Waternetwerk Neerslag 2010-6

Neerslag

Neerslag #6 | 2010 1HHUVODJB3RP BQU B BIF LQGG

#6|2010

&HNLMN KHW JURWHUH SODDWMH

;DVWHZDWHU HQ ;DWHUVXSSO\ LQ ÚÚQ } " |~ 2y } 0 } } }} z}

|}

| } y~ y y } }{ 2} z }|} } } } }

{ } } }

|} } } } y } { { " |~ } }

| ìôïð y } } } y y }~ yy | } z }

y } y~ y y } } } } ~ y } }

| }} } /} } |

}} z} zy } y }

|}

}y y } y { } } }{ }

y~ y y }

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5112 Waternetwerk Voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:02:30

neerslag Tijdschrift voor de regionale secties van Waternetwerk

www.neerslag-magazine.nl Raad van Advies en Redactie T. Dekker (voorzitter) mw. M.C. van Houten (secretaris), K. Sinnema (vice-voorzitter), J.C. Blaauw, mw. A. van den Bor, H.G. Letteboer, H. Dekker, P.P. van der Pijl, J.L.M. Schwartz, mw. M.E.P. Verhoeven, mw. M.J.L. van de Vondervoort

Abonnementenadministratie Waternetwerk Postbus 70, 2280 AB Rijswijk Telefoon (070) 414 47 78 Fax (070) 414 44 20 Abonnementsprijs € 25,00 per jaar (buitenland € 30,00 per jaar) Abonnementen worden genoteerd (uitsluitend op kalenderjaarbasis) tot wederopzegging. Opzegging dient te geschieden voor 1 december.

Kopij en sectienieuws zenden aan: Waternetwerk t.a.v. redactie Neerslag Postbus 70, 2280 AB Rijswijk info@neerslag-magazine.nl

Advertentie-exploitatie (tevens druk) Elma Multimedia B.V. Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk Telefoon (0226) 33 16 00 Fax (0226) 33 16 01 E-mail: info@elma.nl Internet: www.elma.nl Informatie over tarieven, afsluitdata e.d.: Dhr. P. van den Ancker

ISSN 1382-2586 45e jaargang, nr. 6, november 2010 Verschijnt eens per twee maanden in een oplage van 2000 ex.

Auteursrechten voorbehouden

In dit nummer: Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Nationale themadag ‘Asset Management’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Beheersing van de slibindex op de zuiveringen Willem Annapolder & Walcheren . . . . . . . . . . . 3 Waterhergebruik in een aardappelverwerkende industrie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Thermofiele slibgisting past perfect in duurzame slibverwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Slibretourregeling met behulp van slibspiegelmeting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Duurzame stikstofverwijdering in aërobe afvalwaterzuivering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Blauwalgen tot het verleden in het Oosterpark te Ridderkerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Energiezuinige retourslibregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Praktijktraject TAZ- en UTAZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Waterschap Vallei & Eem en gemeenten verbeteren sturing rioolgemalen. . . . . . . . . . . . . . . . . 41 IBA’s in Zeeuws-Vlaanderen op de voet gevolgd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Palingbrood goed voor de waterkwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Ultrasone slibdesintegratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Water kent geen grenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Ouwe Jonkers bezoeken waterschap Roer en Overmaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

B9 BFRORIRQBIF LQGG

– ASSETMANAGEMENT IN DE WATERSECTOR: PAS 55 Waterschappen, RWZI’s en waterleidingbedrijven moeten kunnen vertrouwen op de inzetbaarheid en veiligheid van hun infrastructuur en bedrijfsmiddelen. Ook de vraag of deze bijdragen aan een maximaal resultaat door doeltreffend en doelmatig gebruik is steeds actueler.

De PAS 55: de Publicly Available Specification 55 is opgesteld om een professioneel beheer van de bedrijfsmiddelen te stimuleren.

Deze norm bevat de ‘best practices’ voor assetmanagement uit diverse industrietakken.

De norm is geschikt voor organisaties die beschikken over kapitaalintensieve, infrastructurele bedrijfsmiddelen. Doel is om deze bedrijfsmiddelen goed te beheren en risico’s te beheersen.

Doelstellingen op gebied van duurzaamheid kunnen hierin worden meegenomen.

Lloyd’s Register kan u certificeren op basis van de PAS 55. Organisaties kunnen met het certificaat aantonen dat ze de bedrijfsmiddelen op transparante wijze beheren op basis van algemeen aanvaarde principes.

Wat kan assetmanagement voor uw organisatie betekenen?

• Het legt relaties met de bedrijfsstrategie en optimaliseert het investeringsbeleid en de concrete onderhoudsactiviteiten.

• Het ondersteunt het aantoonbaar voldoen aan wet- en regelgeving, zoals de Waterschapswet; doelmatigheid en doeltreffendheid van het beleid worden toetsbaar ingericht.

• Het is gericht op het beheer van fysieke bedrijfsmiddelen in relatie tot alle organisatieonderdelen en belanghebbenden.

• Kostenbeheersing door optimalisatie van investeringen en onderhoud ten opzichte van de vereiste prestaties op gebied van zowel waterbeheer, duurzaamheid en veiligheid.

• Ondersteuning ‘verantwoord bestuur’ door onafhankelijke toetsing van bedrijfskritische processen.

• Korte en lange termijn risico’s worden tijdig onderkend.

Als de fysieke bedrijfsmiddelen niet optimaal worden beheerd zijn bedrijfsresultaten niet maximaal. Bedrijfszekerheid en betrouwbaarheid van bedrijfsmiddelen en infrastructuur hebben

Waarom u voor LRQA kiest?

Lloyd’s Register heeft als eerste instelling certificatie voor assetmanagement gerealiseerd.

We beschikken over de mensen en de kennis om u een goede service te bieden die uw verbeteringsproces ondersteunt.

We leveren proef-audits, training en coaching en hanteren een pragmatische benadering bij onze diensten, waarbij de prestatieverbetering van uw organisatie centraal staat.

De PAS 55 kan door LRQA geïntegreerd worden getoetst met ISO 9001 en 14001 (kwaliteit- en milieuzorg). Bent u gecertificeerd bij een andere organisatie en wilt u overstappen? Neem contact op en stel vast hoe eenvoudig dit is.

Lloyd’s Register is als stichting financieel, politiek en technisch onafhankelijk, dit staat voor een onpartijdig oordeel.

Voor meer informatie LRQA Sales & Contracts T +31 (0) 10 201 8476 E info@lrqa.nl LRQA Projects T +31 (0) 10 201 4236 E info@lrqa.nl www.lrqa.nl

een directe relatie met de prestatie van de organisatie.

B BVW& BIFB$ LQGG

1000-20-9000-6327 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

B BVW& BIFB% LQGG 1000-20-8000-9335

Neerslag voordruk 2010 1000-20-6000-2801 Neerslag voordruk 2009 1000-20-5001-0198 Neerslag voordruk 2008

Kleur: fc

N I EU W E S C H ROE FC E N T R I F UG A A LWA A I E R V E RW E R K T G ROV E SL I BBE S TA N DDE L E N ZON DE R V E R S TOP P I NG E N Naast de bestaande hydraulieken voor de Amarex KRT- en Sewatec-pompen introduceert KSB een nieuwe roestvaststalen schroefcentrifugaalwaaier (type D) in combinatie met een van buitenaf nastelbare hardstalen slijtconus. Hiermee worden zelfs grove slibbestanddelen probleemloos verwerkt. De vrije doorgang van minimaal 100 mm voorkomt ook bij lage toerentallen verstopping.

De nieuwe D-waaier maakt het KSB-programma compleet: voor elk type afvalwater is er nu een pomp op maat. Inclusief de zekerheid van een hoog rendement en maximale bedrijfszekerheid.

Voor informatie en documentatie: KSB Nederland B.V., Postbus 211, 1160 AE Zwanenburg, tel.: 020 4079800, fax: 020 4079801, www.ksb.nl

Nieuw!

336 06

Nu ook in roestvaststaal

B BVW& BIFB$ LQGG

1000-20-9000-5541 NVA Neerslag voordr. 2010 1000-20-8000-7443 NVA Neerslag voordr. 09 1000-20-7000-2848 NVA Neerslag vd 08

Kleur: fc

aquasuite.nl

• Energiebesparende beluchtingsregeling • Verbetering effluentkwaliteit • Gebruiksvriendelijke bediening • Webgebaseerde visualisatie • Zelflerende, onderhoudsarme regeling • Geschikt voor elke RWZI

Intelligente oplossingen voor geavanceerde monitoring en besturing van drinkwater- en afvalwaterprocessen

Advies- en ingenieursbureau

B BVW& BIFBL LQGG

1000-20-9000-6698 Neerslag 6-2010

Kleur: fc

Bent u tijdelijk op zoek naar een Procestechnoloog?

Waterbeheersing in optima forma met Emotron:

sÂŹ&REQUENTIEREGELAARS sÂŹ3OFTSTARTERS sÂŹ,ASTMONITOREN

Amart Procestechnologie helpt u bij het operationeel beheer van afvalwater en afvalwaterzuivering.

Voor zowel industriĂŤle als communaal afvalwaterzuivering.

Wij kunnen voor u het proces of de procesoperator ondersteunen bij het • dagelijks beheer van de zuiveringsinstallatie • pilot c.q. proef (tijdelijke)opstelling • laboratorium en onderzoek werkzaamheden • vervanging van uw procesoperator bij ziekte en vakanties • ondersteuning bij uitbreiding of calamiteiten

Amart procestechnologie %MOTRONä"6äsä0OLAKKERSä ä ä.8ä"LADELä4EL ä ä ä ä &AXä ä ä ä äE MAIL äINFO EMOTRON NLäsäWWW EMOTRON NL

IJtochtkade 54, 1161 XJ Zwanenburg Tel. 06 51 05 7959 - fax 020 497 6952 www.amart.nl - info@amart.nl

UCD 536

UCF 466

Slibontwatering en indikking middels decanter De nieuwe generatie decanters, efďŹ ciĂŤnter dan ooit - Hoger droge stof percentage - Lager polymeer verbruik - Lagere energiekosten (<1kW per m3 slib) - Compacte bouw (>12m3 per m2)

GEA Westfalia Separator Nederland B.V. Hoogveld 16 . 5430 AJ Cuijk . The Netherlands Phone +31 4853 19-300. Fax +31 4853 19-301 joost.vliegen@geagroup.com . www.westfalia-separator.nl

B3FRORIRQB BIF LQGG

Koning & Hartman uw partner in watermanagement

3HLOZDWHUEHKHHU Â&#x2021; 6WDQGDDUG WHOHPHWULHFRQFHSW YRRU VWXZHQ HQ SRPSHQ Â&#x2021; 7HOHPHWULHSURWRFROOHQ '13 HQ ,(& Â&#x2021; &RPPXQLFDWLH RS EDVLV YDQ 3671 *60 HQ *356 Â&#x2021; 5HPRWH PRQLWRULQJ FRQWURO HQ RQGHUKRXG Â&#x2021; 'DWD ORJJLQJ PHW WLPH VWDPS

$IYDOZDWHU Â&#x2021; 0RGXODLUH KLsUDUFKLVFKH VWUXFWXXU Â&#x2021; 5HPRWH PRQLWRULQJ FRQWURO HQ RQGHUKRXG Â&#x2021; &HQWUDOH GDWDRSVODJ HQ RQWVOXLWLQJ Â&#x2021; 6HPDVFULSW 606 HQ VHPDIRRQ DODUPPHOGLQJ Â&#x2021; 2SHQ ZDWHUPDQDJHPHQWV\VWHHP

ZZZ NRQLQJHQKDUWPDQ FRP

B BVW& BIFB$ LQGG

1000-20-9000-5875 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

Analytical Measurement for Water Treatment

20.004-4.1.2.4.

pH, redox, conductivity, H2O2, Cl2, CIO2, O3, O2, NH3

B3FRORIRQB BIF LQGG

internet: www.jumo.nl e-mail: info@jumo.nl telefoon: 0294 491491

CFUPO FO XBUFSCPVX POUXFSQ SFBMJTBUJF SFTUBVSBUJF SFOPWBUJF POEFSIPVE

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 430 542 F 0517 - 430 563

E info@deboerendegroot.nl www.deboerendegroot.nl

Industrieweg 16 8861 VH Harlingen

T 0517 - 533 018 F 0517 - 533 588

E info@schuurmans-betonbouw.nl www.schuurmans-betonbouw.nl

Postbus 9406 9703 LP Groningen

T 050 - 5 41 29 86 F 050 - 5 41 78 68

E info@gebrdekker.nl www.gebrdekker.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6067 Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

18-12-2009 12:26:28

Draaizuigerpompen Versnijdende technieken

altijd innovatief

!

"

!

Als pompen probleemloos moet zijn.

Als onderhoud geen wachttijd moet zijn.

"

Als versnijden effectief moet zijn.

- rioolwater - vet- en drijfslib - slibcirculatie - mobiele noodpompen - primair slib - ingedikt slib - retourslib - secundair slib - polymeren - extern aangevoerd slib

" | Benningsweg 24 | 46325 Borken-Weseke | Duitsland Tel.: +49 28 62 / 91 03-0 | Fax +49 28 62 / 91 03-46 | www.boerger-pumps.nl " | Tel.: +31 (0) 541 29 36 87 | Fax +31 (0) 541 29 35 78

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9345 NVA-neerslag voordr. 2010 Kleur: fc

10-12-2009 15:48:57

!: ')275%%04367 9300)(-+ :)& +)&%6))5( )275%0) 8731%7-6)5-2+ #%7)56<67))1 = 31182-'%7-) 1)7 %00) +%2+&%5) )2 7)0)1)75-) 45373'300)2 = 31182-'%7-) 9-% 13()1 2)7:)5/ -27)52)7 )2 (5%%(0336 = 735-2+61)0(-2+)2 9-% 7)0)*332 6)1%*332 )2 )1%-0 = %7% -14357 )2 );4357 320-2) = 6)59)5 3* 5%'0) (%7%&%6)

CAW

)*)5)27-)6 = 33+,))15%%(6',%4 () 7-',76) -.20%2()2 = #%7)52)7 = 33+,))15%%(6',%4 9%2 -.20%2( = #%7)56',%4 $))8:6) -0%2()2

'7)1-81 ")+,)0 367&86 ")+,)0 )0

-2*3 %'7)1-81 20 ::: %'7)1-81 20

AZtechniek is uw no-nonsense partner voor het leveren, installeren en onderhouden van biologische geurfilters.

Bestaande filters leeghalen en opnieuw vullen kunnen we voor u uitvoeren incl. het verantwoord afvoeren van oud materiaal.

Op onze website kunt u actuele informatie en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van uitgevoerde projecten vinden.

www.aztechniek.nl

Waardsestraat 26 5388 PP Nistelrode tel. +31 (0)412 â&#x20AC;&#x201C; 610 486 fax +31 (0)412 â&#x20AC;&#x201C; 610 619 mail info@aztechniek.nl

6472_P07_fc.indd 1

â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Door onze ervaring zijn we de specialist voor: Kunststof geurfilters, lavafilters, kokosfilters, compostfilters Biologisch filtermateriaal zoals kokosvezels en lavastenen Afzuigsystemen, ventilatoren, suskasten, leidingwerk Doseerkasten, opslagtanks en leidingwerk Controle en onderhoud

10-12-2009 15:57:27

Zuiver als zand ...door doordachte techniek Zandrecycling Nederland B.V. is dé specialist op het gebied van inzameling en verwerking van riool-, kolken-, gemalenslib en veegzand (rkgv). Dit materiaal is in hoofdzaak afkomstig van de gemeenten c.q. overheden zoals Rijkswaterstaat en Waterschappen.

Het bedrijf is opgericht in 1988 als een samenwerking tussen van der Valk + de Groot, Rotterdam Afvalverwerking en Dolman. Gestart met één kleine reinigingsinstallatie, die op een paar locaties werd ingezet, is het bedrijf nu uitgegroeid tot een organisatie die d.m.v. samenwerkingen een netwerk van inzamellocaties door het gehele land heeft opgezet. De huidige aandeelhouders van ZRN zijn van der Valk + de Groot, Boskalis Dolman BV en A&G Holding BV. Het hoofdkantoor bevindt zich in Poeldijk.

Gemeenten en overheden reinigen hun riolen, vegen hun straten en wegen, reinigen kolken en (pomp-)gemalen. Dit werk kan worden uitgevoerd door de gemeente zelf als zij over eigen materieel beschikken of door de gespecialiseerde reinigingsbedrijven.

Zandrecycling Nederland B.V. is uniek in de zin dat het de enige is die zich op een dergelijk (landelijk) niveau bezighoudt met dit product en de inzameling en verwerking hiervan. Door een uitgebreide samenwerking met meerdere partijen door heel Nederland is er de mogelijkheid gebruik te maken van dertien locaties voor de inzameling van rkgv materiaal.

Wij kunnen de bij reiniging vrijkomende afvalstromen ontvangen en zorgen voor een milieuverantwoorde verwerking van dit materiaal op basis van de huidige wet- en regelgeving. Uit het ingezamelde product wordt ± 75% zand teruggewonnen wat weer ingezet kan worden in de diverse werken. Wij kunnen direct in contact staan met de opdrachtgever of via de reinigingsbedrijven. Door onze samenwerkingen beschikken wij over een uitgebreid netwerk waardoor wij voor iedereen bereikbaar zijn.

Zandrecycling Nederland B.V. ABC Westland 231 T: 0174-243950 2685 DC Poeldijk F: 0174-245303 Postbus 62 E: info@zandrecycling.nl 2685 ZH Poeldijk I: www.zandrecycling.nl Contactpersoon: Peter Voskamp (bedrijfsleider)

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-4894 NVA Neerslag 2010 voordruk

10-12-2009 16:11:35

kleur: fc

PEE00155NL 041109

Slibbehandeling – minder is meer

Met een complete serie indiktrommels, spiraalwarmtewisselaars, decanteercentrifuges, MBR oplossingen, intelligente besturingssystemen en een professionele service organisatie, beschikt Alfa Laval over de focus, de technologieën en de know-how om de meest rendabele oplossing te bieden voor moderne slibbehandeling.

Het voldoen aan de actuele wet- en regelgeving op het gebied van het efficiënt en milieuvriendelijk verwerken van slib vraagt om een andere aanpak – die u samen met Alfa Laval succesvol implementeert.

Alfa Laval Benelux BV · Postbus 9377 · 4801 LJ Breda Tel.: 076 - 57 91 253 · Fax : 076 - 57 91 302 Email: benelux.info@alfalaval.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

www.alfalaval.com

1000-20-9000-5501 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: FC

10-12-2009 16:14:21

0LOLHXWHFKQLHN

)HSSHZ[ 5LKHT!

Water Treatment Solutions >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ PZ IPUULU )HSSHZ[ 5LKHT 4PSPL\[LJOUPLR KL ZWLJPHSPZ[ VW OL[ ]SHR ]HU ^H[LYILOHUKLSPUN =HU VU[^LYW LU SL]LYPUN [V[ KL L_WSVP[H[PL ]HU ^H[LY ILOHUKLSPUNZPUZ[HSSH[PLZ ]VVY KL a\P]LYPUN ]HU NYVUK WYVJLZ LU HM]HS^H[LY" )HSSHZ[ 5LKHT >H[LY ;YLH[TLU[ :VS\[PVUZ OLLM[ KL L_WLY[PZL 6UaL ]HRTLUZLU VW KL JLU[YHSL TVU[HNL LU JVUZ[Y\J[PLHMKLSPUN OLIILU LLU NYVV[ WYVISLLTVWSVZZLUK ]LYTVNLU LU JVUZ[HU[L HHUKHJO[ ]VVY R^HSP[LP[ LU RVZ[LU >PS[ \ TLLY PUMVYTH[PL& ; c - TPSPL\[LJOUPLR'IHSSHZ[ ULKHT US c ^^^ IUT[ US

OdZ`bVX]^cZDei^bVa^hVi^Z

K m_bj km X[Zh_`\ X[j[h l_dZXWWh cWa[d _d Z[ h[]kb_[h[ pe[ah[ikbjWj[d lWd =ee]b[5 BZi YZ Y^ZchiZc kVc OdZ`bVX]^cZ#cZi `jci j Y^i oZZg ZZckdjY^\ WZgZ^`Zc# OdZ`bVX]^cZ#cZi ]ZZ[i YZ ZgkVg^c\ Zc YZ iddah ^c ]j^h db jl WZYg^_[h lZWh^iZ ]dd\ ^c YZ odZ`gZhjaiViZc iZ aViZc kZghX]^_cZc# @^_` kddg bZZg ^c[dgbVi^Z de

lll#odZ`bVX]^cZ#cZi d[ WZa &((,#))',&& :abV Bjai^bZY^V ^h h^cYh _VVg Zc YV\ YZ WZigdjlWVgZ eVgicZg ^c ]Zi j^i\ZkZc kVc ]Zi @=C DcYZgcZbZgh]VcYWdZ`# 9^ZoZa[YZ eVgicZg `jccZc l^_ dd` o^_c kddg jl k^cYWVVg]Z^Y de ]Zi ^ciZgcZi

8dccZXi^c\7jh^cZhh ;bcW Ckbj_c[Z_W 8$L$ EdhiWjh &&,'% 66 7gdZ` de AVc\ZY^_` IZaZ[ddc/ (& ''+ (( &+ %% ;Vm/ (& ''+ (( &+ %& :"bV^a/ ^c[d5ZabV#ca >ciZgcZi/ lll#ZabV#ca

6472_P14_fc.indd 1

14-12-2009 10:10:54

ADVANCED WASTE WATER SOLUTIONS

;EXIV SYV [E] SJ PMJI %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK %;;7 MW IIR IVZEVIR WTIGMEPMWX MR [EXIVFILERHIPMRK IR QSKIPMNOLIHIR XSX LIVKIFVYMO ;MN VIEPMWIVIR QMPMIYZVMIRHIPMNOI [EXIV FILERHIPMRKWW]WXIQIR ZSSV HI MRHYWXVMI SZIVLIMH

6;>-«W KPEW XYMRFSY[ PERHFSY[ IR EUYEGYPXYYV

,IVKIFVYMO IR OSWXIRFIWTEVMRK

Advanced Waste Water Solutions bv Gentsevaart 21 4565 ER Kapellebrug (Hulst)

Tel: +31(0)114-321020 Fax: +31(0)114-314628 Mail: info@awws.eu Internet: www. awws.eu

9 OYRX FMN SRW XIVIGLX ZSSV IIR KIHIKIR EHZMIWKIWTVIO [EXIVQEREKIQIRXWGER QIX PEFSVEXSVMYQXIWXIR IR TMPSXXIWXIR SJ ´IPHXIWXIR ST PSGEXMI :ERYMX SR^I IMKIR JEGMPMXIMXIR SRX[MOOIPIR SRX[IVTIR FSY[IR IR MRWXEPPIVIR [MN GVIEXMIZI QEEX[IVOSTPSWWMRKIR ZSSV Y[ [EXIVTVSFPIQEXMIO IR QIX OPERXWTIGM´IOI WIVZMGI 3R^I ´PXVEXMIXIGLRMIOIR FMSPSKMWGLI TVSGIWWIR 1YPXM 1IHME *MPXVEXMI 1&6 IR %HZERGIH S\MHEXMSR TVSGIWWIR :IVVEWWIRH MW SR^I IJµYIRX TSPMWLMRK 1IIV [IXIR# ;MN WXEER Y KVEEK XI [SSVH

Ebbing Vakschilders B.V. Wij zijn een schildersbedrijf met een constante bezetting van ± 15 schilders en werken vanuit ’s-Heerenberg in Nederland, Duitsland en België.

Onze werkzaamheden bestaan voornamelijk uit staal- en betonconservering voor nieuwbouw en renovatie.

V

De werkzaamheden spitsen zich toe op conserveringswerkzaamheden werktuigbouwkundig zoals bruggen, sluizen en pompinstallaties en anderzijds op civiele werkzaamheden van gebouwen, poldergemalen, rioolgemalen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en drinkwaterproductiebedrijven cq. drinkwaterpompstations.

A

Ebbing ‘s Heerenberg B.V.

K S

C

6472_P15_fc.indd 1

H

I L D E R S

B V

Postbus 225 7040 AE ‘s Heerenberg tel:+31 (0) 316 532074 fax:+31 (0) 847 224093 gsm:+31 (0) 610508291

14-12-2009 10:19:53

Ê~¦{Íà Ï lß c w Ï lß c

l Ïà ÆY lÍcÃØ ® l lÃÍ lÏÍA A lÍßllà AÞl`Í ll ÍÞlÃÏà ØßcÍ lÞ l ³ l ÍÞA ÍclÍÊ~¦{ͮà cØYÏl Íc lÍÞ Í Þlà AÞlÍÞ ÃÍØÍå Í Ïß l c_Í clÍllÃÆÏlÍÞ lc Íl l Ïà ÆY lÍY ÏAYÏ A lÏló lcÍAyÍÏlÍ lål Íc ÃÍÆ Ø ÏAA Íll ÍA A lÍl Íc ÏA lÍAA ß å ³Í 4 ÏlÃÆÏÍ AØß lØà Íl ÍOlÆY là cÍÏl l Í ÞlÃOl AÆÏ ÍcA å ÍclÍ l l Ïà ÆY lÍ llÏßAAÃclÞlÃßlà ³Í ll Í lY A ÆY lÍ Y ® l Ïl `ÍcAAà llÍÞà ÍÞA ÍÆ ÏA lÍl ÍÆÏAO l Í ÞlÃÍÞl lÍ AÃl ³Í ÃÍclÍÏA à lÍyØ YÏ lÆÍ ÆÍÃlcØYÏ lÍ Í lÏÍ Ø c lÍAA ÏA ÍÞAà A Ïl ÍÏlÍ ÃlA ÆlÃl ³

y Íl lYÏà YÍt close to you! ßßß³ y ³Y Ì Ì ® 2l ly ÍçÑ~¦ÍtÍ~ÑqÍ~Ñq

1_1_stC5_fc_D.indd 1

1000-20-8000-9038 Nva Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 16:33:05

ver vooruit in duurzame technologie

Cofely biedt integrale oplossingen op het gebied van water. Zo inventariseren we met een ‘waterscan’ uw waterhuishouding met concrete besparingsvoorstellen als resultaat. Of maken we met behulp van de ABW Filter zandfiltratie mogelijk tegen zeer lage

energiekosten.

