Elsevier weekblad nr.4 2016 by Wesley Swildens

NUMMER 4 • 72STE JAARGANG • 30 JANUARI 2016 • € 5,95

WERKGEVERS WILLEN AF VAN HOOG SALARIS OUDEREN

JORIS LUYENDIJK SCHRIK VAN DE BANKIERS

‘Ik verkoop elke anderhalve minuut een boek’ GEVAARLIJKE GEKKEN

16els004z001 1

Waarom het in OostEuropa anders gaat AP

Moordlijst 2016: 10% wordt gepleegd door ‘gestoorden’

DEMOCRATIE

26-01-16 17:02

ELSEVIER / INHOUD

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

Omslag Marco Bakker inzet iStock

Rusland zit klem

De economische situatie in Rusland is ellendig. Door lage olieprijzen en westerse sancties zakt het land steeds verder weg. Sociale onrust dreigt.

I EV

R UA

TS AA

51 GL

89 52

33 -

Obligatiefondsen zijn uit. 53 GL ,20 ,70 54 NA 21 67 22 Hoog scoren Amerikaanse ,46 ,08 55 4 GL 20 60 23 5 2 aandelen en farmaceutische ,5 ,4 56 3 ,01 GL 19 21 29 ,69 ,25 57 5 5 ,23 NA 18 18 31 bedrijven. Opvallend: Euro,98 ,35 7 3 ,04 NA 16 19 30 ,71 pese fondsen blijven achter. ,21 6 4 ,56 NA 15 17 26 po

sit

,80 21

) ,68 ,60 9 7 ,69 (A2 NA 15 31 27 CE 5 1 IEN 6 ,59 D 8 , C 1 6 6 S NA 4, 15 1 UN 2 H F LT E ,46 EA ,46 AR 0 0 ,25 5 H 6 C 1 1 1 1 1 D 4 TH RL AL ,24 ,59 ND 1 WO ,12 0 HE 12 15 16 FU 23 10 CK NN ) NIX RO 8 AQ 3 A E K 7 ,03 D ( 0 , 1 7 , O C 2 S 1 1 A 15 15 22 ND PH NA ND BL 1 FU AN ES 1 . FU 4 ,14 (A) 3 OV AR 4,7 EM 17 RE 2 3 C D 1 H N A 2 S C R IS IS .D 2 OO DU LTH ,79 ,65 6 CH 32 16 FH UN EA 17 25 TE HO AF YH 3 3 BIO S RIC 9 ,90 8 LIT 8 , N 1 E D E O N 14 21 AM ET FID FO 4 PL 5 ITY EN ND 4 EL 29 EM 25 3,3 EL U T D 2 D I F F ) IN IL AN 5 A2 KL ,69 AA 5 ETA 19 14 D( AN 23 RIK NR FR UN 0 6 ME ) YF 50 ICA A 3 T A ,55 R I 1 P ( 25 1 E 3 U & D 22 NS M Q S N S A E ES 7 N 1 FU LE AR 23 20 GY 1,4 ICA ED 19 H 2 O R E S L I O ME DN 8 9 HN ,35 R EA 9 NA 2 C 2 U R O E 2 E T IZ TH -P 9 OR ITY S ,55 ION EL 23 NH 18 ING 22 AT FID SO LD NIC (D) ER HO U 10 9 S D ,38 8 T M 1 N IE 2 20 AR OM HE UIT EW LC EQ 11 A ST TA 36 C M I R I 13 P U G U R I I W E ME EM T-D 12 SD PR TE HA 33 17 ITIE RT US PIC QU NO DS CO I E 13 N 9 E C 9 O S 2 F UM OB ) I M N R B M LE E ES D( 14 DE PR AR 30 UN 14 N H S F A S U I HA ND MA CO 15 LP FU AA BE A 26 ) Z A O R (A R ITY RIC UU GY QU 16 ME LO ) ND 11 SE HA NO AS (A2 GU RT CH R TY O 17 E I E 6 D 1 QU ET NN NB UN E P E N PF RO LE OS 18 ) CA EU XIB AR 20 L E X A2 N A AL FL D( GA 19 SM US UN OR ND 24 PE PM CK FU P. F O J O O A R KR 20 AP EU RIC AC 10 ME IDC ITY BL QU IX A &M 21 SE LL TIM 35 A A P B C I O I SM ND AR AM 22 US FU PP ISL 37 CK DS BN SA RO OO IU 23 G CK C 7 A ER MS BL UM ES 24 NS AR 23 CO ISH ILY A 25 D 42 NN 26 43 27 63 28 21 29 8 30 12 31 22 32 27 3 3 30 34 38 35 94 36 59 37 39 38 34 39

e rig (Vo itie) s po

Omslagartikel Joris Luyendijk

T EN r ie EM aa sit ND 3 j po RE tste (%) ar a r ja La pe

GIO

TS AA

Europa pruttelt

e rig (Vo itie) s po

E US F O d ex n T I N E r ) EM aa (% ND 5 j RE tste (%) ar a r ja a L pe

Meer dan 300.000 exemplaren verkocht de journalist van zijn kritische boek Dit kan niet waar zijn, waarin hij de mores van de Londense bankiers fileert. Vorig jaar wilde hij niet in Elsevier, ‘een rotblad’, nu wel. ‘Mijn vader las Elsevier om te weten waarmee hij het oneens was.’

Friese Lady Gaga

Het Nationale Ballet presenteert het leven van Mata Hari als avondvullende voorstelling, over de vele metamorfoses van de beruchte diva.

Het wringt al sinds 1989

Staat in Oost-Europa de democratie op het spel? In Hongarije en Polen lijkt dat zo. Maar: ‘Instanties waren hier nooit onafhankelijk.’

Gevaar uit de kliniek

Tien procent van de moorden is in 2015 gepleegd door gestoorde personen van wie het onbegrijpelijk is dat ze niet vastzaten.

