverd en het waterschapsbedrijf heeft inmiddels vervolg gegeven aan de pilot. Robbert Wagemaker en Edward van Dijk, DHV B.V. Saskia Hanneman, Waterschapsbedrijf Limburg

Dpsb!Vjkufsmjoef-!!qspkfdudp sejobups!bgwbmxbufstztufnfo!cjk!TUPXB

ÕBmt! kf! ifu! ofuxfslfo! bmt! xbufsqspgfttjpobm! tfsjfvt! offnuebo!cfo!kf!mje!wbo!Xbufsofuxfsl/Ö Xbufsofuxfsl!cvoefmu!lfoojt!fo!fswbsjoh!vju!bmmf! wblhfcjfefo!jo!ef!xbufsxfsfme-! wfstqsfjeu!ejf!lfoojt-!csfflu!ejtdvttjft!pqfo/ Ef!xfslufssfjofo!jo!ef!xbufstfdups!wmpfjfo!tuffet!nffs!jo!fmlbbs!pwfs/! Bduvfmf!nbbutdibqqfmjklf!uifnbÖt!bmt!lmjnbbuwfsboefsjoh!fo!njmmfoojvn! efwfmpqnfou!hpbmt!sblfo! fefsf!xbufsqspgfttjpobm/!Tbnfoxfslfo-!{pxfm! obujpobbm!bmt!joufsobujpobbm-!fo!wbo!fmlbbs!mfsfo!xpseu!tuffet!cfmbohsjklfs/! Xbufsofuxfsl!jt!ffo!jotqjsfsfoe!fo!pobgibolfmjkl!qmbugpsn!ebu!ffo!csvh!tmbbu! uvttfo!ef!ejwfstf!ejtdjqmjoft!jo!ifu!xfslwfme/!Fo!kjk!lvou!fs!mje!wbo!xpsefo/!

Xbufsofuxfsl;!kpvx!pounpfujohtqmbbut!fo!jotqjsbujfcspo Ef!mfefo!pshbojtfsfo!bmmfsmfj!fwfofnfoufo/!Qsjnb!hfmfhfoifefo!pn!pwfs! kf!wblhfcjfe!iffo!uf!ofuxfslfo/!Cpwfoejfo!cmjkg!kf!{p!pq!ef!ipphuf!wbo!ef! ojfvxtuf!usfoet!fo!pq{jfocbsfoetuf!joopwbujft/!

Nfme!kf!bbo!pq!xxx/xbufsofuxfsl/om

Lfoojt!npfu!tuspnfo Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

43

Samenwerking gemeenten en waterschap binnen generiek RTC-framework INLEIDING De gemeenten Alkmaar, Heerhugowaard en Purmerend en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) werken integraal samen binnen de afvalwaterketen en het oppervlaktewaterbeheer om de KRW-doelstellingen te halen. Zij gaan uit van één afvalwaterketen en één oppervlaktewatersysteem en proberen deze te optimaliseren met integrale sturing (Real Time Control (RTC)). Daarom is een generiek RTC-framework opgezet dat geschikt is voor alle regelingen in de afvalwaterketen en het oppervlaktewater. Dit initiatief is gesubsidieerd door het KRW-innovatieprogramma van Senter Novem. Binnen hetzelfde innovatieprogramma wordt het RTC-framework komend jaar tevens in de Hoekse Waard toegepast. Het RTC-framework geeft praktisch handen en voeten aan de praktijkervaringen, studies en onderzoeken in de afgelopen jaren, waarin is gebleken dat door slim sturen het functioneren van het oppervlaktewater en afvalwaterketens op een kosteneffectieve manier kan worden verbeterd.

PROBLEEMSTELLING In het Nederlandse waterbeheer en afvalwaterbehandeling ontbreekt een generiek RTC-framework waarmee eenvoudig nieuwe regelingen voor de afvalwaterketen en het oppervlaktewater kunnen worden geconfigureerd. Bestaande regelingen omvatten vaak een eigen RTC-systeem die speciaal voor de betreffende regeling zijn geprogrammeerd, geheel met hun eigen routines voor het inlezen van data, verwerken en aansturen van de kunstwerken. Hier gaat het volgende spreekwoord op: “zoveel regelingen, zoveel RTC-systemen”. De praktische bezwaren om daadwerkelijk RTC te implementeren zijn groot. Belangrijke vragen zijn: “hoe leg ik verbinding met verschillende kunstwerken (gemalen, stuwen) met hun eigen datasystemen en hoe zorg ik ervoor dat het een robuust systeem blijft waar ik echt op kan vertrouwen?”. Deze punten slokken het grootste gedeelte van de energie (geld en tijd) op. Real Time Control lijkt hiermee een ICT-aangelegenheid terwijl het in eerste plaats een zaak moet zijn waarin naar een optimale werking van de afvalwaterketen en het oppervlaktewater zelf gezocht wordt.

VISIE Als randvoorwaarde binnen dit project is vastgesteld dat de techniek faciliterend dient te zijn en niet remmend. Er is daarom een generiek RTC-framework 44

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

opgezet, bestaande uit standaard bouwblokken waarmee een nieuwe regeling eenvoudig kan worden opgezet. Eén RTC-framework geschikt voor meerdere regelingen dus, in plaats van elke regeling zijn eigen RTC-software.

METHODE: WORKFLOW EN BOUWBLOKKEN De methode die in dit project is uitgewerkt bestaat uit een aaneenschakeling van grotendeels geautomatiseerde stappen, opgebouwd uit standaard bouwblokken. Deze aaneenschakeling van stappen noemen we een workflow, die globaal ingedeeld kan worden in vijf categorieën (zie Figuur 1). Voor elke categorie zijn meerdere bouwblokken (Figuur 2) aanwezig die gebruikt kunnen worden voor het maken van een regeling. Een voorbeeld hiervan is de stap ‘inwinnen data’ die kan bestaan uit het bouwblok ‘uitlezen data meetinstrument’ of ‘uitlezen data kunstwerk’. Omdat er veel verschillende datasystemen zijn met eigen standaarden voor communicatie, zijn er voor het ‘inwinnen van data’ voor elk datasysteem eigen bouwblokken ontwikkeld. Door de bouwblokken op een standaard wijze op te maken kunnen bouwblokken met elkaar verbonden worden (vergelijk het met de kenmerkende ‘nopjes’ van de LEGO-steentjes).

Figuur 1: Sturing is een workflow. De randvoorwaarden en wensen worden verwerkt in de regelaars Zoals genoemd zijn de bouwblokken in te delen in de vijf categorieën van een workflow, die hieronder beschreven worden: 1. Inwinnen. Elk (riool)systeem heeft zijn eigen meetinformatiebronnen (niveaumetingen, kwaliteitsparameters, neerslag) die veelal zijn aangesloten op een vast datacommunicatiesysteem (SCADA). Omdat er veel verschillende SCADAsystemen zijn met eigen standaarden voor communicatie, zijn er voor het ‘inwinnen van data’ voor elk datasysteem bouwblokken ontwikkeld.

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

45

Figuur 2: Bouwblokken om eenvoudig nieuwe regelingen te maken. 2. Valideren. De ingewonnen data wordt eerst gevalideerd, aangevuld en gefilterd zodat een goede en betrouwbare gegevensreeks beschikbaar komt voor de betreffende regeling. 3. Voorbewerken. De specifieke parameters waarop een sturingsregeling werkt, bijvoorbeeld een afstroom debiet, moet worden afgeleid uit de neerslagdata De gebruiker kan hiervoor het bouwblok Unit Hydrograph kiezen, maar het is ook mogelijk om voor het bouwblok SOBEK-model te kiezen. 4. Regeling. De feitelijke logica zit in de regelaar en deze vormt daarmee het brein van de regeling. Er zijn standaard bouwblokken ontwikkeld voor verschillende typen regelaars, zoals de aan-uit regelaar, de PID1-regelaar, de NMPC2regelaar. Daarnaast kan men eenvoudig zelf (if-then-else) regelaars bouwen in een scripttaal. De komende tijd worden nieuwe regelaars als standaard bouwblok opgenomen in het framework. 5. Versturen. De laatste stap is de berekende instructie aan de datacommunicatiesystemen van de betreffende kunstwerken door te geven, zodat de kunstwerken daadwerkelijk volgens de regeling gaan werken. Hiervoor geldt hetzelfde als bij het inwinnen: gestandaardiseerde bouwblokken kunnen worden ingezet om de koppelingen met de datasystemen te leggen. 1 De PID-regelaar is een Proportioneel Integrerende DifferentiĂŤle regelaar die instructies verstuurt die o.a. proportioneel zijn met de verstoring (afwijking, van bijv. een streefpeil). 2 De NMPC-regelaar is een Non-linear Model Predictive Controller. Op basis van een model dat geoptimaliseerd wordt, worden de instructies berekend die gestuurd worden naar de kunstwerken. 46

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Een belangrijke extra eigenschap van het RTC-framework is de mogelijkheid om een sturingsregeling voortdurend te onderzoeken en te verbeteren door meerdere regelaars virtueel mee te laten draaien en met behulp van de gekoppelde modellen te simuleren wat het resultaat ‘geweest zou zijn als.’

RESULTATEN Figuur 3 laat een sturingsregeling in de Waterlandse Boezem binnen het nieuwe RTC-framework zien, genaamd Control-NEXT. De resultaten van de vijf stappen uit de workflow zijn van boven naar beneden weergegeven en geconfigureerd met de standaard bouwblokken.

Figuur 3: Resultaten van de vijf stappen in ControlNEXT

Figuur 4: Meerdere gemeenten, zuiveringskringen en polders in één framework Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

47

De mogelijkheid meerdere gebieden (gemeenten, polders, zuiveringskringen) op te nemen binnen hetzelfde framework is weergegeven in figuur 4. Ook is weergegeven hoe meerdere regelingen per gebied geconfigureerd kunnen worden. EĂŠn van deze regelingen, of een combinatie daarvan, komt vervolgens in de laatste stap van de workflow: het wegschrijven.

CONCLUSIE EN DISCUSSIE Met het RTC-framework is het mogelijk eenvoudig nieuwe regelingen te maken voor nieuwe gebieden of afvalwaterketens (figuur 3 en 4). Ook kunnen bestaande regelingen met bijvoorbeeld een nieuw regelalgoritme een update krijgen. Het opzetten van een regeling met meerdere meetpunten en kunstwerken kost met behulp van het framework circa twee tot vijf dagen configuratiewerk. De ervaring met vroegere RTC-systemen leert dat dit maanden in beslag nam, gezien het feit dat per regeling een geheel nieuw systeem moest worden geprogrammeerd en ingesteld. De vraag is of voor eenvoudige sturingsregelingen (bijvoorbeeld: de waterstand op een bepaald punt bepaalt de pompactiviteit van een gemaal) dit generieke RTC-framework niet te omvangrijk is. Veel kunstwerken bevatten immers zelf al de software om een dergelijke lokale regeling in te stellen. Het antwoord hierop is afhankelijk van de behoefte die een gemeente of waterschap willen vervullen met RTC. Feit is dat er veel informatie voor handen is (neerslag, oppervlaktewatermetingen, rioolmetingen) die met de gestandaardiseerde bouwblokken relatief eenvoudig kan worden ingezet. Hier komt bij dat veel waterschappen en ook gemeenten in de afgelopen jaren zijn overgestapt op een centraal water informatie systeem, veelal een FEWS-configuratie waarmee veel bouwblokken van een regeling al direct voor handen zijn. De verwachting is dus dat met het wegnemen van veel praktische bezwaren rond het opzetten van een regeling juist ook de meer lokale regelingen aantrekkelijk worden om in het RTC-framework op te nemen. Bijkomend voordeel is dat hiermee met dezelfde data en dezelfde interface gewerkt wordt als bij een meer complexe regeling van bijvoorbeeld de afvalwaterketen, wat de samenwerking en communicatie tussen waterschap en gemeenten en bijbehorende afdelingen zal bevorderen. Op 3 juni wordt een symposium gehouden in de Jaarbeurs te Utrecht over de resultaten in dit project. Wij nodigen u hiervoor van harte uit en stellen u spoedig op de hoogte van de precieze invulling van deze dag. Klaas Jan de Hart, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Klaas-Jan van Heringen, Deltares Anne Leskens, Nelen & Schuurmans

48

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Decentrale Stankbestrijding: de energiezuinige manier van stankbestrijding! Al langere tijd bestrijden droge fysisch chemische geurfilters stank bij vooral pompstations. Door gebruik te maken van decentrale stankbestrijding kunnen we nu ook op hele waterzuiveringen de stank bestrijden. Het principe dat aan decentrale stankbestrijding ten grondslag ligt, is de stank bestrijden met fysisch chemische geurfilters daar waar die ontstaat, bij de bron. Deze filters zijn gevuld met een chemisorptiemedium dat gassen verwijdert door een chemische reactie aan te gaan. In vergelijking met de traditionele centrale stankbestrijdingsystemen heeft dit principe een aantal voordelen: het is flexibeler, veiliger, energiezuiniger en goedkoper door de zeer eenvoudig systeem lay-out. In dit artikel wordt ingegaan op het principe en deze voordelen van decentrale stankbestrijding.