Of realiseren we slibvergisting met 30% meer

rendement. Bent u

geïnteresseerd in de oplossingen van Cofely

COFELY MAAKT HET WAAR

Water Solutions? Bel 043 367 50 00 of bezoek www.cofely-gdfsuez.nl

Hubert uw partner in nieuwbouw, onderhoud en revisie van: Afvalwaterzuivering o.a. Screens o.a.

Vijzels Beluchters Rondruimers Langsruimers Zandvangers Indikkers

Trommelfilters Bandreinigers Grofroosters Microfilters

Onze serviceafdeling staat 24 uur per dag voor u klaar en staat borg voor een optimale conditie en bedrijfszekerheid van uw waterzuiveringssysteem.

Hubert Stavoren BV Kooyweg 20 8715 EP Stavoren

6472_P17_fc.indd 1

Tel.: +31 514 684444 Fax: +31 514 682198 E-mail: info@hubert.nl Web: www.hubert.nl

11-12-2009 10:09:31

Advertorial

Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren

Flexibeler en efficiënter beluchten Ongeveer 60 procent van het energieverbruik van afvalwaterzuivering komt voor rekening van het beluchtingsproces.

Efficiënter beluchten kan dus aanzienlijke besparingen opleveren: zuinige compressoren van Siemens zijn wereldwijd nu al goed voor een jaarlijkse CO2-besparing van 2,9 Megaton.

Dat beluchten echter nog steeds efficiënter en goedkoper kan, bewijst Siemens met Odin: de nieuwste generatie turbocompressoren.

Efficiënt De Odin-compressoren worden rechtstreeks aangedreven door een permanent-magneetmotor.

Een tandwielkast met olie is dan ook niet meer nodig. Dat betekent: minder ruimtebeslag én minder onderhoud. Bovendien werkt het rendementsverhogend, doordat er bij deze direct drive-

technologie geen overbrengingsverlies optreedt.

Plug and play Alle componenten van de installatie worden in één geluidsarme omkasting gebouwd. Als de compressor op de juiste plek staat, hoeven alleen de procesleiding en elektra nog aangesloten te worden, en de installatie is gebruiksklaar.

Optimale flexibiliteit Het beproefde diffusor-verstelsysteem van Siemens kan de flow bij constant toerental traploos regelen (40%-100%). De geïntegreerde frequentieomvormer regelt tegelijkertijd het machinerendement. De combinatie van deze twee technieken in een dual-pointregeling zorgt voor optimale flexibiliteit: capaciteit en tegendruk kunnen eenvoudig worden aangepast als de omstandigheden daarom vragen.

Alle componenten in één geluidsarme omkasting.

De Odin-compressor: - wordt geleverd met STC-SO compact direct drive - is verkrijgbaar in vier typen (75/110/200/315 kW) - elk type biedt de keuze uit vijf specifieke impellergroottes, waardoor het mogelijk blijft een specifieke, custom made machine te selecteren - is leverbaar in de range van 1.200 tot 16.000 Nm3/h.

Meer informatie: www.powergeneration.siemens.com of bel: (074) 240 22 50

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 10:47:24

1000-20-9000-5248 NVA Waternetwerk 2010

Kleur: fc

)PF LVOU V FFO CFUSPVXCBSF XBUFSWPPS[JFOJOH XBBSCPSHFO

)FU VJUHFCSFJEF QPSUGPMJP FO EF UFDIOJTDIF FYQFSUJTF WBO 4JFNFOT LBO V IFMQFO PN EF GMFYJCJMJUFJU WBO VX JOTUBMMBUJF PQ QFJM UF IPVEFO VJU UF CSFJEFO PG UF VQHSBEFO 0G IFU FFO JOTUBMMBUJF CFUSFGU WPPS QSPDFTXBUFS PG BGWBMXBUFS V XJMU EBU VX EPFMTUFMMJOHFO PQ IFU HFCJFE WBO LXBMJUFJU FO LXBOUJUFJU PQ HFFO FOLFM NPNFOU JO HFWBBS LPNFO .FU PO[F VQ UP EBUF UFDIOPMPHJF QSPDFTFYQFSUJTF FO CFUSPVXCBSF TFSWJDF IFMQFO XJK V CJK IFU PQUJNBMJTFSFO WBO VX JOTUBMMBUJF 7PPSCFFMEFO VJU POT QPSUGPMJP [JKO 67 EFTJOGFDUJF WBO ESJOL XBUFS [VJWFSJOH WBO QSPDFTXBUFS FO BGWBMXBUFSCFIBOEFMJOH 7PPS UPFQBTTJOH JO SJPPMXBUFS[VJWFSJOHTJOTUBMMBUJFT MFWFSU 4JFNFOT CFMVDIUJOH [VJWFSJOH FO TMJCSFEVDUJFQSPDFTTFO NFNCSBBOCJPSFBDUPSFO EPTFSJOH 8BMMBDF 5JFSOBOÂ&#x2020; TMJC POUXBUFSJOH 4FSOBHJPUUP FO FGGMVFOU OBCFIBOEFMJOH NFU [BOE EJTL FO NFNCSBBOGJMUFST .FFS JOGPSNBUJF XXX TJFNFOT OM XBUFS PG CFM

"OTXFST GPS UIF FOWJSPONFOU

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5911 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 10:56:34

A F VA LWAT E R BEHANDELING SYSTEMEN

Kettingroosters Perforatieroosters Stappenroosters Roostergoedpersen Roostergoedwaspersen Roostergoedwassers Schroeftransporteurs Roostergoedcontainers Slibindikking Longofill systeem Revisie van machines Onderhoud Installatie

L. VAN RAAK MILIEUTECHNIEK www.lvanraak.nl

Regulierenring 3 3981 LA Bunnik Tel. 030 6570208 E-mail: info@lvanraak.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9349 Waternetwerk Neerslag voordruk â&#x20AC;&#x2122;10

11-12-2009 10:59:54

Kleur: fc

Chemicaliën opslag en doseerinstallaties, ijzerchloride, methanol, enz.

UW PARTNER VOOR COMPLETE INSTALLATIES P.E. aanmaak en ver-

dunning installatie voor poeders en vloeistoffen.

Slibverwerking - installatie, bandindikkers, zeefbandpersen.

Filters.

Zelfreinigende filters zonder bewegende delen.

Luchtbehandeling, Ventilatoren – Lavafilters Gaswassers

Berkel en Rodenrijs (NL) Postbus 122, 2650 AC

Industrieweg 94, 2651 BD Telefoon 010-511 52 11 - Telefax 010-511 52 74 E-mail: info@hycon.nl - Website www.hycon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-0419 NVA Neerslag 2010 voordruk

Kleur: fc

11-12-2009 11:03:42

We streven naar lange Levensduur van Producten en Relaties

Hollandia Systems is een toonaangevend bedrijf dat zich toelegt op het produceren member of Hollandia Holding BV

van klantspeciďŹ eke installaties, apparaten en constructies. De producten van Hollandia Systems vindt u voornamelijk terug in de offshore-, chemie- en procesindustrie en bij water- en hoogheemraadschappen. Hollandia Systems heeft - voormalig bekend onder de naam Kloos Merofac - een lange reputatie als vertegenwoordiger van Passavant Geiger en als leverancier van proces-equipment zoals slibverwarmers en spindle-drivers.

Process-Equipment & Water-Technology

Postal address Hollandia Systems BV P.O. Box 60 4793 ZH Fijnaart, The Netherlands T: +31 167 50 71 00 F: +31 167 52 22 70

Visiting address Glasweg 6 4794 TB Heijningen The Netherlands E: info@hollandiasystems.nl I: www.hollandiasystems.nl

U en Van der Stelt: de juiste combinatie Snel, doeltreffend & grondig

Van der Stelt is een landelijk opererend bedrijf dat gespecialiseerd is in het vervoer van bulkproducten.

De specialist in transport, reiniging en verhuur voor RWZI's, Waterschappen en Hoogheemraadschappen.

Vloeibaar transport - Primairslib, secundairslib en entslib - Afvalwater Vast transport - Ontwaterdslib Reiniging Voor het reinigen van opslagtanks, pompgemalen, rioolleidingen en bezinkputten beschikken we over een speciale combiwagen.

Huur Voor tijdelijke opslag worden vloeistofbakken in diverse formaten gebruikt. Alle vloeistofbakken zijn voorzien van 6â&#x20AC;? afsluiters.

Bij calamiteiten bieden wij u de juiste combinaties.

Duiveland 7, 1948 RB Beverwijk, tel. (0251) 229111 Kijk ook eens op onze website www.vandersteltbv.nl

6472_P22_fc.indd 1

11-12-2009 11:09:46

MTOF Milieutechniek vertegenwoordigt voor Nederland: Indikbanden Zeefbandpersen voor huishoudelijk slib Zeefbandpersen systeem CPF voor mineraal slib Decanters Volautomatische Kamerfilterpersen Volautomatische Membraanfilterpersen Roosterreinigers type Aqua Guard Filterinstallaties zoals zeefbochten en zeeftrommels Revisie en onderhoud

J.F. KNAUER GMBH Umwelttechnik & Industrie-Elektronik

Inline-mixer (slib-polymeer) Flocksonde Polymeeraanmaak en doseerinstallaties met concentraties tot 1,5% MTOF Milieutechniek (handelsreg. nr 30086344) Handelsnaam van Tolakker Holding B.V. Postbus 9603 3506 GP Utrecht

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8747 Voordruk Neerslag 2010 1000-20-9000-4188 Waternetwerk Promotienr. Neerslag 1000-20-8000-1033 NVA/KVWN BG 2009

Tel:+31(0)30 2662660 Fax:+31(0)30 2624224 E-mail: info@mtof.nl Website: www.mtof.nl

Kleur: Full Color

11-12-2009 11:12:44

- ENGINEERING - PRODUCTION - INSTALLATION - SERVICE -

) %% ! "$ %&

) $ "# %& ! $%

) '"$#" ( $ ! $%

Specialist in GRP and Dual Laminate Products TA N K A P P L I C AT I O N S â&#x20AC;˘ Chemical Tanks (Also Acc. VLAREM) â&#x20AC;˘ High Purity Chemical Tanks â&#x20AC;˘ Food Storage Tanks â&#x20AC;˘ Fuel Storage Tanks â&#x20AC;˘ Mixing Tanks And Reactors â&#x20AC;˘ ISO Containers

P RO C E S S E Q U I P M E N T & A I R T R E AT M E N T â&#x20AC;˘ FGD Scrubbers â&#x20AC;˘ Deodorization Scrubbers â&#x20AC;˘ Biofilters â&#x20AC;˘ Stacks And Flue Liners â&#x20AC;˘ Duct Systems â&#x20AC;˘ Piping Systems â&#x20AC;˘ Sprayheaders â&#x20AC;˘ Electrofilters

W AT E R A N D W A S T E W AT E R I N D U S T RY â&#x20AC;˘ Storage Tanks â&#x20AC;˘ Bio-Airclean Filters â&#x20AC;˘ Pressure Vessels â&#x20AC;˘ Salt Saturator Tanks â&#x20AC;˘ PP Settlers â&#x20AC;˘ GRP Covers â&#x20AC;˘ RO Membrane Housing â&#x20AC;˘ Silos

P las ticThe on Eur ope Plasticon Netherlands BV

Pa ra l l e l s t ra at 5 0 , P O B ox 3 09 Nl â&#x20AC;&#x201C; 7570 AH Oldenzaal Parallelstraat 52, PO Box 309 â&#x20AC;&#x201C; 7570 AH Oldenzaal Te l : + 3 1 5 4 1 .8 5 .8 5 .8 5 Fa x : + 3 1 .5 4 1 .8 5 .85.59 Mail: inf o@ plast iconeurope.com Tel: +31 (0)541.85.85.85 Fax: +31 (0)541.85.85.59 Mail: info@plasticon.nl w w w.p l a s t i c o neurope.com www.plasticoneurope.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5321 Waterboek â&#x20AC;&#x2122;10 17-12-2009 Kl: fc 1000-20-8000-6059 Waterboek â&#x20AC;&#x2122;09

15:07:52

B BVW& BIFB% LQGG

1000-20-9000-5285 Neerslag 6-2010 1000-20-9000-5284 Neerslag 5-2010 1000-20-9000-5283 Neerslag 4-2010

Kleur: fc

Onze opdrachtgevers rekenen terecht op onze technologische kennis en ervaring.

Zij ook...

62/,6 KHHIW ]LFK JHVSHFLDOLVHHUG LQ OHYHULQJ HQ WRHSDVVLQJ YDQ

'H %HOOPHU 7' *5((1 U]DDPKHLG YRRURS GXXU]DDPKHLG YRRURS

WHFKQRORJLH RS KHW JHELHG YDQ YDVW YORHLEDDUVFKHLGLQJ JHULFKW RS DIYDO HQ SURFHVZDWHUEHKDQGHOLQJ HQ LQGLNNLQJ RQWZDWHULQJ HQ YHUZHUNLQJ YDQ VOLEEHQ RI YHUJHOLMNEDUH VWURPHQ *HEDVHHUG RS MDUHQODQJH HUYDULQJ OHYHUW 62/,6 WXUQ NH\ FRP SOHWH PRELHOH HQ VWDWLRQDLUH V\VWHPHQ YRRU YDVW YORHLEDDUVFKHL GLQJ 'DDUELM QHHPW 62/,6 KHW KHOH WUDMHFW YRRU KDDU UHNHQLQJ YDQ DGYLHV WRW ERXZ HQ YDQ RQGHUKRXG WRW GH RSOHLGLQJ YDQ KHW EHGLHQHQGH SHUVRQHHO .LMN RS RQ]H ZHEVLWH RI EHO YRRU PHHU LQIRUPDWLH

* *UHHQ HHQ QLHXZ 7' *UHHQ HHQ QLHXZ W\SH PDFKLQH EHWHNHQW Â&#x2021; HHQ ODJHU HQHUJLHYHUEUXLN Â&#x2021; HHQ YHUPLQGHUG 3( YHUEUXLN Â&#x2021; JHOXLGVUHGXFWLH Â&#x2021; HHQ KRJHU GURJHVWRI UHQGHPHQW Â&#x2021; HHQ KRJHUH GRRU]HW

'H %HOOPHU 7XUER'UDLQ

*UHHQ FRQIRUP GH ODDWVW H HLVHQ P E W HQHUJLHEHVS DULQJ

SOLIS Projects bv MEMBER OF BELLMER GROUP

Â&#x2021; =XLYHULQJZHJ 3( /HO\VWDG Â&#x2021; 7 Â&#x2021; ) Â&#x2021; ( LQIR#VROLV QO

ZZZ VROLV QO

< R X U E HV W S D UW Q HU L Q 6 R O L G / L T X L G 6 H S D U D W L R Q

B BVW& BIFB' LQGG

1000-20-9000-4996 Neerslag 6-2010 1000-20-9000-4994 Neerslag 5-2010

Kleur: fc

B BVW& BIFB= LQGG

1000-20-9000-5047 Waternetwerk Neerslag 6-2010

Kleur: fc

HQD – pH, geleidbaarheid, zuurstof & redox in water Compleet met INTELLICAL elektroden die kalibratiegegevens & meetwaarden digitaal verwerken! ➔ single/multi parameter meters ➔ ideaal voor veldapplicaties; handzaam, robuust en waterdicht ➔ eenvoudig en flexibel - automatische elektrode herkenning ➔ LDO techniek, zuurstof meten zonder periodieke kalibratie Voor meer informatie bel: Tel: +31 (0)344 63 11 30 www.hach-lange.nl

B BVW& BIFB7 LQGG

1000-20-9000-6857 Neerslag 2010-6

Kleur: fc

Voorwoord BESTE LEZERS, De waterwereld verandert de laatste decennia erg snel.

Waar we vroeger nog genoegen namen met het boek van Koot over afvalwater en transport van afvalwater, hebben we thans een scala aan leerboeken, dictaten en cursussen. Ook beperken we ons al lang niet meer tot de afvalwaterzuivering in Noord West Europa, maar kijken ook naar de ontwikkelingen in de rest van de wereld. Gelukkig hebben we in Nederland diverse universiteiten, instituten en bedrijven die zich bezig houden met ontwikkeling van nieuwe zuiveringstechnologie. Belangrijke ontwikkelingen zoals anaërobe waterzuivering, stikstofverwijdering via nitriet en anammox en de verwijdering van fosfaat middels struviet zijn in Nederland gestart en/of verder ontwikkeld tot technische concepten voor een betere afvalwaterzuivering.

Ook hebben de initiatieven tot energiezuinige en zelfs energie producerende zuiveringen zoals de EnergieFabriek geleid tot een nieuw inzicht op het gebied van slibvergisting en de behandeling van slibwater. Een bijzondere ontwikkeling is hierbij het gebruik van thermofiele vergisting waarmee slib aanzienlijk verder wordt afgebroken en de energieproductie kan verdubbelen. Deze technologie werd oorspronkelijk ontwikkeld in Denemarken en werd in Nederland nieuw leven ingeblazen en verbeterd.

Eén aspect bij het streven naar meer energieproductie uit zuiveringsslib krijgt echter verbazend weinig aandacht. Dit betreft het vrijmaken van stikstof en fosfaat door de omzetting van meer organische stof. Hoge gehaltes aan ortho fosfaat en ammoniakale stikstof in het slibwater zijn een direct gevolg en kunnen daarmee een belangrijke belasting gaan vormen van het waterzuiveringssysteem van de rwzi. Meer aandacht voor nutriënten in relatie tot de EnergieFabriek zou daarom op zijn plaats zijn. Het initiatief van de technische commissie bodem om meer aandacht van het ministerie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit voor de kringloopsluiting van stikstof en fosfaat sluit hier uitstekend bij aan. Daarom hoop ik dat Nederlandse bedrijven zich zullen blijven onderscheiden in het vinden van oplossingen voor nutriënten gebruik en dat deze oplossingen ook wereldwijd geëxporteerd zullen worden.

Persoonlijk bevind ik mij in de bevoorrechte situatie dat ik projecten in het buitenland mag uitvoeren en dat daarbij Nederlandse technologie gebruikt wordt.

Een prachtig voorbeeld daarvan is de bouw van een anaërobe waterzuivering voor communaal afvalwater in Marokko. Door de lokale (warme en droge) omstandigheden is de toepassing van de UASB-technologie mogelijk en kan hierdoor Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

1

het afvalwater voor ca. 70% gezuiverd worden. De UASB wordt gevolgd door een trickling filter waardoor een effluent ontstaat dat perfect geschikt is als irrigatiewater. De zuivering produceert 50% meer energie dan wat gebruikt wordt en is daarmee een echte EnergieFabriek. De toepassing van deze technologie in Marokko is mogelijk gemaakt door het voorwerk van prof. Lettinga en LeAF en is een uitstekend voorbeeld van samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven.

De Nederlandse ontwikkelingen op de rwzi’s zal door onze internationaal gerichte bedrijven zeker verder geëxporteerd gaan worden, waardoor het werk van alle collega’s in de secties ook in verre landen gebruikt kan worden. Toch een leuk idee dat bijvoorbeeld uw slibgisting gekopieerd wordt in Beijing.

Ik wens alle lezers van deze Neerslag veel plezier met deze uitgave en veel inspiratie voor nieuwe technologie.

Joop Colsen Voorzitter sectie Zeeland.

Vooraankondiging

Nationale themadag ‘Asset Management’ Donderdag 10 maart 2011 In 2010 heeft Waternetwerk voor het eerst samen met Wateropleidingen een nationale themadag georganiseerd voor onder meer (potentiële) sectieleden.

In 2011 gaan we dit initiatief herhalen en is het overkoepelende thema Asset Management. Een onderwerp dat actueel en relevant is in de hele watersector. Het wordt een mooi programma dat voor de deelnemers en hun organisaties van toegevoegde waarde is.

Noteer 10 maart 2011 daarom alvast in uw agenda.

2

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Beheersing van de slibindex op de zuiveringen Willem Annapolder & Walcheren SITUATIESCHETS Aanleiding voor een uitgebreid onderzoek op beide rwzi’s was de steeds terugkerende drijflagen op de actiefslibtanks en nabezinktanks. Beide zuiveringen hebben vaak in dezelfde perioden problemen met drijflagen. De drijflaagvorming is een potentieel risico op slibuitspoeling en niet wenselijk. Bij extreme drijflaagvorming werd daarom ook ingegrepen met dosering van aluminiumchloride (PAX-14).

Beide rwzi’s zijn van het type PhoRedox. Een vaste anaërobetank gevolgd door een vaste anoxischetank en een intermitterende beluchte tank. Het retourslib wordt vanuit de nabezinktank teruggevoerd naar de anaërobetank en vanuit de intermitterende beluchte tank vindt recirculatie plaats naar de anoxischetank, figuur 1.

Anaëroob

Anoxisch

Intermittren de bel.

NBT

Figuur 1. PhoRedox schema.

Beide rwzi’s hebben een vrij grote anaërobe ruimte. Bij de rwzi Walcheren zijn bestaande tanks van de oude zuivering gebruikt omdat er toen geen bezwaar werd gezien in een lange anaërobe verblijftijd. De anaërobe verblijftijd op rwzi Walcheren is circa 1,6 uur en bij rwzi Willem Annapolder circa 1,4 uur. Bij het stijgen van de temperatuur in het voorjaar wordt de intermitterende beluchte tank vanwege een vlotte nitrificatie veel gebruikt als verlengde anoxischetank. Gevolg hiervan is dat een deel van de anoxischetank een verlengde wordt van de (al grote) anaërobetank. Het redoxpotentiaal in de anoxischetank geeft dit duidelijk weer.

Uit microscopisch slibonderzoek is gebleken dat de drijflaag bij deze zuiveringen altijd wordt veroorzaakt door de dominantie van de draadvormer Microthrix parvicella. De lange anaërobe verblijftijden, die bij het stijgen van de temperatuur nog langer zijn, worden gezien als hoofdoorzaak voor de steeds terugkerende dominantie van Microthrix parvicella. Fysieke aanpassing van de configuratie voor onderzoek is ingrijpend gebleken. Onderzoek is daarom gericht op andere, al dan niet tijdelijke, oplossingen.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

3

ONDERZOEK 2007-2010 Begin november 2007 is procesmatig op beide rwzi’s de anaërobe verblijftijd verkort. Het retourslib is continu op een hoog debiet ingesteld. De anaërobe verblijftijd op rwzi Walcheren is hierdoor verkort tot circa 54 minuten en op rwzi Willem Annapolder 45 minuten.

Tot begin februari 2008 heeft zich toen geen drijflaag ontwikkeld. Om te toetsen of dit niet op toeval berust is op rwzi Walcheren de retourslibregeling terug in automatisch bedrijf gezet. Na 10 dagen was duidelijk een drijflaag in opkomst.

Op rwzi Willem Annapolder was dit tussentijds niet het geval. Op rwzi Walcheren is geprobeerd om met wederom verkorten van de anaërobeverblijftijd een verdere ontwikkeling van de drijflaag te voorkomen. Ingrijpen met PAX-14 was echter noodzakelijk omdat de drijflaag zich verder bleef ontwikkelen. De kortere anaërobe verblijftijd is gehandhaafd, ook na de PAX-14 dosering. Op rwzi Willem Annapolder was nog steeds geen sprake van drijflaagvorming. Eind februari 2008 is ook hier de retourslibregeling terug in automatisch bedrijf gezet. Na 8 dagen is al ingegrepen met PAX-14 en is de kortere anaërobe verblijftijd weer ingezet.

Daarna zijn er tot begin mei 2008 geen problemen geweest met drijflaagvorming.

Echter begin mei 2008 hadden beide zuiveringen binnen enkele dagen een drijflaag. De enige verandering die bij beide installaties is opgetreden is een snelle toename van de watertemperatuur in vrij korte tijd. In plaats van een continue beluchting vanwege een trage nitrificatie trad er weer intermitterende beluchting op waardoor een deel van de anoxischetank weer anaëroob wordt. Ook met een hoog retourslibdebiet is de anaërobe tijd dan nog (te) lang.

Na het uitsluiten van de toepassingsmogelijkheid verhoogd retourslibdebiet en daarmee dus het beperken van drijflaagvorming is de aandacht verlegd naar het zo efficiënt mogelijk doseren van PAX-14 waarbij het proces beheersbaar moet zijn en de chemicaliëndosering zo beperkt mogelijk wordt. Het wekelijks uitvoeren van microscopisch slibanalyses over een lange periode heeft veel inzicht verschaft in de ontwikkelingen die plaats vinden bij drijflaagvorming voor deze twee zuiveringen. Op basis van voortschrijdend inzicht is er gaande weg een onderzoekslijn ontstaan.