40 41

16els004z002 2

26-01-16 17:06

NUMMER 4

ELSEVIER 30 JANUARI 2016

4 6 8 10 12

NEDERLAND

BUITENLAND

24 30

Europese Unie Het migratieplan van gisteren In Den Haag Kamerleden met documentatiemap Gerry van der List De verleidelijke middelvinger richting Jean-Claude Juncker Hoek van Holland Huissen In Nederland Houten fietspad en croissantkruimels Moordlijst Tien procent moorden gepleegd door ernstig gestoorden Onderwijs De Top-25 van scholen voor stapelaars

Ton van der Ham in gesprek met journalist Joris Luyendijk

Verenigde Staten Socialist Sanders dreigt Clinton tik uit te delen In Kaapstad ‘Alles wordt hier verdoezeld’ Groot-Brittannië De doe-het-zelfstaat Duitsland De meubel-boom Arend Jan Boekestijn In Merkel blijkt toch een Machiavelli te schuilen Essay Schrijver Asis Aynan droomt een vrije Rif waar de Riffijnse Nederlander zijn waardigheid terugvindt Weekboek Witte Huis De methode-Trump

21 22

38 39 40 43

ECONOMIE

44 47 48 50 52 54 56 58

KENNIS

CULTUUR

68 16els004z003 3

Brieven Foto van de week Recife, Brazilië: Zika-epidemie De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Niet overhaast; Doe dat in Raqqa; Examens 2032; Kraantje lek Verhaal van de week West-Europa maakt zich zorgen om de democratie in het voormalige Oostblok

64 66

INTERVIEW

Arbeidsvoorwaarden Werkgevers willen af van salaris dat automatisch stijgt met de leeftijd In de cijfers Klem in de kaken van de loterij Syp Wynia Meer ongelijkheid door toestroom asielzoekers Crisis Economische situatie in Rusland is ellendig Wat verder ter tafel komt Jan-Peter Cruiming

UW GELD

Hypotheken Rentemiddeling lijkt het nieuwe toverwoord Netto Online een echtscheiding regelen bespaart kosten Top-100 der beleggingsfondsen Europa pruttelt Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Cindy Boselie Te koop Sfeer van weleer Milieu Vervuilende auto’s mogen de stad niet in In het lab Chemo nu veel beter dan die van vroeger Lichaam & Geest Narcistische kinderen

DIGITALE WERELD

Smartphone Wat nou privacy? Terreur Net rond de drone Hebbeding Teufel MUTE-koptelefoon De mens achter Bookarang Tips

Dans Het Nationale Ballet presenteert het leven van Mata Hari In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Film The Revenant van Alejandro González Iñárritu Crooners Steeds herontdekken vocalisten de pracht van het Great American Songbook Stijl Populaire dure jacks brengen minder bont in beeld Taal Remia Spiritueel Arrogant atheïsme Gastronomie Beenmerg Hotspot Heerlijk Lokaal – Apeldoorn Wijn Elzasser levenswater Marijke Hilhorst Een heel leven bij het grof vuil

80 82

Leven & Dood Doeke Faber (1943-2016) Bridge & Puzzels

70 72 74 76 77

NON SOLUS

Hachchi

et is volkomen terecht dat er een goede wachtgeldregeling is voor politici. Ze kunnen immers van de ene op de andere dag op straat komen te staan, zonder dat ze er zelf schuld aan hebben. Door een fout van een ambtenaar kan een minister of wethouder worden gedwongen af te treden. En de Tweede Kamer kan om politieke redenen plotsklaps een kabinet naar huis sturen, zodat nieuwe verkiezingen uitgeschreven dienen te worden en iedereen z’n baan kwijt is. Waar nog bij komt dat een politieke carrière niet valt te plannen. Of je daadwerkelijk wordt gekozen of gevraagd, blijft lang ongewis. Maar je moet wel direct je eigen baan opzeggen. Bij nietambtenaren geldt zelden recht op terugkeer in de oude functie. In plaats van politici uit te schelden (ten onrechte) als zakkenvullers, moeten andere burgers blij zijn dat een groep mensen bereid is om het bestuur van gemeente, provincie en land op zich te nemen. Uiteraard is wachtgeld niet bedoeld als salaris bij vrijwillig vertrek. Zoals bij Wassila Hachchi (36). Het D66-Kamerlid vertrok afgelopen week om naar eigen zeggen te gaan werken voor de campagne van presidentskandidaat Hillary Clinton. Haar vertrek valt vooral haar partij aan te rekenen. Niet de kiezers, maar D66 heeft haar op het schild gehesen. Die partij zou wat beter moeten opletten bij het rekruteren van haar kandidaten. Over Hachchi kan nog worden opgemerkt dat Nederlands wachtgeld niet gebruikt zou moeten worden om een politieke kandidaat in een ander land mee te ondersteunen. Over loyaliteit gesproken. Arendo Joustra, hoofdredacteur

26-01-16 17:06

VERHAAL VAN DE WEEK

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

Janek Skarzynski/AFP/ANP

16els004z012 12

26-01-16 16:42

OOST-EUROPA / West-Europa maakt zich zorgen om de democratie in het voormalige Oostblok: na Hongarije breekt ook Polen de rechtsstaat af. Maar is dat wel zo? ‘Instanties waren hier nooit echt onafhankelijk.’ Michiel van Blommestein in Warschau

Hongarije: Viktor Orbán domineert de politiek

‘Veel kiezers kan het weinig schelen, ze willen meteen resultaat’

Matej Divizna/Getty Images

Het wringt al sinds 1989

Anadolu Agency

ELSEVIER 30 JANUARI 2016

Tsjechië: Andrej Babis wil afrekenen met oude garde

Polen is diep verdeeld: de oppositie schreeuwt moord en brand, de regering bijt van zich af vanwege alle kritiek

16els004z013 13

Diana Cermakova/EPA/ANP

Slowakije: Robert Fico gaat de strijd aan met de pers

26-01-16 16:42

NEDERLAND

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

GEVAAR UIT DE KLINIEK MOORDLIJST / Tien procent van de moorden is in 2015 gepleegd door ernstig gestoorde personen. Vallen er gaten in de geestelijke gezondheidszorg? Ja, zeggen advocaten. Instellingen verschuilen zich achter ontwijkende taal. Gerlof Leistra Foto’s Mischa Keijser

n een psychose doodt de 34-jarige Martin V. woensdagavond 18 FEBRUARI 2015 zijn moeder Carla Horeman (59) in haar woning in Heemstede. Hij lijdt al twintig jaar aan paranoïde schizofrenie. Vijf weken eerder was hij voorwaardelijk ontslagen uit Zuiderpoort in Haarlem, een instelling voor geestelijke gezondheidszorg (ggz). Daar was hij een jaar eerder gedwongen opgenomen op bevel van de rechter. Een van de voorwaarden voor zijn ontslag was het innemen van zijn medicatie. Bekend was dat Martin medicatie zag als ‘puur gif’ en niet uit zichzelf zou slikken. Bovendien gebruikte hij zodra hij de kans kreeg alcohol en speed. Toch werd Martin vrijgelaten, en vanaf dat moment ging het snel slechter met hem. Op de dag van haar dood belde zijn moeder twee keer de ggz. Ggz-moorden zijn de opvallendste trend in Elseviers Moordlijst 2015. Vorig jaar werden 115 moorden gepleegd. Dat is het laagste moordcijfer sinds Elsevier in 1992 begon alle gevallen van moord en doodslag te registreren. Van die 115 levensdelicten zijn zeker twaalf gepleegd door gestoorde personen, van wie het onbegrijpelijk is dat ze niet vastzaten in een kliniek. Dat is 10 procent van het totaal. Vermoedelijk is het percentage nog hoger: een deel van de moorden is (nog) niet opgelost. Rode draad in deze za-

16els004z024 24

ken: hulpverleners hebben het gevaar van hun (ex-)cliënt schromelijk onderschat. Hoe kan het zo vaak misgaan?

