NUMMER 3 • 72STE JAARGANG • 23 JANUARI 2016 • € 5,95
DE GEVOLGEN VAN MICROBLOEDINGEN IN HERSENEN
Keerpunt ‘Keulen’ HOE DE OPINIE OVER MIGRANTEN IN DUITSLAND OMSLAAT. ANGELA MERKEL IN PROBLEMEN
DE BESTE SCHOLEN EDITIE 2016 Alle 541 scholen vergeleken
STIJGERS & DALERS IN BRUSSEL
Wie heeft de macht in de Europese hoofdstad? AP
16els003z001 1
19-01-16 17:36
2
ELSEVIER / INHOUD
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
Omslag Kay Nietfeld/HH inzetjes Zander Dekker en Carolyn Ridsdale
Deeleconomie
54
Steeds meer Nederlanders concluderen dat ze niet alles zelf hoeven te hebben. Een auto, een boor – je kunt het allemaal online lenen.
Beste scholen 2016 63 Hoogste cijfers, minste zittenblijvers: voor de vijftiende keer vergelijkt Elsevier alle scholen met vwo, havo, vmbo. Plus: pleidooi voor stapelen.
Omslagartikel De Duitse demonen zijn terug
12
De Keulse Oudejaarsnacht bleek een keerpunt. Er kwam een rap einde aan de ogenschijnlijk eensgezinde barmhartigheid van Duitsland – wereldkampioen vluchtelingenopvang. Hoe het asieldebat de Duitsers een spiegel voorhoudt en diepe verdeeldheid zaait.
Wereldcinema
76
Na jaren van dalende bezoekersaantallen toont de nieuwe directeur van het Filmfestival Rotterdam lef. Minder films, maar wel scherpere keuzes.
Stijgers en dalers in Brussel
26
Eurocrisis, migratiecrisis, een dreigende Brexit: de EU kende een ruig jaar. Wie won en wie verloor in het Europese machtsspel?
16els003z002 2
Dilan Yesilgöz
34
Het Amsterdamse VVD-raadslid voert nogal wat discussies en schuwt de stevige meningen niet. ‘We zijn hier gek op zielige mensen.’
19-01-16 17:42
NUMMER 3
ELSEVIER 23 JANUARI 2016
4 6 8 10 12
NEDERLAND
20
BUITENLAND
38
20 23 24 26 32
46
38
Libië Pal ten zuiden van Europa groeit jihadbeweging IS snel In Parijs Smullen van onbenulligheden Egypte Een heel stil jubileum Tsjechië Bijna uitdrukken Arend Jan Boekestijn Waarom Obama van de achterbank moet komen Zuid-Afrika Traumachirurg wil ervaring opdoen met geweldslachtoffers in Kaapstad voordat Defensie hem op missie stuurt Weekboek Witte Huis Struikelend naar de start
40 41 42
46 49 50 52 54
60
63
63 70 72 74
CULTUUR
76 16els003z003 3
INTERVIEW
Liesbeth Wytzes in gesprek met VVD-raadslid Dilan Yesilgöz
57 58
KENNIS
Jihad Gemiste propagandakans van AIVD In Brussel In Europa is het CDA rechtser dan de CSU Gerry van der List De moeilijke keuzes van fatsoenlijk, intelligent rechts Hoek van Holland Renesse In Nederland Waarom Veenendaal best wel meevalt Europese Unie Stijgers en dalers in Brussel Essay Staatsrechtelijk verschilt de unieke rol van de Koning in Nederland van die in bijvoorbeeld België. Wat betekent dat precies?