De belangrijkste aandachtspunten hierbij waren: – Ontwikkeling filamentenindex (FI) ten opzichte van slibvolume index (SVI); – Doseerverhoudingen PAX-14; – Moment van starten en stoppen van de dosering; – Inpassingspotentieel microscopisch slibonderzoek bij reguliere werkzaamheden.

CONCLUSIES VOOR RWZI WILLEM ANNAPOLDER EN RWZI WALCHEREN Op basis van het onderzoek zijn de volgende zaken duidelijk geworden. Hieronder staan ze kort samengevat: – Over het algemeen stijgt de FI eerder dan de SVI; – Over het algemeen daalt de SVI eerder dan de FI; – Doseren met PAX-14 2 g/kg ds volstaat; 4

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

– Trend van SVI is bruikbaar om een richtlijn voor dosering van PAX 14 hierop toe te passen; – Starten met doseren bij een relatief lage SVI (overschrijding 100 ml/g); – Doseren tot een lage en stabiele SVI van 80 ml/g; Aan de hand van bovenstaande resultaten is voor beide zuivering een eerste protocol opgesteld om in praktijk te gaan testen. Bij een overschrijding met 3 waarnemingen van een SVI van 100 ml/g wordt gestart met PAX-14 dosering met een doseerverhouding van 2,0 g Al/kg DS. De dosering wordt gestopt bij een onderschrijding met 3 waarnemingen van een SVI van 80 ml/g. Als er aanleiding zou zijn voor microscopisch slibonderzoek wordt dit uitgevoerd.

Uitbijters in SVI bepalingen maken het trendmatig handelen op de korte termijn echter lastig. Hierdoor worden inschattingsfouten gemaakt. Tevens blijkt in praktijk dat de SVI over een langere tijd tegen de grenswaarden aan kunnen hikken zonder een over- of onderschrijding. Bij een SVI rond de grenswaarden gaat dit nu ondersteund worden met microscopisch slibonderzoek. Zo wordt voorkomen dat er alsnog te laat wordt gedoseerd of dat er juist onnodig lang wordt gedoseerd. Daarnaast blijkt dat een instelling van 2 g Al/kg ds soms net wat te laag uitpakt vanwege een verandering in drogestofgehalte of afwijking tussen drogestofmeter en werkelijke waarde. Om aan de goede kant te zitten wordt nu een doseerverhouding van 2,5 g Al/kg ds aangehouden.

Het protocol is in het kader van voortschrijdend inzicht dus nog op enkele details onder constructie. Over een langere periode zal uiteindelijk beoordeeld moeten worden wat het effect is (geweest) van vroegtijdig en gericht ingrijpen met PAX-14.

Marc Augustijn en Renée Quist Waterschap Scheldestromen i.o.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

5

Lowara

Laat de wielen van de industrie draaien Haal het beste uit uw produktie proces Er zijn veel manieren om specifieke onderdelen en machines te reinigen; het kiezen van de juiste pomp garandeert dat u het beste uit uw productieproces haalt.

• Pompen voor reiniging en onderhoud in licht industriële omgevingen • Inzetbaar voor water onder hoge druk en agressieve reinigingsmiddelen • Minder onderhoud en een langere levensduur (LCC) Uw fabriek loopt gesmeerd met Lowara pompen.

Lowara Benelux Postbus 54 4180 BB Waardenburg Web site: www.lowara.com - E-mail: lowaranl.info@itt.com

B BVW& BIFB& LQGG

1000-20-9000-7094 Neerslag 6-2010 1000-20-9000-7093 Neerslag 4-2010 1000-20-8000-8690 Neerslag 2-2010

Kleur: FullColor

Waterhergebruik in een aardappelverwerkende industrie De awzi van LambWeston/Meijer vof in Bergen op Zoom werd uitgebreid met een Anphos®-installatie voor de verwijdering van fosfaat. De bestaande aërobe zuivering werd omgebouwd tot NAS®-systeem en er werd op pilotschaal (15 m3/ uur) een membraanmodule voor slib/waterscheiding geplaatst op het slibretour van de bestaande nabezinktank. Het geproduceerde MBR-effluent werd in een pilot RO (10 m3/uur) bewerkt tot proces- en/of ketelvoedingswater. Het onderzoek werd uitgevoerd in het kader van een InnoWATOR-project en werd mede gefinancierd door Senter Novem (nu Agentschap NL).

De oorspronkelijke awzi bestond uit een anaërobe reactor (UASB) gevolgd door een aërobe waterzuivering met nitrificatie/denitrificatie met een slib/waterscheiding in een nabezinktank. In de nieuwe situatie is een milieuvriendelijke fosfaatverwijdering middels struvietprecipitatie gevolgd door een stikstofverwijdering middels de anammoxroute in combinatie met een (pilot)membraaninstallatie (NAS®-MBR) en een omgekeerde osmose installatie.

Door toepassing van de Anphos® kan MBR-effluent worden gerealiseerd met een fosfaat gehalte van ca. 20 mg/l, wat geschikt is als voeding van de RO. De resterende hoeveelheid fosfaat kan eenvoudig uit de brine worden verwijderd met een vergelijkbare techniek. In de aërobie wordt alle stikstof verwijderd zonder extra CZV-bron en wordt een effluentkwaliteit bereikt van CZV < 60 mg/l en < 10 mg/l N-tot.

De MBR produceert een goede kwaliteit effluent met een troebelheid <0,05 NTU en kan meer dan 4 maanden zonder chemische reiniging. De kostprijs omgerekend per kuub afvalwater bedraagt circa € 0,27.

De RO produceert kwalitatief goed permeaat met een geleidbaarheid <220 μs/ cm wat geschikt is voor hergebruik. Ondanks de grote zoutconcentraties treedt er geen vervuiling met scaling op in de membranen. Zonder gebruik te maken van een biocide is biofouling alleen met afvalwatertemperaturen <30 °C goed beheersbaar. De kostprijs omgerekend per kuub hergebruikwater bedraagt circa €0,65. Het concentraat van de RO kan niet zondermeer geloosd worden, vanwege de hoge zout en CZV-gehaltes. Met een nabehandeling is de concentratie aan fosfaten relatief eenvoudig te reduceren, maar het restant aan zouten en CZV blijft te hoog voor lozing op de meeste oppervlaktewateren. Lozing op een rwzi leidt tot de minste ecologische gevolgen, vanwege de grotere ontvangende wateren waar deze op lozen.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

7

INLEIDING Recentelijk is er in het kader van een InnoWATOR project bij Lamb Weston/ Meijer in Bergen op Zoom onderzoek gedaan naar een verregaande waterkringloopsluiting binnen de voedselverwerkende industrie. Het project bevindt zich in de afrondende fase en de resultaten zullen dit jaar nog gepubliceerd worden. De titel van het onderzoek is: â&#x20AC;&#x2DC;Ontwikkeling (afval)waterkringloopsluiting binnen de voedingsmiddelenindustrieâ&#x20AC;&#x2122;.

Figuur 1. Overzicht awzi Lamb Weston/Meijer Zoals in figuur 1 weergegeven is, bestaat de zuivering uit een anaĂŤrobe reactor (UASB), een milieuvriendelijke fosfaatverwijdering (AnphosÂŽ), een stikstofverwijdering middels de anammoxroute (NASÂŽ) in combinatie met zowel een nabezinktank als een membraanfiltratie voor de scheiding tussen slib en effluent. Aan de membraanfiltratie is een omgekeerde osmose installatie (RO) geschakeld om permeaat te produceren van ketelvoedingswaterkwaliteit.

De UASB wordt met 80 m3/h aan afvalwater uit de fabriek gevoed vanuit de mengtank. Het ingaande afvalwater heeft gemiddeld een CZV-gehalte van 12.000 mg/l, een fosforgehalte van gemiddeld 80 mg/l en een stikstofgehalte van 300 mg/l. In de UASB wordt het CZV gehalte voor ongeveer 80% gereduceerd en in de AnphosÂŽ en NASÂŽ vindt een verdere reductie plaats, zodat het effluent van de membraantank en nabezinktank < 60 mg CZV/l bevat. De AnphosÂŽ reduceert het fosfaatgehalte tot < 12 mg/l ortho-P en 20 mg/l P en de NASÂŽ reduceert het stikstofgehalte tot minder dan 10 mg/l N-tot.

De slibconcentratie in de NAS is circa 5 g/l. Dit is niet representatief voor een MBR-configuratie. Om toch onderzoek te kunnen doen naar een MBR-configuratie op een deelstroom van 15 m3/h is besloten de membraantank aan te sluiten op de slibretourtank van de nabezinktank. De slibconcentratie van de nabezink8

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

tank is circa 10 g/l en is representatief voor de slibconcentratie die normaal in MBR-configuraties aangehouden worden. De functie van de nabezinktank in de zuivering blijft hierbij verder behouden.

Het effluent van de MBR wordt vervolgens gevoed aan een RO-installatie, waar voor 67% aan water voor hergebruik geproduceerd wordt.

In dit artikel zal er verder ingegaan worden op de resultaten van het onderzoek naar de MBR en de RO. Hierbij komen zowel de technische, economische als maatschappelijke aspecten aan bod.

MEMBRAAN BIOREACTOR (MBR) MBR membranen vormen een fysieke barrière tegen slib, waardoor er geen sprake meer kan zijn van uitspoeling zoals bij een nabezinktank soms het geval kan zijn. Hierdoor kan in een MBR-configuratie het actiefslib systeem op een droogstofgehalte belast worden tussen 10 en 15 g/l. Ten opzichte van een conventionele nabezinktank is de footprint van de installatie kleiner en de kwaliteit van het effluent hoger.

Figuur 2: Kubota plaat membranen.

De installatie uit het onderzoek maakt gebruik van plaatmembranen van het merk Kubota. De membranen hebben een poriegrootte van maximaal 0,4 micron en vallen in het microfiltratie gebied. In de figuur 2 zijn twee van de drie membraanmodules zichtbaar na plaatsing in de tank (de folie dient nog verwijderd te worden).

In totaal is er voor 870 m2 aan membraanoppervlakte aanwezig voor een productie van 15 m3/h. Dit resulteert in een netto flux van 17,2 l/m2 h. Onder deze condities heeft het systeem een reinigingsfrequentie van minder dan 1 x per 4 maanden. Het effluent van is vrij van onopgeloste stoffen en heeft een troebelheid van < 0,05 NTU. Deze kwaliteit wordt bewaakt met behulp van een troebelheidsmeting. Het effluent van de installatie wordt ingezet op een RO, maar is kwalitatief ook geschikt voor andere toepassingen, waaronder waswater en koelwater.

Het membraansysteem functioneert goed in een MBR-NAS®-configuratie.

Ondanks dat de flux voor industriële toepassingen volgens begrippen van membraanleveranciers redelijk hoog ligt, blijft de reinigingsfrequentie laag. Wanneer Lamb Weston/Meijer het volledige debiet uit de NAS® zou behandelen in een membraaninstallatie, zou dit omgerekend naar een kostprijs per kuub behandeld afvalwater resulteren in een bedrag van circa € 0,27.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

9

OMGEKEERDE OSMOSE (RO) Omgekeerde osmose is de fijnst realiseerbare filtratietechniek die op de markt beschikbaar is. RO-membranen bieden een barrière tegen vrijwel alle opgeloste stoffen. De kwaliteit van het geproduceerde permeaat kan uitgedrukt worden in geleidbaarheid. Dit is een maat voor de hoeveelheid opgeloste zouten in het water. De geleidbaarheid hangt af van de keuze van de membranen en kan afgestemd worden op de toepassing. Om ketelvoedingswater te produceren is over het algemeen een kwaliteit van < 300 μs/cm noodzakelijk, maar RO-permeaat kan zelfs van demi- of ultrapuurwater kwaliteit zijn < 10 μs/cm. Deze kwaliteiten zijn soms gewenst in de chemische of elektronische industrie.

Figuur 3.

RO-drukbuizen.

In het kader van het InnoWATOR-project hebben Colsen BV, KWR en Lamb Weston/Meijer vof, in samenwerking een omgekeerde osmose installatie gerealiseerd waarvan het permeaat inzetbaar is op de stoomketel. In figuur 3 zijn twee van de vier aanwezige drukbuizen zichtbaar. Het ingaande debiet van de installatie bedraagt 15 m3/h, waarmee 67% aan permeaat geproduceerd wordt.

In de installatie zijn vier drukbuizen aanwezig, met ieder 6 membranen van het merk Trisep. De geselecteerde membranen zijn zogenaamde ‘low fouling’ membranen en bevatten een verhoogde spacer van 1,2 mm. Het totale membraanoppervlak bedraagt 600 m2, wat resulteert in een flux van 16,3 l/m2 h. De voorbehandeling van het influent beperkt zich tot licht aanzuren (daling van <1 pH punt) en een periodieke shock dosering van bi-sulfiet (een geaccepteerd middel binnen de aardappelverwerkende industrie) Het systeem is robuust genoeg om te functioneren bij een fluctuerende geleidbaarheid van 4.000 tot 7.800 μS/cm en fosfaatgehaltes tot 110 mg/l (PO4). Onder normale bedrijfssituaties heeft het ingaande water een geleidbaarheid van ongeveer 4.800 uS/cm en fosfaatgehaltes van <25 mg/l. De voorbehandeling is zover geoptimaliseerd dat de membranen niet meer vervuilen met scaling (na optimalisatie is er al maanden niet meer gereinigd met zuur). Bioufouling vormt wel een probleem. Met name in de zomermaanden, wanneer de temperatuur van het MBR-effluent meer dan 30°C bedraagt, is de installatie niet in staat twee weken te functioneren met alleen een shock dosering van bi-sulfiet. Dit is wel een vereiste binnen Lamb Weston/Meijer, omdat in de fabriek een productiecyclus van 12,5 dag gehanteerd wordt. Een biocide-dosering is een deze maanden dan een noodzakelijk kwaad om deze periode te kunnen overbruggen.

10

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

De kwaliteit van het permeaat is goed. Het bevat vrijwel geen calcium of magnesium (<0,5 mg/l) en valt onder de categorie onthard water. Het permeaat is voor 100% vrij van bacteriën, maar als slot op de deur is een nageschakeld UV systeem geïnstalleerd die onverhoopt optredende bacteriële doorslag elimineert.

De geleidbaarheid is minder dan 220 μs/cm. Permeaat van dergelijke kwaliteit is inzetbaar is op koeltorens, condensors en kwalitatief gezien voldoet het zelfs als proceswater. Met een pH-correctie tot 8,5, is het permeaat inzetbaar op een stoomketel. Wanneer Lamb Weston/Meijer het volledige afvalwaterdebiet zou behandelen in een RO, kan uit het relatief moeilijke afvalwater ketelvoedingswater geproduceerd worden voor circa 0,65 €/m3.

INTEGRALE OPLOSSING VOOR OPGECONCENTREERD AFVALWATER Wanneer het effluent van een MBR opgewaardeerd wordt in een RO systeem, vindt er feitelijk een scheiding plaats tussen een fractie aan schoon water en een geconcentreerde fractie; de brine. De brine bevat dezelfde vracht aan zouten en CZV uit de zuivering in een verhoogde concentratie, waardoor deze vaak niet meer voldoet aan de lozingseisen.

Colsen heeft recentelijk onderzoek gedaan naar de verwijdering van fosfaten en meerwaardige zouten in de brine van een RO. Met name fosfaten zijn op vrij eenvoudige en goedkope wijze verregaand te verwijderen. Na een dergelijke behandeling resteert er nog een brine met voornamelijk hoge chloride-en kali gehalten. Op zout water is lozing geen probleem, maar op zoet water kunnen de hoge zoutgehaltes een verstoring brengen in het ecologische evenwicht.

Voor de toekomst zal het een uitdaging worden voor waterschappen en industrieën om een passende oplossing te vinden voor deze problematiek. Vaak lozen rwzi’s op grotere ontvangende wateren dan de industrie. Het lozen van de relatieve kleine volumes van een brine zou mogelijk via de rwzi’s plaats kunnen vinden.

WATERHERGEBRUIK BIJ FRUITVERWERKING Colsen heeft in samenwerking met een fruitsorteerbedrijf en het Belgische VITO vooronderzoek gedaan naar de barrière van nanofiltratie tegen landbouwbestrijdingsmiddelen in de behandeling van waswater in de fruitsector.

Nanofiltratie houdt het grootste deel van alle opgeloste componenten tegen.

Het permeaat is kleurloos, vrij van CZV en bevat vrijwel geen multivalente zouten meer. De monovalente zouten zijn wel in staat het membraan te passeren.

De resultaten uit het vooronderzoek waren veelbelovend. Van de 28 onderzochte bestrijdingsmiddelen, was de retentie van 19 componenten hoger dan 98%, van 7 componenten hoger dan 80% en had één component een retentie van 64%.

Door toepassing van een nanofiltratie verbetert niet alleen de kwaliteit van het proceswater, maar wordt ook de inname van water beperkt tot een minimum.

Begin oktober 2010 is er een installatie op praktijkschaal in gebruik genomen om te onderzoeken wat de lange termijn resultaten van het systeem zijn.

Martin Mangus, Colsen b.v.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

11

:DWHU 0DWFK QO 9DFDWXUHEDQN YRRU ZDWHUSURIHVVLRQDOV

-RE7HF QO

RQGHUGHHO YDQ

%RXZ0DWFK QO ,QIUD0DWFK QO 0LOLHX0DWFK QO 5DLO0DWFK QO :DWHU 0DWFK QO

B BVW& BIFB& LQGG

1000-21-0000-4304 Waternetwerk Neerslag 6-2010 Kleur: fc 1000-21-0000-4256 Waternetwerk Bedrijvengids 2010

Thermofiele slibgisting past perfect in duurzame slibverwerking Met het oog op de ontwikkelingen van het klimaat, de (fossiele) brandstofvoorraden en het grondstoffenverbruik verschuift de trend sinds jaren steeds meer naar duurzaamheid. Veel bedrijven en instanties nemen reeds hun verantwoordelijkheid, door te kiezen voor duurzame ontwikkelingen en zo steeds zuiniger om te gaan met energie en grondstoffen.

In dit kader zijn er vanuit de waterschappen initiatieven als ‘De Energiefabriek’ ontstaan, waarbij wordt gestreefd naar energieneutrale of zelfs energie leverende rwzi’s. Daarnaast moeten zuiveringsinstallaties ook financieel aantrekkelijk zijn.

Na het zuiveren van afvalwater blijft een restproduct over: zuiveringsslib.

Communale- en bedrijfszuiveringen in Nederland produceren jaarlijks enorme hoeveelheden zuiveringsslib. Dit slib is een biologisch product dat voornamelijk bestaat uit water en bacteriën (actief slib) die het afvalwater hebben gereinigd. Het slib bevat een deel van de verontreinigde stoffen uit het afvalwater, als zware metalen en organische verontreinigingen, die niet in het oppervlaktewater terecht mogen komen. Het slib is daardoor niet geschikt voor hergebruik.

De kosten voor het verwerken van zuiveringsslib op een rwzi beslaan een aanzienlijk deel van de totale zuiveringkosten. Uit een door Colsen BV uitgevoerde haalbaarheidsstudie komt naar voren, dat de slibverwerkingskosten voor een rwzi die zijn slib mesofiel vergist en daarna, samen met extern aangevoerd slib ontwatert en afvoert naar een slibverbranding, ca. € 330,- per ton ds bedragen.

Daarnaast bevat het slib ook waardevolle elementen als stikstof, koolstof en fosfaat, die deels verloren gaan doordat slib sinds de jaren ‘80 niet meer wordt ingezet als meststof. Door thermofiele vergisting kunnen de totale kosten voor de slibverwerking met meer dan 36% worden verlaagd.

DUURZAME SLIBVERWERKING Al met al is het niet verwonderlijk dat er wordt gezocht naar alternatieve manieren om zuiveringsslib op een meer duurzame manier te verwerken. Een reeds lang bestaande slibverwerkingsmethode is vergisting. Hierbij wordt biogas opgewekt uit de afbraak van organische droge stof uit het slib, die kan worden omgezet in groene energie. Bij het verbranden van biogas in moderne WKKinstallaties kan tot meer dan 40% elektrisch rendement en 42% thermisch rendement worden behaald.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

13

Figuur 1: Biogasmotor in een WKK-installatie.

Vergisting is een anaëroob biologisch proces, waarbij organische stof door verschillende anaërobe bacteriën wordt afgebroken. Het anaërobe proces van vergisting bestaat uit vier stappen: • hydrolyse, waarbij complexe, niet opgeloste materialen onder invloed van exoenzymen van zuurvormende bacteriën worden omgezet in minder complexe, opgeloste bestanddelen; • verzuring of acidogenese, waarbij de opgeloste stoffen door fermentatieve bacteriën worden omgezet in een reeks kleinere verbindingen, zoals vluchtige vetzuren, alcoholen, melkzuur, CO2, H2, NH3, H2S en in nieuw celmateriaal; • acetogenese, waarbij de eindproducten van de fermentatie worden omgezet in propionzuur, boterzuur, valeriaanzuur en acetaat, waterstof, carbonaat en nieuw celmateriaal; • methanogenese, waarbij propionzuur, boterzuur, valeriaanzuur en acetaat worden omgezet in methaan, CO2 en nieuw celmateriaal.

Het vergistingproces kent bij twee verschillende temperatuurzônes een optimale activiteit; bij 30-40°C en bij 50-55°C. Vergisting bij de eerste zône wordt mesofiele vergisting genoemd en bij de tweede thermofiele vergisting.

Het vergisten van zuiveringsslib kent naast het produceren van biogas een aantal andere belangrijke voordelen: • de hoeveelheid droge stof neemt af door omzetting van organische droge stof, waardoor minder slib moet worden verwerkt (afgevoerd); • de ontwaterbaarheid van het uitgegiste slib neemt toe, waardoor bij de ontwatering aanzienlijk minder polymeer moet worden gebruikt; 14

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

• er is na slibgisting aanzienlijk minder geurhinder bij de verdere slibverwerking, doordat het slib is gestabiliseerd; • een groot deel van de aanwezige pathogene micro-organismen sterft af en in het slib aanwezige organische verontreinigingen worden gedeeltelijk afgebroken. De mate van reductie van pathogenen hangt af van de hoogte van de temperatuur. Thermofiele vergisters zullen daarom een grotere reductie bewerkstelligen dan mesofiele vergisters. Bovendien neemt de reductie toe met de tijd van blootstelling aan de temperatuur.

In Nederland zijn alle bestaande slibgistingen mesofiele installaties.

Alternatief: Thermofiele vergisting In het vergistingsproces is de activiteit van enzymen en de snelheid van de chemische reacties afhankelijk van de temperatuur. In het algemeen geldt hoe hoger de temperatuur, hoe sneller de processen verlopen.

Een belangrijke eigenschap van thermofiele bacteriën ten opzichte van mesofiele bacteriën is, dat zij hogere maximale omzetsnelheden hebben waardoor er een hogere omzetting kan worden bereikt. Het afbraakproces van vast materiaal loopt bij thermofiele vergisters dubbel tot drie maal zo snel als bij mesofiele vergisting. Hierdoor neemt ook de benodigde hydraulische verblijftijd af.

Bij een verblijftijd van ca. 20 dagen wordt er bij Figuur 2: Thermofiele en thermofiele vergisting meer organisch materiaal mesofiele temperatuur range omgezet dan bij mesofiele vergisting. Afhankelijk Uit Imhoff’s Handboek van de invoerstromen kan bij thermofiele vergisting ‘Taschenbuch der Stadtenttot > 90% van de biomassa worden omgezet in biowässerung’ (1990). gas. Wereldwijd en ook binnen Nederland bestaan verschillende thermofiele vergisting installaties waar deze rendementen worden behaald.

Bij thermofiele slibgisting wordt, afhankelijk van de verhouding primair/secundair slib ca. 60-70% van de organische ds omgezet, tegen 40-50% bij mesofiele slibgisting. Dit komt neer op een ds verwijdering van >50% bij thermofiele gisting ten opzichte van ca. 30% ds afbraak bij mesofiele gisting. Het ODS-rendement van primair slib ligt bij thermofiele slibgisting rond 90% en van secundair slib rond 50%.

Door de hogere organische droge stofafbraak wordt ook meer biogas geproduceerd. Bij het thermofiel vergisten van primair en secundair zuiveringsslib in een verhouding van 1: 1 worden specifieke biogasopbrengst gevonden van ca. 1.200 l biogas/kg delta ODS, tegen een opbrengst van ca. 850 l biogas/kg delta ODS bij mesofiele slibgisting.

Door de hogere omzetting van organische droge stof bij thermofiele gisting neemt de asrest in het digestaat relatief toe. Tegelijkertijd neemt de calorische waarde van het ontwaterde slib evenals de hoeveelheid ontwaterd slib af, waardoor de kosten voor de verdere verwerking sterker dalen bij thermofiele slibgisting dan bij mesofiele slibgisting.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

15

Een veelgehoord nadeel van thermofiele slibgisting zou de grotere gevoeligheid voor storingen en remmingen zijn. Wanneer bij het thermofiele slibgistingsproces echter de juiste uitgangspunten worden gehanteerd, zodat de invloed van bijvoorbeeld temperatuurwisselingen worden geminimaliseerd en er geen toxische effecten van bijvoorbeeld NH3 optreden, draait de thermofiele vergisting stabiel en is het een robuust proces.