DECENTRALE STANKBESTRIJDING VERSUS CENTRALE SYSTEMEN In de traditionele stankbestrijdingsystemen wordt de stank van verschillende bronnen verzameld en naar een centraal filter geleid. Via een uitgebreid leidingsysteem wordt de lucht naar een gaswasser, biologisch of lavafilter of een filter met actieve kool afgezogen, waar de stank wordt verwijderd. Het is erg moeilijk om de juiste hoeveelheid lucht van elke bron naar de centrale filter te transporteren. Het leidingsysteem is meestal voorzien van regelkleppen en afsluiters, maar toch wordt er nog vaak onnodig veel lucht aan de bron onttrokken. Het gevolg is dat de exploitatiekosten hoger zijn dan nodig is. Bij decentrale stankbestrijding worden eenvoudige compacte fysisch chemisch filters bij iedere bron geplaatst, afgestemd op het soort gas en de concentratie ervan. Een eenvoudig en ongecompliceerd zuiveringssysteem maakt de lange luchtleidingen van de bron naar de filter overbodig. Met decentrale stankbestrijding is het veel Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

49

eenvoudiger om precies zo veel lucht te filteren als nodig is, waardoor het verbruik van filtermedia beperkt wordt. Door heel specifiek per locatie de gassen die stank veroorzaken uit de lucht te filteren, werkt het stankbestrijdingssysteem optimaal en zijn de kosten lager. De gebruiker betaalt alleen voor filters die gassen neutraliseren die de bron ook daadwerkelijk uitstoot. Decentrale stankbestrijding is bovendien een heel flexibele manier van stankfiltratie. Het nadeel van een centraal systeem is dat het moeilijk is om het systeem te veranderen en/of uit te breiden zonder de luchtbalans te verstoren. Met decentrale stankbestrijding verandert het bestrijdingssysteem mee met een veranderende stanksituatie. Door de daadwerkelijke emissies te meten kunnen nieuwe bronnen of bronnen die niet werden verwacht in de ontwerpfase eenvoudig met een extra filter onschadelijk worden gemaakt. Met een centraal systeem heeft het uitvallen van de centrale filter door een storing of onderhoud ernstige gevolgen. De stank komt in de omgeving vrij en de omwonenden ondervinden stankoverlast. Met decentrale stankbestrijding is het systeem veel minder kwetsbaar. Als er een filter uitvalt, komt alleen de stank van een enkele bron vrij en blijven de gasconcentraties vaak onder de limiet, waardoor de omwonenden geen of minder overlast ondervinden. Bij decentrale stankbestrijding gaan we er ook vanuit dat niet alle gassen verwijderd worden, maar dat de stankemissie ervan beheerst wordt. In afgesloten ruimten waar een bron is, is het vaak voldoende om een lichte onderdruk te creÍren, waardoor stank niet meer kan ontsnappen. Hiervoor hoeft slechts een kleine hoeveelheid lucht (100 – 200 m3/uur) aan de ruimte ontrokken te worden. Wanneer ruimten helemaal luchtdicht afgesloten kunnen worden, volstaat zelfs een passief ontluchtingsfilter. Alleen wanneer de druk in de ruimte te hoog of te laag wordt, zal er lucht door dit filter gaan. Deze passieve of actieve oplossing kan goed worden toegepast bij bijna alle bronnen op een waterzuivering. In een waterzuiveringsinstallatie zijn vaak vijf of zes plekken waar gassen vrijkomen bij het behandelen van afvalwater. De stank wordt veroorzaakt door verschillende gassen zoals waterstofsulfide, mercaptanen, dimethyldisulfide en vluchtige organische stoffen. Het verschilt per bron welke gassen worden uitgestoten en ook de concentraties lopen uiteen. De voorbehandeling De inlaatroosters, zandfilters en vetfilters hebben allemaal te maken hebben met een hoge stankoverlast. Deze kan vaak voorkomen door een afdekken en door lichte afzuiging (100-200 m3/uur) een onderdruk te creÍren. Hierdoor kan de lucht met stank niet meer vrijkomen in de omgeving. Voorbezinktank Bij de voorbezinktank ontstaat de stank vooral bij de overstort. Dit is de plek waar het water zich met de lucht mengt. In plaats van de hele tank af te dichten, kunnen we volstaan met het afdichten van de enkel de overstort. Een passief stankfilter volstaat vervolgens om de lucht die vrijkomt door de waterverplaatsing te reinigen. 50

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Slibverwerking Wanneer een afgesloten slibtank gevuld wordt, moet deze ontlucht worden. Deze lucht bevat veel gassen als H2S en mercaptanen en moet dus gereinigd worden. Ook bij overdrukventielen kan lucht vrijkomen met hoge concentraties stinkende gassen. Ook hier volstaat al een zelfademend stankfilter. Pompstations Voor rioolgemalen, pompstations en bergbezinkbazins, is het door ruimtegebrek vaak moeilijk om een bio- of lavafilter te installeren. Compacte fysisch chemisch stankfilters zijn de ideale oplossing voor dit probleem.

SAMENSTELLING VAN DE STANKFILTERS De basis van chemisorptie media is aluminiumoxide, ge誰mpregneerd met verschillende substanties al naar gelang het gas dat afgevangen moet worden. In de meeste fysisch chemisch filters wordt een combinatie van Odorcarb II en Odormix SP gebruikt. De Odorcarb Ultra verwijdert de meeste waterstofsulfide en andere organische gassen. De Odormix SP oxideert de overige gassen en de resterende waterstofsulfide. Door de combinatie van deze filtermedia, wordt gebruik gemaakt van de grote afvangstcapaciteit van Odorcarb Ultra en het brede afvangstspectrum van Odormix SP. Wanneer ammoniak een bijdrage levert aan de stankproblemen, zoals vooral vaak voorkomt bij slibverwerking, wordt Odorcarb AM aan het filter toegevoegd. Het type filtersysteem wat gebruikt wordt, is gebaseerd op ronde filtervaten die met los medium of mediazakken gevuld worden. De ronde vorm geeft een betere luchtverdeling over het filtermedium en voorkomt dat de lucht langs het filter heen gaat (bypass). Deze systemen kunnen uitgevoerd worden in HDPE en Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

51

RVS. De capaciteit van zo’n systeem kan uiteenlopen van 100 m3/uur tot meer dan 1000 m3/uur. Ook zijn er modulaire- en diep-bed systemen mogelijk tot capaciteiten van 17.000 m3/uur.

SPECIALE KENMERKEN De samenstelling van de fysisch chemisch filters resulteert in een aantal voordelen in vergelijking met de ad- en absorptie filtersystemen. Een belangrijk voordeel is de veiligheid. Traditionele filters slaan gassen op door middel van adsorptie in de korrel. Het nadeel van deze methode is dat de gassen soms weer vrijkomen (desorptie). Dit kan gebeuren gedurende bedrijf of als de materialen in het filter vervangen worden. In de droge chemische filters worden de gassen omgezet in onschadelijke zouten: dit proces heet chemisorptie. Het grote voordeel van deze methode is dat chemisorptie onomkeerbaar is. Verwijderde gassen kunnen dus niet opnieuw vrijkomen. Een ander voordeel van de chemische droogfilters is dat de gebruikte materialen zo goed als onbrandbaar zijn. Onder normale omstandigheden is zelfontbranding uitgesloten. De filters zijn relatief eenvoudig te onderhouden. Het service-interval is meestal ongeveer een jaar.

CONCLUSIE Geconcludeerd kan worden dat droge fysisch chemische stankfilters een goed alternatief zijn voor traditionele systemen voor de bestrijding van stank. Decentrale stankbestrijding heeft als voordelen dat het flexibel, veilig en eenvoudig in het onderhoud is en lagere energie- en investeringskosten met zich meebrengt. Voor waterzuiveringsinstallaties en afvalwaterpompstations is dit dus een effectieve, kostenefficiënte en milieuvriendelijke manier om stankproblemen op te lossen. H.G. Corèl, Twin Filter

52

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Waterverdeling door inzet van satellietbeelden Hoe kun je het schaarse water in zuidelijk Afrika eerlijker verdelen? Deze vraag stond centraal in de workshop op 3 en 4 november 2009 in Mbane, hoofdstad van Swaziland. Vertegenwoordigers van waterbeheerders en onderzoeksinstellingen uit vier landen, waaronder Nederland, namen deel aan de workshop die werd georganiseerd onder de vlag van PRIMA, een programma dat onder andere als doel heeft het grensoverschrijdende waterbeheer in het stroomgebied Incomati te verbeteren. In dit artikel wordt ingegaan op de achtergronden van het waterbeheer in het stroomgebied van de Incomati en op de resultaten van de workshop.

ACHTERGROND Het stroomgebied van de Incomati rivier is qua grootte vergelijkbaar met dat van de Maas en ligt in de landen Zuid-Afrika, Mozambique en Swaziland. Door de gewijzigde politieke situaties in Zuid-Afrika en Mozambique is er de laatste jaren meer aandacht gekomen voor het (grensoverschrijdende) waterbeheer. Diverse instanties, waaronder de ‘water’ ministeries in de betrokken Afrikaanse landen, maar ook het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken (via VNG International), Landbouw, Ontwikkelingssamenwerking en de Unie van Waterschappen (NWB-fonds) stellen middelen beschikbaar om het waterbeheer in de drie landen te versterken. In een

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

53

project met de Unie van Waterschappen en Wetterskip Fryslân is het Waterschap Groot Salland partner geworden met de Incomati Catchment Management Agency (ICMA) in Zuid-Afrika. Beide partners werken sinds een aantal jaren samen. Zo was Groot Salland betrokken als adviseur bij het oprichten van de ICMA.

HYDROLOGIE Het stroomgebied van de Incomati is dun bevolkt, het grondgebruik is wisselend extensief /intensief. In de afgelopen jaren is het grondgebruik veranderd van katoenteelt naar suikerriet en zijn er stuwdammen aangelegd voor drinkwatervoorziening en energieopwekking. Jaarlijks valt er ongeveer 1500 mm neerslag in het regenseizoen. Als gevolg van onder andere het veranderde grondgebruik, suikerriet vraagt meer water dan katoen, is water schaarser geworden. Andersom geldt dat er beperkt sprake is van vasthouden van overtollig water in perioden met forse neerslagoverschotten. Hierdoor zijn bijvoorbeeld in het recente verleden delen van Mozambique getroffen door enorme wateroverlast als gevolg van hoge rivierpeilen. Gegeven deze situatie en de wetenschap dat er een grote behoefte is aan (meet)gegevens om de distributie van water eerlijker te laten verlopen, heeft het Landbouw Economisch Instituut in samenwerking met Alterra, Wageningen UR en Waterwatch een eenvoudige tool ontwikkeld. Deze tool stond centraal tijdens de workshop.

WIBIS TOOL WIBIS is een afkorting van Water Management in Inkomati Basin through Interactive Science. Met deze GIS-tool is met behulp van een eenvoudig schema van het stroomgebied het waterverbruik te berekenen. Het stroomgebied is hiervoor 54

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

verdeeld in ‘vakjes’. Voor elk vakje kan een grondgebruiksvorm worden opgegeven, bijvoorbeeld teelt van suikerriet. Wanneer bekend is hoeveel water verdampt via de gewassen en dit wordt vergeleken met de gevallen neerslag kan worden berekend hoeveel water kan ‘doorstromen’ naar het naast gelegen ‘vakje’. Op deze wijze kan ook snel inzicht worden verkregen in de gevolgen van het telen van andere gewassen. Voorwaarde voor het goed kunnen toepassen van deze tool is het kunnen beschikken over gegevens van de actuele gewasverdamping. Het verkrijgen van betrouwbare en actuele gegevens over de werkelijke gewasverdamping is in het verleden, ook in Nederland, lastig gebleken. Veelal wordt op metingen van verdamping van open water een omrekenfactor toegepast, bijvoorbeeld die van Makkink of Penman, om daarmee een inschatting te maken van de actuele gewasverdamping. Ook is de gewasverdamping soms onderdeel van een sluitpost in de waterbalans.