34
45
ECONOMIE
Brieven Foto van de week Calais: Illegalenjungle De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Keulse lessen; Strafbare strijd; Kleiner is beter?; Voor ons allen Verhaal van de week Hoe het asieldebat de Duitsers een spiegel voorhoudt en diepe verdeeldheid zaait
76
Mondzorg Meer tandartsen sluiten zich aan bij ketenpraktijken In de cijfers De ene commissaris is de andere niet Syp Wynia Papier wordt de nieuwe luxe Wat verder ter tafel komt Sara Liesker Export Angola, grote olieproducent, heeft geen dollars meer Besparen De economie van het delen groeit snel
UW GELD
Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord Mobiel Elsevier selecteerde de beste apps voor wintersportvakantie Netto Toch compensatie gedupeerden aandelenleaseproducten M’n goeie geld Angelic Bloemberg Te koop Huis in Twentse stijl Beste scholen 2016 Beoordeling van alle middelbare scholen; Stapelen is helemaal niet gek (64); Beste scholen per provincie (66) Hersenen Onderzoeker Saloua Akoudad denkt dat zwarte vlekjes op scan dementie en beroerte voorspellen Lichaam & Geest Zika-virus
DIGITALE WERELD
Mentaal Brain training-apps Post Elegante e-card Hebbeding Sensorwake De mens achter TradeYourTrip Tips
87
Film Nieuwe directeur Filmfestival Rotterdam toont lef In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Film The Big Short van Adam McKay Stijl Brusselse beurs Brafa biedt museumwaardige kunst en antiek Taal Rancune Spiritueel Vertederende zusters Gastronomie Boterhamspread Hotspot Amicitia Food Village – Amersfoort Wijn Champagne tegen malaise Marijke Hilhorst Lezen op locatie
88 90
Leven & Dood Marguerite Sickinghe-van Eeghen (1928-2016) Bridge & Puzzels
80 82 84 85
3
NON SOLUS
Keulen & SGP
D
at er drie weken na ‘Keulen’ wat sussende woorden worden gesproken, is verstandig. Want uiteraard vergrijpen niet alle migranten zich aan vrouwen. Bovendien kunnen ook Nederlandse mannen niet altijd hun tengels thuishouden. En zo zijn nog een hoop nuances aan te brengen. Maar je kunt ook doorslaan. En dat deed Anniek de Ruijter afgelopen zondag in het tv-programma Buitenhof. Op de stelling van de presentator dat ook in Nederland ‘seksueel geweld’ voorkomt, verwees de voorzitter van het Clara Wichmannfonds naar de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP). Je moet maar durven. Alsof de leden van de oudste politieke partij ook maar enigszins vergelijkbaar zijn met de schenners in Vondels geboortestad. Een gotspe. Maar de fanatieke feministen maken al jaren furore met hun vete tegen dit partijtje (drie zetels in de Tweede Kamer). Tot de hoogste rechter hebben ze de SGP vervolgd omdat alleen mannen bestuurszetels mochten vervullen. De SGP-vrouwen vonden dit zelf geen punt, maar De Ruijter en haar fonds wisten het beter. Ze hadden er vele tienduizenden euro’s voor over om jaren processen tegen de SGP te voeren. En zijn er nog trots op ook. Dat in de partij zelf al een emancipatieproces op gang was gekomen, was voor het Wichmannfonds geen argument. Maar wat zei De Ruijter zondag over moslimmannen? Die moesten ‘de ruimte krijgen’ om ‘er zelf iets over te zeggen’ zodat er ‘emancipatie kan plaatsvinden’. Niks rechter. Zouden de feministen iets hebben geleerd of is hier sprake van meten met twee maten? Arendo Joustra, hoofdredacteur
19-01-16 17:43
VERHAAL VAN DE WEEK
16els003z012 12
Migranten willen naar Duitsland, 18 september 2015
Claus Felix/EPA/ANP
Grieken zien nieuwe Hitler in Merkel, 2013
Giorgos Panagakis/Corbis/HH
Anti-immigratiebetoging, Keulen, 9 januari
EXPA/Eibner/ANP
Antonio Bat/EPA/ANP
DE DUITSE DEMONEN ZIJN TERUG
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
Bernd von Jutrczenka/EPA/ANP
12
19-01-16 15:33
13
ELSEVIER 23 JANUARI 2016
Dankbare Syriër met Merkel, 10 september 2015
DUITSLAND / Van wereldkampioen vluchtelingenopvang tot land vol twijfel. ‘Keulen’ heeft een einde gemaakt aan de ogenschijnlijk eensgezinde barmhartigheid van de Duitsers. Hoe het asieldebat de Duitsers een spiegel voorhoudt en diepe verdeeldheid zaait.