PROCESOPTIMALISATIE SLIBVERWERKING Om de productie van groene energie op rwzi’s te optimaliseren, moet worden gestreefd naar een maximale benutting van de vergistingcapaciteit. Afhankelijk van de reeds beschikbare gistingruimte op een rwzi betekent dit, dat het te vergisten slib vergaand kan worden ingedikt voordat dit in gistingtank wordt gebracht.

Om de gistingstanks bij een hogere slibconcentratie goed te laten functioneren en om wisselingen in temperatuur en concentraties te voorkomen, is een goede (mechanische) menging van de gistingtank noodzakelijk. Bij een goede mening vormt een hogere droge stof concentratie geen belemmering en kunnen de temperatuur en concentraties gelijk worden gehouden. Ook wordt de vorming van drijflagen en schuim effectief voorkomen bij een goede menging.

Als voorbeeld van een mechanische menger is door Colsen BV een uniek concept ontwikkeld onder de naam DIGESTMIX®. Dit systeem zorgt voor een goede menging en verwarming van de gistingtank en voorkomt de vorming van drijflagen. Door dit concept worden de anaërobe bacteriën tevens beter in contact gebracht met de organische droge stof, waardoor er dus meer biogas geproduceerd kan worden. Daarnaast is het opgenomen vermogen van dit mengsysteem aanzienlijk lager (ca. 45% lager) in vergelijking met menging door middel van biogasinblazing.

Uit een in augustus 2010 afgeronde haalbaarheidsstudie naar thermofiele slibgisting op een rwzi van ca. 350.000 IE blijkt, dat de extra gegenereerde opbrengst uit biogasproductie en de besparingen in exploitatiekosten (zoals slibverwerking en chemicaliën dosering) goed opwegen tegen de (her)investeringskosten.

Jaarlijks wordt bij de implementatie van een thermofiel gistingproces, waarbij ook het extern aangevoerde slib wordt meevergist om de capaciteit van de vergisters volledig te benutten, ten opzichte van de huidige mesofiele vergisting 5.808.000 kWh per jaar extra aan elektrische energie Figuur 3: schematische opgewekt, hoeft 2.277 ton ds minder te worden ontwaterd weergave DIGESTen hoeft 1.981 ton ds minder te worden afgevoerd naar MIX® systeem (pat. een grote slibverbranding. Bij een opbrengst van € 0,10/ pending) kWh wordt er jaarlijks € 580.800,- aan extra opbrengsten uit elektrische energie gegenereerd.Voor slibontwatering is minder polymeer nodig en bij kosten voor slibontwatering van € 58,5/ton ds en slibafzet van € 272,96/ton ds wordt jaarlijks voor € 697.786,- bespaard op de 16

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

kosten voor slibverwerking. Een investering die binnen twee jaar kan worden terugverdiend.

NUTRIËNT RECOVERY Door de verhoogde slibactiviteit en de betere en snellere hydrolyse (ontsluiting) die plaats vindt bij de hogere temperaturen tijdens thermofiele slibgisting, zal de concentratie aan (ammonium)stikstof en (ortho-)fosfaat in het rejectiewater Full scale ANPHOS®-installatie bij LWM Kruina thermofiele slibgisting groter ningen zijn in vergelijking met mesofiele slibgisting. De NH4-N concentratie in het rejectiewater kan na thermofiele slibgisting van primair en secundair slib oplopen tot ca. 1.500 mg/l en de ortho-fosfaat concentratie tot ca. 100 mg/l.

Hierdoor leent het rejectiewater na thermofiele slibgisting zich uitstekend voor een deelstroombehandeling, waarbij stikstof en fosfaat kunnen worden teruggewonnen.

Ammoniumstikstof kan bijvoorbeeld met het AMFER®-proces uit het rejectiewater worden verwijderd. Bij dit proces ontstaat ammoniumsulfaat als product.

Dit kan worden afgezet als meststof en vormt zo (nagenoeg) een sluiting in de stikstofkringloop.

Ortho-fosfaat kan door middel van het ANPHOS®-proces uit het rejectiewater worden verwijderd onder de vorming van struviet, wat als meststof kan worden afgezet. Dit vormt (nagenoeg) een sluiting in de fosfaatkringloop. In het kader van de toekomstige schaarste aan grondstoffen als fosfaat wordt middels een deelstroombehandeling aangesloten bij de doelstelling van een duurzame leefomgeving. Tevens kan het NAS®-proces als nageschakelde technologie worden ingezet om het resterende stikstof op een ‘kostenefficiënte’ manier vergaand te verwijderen.

Het implementeren van een thermofiele slibgisting op rwzi’s in combinatie met deelstroombehandeling op het rejectiewater sluit aan bij de doelstelling om tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten een optimale balans tussen mens, omgeving en economie te realiseren.

Ten opzichte van mesofiele slibgisting wordt bij thermofiele slibgisting: • tot 30% meer ods omgezet (tot 20% meer ds omgezet) • tot 70% meer biogas geproduceerd • > 20% minder uitgegist slib verder te verwerken, dus ook > 20% besparing op ontwateringskosten (elektriciteit, polymeer e.d.) en afzetkosten (transport, verwerking).

Davey Smet, Colsen BV Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

17

&KHPLFDOLsQRSVODJ HQ GRVHHUV\VWHPHQ YROJHQV GH QLHXZVWH ZHWWHOLMNH HLVHQ PHW %5/ FHUWLILFDDW

7

ZZZ PRVPDQ HX WRWDDORSORVVLQJHQ L Q N X Q V W V W R I

OdZ`bVX]^cZDei^bVa^hVi^Z

K m_bj km X[Zh_`\ X[j[h l_dZXWWh cWa[d _d Z[ h[]kb_[h[ pe[ah[ikbjWj[d lWd =ee]b[5 BZi YZ Y^ZchiZc kVc OdZ`bVX]^cZ#cZi `jci j Y^i oZZg ZZckdjY^\ WZgZ^`Zc# OdZ`bVX]^cZ#cZi ]ZZ[i YZ ZgkVg^c\ Zc YZ iddah ^c ]j^h db jl WZYg^_[h lZWh^iZ ]dd\ ^c YZ odZ`gZhjaiViZc iZ aViZc kZghX]^_cZc# @^_` kddg bZZg ^c[dgbVi^Z de lll#odZ`bVX]^cZ#cZi d[ WZa &((,#))',&& :abV Bjai^bZY^V ^h h^cYh _VVg Zc YV\ YZ WZigdjlWVgZ eVgicZg ^c ]Zi j^i\ZkZc kVc BV\Vo^cZh Zc ?VVgWdZ`Zc# 9^ZoZa[YZ eVgicZg `jccZc l^_ dd` o^_c kddg jl k^cYWVVg]Z^Y de ]Zi ^ciZgcZi#

8dccZXi^c\7jh^cZhh ;bcW Ckbj_c[Z_W 8$L$ EdhiWjh &&,'% 66 7gdZ` de AVc\ZY^_` IZaZ[ddc/ (& ''+ (( &+ %% ;Vm/ (& ''+ (( &+ %& :"bV^a/ ^c[d5ZabV#ca >ciZgcZi/ lll#ZabV#ca

B6LJQD B3 BIF LQGG

Slibretourregeling met behulp van slibspiegelmeting 1. INLEIDING Op 1 juli 2008 heeft het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (hhsk) de meerjarenafspraak over de te bereiken energie-efficiency (mja3) onderschreven. Hierin is afgesproken dat de afdeling Afvalwaterketen in de komende 15 jaar gemiddeld 2% energie-efficiency per jaar zal bereiken. Eén van de mogelijkheden om tot een betere energie-efficiency te komen is het aanpassen van de slibretourregelingen op de rwzi’s.

In de periode december 2009 – mei 2010 heeft de afdeling ‘Afvalwaterketen’ een test uitgevoerd met een slibspiegelmeter in een nabezinktank van de afvalwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Kralingseveer. Vervolgens zal deze meting in een slibretourregeling worden opgenomen om het energieverbruik van de slibretourvijzels te reduceren.

2. DOEL VAN HET ONDERZOEK Eind 2009 zijn we in de gelegenheid gesteld om een slibspiegelmeter uit te testen. Al voor de testperiode ontstond het idee om met behulp van een dergelijke meting de slibretourvijzels van de nabezinktanks te sturen.

In de huidige regeling draaien de vijzels bij droogweeraanvoer (DWA) op een minimaal toerental en verbruiken dan ongeveer 7,5 kW. Het idee bestond dat de vijzels bij DWA een bepaalde tijd helemaal uitgezet konden worden zonder dat dit een negatieve invloed op de kwaliteit van het effluent zou hebben. Op deze wijze kan energie worden bespaard. Het is de bedoeling dat het onderzoek duidelijkheid geeft op de volgende vragen: – Is het signaal van de slibspiegelmeting stabiel genoeg om opgenomen te kunnen worden in een retourslibregeling?

– Is er een regeling te ontwerpen die voldoende veiligheid biedt voor de effluentkwaliteit?

– Is er energie te besparen met een retourslibregeling op basis van een slibspiegelmeting? Zo ja, hoeveel kan er worden bespaard en hoe groot is de eventuele terugverdientijd?

Bij een positief resultaat zal het onderzoek uiteindelijk leiden tot invoering van de sturingssystematiek voor slibretourregeling op alle rwzi’s. Het is dan ook van belang dat regeling zodanig wordt ontworpen, dat hij ook toepasbaar is op andere rwzi’s.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

19

3. OPZET VAN HET ONDERZOEK Het onderzoek bestaat uit een aantal aspecten. Ten eerste moest worden vastgesteld of de werking van de slibspiegelmeter betrouwbaar genoeg is om in een regeling te worden opgenomen. Vervolgens hebben we in eigen beheer een regeling ontworpen om aan de hand van het uitgangssignaal van de slibspiegelmeter de slibretourvijzels aan en uit te sturen. Deze regeling is vervolgens in de eerste helft van 2010 uitgebreid getest.

Uiteindelijk hebben we de kosten en baten van de regeling bepaald en vastgesteld of de regeling inderdaad energiebesparend werkt. In onderstaande tabel is de planning voor het onderzoek aangegeven.

Proefperiode/Planning: Tijdens de proefperiode wordt de besturing van één slibretourvijzel aangepast (P171).

Rwzi Kralingseveer tijdschema proef 2009 retourslib regelen op slibspiegel. nov voorbereidingsperiode en aanschaf ontwerpen software inregelen besturing meetperiode / optimalisatieperiode afsluitende rapportage/evaluatie

2010

dec

jan

feb

mrt

apr

mei

jun

jul

In november 2009 hebben we een slibspiegelmeter aangeschaft en die op één nabezinktank geïnstalleerd. Gedurende de eerste maanden is met name gekeken of de aanwijzing van deze meter betrouwbaar was. Dagelijks hebben we de trend in de slibspiegel gecontroleerd om vast te stellen of de plaats van de meter juist is en of het signaal dermate goed en betrouwbaar was dat sturen van de retourvijzel met dit signaal zonder risico voor met name de effluentkwaliteit kon worden uitgevoerd. Al snel bleek dat, behoudens wat initiële gebreken en kinderziektes, het signaal zo robuust was, dat het sturen van de slibretourvijzel met dit signaal goed en betrouwbaar mogelijk is.

Vervolgens hebben we in eigen beheer een regeling voor de slibretourvijzel(s) ontworpen en geprogrammeerd. Deze regeling is in de maanden januari tot en met mei op één nabezinktank uitgetest en geoptimaliseerd.

20

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

4. ONTWERPEN VAN DE SOFTWARE Bij het ontwerpen van de software hebben we rekening gehouden met een aantal aspecten om bij het falen van de regeling geen slibuitspoeling of andere problemen te krijgen. Hierbij werd extra rekening gehouden met eventuele risico’s voor de effluentkwaliteit.

Zo mag onder andere het slib niet te lang in de nabezinktanks blijven. Afhankelijk van de temperatuur en het in het slib aanwezige nitraat kan immers na verloop van tijd denitrificatie in het slib ontstaan, waardoor het slib kan gaan opdrijven in de nabezinktanks. Dit is een ongewenste situatie, omdat het slib dan kan uitspoelen met het effluent. Dit is zeker op de rwzi Kralingseveer het geval, aangezien hier de drijflaag op de nabezinktanks niet wordt tegen gehouden noch geruimd.

Daarnaast moet er rekening mee te worden gehouden dat de secundairslibput niet ‘leeg’ mag komen te staan. Uit deze put wordt onder andere het surplusslib afgevoerd naar de bandindikkers. Bij onvoldoende slib in deze put zal de slibindikking en afvoer van surplusslib naar de slibgistingstanks kunnen stagneren. Dit is een ongewenste situatie.

In de huidige regeling voor de slibretourvijzels wordt rekening gehouden met het verschil tussen droog weer (DWA) en regenweeraanvoer (RWA). De regeling is zodanig ontworpen dat bij DWA de vijzels worden geregeld op het influentdebiet met een vaste factor, met een bepaald minimumdebiet. Bij overschrijding van een bepaald influentdebiet schakelt de regeling om, zodat slib in de nabezinktanks kan worden gebufferd. Dit zorgt er voor dat de oppervlaktebelasting en vooral de drogestofbelasting van de nabezinktanks in de hand worden gehouden.

Een gedetailleerde beschrijving van deze regeling kan worden gevonden in het procesbeheersplan van de rwzi Kralingseveer. Aangezien deze regeling naar volle tevredenheid werkt, willen we deze vooralsnog in de nieuwe regeling opnemen.

In onderstaande tabel zijn de procesvoorwaarden voor het regelen op de slibspiegelmeting opgenomen. De regeling is zodanig ontworpen dat de regeling op slibspiegel pas in werking treedt als aan alle onderstaande startvoorwaarden wordt voldaan. Als vervolgens aan één stopvoorwaarde wordt voldaan, dan stopt de regeling op slibspiegel direct en wordt overgeschakeld op de ‘oude’ regeling. Op deze wijze proberen we zoveel mogelijk risico’s voor de effluentkwaliteit te vermijden.

Procesvoorwaarden voor regelen op slibspiegel

Debiet influent Slibniveau nabezinktank Nitraat in beluchting Troebelheid effluent Storingen

Start regeling (alle voorwaarden aanwezig) < 4800 m³/h < 1m < 10mg/l < 15mg/l Geen storingen aan de metingen

Stop Regeling (één van de voorwaarden aanwezig) > 6400 m³/h > 1,5m > 11 mg/l > 30 mg/l Storing aan één van de metingen

De genoemde voorwaarden zijn vrij instelbaar, wat de regeling zeer flexibel maakt. De optimale instellingen zullen proefondervindelijk worden vastgesteld.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

21

Naast genoemde procesvoorwaarden zijn ook de draaitijden van de vijzels vrij instelbaar. In onderstaande tabellen is aangegeven hoe we in de proefperiode deze tijden hebben ingesteld. Hierbij hebben we rekening gehouden met de voorwaarden dat de secundair slibput niet zonder slib mag komen te staan. Als dit gebeurt, zal de aanvoer van surplusslib naar de mechanische slibindikkers kunnen stagneren. Deze indikkers zullen vervolgens in storing gaan, waardoor de afvoer van surplusslib naar de slibgistingstanks geheel komt stil te liggen.

Instellingen Loop Wacht regeling 1 slibretourvijzel Vijzel P171

Looptijd [uur] 2

Wachttijd [uur] 2,5

Instellingen Loop Wacht regeling 8 slibretourvijzel Vijzel P171* P172# P173* P174# P175* P176# P177* P178#

Looptijd [uur] 2 2 2 2 2 2 2 2

Wachttijd [uur] 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5

* Deze vijzels lopen/wachten gelijktijdig / # Deze vijzels lopen/wachten gelijktijdig.

In nevenstaand schema is aangegeven op welke plaats in de huidige regeling de regeling op slibspiegel is geïntroduceerd. Hierbij hebben we rekening gehouden met de start- en stopvoorwaarden die in eerder genoemde tabel zijn opgenomen.

Retourslibregeling rwzi’s Kralingseveer en Groenedijk

Figuur 1

22

B9 BIF LQGG

Begin januari 2010 hebben we de regeling op slibspiegel op één nabezinktank gestart en vervolgens geoptimaliseerd. Al snel bleek dat de regeling goed werkte en dat de effluentkwaliteit geen risico’s liep. Ten overvloede hebben we een

Neerslag 2010/VI

Figuur 2

aantal parameters gemeten op de â&#x20AC;&#x2DC;slibspiegelgestuurdeâ&#x20AC;&#x2DC; nabezinktank en op een referentie nabezinktank. Hieruit bleek dat de effluentkwaliteit van beide nabezinktanks op de gemeten parameters niet van elkaar verschilde.

Ter illustratie is in figuur 2 de trending van de slibspiegelmeting opgenomen bij twee verschillende aanvoerpatronen: droogweer (DWA) en bij regenweer (RWA). Uit deze plaatjes is duidelijk op te maken dat het slibniveau goed binnen de ingestelde grenzen wordt gehouden. Ook is goed zichtbaar dat bij DWA de retourvijzel, zoals we ook hadden verwacht, geruime tijd uitgeschakeld kan worden. In de oude regeling werd de vijzel onder deze omstandigheden teruggeschakeld naar een minimum debiet. Door het helemaal uitschakelen van de vijzel zal zeker energie worden bespaard.

Een bijkomend voordeel is dat als we alle acht nabezinktanks voorzien van een slibspiegelmeter we onbalans in de slibverdeling over de tanks kunnen monitoren. Bij dreigende slibuitspoeling kan dan direct worden ingegrepen.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

23

5.

ENERGIEBESPARING EN KOSTEN

Nadat is vastgesteld dat de meting en de regeling naar behoren werkte (zie nogmaals figuur 2) is uitgerekend wat de energiebesparing wordt als we deze slibretourregeling implementeren voor alle acht slibretourvijzels. Hierbij we hebben de volgende uitgangspunten gehanteerd: Kostprijs elektriciteit: € 0,13 per kWh Vermogen slibretourvijzel (minimum capaciteit): 7,5 kW (x 8 = 60 kW totaal) DWA-dagen (debiet < 100.000 m3/dag): ca. 270 dagen Geschatte vermindering draaiuren per dag: ca. 12 uur Op basis van deze gegevens kan een besparing worden berekend van: 60 kWh*270 dagen*12 uur ≈ 195.000 kWh/jaar ≈ € 25.500,- /jaar Voor de proef zijn de volgende kosten gemaakt (inclusief BTW): Aanschaf slibspiegelmeter € 8.000,= Aanschaf draadloos systeem t.b.v. signaaloverdracht € 2.500,= Montage kosten (ca.) € .500,= Totaal € 11.000,= Naar verwachting zal met de aanschaf en installatie/implementatie van acht metingen een bedrag van ca. € 100.000,= zijn gemoeid. Bij een energiebesparing van ca. € 25.000,= betekent dat binnen 4 jaren de investering voor de slibspiegelmeters door de besparing in elektriciteit wordt terugverdiend.

Gezien de (energie-)besparing die bereikt wordt op de rwzi Kralingseveer zijn we van plan de proef te herhalen op de rwzi Groenedijk. Hiervoor kunnen we de reeds eerder geteste slibspiegelmeter gebruiken.

6. CONCLUSIES Uit het onderzoek kunnen we de volgende conclusies trekken: – De slibspiegelmeter geeft een goed en betrouwbaar beeld van het niveau van de slibdeken in de nabezintank; – Een robuuste sturing van de slibretourvijzel(s) op het niveau van de slibdeken in de nabezintank is op de rwzi Kralingseveer goed mogelijk; – Sturen van de slibretourvijzels op de rwzi Kralingseveer levert naar verwachting een energiebesparing van een kleine 200.000 kWh. Dit betekent een terugverdientijd van ongeveer 4 jaar; – Slibspiegelmeting op alle acht nabezinktanks geeft extra veiligheid in het voorkomen van slibuitspoeling.

7. AANBEVELING Gezien de energiebesparing van ca. 200.000 kWh is de investering €100.000,= binnen 4 jaar terugverdiend. Aanbevolen wordt dan ook om deze investering in 2010 te doen (MJA 3 investeringsbudget). Tevens wordt aanbevolen om de proef uit te breiden naar de rwzi Groenedijk, teneinde vast te stellen of ook hier dergelijk hoge besparingen kunnen worden gerealiseerd.

Marcel van Hees en Alex Sengers, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 24

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

NAS® Technologie werkt bij aërobe afvalwaterzuivering

Duurzame stikstofverwijdering in aërobe afvalwaterzuivering Het New Activated Sludge (NAS®) systeem werd door Colsen BV in 2003-2004 ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit van Gent. Het systeem omvat een gecombineerde werking van actief slib (nitrificatie/denitrificatie) met anammox (nitritatie/N-kortsluiting). Door deze combinatie kan stikstofverwijdering verregaand plaatsvinden, ook bij afvalwater dat arm is aan organische koolstof.

Anaërobe voorzuivering van afvalwater vindt steeds meer plaats en leidt tot een duurzame en effectieve wijze van zuivering . Het systeem biedt ook perspectieven bij biogasinstallaties en voor de rwzi.

CONVENTIONELE STIKSTOF VERWIJDERING In het verleden werd al het bedrijfsafvalwater gezuiverd middels het conventionele actief slib systeem, ongeacht de precieze samenstelling van het afvalwater.

Sinds de jaren ’90 wordt de focus meer en meer op het anaëroob voorzuiveren van afvalwater gelegd. Dit komt voort uit de lage kosten voor anaërobe zuivering en de energie productie uit het biogas. Afvalwater met een hoge CZV-inhoud wordt nu grotendeels anaëroob voorgezuiverd waarbij biogas gevormd wordt, dat gebruikt wordt voor stoomopwekking of productie van elektriciteit. Door deze voorzuivering toe te passen wordt een hoog aandeel van de CZV verwijderd en kan de CZV/N-ratio ongunstig uitvallen voor conventionele technieken voor stikstofverwijdering.

Bij een nitrificatie/denitrificatiesysteem worden stikstofverbindingen omgezet tot nitraat, waarna het nitraat verwijderd wordt door middel van actief slib met verbruik van CZV. Wanneer onvoldoende CZV beschikbaar is (CZV/N lager dan 6) voor deze nitrificatie zal het effluent nog een aanzienlijke vracht aan nitraten bevatten, of dient een externe koolstofbron gedoseerd te worden.

(1) NH4+ + 1,5 O2 –> NO2− + H2O + 2 H+ (2) NO2− + 0,5 O2 –> NO3− (3) 2 NO3− + CZV –> N2 + 6 H20 Stikstof-omzettingen bij conventionele nitrificatie/denitrificatie.

NIEUWE STIKSTOF VERWIJDERING. Voor afvalwater met een lage CZV/N-verhouding (<5), zoals bij anaëroob voorgezuiverd afvalwater, kan met het NAS®-proces stikstof vergaand verwijderd worden. Het proces combineert de conventionele nitrificatie/denitrificatie met een Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

25

door nitritatie/kortsluitroute binnen de stikstofverwijdering en gaat door in drie verschillende zones: een aërobe zone (I), een anoxische zone (II) en opnieuw een aërobe zone (III).

In zone I wordt ammoniumstikstof deels omgezet in nitriet en een klein aandeel nitraat. Het nitriet wordt vervolgens door combinatie met ammonium omgezet in stikstofgas in zone II. (4) NH4+ + 1,5 O2 –> NO2− + H2O + 2 H+ (5) NH4+ + NO2− –> N2 + 2 H2O Stikstof omzettingen bij nitritatie/N-kortsluitroute.

Schematisch overzicht van nitrificatie/denitrificatie (blauw) en de nitritatie/N-kortsluitroute (rood).

Dit vormt de zogenaamde kortsluitroute en wordt uitgevoerd door micro-organismen van de Anammox-groep (anaerobic ammonium oxidation). Organismen die geïdentificeerd zijn als behorende tot deze groep zijn Candidatus Brocadia sp., Candidatus Kuenenia sp. en Candidatus Scalindua. In deze zone gaat ook de denitrificatie door van het in zone I en zone III geproduceerde nitraat.

De organismen van de Anammox-groep zijn zeer actief. Onderzoek heeft aangetoond dat in het NAS®-systeem 80% van de stikstof verwijderd wordt door deze groep terwijl deze organismen slechts 3% van de biomassa uitmaken. De microorganismen van de Anammox-groep hebben een zeer lange verdubbelingstijd en groeien hierdoor traag aan.

VOORDELEN NIEUWE STIKSTOFVERWIJDERING De voordelen van het NAS®-systeem liggen in verminderde operationele kosten. Bij conventionele nitrificatie/denitrificatie wordt per mol NH4+ stoichiometrisch 1,856 mol O2 verbruikt. Bij het NAS®-proces wordt ca. 0,6 mol O2 per mol N bespaard, doordat een deel van de ammoniumstikstof omgezet wordt tot nitriet in plaats van nitraat (zie reactie 4-5). Dit komt overeen met een verlaging in zuurstofbehoefte (en dus in beluchtingsenergie) van meer dan 30%.

26

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Bovendien moet bij een conventioneel systeem met vergaande stikstofverwijdering, zoals hierboven aangegeven, een koolstofbron gedoseerd worden bij afvalwater met lage CZV/N verhouding. Deze koolstofbron (bv. methanol, melasse) dient aangekocht te worden. Bij het NAS®-proces wordt een deel van de stikstof zonder verbruik van zuurstof en CZV omgezet in stikstofgas, waardoor vaak geen additionele C-bron nodig is.