SATELLIETBEELDEN Sinds een aantal jaren kunnen waterbeheerders gegevens over actuele gewasverdamping kopen bij bedrijven, zoals het Nederlandse Waterwatch. Satellieten die dagelijks overkomen, registreren de temperatuur op het aardoppervlak en zenden deze frequent door naar de aarde. Op aarde worden de metingen omgezet naar parameters voor gewasgroei, bijvoorbeeld de actuele gewasverdamping. Met deze methode kan daardoor snel en behoorlijk betrouwbaar inzicht worden verkregen in de vochtvoorziening. Tijdens de workshop zijn beide technieken, de GIS-tool en de satellietbeelden, toegelicht en aan elkaar gekoppeld. Deze gecombineerde tool geeft de waterbeheerder de mogelijkheid om snel en relatief voordeling over operationele sturingsinformatie te beschikken en biedt tevens de mogelijkheid om scenario’s in het grondgebruik ten aanzien van het waterverbruik te kwantificeren.

UITDAGINGEN De tool kenmerkt zich door eenvoud en heeft een ‘open source’ waardoor het mogelijk is om deze met elk willekeurig GIS-pakket te gebruiken. Toch bleek tijdens de workshop dat het toepassen van deze tool niet vanzelfsprekend is. Het werken met dergelijke instrumenten vraagt ook inzicht in de principes van de tool. Niet altijd zijn de uitkomsten absoluut, maar zullen ze vooral waardevol zijn bij het samenwerken tussen de waterbeheerders van de drie landen, bijvoorbeeld over het afstemmen van het grondgebruik. Ook het trainen van toekomstige gebruikers van de tool, het organiseren van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor het beheer van de tool en het beheren van de te genereren data is een nog openstaande actie. Hieraan wordt in 2011 een vervolg gegeven. Niet alleen voor de landen in Afrika biedt deze tool mogelijkheden. Ook voor de Nederlandse waterbeheerder kan met name het toepassen van satellietbeelden in het dagelijks waterbeheer een waardevolle aanvulling zijn. Mogelijk dat door deze workshop ook in Nederland toepassingen gevonden gaan worden. Sam-Peter Bakker, Waterschap Groot Salland Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

55

Uit de pers KSB VERWERFT MILJOENENOPDRACHT VOOR POMPEN WATERSTATION ABU DHABI Q KSB heeft een miljoenenorder ontvangen voor de levering van grote waterpompen. De pompen zullen worden ge誰nstalleerd in het pompstation Shuweihat in het emiraat Abu Dhabi. Met de nieuwe aggregaten breidt de plaatselijke waterleverancier het pompstation uit om het bestaande waterleveringssysteem te vergroten. In dit station zijn al tien pompen van hetzelfde type in bedrijf, die KSB in 2003 heeft geleverd. Elk van de ongeveer 20 ton zware pompen van het type RDLO 600-1200 B zal per uur 5.746 kubieke meter water tot een opvoerhoogte van 190 meter verpompen. Om een optimale bescherming tegen corrosie te waarborgen, zijn de huizen en waaiers alsmede de assen van duplex-roestvaststaal vervaardigd. Het hydraulisch rendement van de aggregaten zal tenminste 87% bedragen. Na gereedkomen zullen alle vier aggregaten door specialisten in een KSBfabriek aan een zogenaamde stringtest worden onderworpen. Anders dan bij dergelijke grote pompen gebruikelijk is, test men de pompen niet met de beschikbare testveldaandrijvingen, maar met de originele aandrijfcomponenten. Daartoe monteert men de transformator en frequentieregelaar alsmede de bij iedere pomp behorende motor om het geheel als een complete eenheid te kunnen testen. De Duitse pompenfabrikant verwierf de opdracht, omdat de opdrachtgever al goede ervaringen met de andere ge誰nstalleerde pompen had opgedaan en omdat KSB zeer hoge rendementen kon garanderen. De levering van de nieuwe pompen zal naar verwachting begin 2011 plaatsvinden. QQ Bron: KSB Nederland B.V.

WATERSCHAP VERBETERT WATERSYSTEEM IN PENDRECHT Q RIDDERKERK, 18 februari 2010- Waterschap Hollandse Delta investeert de komende jaren ongeveer 2,2 miljoen euro in de optimalisatie van het watersysteem in de Rotterdamse wijk Pendrecht door het vergroten en aanleggen van zeven duikers. De duikers, betonnen verbindingsbuizen tussen twee sloten, zorgen ervoor dat water beter doorstroomt en sneller afgevoerd wordt, waardoor in geval van hevige regenbuien, straten droog blijven. Dit heeft ook een gunstig effect op de waterkwaliteit. Het waterschap en Deelgemeente Charlois tekenden 56

Neerslag 2010/III

B9 B3HUVEHULFKWHQ LQGG

hiervoor op 17 februari jl. een overeenkomst. De duikers maken onderdeel uit van het Deelgemeentelijk waterplan CharloisFeijenoord uit 2006. Een groot aantal maatregelen uit dit plan zijn al succesvol uitgevoerd, zoals het aanleggen de verlengde Lepelaarsingel, het realiseren van doorspoelgemalen en het verplaatsen van riooloverstorten door de gemeente. Door ruimtelijke ontwikkelingen, waaronder herstructurering, moest een aantal nog niet uitgevoerde maatregelen opnieuw onder de loep worden genomen. Dat is ook de reden waarom het waterplan op dit moment geactualiseerd wordt. Ook Waterplan 2 Rotterdam is vastgesteld. Hierin werkt het waterschap verder samen met de ruimtelijke ordenaars van de gemeente Rotterdam. De combinatie herstructureren en verbeteren van het watersysteem (voor nu en de toekomst) en het zoeken naar gezamenlijke ruimtelijke kansen staan hierin voorop. Om de werkzaamheden doelmatig en tegen de laagste kosten uit te voeren werken de deelgemeente en het waterschap intensief samen. Bij de planning van de werkzaamheden kijken beide partijen nadrukkelijk naar het combineren van werk. Bijvoorbeeld dat straten maar ĂŠĂŠn keer worden opengebroken. De investering is noodzakelijk vanwege de normen die worden opgelegd vanuit het Nationaal BestuursAkkoord Water (NWB). De NBW heeft het doel om in 2027 het watersysteem op orde te hebben en te houden, zodat problemen met wateroverlast, -tekort en -kwaliteit zoveel mogelijk worden voorkomen. QQ Bron: Waterschap Hollandse Delta

WATERSCHAP EN GEMEENTEN WERKEN SAMEN IN AFVALWATERKETEN VOOR SCHONER WATER EN TEGEN LAGERE KOSTEN Q Eerste overeenkomst tussen waterschap en drie gemeenten getekend Waterschap Vallei & Eem en de gemeenten in zijn werkgebied gaan bij het afvoeren en zuiveren van afvalwater intensief samenwerken. Zo kan worden bespaard en is schoner afvalwater mogelijk, zonder dat de verantwoordelijkheden veranderen. Het waterschap en de gemeenten Amersfoort, Bunschoten en Leusden hebben daar vrijdag een overeenkomst over ondertekend en lopen voorop in de voorstellen die de waterschappen aan het rijk hebben gedaan om kostenbesparend te werken. Besparingen De doelmatigheid in het waterbeheer staat momenteel sterk in de belangstelling. Op verzoek van staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat hebben de waterschappen hier een plan voor gepresenteerd. Dit naar aanleiding van de bezuinigingsplannen van het kabinet. In hun plan hebben de waterschappen onder meer aangegeven dat zij bereid zijn om de financiering van de dijken vanaf 2011 voor hun rekening te nemen. Dit zorgt voor een verhoging van de kosten voor waterschappen. Daartegenover staat dat de waterschappen het proces van samenwerking en onderlinge opschaling een forse impuls willen geven. Neerslag 2010/III

B9 B3HUVEHULFKWHQ LQGG

57

Dat gebeurt onder andere door de intensieve samenwerking met gemeenten bij het afvoeren en zuiveren van afvalwater. Door het rioolbeheer en de afvalwaterzuiveringen als ĂŠĂŠn geheel te beschouwen worden kosten bespaard. Hierdoor worden de inwoners alles bij elkaar niet geconfronteerd met hogere lokale lasten van gemeenten en waterschap. Concrete samenwerking In het Platform Water Vallei en Eem werken de gemeenten uit het gebied, provincies Gelderland en Utrecht en het waterschap samen op het gebied van water. Vanuit dit platform is de samenwerking in de afvalwaterketen tot stand gekomen. Op vrijdag 19 februari hebben de bestuurders van de gemeenten Amersfoort, Bunschoten en Leusden en Waterschap Vallei & Eem een overeenkomst Een pomp van de serie Amarex KRT L ondertekend waarin de samenwerking 700-900 van KSB, zoals die aan Mexico is vastgelegd. In deze overeenkomst ver- worden geleverd. klaren de vier partijen om permanent samen te werken aan een duurzaam en gezond afvalwatersysteem tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten. Het waterschap en de gemeenten gaan het afvalwaterbeheer efficiĂŤnter aanpakken door gebruik te maken van elkaars kennis en mogelijkheden. Beide overheden werken immers al in de afvalwaterketen. De gemeenten zamelen het afvalwater in via de riolering en het waterschap zuivert dat afvalwater op een rioolwaterzuivering. Naast riolering en rioolwaterzuiveringen bestaat de afvalwaterketen uit persleidingen, rioolgemalen en pompen. Samenwerking met alle gemeenten in werkgebied Vallei & Eem Het blijft niet bij de samenwerking met de gemeenten Amersfoort, Bunschoten en Leusden. Voor elk gebied dat afvalwater afvoert naar een rioolwaterzuivering - een zuiveringskring - maken het waterschap en de gemeenten samen een plan. In dat plan komen onder andere de gegevens van het rioleringsstelsel, de uitwisseling van metingen, knelpunten in het systeem en de plannen voor het verbeteren van de riolering en de rioolwaterzuivering aan de orde. Per zuiveringskring komt er een zogeheten afvalwaterteam, dat uit deskundigen van de gemeente en het waterschap bestaat. Deze maand bespreken de gemeenten en het waterschap de samenwerking per zuiveringskring. Samenwerking op maat Verschillende vormen van samenwerking worden door middel van pilots in de praktijk getoetst. Per zuiveringskring kan die samenwerking er anders uitzien. Dit 58

Neerslag 2010/III

B9 B3HUVEHULFKWHQ LQGG

gebeurt op initiatief van gemeenten en waterschap, zonder dat de verantwoordelijkheden veranderen. In het gebied van Waterschap Vallei & Eem is jaarlijks zo’n 31 miljoen euro nodig voor afvalwaterbeheer. Het gaat om het onderhoud van 2.500 kilometer riolering in de 19 gemeenten, 8 rioolwaterzuiveringen en 31 rioolgemalen. Door de samenwerking wordt een structurele besparing verwacht. Deze besparing kan worden bereikt door het afstemmen van investeringen en onderhoud en het beter benutten van kennis en ervaring. QQ Bron: Platform Water Vallei en Eem.

Vooraankondigingen 27 mei:

3 juni:

17 juni:

25 juni:

23-25 aug. 28 sept.

7 okt. 10-12 nov.

26 nov.