Margaret Bourke-White/The LIFE Images Collection/Getty Images
Robbert de Witt
Vluchtelingen in Duitsland, kort na de oorlog
Daniel Reinhardt/Corbis/HH
Duitsers ontvluchten de DDR in 1989
Syrische jongen krijgt knuffel in Hamburg, september 2015
16els003z013 13
19-01-16 15:33
26
NEDERLAND
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
STIJGERS & DALERS IN BRUSSEL EUROPESE UNIE / De Europese Unie heeft een ruig jaar achter de rug. De eurocrisis werd aangevuld met de migratiecrisis en een Brexit dreigt. Wie verloor of won invloed in het Europese machtsspel? Jelte Wiersma in Brussel. Illustratie Carolyn Ridsdale
H
et is 20 februari 2015. De spanning in het Justus Lipsiusgebouw in Brussel is hoog opgelopen. Zo hoog dat volgens Fransman Pierre Moscovici, Commissaris voor Begrotingen, een vechtpartij dreigde tussen eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem (PvdA) en Yanis Varoufakis, toen nog minister van Financiën van Griekenland. ‘Ze noemden elkaar leugenaar. Ik moest tussenbeide komen. Ik heb ze uit elkaar kunnen houden,’ zei Moscovici. Dijsselbloem reageerde met gevoel voor understatement: ‘Hij voorzag een handgemeen dat zich nooit heeft voorgedaan. Ik heb het ook nooit overwogen. Ik vind het wel een geruststellende gedachte dat hij klaar stond om zich er zo nodig tussen te werpen.’ Fransen willen hun rol als heldhaftige vredestichters weleens overdrijven, maar Moscovici’s getuigenis leert wel dat 2015 een ruig politiek jaar was in de Europese Unie (EU). De eurocrisis woekerde voort en kreeg gezelschap van de migratiecrisis, islamitisch geïnspireerd terrorisme, aanhoudende Russische territoriumdrift en een mogelijk Brits vertrek uit de EU.
16els003z026 26
Elsevier sprak met tientallen Brusselse insiders – Nederlanders en buitenlanders – over het machtsspel van afgelopen jaar in de hoofdstad van de Unie. Politici, diplomaten, lobbyisten en ambtenaren deelden in vertrouwen hun opvattingen over welke politici en anderen invloed wonnen of verloren tijdens dit turbulente jaar. Daarbij onderscheidt Elsevier de categorieën regeringsleiders, Europees Commissarissen en leden van het Europees Parlement. Daarnaast zijn er twee speciale categorieën: Nederlanders en overigen, zoals eurogroepvoorzitter Dijsselbloem en ambtenaren. Ook vroeg Elsevier naar de dynamiek van de diverse Europese machtsplatforms: de Europese Raad van Regeringsleiders, de Europese Commissie, het Europees Parlement en de eurogroep. Welk platform werd machtiger, welk zwakker?
Weg kameraadschap De regels van het Europese machtsspel zijn in elk geval gewijzigd. In de oorspronkelijke Unie van zes landen was sprake van ‘kameraadschap’, zoals de Tsjechische oud-president Václav Klaus eens zei tegen Elsevier. De
18-01-16 15:25
ELSEVIER 23 JANUARI 2016
16els003z027 27
27
18-01-16 15:25
34
INTERVIEW / DILAN YESILGÖZ
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
‘We zijn hier gek op zielige mensen’ Het Amsterdamse VVD-raadslid Dilan Yesilgöz (38) is van de pittige meningen, ook over ‘Keulen’. Ze waardeert echte vluchtelingen. Die zijn helemaal niet zielig, juist sterk.
D
Liesbeth Wytzes Foto’s Marco Bakker
Alsof die belaging van vrouwen door ‘mannen met Arabisch of Noord-Afrikaans uiterlijk’ al niet erg genoeg was, werd de berichtgeving de dagen erna steeds vreemder. Het leek alsof de affaire uit politieke correctheid werd verdoezeld. Want dit waren misschien wel de asielzoekers die door de Duitse overheid zo hartelijk waren ontvangen. En die misdragen zich dan zo? ‘Ik las dat een Duitse minister heeft gezegd: we moeten wel oppassen dat we niet alle vluchtelingen gaan wantrouwen. Dan denk ik: ja, jullie hadden niet moeten liegen. Nu is het draagvlak onderuitgehaald en dat is echt eigen schuld. Een van mijn standpunten vanaf het begin van deze asielcrisis is: als je als overheid niet zorgvuldig bent, dan tast je het draagvlak aan voor de opvang van echte vluchtelingen en ik vind dat daar altijd ruimte voor moet zijn.’