18 FEBRUARI: MARTIN DOODT ZIJN MOEDER

Behandelplan

ZONDAGAVOND 18 FEBRUARI 2015 Op bezoek in haar woning in Heemstede slaat en schopt de 34-jarige Martin ‘s avonds zijn moeder (59) dood. Overdag had zij twee keer de ggz gebeld dat het niet goed ging met haar schizofrene zoon.

Advocaat Brigitte Roodveldt (50) schrikt als ze in de krant leest over de gewelddadige dood van Carla Horeman. In de omschrijving herkent ze meteen haar cliënt Martin V. ‘De eerste gedachte was hoe het in godsnaam mogelijk was dat hij niet meer in de ggz verbleef.’ Het behandelplan dat zijn psychiater twee dagen voor zijn voorwaardelijk ontslag op 15 januari 2015 opmaakte, vindt Roodveldt veelzeggend. ‘Betrokkene heeft geen ziekte-inzicht, vindt het gebruik van psychofarmaca feitelijk niet nodig en is alleen akkoord gegaan met ambulante voortzetting omdat het onderdeel was van het ontslag onder voorwaarden.’ Het rapport meldt dat de ‘medicatietrouw’ beperkt was en van korte duur, terwijl er geregeld sprake was van alcohol- en drugsmisbruik. ‘Martin wil zelf graag met ontslag, maar zijn moeder en zus zien dat niet zitten.’ Toch gaat Martin twee dagen later met voorwaardelijk ontslag. Hij krijgt medicatie mee. Roodveldt: ‘Het gevaar dat werd veroorzaakt door het ziektebeeld, is onvoldoende ingeschat.’ De drie zussen van Carla Horeman zijn nog altijd afwisselend boos en verdrietig. Ze

12 moorden door gestoorde personen 10-1-2015 Rotterdam (Oudedijk) In hun woning steekt de 38-jarige Bart van U. zijn zus Loïs (43) dood. Een maand later blijkt dat hij vermoedelijk ook verantwoordelijk is voor de dood van Els Borst in 2014. 18-2 Heemstede (Iepenlaan) In haar woning slaat en schopt de 34-jarige Martin V. zijn 59-jarige moeder Carla Horeman dood. Hij was net

26-01-16 14:01

ELSEVIER 30 JANUARI 2016

een maand met voorwaardelijk ontslag uit een ggz-instelling. De man is schizofreen en psychotisch. Hij krijgt wegens doodslag tbs. 22-2 Nijmegen (Hatertse Vennen) Bij de ingang van een natuurgebied ligt het lijk van de 21-jarige Mariska Peters. Ze is gewurgd. Ze was sinds 8 februari spoorloos. Een 51-jarige oom van het slachtoffer is verdachte. Hij zat in de laatste fase van zijn tbs-behandeling in de Pompekliniek in Nijmegen. 1-3 Heerlen (Zeswegenlaan) In hun flat is de 7-jarige Papillon William gewurgd. Zijn 40-jarige moeder Britt D. wilde daarna van een via-

16els004z025 25

duct springen. Ze had psychische problemen. 20-3 Berg aan de Maas (Julianastraat) Bij een gasexplosie in een appartement valt een dode. De 50-jarige verdachte Johannes V. raakt zelf gewond. Hij was in de war en had bewust de gaskraan opengezet. 11-4 Amsterdam (Govert Flinckstraat) De 96-jarige ‘oma Toni’ Heeremans-de Jong overlijdt na een steekpartij op 19 maart. Zonder enige aanleiding stak de 24-jarige Irakees Vino H. haar neer. Hij is schizofreen. 9-6 Amsterdam (Jozef Israëlskade)

In een psychose slaat een 33-jarige man zijn 46-jarige vriendin S. Dahari met een hamer dood. Het stel had elkaar in een kliniek leren kennen. 25-6 Langbroek/Wijk bij Duurstede (Bovenwijkerweg) In hun huis steekt 49-jarige Pieter B. zijn 49-jarige partner Fransis Plompen dood. De man is paranoïde schizofreen. 15-9 Tilburg (Betuwestraat) Bij een woningoverval is de 48-jarige bewoner Mick Pitai doodgeschoten. Vijf verdachten. De 20-jarige vermoedelijke schutter heeft jeugdtbs en was met proefverlof. 20-9 Zoetermeer (Rokkeveense-

weg) In de gevangenis steekt, schopt en slaat de 25-jarige tbs’er Johan R. de 82-jarige Elbert Geveke dood. 19-10 Leeuwarden (Oude Lune) In een bordeel steekt de 38-jarige Udo D. een Bulgaarse prostituee neer en slaat daarna elders op straat met een fles een vrouw dood. Volgens het Pieter Baancentrum lijdt hij aan een antisociale persoonlijkheidsstoornis en achtervolgingswaan. 30-11 Enschede Een demente man doodt zijn 80-jarige vrouw Dinie Elsink-Wagelaar. Het onderzoek loopt nog.

26-01-16 14:01

INTERVIEW / JORIS LUYENDIJK

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

‘Kapitalisten haten concurrentie’ Meer dan 300.000 exemplaren verkocht Joris Luyendijk (44) van zijn kritische bankiersboek Dit kan niet waar zijn. Vorig jaar wilde hij niet in Elsevier, ‘een rotblad’, nu wel.

Ton van der Ham Foto’s Marco Bakker

‘Laat ik het iets netter zeggen: ik vind het een rotblad dat rijke mensen naar de mond praat. Dat gelul over de beste scholen. En: hoe betaalt u zo min mogelijk belasting? Dat is walgelijk. Als je een hoog salaris krijgt en je gaat dan ook nog eens een artikel lezen dat zegt: de belasting moet naar beneden,’ – hij trekt nu een vies gezicht – ‘de graftaks! Flikker een eind op. Je hebt zo’n makkelijk leven. Je bent geboren met geld, je gaat dood met geld. Kun je alsjeblieft een beetje delen! Dat vind ik bedenkelijk. Je moet uitkijken als je standpunten samenvallen met je eigen materiële belangen.’ Zo, dat is eruit. Om vervolgens op te merken: ‘Mijn vader las ook Elsevier. En hij was geen rijk man. Hij wilde weten waar hij het niet mee eens was.’