Natuurvriendelijke oevers: De themagroep Stedelijk Water organiseert een middag over natuurvriendelijke oevers in stedelijk water. Medewerkers van gemeenten behoren nadrukkelijk tot de doelgroep. Zij krijgen voorbeelden uit de praktijk en handvaten aangereikt voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers binnen hun eigen gemeente. Algensymposium: Symposium van de themagroep Afvalwaterbehandeling over diverse toepassingsmogelijkheden van algen. Nadere bijzonderheden volgen, maar noteert u alvast de datum. Langetermijn visie Riolering in de praktijk: De themagroep Stedelijk Water organiseert een middagbijeenkomst aan de hand van de ‘Langetermijnvisie Waterketen’ die in 2009 is opgesteld. Wat moet er morgen gebeuren om voor de lange termijn kansen voor de riolering open te houden om later geen spijt te krijgen van maatregelen die in in het toekomstplaatje passen? Binnenkort kunt u zich aanmelden voor deze bijeenkomst via de website van Waternetwerk. Seminar Klimaatneutraal ondernemen: Op 25 juni is bij Waternet het Seminar Klimaatneutraal Ondernemen in de watersector. Dit seminar richt zich op klimaatneutraal ondernemen en is vooral bedoeld voor directies en beleidsmedewerkers van drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen. In dit seminar worden ‘best practices’ gedeeld en vervolgstappen geschetst op weg naar klimaatneutraal ondernemen. Locatie: Waternet Amsterdam. Meer informatie en aanmelden via de website, rubriek Agenda. Cities of the Future: Tijdens Sail is van 23-25 augustus in Amsterdam het congres Cities of the Future. Hoe zien de steden van de toekomst er uit op het gebied van water? ‘Vierde dinsdag in september’: In dit jaarlijks terugkerende evenement van Waternetwerk ligt de focus op het door het kabinet gepresenteerde waterbeleid voor het komend jaar. Doel: een levendige discussie en informatie-uitwisseling over de meest actuele beleidsvoornemens. Bodemenergie: nieuwe regels, nieuwe kansen?!(alternatieve data 14/10 of 18/11) Congres Water and Energy: Onlangs is de call for papers verstuurd voor dit internationale congres over water en energie, georganiseerd door IWA in samenwerking met Waternetwerk. De call for papers heeft betrekking op wetenschappelijke papers en goed gedocumenteerde studies. De conferentie is in Amsterdam. Tot maart 2010 kunnen samenvattingen van papers en posters voor de conferentie worden ingediend. Meer informatie en aanmelding via www.moorga.com Najaarscongres: Onder de titel ‘Technologische Trends in water’ vindt in Zwolle het Najaarscongres plaats.

Neerslag 2010/III

B9 B3HUVEHULFKWHQ LQGG

59

Een nieuwe optische technologie voor de meting van opgeloste zuurstof in water

Luminescence Dissolved Oxygen (LDO) SAMENVATTING De zuurstofconcentratie in actief slibtanks is een van de belangrijkste continu gemeten parameters voor een biologische afvalwaterzuiveringsinstallatie (awzi). Traditionele meettechnieken zijn gebaseerd op elektrochemische (elektrolytisch of galvanische) meetcellen. Deze conventionele technieken verbruiken elektrolyt en tasten de elektrodes (anode) aan tijdens de meting. Deze effecten leiden tot een drift van het meetsignaal die alleen binnen de limiet kan worden gehouden door regelmatige kalibratie. Met de nieuwe LDO Sensor is er een volledig nieuwe meettechniek voor de bepaling van zuurstofconcentraties in water ontwikkeld. De optische techniek is gebaseerd op de emissie van licht door een zuurstofgevoelige laag. De meting van zuurstof is niet langer een elektrochemische meting, maar een puur fysische tijdsmeting van lichtemissie. Omdat deze tijdsmeting driftvrij is dient men geen kalibraties meer uit te voeren. 1. Inleiding In de biologische rwzi bepaalt voor een belangrijk deel de zuurstofconcentratie de aard en snelheid van het zuiveringsproces in de actiefslib installatie. Tijd of ruimtelijk gescheiden aërobe, anoxische en anaërobe zones zijn de basiselementen voor koolstofafbraak, nitrificatie, denitrificatie en biologische eliminatie van fosfaat. De kennis van de zuurstofconcentratie is noodzakelijk voor de processturing van actief slibinstallaties. Het is dus niet de vraag ‘waarom’, maar ‘hoe’ men de zuurstofconcentratie continu kan bewaken. Tussen 60% en 70% van de energieconsumptie van een awzi wordt gebruikt voor de beluchting van het actief slib. Controle- en reguleringsstrategieën met als doelstelling het energieverbruik van de awzi te optimaliseren, richten zich daarom meestal op de optimalisatie van de beluchting in de aërobe zones. 2. Elektrochemische meettechniek Het principe van de elektrochemische zuurstofmetingen bestaat meer dan 40 jaar en is gebaseerd op een elektroden combinatie (anode en kathode) in een elektrolytoplossing. Deze zogenaamde elektrochemische cel wordt gescheiden van het monster doormiddel van een zuurstof selectief membraan. De zuurstofmoleculen in oplossing diffunderen door het membraan totdat de partiële druk van de zuurstofmoleculen aan beide zijden van het membraan gelijk is. In meetsondes zonder membraan is het monster zelf de elektrolyt. 60

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Er wordt een verschil gemaakt tussen galvanische en elektrolytische meetcellen. In een galvanische meetcel wordt een spontaan potentiaalverschil bewerkstelligd tussen de anode en de kathode afhankelijk van de elektrochemische samenstelling. Dit is voldoende om de zuurstofmoleculen bij de kathode te reduceren en de corresponderende oxidatieprocessen bij de anode in werking te stellen. Het potentiaalverschil tussen kathode en anode is proportioneel ten opzichte van de zuurstofconcentratie in het monster. Galvanische meetcellen zijn zelf polariserend, dit wil zeggen dat ze na inschakeling onmiddellijk klaar zijn voor gebruik. Bij elektrolytische meetcellen is het potentiaalverschil tussen anode en kathode onvoldoende om zuurstof te reduceren. Een extra polarisatiespanning moet worden aangelegd. Het verschil in spanning is proportioneel ten opzichte van de zuurstofconcentratie. Een stabiele polarisatiespanning wordt slechts opgebouwd na een zogenoemde polarisatieperiode die kan oplopen tot 2 uur. De polarisatietijd dient na elke stroomonderbreking te worden herhaald. Het basisprincipe voor de elektrochemische meetmethodes is echter dat voor elke zuurstofmolecule gereduceerd aan de anode er een corresponderende oxidatiereactie optreedt bij de kathode. Dit resulteert in de degeneratie van de anode en het verbruik van de elektrolytoplossing. Beide processen leiden onvermijdelijk tot drift van de metingen of lagere resultaten die enkel kunnen worden vermeden door regelmatige kalibratie door de gebruiker. 3. Effecten van lage zuurstofmetingen Zuurstofsensoren worden voornamelijk gebruikt in gesloten regelkringen. De controller verbonden aan de zuurstofsensor stuurt de beluchters zodat de zuurstofconcentratie op het niveau van het setpoint blijft. Lage meetsignalen van een sensor kunnen op deze manier niet onmiddellijk gedetecteerd worden zodat de actuele zuurstofconcentratie in het actiefslib bekken een stuk boven het setpoint kan liggen. Dit kan leiden tot procesproblemen zoals transport van zuurstof in de anaĂŤrobe zones, wat het denitrificatieproces afremt. Ook om economische redenen dient men onnodig hoge zuurstofconcentraties in de actief slibtank te vermijden. Voor een hoeveelheid energie N nodig voor de beluchting van actief slib geldt het volgende: N ~ Cs/(Cs-Cx) met Cs: aangenomen zuurstofverzadigingsniveau Cx: gemeten zuurstofconcentratie De hoeveelheid energie en de energiekosten voor de beluchting van actiefslibinstallaties stijgen bij een dalend zuurstofniveau Cx. Bij een zuurstofverzadigingswaarde Cs = 9.0 mg/l en een zuurstofsetpoint van 2.0 mg/l wordt het energieverbruik ten gevolge van lage meetwaardes weergegeven in figuur 1. Een meetwaarde van 0.3 mg/l lager dan de werkelijke zuurstofwaarde resulteert in een extra energieverbruik van 4.5%. Aangezien 60% - 70% van het energieverbruik in een zuiveringsinstallatie gebruikt wordt voor de beluchting van het actief slib is het duidelijk dat lage zuurstofmetingen te allen tijde dienen te worden vermeden. LDO sonde Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

61

4. Optische zuurstofmeettechniek Met de nieuwe optische zuurstofmeettechniek is er een techniek ontwikkeld die de procesgebonden nadelen van de elektrochemische methodes elimineert. Het principe van de LDO is gebaseerd op het fysische verschijnsel ‘luminescentie’. Dit wordt gedefinieerd als de eigenschap van bepaalde materialen (luminofoor) om licht uit te zenden (emissie) dat niet wordt geproduceerd door warmte maar door een andere soort van excitatie. Het LDO principe is gebaseerd op excitatie door middel van licht. Bij de selectie van een geschikte luminofoor en golflengte voor de lichtproducerende excitatie zijn zowel de intensiteit als het tijdsinterval van de luminescerende straling door de tijd heen afhankelijk van de zuurstofconcentratie in de omgeving van het materiaal. De LDO sensor omvat 2 componenten, zie Figuur 2: – Een sensorkap met luminofoor, aangebracht op een transparant materiaal – De sensor met een blauwe en een rode LED, een fotodiode en een elektronische analyse unit (sensorlichaam) Tijdens de meting is de sensorkap op het sensorlichaam geschroefd en ondergedompeld in het water. De zuurstofmoleculen van het monster zijn op deze manier direct in contact met de luminofoor. Voor de meting stuurt de blauwe LED een lichtpuls uit. Deze gaat door de transparante carrier en transfereert een deel van zijn stralingsenergie naar de luminofoor. Dit veroorzaakt een verhoging in energetische staat (excitatie) van de elektronen van de luminofoor. Deze energetische staat is echter niet stabiel, de elektronen zullen op een bepaald moment terug vallen naar hun ‘natuurlijke’ baan. Dit niveau vervalt via een aantal intermediaire niveaus (binnen +s); de energie die hierbij vrij komt vertaalt zich vervolgens in de vorm van rood licht (Figuur 2). Figuur 2 Wanneer zuurstofmoleculen in contact zijn met de luminofoor: – Zijn deze in staat om de energie van de geëxciteerde elektronen te absorberen zodat deze elektronen kunnen terugkeren in hun oorspronkelijke status zonder dat licht wordt uitgestraald. Bij een stijgende zuurstofconcentratie resulteert dit proces in een dalende intensiteit van het uitgezonden rode licht. – Veroorzaken deze vibraties in het luminofoor waardoor de geëxciteerde elektronen sneller terugvallen naar hun normale toestand. De levensduur van de rode lichtstraling wordt hierdoor verkort. Beide aspecten worden omschreven als zijnde quenching. De effecten worden beschreven in Figuur 3: de lichtpuls van de blauwe LED op tijd t=0 heeft tot gevolg dat onmiddellijk hierop rood licht wordt uitgestraald door de luminofoor. 62

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

De maximum intensiteit (Imax) en het tijdsinterval van de rode lichtstraal zijn afhankelijk van de zuurstofconcentratie van het medium waarin de luminofoor zich bevindt (de intervaltijd o wordt gedefinieerd als de tijd tussen excitatie en reductie in de rode lichtstraal tegenover 1/e keer de maximum capaciteit). Om de zuurstofconcentratie te bepalen wordt de levensduur o van het rode licht vastgesteld. Op deze manier wordt de zuurFiguur 3 stofmeting gereduceerd tot een puur fysische tijdsmeting. De sensor wordt continu bijgestuurd door middel van de rode referentie LED. Voorafgaand aan elke meting stuurt deze een lichtstraal met gekende karakteristieken naar de luminofoor en passeert het hele optische systeem.