Hierdoor zal ook de slibproductie significant lager zijn. Slibaangroei in het NAS®-systeem is lager door de kortsluitroute waardoor minder CZV nodig is. Het merendeel van de slibaangroei wordt veroorzaakt door heterotrofe CZV omzetting en bedraagt 0,3 kg slib/kg N. Ter vergelijking bedraagt bij conventionele nitrificatie/denitrificatie de slibproductie 0,5-1,0 kg slib/kg N. Het NAS®-systeem combineert de stikstof verwijdering via nitriet en anammox met het bekende actiefslib systeem en vergt daardoor geen dubbele investeringen. Vele actiefslib systemen zijn met beperkte aanpassingen om te bouwen tot NAS®-systemen.

PRAKTIJKERVARINGEN IN DE INDUSTRIE Vanaf 2004 is het NAS®-systeem ingezet bij verschillende awzi’s van aardappelverwerker Lamb Weston Meijer, nl. in Kruiningen en Bergen op Zoom waar het gecombineerd wordt met een membraanbioreactor (MBR). Daarnaast werd het systeem als NAS®-MBR gerealiseerd bij een aardappelverwerker in Italië.

Conventioneel nitrificatie/denitrificatie systeem omgebouwd tot NAS® bij aardappelverwerker Lamb Weston Meijer, Bergen op Zoom.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

27

NASÂŽ ALS DIGESTAATBEHANDELING Aangezien digestaat vaak erg rijk is aan stikstof kan NASÂŽ ook voor de nabehandeling van digestaat gebruikt worden. Sinds 2008 is het systeem bij de vergistinginstallatie van Ecofuels geĂŻmplementeerd. In BelgiĂŤ werd een biogasinstallatie voor varkensmest en industriĂŤle reststromen in 2009 uitgerust met een NASÂŽ-systeem om het water op oppervlaktewater te kunnen lozen.

Momenteel worden ook verschillende zuiveringen in ItaliĂŤ en Spanje gebouwd voor zuivering van digestaat en/of afvalwater.

NASÂŽ systeem voor digestaatzuivering Ecofuels, Well (Limburg).

NASÂŽ-SYSTEEM VOOR DIGESTAATZUIVERING ECOFUELS, WELL (LIMBURG) Bij anaĂŤrobe voorzuivering van afvalwater zijn bijkomende koolstofbronnen op de aĂŤrobe zuivering onontbeerlijk. Bij het NASÂŽ-systeem is dit niet noodzakelijk, wat het tot een duurzame oplossing om energieterugwinning en afvalwaterbehandeling te combineren.

NASŽ ALS KOUDE STIKSTOF VERWIJDERING Alle bovengenoemde toepassingen heeft het te behandelen afvalwater een temperatuur van > 20 ° C. Bij de behandeling van communaal afvalwater is deze temperatuur veel lager en kan zelfs in de winter dalen tot < 10 °C. Momenteel worden in samenwerking met de Universiteit van Gent testen voorbereid om het NASŽ systeem ook geschikt te maken voor koude rioolwaterzuivering, waardoor ook daar een aanzienlijke besparing op energie kan worden bereikt.

Jorit Hillaert, Colsen BV 28

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Blauwalgen tot het verleden in het Oosterpark te Ridderkerk In de gemeente Ridderkerk ligt het Oosterpark. Het park vormt een buffer tussen het stedelijk gebied en de snelweg A15. Er vinden diverse vormen van recreatie in het park plaats, zoals wandelen, fietsen, honden uitlaten, vissen en zelfs zwemmen in de aanwezige vijvers. Zwemmen werd de laatste jaren steeds problematischer door diverse waterkwaliteitsproblemen waaronder bloei van blauwalg.

Zwemstrand.

SAMENWERKING Voor het beheer en onderhoud van het park met plas zijn drie partijen verantwoordelijk. De gemeente is eigenaar van het park en hecht groot belang aan de mogelijkheid voor zwemmen. Natuur en Recreatieschap IJsselmonde is verantwoordelijk voor het onderhoud van het park met vijver. Het waterschap Hollandse Delta is verantwoordelijk voor de (zwem)waterkwaliteit. Om tot een oplossing te komen heeft het waterschap het initiatief genomen om de problemen gezamenlijk op te pakken. Op deze wijze is een meerwaarde ontstaan voor alle partijen: een betere waterkwaliteit en een verbeterde beleving van het park met de zwemplas.

ZWEMWATERPROBLEMEN Bijna elk jaar werd de zwemplas voor langere periode afgekeurd, omdat er sprake was van blauwalgenbloei, bacteriële verontreiniging of botulisme. Drie problemen met verschillende oorzaken. De grootste negatieve beïnvloeding vindt plaats door de aanvoer van relatief nutriëntenrijke water uit het stedelijk gebied. Hierdoor komen voedingsstoffen in het watersysteem en deze zorgen voor (blauw)algen. In combinatie met relatief stilstaand water ontstaat daarbij algenbloei en kunnen bacteriën zich ophopen. Bij lage zuurstofconcentraties, veroorzaakt door stilstaand water en door algenbloei, kan botulisme ontstaan.

De bron van de nutriënten is op deze locatie helaas moeilijk aan te pakken, de vijvers hebben immers hun waterbergende functie en moeten het stedelijk water ontvangen. Naar de bron van de bacteriologische verontreiniging is onderzoek gedaan, maar de herkomst bleef onduidelijk.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

29

Doorspoelpompen.

Helofytenfilter, rechtsachter de zwemplas.

MAATREGELEN Om genoemde problemen aan te pakken is besloten de plas door te spoelen met water vanuit de hoofdwatergang. Door het water vooraf te filteren in een helofytenfilter wordt een extra zuivering van het water bereikt.

Overzicht maatregelen.

Om dit te realiseren zijn de volgende maatregelen uitgevoerd: – aanleg van een aanvoersloot, die tevens is ingeplant en zal gaan functioneren als helofytenfilter; – aanleg van twee doorspoelpompen; – kleine pomp voor continue stroom met optimale helofytenwerking; – grote pomp voor snelle verversing bij dreigende problemen; 30

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

– gedeeltelijke afsluiting van de plas met helofyten om het water langs het zwemstrand te laten stromen; – aanleg van een nieuwe uitlaat met V-stuw, zodanig dat het waterpeil nauwkeurig te regelen is.

Om een evenwichtig ecologisch watersysteem te krijgen zijn in de vijver de volgende maatregelen genomen: – verwijderen van ca. 10.000 m3 bagger, voor meer waterdiepte en een betere zuurstofhuishouding; – aanleg oeverzones voor helofyten in de vijver zelf.

Daarnaast zijn maatregelen genomen om het strandje en het water schoon te houden en bacteriologische verontreiniging zo veel mogelijk te voorkomen:

Nieuwe oeverzones, met op achtergrond zwemstrand.

Hondenzwemstrand.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

31

â&#x20AC;&#x201C; strand vergroten en voorzien van hek; â&#x20AC;&#x201C; hondenstrand aanleggen, stroomafwaarts van het zwemstrand.

UITVOERING Met de werkzaamheden is in september 2009 begonnen. De eerste maatregel bestond uit het graven van nieuwe watergangen voor de aanleg van de aanvoersloot en de doorspoeling van de plas. Dit werk kon voor de natte periode in oktober worden afgerond. Vervolgens is een baggerdepot ingericht op een van de bospercelen. De bagger uit de plas is middels een leiding vervoerd naar dit baggerdepot, waardoor minimaal overlast voor de omgeving optrad.

De baggerspecie is inmiddels enkele keren omgezet middels een hydraulische kraan en de gerijpte baggerspecie kan in de tweede helft van 2010 worden verwerkt op diverse plekken in het park. Een gedeelte in de plas is aangevuld met grond, om er voor te zorgen dat waterplanten de mogelijkheid hebben zich te ontwikkelen. Hiervoor is een onderwaterbeschoeiing aangebracht om te voorkomen dat de grond naar de diepere gedeelten van de plas stroomt.

Om het water vanuit de aanvoersloot naar de plas te pompen, is een pompput met twee pompen geplaatst. Een pomp met een capaciteit van 2 m3 per minuut en een pomp met een capaciteit van 10 m3 per minuut. Om het waterpeil te kunnen reguleren is een v-stuw geplaatst. Deze stuw zorgt er voor dat het water geleidelijk wordt afgevoerd. Indien gewenst kan de hoogte van de stuw worden aangepast.

Als laatste zijn de helofytenplanten aangebracht, bermen ingezaaid en bomen geplant. In maart 2010 was het gehele werk uitgevoerd en heeft een feestelijke opening plaatsgevonden.

TOEKOMST Nu is het wachten tot de begroeiing is aangeslagen en zijn functie als helofytenfilter kan gaan vervullen. Vooruitlopend op die ontwikkeling is vanaf de start van het zwemseizoen 2010 de kleine pomp dag en nacht aangezet en wordt continue met een kleine hoeveelheid water doorgespoeld. Daarbij houdt het waterschap de tweewekelijks zwemwatermetingen extra nauwkeurig in de gaten. Bij enige waarneming van blauwalgen of van bacteriologische verontreiniging zal direct extra worden doorgespoeld. Naar verwachting kan hiermee een negatief zwemadvies of zwemverbod vanuit de provincie voortaan voorkomen worden. Door de waterkwaliteit te monitoren kan in de toekomst worden bepaald of de investering het resultaat heeft opgeleverd wat we voor ogen hadden.

Ad van Tetering en Hanneke Maandag, Waterschap Hollandse Delta

32

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Energiezuinige retourslibregeling De retourslibstroom op onze rwzi’s heeft als doel het terugvoeren van actief slib naar de beluchtingstank. Daarnaast zal, aangezien het een recirculatiestroom is, nitraat worden teruggevoerd, hetgeen een positief effect heeft op de stikstofverwijdering. Dat laatste is echter niet het doel van de retourslibstroom, maar een neveneffect, het is veel efficiënter om dit met een recirculatiepomp te bewerkstelligen. Op Nederlandse rwzi’s wordt over het algemeen te veel retourslib verpompt om het hoofddoel te bereiken, hierdoor wordt veel energie verspild.

Bij waterschap Zeeuwse Eilanden is het tot nog toe gebruikelijk het retourslibdebiet te sturen op basis van het influentdebiet, waarbij een factor van 1 wordt gehandhaafd, dat wil zeggen dat voor iedere m³ influent er in principe 1 m³ retourslib wordt verpompt (zie grafiek 1). De retourslibpomp is echter continu in bedrijf en heeft een minimale frequentie waarop deze kan draaien. In onderstaande grafiek wordt bij deze minimale frequentie 300 m³/uur verpompt. Dit betekent dat, wanneer het influentdebiet kleiner is dan het minimale retourslibdebiet, er te veel retourslib wordt verpompt. Bij een hoog aanvoerdebiet zal de retourslibpomp op maximale capaciteit draaien en kan de retourslibverhouding lager dan 1 worden. Een factor van 0,7 tijdens maximale rwa wordt echter als voldoende beschouwd, aangezien het retourslib dan wat dikker is dan tijdens dwa.

Grafiek 1: retourslibdebiet versus influentdebiet bij retourslibverhouding van 1

OPTIMAAL VERPOMPEN De meeste retourslibpompen zijn centrifugaalpompen en die hebben allemaal een optimaal toerental, dat afhankelijk is van de pompconfiguratie (pompcurve en opvoerhoogte).

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

33

Voor de rwzi Walcheren is de optimale pompfrequentie bepaald door de pompfrequentie van minimaal (20 Hz) steeds met 5 Hz te verhogen en bij iedere frequentie de opgenomen stroom uit het net en het verpompte debiet te noteren. Hieruit kan het aantal verpompte m³ per kW worden berekend (zie grafiek 2). Opgemerkt dient te worden, dat de opgenomen ampères afgelezen uit de frequentieomvormer (fo) niet geschikt zijn gebleken voor omrekening naar kW. In de fo van deze pomp kan worden gekozen voor fluxoptimalisatie, volgens de handleiding kan dit in sommige situaties een energievoordeel opleveren. In ons geval bleek dat echter alleen in het lage bereik het geval. We hebben ervoor gekozen om de fluxoptimalisatie aan te laten staan. Voor onze retourslibpomp bleek de optimale frequentie tussen de 25 Hz en 30 Hz te liggen. Dit zal echter in elke situatie opnieuw bekeken moeten worden.

Grafiek 2: Optimale frequentie retourslibpomp rwzi Walcheren

NIEUWE REGELING Vanaf oktober 2009 wordt de retourslibpomp van nabezinktank 6 van de rwzi Walcheren door een nieuwe regeling aangestuurd, die gericht is op het eerder genoemde hoofddoel van retourslib en op energiebesparing. Nabezinktank 5, waarin de oude regeling actief bleef, diende als referentie. In de overige 4 nabezinktanks wordt het retourslib middels een retourslibvijzel verpompt.

De grootste wijziging in de nieuwe retourslibregeling is dat deze intermitterend is i.p.v. continu. Daarnaast zal zoveel mogelijk in het optimale gebied worden gedraaid, in dit geval is dat ongeveer 27 Hz. Ten slotte bleek het mogelijk om de retourslibverhouding te verlagen naar 0,7, dit geldt overigens voor zowel de oude als de nieuwe regeling.

In de oude regeling werd het te verpompen retourslibdebiet berekend op grond van het aanvoerdebiet en vervolgens meteen verpompt. In de nieuwe rege34

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

ling wordt dit berekende debiet echter eerst opgeteld in de PLC en pas wanneer een instelbaar startdebiet is bereikt, zal de retourslibpomp dit gaan verpompen.

Het startdebiet is zodanig gekozen dat de pomp minimaal 10 minuten zal kunnen draaien. Tijdens het in bedrijf zijn van de pomp wordt wel meteen op het momentaan berekende retourslibdebiet gestuurd, met als voorwaarde dat deze minimaal op de optimale frequentie ligt, in ons geval 27 Hz. Dit betekent dat tijdens dwa altijd op de optimale frequentie gestuurd zal worden, tijdens rwa zal het debiet noodgedwongen hoger worden om aan de retourslibverhouding van 0,7 te kunnen blijven voldoen. De energiewinst zit dus met name in de dwa, aangezien er dan geen m続 te veel wordt verpompt en iedere m続 op de energetisch meest gunstige wijze wordt verpompt. Op rwa-dagen zal er geen effect zijn omdat dan in beide gevallen continu op (vrijwel) maximale capaciteit zal worden gedraaid.

INDIKKING RETOURSLIB Sommige retourslibregelingen zijn gebaseerd op massabalans, hierbij wordt vaak uitgegaan van een maximale indikkingsgraad van het retourslib van 1.200 gedeeld door de slibvolume-index (svi). Bij een svi van 100 ml/g zou dit betekenen dat het retourslib maximaal tot 12 g/l zal indikken. Metingen bij de rwzi Walcheren hebben echter aangetoond, dat het retourslib, bij een svi van ongeveer 100 ml/g indikt tot 16 g/l. Een verregaande indikking blijkt ook uit het feit dat de slibdeken bij de intermitterende retourslibregeling totaal niet hoger werd dan bij de oude regeling, in beide gevallen werd alleen slib gemeten vanaf ongeveer 2/3 vanaf het centrum van de nabezinktank.

Wanneer de teruggevoerde vrachten in kg ds van de twee regelingen met elkaar vergeleken worden, blijkt dat deze vrijwel identiek zijn, hetgeen wederom een aanwijzing is dat met de vernieuwde regeling nauwelijks extra slib in de nabezinktank wordt gebufferd. Dezelfde hoeveelheid actief slib wordt dus in een veel kleiner volume teruggebracht naar de beluchtingstank.

BESPARING Aangezien de retourslibpompen niet zijn voorzien van een aparte kWh-meter is de bereikte besparing berekend, op basis van het verpompte retourslibdebiet. Er is hierbij dus geen rekening gehouden met het feit dat met de nieuwe regeling de pomp vaker op de optimale frequentie draait. De besparing is weergegeven t.o.v. de oude continue regeling (retourslib nbt 5) met een retourslibfactor van 1,0. Zoals eerder gemeld wordt het retourslib van nbt 6 middels de discontinue oftewel intermitterende regeling verpompt. De vermelde waarden van retourslibdebieten zijn de gemeten waarden tijdens dwa.

Zoals uit tabel 1 (volgende pagina) blijkt kan met het verlagen van de retourslibverhouding al een aardige besparing worden bereikt, ook bij de oude regeling. Die besparing wordt echter beperkt doordat bij een lagere retourslibverhouding steeds meer op de minimale pompcapaciteit zal worden gedraaid. Er wordt hierbij dus steeds vaker en steeds meer afgeweken van de ingestelde factor. Bij de intermitterende regeling wordt de ingestelde retourslibverhouding wel exact gevolgd, doordat bovenstaande beperking hier niet van toepassing is.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

35

Tabel 1 Tijdens DWA

factor 1,0

factor 0,7

factor 0,6

factor 0,5

3

m /d

3

m /d

3

m /d

m3/d

retourslib nbt 5

5533

5244

4771

4560

retourslib nbt 6

4450

3808

2886

2503

besparing factor

0%

5%

14%

18%

besparing regeling

20%

22%

26%

28%

besparing totaal

20%

27%

40%

45%

In de zomermaanden, wanneer het drogestofgehalte van de beluchtingstanks over het algemeen lager is, kan eventueel een lagere retourslibverhouding worden gekozen. Bij de rwzi Walcheren bleek een retourslibfactor van 0,6 bij een ds-gehalte van 4,9 g/l en een svi van 95 ml/g echter iets te kritisch, waardoor de slibspiegel tijdens rwa te hoog werd. Een factor 0,7 bleek, met dezelfde svi en hetzelfde ds-gehalte wel voldoende om slibuitspoeling te voorkomen.

CONCLUSIE: Het is bij de rwzi Walcheren gebleken dat, met dezelfde hardware, maar met andere software een grote besparing mogelijk was op het verpompen van retourslib. Er zijn geen nadelige gevolgen van de gewijzigde regeling geconstateerd, wel blijft het opletten met het verlagen van de retourslibverhouding.

Marc Augustijn Waterschap Scheldestromen i.o.

36

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Procesoperators Waterschap Aa en Maas tot veel meer in staat én enthousiast

Praktijktraject TAZ- en UTAZ “Mijn collega’s en ik waren ervan overtuigd dat er veel meer in onze mensen zit dan altijd gedacht werd. En dat komt nu ook daadwerkelijk tot uitdrukking.

Het blijkt dat zij, met de juiste insteek en benadering, tot veel meer in staat zijn en enthousiast een veel grotere bijdrage leveren aan het totaal.”

Paul Bos, Regiohoofd Zuiveren bij Waterschap Aa en Maas heeft met zijn collega’s enige tijd geleden besloten de hele organisatie van het zuiveren van afvalwater op de zeven rioolwaterzuiveringinstallaties van het waterschap naar een hoger niveau te tillen. „Wij willen toewerken naar een volledige transparantie van het zuiveringsproces en dat vergt dat je de ‘boel’ veel beter voor elkaar moet hebben.” Bos vertelt dat vanuit de oude cultuur er nogal een verzuiling was ontstaan in taken en rollen. Dat maakte de hele bedrijfsvoering tot een verouderd systeem. „Maar waar het vroeger wel eens een keertje mis ging – dat gebeurde gewoon en dat hoorde verder dan niemand – zijn wij nu de eerste die binnen een half uur het bevoegd gezag bellen om te vertellen dat we een probleem hebben, dat het opgelost wordt en dat men uiteraard mag komen kijken.”

HELIKOPTERVIEW Toen Bos het proces naar volledige transparantie wilde inzetten, was de boodschap: prima, maar doe het wel met hetzelfde aantal mensen. Bos: „Voor ons was het toen duidelijk dat we erop moesten aansturen dat onze mensen veel meer ‘moesten mogen en kunnen’, anders zouden we het met de bestaande bezetting niet voor elkaar krijgen.” Bos had voor zichzelf al een beeld gevormd waarbij zijn mensen veel meer thuis raken in het gehele zuiveringsproces, een helikopterview krijgen en het liefst ook nog een sparringpartner zouden worden voor de eindverantwoordelijke voor de procesprestaties. „Een situatie waarin vooral samen gekeken wordt naar het tackelen van een probleem, in plaats van de oude situatie dat de procesman of -vrouw bij wijze van spreken de hele dag op het zuiveringscomplex aan het fietsen was om de eindverantwoordelijke op te zoeken en er met werkbriefjes gewerkt werd”, aldus Bos.

WATEROPLEIDINGEN Paul Bos ging met zijn collega’s actief op zoek naar een gedegen opleiding.

Daarbij kwamen onder andere de Vapro en Stichting Wateropleidingen in beeld. „Alle zittende medewerkers hadden de bekende (theorie)opleiding TAZ dan wel UTAZ al afgerond. Maar om te bereiken wat we voor ogen hadden was meer Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

37

nodig. Programmamanager Edwin de Buijzer van Wateropleidingen kwam toen met het voorstel voor deelname aan het Praktijktraject-TAZ en PraktijktrajectUTAZ die Wateropleidingen elders al met succes had uitgevoerd.

De Buijzer daarover: â&#x20AC;&#x17E;Deze praktijktrajecten zijn gericht op het aantoonbaar vergroten en toepassen van de theorie- en praktijkkennis over het proces van het zuiveren van rioolwater en de slibverwerking. Wij hebben ervaren dat dit het best kan worden bereikt door iedere deelnemer individueel opdrachten te laten uitvoeren binnen de eigen werksituatie. Aan de hand van de 8 opdrachten wordt de deelnemer aangezet een vertaalslag te maken van de theorie van het zuiveren van afvalwater naar installaties en apparatuur op de eigen werkplek. Uit eerdere ervaringen is gebleken dat deze methode ook sterk bijdraagt aan de algemene en persoonlijke ontwikkeling van de deelnemer en ook de competentie van de deelnemer vergroot. Ik heb tot nu toe zelf, op regelmatige basis vanuit Wateropleidingen, de deelnemers van Waterschap Aa en Maas begeleid en wederom geconstateerd dat de deelnemers erg snel leren en ook leergierig zijn of worden naar gelang zij dieper in de materie komen.â&#x20AC;?

GOEDE BEGELEIDING SUCCESFACTOR De interesse voor grootschalige deelname aan de praktijktrajecten van Wateropleidingen was bij Bos snel gewekt. â&#x20AC;&#x17E;Maar ik wilde er wel zeker van zijn dat zoveel mogelijk van mijn medewerkers zouden slagen. De bedoeling was ook om onze mensen in functie van â&#x20AC;&#x2DC;medewerker zuiverenâ&#x20AC;&#x2122; op te laten klimmen tot â&#x20AC;&#x2DC;procesoperatorâ&#x20AC;&#x2122;. Dus het mocht niet zo gaan van: â&#x20AC;&#x2DC;ik teken wel even een contractje, de mensen gaan aan de gang en ze zoeken het verder zelf maar uit. Nee, ik sprak met Edwin af dat het hele traject ook extra door Wateropleidingen zou worden begeleid door bijeenkomsten, onder kundige begeleiding vanuit Wateropleidingen zelf te houden. Dat heeft tot nu toe extra bijgedragen tot het succes. Maar daarnaast hebben wij ook extra ingezet op het begeleiden op de locaties zelf. Een goede begeleiding is in mijn ogen voorwaarde voor continuĂŻteit en vooruitgang.

Nu we ongeveer op de helft van de een jaar durende cursus zitten, is dat ook zeker gebleken.â&#x20AC;?

MOTIVATIE EN ENTHOUSIASME Gevraagd naar zijn ervaringen tot nu toe, is Bos een en al enthousiasme. â&#x20AC;&#x17E;Het is best een pittig traject waar onze medewerkers veel tijd in moeten steken en dus ook goed gemotiveerd moeten zijn. Wat ik tot op heden bemerk is dat het zelfs boven verwachting uitpakt. Ik noem het voorbeeld van een medewerker waarvan wij dachten dat hij beter het iets minder zware Praktijktraject-TAZ kon gaan doen.

Hij wilde echter Praktijktraject-UTAZ oppakken en wij hebben gezegd: okĂŠ, we steunen je. Die jongen zit echt elke avond uren in de boeken!â&#x20AC;?

Intussen is de periode aangebroken waarin de eerste tentamens worden afgenomen. Bos: â&#x20AC;&#x17E;Met natuurlijk de nodige tentamenvrees en plankenkoorts wanneer zij presentaties moeten houden. Allemaal nieuw en spannend, maar het wordt op een heel leuke manier opgepikt. Die spanning wordt niet omgezet in dwarslig38

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

gen, frustratie en dat soort dingen. In tegendeel: je ziet ze groeien en stappen maken die ze anders nooit hadden gemaakt. Voor een aantal deelnemers is het ook allemaal nieuw. Zo werken wij steeds meer met geautomatiseerde systemen waar sommige, vooral oudere werknemers tot nu toe weinig feeling mee hadden.

Maar door het project zie ik ze steeds meer over die computervrees heenkomen en nu zelfs ook thuis gebruik maken van e-mail.”

Daarnaast staat Bos versteld van wat sommige deelnemers nu al met bijvoorbeeld powerpointpresentaties weten te bereiken. Ook op het gebied van het onderling communiceren heeft de cursus volgens hem bij ‘zijn mensen’ al behoorlijk wat op gang gebracht.