oris Luyendijk doet als Jezus. Hij gaat een Bergrede uitspreken. En net als zijn roemruchte ‘voorganger’ geselt hij de geldwisselaars. Niet omdat ze zoals in nieuwtestamentische tijden met hun commercie de voorhoven van de tempel bevuilen. Noch omdat ze de wet overtreden, want dat doen ze over het algemeen niet. Maar omdat ze denken zowel God als de mammon te kunnen dienen: thuis een brave burgerman, op het werk die hebberige onbenul van een woningbouwcorporatiedirecteur een poot uitdraaien. ‘Anders doet een ander het.’ Dat is nu amoraliteit. Daar gaat deze wereld aan kapot. En dat mogen de lezers van ‘dit rotblad’ weten ook. De best verkopende boekenschrijver van e verkoop van het boek Nederland kun je eigenlijk alDit kan niet waar zijn, leen ontmoeten op luchthavens waarin hij de mores van of in stationsrestauraties. Een ‘Mijn vader las de Londense bankiers fileert, afspraak met de fotograaf kon Elsevier om te loopt ongelooflijk goed. Hij zegt maar net worden ingepland. zonder terughoudendheid, weten waar- het Maar geen zweem van alfamet zichtbaar plezier: ‘Elke anmee hij het mannengedrag. Hij is al in de derhalve minuut eentje. Het eerste contacten informeel en oneens was’ boek komt uit in vijftien lanaimabel. Hoewel het vuur in arden. En dan zeggen die pugument en dictie nooit ver weg is. blieke-omroepdirecteuren: mensen willen Want laten we dit eerst afhandelen. U geen diepgang. Ze lezen geen boeken.’ vindt Elsevier maar niks? Toen een redacSchamper: ‘Dus gaan we het maar hebben teur en fotograaf u vorig jaar in Berlijn opover de populariteit van politici, in plaats zochten, zei u: ‘Ik wil niet in dat k**blad.’ van over het beleid. Onzin. Daarom vertel ik ‘Toen was ik dronken. Euforisch na een steeds dat ik zo goed verkoop, want...’ geslaagde boekpresentatie – in het Duits. Niet uit ijdelheid? Die opmerking was niet zo handig.’ ‘Dat is er ook, zeker, maar ik wil vooral Maar meende u het? tegen die hoofdredacteuren zeggen: hou op met al die lifestyle. Er zijn zulke belangrijke onderwerpen. Geef redacteuren daar nou JORIS LUYENDIJK (Amsterdam, 1971), journaeens echt de tijd voor.’ list, was in 2015 de best verkochte schrijver van Het is niet zijn eerste knaller op het front Nederland. TON VAN DER HAM (Gouda, 1976) is van de non-fictie. Het begon met zijn boek oud-stagiair van Elsevier, Zembla-redacteur en over zijn correspondentschap in het Midvrijwilliger van de Amersfoortse Bergrede. den-Oosten. Daarna beschreef hij de inces-

16els004z032 32

tueuze dans van parlementariërs, voorlichters en journalisten. Daarna vroeg het Britse dagblad The Guardian hem zich te buigen over de vraag: wie hebben ons in de financiële crisis gestort? Hij verhuisde daarvoor met zijn gezin naar Londen. ‘Het heeft zin om iets heel goed uit te zoeken en vervolgens de tijd te nemen om dat goed op te schrijven. Wie doet dat nog? Achttien maanden lang heb ik voltijds zitten schrijven. In een kantoor zonder internet, geen smartphone. De jonge lezers van Elsevier kunnen zich dat wellicht niet voorstellen, maar wat ben je dan productief. Acht versies heb ik geschreven.’ Toen pas was hij klaar, de ‘kwelgeest van de bankiers’, zoals dit weekblad hem na zijn publicatie doopte. Hij kan leven met die typering, hoewel hij graag benadrukt dat hij zijn observaties uiterst genuanceerd heeft opgeschreven. ‘Ik heb geen bankiershaat. Kapitalisme is in theorie prachtig. Maar wat ik zo treffend vind: in het hart van onze kapitalistische wereldeconomie zit de financiele sector, die zelf niet kapitalistisch werkt. ‘Ik heb in het dure Londen heel veel spaargeld moeten opnemen om zo lang zonder inkomen aan het boek te kunnen schrijven. Al die tijd kwam er geen enkele toezichthouder langs om te vragen: neem jij niet te veel risico? Ik nam wél een groot risico, maar dat was met mijn eigen geld. ‘Vervolgens concurreer ik met mijn boek op een open markt, waar duizenden boeken te koop zijn. Dat is wat je noemt volledige concurrentie. Daarom misgunt niemand mij, op een paar losers na misschien, dit succes. Zoals ook niemand Frans Bauer zijn succes misgunt. Als de banken zouden moeten knokken zoals ik moet knokken, zou niemand meer een hekel aan banken hebben. ‘Je weet: freelance-journalisten moeten flink concurreren. Wat gebeurt er met de tarieven? Die gaan omlaag. Taxichauffeurs

25-01-16 12:38

‘Het heeft zin om iets heel goed uit te zoeken’

16els004z033 33

25-01-16 12:38

ECONOMIE

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

Vladimir SmirnovTASS/ANP

Rusland zit nu echt klem CRISIS / De economische situatie in Rusland is ellendig. Westerse sancties en lage olieprijzen brengen het land dieper en dieper in de problemen. Ondernemers durven geen bedrijf meer te beginnen. Sociale onrust ligt op de loer. Hans Crooijmans in Moskou

ladimir Levsjenko werd een maand geleden gevraagd of hij iets positiefs kon zeggen over de stand van de Russische economie en de financiële vooruitzichten van burgers. Na enig nadenken sprak de analist van radiozender Business FM: ‘De winter is veel zachter dan voorheen. Dat scheelt in de verwarming. De stookkosten kunnen omlaag.’ Meer kon hij niet bedenken. ‘De situatie is dramatisch.’ Russen zijn periodes van diepe economische crisis gewend. Massawerkloosheid, hyperinflatie, pijlsnelle devaluatie, scherpe daling van de levensstandaard; de meesten hebben het allemaal al eens meegemaakt. Levsjenko: ‘Deze moeilijke tijd zullen we ook wel weer doorkomen, redeneren de mensen hier. Maar ik heb de indruk dat ze de problemen onderschatten.’

16els004z048 48

Na bijna vijftien jaar van gestage economische groei en toenemende welvaart, komt de economische malaise bij de doorsnee Rus hard aan, blijkt uit cijfers. De koopkracht van een gemiddeld gezin daalde in 2015 met gemiddeld 9 procent. Spaargeld is zo langzamerhand opgemaakt. Ruim een kwart van de huishoudens heeft een huurachterstand of kan de rekeningen voor gas, water en stroom niet op tijd betalen. Verwacht wordt dat de reële inkomens de komende tijd verder dalen. Russen zetten alvast de tering naar de nering. Winkels verkopen minder kleren en schoenen. Restaurants en cafés in Moskou zagen de omzet het laatste half jaar gemiddeld 20 procent teruglopen. Taxibedrijven, kapsalons en nagelstudio’s knokken om een slinkend aantal klanten. De verkoop van nieuwe auto’s zakte, vergeleken met 2014, zelfs met 34 procent. De huidige neergang kondigde zich aan.