Figuur 4: Intensiteitcurve waarin de blauwe lichtstraal zorgt voor excitatie en de productie van rood licht. 5. Voordelen in gebruik Traditionele elektrochemische zuurstofmeettechnieken vragen regelmatig onderhoud door de gebruiker. Schoonmaken, kalibreren, vervanging van membranen en elektrolyt, opschuren van de anode en de administratie van deze activiteiten werden tot op heden als noodzakelijk beschouwd. Alleen op deze manier kan de tendens van te lage meetresultaten binnen de aanvaardbare grenzen worden gehouden. Door een gebrek aan alternatieve technieken en het belang van de zuurstofmeting in biologische awzi’s worden de onderhoudswerkzaamheden aanvaard door de gebruikers. Met de nieuwe optische techniek is er nu een alternatief beschikbaar. In vergelijking met de elektrochemische meettechniek biedt de optische meettechniek verschillende voordelen voor de gebruiker op gebied van kwaliteit van de metingen en het onderhoud:

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

63

– Geen kalibratie De optische LDO techniek reduceert de zuurstofmeting tot een driftvrije tijdsmeting. Slijtage of achteruitgang van het luminescerende materiaal op de sensorkap heeft een effect op de intensiteit maar niet op de tijdsinterval van het uitgestraalde rode licht. Deze wordt enkel bepaald door de concentratie van zuurstof in het monster. Alle optische componenten worden gecorrigeerd voor elke meting door middel van de rode referentie LED. – Geen membraan- en elektrolytwissel Het LDO procédé vervangt elektrolyt, elektrodes en membranen door een zuurstofgevoelig polymeer op een sensorkap. Deze kap wordt als een schroefdop 1 keer per jaar vervangen. – Geen minimum aanstroomsnelheid Elektrochemische zuurstofmeettechnieken evalueren de spanning of voltage die wordt geproduceerd door de reductie van zuurstof tot hydroxide ionen aan de kathode. Om deze zuurstofconsumptie in evenwicht te houden is een continu diffusie van zuurstofmoleculen naar het elektrolyt noodzakelijk. Om te verhinderen dat de zuurstofconcentratie daalt in de onmiddellijke omgeving van het membraan is een constante aanstroom van nieuw monster noodzakelijk. De nieuwe LDO techniek verbruikt geen zuurstof. – Sterk verminderde gevoeligheid aan vervuiling Elektrochemische meetcellen zijn snel gevoelig voor verstopping van het membraan waardoor minder zuurstof in de cel zal diffunderen. Dit resulteert in lage meetsignalen. Bij vervuiling van de sensorkap zal de sensorkap minder licht terugstralen maar het tijdsinterval blijft gelijk zodat ook de meting correct blijft. Dit resulteert in aanzienlijk langere reinigingsintervallen. – Geen sensorschade door H2S H2S veroorzaakt een zilversulfide afzettingslaag op de anode van elektrochemische meetcellen. Deze zeer moeilijk te verwijderen laag veroorzaakt onherstelbare schade aan de anode. De luminofoor in de LDO is ongevoelig voor H2S (en talloze andere chemicaliën). – Korte responstijden De optische meettechniek heeft voldoende aan contact tussen de zuurstof moleculen en de luminofoor. Hierdoor is het resultaat binnen enkele seconden beschikbaar. Indien gewenst kunnen de responstijden worden vertraagd. – Grote gevoeligheid aan lage zuurstofconcentraties De gevoeligheid van de meting (verandering in de tijdsduur van de luminescerende lichtstraal ten opzichte van een verandering van zuurstofconcentratie (6o/6cO2)) neemt toe bij afname van de zuurstofconcentratie. Hierdoor geeft de LDO techniek goede resultaten in het lage meetbereik. – Robuuste mechanische sensor In vergelijking met de membranen van elektrochemische meetcellen is de sensorkap zeer robuust. Membraanbreuk tijdens de werking of schoonmaken is onmogelijk. Toon Streppel en Michael Haeck, HACH LANGE

64

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Corruptie in de waterwereld Op 12 februari 2009 is op kantoor van Tauw in Deventer een symposium gehouden over corruptie in de waterwereld. Deze bijeenkomst is georganiseerd door de werkgroep Buitenland van Waternetwerk. De werkgroep beoogt om de ervaringen van watermensen in het buitenland laagdrempelig beschikbaar te maken voor anderen die voor korte of langere tijd op missie worden gezonden. Corruptie is een onderwerp dat zeer tot de verbeelding spreekt. Niet alleen in het buitenland, maar ook in ons eigen land en de zogenaamde beschaafde westerse wereld is met het fenomeen bekend. Maar hoe gaan we er mee om? Wat is corruptie en wat niet? Is het uit te sluiten? Op deze middag is hierop door twee sprekers ingegaan. John Butterworth van IRC International, co-auteur van het Global Corruption Report 2008: Corruption in the Water Sector, sprak over de omvang van corruptie, gaf een diagnose van het probleem en gaf suggesties over de prevantie van corruptie. Renco Campen, oud bestuursvoorzitter van DHV, sprak de zaal toe over de praktische invulling die DHV heeft gegeven. Het betrof hier vooral de richtlijnen voor medewerkers en leidinggevenden. Vervolgens volgde een brede discussie met inbreng van de aanwezigen. Speciale aandacht was er voor de inbreng van Vitens rond om hun projecten in Jemen. Later zou dit zeer opportuun blijken met de gijzeling van Vitens medewerker Jan Hoogendoorn en zijn vrouw. Het betoog van John gaf een duidelijk overzicht van de omvang van de corruptie (30% van de omzet in waterprojecten), de verschillende vormen van corruptie en opwelk niveau van beslissers welke vormen voor komen. Uiteindelijk zijn er twee belangrijke gedupeerden van corruptie. De financier, die minder krijgt dan hij had kunnen realiseren en vooral de eindgebruiker. Deze, meestal niet kapitaalkrachtige, partij is in de meerderheid, maar betaalt teveel voor het onmisbare water. In een cyclische aanpak kan een bruikbare werkwijze worden gevonden om corruptie te identificeren en aan te pakken. 1. Diagnose Inventariseer eerst, voordat actie ondernomen wordt. Welke vormen van corruptie zijn er? Op welk niveau wordt ingestoken? Wat zijn de gevolgen voor de armere bevolkingsgroepen? 2. Doelen Focus op de waterzaken die vooral de armen betreffen. Lokaal bestuur is de sleutel in Water, Sanitatie and HygiĂŤne

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

65

3. Verbind oplossingen Meerdere strategieën moeten parallel worden toepast om corruptie te bestrijden. Schuw geen maatregelen op hoog niveau. Creëer mogelijkheden voor de armere bevolking om met verbeteringen te komen en creëer daarmee draagvlak voor corruptie vrij handelen. 4. Mitigeer In sommige gevallen zal ‘kleine’ corruptie een noodzakelijk kwaad lijken om toegang tot water te krijgen. De oplossingen moeten in elk geval geen schade toebrengen. Probeer de verliezen als gevolg van corruptie direct te compenseren. 5. Monitor Er is nog weinig ervaring met het terugdringen van corruptie in de watersector. Essentieel is goed te monitoren welke strategieën werken en welke niet. Flexibiliteit is noodzakelijk en ga voort op wat werkt. Afsluitend kan gesteld worden dat als corruptie bestreden moet worden men goed geïnformeerd moet zijn en men moet anticiperen op de lokale omstandigheid. Men meervoudige strategiën moet hanteren die vooral gericht zijn op openheid en beschikbaarheid van informatie. Gebruik partners en trek lessen uit succesverhalen. Renco Campen’s presentatie bevatte naast de te verwachten voorbeelden van zichtbare corruptie ook juist de onzichtbare corruptie. Belangrijk is daarbij de definitie van corruptie. Hier alleen al zit een wereld van interpretatie mogelijkheden. Indien de Corruption Perceptions Index bekeken dan is de wereld als volgt opgedeeld:

66

B9 BDUW LQGG

Neerslag 2010/III

Hoe donkerder rood hoe groter de kans op corruptie. In essentie vindt in elk land corruptie plaats en eerder dan de discussie over hoe schoon je eigen straat is, zou de discussie moeten gaan over hoe krijgen we meer straten schoon of schoner. In de beleving van Renco zijn er gevers en nemers, maar vooral ook helpers (facilitators). De rol van de laatste groep is veelal onderbelicht. In alle fases van een project van eerste aanvang tot afronding zijn er vele mogelijkheden, manieren, verleidingen en belangen om corruptie toe te passen. Alle spelers hebben belangen die ‘geholpen’ zouden kunnen worden met corruptie. Uiteraard zijn er vele excuses te verzinnen, zoals ‘er toch niets tegen te doen’ en ‘het is een vorm van belasting’. Maar voor corruptie geldt geen excuus. Belangrijk is de principiële keuze om tégen corruptie te zijn en ernaar te handelen. Hierbij is openheid de sleutel. Zodra alles wat je doet, financiert en weggeeft openbaar is, is er niks te verwijten en is je organisatie ook niet te chanteren. DHV heeft een duidelijke keuze gemaakt. Corruptie wordt niet getolereerd en actief bestreden. Hiertoe heeft men een Business Integrety Management System op gezet. Hierin is uitvoerig beschreven wat onder andere de bedrijfspolicy is, hoe gevoelige zaken worden gemonitoord, de klokkenluiders worden behandeld. Met name de auditting en onderzoeken bij potentiële ‘risico’-projecten krijgt ruime aandacht. Uiteindelijk is ook de Raad van Commissarissen betrokken bij de supervisie op de bedrijfspolicy. DHV is van mening dat corruptie onnodig en ongewenst is. Dat start met een uitgesproken keuze en wordt mogelijk gemaakt door volledige openheid, intern en extern. Na de inleidingen werd een zeer interactieve discussie gevoerd. De discussie werd omkleed met praktijkvoorbeelden. Duidelijk werd in elk geval dat de aanwezigen ongelukkig zijn met corruptie en de negatieve effecten die dit heeft op vooral de allerarmsten op deze aarde. Zeker waar het gaat om een essentiële levensvoorwaarde: Water. Peter van der Pijl

Neerslag 2010/III

B9 BDUW LQGG

67

Aan de waterkant

Drijvend fonteinkruid is prima milieu-indicator Fonteinkruiden wortelen in de waterbodem en leven voor het grootste deel onder water. De fonteinkruidenfamilie telt wereldwijd ongeveer honderd soorten en daarvan komen er in ons kikkerlandje wel achttien voor. We kunnen de Nederlandse fonteinkruiden verdelen in twee groepen, de breedbladige soorten en de kleine - of grasbladige soorten. De eerste groep heeft vaak grote drijvende bladeren en is een stuk gemakkelijker te herkennen dan de tweede groep, die ondergedoken grasachtige blaadjes heeft. Bij biologische inventarisaties worden de ondergedoken waterplanten vaak vluchtig bekeken of zelfs overgeslagen. Dat gebeurt vermoedelijk omdat men bang is voor een nat pak, maar eveneens omdat maar weinig mensen de verschillende fonteinkruiden kennen. Dat is erg jammer en daar zou snel verandering in moeten komen, want het is wel degelijk een interessante plantengroep. Ten eerste zijn de diverse fonteinkruidsoorten erg goede milieu-indicatoren voor de waterkwaliteit in onze vennen, sloten, beken, watergangen, grachten, weteringen en meren. Als een bepaalde soort vooruit of achteruit gaat, kunnen we daaruit afleiden welke chemische veranderingen in het water plaatsvinden en kunnen we eventueel maatregelen treffen.

Bij biologische inventarisaties worden waterplanten vaak overgeslagen. 68

Neerslag 2010/III

B9 BZDWHUNDQW LQGG

Ten tweede zijn er de ecologische relaties van fonteinkruiden met de fauna. Zo zijn Kleine zwanen in de winter voor hun voedsel afhankelijk van de fonteinkruiden in Noord-Veluwse beken en zijn er kieskeurige insectensoorten die alleen op bepaalde fonteinkruiden leven. Ten derde zijn de Nederlandse fonteinkruiden door hun grote vormenrijkdom en hun aanpassingen aan de omgeving bijzonder mooi om te zien en zijn ze de moeite waard om er een aparte studie van te maken. Daarom wil ik graag één van de grote soorten in het zonnetje zetten: het Drijvend fonteinkruid.

STERKE CONCURRENT Drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans) is de meest algemene fonteinkruidsoort van Nederland en deze plant is boven water goed te herkennen. De grote eivormige bladeren drijven in stilstaand water kriskras op het wateroppervlak. Een goed kenmerk om deze soort van alle andere breedbladige fonteinkruiden te onderscheiden, is de overgang van de bladsteel naar de bladschijf. Dat stukje stengel is over een lengte van ongeveer een centimeter niet groen of bruin, maar witachtig,het is een soort knikgewricht voor het blad. De jonge blaadjes zijn opgerold en steken als schoorsteentjes boven water. De kleur van het blad is donkergroen tot roodbruin en het oppervlak is leerachtig. In stromende beken liggen de bladen meestal in één richting en met hoge afvoeren worden de blaadjes tegen de bodem geduwd. In de zomer en het najaar zie je Drijvend fonteinkruid massaal bloeien. Dan steekt aan het eind van elke stengel een groenbruinige bloeiaar recht omhoog, waarbij de wind zorgt voor de bestuiving. In snelstromend water kunnen ze niet in bloei komen, maar hun wortelstokken kunnen de winter goed overleven. Ze groeien dan zelfs gewoon door, zodat ze in het voorjaar een sterke concurrentiepositie hebben ten opzichte van veel andere waterplanten. Als sloten en vennen droogvallen, kan Drijvend fonteinkruid deze periode redelijk overbruggen, in afwachting van betere tijden.