ilan Yesilgöz, VVD-raadslid in Amsterdam, draagt een kort strak rokje en motorlaarzen; ze is niet groot en heeft een meisjesachtige stem. En een enorm temperament. ‘Daar werd ik zó boos over!’ zegt ze een paar keer – zo vaak dat ze er ten slotte zelf om moet lachen. Yesilgöz zit sinds 2014 in de gemeenteraad en heeft openbare orde en veiligheid, en sport in portefeuille. Ze is niet iemand om mee te spotten: kijk maar hoe ze ruim twee jaar geleden haar bruiloft organiseerde. Dat ging zo gedetailleerd en nauwgezet dat, zoals ze zelf zegt, haar vrienden blij waren toen het allemaal achter de rug was. Als je haar erover hoort praten, is het duidelijk: ze ging all out voor die feestelijke gebeurtenis. En wee je gebeente als je je niet aan haar voorschriften hield. erst was Yesilgöz onder de ‘Natuurlijk Boos werd ze de afgelopen indruk van het krachtige weken over wat er in Keulen gestandpunt van bondskanzijn het allebeurde, waar honderden manselier Angela Merkel. ‘Ik dacht: maal men- wauw, een leider, mooi! Alleen, nen vrouwen belaagden, aansen! Dat be- als je zegt: kom allemaal maar randden, beroofden. En niet alleen daarover: ook over de twist ik niet’ en dit lukt ons wel, dan moet je berichtgeving. Ze schreef als een dat ook waarmaken. En al heel van de eersten, kort na nieuwjaar, een vlamvroeg ging de grens weer dicht, kwamen er mend betoog over ‘Keulen’ op de website grenscontroles. Het was niet alleen maar van NRC Handelsblad. ‘Toen was Keulen een mooi statement, het had heel veel innog helemaal geen nieuws. Ik was vooral vloed. daar boos over. Ik dacht: als ik dit kan vol‘In de kampen in Turkije zag je meteen gen op weblogs en de social media, dan kan dat alles in beweging kwam. Ik denk dat iedereen dat, en hoezo staat het dan niet op Merkel niet zag aankomen dat er zoveel de voorpagina’s en zijn we niet helemaal mensen zouden aankloppen. Toen ben ik verontwaardigd over dat nieuws?’ veranderd van mening en dacht: je hebt je gevoel laten spreken, maar je kunt het niet waarmaken. Dan speel je met mensenlevens DILAN YESILGÖZ (Ankara, 1977). Yesilgöz en dat moet je dus niet doen.’ werkte als wetenschappelijk medewerker bij de Als overheid, landelijk of lokaal, moet je gemeente Amersfoort van 2004 tot 2006, was geen dingen beloven die je niet kunt waartot 2014 adviseur van B&W in Amsterdam en is maken. Dat geldt ook voor de uitgeprocesindsdien gemeenteraadslid VVD. deerde asielzoekers die nu al enige tijd in
E
16els003z034 34
Amsterdam van het ene opvangadres naar het andere zwerven. ‘Op de site van de gemeente staat: bed, bad en brood voor uitgeprocedeerde “vluchtelingen”. Dat zíjn het niet. Het zijn asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn. De rechter heeft ze dus niet erkend als vluchteling en dat weglaten, is asociaal. Vluchtelingenbescherming is bedoeld voor mensen die gevaar lopen, die worden vervolgd, niet terug kunnen naar het eigen land. Het is heel specifiek en dat houdt in dat er ook mensen zijn die daar niet onder vallen. Het is geen immigratiebeleid. ‘We moeten een basis kunnen zijn voor echte vluchtelingen en dan moet je soms ook zeggen: met alle respect, maar dat ben jij dus niet. Het frustreert me heel erg, die terminologie, want er zit een juridische status aan vast. Iemand kan migrant zijn en dat maakt zijn reis en verhaal niet minder legitiem of relevant, maar het is iets anders dan een vluchteling. Daar is ander beleid voor.’ Yesilgöz voert natuurlijk nogal wat discussies over dit onderwerp, uiteraard ook in de gemeenteraad, en als iemand dan tegen haar zegt (wat steevast op een bepaald moment gebeurt): ‘Het zijn toch allemaal mensen’, krijgt ze een rood waas voor ogen. ‘Natuurlijk zijn het allemaal mensen! Dat betwist ik toch niet? Ik zeg toch niet dat het honden zijn? Maar als je iedereen op één hoop gooit, laat je degenen die echt worden vervolgd, in de steek.’ Bovendien: ‘Het is een manier om te laten zien dat je deugt. Mensen praten heel erg vanuit het idee dat ze moeten laten zien dat ze wel deugen. Als je over vluchtelingen praat, en dat ze zo zielig zijn, deug je, dan ben je een goed mens. Ik hoop dat we nu meer naar feiten gaan kijken.’ Ze heeft dus weinig geduld met mensen die vluchtelingen zielig vinden. ‘Daar zijn we hier gek op, op zielige mensen. Ik noem dat goedbedoelde rommel, flauwekul. Je
18-01-16 12:51
‘Hoezo staat dit niet op de voorpagina’s en zijn we niet boos?’