De Russische economie kampt immers al tijden met structurele makkes. Zoals: een enorme afhankelijkheid van olie, gas en andere grondstoffen; een dominante rol van de staat; kwetsbaarheid van het toch al kleine midden- en kleinbedrijf; en een rigide arbeidsmarkt die veel noodzakelijke economische ingrepen in de weg staat. Extreem hoge grondstofprijzen en een dure roebel camoufleerden die tekortkomingen jarenlang en ontnamen het Kremlin de lust om in te grijpen. Nu is daar eigenlijk geen ontkomen meer aan. Bovendien hoeft geen hulp van buitenaf te worden verwacht. Het conflict rond Oekraïne en de annexatie van de Krim hebben Rusland in een isolement gebracht. Westerse bedrijven krompen in of zijn vertrokken. Investeringen zijn opgedroogd. Russische banken en bedrijven krijgen geen toegang meer tot internationaal kapitaal. Terug naar de kern, Ruslands verslaving

25-01-16 12:38

ELSEVIER 30 JANUARI 2016

Medewerkers inspecteren een olie-installatie van Gazprom. De olieprijs is gekelderd, wat Rusland in grote problemen brengt

Op de fles De regering gaat bovendien zwaar bezuinigen op de uitgaven voor gezondheidszorg (7,8 procent), onderwijs (8,4 procent) en huisvesting en infrastructuur (39 procent). Niet dat er veel ontslagen zullen vallen. In Rusland is het usance om personeel hoe dan ook op zijn plaats te laten zitten en keihard te snoeien in het niveau van de dienstverlening, de kosten van onderhoud en de aanschaf van nieuwe apparatuur of inventaris. Sociale rust op de korte termijn is Russen meer waard dan efficiency en optimalisatie van organisaties. Veel Russen nemen in deze crisistijd genoegen met een relatief veilige, zij het doorgaans mager betaalde overheidsbaan. De staat vindt dat prima, getuige het gegeven dat er tussen eind 2013 en oktober 2015 bij de overheid liefst 1,1 miljoen banen bij kwamen. In het bedrijfsleven verdwenen in die periode zo’n 300.000 arbeidsplaatsen. Steeds vaker ook komt het voor dat salaris niet of later wordt uitbetaald. Vasilej Zdanov (44) bijvoorbeeld werkte als chauffeur voor het bedrijf en gezin van de steenrijke Moskouse zakenman Oleg Babajkov. Met

16els004z049 49

Eduard Korniyenko / Reuters

aan de inkomsten uit de export van olie, gas, erts, nikkel, goud en andere basismetalen. De grondstoffensector omvat meer dan de helft van de Russische economie en draagt gemiddeld 80 procent bij aan de staatsinkomsten. Dat is gunstig in tijden van stijgende wereldmarktprijzen, maar afgrijselijk zodra die prijzen, zoals de afgelopen anderhalf jaar, in noodtempo dalen. Een vat ruwe olie is – in dollars – inmiddels minder dan eenderde waard van wat er zomer vorig jaar voor werd betaald. Dat de Russische overheid de begroting tot dusver redelijk in balans houdt, komt doordat de roebel zo’n 50 procent devalueerde. Meer roebels voor minder dollars; zo betaalt de staat voorlopig de salarissen van ambtenaren, leraren, politieagenten, verpleegkundigen en andere overheidsfunctionarissen. Maar dit beleid kent grenzen. Allereerst omdat de olieprijsdaling scherper uitpakt dan de devaluatie van de roebel. Bovendien loopt de inflatie sterk op. In 2015 bedroeg die zo’n 15 procent, dubbel zoveel als voorgaande jaren. Dit komt hard aan, vooral bij gepensioneerden en overheidspersoneel. De salarissen in de collectieve sector werden in 2015 bevroren en dit jaar dreigt dezelfde maatregel.

Russische vrouw op de markt. Consumenten hebben veel last van de boycot van westerse voedingsmiddelen

zo’n twintig chauffeurs en beveiligers moest hij afgelopen herfst drie maanden wachten op salaris. Begin december kwam Babajkov over de brug. Tegelijk met de overhandiging van de envelop kreeg Zdanov het bericht dat de miljardair domicilie heeft gekozen in Amerika, en Rusland de rug toekeert. Per 1 januari is alle personeel ontslagen. Hoe beroerd het gaat, verraadt de omvang van de Russische economie. Die kromp in 2015 volgens voorlopige cijfers van het IMF met 3,8 procent. De regering wil doen geloven dat het dieptepunt achter de rug is en er dit jaar weer groei is. Maar Ivan-metde-pet gelooft er niets van, blijkt uit opiniepeilingen van bureau Levada Center: 60 procent van de bevolking verwacht dat zijn financiële situatie dit jaar weer verslechtert. Zorgen zijn er ook over de weerbaarheid van het financiële systeem. Elke week moeten drie of vier banken hun licentie inleveren. De centrale bank moest diverse keren ingrijpen om te voorkomen dat een grote bank op de fles zou gaan. Burgers geven minder geld uit, bedrijven moeten krimpen of sluiten. Particulier initiatief is er nauwelijks. Geen wonder, want met rentepercentages van minstens 18 procent is bankkrediet onbetaalbaar. Tegelijk

zuchten particuliere ondernemingen onder toenemende druk van de overheid. Er zijn vaker controles – en dus meer boetes – voor overtredingen van de vele bureaucratische regels. En anders staat de Russische fiscus wel klaar om ondernemers fors aan te slaan. In een rede legde president Vladimir Poetin uit waarom geen weldenkend mens erover peinst een bedrijf te beginnen: ‘In 2014 zijn strafzaken geopend tegen 200.000 ondernemers. Van hen is 83 procent zijn bedrijf kwijtgeraakt.’ Te gek voor woorden, vond hij. Maar niemand gelooft dat er iets verandert. De irritatie onder de bevolking neemt toe. Sinds een paar maanden protesteren transporteurs tegen een nieuwe wegenbelasting, Platon genaamd, die hun diensten stukken duurder maakt. Maar Igor Rotenberg, de zoon van een van Poetins beste vrienden, exploiteert Platon en wordt daar schatrijk van. Volgens Vladimir Levsjenko spelen de autoriteiten met vuur door ‘dit schandalige systeem te tolereren en tegelijk niets te doen om de economische crisis te keren’. Sociale onrust ligt op de loer. ‘Het enige wat de politiek doet, is bidden en hopen dat de olieprijs snel weer stijgt.’ E