Drijvend fonteinkruid is een goede indicator voor lage fosfaatgehaltes. Neerslag 2010/III

B9 BZDWHUNDQW LQGG

69

INDICATOR VOOR FOSFAAT Fonteinkruiden zijn goede milieu-indicatoren. Nu moet ik bekennen dat juist Drijvend fonteinkruid voor verschillende chemische stoffen een wat bredere milieutolerantie heeft dan zijn geslachtsgenoten. De plant komt dan ook in heel Nederland voor, van de hoge zandgronden tot in natte duinvalleien, met uitzondering van een deel van Zeeland en het centrale deel van Noord- Holland. Voor fosfaat is onze plant echter wèl een goede indicator: zij mijdt namelijk water met hoge fosfaatgehalten. In het voedselrijke Nederland zijn wateren met lage fosfaatgehaltes vaak specifieke situaties, zoals vennen met regenwater of sloten met kwel. De kwelsituaties komen bijvoor- Drijvend fonteinkruid bloeit met groen-bruinige aren aan beeld voor in waterlopen het eind van iedere stengel. De wind zorgt voor de bestuiwaarin ijzerrijk grondwa- ving. ter omhoog komt. Het opgeloste ijzer vormt samen met het aanwezige fosfaat in het oppervlaktewater een zout, dat neerslaat. Het resultaat is een fosfaatarme waterlaag, waarin Drijvend fonteinkruid goed gedijt.

FONTEINKRUIDETERTJES Er leven heel wat insecten op fonteinkruid en vooral in deze waterplant. De metaalglanzende bladhaantjes Donacia versicolorea vormen een duidelijk voorbeeld. Zij leggen hun eitjes uitsluitend op het blad van Drijvend fonteinkruid. De keverlarven kruipen vanaf het blad door de stengels heen naar de wortels van de plant. Daar onttrekken ze zuurstof aan hun gastheer en kunnen ze zich rustig verder ontwikkelen. Een ander insect dat dol is op Drijvend fonteinkruid, is de dansmug Critopus brevipalpis. De larven van deze mug laten de boven- en onderlaag van het blad intact, maar ze vreten alles daartussen met hoge snelheid weg. Als een blad ‘op’ is zwemmen ze naar een volgend blad. In de herfst lijkt dat een treurig gezicht, maar de plant, sterk als hij is, groeit in het vroege voorjaar gewoon weer vanuit de wortelstokken uit tot een volle plant. Tekst en foto’s: Maarten Zonderwijk (Maarten Zonderwijk woont in Deventer. Hij is freelance natuurfotograaf en beleidsecoloog bij het Waterschap Regge en Dinkel.) 70

Neerslag 2010/III

B9 BZDWHUNDQW LQGG

VERENIGINGS NIEUWS nummer 3-2010

WATERNETWERK-NEERSLAG PRIJS, JAARGANG 2009 Op 16 april is tijdens het voorjaarscongres de Neerslagprijs uitgereikt aan Dennis Piron, Willy Verstegen en Eduard Schilling voor hun artikel ‘Zandfilter RWZINijmegen, samenwerken in de waterketen’ dat gepubliceerd werd in nummer 2 van 2009. De jury was van mening dat het artikel goed de opzet en werking van een zandfilter op de rwzi Nijmegen, beschrijft. Het artikel is helder geschreven, aldus de jury, met een goede opbouw van doelstelling, via ontwerp en uitvoering, naar praktijkervaringen en aanbevelingen. Het biedt bruikbare informatie over het ontwerp en de toepassing van deze techniek. Het geeft een goed voorbeeld van samenwerking tussen gemeente en waterschap p[ een gemeenschappelijk doel te bereiken. Tijdens het voorjaarscongres werd ook de H2O prijs uitgereikt aan de auteurs Koreman, Visser en Welling, voor het artikel ‘Klassiek werkpaard presteert boven verwachting’ dat verscheen in H2O 16/17.

4 JUNI 2010: NATIONALE WATERNETWERK SECTIEDAG ‘Veiligheid = mensenwerk’ is het thema van deze dag. U kunt zich nu aanmelden via de website van Waternetwerk. De meest actuele ontwikkelingen worden gepresenteerd. Het doel is kennisuitwisseling tussen drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen, voor medewerkers in de uitvoering. Elders in dit nummer vindt u meer informatie.

KENNISMAKINGSLIDMAATSCHAP WATEROPLEIDINGEN Cursisten van Wateropleidingen kunnen een gratis kennismakingslidmaatschap voor een jaar afsluiten als zij een cursus, zoals UTAZ en HTAZ volgen bij Wateropleidingen. Het speciale aanmeldingsformulier staat op Neerslag 2010/III

B9 BYHUQZV LQGG

71

de website van Waternetwerk bij ‘lid worden’. Laat het weten aan uw collega’s!

STUDENTEN KUNNEN WEER INZENDEN VOOR DE JAARLIJKSE SCRIPTIEPRIJS Tijdens het Najaarscongres op 26 november wordt de jaarlijkse scriptieprijs weer uitgereikt voor een scriptie over een watergerelateerd onderwerp. Studenten van een hogeschool of universiteit komen in aanmerking voor deze prijs. Docenten van hogescholen en universiteiten kunnen voordrachten indienen om mee te dingen naar de Waternetwerk-scriptieprijs. Kent u studenten van hogeschool of universiteit? Attendeer hen dan op deze prijs. Zij kunnen hun aanmelding voor 1 augustus 2010 insturen met behulp van het aanmeldingsformulier op de website van Waternetwerk.

SAMENSTELLING BESTUUR WATERNETWERK Tijdens de algemene ledenvergadering van 16 april vond, met instemming van de leden, een wisseling in het bestuur van Waternetwerk plaats. Penningmeester wordt Ronald Wielinga, nu nog lid van het bestuur. Peter Schouten treedt uit het bestuur. Gert Jan Geerdink, vertegenwoordiger namens de KRS, treedt uit het bestuur, conform het rooster van aftreden. Frans Visser zal zijn plaats in het bestuur innemen.

BIJEENKOMSTEN Op 17 juni is de bijeenkomst ‘Langetermijnvisie Riolering in de Praktijk’. U kunt zich aanmelden via de website. Wat moet je volgend jaar doen om voor de lange termijn kansen voor de riolering open te houden? Om later geen spijt te krijgen van maatregelen die niet in het toekomstplaatje passen? En hoe voorkom je daarbij dat je nu veel geld uitgeeft aan ‘toekomstgerichte’ maatregelen die pas over jaren gaan renderen? Hoe zet je bijvoorbeeld de transitie in naar een ander type rioolstelsel als de vervanging in een wijk verspreid over 25 jaar plaats zal vinden?

72

B9 BYHUQZV LQGG

Neerslag 2010/III

$ 4 5

! " # $ % &'&( )')( *+ , - ()( .( ./ '(( 0 1 ()( .( ./ '(& 2 3

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-8000-8878 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:34:45

Koersbepalend in water, energie en bodem!

GMB is volop in beweging en wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en bodem. GMB ontwerpt, realiseert, onderhoudt en renoveert onder meer drinkwateren afvalwaterzuiveringsinstallaties, pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen, dijken en kades. We reinigen en saneren (water) bodems en bouwen installaties die afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en logistiek, zoals verkeersknooppunten, haventerreinen en loodsen.

T (0488) 44 94 49 I www.gmb.eu

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5338 NVA Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:37:11

COLASIT SPECIALIST IN KUNSTSTOF TOEPASSINGEN VOOR WATERZUIVERING VENTILATIESYSTEMEN VOOR STANKBESTRIJDING Van kunststof ventilatoren tot complete installaties met leidingwerk, geurfilters, wassers, sproeitorens, kleppen en/of suskasten.

DOSEERINSTALLATIES EN OPSLAGTANKS VOOR CHEMICALIﾃ起 Complete installaties voor het doseren van chemicaliﾃｫn bij o.a. defosfatering. Gemonteerd op kunststof paneel of in kunststof kast.

Indien gewenst verzorgt onze projectafdeling het constructieontwerp. Daarbij profiteert u van onze veelzijdige ervaring met kunststofprojecten. En natuurlijk van onze verantwoorde en deskundige montage. E-mail: info@colasit.nl Internet: www.colasit.nl

ISO 9001

C O L A S I T H O L L A N D B . V. Postbus 1105 5200 BD 's-Hertogenbosch Te l e f o o n 0 7 3 - 6 4 1 8 3 1 5 Fax 073 - 6423682

1000-20-9000-4976 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7626 Neerslag voordruk 2009

1_1_stC5_zw_A.indd 1

Kleur / zw

11-12-2009 11:39:30

Arveon, uw partner in afvalwatertechniek!

Arveon producten Arveon is al jaren een betrouwbare partner als het gaat om het leveren van innovatieve en betrouwbare producten voor de (afval)watertechniek.

Onze producten Allflowlift afvalwaterpomp- units met grofvuilkamersysteem • Allflowlift prefab HDPE rioolgemalen met grofvuilkamersysteem • Combiflowlift afvalwaterpomp- units • Combiflowlift prefab HDPE rioolgemalen • TSK Syncho anti- waterslag terugslagkleppen • Allflowstop terugslagkleppen • WD Systeem muurdoorvoeringen • Oplossingen op maat •

www.arveon.nl

info@arveon.nl

Postadres: Postbus 242 • NL 7040 AE ’s-Heerenberg t +31 (0) 314 67 51 60 Bezoekadres: Handelsweg 12 • NL 7041 GX ’s-Heerenberg f +31 (0) 314 67 51 69 • info@arveon.nl • www.arveon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5670 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:48:44

kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie vertechniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele

‘s-Hertogenbosch Hambakenwetering 1 Postbus 2309 5202 CH ‘s-Hertogenbosch T 088-33 66 333 Roermond Postbus 14 6040 AA Roermond T 0475-395979 W kragten.nl

6472_P29_fc.indd 1

Hoogveld - Sittard

11-12-2009 11:58:57

< Filcom, met twee moderne productie vestigingen in Nederland, is een van de grootste producenten van gekalibreerd zand in Europa. Op basis van streng geselecteerde grondstoffen wordt na een was-, droog- en zeefproces een grote verscheidenheid aan nauwkeurig begrensde zandfracties verkregen, die zowel in bulk als verpakt geleverd worden. >

< Het filter- & entzand van Filcom voldoet aan de Kiwa normen en wordt veelal met behulp van bulkauto's op de bestemmingsplaats afgeleverd. De logistieke organisatie wordt volledig door Filcom verzorgd. Naast het filter- & entzand voor de waterzuivering en zwembaden levert Filcom instrooizand voor kunstgrassportvelden, omstortingsgrind in grondwaterputten, gekalibreerd zand voor wervelbed ovens en vulzanden in de betonreparatie mortels. >

FILCOM BV Postbus / P.O. Box 9 3350 AA Papendrecht The Netherlands

T +31 (0)78 615 8122 F +31 (0)78 615 9275

www.filcom.nl info@filcom.nl

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 12:01:07

1000-20-9000-6584 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-8744 Neerslag voordruk 2009

Kleur: fc

MC-RIM/OMBRAN.CPS Of het nu installaties voor de verwerking van afvalwater, drinkwaterreservoirs of betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden betreft, de toepassingsgebieden van MC-RIM zijn veelvoudig. Overal waar door een agressieve inwerking van water op lange termijn betonoppervlaktes beschadigd kunnen worden, en dus een verhoogd veiligheidsrisico vormen, komt de hoge chemische en mechanische bestandheid van MC-RIM tot zijn recht.

MC-RIM • Mineraal oppervlaktebeschermingssysteem • Waterdampdiffusie open • Drukwaterbestendig conform DIN 1048 • Bestand tegen een zeer agressieve inwerking van water en grond conform DIN 4030 • Oppervlaktebescherming in de afvalwaterbranche binnen het bereik van pH 3,5 tot pH 14 • Oppervlaktebescherming in de afvalstortbranche • Bekleding van vijzelwerken • Oppervlaktebescherming voor drinkwaterreservoirs en betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden Ombran CPS • Polymeer silikaat beschermingssysteem • Voor de biogene zwavelzuur aantasting (zoals in bijv. rioolputten/schachten) • Waterdampdiffusie open • Oppervlaktebescherming in het bereik van pH 0 tot pH 4,5.