16els003z035 35
18-01-16 12:51
ECONOMIE
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
Peter ter Mors
54
Een gratis taalcursus BESPAREN / Steeds meer Nederlanders concluderen dat ze niet alles zelf hoeven te hebben. Een auto, een vakantiehuis, een boor: je kunt het allemaal online lenen. Niet altijd gratis, maar vaak helpen mensen elkaar ook voor niets. Lizanne Schipper Foto’s Guido Benschop
A
nderen helpen en er zelf beter van worden. Dat waren voor bijna een miljoen Nederlandse huishouders in 2015 de twee voornaamste drijfveren om op online-platformen gereedschap, huizen en auto’s met anderen te delen. De economie van het delen groeit snel: een jaar eerder, in 2014, deed nog maar een half miljoen huishoudens mee. Vooral bij jongeren tot 35 jaar is het populair, zo blijkt uit een rapport van grootbank ING. De tijd lijkt voorbij dat de deeleconomie vooral het domein was van idealisten die het zagen als een manier om de wereld – met gesloten beurzen – te verbeteren. Vol-
16els003z054 54
gens ING staat de verdienste of besparing voor de meeste deelnemers voorop. Afgaande op de woekerprijzen die Amsterdammers via Airbnb voor hun appartementjes vragen, lijkt het de verhuurders niet allereerst te doen om verrijkende contacten met bezoekers uit andere culturen. Koepelorganisatie ShareNL nam vorig voorjaar bijna zestig deelplatforms onder de loep, en daaruit bleek dat een kwart puur om financiële transacties draait. Bij 40 procent van de platforms is het betalen of delen, bij eenderde staat delen voorop. Als via deelsites al iets gratis wordt aangeboden, is het vaak gelijk oversteken. Zo regel je bijvoorbeeld een gratis vakantieverblijf via
Huizenruil.com. Zelfs spullendeelplatform Peerby, waar je zonder onmiddellijke tegenprestatie terecht kunt voor een heggeschaar of partytent, experimenteert nu met tarieven. Des te opmerkelijker is het dat een groeiende groep mensen juist een stapje verder gaat dan spullen uitlenen. Zij zetten zich gratis en voor niets in om onbekenden verder te helpen. Vrijwilligerswerk bij mensen in de buurt is natuurlijk niet nieuw, maar de vorm waarin hippe sites het gieten, spreekt een nieuw, jong publiek aan. Zo richt het platform Konnektid zich op het delen van kennis: leden leren elkaar gitaar spelen, een Spaanse conversatie voeren of de perfecte sushi rollen. Waarom zou je dat doen? Volgens Michel Visser (33), die het platform met nu 14.000 leden bijna twee jaar geleden lanceerde, appelleert kennis delen aan twee primaire behoeften: jezelf blijven ontwikkelen en andere mensen helpen. ‘Als je iets goed kunt en een ander daarmee helpt, word je zelf ook blij. Helpers high, noemen wij dat.’ Zelf nieuwe kennis opdoen heeft bovendien praktische voordelen. ‘Tegenwoordig wissel je veel sneller van baan dan vroeger. Er is veel competitie, en daarmee de noodzaak om telkens nieuwe vaardigheden te leren.’ Visser ziet veel animo bij pas afgestudeerden. Zij merken aan het begin van hun carrière dat zij praktische vaardigheden missen, of het nu gaat om marketing, sociale media of het bouwen van een website. Daarvoor kloppen ze aan bij andere Konnektid-leden, die hen in driekwart van de gevallen uit de brand kunnen helpen.