25-01-16 12:38

UW GELD

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

Europa pruttelt BELEGGEN / Obligatiefondsen zijn uit. Beleggingsfondsen die wel hoog scoren, investeren in Amerikaanse aandelen en gezondheidszorg. Opvallend: Europese fondsen blijven achter. Michiel Dijkstra

dices volgen, zoals de Nasdaq 100 of de S&P500. et is een flinke val, 61 plaatsen naar Verder staat er één biotechnologiefonds beneden. Het Hof Hoorneman Income in de top-10, het Franklin Templeton BioFund daalt hard in de top-100 doordat technology Discovery Fund. Dat steeg van prijzen van riskante bedrijfsobligaties zijn plek 31 naar plek 7. Het kan zo weer hard dagaan dalen – de beleggingscategorie waarin len, biotechnologie-aandelen zijn erg volahet investeert. Toch is er voor de fondsbetiel. Voor hetzelfde geld ontdekken de beheerders reden om trots te zijn. Het is het drijven in de portefeuille een nieuw kankerenige obligatiefonds dat nog in de lijst staat. medicijn, misschien ook helemaal niets. Aan het einde van het De maatstaf die Elsevier derde kwartaal stonden er gebruikt om beleggingsnog drie van zulke fondsen Koers Hof Hoorneman Inc. F. fondsen te vergelijken, de euro in. Obligatiefondsen profi- 22 Fouse-index, kijkt niet alteerden de afgelopen jaren 21 leen naar rendement maar van de renteverlagingen 20 ook naar risico. Dat laatste van centrale banken: hun is bij het Franklin Temple19 obligaties, met een hogere ton-fonds erg groot, maar 18 rente, werden daardoor auhet rendement weegt hier 17 2013 tomatisch meer waard. vooralsnog tegenop: ruim 2016 BRON: BLOOMBERG Dat is voorbij. De Federal ©ELSEVIER 41 procent in drie jaar, het Reserve, de Amerikaanse hoogste in de lijst. centrale bank, verhoogde in december voor Buiten de top-10 is te zien dat ook techhet eerst in jaren de rente, waardoor obliganologiefondsen het heel aardig doen. Opties juist in waarde daalden. De Europese vallend is wel: Europa blijft achter. De aanCentrale Bank heeft intussen nauwelijks delenfondsen in de top-100 beleggen zowat nog ruimte om de rente verder te verlagen. uitsluitend in de Verenigde Staten. Obligatiefondsmanagers hadden de Het eerste fonds op de lijst dat een aanwind mee, en hebben die nu tegen. Tenzij zienlijk deel van zijn vermogen in Europa aandelenkoersen de komende tijd dalen, belegt (65 procent) is het ASN Duurzaam zullen fondsen die beleggen in schuldpaAandelenfonds. Dat belegt alleen in bedrijpier zich niet veel in de top-100 laten zien. ven die het duurzaam acht, vooral in techHoe groot die kans is? Koersen zijn de afnologie en gezondheid. Het rendement was gelopen jaren flink gestegen. De top-10 de afgelopen drie jaar ruim 22 procent. wordt bevolkt door dezelfde namen. Het NN Het fonds geeft nog een trend aan: belegHealth Care Fund, dat belegt in grote farmagingsfondsen met goede bedoelingen zijn ceuten, pakt zijn nummer één-positie terug flink vertegenwoordigd. De top-100 bevat in van het Hof Hoorneman Phoenix Fund. Het totaal zes beleggingsfondsen van ASN en laatste beleggingsfonds investeert in failTriodos, banken met een goededoelenfocus. liete bedrijven die zijn doorgestart, een risDat deze fondsen scoren, komt vooral kante, maar ook erg lucratieve strategie, de doordat ze belegden in bedrijven en sectolaatste jaren althans. ren die het de afgelopen tijd goed deden: Andere best presterende fondsen beleggrote Amerikaanse concerns, bedrijven in gen in farmaceutische bedrijven en Ameride gezondheidszorg en technologie. Zo kaanse aandelen. In de laatste categorie dankte het Triodos Sustainable Pioneer veel indextrackers van iShares, fondsen die Fund veel rendement aan zijn belang in niet actief worden beheerd maar passief inTesla, fabrikant van elektrische auto’s. E

Stagnatie

16els004z054 54

ELSEVIER-SCOREBORD VAN BELEGGINGSFONDSEN PER 31 DECEMBER 2015 Gemengde fondsen Aandelenfondsen Sector- en themafondsen (aandelen) Obligatie- en liquiditeitenfondsen Vastgoedfondsen

Bij beleggen spelen rendement en risico een rol. Beide zijn gecombineerd in de Fouse-index. Die bepaalt de positie van een fonds in het klassement. De ranglijst is opgesteld door Auke Plantinga, werkzaam bij de economische faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen. WE GEBRUIKEN: Het rendement over drie en vijf jaar: als een belegger langere tijd in een fonds zit, geeft het meetkundig gemiddelde rendement over die periode het jaarlijkse rendement van het fonds weer. Dat rekent zo: stel, in het eerste jaar is het rendement van een belegging van 1.000 euro 40 procent negatief (resteert 600 euro) en in het volgende jaar 50 procent positief (resteert 900 euro, 10 procent minder dan in het begin). Dan is het gemiddelde jaarlijkse rendement min 5 procent, en niet plus 5 procent. De Fouse-index. Die corrigeert het meetkundig gemiddelde rendement over de afgelopen drie jaar voor neerwaarts risico. De Fouse is het ‘schone’ rendement dat beleggers jaarlijks zouden hebben behaald als zij de afgelopen drie jaar onafgebroken in een beleggingsfonds waren gebleven. Een voorbeeld: een fonds heeft een meetkundig gemiddeld rendement van 5 procent en een Fouse van 3,5 procent. Dit betekent dat een doorsnee-risicomijdende belegger dit fonds even aantrekkelijk vindt als een risicovrije belegging met een rendement van 3,5 procent. Het verschil van 1,5 procentpunt is de vergoeding die de belegger achteraf krijgt voor het risico dat hij liep met de investering. Het fonds uit het voorbeeld is niet uitzonderlijk aantrekkelijk. Immers, een gemiddelde belegger waardeert dit fonds evenveel als een risicovrije belegging met een rendement van 3,5 procent. ‘Regio’ om aan te geven in welk deel van de wereld een fonds belegt: NL is Nederland, EU is Europa, AZ is Azië inclusief Australië, LA is LatijnsAmerika, NA is Noord-Amerika (Verenigde Staten en Canada), GL is global ofwel wereldwijd, DV is divers of onbekend. Voor vermelding komen alleen beleggingsfondsen in aanmerking die minimaal vijf jaar bestaan, beursgenoteerd zijn in Nederland bij actief beheer en beursgenoteerd op Euronext bij indexfondsen. Tevens moeten fondsen onder toezicht vallen van de Autoriteit Financiële Markten en openstaan voor particuliere beleggers. Het universum is nu 225 fondsen groot. Elsevier drukt de bovenste 100 af. De copyrights berusten bij Elsevier en de Rijksuniversiteit Groningen. De koersgegevens komen van Datastream.