MC-Bouwchemie Nederland • Het Eek 9b • 4004 LM Tiel Tel. 0344-633700 • Fax 0344-633410 • E-mail info@mc-bouwchemie.com • www.mc-bouwchemie.com

OZORBER De nieuwe generatie geurfilters met een combinatie van ozorptie- en chemisorptietechnologie s Afvangen van zeer hoge concentraties H2S (>1.000 ppm) en mercaptanen s Lage exploitatiekosten s Onderhoudsarm s Compacte bouw s Zeer lange standtijden s Eenvoudige systeem lay-out

Twin Filter specialist in lucht- en waterzuivering Zie onze website www.twinfilter.com

6472_P31_fc.indd 1

11-12-2009 12:10:34

>C;G6B! Zc cVijjgkg^ZcYZa^_`Z dZkZgh @Xg WX ^b`fg iTa WX >TWXee\V[g_\]a JTgXe [XXYg WX gbXcTff\aZ iTa aTghheie\XaWX_\]^X bXiXef XXa fgXe^X \`ch_f ZX^eXZXa! J\] [XUUXa E\]^fjTgXefgTTg cebi\aV\Xf jTgXefV[TccXa C4B Xa TTaaX`Xef \a gT_ iTa ceb]XVgXa baWXefgXhaW bc [Xg ZXU\XW iTa — Dh\V^ fVTa \aiXagTe\fTg\X Xa UXbbeWX_\aZXa iTa bXiXef — BagjXecXa iTa iXeWXW\Z\aZXa iTa bXiXef — Eh\`gX_\]^X ^jT_\gX\g Xa _TaWfV[TccX_\]^X \acTff\aZ — E\f\Vb ZXfghheW UX[XXe Xa baWXe[bhWf Xa Ă?aTaV\ƒ_X c_Taa\aZXa — FXVbaW bc\a\ba U\] bXiXec_TaaXa Xa Ă‚bagjXecXa — 8iT_hTg\Xf ZXeXT_\fXXeWX ceb]XVgXa — Ibbe_\V[g\aZ Xa VhefhffXa >C;G6B ^h hiZg` ^c ^ccdkVi^Z! VYk^Zh Zc dcYZghiZjc^c\ de ]Zi \ZW^ZY kVc YZ cViiZ Zc Ygd\Z ^c[gVhigjXijjg Zc YZ gj^biZa^_`Z db\Zk^c\#

INFRAM B.V. Postbus 16, 8316 ZG Marknesse Tel: 0515 – 24 11 20, info@infram.nl, www.infram.nl INFRAM STAAT VOOR KWALITEIT, INTEGRALE AANPAK EN TOEPASBARE OPLOSSINGEN

$IVOXLWHUEHGLHQLQJ LV QX HHQ ÂłIOXLWMH YDQ HHQ FHQW´ Afsluiters regenereren 90% van alle probleem afsluiters 100% bedienbaar maken! Bel voor een vrijblijvende demonstratie +31 (0)187 - 60 52 00 Ons overig leveringsprogramma omvat o.a.: Afdichtingen, afsluiterbediening, aanboorarmaturen, beveiligingen, ballonafsluiters, brandslangen, buisstoppen, flenspakkingen, flow- en drukmeters, gereedschappen en hulpmiddelen, lekdetectieapparatuur, muurkragen, muurdoorvoeren, standstukken, storzkoppelingen, watermeterbeugels, watermeterputten, watertappunten etc. Schmidt Watertechniek B.V. • Stoofweg 18-20 • NL-3253 MA Ouddorp T +31 (0)187 – 60 52 00 • F +31 (0)187 – 60 51 71 E info@schmidt.nl • I www.schmidt.nl

6472_P32_fc.indd 1

11-12-2009 12:19:50

ELKE DRUPPEL MAAKT HET VERSCHIL KWALITATIEVE, BUDGETVRIENDELIJKE RADAR EN ULTRASONE VLOEISTOFNIVEAUMETING

MODEL R82 - RADAR NIVEAUMETER • Niveau of volume. • De ingekapselde hoornantenne in polypropyleen of Tefzel® is geschikt voor de meest corrosieve media. • Uitgerust met HART® en PACTware™. • Interne oriëntatie van de antenne maakt het mogelijk de bundel te richten terwijl de radar geïnstalleerd is.

Europees hoofdkwartier & produktie Heikensstraat 6 9240 Zele, België Tel: +32 (0)52 45 11 11 Fax: +32 (0)52 45 09 93 e-mail: info@magnetrol.be www.magnetrol.com

ECHOTEL 355 – ULTRASONE NIVEAUMETER • Niveau, volume en debiet in een open kanaal. • Menugestuurd LCD scherm met 4 drukknoppen. • Uitgerust met HART® en PACTware™. • Temperatuur gecompenseerde eliminatie van stoorecho’s. WERELDWIJD OPLOSSINGEN VOOR NIVEAU EN DEBIET

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6618 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:21:49

ABS SCABA ROERWERKEN IN SLIBGISTINGSTANKS.

CWn_cWb[ c[d]_d] X_` c_d_cWWb [d[h]_[l[hXhk_a$ =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ]Zi ^YZVaZ hnhiZZb kddg bZc\^c\ ^c ha^W\^hi^c\hiVc`h# IgVY^i^d" cZaZ bZc\^chiVaaVi^Zh ]ZWWZc ZZc oZZg \gddi ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc ]d\Z dcYZg]djYh`dhiZc# =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ZZc `lVa^iVi^Z[ ]dd\lVVgY^\ VaiZgcVi^Z[# 9Z WZlZoZc iZX]" cdad\^Z XdbW^cZZgi ZZc dei^bVaZ bZc\^c\ bZi ZZc oZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc aZkZgi j YVVgcVVhi ZZc kZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z Zc gZYjXi^Z kVc jl ha^WV[kVa# 9Z 67H HXVWV gdZglZg`Zc o^_c VVciddcWVVg WZiZg YVc YZ gZhi# KddgYZaZc kVc ]Zi 67H HXVWV gdZglZg` de ZZc g^_/ 7ZlZoZc iZX]cdad\^Z Zc egV`i^_`ZgkVg^c\ =dbd\ZcZ ha^WXdcXZcigVi^Z Zc iZbeZgVijjg OZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` KZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z KZgb^cYZg^c\ kVc ha^WV[kVa DcYZg]djYhVgb HcZaaZ iZgj\kZgY^Zci^_Y de jl ^ckZhiZg^c\ L^_ kZgiZaaZc j \gVV\ bZZg dkZg egV`i^_`ZgkVg^c\Zc Zc jl iZgj\kZgY^Zci^_Y# 7Za dch de %)("(*'*%*% d[ `^_` de dcoZ lZWh^iZ# mmm$WXi]hekf$Yec

1_1_stC5_fc_E.indd 1

1000-20-8001-0045 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:25:16

UW PARTNER IN:

(MOBIELE) SLIBONTWATERING

SCHOONMAKEN VAN SLIBGISTINGTANKS

SCHOONMAKEN VAN BELUCHTINGBASSINS

BOUW EN VERHUUR VAN APPARATUUR EN INSTALLATIES

BEL ONS 073 599 66 08

KURSTJENS IS TEVENS SPECIALIST IN HYDRAULISCH

MEER INFO www.kurstjens.nl

BAGGEREN EN EXTRACTIEVE GRONDREINIGING

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-9000-5503 Neerslag voordruk 2010

MAIL ONS info@kurstjens.nl

Kleur: fc

17-12-2009 15:59:58

1_1_stC5_zw_B.indd 1

1000-20-8001-0095 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-7000-3979 NVA Neerslag voordruk 2009

Kleur: zwwt

11-12-2009 12:36:16

VSHFLDOLVW YRRU YORHLVWRI YORHLVWRI YORHLVWRI YDVWH VWRI VFKHLGLQJ HQ ZDWHU XZ EHKDQGHOLQJV\VWHPHQ YRRU LQGXVWULsOH WRHSDVVLQJHQ 2Q]H LQWHQWLH KLHULQ LV RP YRRU HON ILOWUDWLH VHSDUDWLHYHU]RHN HHQ RSORVVLQJ WH YLQGHQ ZDDU JHYUDDJG RS PDDW 0LOLHXYULHQGHOLMN JHEUXLNYULHQGHOLMN GXXU]DDP HHQYRXGLJ LQ JHEUXLN HQHUJLH]XLQLJ KRJH NZDOLWHLW HQ PLQLPDDO RQGHUKRXG ]LMQ GDDUELM XLWJDQJVSXQWHQ 0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ HIILFLsQWH HQ EHWURXZEDUH WURPPHOILOWHUV YRRU KHW VFKHLGHQ YDQ ]ZHYHQGH GHHOWMHV HQ RUJDQLVFK PDWHULDDO XLW YORHLVWRIIHQ $X[LOO 1HGHUODQG %9 KHHIW GH]H ILOWHUPHWKRGH RQWZLNNHOG WRW HHQ FRPSOHWH OLMQ ]ZDDU XLWJHYRHUGH HIILFLsQWH HQ ]XLQLJH WURPPHOILOWHUV 'H 0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ RQGHU PHHU LQ]HWEDDU DOV YRRUILOWUDWLH YDQ 0 % 5 V\VWHPHQ RI HIIOXHQW SROLVKLQJ

ZZZ DX[LOO QO

=R VLPSHO LV 'XXU]DDP 2QGHUQHPHQ

GEURPROBLEMEN? Bel Bomitech 06 51 19 19 58 Probleemoplosser voor: • Biofilters en Biowassers Levering biofiltermateriaal: • Bomimix • Lavastenen • Microgaswassystemen • CEF Tevens voor biofilters en biowassers • onderhoudscontracten • geurmetingen • garantie op geurrendement • garantie op materialen • gedegen advies • Verhuur Biofilters

6472_P37_fc.indd 1

Bomitech, Postbus 2042, 5202 CA ’s-Hertogenbosch Tel. (073) 631 14 36 - Fax (073) 631 43 83 E-mail info@bomitech.nl www.bomitech.nl

11-12-2009 13:21:48

Merrem & la Porte: solide partner voor de waterzuivering mechanische apparaten ruimerbruggen vijzelpompen indikkers harkroosters zandvangers voortstuwers roerwerken roostergoedverwijdering slibbehandeling kamerfilterpersen filterdoeken

service en onderhoud o.a. gespecialiseerd in het reinigen van keramische beluchtingselementen verhuur oppervlaktebeluchters

beluchters/voortstuwers

beluchtingsapparaten keramische beluchters membraanbeluchters borstelbeluchters ejector- en schroefbeluchters

waterbehandeling filterspoelkoppen sproeiers

appendages regelafsluiters terugslagkleppen meskantplaatafsluiters

influent vijzels

afvalwaterbehandeling compact installaties turnkey installaties biorotoren vulmateriaal

Merrem & la Porte: van oudsher en voor de toekomst

ISO gecertificeerd

Accredited by the Dutch Council for Certification

MERREM & LA PORTE BV Veilingweg 2, 5301 KM Zaltbommel Verkoopgroep Water- en Slibtechniek Telefoon (0418) 57 89 70 Telefax (0418) 51 56 25 Postbus 50, 5300 AB Zaltbommel E-mail: info@merrem.nl Internet: www.water-slib.nl

1_1_stC5_sk_B.indd 1

14-12-2009 10:46:00

1000-20-8000-8682 Neerslag 2010 voordr. 1000-20-7000-6968 Neerslag 2009 voordr.

Kleur: warm red

DynaSand®: het enige echte continu zandfilter Wereldwijd zijn er al meer dan 20.000 units geplaatst.

Continu zandfilter voor drinkwater proceswater, koelwater oppervlaktewater afvalwater grondwater fosfaatverwijdering

Nordic Water Benelux BV

Biologisch filter voor

Van Heuven Goedhartlaan 121 1181 KK Amstelveen T +31(0)20 5032691 F +31(0)20 6400469 www.nordicwater.nl info@nordicwater.nl

Do you speak H2O?

nitrificatie denitrificatie

Meer onafhankelijkheid in watermeting? Als één van de toonaangevende bedrijven in de proces meettechnologie levert KROHNE een waardevolle bijdrage aan de vereisten van de waterindustrie. KROHNE’s nieuw ontwikkelde electromagnetische watermeter WATERFLUX is een complete meetoplossing voor water en afvalwater applicaties. KROHNE – water is onze wereld Voor meer informatie zie onze website

WATERFLUX 3070 C

6472_P39_fc.indd 1

www.krohne.com

11-12-2009 13:41:17

MJK Energie-optimalisatie

MJK Automation B.V. Hoofdweg 667 A 2131 BB Hoofddorp Tel: Fax:

0251-672171 0251-671951

mjknl@mjk.com www.mjk.com

U w p a r tn e r voo r b eta a l b a re & betrouwbare meetinstrumenten

De Connect® is de nieuwste multifunctionele pomp regelaar van MJK Het “Groene Hart” voorziet de MJK Connect® van fantastische energiebesparende functies. Makkelijk benaderbaar en in te stellen middels het tekst gestuude menu “MJK Energie-optimalisatie” in de MJK Connect®. MJK Connect® Energie-optimalisatie is: s %ENVOUDIG TE INSTALLEREN s 3NEL TE CONl GUREREN s $IVERSE MOGELIJKHEDEN VOOR DE Energie-optimalisatie s )N ELKE STANDAARD -*+ #ONNECT® beschikbaar s !CTIVERING VIA TEKST GESTUURD MENU

Hieronder vindt u de MJK Partners voor Nederland: Regio Noord West Facta Products B.V. 0251 36 12 20 www.facta.nl

Regio Midden West Kwakernaak B.V. 0184 68 91 68 www.kwakernaak.nl

Regio Zuid Aquasystems Zwaans B.V. 0418 57 20 80 www.aszwaans.nl

Regio Mid Oost Hellebrekers Technieken 0341 25 26 88 www.hellebrekers.nl

Regio Zuid Oost Pompen Service Limburg 045 4009721 www.pompen-service.nl

Regio Zuid West Istimewa Rotating www.istimewarotating.nl

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-9000-5075 Waternetwerk Voordruk Neerslag 2010 Kleur: fc

11-12-2009 13:49:43

Waterstromen exploiteert installaƟes voor (afval)waterzuivering en slibverwerking. Bedrijven die deze acƟviteiten wensen uit te besteden, zijn bij ons aan het juiste adres. Waterstromen is bereid bestaande installaƟes over te nemen en te investeren in uitbreidingen, aanpassingen of nieuwe installaƟes. Concurrerende prijsvorming met innovaƟeve, duurzame en betrouwbare processen zijn belangrijke kenmerken van onze aanpak.