Supermarkt Met gratis helpen doet iemand vooral een ander een plezier – die spaart bijvoorbeeld de kosten van een cursus uit – al kan daar natuurlijk ook een wederdienst tegenover staan. Bovendien kan zich ook hier een carrièrevoordeel voordoen, meent Rob van de Star (59) van klussite Croqqer, dat in twee jaar 25.000 leden verzamelde en over nog eens twee jaar de 100.000 wil passeren. Zodra de klus is geklaard, moeten beide partijen elkaar beoordelen. ‘Als je goede reviews hebt, kan dat een aanvulling op je cv zijn.’ Klussen bij buurtgenoten is van oudsher heel wat gebruikelijker dan kennis delen. Naast het aloude briefje bij de entree van supermarkt en bibliotheek, zijn er ettelijke
19-01-16 10:40
55
ELSEVIER 23 JANUARI 2016
‘Van klussen leer ik zelf ook’ HARRY ZONNEVELD (51), Amersfoort Werk Postbode Lid van Croqqer, een site waar mensen hulp kunnen vragen bij klussen in en om het huis Sinds September 2014 Gedaan 18 doe-het-zelfklussen ‘Afgelopen zomer heb ik Martin geholpen bij de verhuizing van zijn blokhut naar zijn nieuwe adres. Daar ben ik wel een paar weekends mee bezig geweest. Na het afbreken zorgde een ander Croqqer-lid met een grote aanhanger voor het vervoer, en hebben we hem samen weer opgebouwd. In ruil voor mijn hulp heeft Martin mijn computer opgeschoond. ‘Ik vind het leuk om mensen te helpen die
16els003z055 55
minder hebben en minder kunnen. Als ze niet te ver weg wonen, vind ik het geen probleem om dat voor niets te doen. Als je ziet hoe dankbaar mensen zijn. En ach, misschien komt er wel meer uit voort. Je weet niet hoe een koe een haas vangt. ‘Vanaf de meterkast doe ik alles, zeg ik altijd. Ik ben nogal handig. Maar van klussen bij anderen leer ik zelf ook. Ik heb onlangs een tuinhek en een kippenren neergezet voor een oudere vrouw, Trijni. Zij zit in een rolstoel en is bijna blind. ‘Trijni komt vaak op het gemeentehuis om dingen te regelen en weet precies welke wegen je moet bewandelen. Dat is voor mij handig, omdat mijn vrouw in de thuiszorg werkt en nu
met alle ontslagen in een onzekere positie zit. ‘Ik vind het leuk om dingen echt netjes te doen. Laatst heb ik een buitenkraan aangelegd en de leiding via de muur netjes weggewerkt. Dat duurt dan wat langer, maar ik wil zo’n klus niet afraffelen. Al zijn er wel grenzen. Ik ga niet gratis complete verbouwingen doen, dan moet er toch iets tegenover staan. ‘Je weet nooit waar je voor klussen terechtkomt. Soms tref je vreemde mensen. Dan maak je een afspraak, zijn ze er niet. Bel je, geven ze nog geen sjoege. Dan baal je wel. Of er vriendschappen ontstaan? Nou, ik vind het leuk om bij mensen thuis te komen en een praatje te maken. Maar daarmee houdt het wel op.’
19-01-16 10:40
23 JANUARI 2016
BESTE SCHOLEN 2016
met Alle scholen eum athen vmbo, havo, m op: en gymnasiu
Jaarlijkse beoordeling van alle middelbare scholen door onderzoeksredactie Elsevier Essay: Stapelen is helemaal niet gek pagina 64 De beste scholen per provincie pagina 66
16els003z063 63
l n . r e i v e s l e . n e besteschol fers ij c , n e t a lt u s Examenre ers, jv li b n e t it z , k per va ie en onderwijsvis profielkeuze
19-01-16 14:32
64
BESTE SCHOLEN 2016
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
Stapelen is helemaal niet gek ONDERWIJS / Waarom laatbloeiers en kinderen uit lagere milieus de weg omhoog van vmbo naar havo niet vinden. Leve de mavo! Arthur van Leeuwen Illustratie Zander Dekker
H
avo-4, altijd lastig. Daar kon je beter een ervaren Het is het eindproduct dat politiek Den Haag kennelijk wensekracht op zetten, wist de lerarenkamer in de jaren lijk acht. Leerlingen gaan vlotter door het onderwijs, doordat schozeventig en tachtig. Een rumoerige mix van havislen hen beter ‘op het verwachte niveau’ plaatsen. In de eerste klas ten en leerlingen die net hun mavo-diploma op zak al soort bij soort, daarna direct naar de ‘beroepskolom’ of het algehadden – jaartje ouder dan de anderen, stoer ommeen onderwijs. In de praktijk zijn mbo en hbo de enige weg omdat ze al eindexamen deden, onzeker over dat treetje hoger. hoog voor vmbo’ers, gaat de havist naar het hbo en de vwo’er naar Die mavo-club zat daar omdat de Mammoetwet van 1968 het de universiteit. Tot ongenoegen van