25-01-16 13:00

ELSEVIER 30 JANUARI 2016

RENDEMENT RENDEMENT FOUSE Laatste 3 jaar Laatste 5 jaar Index

NN HEALTH CARE FUND

29,01

22,70

21,80

BLACKROCK WORLD TECHNOLOGY FUND (A2)

20,56

11,57

10,38

BLACKROCK WORLD HEALTH SCIENCE (A2)

31,23

23,08

21,20

ASN DUURZAAM MIX FUND

12,49

9,11

10,33

ISHARES NASDAQ 100

30,04

21,42

20,46

PICTET-BIOTECH-P

36,63

24,59

10,33

HOF HOORNEMAN PHOENIX FUND

26,56

18,25

19,55

FIDELITY JAPANESE SMALL COMPANIES FUND (A)

22,39

11,76

10,29

FIDELITY HEALTH CARE FUND

FIDELITY AMERICA FUND USD (A)

positie

(%) per jaar positie

(%) per jaar

(%)

(Vorige positie)

positie

(%) per jaar positie

(%) per jaar

(%)

REGIO

PLAATS

FONDSNAAM REGIO

RENDEMENT RENDEMENT FOUSE Laatste 3 jaar Laatste 5 jaar Index

PLAATS

FONDSNAAM (Vorige positie)

27,69

19,35

18,69

OPTIMIX WERELD AANDELENFONDS

17,72

11,76

10,26

24,81

17,21

16,98

JPMORGAN HIGHBRIDGE US STEEP (A)

17,93

14,39

10,24

FRANKLIN TEMPLETON BIOTECH. DISCOV. FUND (A)

41,25

31,60

15,71

VANGUARD GLOBAL STOCK INDEX

16,71

11,99

10,11

SNS AMERIKA AANDELENFONDS

23,12

16,65

15,68

FIDELITY INTERNATIONAL FUND (A)

17,47

11,48

10,07

ISHARES S&P 500

22,03

16,46

15,59

ISHARES MSCI WORLD

16,79

11,80

10,05

THREADNEEDLE AMERICAN RETAIL FUND

23,14

16,59

15,46

NN INFORMATION TECHNOLOGY FUND

20,29

13,78

10,03

FIDELITY TECHNOLOGY FUND (A)

25,65

15,78

15,24

DWS TOP DIVIDENDE

14,28

11,02

9,84

HENDERSON HORIZON AMERICAN EQUITY FUND (A2)

21,93

14,71

15,03

ROBECOSAM SUSTAINABLE WATER FUND (B)

16,66

9,71

9,81

WP STEWART HOLDINGS

23,35

17,79

14,96

GAM STAR US ALL CAP EQUITY EUR ACC

17,78

11,51

9,74

PICTET-DIGITAL COMMUNICATION-P EUR

23,69

14,90

14,70

EASYETF EPRA EUROPEAN PROPERY

18,73

13,88

9,64

ROBECO US PREMIUM EQUITIES (D)

22,55

15,74

14,54

DELTA LLOYD L GLOBAL FUND A

17,98

10,04

9,46

ISHARES MSCI NORTH AMERICA

21,41

15,34

14,51

BLACKROCK EUROPEAN GROWTH (A2)

17,34

13,33

9,25

ROBECO US PREMIUM EQUITIES D EUR

22,35

15,39

14,40

ETFS RUSSELL 2000 US SMALL CAP UCITS ETF (GBP)

20,04

13,51

9,13

ASN DUURZAAM AANDELENFONDS

22,55

14,37

14,04

ROBECO EUROPEAN CONS.HIGH DIV. EQUITIES (B)

15,08

10,99

8,99

NN NORTH AMERICA FUND

20,38

15,17

13,87

ISHARES S&P GLOBAL WATER

16,11

11,89

8,97

AXA ROSENBERG US EQUITY ALPHA FUND (B)

20,60

15,69

13,86

CIF GLOBAL EQUITY FUND A USD

16,39

11,29

8,95

JPMORGAN EUROPE TECHNOLOGY (A)

25,55

16,35

13,72

ETFX RUSSELL 2000 FUND

19,94

13,40

8,90

BLACKROCK US FLEXIBLE EQUITY (A2)

21,26

14,72

13,47

FIDELITY TELECOM FUND (A)

14,12

10,25

8,79

GL EU

OPTIMIX AMERICA FUND

20,20

14,98

13,28

BNP PARIBAS PROPERTY SEC. FUND EUROPE

19,23

13,04

8,74

BNP PARIBAS EQUITY EUROPE SMALL CAP FUND

21,60

15,76

12,91

NN EUROPE SMALL CAPS FUND

18,00

12,26

8,65

BLACKROCK US SMALL & MIDCAP OP. FUND (A2)

22,76

12,32

12,90

NN (L) INVEST US HIGH DIVIDEND P EUR

13,83

10,64

8,64

ISHARES MSCI USA ISLAMIC

19,16

13,75

12,80

HOF HOORNEMAN INCOME FUND

12,30

12,40

8,52

NN DAILY CONSUMER GOODS FUND

19,79

15,87

12,77

NN DYNAMIC MIX FUND IV

12,71

9,14

8,46

TRIODOS SUSTAINABLE PIONEER FUND (R)

23,16

9,50

12,60

NN DYNAMIC MIX FUND V

14,83

10,01

8,44

HENDERSON HORIZON JAP. SMALL COMP. FUND (A2)

24,37

15,60

12,59

NN DUURZAAM AANDELEN FONDS

15,15

10,78

8,43

HENDERSON HORIZON PAN EUR. PREF. EQ. (A2)

22,50

16,40

12,55

DELTA LLOYD EUROPEES DEELNEMINGEN FONDS

21,69

9,72

8,39

JPMORGAN EUROPEAN SMALL CAP FUND (A)

24,37

13,62

12,48

THREADNEEDLE GLOBAL SELECT RETAIL NET (EUR)

18,02

11,36

8,38

SCHRODER ISF US SMALL & MID CAP EQUITY (A)

20,78

13,36

12,18

PETERCAM EQUITIES EUR. SMALL & MIDCAPS (B)

17,69

11,49

8,32

ROBECO BP GLOBAL PREMIUM EQUITIES

18,84

13,96

12,16

BLACKROCK GLOBAL SMALL CAP (A2)

15,79

9,94

8,30

JPMORGAN US VALUE FUND (A)

18,61

14,54

11,86

NN DYNAMIC MIX FUND III

10,52

8,01

8,02

ROBECO GLOBAL CONSUMER TRENDS EQUITIES

20,33

15,38

11,73

NN HOOG DIVIDEND AANDELEN FONDS

13,70

10,64

7,85

HENDERSON HORIZON GLOBAL TECHNOLOGY

20,58

14,26

11,72

ASIAN CAPITAL HOLDINGS A

14,53

100

6,58

7,77

THREADNEEDLE AMER. SELECT RETAIL FUND (EUR)