NU AL EFFICIËNTER WERKEN Maar ook naar de organisatie toe ziet Bos nu al dingen gebeuren die het beoogde effect van de praktijkcursus waarmaken. „Er wordt efficiënter gewerkt en we zien dat de medewerkers nu ook al kosten weten te besparen. Het chemicaliëngebruik wordt bijvoorbeeld minder omdat de mensen beter zijn gaan snappen hoe het hele systeem in elkaar steekt. Ook de slibontwatering verloopt veel efficiënter”, aldus Bos. Met de toename van het inzicht in het zuiveringsproces, de persoonlijke begeleiding en het plezier en de uitdaging die de medewerkers door de cursus hebben verkregen, is het door Bos gewenste sparren onder zijn mensen ook al rijkelijk op gang gekomen. „Dat leidt tot een geheel andere benadering richting procesvoering en collega’s. Het heeft er in ieder geval al toe geleid dat er veel minder overtredingsituaties zijn geweest bij het lozen van het gezuiverde water. Dat vind ik een heel belangrijke stap, want je wilt natuurlijk landelijk goed scoren. Maar ik zie ook procesmedewerkers die vroeger moesten opboksen tegen onderhoudspersoneel. Als die nu bijvoorbeeld langskomen voor de reguliere smeerbeurten en de procesmedewerker – die breder heeft leren kijken – ziet dat er veel regenwater naar de zuivering in aantocht is, zullen zij gemotiveerd overtuigd worden dat het op dat moment niet goed uitkomt. Sterker, ik zie de onderhoudsploeg nu zelf ook naar de buienradar kijken om te bepalen wanneer ze beter wel of niet in actie kunnen komen. Dat is precies waar wij naartoe willen.”

HARDER WERKEN MAAR MET PLEZIER Storingen worden nu ook al eerder gesignaleerd en de volgende stap is volgens Bos om ook het planmatig onderhoud op een hoger niveau te brengen en zo bijvoorbeeld niet meer kosten te maken dan strikt noodzakelijk. „Zo zijn we nu bezig met een nieuw soort olie waarmee motoren nu eenmaal per vijf jaar ververst kunnen worden in plaats van eens in de twee jaar. Een proces dat door het inzicht en meedenken van de betrokkenen aan versnelling onderhevig is.

Wellicht dat de mensen in de nieuwe situatie wat harder moeten werken, maar ik neem waar dat ze dat nu met veel meer plezier zaken aanpakken”, aldus een enthousiaste Paul Bos. Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

39

OP NIVEAU COMMUNICEREN En tenslotte de mening van een deelnemer zelf, in de persoon van Anthio van Beekveld die werkzaam is op de rioolwaterzuivering van Dinther. Hoewel de cursus een behoorlijke wissel trekt, ook op zijn privéleven, vertelt Anthio op zijn ‘bescheiden enthousiaste’ wijze direct dat hij zelf ervaart al veel meer op hetzelfde niveau met de procesleider te kunnen communiceren. „De cursus verlokt je veel dieper en ook veel breder naar het zuiveringsproces te kijken dan voorheen, toen je een bepaalde vaste taak had. De theorie in hoofdzaken beheerste ik best al wel, maar door nu met Praktijktraject-UTAZ ‘gedwongen’ te kijken naar alles wat er omheen speelt, merk ik dat ik veel meer, beter en ook zelfstandiger op het zuiveringsproces kan inspelen. Ik begrijp alles veel beter en ben het ook stukken interessanter gaan vinden. Ik moet zeggen dat de begeleiding, zowel vanuit het eigen waterschap als door Edwin de Buijzer van Wateropleidingen, daar op een belangrijke manier aan heeft bijgedragen”, aldus Anthio, die er aan toevoegt ook heel anders naar de schermen van de procescomputer te zijn gaan kijken, die hem nu veel meer vertellen hoe het zuiveringsproces er op die momenten voor staat.

Olav Lammers BlauwGpud

40

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Waterschap Vallei & Eem en gemeenten verbeteren sturing rioolgemalen INLEIDING Waterschap Vallei & Eem gaat, in overleg met de gemeenten in de Gelderse Vallei en het Eemland, alle rioolgemalen automatiseren zodat ze op afstand en op basis van actuele gegevens kunnen worden bestuurd.

Rioolgemalen pompen het water vanuit de riolering naar de rioolwaterzuiveringen, waar het waterschap het afvalwater met behulp van miljoenen bacteriën en moderne technieken schoonmaakt. Op dit moment zijn deze pompen zo ingesteld dat ze bij een bepaalde waterhoogte in het riool het afvalwater naar een zuivering gaan pompen. De aansturing van deze pompen gebeurt vanuit het rioolgemaal zelf. Als de automatisering van de rioolgemalen voltooid is zal het mogelijk zijn om rioolgemalen vanuit een centraal punt te sturen, waardoor een betere beheersing van het afvalwater mogelijk is.

OUDE SYSTEEM Arjan Budding (afdeling planvorming Waterschap Vallei en Eem) en Theo van den Eshof (afdeling waterzuivering Waterschap Vallei en Eem) leggen uit wat er gaat veranderen.

Van den Eshof: „Waterschap Vallei & Eem maakte tot nu toe gebruik van een telemetriesysteem. Dit systeem is afhankelijk van bepaalde personen die de techniek van deze systemen goed beheersen. Dit maakt een dergelijk systeem erg kwetsbaar: als deze mensen zouden wegvallen is het systeem niet goed meer te hanteren omdat de jongere generatie die techniek niet meer goed beheerst.

Daarnaast is het huidige systeem verouderd en zijn de elektrische systemen van verschillende gemalen toe aan vervanging. Dit is niet altijd meer mogelijk: sommige onderdelen zijn zo oud dat ze niet meer geproduceerd worden. Het is daarom noodzakelijk hier een andere oplossing voor te vinden. Het vernieuwen van het systeem is aangegrepen als aanleiding om het hele gemaalbeheer onder de loep te nemen.”

Het oude systeem bleek met meer gebreken te kampen dan alleen veroudering van de techniek. Het is een omslachtige en inefficiënte manier om gemalen te beheren. De gegevens worden slechts één keer per dag opgehaald, waardoor ze niet altijd zichtbaar zijn en het niet altijd mogelijk is om over de meest recente, Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

41

up-to-date informatie te beschikken of deze te verstrekken. Om in het systeem te kunnen, bijvoorbeeld als een pomp geblokkeerd moet worden, moest op een omslachtige manier en langs een trage verbinding ingebeld worden. Dit kost tijd en kan veel efficiënter. Door het systeem te verbeteren kan zowel de omslachtige procedure als de verouderde techniek in een keer geoptimaliseerd worden.

NIEUWE SYSTEEM Budding legt uit hoe dit in zijn werk gaat. „Bij het nieuwe systeem wordt gebruik gemaakt van real time sturing. Daarbij worden de betrokken gemalen vanuit één centraal punt aangestuurd. Het is dan mogelijk om vanuit de hele wereld in te loggen op de server en direct de gegevens van alle aangesloten gemalen te zien.

Het wordt daarmee makkelijker om een overzicht van de situatie in een zuiveringskring te beoordelen en om direct te reageren. Daarnaast is het systeem ook veilig. Het VPN netwerk dat gebruikt wordt is praktisch altijd beschikbaar en als het een keer weg mocht vallen worden de gegevens direct opgeslagen. Zodra het netwerk weer online komt worden alle gegevens geupdate waardoor je altijd over de meest recente gegevens beschikt.”

Naast het updaten en beter beschikbaar maken van gegevens heeft real time sturing nog meer voordelen ten opzichte van het oude systeem. Budding: „Vallei & Eem beschouwt rioolwaterzuiveringen en de riolering als één systeem. Het is straks mogelijk dat het waterschap samen met de gemeenten de bergingscapaciteit in het riool benut als opvang van vuil water. Hierdoor wordt het makkelijker om het afvalwater te beheersen. Daarnaast is het met real time sturing mogelijk een constantere aanvoer naar zuiveringsinstallaties te creëren, waardoor het afvalwater nog beter kan worden schoongemaakt. Bij calamiteiten kunnen waterschap en gemeenten gerichter ingrijpen.”

De kans op overstort van het riool zal kleiner worden, omdat het waterschap er met het nieuwe systeem voor kan zorgen dat het rioolstelsel in een bepaald gebied zo leeg mogelijk is als daar zwaar weer wordt verwacht. En als het rioolstelsel toch overbelast raakt kan een eventuele overstort van rioolwater in het oppervlaktewater ergens plaatsvinden waar het de minste schade veroorzaakt, en niet in het dichtstbijzijnde (maar misschien kwetsbare natuur-)gebied, zoals dat nu gebeurt.

Voor mensen die in het gemaalbeheer werken zal er niet veel veranderen. Van den Eshof: „Het nieuwe systeem zal geen banen gaan kosten, het maakt het voor bedienend personeel enkel makkelijker om gegevens op te vragen en situaties te beoordelen. Het functioneren in een zuiveringskring wordt nu makkelijker in beeld gebracht. Hierdoor is er een kwaliteitsslag te maken. Omdat het nieuwe systeem tot meer inzicht zal leiden en doordat gemeenten en het waterschap beter gaan samenwerken zal het straks makkelijker worden om te werken aan signalering en om het functioneren te verbeteren. Hierdoor zal de kwaliteit van het gemaalbeheer toenemen.”

42

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

SAMENWERKEN Een van de belangrijkste aspecten van het nieuwe systeem is dat waterschappen en gemeenten nauwer gaan samenwerken. In het oude systeem was het zo dat de afvalwaterketen door zowel gemeenten als het waterschap beheerd werd, maar dat dit zonder samenwerking of overleg gebeurde. Er was geen inzage in elkaars gegevens, waardoor het risico bestond op langs elkaar heen werken en problemen over het hoofd zien. In het nieuwe systeem zal er een centrale databank zijn waar alle gegevens in verzameld wordt. Deze gegevens worden dan aangevuld met nieuwe, up-to-date gegevens die continu bijgewerkt worden. Op dit moment worden de gegevens van de betrokken gemeenten en Waterschap Vallei en Eem verzameld in deze centrale databank. Hierdoor zijn de gegevens makkelijk te beheren en is het mogelijk gegevens aan elkaar te koppelen, waardoor meer inzicht ontstaat en het mogelijk wordt efficiënter te handelen en sneller te reageren. De gemeenten binnen het waterschapsgebied zijn door het nieuwe systeem verzekerd van actuele en betrouwbare gegevens over de beschikbare ruimte in het rioolstelsel.

Van den Eshof: „Het is belangrijk dat we als overheden meer om ons heen gaan kijken. Vaak zijn overheden bezig met hun eigen dingen, kijken ze alleen naar hun eigen eilandje en niet naar wat daar omheen gebeurt. Als we echter naar Europa kijken dan hebben wij de hoogste riooldichtheid in Nederland. Het wordt daarom tijd om over de grenzen heen te kijken.”

Daarnaast is samenwerking van groot belang voor het slagen van het nieuwe systeem. Budding: „De kwaliteit van het systeem en van de gegevens hangt af van de samenwerking tussen waterschap en gemeenten. Als dit niet goed gaat zullen de gegevens niet up-to-date zijn, wat gevolgen zal hebben voor de inzichtelijkheid en de efficiëntie van het systeem. Alleen door goed samen te werken kunnen we de weg inslaan naar een nog beter functionerende afvalwaterketen.”

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

43

IBAâ&#x20AC;&#x2122;s in Zeeuws-Vlaanderen op de voet gevolgd In Zeeuws-Vlaanderen is een groot aantal IBAâ&#x20AC;&#x2122;s vijf jaar lang onder de loep genomen. Door middel van steekproeven is naar voren gekomen hoe de verschillende individuele afvalwatersystemen presteren. De resultaten zijn opmerkelijk.

Het helofytenfilter steekt met kop en schouders boven de andere systemen uit. Bij sommige parameters komt het filter zelfs heel dicht in de buurt van de effluentconcentraties bij rioolwaterzuiveringinstallaties. Een ander opvallende uitkomst is dat de verschillen tussen de resultaten van IBA-2 en andere IBA-3 systemen minimaal zijn. Tellen we daar de extra onderhoudskosten van de IBA-3 systemen op, dan is de keuze snel gemaakt.

In Zeeuws-Vlaanderen is een groot aantal panden in het buitengebied niet aangesloten op het riool. Zij lozen hun afvalwater op het oppervlaktewater. Geen ideale situatie en zeker niet in waterrijke natuurgebieden. Om deze kwetsbare gebieden te beschermen hebben de drie Zeeuws-Vlaamse gemeenten, de provincie en het waterschap de handen ineen geslagen. In 2003 hebben zij een samenwerkingsovereenkomst afgesloten en zijn zij gestart met verbeteringen. Concreet betekent dit dat zij 108 IBA-3 systemen geplaatst hebben bij panden die lozen op kwetsbaar oppervlaktewater. Door tussenkomst van dit systeem krijgt het water een zuiveringsbehandeling alvorens het in het schone oppervlaktewater belandt. Hierdoor komen er minder schadelijke stoffen in het water. Een van de onderdelen van de samenwerking is het monitoren van de systemen.

Hoe presteren de verschillende systemen en tegen welke kosten?

44

B9 BIF LQGG

Voorbeeld van een helofytenfilter bij een minicamping

Neerslag 2010/VI

SPECIALE EENHEID: DE IBA-WACHT Om de aanschaf, plaatsing en het beheer in goede banen te leiden is de IBAwacht in het leven geroepen. Deze wacht heeft ook het beheer van door de gemeenten geplaatste IBA-2 systemen en helofytenfilters op zich genomen. Een andere belangrijke taak van de IBA-wacht is het monitoren van de effluentkwaliteit. In het monitoringprogramma zijn ter vergelijking ook enkele verbeterde septic tanks (VST) opgenomen.

In Nederland zijn beoordelingrichtlijnen opgesteld voor de certificering van IBA-systemen. Op basis van de emissie-eisen vindt daarbij een indeling plaats in klasse 1, 2 of 3. Een IBA van een hogere klasse heeft een hoger zuiveringsrendement. Van 2005 tot en met 2009 heeft de IBA-wacht metingen uitgevoerd aan het effluent ter controle van de goede werking van de IBA’s. De door de IBA-wacht gemonitorde IBA’s zijn als volgt te onderscheiden: – IBA-1; verbeterde septic tank VST (5 stuks) – IBA-2; BrinkVos compact systemen (30 stuks) – IBA-3; BrinkVos compactsystemen (108 stuks) – IBA-3; Helofytenfilter (10 stuks) Deze metingen zijn uitgevoerd als steekproefbemonstering. Hierbij zijn de volgende parameters geanalyseerd: – Chemisch zuurstof verbruik (CZV) – Biochemisch zuurstof verbruik (BZV) – Kjeldahl-stikstof (Kj-N) – Ammonium-stikstof (NH4-N) – Nitraatstikstof (NO3-N) – Nitrietstikstof (NO2-N) – Totaal stikstof (N-totaal = Kj-N + NO3-N + NO2-N) – Onopgeloste bestanddelen (OB)

PRESTATIES In afbeelding 1 zijn de resultaten uit 2009 weergegeven als concentraties (mg/l) in het gezuiverde afvalwater. Ter vergelijking zijn ook hier de rwzi-prestaties weergegeven (blauwe staafjes). De resultaten zijn opmerkelijk. Voor de meeste parameters scoren helofytenfilters het best. Vooral op het gebied van stikstofverwijdering springen zij er positief uit. Bij sommige parameters komen zij zelfs dicht in de buurt van rioolwaterzuiveringsinstallaties.

Een ander opvallend resultaat is het gemiddelde zuiveringsrendement van IBA-2 en IBA-3 systemen. Deze zijn namelijk vergelijkbaar, ook voor de N-reductie, terwijl dit geen beoordelingscriterium is voor een IBA-2. Gemiddeld voldoen de gemonitorde IBA-3 systemen in Zeeuws-Vlaanderen niet aan de ammoniumnorm van 4 mg/l. De norm voor N-totaal wordt wel behaald (N-eisen gelden alleen voor IBA-3 systemen). Een groot deel van de geloosde stikstof is echter nog aanwezig als ammonium. Ammonium onttrekt zuurstof aan het oppervlaktewater bij omzetting naar nitraat.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

45

s

s

ϭϰϬ

ϮϱϬ

ϭϮϬ ϮϬϬ

ϭϬϬ

ϭϱϬ

ϴϬ

ϲϬ ϭϬϬ

ϰϬ

ϱϬ

ϮϬ

Ϭ

Ϭ s^d

/ ͲϮ

CZV [mg/l] VST IBA-2 IBA-3 Helofytenfilter Rwzi

/ Ͳϯ

267 183 172 34 40

,ĞůŽĨLJƚĞŶĨŝůƚĞƌ

s^d

Zt /

/ ͲϮ

/ Ͳϯ

,ĞůŽĨLJƚĞŶĨŝůƚĞƌ

Zt /

BZV [mg/l] VST 141 IBA-2 23 IBA-3 31 Helofytenfilter 3 Rwzi 3

ϳϬ

ŵŵŽŶŝƵŵ

ϲϬ

ϱϬ

ϰϬ

Ammonium [mg/l] VST 68 IBA-2 36 IBA-3 41 Helofytenfilter 23 Rwzi 2

ϯϬ

ϮϬ

ϭϬ

Ϭ s^d

/ ͲϮ

/ Ͳϯ

,ĞůŽĨLJƚĞŶĨŝůƚĞƌ

Zt /

ϳϬ

^ƚŝŬƐƚŽĨ

ŽŶŽƉŐĞůŽƐƚĞ ďĞƐƚĂŶĚĚĞůĞŶ

ϱϬ

ϰϱ

ϲϬ

ϰϬ ϱϬ ϯϱ

ϰϬ

ϯϬ

Ϯϱ ϯϬ ϮϬ ϮϬ ϭϱ

ϭϬ

ϭϬ

ϱ Ϭ s^d

/ ͲϮ

/ Ͳϯ

,ĞůŽĨLJƚĞŶĨŝůƚĞƌ

Zt /

Ϭ s^d

Stikstof [mg/l] VST 61 IBA-2 51 IBA-3 55 Helofytenfilter 14 Rwzi 7

/ ͲϮ

/ Ͳϯ

,ĞůŽĨLJƚĞŶĨŝůƚĞƌ

Zt /

Onopgeloste bestanddelen mg/l] VST 20 IBA-2 32 IBA-3 45 Helofytenfilter 12 Rwzi 7

Afbeelding 1. Effluentconcentraties IBA’s Zeeuws-Vlaanderen in 2009 46

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Voor de meeste IBA’s geldt dat het zuiveringsrendement gedurende de meetperiode (2005-2009) is toegenomen. Met name in de periode direct na plaatsing presteerden veel IBA’s onvoldoende als gevolg van technische storingen en het nog niet goed op gang komen van de biologische processen. Door hier samen met de leverancier kort op te zitten is de bedrijfszekerheid aanzienlijk toegenomen.

De onderlinge spreiding in effluentkwaliteit van de verschillende IBA’s binnen een en dezelfde klasse is relatief groot. De effluenkwaliteit is namelijk sterk afhankelijk van de gebruiker. Denk aan de soort bedrijfsvoering, eventueel medicijngebruik van de bewoners, specifieke schoonmaakmiddelen die gebruikt worden etc..

BEHEER EN ONDERHOUD Klaarmeesters van het waterschap onderhouden de systemen. Door deze constructie kunnen de beheerskosten laag gehouden worden. In tabel 1 zijn de beheerskosten van het waterschap voor de periode 2007-2009 weergegeven.

Naast personeelskosten gaat het hier onder andere om kosten voor bemonstering, onderhoud, verbruiksgoederen en afvoer van slib.

2007

2008

2009

per IBA-2

€ 114

€ 165

€ 105

per IBA-3

€ 189

€ 230

€ 150

per IBA-2

€ 10

€ 73

€ 194

per IBA-3

€ 392

€ 428

€ 224

per IBA-2

€ 124

€ 238

€ 300

per IBA-3

€ 580

€ 659

€ 374

Personeelskosten:

Overige kosten onderhoud en beheer:

Totale kosten:

Het volgende kan gezegd worden over de betrouwbaarheid van de IBA’s opgenomen in de Zeeuws-Vlaamse IBA-wacht: – IBA-2: 86% van de IBA’s functioneert storingsvrij – IBA-3: 67% van de IBA’s functioneert storingsvrij We kunnen concluderen dat de beheerskosten van de IBA-3 systemen hoger liggen dan een IBA-2 systeem. Dit valt te verklaren door het feit dat er meer techniek op deze systemen zit, waardoor ze storingsgevoeliger zijn dan een IBA-2 systeem. De gevolgde helofytenfilters daarentegen functioneren boven verwachting goed en het beheer en onderhoud hiervan kost naar verwachting niet meer dan bij een IBA-2. Tellen we daar het geringe verschil in gemiddeld zuiveringsNeerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

47

rendement van de IBA-2 en 3 bij op, dan is voor ons de keuze snel gemaakt.

Met uitzondering van een helofytenfilter is een IBA-2 in de praktijk een betere investering dan een IBA-3.

TOEKOMST De samenwerking tussen de verschillende partijen verloopt goed. De IBA-wacht is ingesteld tot 2024. Op dit moment zijn er nog 1806 panden in Zeeuws-Vlaanderen die hun afvalwater op het oppervlaktewater storten. De 154 locaties in de kwetsbare gebieden zijn inmiddels allemaal gesaneerd. Het is de bedoeling dat de resterende locaties buiten de kwetsbare gebieden voor 2027 een verbeterde sceptic tank krijgen. We hopen daarmee, samen met gemeenten en provincie, het Zeeuws-Vlaamse oppervlaktewater weer een beetje schoner te maken.

Jos Goossen Waterschap Scheldestromen i.o.

48

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Palingbrood goed voor de waterkwaliteit Palingbrood, kun je dat eten? Op Schouwen-Duiveland is het inderdaad een lekkernij. Maar er bestaat ook een mosdiertje dat de naam palingbrood draagt.

Deze diertjes zijn zogenaamde koloniediertjes die in de brakke wateren van Zeeland voorkomen. De kolonies kunnen heel groot worden, waardoor er na een aantal jaren zelfs een soort rif kan ontstaan. Het palingbrood levert doorgaans een positieve bijdrage aan de waterkwaliteit, omdat ze zich voeden met plankton.

In duikers kunnen ze het de Zeeuwse waterschappen wel eens lastig maken, wanneer de kolonie zo groot is geworden dat de waterafvoer stagneert.

De Latijnse naam voor de soort waartoe palingbrood behoort, is Electra crustulenta. Dit zijn mosdiertjes, een groep van kleine poliepachtige diertjes in kalkhuisjes. De meeste soorten leven in zee, en vormen sterk vertakte bosvormige (vandaar de naam mosdiertjes) of korstvormige kolonies die normaal hooguit enkele centimeters groot worden. Sommige korstvormige kolonies van deze soort, die ook wel palingbrood of zouterik worden genoemd, kunnen in voedselrijk water heel groot worden. Als er in de loop van een paar jaar een aantal lagen over elkaar zijn gegroeid kunnen er zelfs kleine riffen ontstaan.

RIFFEN Palingbrood komt voor in de brakke wateren van Zeeland (zie rode stippen) en Texel. Het groeit op een harde ondergrond, zoals rietstengels, takjes, palen, stenen, schelpen, maar ook betonnen duikers. In voedselrijk water kunnen dikke Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

49

korsten ontstaan. Deze korsten bestaan uit een aaneenschakeling van kleine kalkhuisjes waarin de diertjes leven. De huisjes zelf zijn maar heel klein en nauwelijks met het blote oog te zien. De kleine, vaak bolvormige riffen worden in de volkmond ook wel levende stenen of kaasjes genoemd. Aan de laatste dankt het Kaaskenswater bij Zierikzee haar naam.

Luchtfoto Rammekenskreek.

In de Rammekenskreek (zie luchtfoto) komen riffen voor van tientallen meters lang en anderhalve meter hoog. De stenen of riffen zijn meestal niet hard, maar erg bros. Je kunt ze zo in elkaar drukken. Soms groeien de kolonies echter samen met een bepaald soort blauwwier, dat ook kalklaagjes afzet. Deze laagjes zijn hard.

Dan ontstaat er een hard rif.

Naast palingbrood is er nog een ander brakwaterorganisme, de trompetkokerworm (Ficopomatus enigmaticus), dat rifachtige structuren vormt. Deze wormen komen voor in het Kanaal door Walcheren, onder andere in Middelburg, waar ze

Kanaal door Walcheren.

50

B9 BIF LQGG

Palingbrood in duiker.

Neerslag 2010/VI

als een soort â&#x20AC;&#x2DC;kraagâ&#x20AC;&#x2122; op de palen en de kaaien zitten, vlak onder de waterspiegel (zie groene stippen in kaart).

Op sommige plaatsen groeien de kolonies ook in duikers (zie foto). In het voedselrijke polderwater kunnen ze echter zo groot worden, dat duikers verstopt raken. Het is dan ook periodiek nodig de kolonies uit de duikers te verwijderen om de waterafvoer in stand te houden. Omdat het vrijwel altijd om de zachte, brosse variant gaat, is dit goed te doen.