vmbo’ers en ouders stellen mogelijk maakte. Het stelsel van ‘standenscholen’ uit de negenscholen vaak extra eisen aan vmbo-leerlingen om mogelijke havotiende eeuw – ambachtsschool, huishoudschool, mulo, mms, hbs aspiraties te smoren – op gespannen voet met de wet. en gymnasium – maakte plaats voor mavo, havo en vwo. Leerlingen moesten horizonfficiënt is het, maar Goote draait zich Door de Mammoetwet taal én verticaal kunnen doorstromen. Taom in zijn graf. Internationaal geldt klom een op de drie lent en ambitie, niet afkomst zou hun loopNederland zelfs als achtergebleven baan bepalen. Het hele land zou er wel bij gebied. De OESO, een organisatie met groot leerlingen van mavo naar varen als alle verborgen talent aan bod gezag inzake onderwijsbeleid, levert stevige havo omhoog kwam. Dat was de missie van onderwijsinkritiek: Nederland pint zijn kinderen ten specteur Max Goote, architect van de Mamonrechte op hun twaalfde jaar vast op hun moetwet: onderwijs mocht ‘nergens een doodlopend slop zijn’. toekomst. Dan te bedenken dat in 1909 Het Nederlandsch Lyceum Dit ideaal kwam tussen 1975 en 1980 het dichtst binnen bereik. in Den Haag de deuren opende, het eerste lyceum in Nederland. Een op de drie leerlingen klom via de mavo naar de havo omhoog. De private oprichters hadden een school voor ogen waar leerlinIndrukwekkend, want de meeste scholieren gingen toen naar de gen pas na een of twee brugjaren kozen voor hbs of gymnasium. mavo. Ook waagden havisten vaker de stap naar het vwo. PromiDaar was behoefte aan, zo bleek. In 1962 waren er al 164 lycea. nenten als Ahmed Aboutaleb, Paul Cliteur, Ab Klink en Rob de Wijk Kijk naar de ‘brugpiepers’ van nu: tweederde staat voorgesorbewijzen dagelijks het maatschappelijk profijt. teerd voor een à twee typen onderwijs. De brede brugklas van vmbo Tien jaar later was het alweer uit met de pret. Sindsdien is ‘statot gymnasium sterft uit. Met een cruciale rol voor de leraar van de pelen’ bijna iets geks. Het waarom lijkt op een ongeluk in de bergbasisschool. Nu de Cito-toets nauwelijks nog telt, betekent diens sport: een keten van misse keuzes en kortetermijndenken, zowel subjectieve advies een vroeg vonnis. Ten nadele van laatbloeiers in politiek als onderwijs, blijkt achteraf fataal. Van de mooie vooren van immigrantenkinderen die vaak een ‘te laag’ advies krijgen. nemens uit de wederopbouw rest weinig of niets. Daarmee tekent zich des te scherper een sociale scheidslijn af: leerHoe kon het zo ver komen? lingen in de havo/vwo-klas hebben vaker dan vmbo’ers ouders die Het laatste Onderwijsverslag van de hoger onderwijs volgden. De standenInspectie meldt de feiten. In 2009 school in nieuwe gedaante. maakte 18,5 procent van de leerlingen De aanslag op de stapelaar begint eiARTHUR VAN LEEUWEN met een diploma gemengde/theoretigenlijk in 1982. Toen moest Wim DeetChef van de redactie sche leerweg in het vmbo de overstap man (CDA) als staatssecretaris en later Onderzoek bepleit naar de havo, in 2013 nog maar 13 proals minister van Onderwijs fors bezuieerherstel voor de cent. Ook stapten nauwelijks nog havisnigen, in economisch zwaar weer. Dat stapelaar ten over naar het vwo. beleid zette zijn opvolger Jo Ritzen
E
16els003z064 64
19-01-16 13:12
76
23 JANUARI 2016 ELSEVIER
CULTUUR
De lang onverfilmbaar geachte roman Nooit meer slapen van Willem Frederik Hermans is onder de titel Beyond Sleep naar het witte doek gebracht
Nieuw leven in Rotterdam
FILM / Na jaren van dalende bezoekersaantallen toont de nieuwe directeur van het Filmfestival Rotterdam lef. Minder films, maar wel scherpere keuzes. Rob van Scheers
E
en nieuwe directeur, een nieuw geluid. Met de komst van Bero Beyer – opvolger van Rutger Wolfson, die het na acht edities voor gezien hield – hoopt het International Film Festival Rotterdam (IFFR) een swingende doorstart te maken. Geen overbodige luxe. De voorbije jaren werd er nogal gemopperd op het festival, en met recht. De klachtenlijst: gebrek aan internationale gasten van allure, te
16els003z076 76