Waterstromen kan u compleet ‘ontzorgen’. Samen met u vinden wij de beste oplossing!

Waterstromen b.v. Barchemseweg 18 Postbus 8 7240 AA LOCHEM Tel: 0573 29 85 51 www. waterstromen.nl info@waterstromen.nl

6472_P41_fc.indd 1

11-12-2009 14:03:03

Plaatbeluchters als noodbeluchting! De noodbeluchting kan onder andere toegepast worden bij calamiteiten en tijdens onderhouds- en revisiewerkzaamheden aan bestaande beluchtingsinstallaties. De plaatbeluchters zijn gemonteerd op gekoppelde frameconstructies welke universeel toepasbaar zijn op praktisch alle zuiveringen, daar de frameconstructies alsmede de bijbehorende luchtleidingdelen zijn opgebouwd uit meerdere standaard componenten. De frames kunnen worden gemonteerd, hangend aan de wanden of afgesteund op de vloer van de beluchtingstank.

VOORDELEN • Montage kan uitgevoerd worden tijdens een inbedrijfzijnde zuiveringsinstallatie. • Toepasbaar voor verschillende bassinvormen. • Toepasbaar voor waterdieptes van 1 tot 9 meter. • Laag energieverbruik. • Snelle montage mogelijk. • Frames, plaatbeluchters, luchtleidingen en blowers zijn uit voorraad leverbaar.

Fuzzy-Filter® Voor optimale zwevende stof verwijdering. Filtratiesnelheden tot 100 m/uur. TOEPASSINGEN

VOORDELEN

• Effluent polishing van rioolwaterzuiveringen • Voorfiltratie voor andere systemen • Industrie waterbehandeling • Koelwater • Filtratie voor desinfectie • Waterhergebruik systemen • Pulp- en papierproceswater

• Zeer hoge filtratiesnelheden mogelijk (tot 100 m/h) • Samendrukbaar filter medium • Lage waswaterproductie • Lange levensduur van het filtermedium • Modulair van opbouw • Continu bedrijf mogelijk • Goede filtratieresultaten

Bosman Watermanagement B.V. - Steegjesdijk 6 - Postbus 3701 - 3265 ZG PIERSHIL T +31 (0) 186 - 60 60 60 F +31 (0) 186 - 69 13 67 E info@bosman-water.nl I www.bosman-water.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5325 Waternetwerk Neerslag 2010 voordruk

11-12-2009 14:05:22

Kleur: fc

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8713 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-3694 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-5941 NVA Waterboek 2009

Kleur: fc

11-12-2009 14:14:14

Alligator Rioolbuffer

Alligator Biogasbuffer

"MMJHBUPS PQTMBHTZTUFNFO Albers Alligator levert al 25 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van Rioolwater, Industriële vloeistoffen, Mest en Biogas. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten in binnen- en buitenland.

Alligator Winbag ®

5IVJT JO UFDIOJTDI UFYUJFM TJOET Postbus 44, 6700 AA Wageningen, T 0317 419 144, F 0317 420 464, www.albersalligator.com

Uw partner voor al uw elektrotechnische werkzaamheden. Van het aansluiten van een eenvoudige pomp tot en met een compleet geautomatiseerde zuivering.

Bezoek ook onze website www.vdsijs.nl voor actuele projecten.

6472_P44_fc.indd 1

11-12-2009 14:22:24

Melspring ziet water als een bron die vraagt om een meer dan

zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring hebben geleid tot een compleet programma chemicaliën voor o.a. rioolwaterzuivering, drinkwaterbereiding, industriële (afval) waterbehandeling en slibverwerking.

• Poly-electrolieten Nieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten.

• Metaalzouten IJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten / (Poly)aluminiumchlorides & Blends / Natriumaluminaten (alkalische Al-oplossing).

• Koolstofbronnen Methanol / Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische glycerines / Organische zuren / Blends.

• Verkoop en verhuur Installaties voor aanmaak, opslag en dosering van chemicaliën, zowel permanent als tijdelijk.

Melspring International B.V. Telefoon: +31 26 3842040, Fax: +31 26 3842041 E-mail: hagen@melspring.com, Website: www.watermelspring.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9640 NVA Neerslag 2010 1000-20-5001-1471 NVA Neerslag 2009

11-12-2009 14:34:34

Kleur: fc

Welcome to our sealing world

www.eagleburgmann.com

Balgafdichting MG1 ... het Origineel! Voor pompen met succes. sc

honer milie

u.

ic

ht

en

af

vo

or

e

en

De Burgmann MG1 is een van de succesvolste mechanical seals. Op elke gebied of toepassing zorgt de MG1 in de pompen voor de juiste afdichting vaak onder moeilijke omstandigheden. Meer dan 100 pompfabrikanten over de hele wereld vertrouwen op MG1. Reden voor dit succes: simpel, robuust, betrouwbaar en eenvoudig te monteren. EagleBurgmann MG1 ... het Origineel. Gewoon goed.

We

1_1_stC5_fc_B.indd 1

d

EagleBurgmann Netherlands B.V. Koningsschot 9 NL-3905 PP Veenendaal Phone +31 / 318 / 54 20 00 Telefax +31 / 318 / 54 15 35

1000-20-8000-9772 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7960 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-7264 NVA 2009

Kleur: fc

14-12-2009 08:57:33

Wetterskip Frysl창n

Flowserve, specialist in pompen op maat Het gemaal Hoogland te Stavoren heeft een belangrijke functie in het peilbeheer van de Friese boezem en daarom zijn er door Wetterskip Frysl창n maatregelen getroffen om op een veilige en verantwoorde wijze het huidige maalbedrijf te kunnen voortzetten. Een deel ervan is het vergroten van de capaciteit van de huidige pompen en het vernieuwen van de aandrijflijn. Het gemaal is voorzien van een viertal pompen. De toegepaste waaiers hebben een diameter van 3600 mm. De pompcapaciteit van de huidige pompen, welke sinds 1965 in bedrijf zijn, wordt binnen de bestaande pompconfiguratie, door middel van een hydraulische modificatie door Flowserve met 25% vergroot. Dit houdt in dat de capaciteit van 24,6 m3/s per pomp wordt verhoogd naar 30 m3/s. De oude aandrijflijn is vernieuwd en bestaat nu uit een toerengeregelde e-motor, frequentieomvormer en tandwielkast, inclusief een nieuw fundatieframe voor deze componenten. Het toerental van de pomp is traploos instelbaar van 45 tot 65 toeren per min. Flowserve heeft de ombouw van 2 stuks pompen dit jaar gerealiseerd. In 2010 volgt de ombouw van de volgende 2 stuks pompen.

Voor meer informatie, kunt u op ons bellen: 074-2404000 of een e-mail sturen: Info-Hengelo@flowserve.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5506 Waternetwerk Neerslag 2010

Kleur: fc

14-12-2009 09:04:46

Stank overlast?

Met aluminium afdekconstructies van Van den Bersselaar wordt geuremissie binnenshuis gehouden. Kijk op internet: www.bersselaar.com hoe eenvoudig en degelijk voor-bezinktanks, slibindikkers, zandvangers, etc. kunnen worden afgedekt of vraag een brochure op!

Brabantsehoek 2 • 5071 NM Udenhout • 013 511 74 00 info@bersselaar.com • www.bersselaar.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

1000-20-9000-4886 Neerslag voordruk 2010

kleur: fc

14-12-2009 09:10:42

Michiel Geise, directeur van ITT Flygt Benelux, gaat genieten van zijn welverdiende pensioen. Op donderdag 6 maart a.s. zal hij u officieel voorstellen aan zijn opvolger. U kunt dan direct van de gelegenheid gebruikmaken om Michiel ‘vaar - wel’ te wensen. De receptie vindt plaats op donderdag 6 maart 2008, van 16.00 tot 18.00 uur in Restaurant Theater café Sybold, Willem Kesplantsoen 5 in Dordrecht. Telefoon +31 (0)78 6145999. Om ons goed op uw komst voor te bereiden, vragen wij u bijgaande antwoordkaart voor 28 februari 2008 in te vullen en op te sturen. U kunt ook mailen naar Marijke Boeter (marijke.boeter@flygt.com). Zij is voor eventuele vragen bereikbaar via +31 (0)78 6548522.

Op adem komen met onze beluchting Passie en deskundigheid gaan hand in hand Waarom worden onze fijne bellen-beluchtingsschotels vaker voorgeschreven dan welk ander systeem ook? Het antwoord is: passie! Daarom kunnen wij u verzekeren van de hoogste efficiëntie in beluchting: maximale zuurstofinbreng bij minimaal energieverbruik. Onze passie vertaalt zich in toonaangevende expertise in de waterbranche. Zoals blijkt uit de robuuste constructie van onze beproefde systemen, waarin 30 jaar productie-ervaring is ingebouwd. We ontwerpen systemen en daarna blijven we ze testen, in laboratoria en in werkende installaties. Met die gegevens maken we van productverbetering een continu proces. De resultaten voor u? Optimale prestaties met de laagst mogelijke levensduurkosten. En een gerust hart… www.ITTtreatment.com

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-8000-9496 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:04:38

EH2009-136

Memosens verbindt partners. Intelligente sensoren besparen kosten Endress+Hauser is wereldwijd leverancier van automatiseringoplossingen. Inmiddels heeft Endress+Hauser meer dan 130.000 Memosens-sensoren verkocht en hiermee een de-facto standaard gerealiseerd voor sensortechnologie in analyse instrumentatie. Inmiddels ontwikkelen wij de Memosens-technologie door in samenwerking met andere bedrijven. Meetprincipes waarvoor de Memosens-technologie reeds beschikbaar is, zijn: pH, redox, geleidbaarheid, opgelost zuurstof en (vrij) chloor. Overstappen van analoog naar digitaal loont de moeite Gebruikers besparen gemiddeld 30% tot 50 % vergeleken met analoge pH-metingen. Met de nieuwe calculator op www.apps.endress.com/memosens , kunt u zelf uw besparing en de terugverdientijd van uw investering uitrekenen. Memosens bewijst zichzelf ook op de RWZI Vanaf begin 2010 heeft Endress+Hauser de nieuwe Liquiline CM442 meetversterker op de Nederlandse markt beschikbaar. Deze meetversterker is ontworpen met de eisen van de gebruikers als uitgangspunt. Deze meetversterker is uiteraard voorzien van Memosens technologie. De Liquiline CM442 heeft standaard 2 Memosens-ingangen en is eenvoudig uitbreidbaar naar 8 kanalen middels steekbare modules. Uiteraard gecombineerd met de ‘typische RWZI analysesensoren’: optisch zuurstof, drogestof, troebelheid en optisch nitraat. Memobase: kalibreer sensoren op kantoor of in de werkplaats Optimaliseer sensor- en datamanagement van alle Memosens-sensoren met Memobase. Dankzij dit softwareplatform kunt u alle kalibraties centraal uitvoeren. Dus niet meer buiten in weer en wind maar in een omgeving waar u zich goed kunt concentreren. Hiermee reduceert u onderhoudskosten en wordt de levensduur van de sensoren verlengd.

www.apps.endress.com/memosens Endress+Hauser BV Postbus 6-12 1410 AC Naarden

1_1_stC5_fc_D.indd 1

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

1000-20-8000-8679 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:33:33

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.