MORFOLOGIE De kolonievormende diertjes lijken qua uiterlijk op koralen of hydroidpoliepen, maar hebben qua inwendige bouw meer gemeen met kokerwormen of zeepokken. De zeer kleine individuen zitten in rijen achter Palingbrood. elkaar in een chitineachtig of kalkachtig huisje. De aan elkaar vastzittende huisjes vormen platte korsten op stenen, schelpen of zeegrasbladeren. Ieder individu van de kolonie bestaat uit een mond, maag, darmkanaal, anus en een ringvormige tentakelkrans die met trilhaarcellen (zie foto) bezet is. Met deze krans worden allerlei voedseldeeltjes uit het water gefiltreerd. De tentakelkrans kan in het huisje worden teruggetrokken. Ze vermeerderen zich door knopvorming, maar ook door geslachtelijke voortplanting. Uit de eieren komen larven met trilharen, die zich later hechten op nieuwe plaatsen.

WATERKWALITEIT EN ECOLOGIE De aanwezigheid van palingbrood heeft invloed op de waterkwaliteit. Een kolonie van palingbrood werkt in feite als een groot filter, dat voornamelijk plantaardig plankton uit het water filtert. Zo worden er dus indirect voedingsstoffen uit het water gehaald en blijft het water helder. In brak water vervult deze soort eigenlijk dezelfde rol als watervlooien in zoet water. Watervlooien komen in brak water niet of nauwelijks voor. De rol van filteraar wordt in de brakke wateren overgenomen door palingbrood en schelpdieren zoals de brakwaterkokkel.

Verder vormt een kolonie een leefgebied voor allerlei diertjes, zoals vlokreeften, waterpissebedden en wormen. Deze vormen een belangrijke voedselbron voor paling. Vandaar waarschijnlijk de naam palingbrood.

Anne Fortuin Waterschap Scheldestromen i.o.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

51

Ultrasone slibdesintegratie; achtergrond, perspectieven en de toekomst

Ultrasone slibdesintegratie INLEIDING Energie kan opgewekt worden uit veel bronnen zoals fossiele brandstoffen, wind, zon en biogas. Waterzuiveringen produceren tot op heden biogas uit primair en secundair slib. Secundair slib bevat in relatie tot primair slib minder organische stof en minder eenvoudig af te breken organische stof. Een toename van primair slibdebiet naar de gisting resulteert in een evenredig toename van biogas. Secundair slib levert een aanzienlijke hoeveelheid biogas en wordt tevens in de gisting aangeboden om biogas te winnen maar is moeilijker af te breken.

Slibdesintegratie wordt toegepast om organisch stof vrij te maken uit secundair slib. Dit kan door het slib mechanisch of thermisch te behandelen. Dit artikel gaat in op mechanische slibdesintegratie en specifiek op ultrasone slibdesintegratie.

Mechanische slibdesintegratie is gebaseerd op het desintegreren van slib met externe krachten. In een samenwerkingsverband van Waterschap Zeeuwse Eilanden, STI bv en Knol Training & Advies wordt ultrasone slibdesintegratie onderzocht op rwzi Willem Annapolder. Dit onderzoek wordt in kader van de MeerJarenafspraak Energie-Efficiency (MJA3) uitgevoerd en mede mogelijk gemaakt door Agentschap NL.

WERKING ULTRASONE SLIBDESINTEGRATIE Ultrasone slibdesintegratie is een methode om slib mechanisch te desintegreren. Bij ultrasone slibdesintegratie worden trillingen met een hoge frequentie in het slib gebracht en veroorzaken ultrasone cavitatie.

Cavitatie is het verschijnsel dat plaatselijk de druk lager wordt dan de dampdruk van de vloeistof. Als gevolg van de lagere plaatselijke druk vormt zich een dampbel en implodeert bij een toename in druk.

Door de implosiekrachten worden de slibvlokken afgebroken en bij intensievere ultrasone behandeling worden de cellen afgebroken.

Druk operationeel gebied.

52

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

VOORWAARDEN ULTRASONE CAVITATIE Het effect van ultrasone cavitatie is afhankelijk van meerdere factoren. Als eerste de heersende druk bij een lage druk is de dampbel het grootst maar zijn de implosiekrachten klein. Bij een toenemende druk wordt de dampbel kleiner maar is de Desintegratie van slib. optredende implosie heftiger.

Bij een grotere druk wordt de dampdruk van de vloeistof niet overschreden en treedt er geheel geen cavitatie op. De optimale procesdruk ligt tussen 1 en 2 bar overdruk in de ultrasone reactor.

De vorming van dampbellen of ultrasone cavitatie is ook afhankelijk van de heersende viscositeit. Bij een hogere viscositeit heeft de implosie van dampbellen meer tijd nodig. Bij een te hoge viscositeit accumuleren de dampbellen voor de oscillator omdat de implosies van de dampbellen teveel tijd kosten. Hierdoor vormt zich een luchtlaag voor de oscillator en treedt er geen cavitatie meer op.

Viscositeit van een suspensie is afhankelijk van het gehalte droge stof maar ook van deeltjesgrootte, soort deeltjes en eventueel polymeergehalte. Er zijn op dit moment geen correlaties bekend die de viscositeit van slib goed kunnen beschrijven omdat deze door meerdere variabelen worden bepaald. Er worden op laboratoriumschaal testen uitgevoerd om te bepalen dat een ultrasoon behandeling voldoende effect geeft.

EFFECT VAN ULTRASONE SLIBDESINTEGRATIE OP BIOGASPRODUCTIE Ultrasone slibdesintegratie wordt reeds in Duitsland, Denemarken en Polen op full-scale toegepast met goede resultaten. De biogasproductie bij vergisting van slib uit afvalwaterzuiveringen is toegenomen met 10-30% bij een verhouding van 1 op 1 van primair en secundair slib. Deze toename van biogas is niet geheel dankzij de vrijgekomen organische stof. Er wordt ca.

30% van het secundair slib naar de vergisting door de ultrasoon reactor geleidt (ofwel 15% Omzetting in vergisting.

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

53

van de totaalstroom). De toename van biogasproductie wordt niet geheel bepaald door de vrij gekomen organische stof. Een ander effect van ultrasone slibdesintegratie komt door de vrijgekomen enzymen die de gisting versnellen. Hierin ligt tevens het nadeel en natuurlijk het voordeel van ultrasone slibdesintegratie.

Ultrasone slibdesintegratie heeft nauwelijks effect bij hoge verblijftijden in een gistingstank (–>25 dagen). De extra verkregen enzymen hebben effect op de omzettingssnelheid van de organische stof en niet op de conversie hiervan. Bij kortere verblijftijden (<–15-20 dagen) in een vergister is het effect van ultrasone slibdesintegratie groter.

CONCLUSIE De effecten van slibdesintegratie zijn verhoging van de omzettingssnelheid door de extra werking van enzymen en extra vrijgekomen organische stof. Ultrasone slibdesintegratie bij een goed belaste vergisting kan 10 tot 30% meer biogasproductie opleveren en de slibmassa evenredig reduceren. Een bijkomend voordeel van ultrasone slibdesintegratie is een betere slibontwatering, waardoor een kostenreductie te realiseren is. In Duitsland, Denemarken en Polen zijn hier meerdere studies op uitgevoerd en kan de investering in 2 jaar op basis van alleen de toegenomen biogasproductie terugverdiend worden.

DE TOEKOMST… Er zijn op meerdere locatie in Nederland (o.a. Awzi Zeist, Bath en Enschede) testen uitgevoerd waar de werking van ultrasone desintegratie niet consequent is aangetoond. Er zijn een aantal voorwaarden waaraan moet voldaan voordat er ultrasone cavitatie optreedt. Daarnaast is de installatie relatief veel buiten werking geweest door storingen aan de omliggende equipment.

Gezien de ervaringen in het buitenland is ultrasone slibdesintegratie een veelbelovende techniek met een laag energieverbruik per opgewekt kuub biogas en daardoor is het erg aantrekkelijk deze techniek toe te gaan passen. Op rwzi Willem Annapolder gaat de ultrasone unit voor slibdesintegratie langere tijd ingezet worden om betrouwbare resultaten te krijgen. In het kader van MJA3 wordt in het samenwerkingsverband van Waterschap Zeeuwse Eilanden, STI bv en Knol Training & Advies ultrasone slibdesintegratie uitvoerig getest en onderzocht naar de toepassing in de Nederlandse markt.

Timon Stomp, Knol Training & Advies Jo Nieuwlands, Waterschap Zeeuwse Eilanden Albert de Jonge, STI bv

54

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Water kent geen grenzen Samenwerking over de landgrenzen is niet altijd even gemakkelijk. Andere structuren, werkwijzen en niet te vergeten cultuur, vergen een knap staaltje doorzettingsvermogen en organisatietalent. In Zeeuws-Vlaanderen loopt de samenwerking met de zuiderburen goed. Inmiddels zijn diverse Interreg I, II en III projecten uitgevoerd en nieuwe Interreg IV projecten staan op stapel. Wat maakt grensoverschrijdende samenwerking tot een succes en tegen welke moeilijkheden kun je aanlopen? Bram de Keuninck, grensoverschrijdend (gebieds)makelaar van het waterschap Scheldestromen i.o. vertelt.

Bram de Keuninck is één van de medewerkers die aan de wieg van de samenwerking tussen de Zeeuwen en de Vlamingen staat. Bram: „Grensoverschrijdende contacten werden in het grensgebied van Zeeuws-Vlaanderen pas gelegd in de jaren ’60. Deze contacten reikten alleen niet verder dan het culturele vlak. Als waterschap wist men in die tijd nauwelijks wat er aan de andere kant van de ‘schreve’ gebeurde. Een beetje vreemd, gezien het feit water geen grenzen kent en Nederland volgens het Tractaat van 1843 verschillende verplichtingen heeft richting België.”

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

55

ALS DE KIPPEN BIJ Eind jaren tachtig kwam er beweging in de grensoverschrijdende contacten. „Sinds 1990 ondersteunt de Europese Unie grensoverschrijdende samenwerking via het Interreg-programma. De provincies Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland anticipeerden hier snel op en richtten het overlegorgaan Euregio Scheldemond op.” Ook de Zeeuws-Vlaamse waterschappen waren er als de kippen bij. Samen met de Vlaamse polders, provincies en andere instanties richtten zij een grensoverschrijdend overleg op, waar gezocht werd naar samenwerkingsverbanden. En niet zonder resultaat. „Halverwege de negentigerjaren hebben we een gezamenlijk en grensoverschrijdend krekenbeleidsplan opgesteld. In dit plan staat een totaalvisie op landschap, natuur, milieu, cultuurhistorie en recreatie in het grensgebied beschreven. Een belangrijk ‘startdocument’ voor verdere samenwerking.”

OPTIMALISATIE In de tussenliggende jaren is veel bereikt. Het waterschap heeft in overleg met de Euregioscheldemond Interreg I, II en III fondsen aangeboord om verschillende projecten op het gebied van kreekherstel, het vergroten van waterbergingscapaciteit, bijmalingen, bodemsanering, waterkwaliteitsverbetering, riolering en recreatief medegebruik te realiseren. Ook zijn grensoverschrijdende watersysteemanalyses uitgevoerd. „In totaal hebben we voor zo’n € 14 miljoen aan projecten met Interreg-subsidie gerealiseerd. We hebben door deze samenwerking goed bij elkaar in de keuken kunnen kijken. Verschillende systemen zijn beter op elkaar afgestemd en het waterbeheer in de grensstreek is geoptimaliseerd.”

56

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Kreekgebied

DEZELFDE TAAL Samenwerken over de grenzen is niet altijd even gemakkelijk. Het vergt een speciale aanpak. „Het waterbeheer in België is anders georganiseerd dan in Nederland. In België heb je bijvoorbeeld te maken met veel kleine polders, de evenknie van de waterschappen. Ook de gemeenten, de provincies en het Vlaams Gewest spelen een rol. Je hebt dus te maken met veel partijen, ieder met zijn eigen werkwijze. Al die organisaties en instanties moet je op één lijn zien te krijgen.” Het succes van de samenwerking hangt af van aantal factoren. „Je moet niet alleen kennis hebben van je eigen waterbeheergebied, maar ook dat van de buren. Het is belangrijk dat je inzicht hebt in waar synergie mogelijk is en wat de haalbaarheid van een project is”, vervolgt Bram. „Een goed voorbeeld is bijvoorbeeld het combineren van waterberging, niet alleen met natuurlijke aspecten, maar ook met cultuurhistorie en eventuele knelpunten in de waterhuishouding.’

Daarnaast is het heel belangrijk dat je de cultuur begrijpt en de mensen kent.

‘Van medewerkers en beleidsmakers tot bestuurders en politici. De cultuur van de Zeeuws-Vlamingen en de zuiderburen ligt dichtbij elkaar. We spreken hier in het grensgebied dezelfde taal. Letterlijk en figuurlijk. Dat maakt het samenwerken een stuk gemakkelijker.”

INTERREG IV EN V „We hebben al veel bereikt in de afgelopen jaren, maar ook voor de komende jaren staat er nog heel wat te gebeuren. Zoals het regionaal bestuursakkoord water aan de Zeeuws-Vlaamse kant afstemmen met dito Vlaamse projecten.” In het kader van Interreg IV is inmiddels het programma ‘Natuurlijk Water’ goedgekeurd, waarbij voor een bedrag van € 4.000.000 kreekverbindingen in ere worNeerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

57

Stuw den hersteld, natuurlijk dijkbeheer wordt opgezet en riolerings- en afkoppelingsprojecten in het landelijk grensgebied worden gerealiseerd. Bram: â&#x20AC;&#x17E;Met onze ervaring van meer dan twintig jaar grensoverschrijdende en grensverleggende samenwerking, van mens tot mens, zien we ook de volgende projecten vol vertrouwen tegemoet.â&#x20AC;?

Bram de Keuninck /Manon Verouder Waterschap Scheldestromen i.o.

Kreekgebied met grenspaal

58

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

Ouwe Jonkers bezoeken waterschap Roer en Overmaas Met 40 leden bezoekt het genootschap van Ouwe Jonkers op 20 augustus jl. het Waterschap Roer en Overmaas.

Na de ontvangst met koffie en vlaai geeft de secretaris-directeur van het waterschap, de heer Jacq In den Kleef een uiteenzetting. Het Algemeen Bestuur van het Waterschap Roer en Overmaas telt na de verkiezingen in 2008 25 leden, 16 uit de categorie ingezetenen, 3 uit bedrijven, 4 landbouw en 2 natuur. Het DB bestaat uit vijf leden. De formatie van het waterschap is 137 fte.

De taken zijn het kwaliteitsbeheer, het kwaliteitsbeheer en de waterkeringszorg. Het budget in 2010 is â&#x201A;Ź 79 miljoen. Het waterschap beheert een gebied van 95.000 hectare met 750.000 inwoners.

Kenmerkend voor het waterschap zijn de lange grenzen met Duitsland en Belgie en de daaruit voortkomende internationale samenwerking op het gebied van afvalwaterzuivering en waterbeheer.

De beide waterschappen in de provincie Limburg, Roer en Overmaas en Peel en Maasvallei, hebben een aantal taken ondergebracht in een gemeenschappelijke regeling, het Zuiveringsbedrijf Limburg: beheer en exploitatie van de afvalwaterzuivering en het opleggen en invorderen van aanslagen. Er wordt gedacht aan een verdere verzelfstandiging van het onderdeel belastingen samen met gemeenten.

Ad de Man, medewerker van het zuiveringsbedrijf , meldt in zijn inleiding een aantal highlights, onder meer acties om te voldoen aan de meerjarige afspraken

Neerslag 2010/VI

B9 BIF LQGG

59

voor energie-efficiency-verhoging. Het betreft verbeteren van de sturing van de beluchting, verdergaande slibontwatering en meer vergisting. Hij noemt daarbij onder meer het toepassen van thermofiele vergisting, waarvoor in Venlo een proefinstallatie zal worden gebouwd, fosfaat terugwinning en de inzet van microzeven.

Bij het zoeken naar systemen met een grotere duurzaamheid worden in de afweging betrokken de elementen kosten, energiegebruik, chemicaliĂŤn, grondstoffen en de emissie van broeikasgassen.

Harry Tolkamp gaat in op de toepassing van de wateroverlastnormen in het beheersgebied. De in WB 21 en Nationaal bestuursakkoord Water opgenomen werknormen vragen in het overwegende hellende gebied van Zuid Limburg grote investeringen voor het aanpassen van beken en het aanleggen van buffers. Tevens is het nodig erosie tegen te gaan met andere landbouwtechnieken.

De door het waterschap in de voorgaande periode uitgevoerde sanerings- en inrichtingsmaatregelen hebben de waterkwaliteit en de ecologie van de beken verbeterd. Om overstromingen vanuit de Maas tegen te gaan zijn op verschillende plaatsen keringen aangebracht.

Tijdens de middagexcursie in het stroomgebied van de Roer wordt een bezoek gebracht aan de ECI centrale te Roermond waar een systeem van vismigratievoorzieningen is gerealiseerd. Vervolgens wordt de verbeterde vistrap in de Hambeek bezocht en de omleiding van de Roode Beek bij de Gitstappermolen.

Tijdens de aansluitende ledenvergadering memoreerde de voorzitter de dit jaar overleden Tom Ekelmans en deden Marien de Ruiter en Jaap van Selm verslag van het contact met een aantal leden die de vergaderingen niet kunnen bezoeken.

De voorzitter bedankt de scheidend secretaris, Anne Kiestra, voor zijn inspanningen. Tenslotte worden drie nieuwe leden geĂŻnstalleerd: Loes Duvoort-van Engers, Sjors van Geest en Adde-Klaas de Boer. De dag wordt afgesloten met een geanimeerd diner.

Cor Kerstens, secretaris van de Ouwe Jonkers

60

B9 BIF LQGG

Neerslag 2010/VI

$ 4 5

!

"

# $ % &'&( )')( *+ , - ()( .( ./ '(( 0 1 ()( .( ./ '(& 2 3

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-8000-8878 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:34:45

Koersbepalend in water, energie en bodem!

GMB is volop in beweging en wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en bodem.

GMB ontwerpt, realiseert, onderhoudt en renoveert onder meer drinkwateren afvalwaterzuiveringsinstallaties, pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen, dijken en kades. We reinigen en saneren (water) bodems en bouwen installaties die afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en logistiek, zoals verkeersknooppunten, haventerreinen en loodsen.

T (0488) 44 94 49 I www.gmb.eu

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5338 NVA Neerslag Voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:37:11

COLASIT SPECIALIST IN KUNSTSTOF TOEPASSINGEN VOOR WATERZUIVERING VENTILATIESYSTEMEN VOOR STANKBESTRIJDING Van kunststof ventilatoren tot complete installaties met leidingwerk, geurfilters, wassers, sproeitorens, kleppen en/of suskasten.

DOSEERINSTALLATIES EN OPSLAGTANKS VOOR CHEMICALIﾃ起 Complete installaties voor het doseren van chemicaliﾃｫn bij o.a. defosfatering.

Gemonteerd op kunststof paneel of in kunststof kast.

Indien gewenst verzorgt onze projectafdeling het constructieontwerp. Daarbij profiteert u van onze veelzijdige ervaring met kunststofprojecten. En natuurlijk van onze verantwoorde en deskundige montage.

E-mail: info@colasit.nl Internet: www.colasit.nl

ISO 9001

C O L A S I T H O L L A N D B . V. Postbus 1105 5200 BD 's-Hertogenbosch Te l e f o o n 0 7 3 - 6 4 1 8 3 1 5 Fax 073 - 6423682

1000-20-9000-4976 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7626 Neerslag voordruk 2009

1_1_stC5_zw_A.indd 1

Kleur / zw

11-12-2009 11:39:30

Arveon, uw partner in afvalwatertechniek!

Arveon producten Arveon is al jaren een betrouwbare partner als het gaat om het leveren van innovatieve en betrouwbare producten voor de (afval)watertechniek.

Onze producten Allflowlift afvalwaterpomp- units met grofvuilkamersysteem • Allflowlift prefab HDPE rioolgemalen met grofvuilkamersysteem • Combiflowlift afvalwaterpomp- units • Combiflowlift prefab HDPE rioolgemalen • TSK Syncho anti- waterslag terugslagkleppen • Allflowstop terugslagkleppen • WD Systeem muurdoorvoeringen • Oplossingen op maat •

www.arveon.nl

info@arveon.nl

Postadres: Postbus 242 • NL 7040 AE ’s-Heerenberg t +31 (0) 314 67 51 60 Bezoekadres: Handelsweg 12 • NL 7041 GX ’s-Heerenberg f +31 (0) 314 67 51 69 • info@arveon.nl • www.arveon.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5670 Waternetwerk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 11:48:44

kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie vertechniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele techniek geodesie planologie riooltechniek ecologie geografie verkeer & vervoer directie en toezicht geo-informatie bodemkunde kragten landschapsarchitectuur stedenbouw beheer openbare ruimte civiele

â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch Hambakenwetering 1 Postbus 2309 5202 CH â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch T 088-33 66 333 Roermond Postbus 14 6040 AA Roermond T 0475-395979 W kragten.nl

6472_P29_fc.indd 1

Hoogveld - Sittard

11-12-2009 11:58:57

< Filcom, met twee moderne productie vestigingen in Nederland, is een van de grootste producenten van gekalibreerd zand in Europa. Op basis van streng geselecteerde grondstoffen wordt na een was-, droog- en zeefproces een grote verscheidenheid aan nauwkeurig begrensde zandfracties verkregen, die zowel in bulk als verpakt geleverd worden. >

< Het filter- & entzand van Filcom voldoet aan de Kiwa normen en wordt veelal met behulp van bulkauto's op de bestemmingsplaats afgeleverd. De logistieke organisatie wordt volledig door Filcom verzorgd.

Naast het filter- & entzand voor de waterzuivering en zwembaden levert Filcom instrooizand voor kunstgrassportvelden, omstortingsgrind in grondwaterputten, gekalibreerd zand voor wervelbed ovens en vulzanden in de betonreparatie mortels. >

FILCOM BV Postbus / P.O. Box 9 3350 AA Papendrecht The Netherlands

T +31 (0)78 615 8122 F +31 (0)78 615 9275

www.filcom.nl info@filcom.nl

1_1_stC5_fc_B.indd 1

11-12-2009 12:01:07

1000-20-9000-6584 Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-8744 Neerslag voordruk 2009

Kleur: fc

MC-RIM/OMBRAN.CPS Of het nu installaties voor de verwerking van afvalwater, drinkwaterreservoirs of betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden betreft, de toepassingsgebieden van MC-RIM zijn veelvoudig.

Overal waar door een agressieve inwerking van water op lange termijn betonoppervlaktes beschadigd kunnen worden, en dus een verhoogd veiligheidsrisico vormen, komt de hoge chemische en mechanische bestandheid van MC-RIM tot zijn recht.

MC-RIM • Mineraal oppervlaktebeschermingssysteem • Waterdampdiffusie open • Drukwaterbestendig conform DIN 1048 • Bestand tegen een zeer agressieve inwerking van water en grond conform DIN 4030 • Oppervlaktebescherming in de afvalwaterbranche binnen het bereik van pH 3,5 tot pH 14 • Oppervlaktebescherming in de afvalstortbranche • Bekleding van vijzelwerken • Oppervlaktebescherming voor drinkwaterreservoirs en betonnen constructies in drinkwaterbeschermingsgebieden Ombran CPS • Polymeer silikaat beschermingssysteem • Voor de biogene zwavelzuur aantasting (zoals in bijv. rioolputten/schachten) • Waterdampdiffusie open • Oppervlaktebescherming in het bereik van pH 0 tot pH 4,5.

MC-Bouwchemie Nederland • Het Eek 9b • 4004 LM Tiel Tel. 0344-633700 • Fax 0344-633410 • E-mail info@mc-bouwchemie.com • www.mc-bouwchemie.com

OZORBER De nieuwe generatie geurfilters met een combinatie van ozorptie- en chemisorptietechnologie s Afvangen van zeer hoge concentraties H2S (>1.000 ppm) en mercaptanen s Lage exploitatiekosten s Onderhoudsarm s Compacte bouw s Zeer lange standtijden s Eenvoudige systeem lay-out

Twin Filter specialist in lucht- en waterzuivering Zie onze website www.twinfilter.com

6472_P31_fc.indd 1

11-12-2009 12:10:34

>C;G6B! Zc cVijjgkg^ZcYZa^_`Z dZkZgh @Xg WX ^b`fg iTa WX >TWXee\V[g_\]a JTgXe [XXYg WX gbXcTff\aZ iTa aTghheie\XaWX_\]^X bXiXef XXa fgXe^X \`ch_f ZX^eXZXa! J\] [XUUXa E\]^fjTgXefgTTg cebi\aV\Xf jTgXefV[TccXa C4B Xa TTaaX`Xef \a gT_ iTa ceb]XVgXa baWXefgXhaW bc [Xg ZXU\XW iTa Â&#x2014; Dh\V^ fVTa \aiXagTe\fTg\X Xa UXbbeWX_\aZXa iTa bXiXef Â&#x2014; BagjXecXa iTa iXeWXW\Z\aZXa iTa bXiXef Â&#x2014; Eh\`gX_\]^X ^jT_\gX\g Xa _TaWfV[TccX_\]^X \acTff\aZ Â&#x2014; E\f\Vb ZXfghheW UX[XXe Xa baWXe[bhWf Xa Ă?aTaV\Â&#x192;_X c_Taa\aZXa Â&#x2014; FXVbaW bc\a\ba U\] bXiXec_TaaXa Xa Ă&#x201A;bagjXecXa Â&#x2014; 8iT_hTg\Xf ZXeXT_\fXXeWX ceb]XVgXa Â&#x2014; Ibbe_\V[g\aZ Xa VhefhffXa >C;G6B ^h hiZg` ^c ^ccdkVi^Z! VYk^Zh Zc dcYZghiZjc^c\ de ]Zi \ZW^ZY kVc YZ cViiZ Zc Ygd\Z ^c[gVhigjXijjg Zc YZ gj^biZa^_`Z db\Zk^c\#

INFRAM B.V. Postbus 16, 8316 ZG Marknesse Tel: 0515 â&#x20AC;&#x201C; 24 11 20, info@infram.nl, www.infram.nl INFRAM STAAT VOOR KWALITEIT, INTEGRALE AANPAK EN TOEPASBARE OPLOSSINGEN

$IVOXLWHUEHGLHQLQJ LV QX HHQ ³IOXLWMH YDQ HHQ FHQW´ Afsluiters regenereren 90% van alle probleem afsluiters 100% bedienbaar maken!