weinig wereldpremières die er werkelijk toe doen, hapsnap programmering, vergezochte thema’s in de randonderdelen, het was nogal wat. Zoals de Britse filmjournalist Neil Young reeds in 2014 voor Indiewire concludeerde: ‘Hoeveel slechte films heb je nodig om een festival te ruïneren?’ Zijn conclusie: als we meer onbeduidende dan interessante films op een festival aantreffen, dan heeft het festival een probleem. Een schot hagel, en dan maar zien wat ervan
komt, volstaat niet. En het publiek begreep dat ook, want de laatste jaren had Rotterdam te kampen met tegenvallende bezoekcijfers: in 2011 werden 341.000 kaartjes verkocht, in 2012 waren dat er plotseling nog maar 272.000. De crisis sloeg toe, de prijzen gingen omhoog, nadien werd wel iets terugveroverd, maar zoals in 2011 werd het vooralsnog niet meer. In 2016 spreken we over een jubileumeditie: jaargang 45, sinds oprichter Huub Bals (1937-1988) in
1972 het startschot gaf voor zijn feest van de ‘wereldcinema’ – kleine films uit alle windhoeken die we anders in Nederland nooit te zien zouden krijgen. Sympathiek idee, in 1972 werden 31 films gedraaid, er kwamen 5.000 bezoekers op af. Sindsdien is er veel veranderd. Niet alleen werd het steeds meer een manifestatie van evenementencultuur – het erbij zijn werd belangrijker dan het gebodene – ook zat de concurrentie niet stil. Er zijn nu zo veel festivals wereld-
18-01-16 12:59
77
de beeldmarketeers
ELSEVIER 23 JANUARI 2016
Vechtkunst in The Assassin
The Childhood of a Leader
Wineke Onstwedder
IFFR-directeur Bero Beyer
Thaise Motel Mist in wereldpremière
Pieter-Jan De Pue
Reinout Scholten van Aschat
The Land of the Enlightened
Acht films dingen mee naar een Tiger Award
Oscuro Animal, van de Colombiaanse regisseur Felipe Guerrero
wijd dat een cineast eenvoudig een jaar lang de klok rond met zijn werkstuk onder de arm beleefdheidsbezoekjes kan afleggen. Waar staat Rotterdam dan internationaal? Binnen de hiërarchie van de festivalwereld staat Rotterdam hooguit in de middenmoot. De elite, die bestaat uit Cannes, Venetië, Berlijn, Toronto, Sundance Film Festival in Park City, Utah, en ook Londen. Nieuwkomers als het New Yorkse Tribeca-festival en de filmprogrammering van South by Southwest (SXSW) in Austin, Texas blazen flink in de bus, ook al was de laatste bij oprichting oorspronkelijk bedoeld als muziekfestijn. Met zo veel aanbod krijgt een
16els003z077 77
filmproducent de keuze. Waarom zou hij zijn nieuwe film in Rotterdam in première laten gaan, als er elders op de wereld veel meer prestige en media-aandacht te winnen valt? Zie daar: het probleem van IFFR.
Slimme keuze De nieuwe directeur is dit vast allemaal welbekend. Bero Beyer is zelf filmproducent, hij deed dat onder meer voor Hany Abu-Assads Paradise Now (2005), die werd genomineerd voor een Oscar. Dus dat is alvast een goed teken voor Rotterdam, een filmman aan de top, voorganger Wolfson was afkomstig uit de beeldende kunst.
Beyers eerste ronde aan vernieuwing lijkt ook een slimme keuze: minder is meer. Sinds jaar en dag deelt Rotterdam de zogeheten Tiger Awards uit aan beginnende filmmakers, ze krijgen die prijs voor hun eerste of tweede productie. In het verleden kon het wel om vijftien kandidaten gaan, nu is het deelnemersveld teruggebracht tot acht (zie ‘Acht films dingen mee naar een Tiger Award’ op deze pagina). Alleen het beste laten zien, en daar dan een complete festivaldag omheen bouwen, dat is het idee. Of, zoals Beyer op de website van het festival stelt: ‘Een film hoeft niet per se een meesterwerk te zijn, als we maar kunnen uitleg-
> History’s Future – regie: Fiona Tan (Nederland, wereldpremière) > The Land of the Enlightened –
Pieter-Jan De Pue (België, Europese première) Motel Mist – Prabda Yoon (Thailand, wereldpremière) Oscuro Animal – Felipe Guerrero (Colombia, wereldpremière) Radio Dreams – Babak Jalali (Verenigde Staten, wereldpremière) La última tierra – Pablo Lamar (Paraguay, wereldpremière) Where I Grow Old – Marília Rocha (Brazilië, wereldpremière) A Woman, a Part – Elisabeth Subrin (Verenigde Staten, wereldpremière)
> > > > > >
IFFR praktisch Internationaal Film Festival Rotterdam heeft plaats van 27 januari tot en met 7 februari op diverse locaties in Rotterdam. De centrale kassa’s zijn gevestigd in het festivalhart in De Doelen, Schouwburgplein 50. Kaartverkoop begint op 22 januari 20.00 uur via de site: IFFR.com.
18-01-16 12:59