Bel voor een vrijblijvende demonstratie +31 (0)187 - 60 52 00 Ons overig leveringsprogramma omvat o.a.: Afdichtingen, afsluiterbediening, aanboorarmaturen, beveiligingen, ballonafsluiters, brandslangen, buisstoppen, flenspakkingen, flow- en drukmeters, gereedschappen en hulpmiddelen, lekdetectieapparatuur, muurkragen, muurdoorvoeren, standstukken, storzkoppelingen, watermeterbeugels, watermeterputten, watertappunten etc.

Schmidt Watertechniek B.V. â&#x20AC;˘ Stoofweg 18-20 â&#x20AC;˘ NL-3253 MA Ouddorp T +31 (0)187 â&#x20AC;&#x201C; 60 52 00 â&#x20AC;˘ F +31 (0)187 â&#x20AC;&#x201C; 60 51 71 E info@schmidt.nl â&#x20AC;˘ I www.schmidt.nl

6472_P32_fc.indd 1

11-12-2009 12:19:50

ELKE DRUPPEL MAAKT HET VERSCHIL KWALITATIEVE, BUDGETVRIENDELIJKE RADAR EN ULTRASONE VLOEISTOFNIVEAUMETING

MODEL R82 - RADAR NIVEAUMETER • Niveau of volume.

• De ingekapselde hoornantenne in polypropyleen of Tefzel® is geschikt voor de meest corrosieve media.

• Uitgerust met HART® en PACTware™.

• Interne oriëntatie van de antenne maakt het mogelijk de bundel te richten terwijl de radar geïnstalleerd is.

Europees hoofdkwartier & produktie Heikensstraat 6 9240 Zele, België Tel: +32 (0)52 45 11 11 Fax: +32 (0)52 45 09 93 e-mail: info@magnetrol.be www.magnetrol.com

ECHOTEL 355 – ULTRASONE NIVEAUMETER • Niveau, volume en debiet in een open kanaal.

• Menugestuurd LCD scherm met 4 drukknoppen.

• Uitgerust met HART® en PACTware™.

• Temperatuur gecompenseerde eliminatie van stoorecho’s.

WERELDWIJD OPLOSSINGEN VOOR NIVEAU EN DEBIET

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-6618 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:21:49

ABS SCABA ROERWERKEN IN SLIBGISTINGSTANKS.

CWn_cWb[ c[d]_d] X_` c_d_cWWb [d[h]_[l[hXhk_a$ =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ]Zi ^YZVaZ hnhiZZb kddg bZc\^c\ ^c ha^W\^hi^c\hiVc`h# IgVY^i^d" cZaZ bZc\^chiVaaVi^Zh ]ZWWZc ZZc oZZg \gddi ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc ]d\Z dcYZg]djYh`dhiZc# =Zi 67H HXVWV gdZglZg` ^h ZZc `lVa^iVi^Z[ ]dd\lVVgY^\ VaiZgcVi^Z[# 9Z WZlZoZc iZX]" cdad\^Z XdbW^cZZgi ZZc dei^bVaZ bZc\^c\ bZi ZZc oZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` Zc aZkZgi j YVVgcVVhi ZZc kZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z Zc gZYjXi^Z kVc jl ha^WV[kVa# 9Z 67H HXVWV gdZglZg`Zc o^_c VVciddcWVVg WZiZg YVc YZ gZhi# KddgYZaZc kVc ]Zi 67H HXVWV gdZglZg` de ZZc g^_/ 7ZlZoZc iZX]cdad\^Z Zc egV`i^_`ZgkVg^c\ =dbd\ZcZ ha^WXdcXZcigVi^Z Zc iZbeZgVijjg OZZg aVV\ ZcZg\^ZkZgWgj^` KZg]dd\YZ \VhegdYjXi^Z KZgb^cYZg^c\ kVc ha^WV[kVa DcYZg]djYhVgb HcZaaZ iZgj\kZgY^Zci^_Y de jl ^ckZhiZg^c\ L^_ kZgiZaaZc j \gVV\ bZZg dkZg egV`i^_`ZgkVg^c\Zc Zc jl iZgj\kZgY^Zci^_Y# 7Za dch de %)("(*'*%*% d[ `^_` de dcoZ lZWh^iZ# mmm$WXi]hekf$Yec

1_1_stC5_fc_E.indd 1

1000-20-8001-0045 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

11-12-2009 12:25:16

UW PARTNER IN:

(MOBIELE) SLIBONTWATERING

SCHOONMAKEN VAN SLIBGISTINGTANKS

SCHOONMAKEN VAN BELUCHTINGBASSINS

BOUW EN VERHUUR VAN APPARATUUR EN INSTALLATIES

BEL ONS 073 599 66 08

KURSTJENS IS TEVENS SPECIALIST IN HYDRAULISCH

MEER INFO www.kurstjens.nl

BAGGEREN EN EXTRACTIEVE GRONDREINIGING

1_1_stC5_fc_B.indd 1

1000-20-9000-5503 Neerslag voordruk 2010

MAIL ONS info@kurstjens.nl

Kleur: fc

17-12-2009 15:59:58

1_1_stC5_zw_B.indd 1

1000-20-8001-0095 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-7000-3979 NVA Neerslag voordruk 2009

Kleur: zwwt

11-12-2009 12:36:16

VSHFLDOLVW YRRU YORHLVWRI YORHLVWRI YORHLVWRI YDVWH VWRI VFKHLGLQJ HQ ZDWHU XZ

EHKDQGHOLQJV\VWHPHQ YRRU LQGXVWULsOH WRHSDVVLQJHQ 2Q]H LQWHQWLH KLHULQ LV RP

YRRU HON ILOWUDWLH VHSDUDWLHYHU]RHN HHQ RSORVVLQJ WH YLQGHQ ZDDU JHYUDDJG RS

PDDW 0LOLHXYULHQGHOLMN JHEUXLNYULHQGHOLMN GXXU]DDP HHQYRXGLJ LQ JHEUXLN

HQHUJLH]XLQLJ KRJH NZDOLWHLW HQ PLQLPDDO RQGHUKRXG ]LMQ GDDUELM

XLWJDQJVSXQWHQ

0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ HIILFLsQWH HQ EHWURXZEDUH WURPPHOILOWHUV YRRU KHW VFKHLGHQ YDQ ]ZHYHQGH GHHOWMHV HQ RUJDQLVFK PDWHULDDO XLW YORHLVWRIIHQ $X[LOO 1HGHUODQG %9 KHHIW GH]H ILOWHUPHWKRGH RQWZLNNHOG WRW HHQ FRPSOHWH OLMQ ]ZDDU XLWJHYRHUGH HIILFLsQWH HQ ]XLQLJH WURPPHOILOWHUV 'H 0LFUR 'UXP )LOWHUV ]LMQ RQGHU PHHU LQ]HWEDDU DOV YRRUILOWUDWLH YDQ 0 % 5 V\VWHPHQ RI HIIOXHQW SROLVKLQJ

ZZZ DX[LOO QO

=R VLPSHO LV 'XXU]DDP 2QGHUQHPHQ

GEURPROBLEMEN? Bel Bomitech 06 51 19 19 58 Probleemoplosser voor: â&#x20AC;¢ Biofilters en Biowassers Levering biofiltermateriaal: â&#x20AC;¢ Bomimix â&#x20AC;¢ Lavastenen â&#x20AC;¢ Microgaswassystemen â&#x20AC;¢ CEF Tevens voor biofilters en biowassers â&#x20AC;¢ onderhoudscontracten â&#x20AC;¢ geurmetingen â&#x20AC;¢ garantie op geurrendement â&#x20AC;¢ garantie op materialen â&#x20AC;¢ gedegen advies â&#x20AC;¢ Verhuur Biofilters

6472_P37_fc.indd 1

Bomitech, Postbus 2042, 5202 CA â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch Tel. (073) 631 14 36 - Fax (073) 631 43 83 E-mail info@bomitech.nl www.bomitech.nl

11-12-2009 13:21:48

Merrem & la Porte: solide partner voor de waterzuivering mechanische apparaten ruimerbruggen vijzelpompen indikkers harkroosters zandvangers voortstuwers roerwerken roostergoedverwijdering slibbehandeling kamerfilterpersen filterdoeken

service en onderhoud o.a. gespecialiseerd in het reinigen van keramische beluchtingselementen verhuur oppervlaktebeluchters

beluchters/voortstuwers

beluchtingsapparaten keramische beluchters membraanbeluchters borstelbeluchters ejector- en schroefbeluchters

waterbehandeling filterspoelkoppen sproeiers

appendages regelafsluiters terugslagkleppen meskantplaatafsluiters

influent vijzels

afvalwaterbehandeling compact installaties turnkey installaties biorotoren vulmateriaal

Merrem & la Porte: van oudsher en voor de toekomst

ISO gecertificeerd

Accredited by the Dutch Council for Certification

MERREM & LA PORTE BV Veilingweg 2, 5301 KM Zaltbommel Verkoopgroep Water- en Slibtechniek Telefoon (0418) 57 89 70 Telefax (0418) 51 56 25 Postbus 50, 5300 AB Zaltbommel E-mail: info@merrem.nl Internet: www.water-slib.nl

1_1_stC5_sk_B.indd 1

14-12-2009 10:46:00

1000-20-8000-8682 Neerslag 2010 voordr.

1000-20-7000-6968 Neerslag 2009 voordr.

Kleur: warm red

DynaSand®: het enige echte continu zandfilter Wereldwijd zijn er al meer dan 20.000 units geplaatst.

Continu zandfilter voor drinkwater proceswater, koelwater oppervlaktewater afvalwater grondwater fosfaatverwijdering

Nordic Water Benelux BV

Biologisch filter voor

Van Heuven Goedhartlaan 121 1181 KK Amstelveen T +31(0)20 5032691 F +31(0)20 6400469 www.nordicwater.nl info@nordicwater.nl

Do you speak H2O?

nitrificatie denitrificatie

Meer onafhankelijkheid in watermeting?

Als één van de toonaangevende bedrijven in de proces meettechnologie levert KROHNE een waardevolle bijdrage aan de vereisten van de waterindustrie.

KROHNE’s nieuw ontwikkelde electromagnetische watermeter WATERFLUX is een complete meetoplossing voor water en afvalwater applicaties.

KROHNE – water is onze wereld Voor meer informatie zie onze website

WATERFLUX 3070 C

6472_P39_fc.indd 1

www.krohne.com

11-12-2009 13:41:17

MJK Energie-optimalisatie

MJK Automation B.V. Hoofdweg 667 A 2131 BB Hoofddorp Tel: Fax:

0251-672171 0251-671951

mjknl@mjk.com www.mjk.com

U w p a r tn e r voo r b eta a l b a re & betrouwbare meetinstrumenten

De Connect® is de nieuwste multifunctionele pomp regelaar van MJK Het “Groene Hart” voorziet de MJK Connect® van fantastische energiebesparende functies.

Makkelijk benaderbaar en in te stellen middels het tekst gestuude menu “MJK Energie-optimalisatie” in de MJK Connect®.

MJK Connect® Energie-optimalisatie is: s %ENVOUDIG TE INSTALLEREN s 3NEL TE CONl GUREREN s $IVERSE MOGELIJKHEDEN VOOR DE Energie-optimalisatie s )N ELKE STANDAARD -*+ #ONNECT® beschikbaar s !CTIVERING VIA TEKST GESTUURD MENU

Hieronder vindt u de MJK Partners voor Nederland: Regio Noord West Facta Products B.V. 0251 36 12 20 www.facta.nl

Regio Midden West Kwakernaak B.V. 0184 68 91 68 www.kwakernaak.nl

Regio Zuid Aquasystems Zwaans B.V. 0418 57 20 80 www.aszwaans.nl

Regio Mid Oost Hellebrekers Technieken 0341 25 26 88 www.hellebrekers.nl

Regio Zuid Oost Pompen Service Limburg 045 4009721 www.pompen-service.nl

Regio Zuid West Istimewa Rotating www.istimewarotating.nl

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-9000-5075 Waternetwerk Voordruk Neerslag 2010 Kleur: fc

11-12-2009 13:49:43

Waterstromen exploiteert installaƟes voor (afval)waterzuivering en slibverwerking.

Bedrijven die deze acƟviteiten wensen uit te besteden, zijn bij ons aan het juiste adres. Waterstromen is bereid bestaande installaƟes over te nemen en te investeren in uitbreidingen, aanpassingen of nieuwe installaƟes.

Concurrerende prijsvorming met innovaƟeve, duurzame en betrouwbare processen zijn belangrijke kenmerken van onze aanpak.

Waterstromen kan u compleet ‘ontzorgen’.

Samen met u vinden wij de beste oplossing!

Waterstromen b.v.

Barchemseweg 18 Postbus 8 7240 AA LOCHEM Tel: 0573 29 85 51 www. waterstromen.nl info@waterstromen.nl

6472_P41_fc.indd 1

11-12-2009 14:03:03

Plaatbeluchters als noodbeluchting!

De noodbeluchting kan onder andere toegepast worden bij calamiteiten en tijdens onderhouds- en revisiewerkzaamheden aan bestaande beluchtingsinstallaties.

De plaatbeluchters zijn gemonteerd op gekoppelde frameconstructies welke universeel toepasbaar zijn op praktisch alle zuiveringen, daar de frameconstructies alsmede de bijbehorende luchtleidingdelen zijn opgebouwd uit meerdere standaard componenten.

De frames kunnen worden gemonteerd, hangend aan de wanden of afgesteund op de vloer van de beluchtingstank.

VOORDELEN • Montage kan uitgevoerd worden tijdens een inbedrijfzijnde zuiveringsinstallatie.

• Toepasbaar voor verschillende bassinvormen.

• Toepasbaar voor waterdieptes van 1 tot 9 meter.

• Laag energieverbruik.

• Snelle montage mogelijk.

• Frames, plaatbeluchters, luchtleidingen en blowers zijn uit voorraad leverbaar.

Fuzzy-Filter® Voor optimale zwevende stof verwijdering.

Filtratiesnelheden tot 100 m/uur.

TOEPASSINGEN

VOORDELEN

• Effluent polishing van rioolwaterzuiveringen • Voorfiltratie voor andere systemen • Industrie waterbehandeling • Koelwater • Filtratie voor desinfectie • Waterhergebruik systemen • Pulp- en papierproceswater

• Zeer hoge filtratiesnelheden mogelijk (tot 100 m/h) • Samendrukbaar filter medium • Lage waswaterproductie • Lange levensduur van het filtermedium • Modulair van opbouw • Continu bedrijf mogelijk • Goede filtratieresultaten

Bosman Watermanagement B.V. - Steegjesdijk 6 - Postbus 3701 - 3265 ZG PIERSHIL T +31 (0) 186 - 60 60 60 F +31 (0) 186 - 69 13 67 E info@bosman-water.nl I www.bosman-water.nl

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5325 Waternetwerk Neerslag 2010 voordruk

11-12-2009 14:05:22

Kleur: fc

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-8713 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-3694 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-5941 NVA Waterboek 2009

Kleur: fc

11-12-2009 14:14:14

Alligator Rioolbuffer

Alligator Biogasbuffer

"MMJHBUPS PQTMBHTZTUFNFO Albers Alligator levert al 25 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van Rioolwater, Industriële vloeistoffen, Mest en Biogas. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten in binnen- en buitenland.

Alligator Winbag ®

5IVJT JO UFDIOJTDI UFYUJFM TJOET Postbus 44, 6700 AA Wageningen, T 0317 419 144, F 0317 420 464, www.albersalligator.com

Uw partner voor al uw elektrotechnische werkzaamheden. Van het aansluiten van een eenvoudige pomp tot en met een compleet geautomatiseerde zuivering.

Bezoek ook onze website www.vdsijs.nl voor actuele projecten.

6472_P44_fc.indd 1

11-12-2009 14:22:24

Melspring ziet water als een bron die vraagt om een meer dan

zorgvuldige behandeling. Onze jarenlange kennis en ervaring hebben geleid tot een compleet programma chemicaliën voor o.a. rioolwaterzuivering, drinkwaterbereiding, industriële (afval) waterbehandeling en slibverwerking.

• Poly-electrolieten Nieuwe generatie structuurgemodificeerde poly-electrolieten.

• Metaalzouten IJzerchlorides / IJzer(chloride)sulfaten / (Poly)aluminiumchlorides & Blends / Natriumaluminaten (alkalische Al-oplossing).

• Koolstofbronnen Methanol / Ethanol / Azijnzuur / Suikerwaters / Alkalische glycerines / Organische zuren / Blends.

• Verkoop en verhuur Installaties voor aanmaak, opslag en dosering van chemicaliën, zowel permanent als tijdelijk.

Melspring International B.V. Telefoon: +31 26 3842040, Fax: +31 26 3842041 E-mail: hagen@melspring.com, Website: www.watermelspring.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-8000-9640 NVA Neerslag 2010 1000-20-5001-1471 NVA Neerslag 2009

11-12-2009 14:34:34

Kleur: fc

Welcome to our sealing world

www.eagleburgmann.com

Balgafdichting MG1 ... het Origineel!

Voor pompen met succes. sc

honer milie

u.

ic

ht

en

af

vo

or

e

en

De Burgmann MG1 is een van de succesvolste mechanical seals. Op elke gebied of toepassing zorgt de MG1 in de pompen voor de juiste afdichting vaak onder moeilijke omstandigheden.

Meer dan 100 pompfabrikanten over de hele wereld vertrouwen op MG1. Reden voor dit succes: simpel, robuust, betrouwbaar en eenvoudig te monteren.

EagleBurgmann MG1 ... het Origineel. Gewoon goed.

We

1_1_stC5_fc_B.indd 1

d

EagleBurgmann Netherlands B.V. Koningsschot 9 NL-3905 PP Veenendaal Phone +31 / 318 / 54 20 00 Telefax +31 / 318 / 54 15 35

1000-20-8000-9772 NVA Neerslag voordruk 2010 1000-20-8000-7960 NVA Neerslag voordruk 2009 1000-20-8000-7264 NVA 2009

Kleur: fc

14-12-2009 08:57:33

Wetterskip Frysl창n

Flowserve, specialist in pompen op maat Het gemaal Hoogland te Stavoren heeft een belangrijke functie in het peilbeheer van de Friese boezem en daarom zijn er door Wetterskip Frysl창n maatregelen getroffen om op een veilige en verantwoorde wijze het huidige maalbedrijf te kunnen voortzetten. Een deel ervan is het vergroten van de capaciteit van de huidige pompen en het vernieuwen van de aandrijflijn.

Het gemaal is voorzien van een viertal pompen. De toegepaste waaiers hebben een diameter van 3600 mm.

De pompcapaciteit van de huidige pompen, welke sinds 1965 in bedrijf zijn, wordt binnen de bestaande pompconfiguratie, door middel van een hydraulische modificatie door Flowserve met 25% vergroot. Dit houdt in dat de capaciteit van 24,6 m3/s per pomp wordt verhoogd naar 30 m3/s.

De oude aandrijflijn is vernieuwd en bestaat nu uit een toerengeregelde e-motor, frequentieomvormer en tandwielkast, inclusief een nieuw fundatieframe voor deze componenten. Het toerental van de pomp is traploos instelbaar van 45 tot 65 toeren per min.

Flowserve heeft de ombouw van 2 stuks pompen dit jaar gerealiseerd. In 2010 volgt de ombouw van de volgende 2 stuks pompen.

Voor meer informatie, kunt u op ons bellen: 074-2404000 of een e-mail sturen: Info-Hengelo@flowserve.com

1_1_stC5_fc_A.indd 1

1000-20-9000-5506 Waternetwerk Neerslag 2010

Kleur: fc

14-12-2009 09:04:46

Stank overlast?

Met aluminium afdekconstructies van Van den Bersselaar wordt geuremissie binnenshuis gehouden.

Kijk op internet: www.bersselaar.com hoe eenvoudig en degelijk voor-bezinktanks, slibindikkers, zandvangers, etc. kunnen worden afgedekt of vraag een brochure op!

Brabantsehoek 2 • 5071 NM Udenhout • 013 511 74 00 info@bersselaar.com • www.bersselaar.com

1_1_stC5_fc_C.indd 1

1000-20-9000-4886 Neerslag voordruk 2010

kleur: fc

14-12-2009 09:10:42

Michiel Geise, directeur van ITT Flygt Benelux, gaat genieten van zijn welverdiende pensioen.

Op donderdag 6 maart a.s. zal hij u officieel voorstellen aan zijn opvolger. U kunt dan direct van de gelegenheid gebruikmaken om Michiel ‘vaar - wel’ te wensen.

De receptie vindt plaats op donderdag 6 maart 2008, van 16.00 tot 18.00 uur in Restaurant Theater café Sybold, Willem Kesplantsoen 5 in Dordrecht. Telefoon +31 (0)78 6145999.

Om ons goed op uw komst voor te bereiden, vragen wij u bijgaande antwoordkaart voor 28 februari 2008 in te vullen en op te sturen. U kunt ook mailen naar Marijke Boeter (marijke.boeter@flygt.com).

Zij is voor eventuele vragen bereikbaar via +31 (0)78 6548522.

Op adem komen met onze beluchting Passie en deskundigheid gaan hand in hand Waarom worden onze fijne bellen-beluchtingsschotels vaker voorgeschreven dan welk ander systeem ook? Het antwoord is: passie! Daarom kunnen wij u verzekeren van de hoogste efficiëntie in beluchting: maximale zuurstofinbreng bij minimaal energieverbruik.

Onze passie vertaalt zich in toonaangevende expertise in de waterbranche. Zoals blijkt uit de robuuste constructie van onze beproefde systemen, waarin 30 jaar productie-ervaring is ingebouwd. We ontwerpen systemen en daarna blijven we ze testen, in laboratoria en in werkende installaties. Met die gegevens maken we van productverbetering een continu proces.

De resultaten voor u? Optimale prestaties met de laagst mogelijke levensduurkosten.

En een gerust hart… www.ITTtreatment.com

1_1_stC5_fc_G.indd 1

1000-20-8000-9496 Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:04:38

EH2009-136

Memosens verbindt partners.

Intelligente sensoren besparen kosten Endress+Hauser is wereldwijd leverancier van automatiseringoplossingen. Inmiddels heeft Endress+Hauser meer dan 130.000 Memosens-sensoren verkocht en hiermee een de-facto standaard gerealiseerd voor sensortechnologie in analyse instrumentatie. Inmiddels ontwikkelen wij de Memosens-technologie door in samenwerking met andere bedrijven. Meetprincipes waarvoor de Memosens-technologie reeds beschikbaar is, zijn: pH, redox, geleidbaarheid, opgelost zuurstof en (vrij) chloor.

Overstappen van analoog naar digitaal loont de moeite Gebruikers besparen gemiddeld 30% tot 50 % vergeleken met analoge pH-metingen. Met de nieuwe calculator op www.apps.endress.com/memosens , kunt u zelf uw besparing en de terugverdientijd van uw investering uitrekenen.

Memosens bewijst zichzelf ook op de RWZI Vanaf begin 2010 heeft Endress+Hauser de nieuwe Liquiline CM442 meetversterker op de Nederlandse markt beschikbaar. Deze meetversterker is ontworpen met de eisen van de gebruikers als uitgangspunt. Deze meetversterker is uiteraard voorzien van Memosens technologie. De Liquiline CM442 heeft standaard 2 Memosens-ingangen en is eenvoudig uitbreidbaar naar 8 kanalen middels steekbare modules. Uiteraard gecombineerd met de â&#x20AC;&#x2DC;typische RWZI analysesensorenâ&#x20AC;&#x2122;: optisch zuurstof, drogestof, troebelheid en optisch nitraat.

Memobase: kalibreer sensoren op kantoor of in de werkplaats Optimaliseer sensor- en datamanagement van alle Memosens-sensoren met Memobase. Dankzij dit softwareplatform kunt u alle kalibraties centraal uitvoeren. Dus niet meer buiten in weer en wind maar in een omgeving waar u zich goed kunt concentreren. Hiermee reduceert u onderhoudskosten en wordt de levensduur van de sensoren verlengd.

www.apps.endress.com/memosens Endress+Hauser BV Postbus 6-12 1410 AC Naarden

1_1_stC5_fc_D.indd 1

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

1000-20-8000-8679 NVA Neerslag voordruk 2010

Kleur: fc

10-12-2009 15:33:33