20,03

15,04

11,66

ALLIANZ DUURZAAM WERELD AANDELEN FONDS

16,81

11,44

7,73

ROBECOSAM SUSTAINABLE HEALTHY LIVING FUND

18,51

11,57

11,65

NN UTILITIES FUND

14,18

7,35

7,72

THREADNEEDLE EUR. SMALLER COMP. FUND (EUR)

18,22

14,75

11,64

BLACKROCK GLOBAL ALLOCATION FUND(A2)

11,18

7,57

7,71

BNP PARIBAS L1 EQUITY USA

17,96

13,37

11,36

GAM STAR EUROPEAN EQUITY FUND

15,24

12,33

7,60

THREADNEEDLE PAN EUR. SMALLER COMP. FUND

18,07

14,20

11,16

FIDELITY EUROPEAN DYNAMIC GROWTH FUND (A)

15,52

12,20

7,57

TRIODOS SUSTAINABLE EQUITY

18,16

12,16

11,11

FIDELITY EUROPEAN DYNAMIC GROWTH FUND (A)

15,52

12,21

7,53

NN TELECOM SERVICES FUND

16,72

12,66

10,94

FIDELITY EUROPEAN SMALLER COMP. FUND (A)

17,92

10,79

7,45

JPMORGAN FUNDS – EUROPE STRAT. GROWTH (A)

21,10

12,86

10,75

MEESMAN GLOBAL STOCK INDEX FUND

17,10

11,74

7,37

GL GL

ASN MILIEU EN WATERFONDS

17,97

10,30

10,75

NN WINNING FUNDS MEDIUM EQUITY (D)

9,68

7,39

7,24

F C STEWARDSHIP INTERNATIONAL (A)

16,66

10,88

10,50

ISHARES STOXX GLOBAL SELECT DIVIDEND 100 (DE)

11,88

9,41

7,22

NN LUXURY CONSUMER GOODS FUND

18,01

15,69

10,47

ISHARES US PROPERTY YIELD FUND

18,02

16,11

7,16

FIDELITY WORLD FUND (A)

20,04

13,09

10,45

BLACKROCK US BASIC VALUE FUND (A2)

18,70

12,44

10,43

FIDELITY GLOBAL CONS. INDUSTRIES FUND (A)

17,98

13,76

10,42

100

16els004z055 55

JPMORGAN JAPAN EQUITY A TRIODOS SUSTAINABLE MIX FUND ISHARES MSCI WORLD ISLAMIC

21,64

12,04

7,09

100

8,43

7,19

7,00

13,47

9,15

6,98

25-01-16 13:00

30 JANUARI 2016 ELSEVIER

Altin Kaftira

CULTUUR

Mata Hari (ballerina Anna Tsygankova) kreeg elf verschillende looks

Zelle (Tsygankova) met Rudolph (Casey Herd). Haar man bleek een bruut

De Friese Lady Gaga

DANS / Het Nationale Ballet presenteert het leven van Mata Hari als avondvullende voorstelling, die focust op de vele metamorfoses van de beruchte diva. Irene Start

et is druk in de studio van Nationale Opera & Ballet in Amsterdam. Twee rijen mannelijke dansers staan met geweren in hun hand. Ze stellen de Franse militairen voor die de exotische danseres en vermeend dubbelspionne Mata Hari in 1917 fusilleerden. Het gaat nog wat onwennig, artistiek directeur Ted Brandsen laat ze de scène keer op keer herhalen. Eerste soliste Anna Tsygankova (36), die de rol van

16els004z068 68

Mata Hari vertolkt, speelt geduldig mee en laat zich steeds voor dood neervallen op de grond. Het nieuwe avondvullende ballet gaat op 6 februari in première. De 1,5 miljoen euro kostende productie is zo omvangrijk dat zij alleen in Amsterdam te zien is, tot en met 26 februari. De wens om een dansstuk te maken over Margaretha Geertruida Zelle (1876-1917), zoals de uit Leeuwarden afkomstige courtisane echt heette, bestond al veel langer bij het gezelschap. Maar de

productie is complex: het gaat niet alleen om nieuwe passen, maar ook om nieuwe muziek door de Britse componist Tarik O’Regan, 315 handgemaakte kostuums en een enorm decor dat een treinstation voorstelt. Zo vaak kan het gezelschap, dat afwisselend romantische klassiekers en eigentijdse balletten danst, zich dit niet veroorloven. De recentste eigen producties waren Coppélia (2008), Cinderella (2012) en The Tempest (2014). Het Nationale Ballet wil niet voor

niets dat Mata Hari ‘zeker tien jaar meegaat’. Ted Brandsen koos ervoor om Zelles avontuurlijke leven in twee bedrijven te verbeelden. We zien haar jeugd, haar ongelukkige huwelijk met een bruut, en haar coming-out als exotische danseres in Parijs, met toegang tot vele hooggeplaatste minnaars. Zelfs in het felle studiolicht is al veel van het drama voelbaar dat Brandsen erin wil leggen. Mata Hari is geen historische reconstructie, maar een verhaal over

25-01-16 16:48

ELSEVIER 30 JANUARI 2016

Ted Brandsen is motor achter Mata Hari-ballet

een diva die speelde met verschillende identiteiten. Het is tegelijk een verhaal over de belle époque, de periode waarin artistiek veel veranderde. Oók in dans, waar ineens Isadora Duncan (1877-1927) opkomt, die het losjes dansen in doorzichtige gewaden verkoos boven het formele ballet. ‘Mata Hari was de Lady Gaga, de Madonna van haar tijd,’ zegt Janine Brogt (69), die het libretto van de voorstelling schreef. ‘Ze zorgde ervoor dat ze altijd in het middelpunt stond en vertelde iedereen een ander verhaal over zichzelf. Ze was een van de eersten die zo haar imago vormgaf.’ Dat idee klinkt ook door in de kostuums: de ballerina die de hoofdrol danst, moet zich elf keer verkleden, als bij een popconcert. ‘Best pittig,’ geeft kostuumontwerper François Cherpin (47) toe.

16els004z069 69

60 dansers 8 kinderen 76 orkestleden 1 dirigent 315 kostuums 80 ontwerpen € 55.000 aan crowdfunding voor kostuums Mata Hari ± 1.800 meter stof ± 200 paar spitzen 10 kostuumateliers in 3 landen hebben eraan meegewerkt ± 1.600 uur kostuumatelier Totale kosten: € 1.500.000

‘Maar zo zie je wel goed dat ze allerlei verschillende identiteiten aanneemt.’ Zijn ontwerpen zijn geïnspireerd op de belle époque, maar geen letterlijke kopieën. Hij staat zichzelf dichterlijke vrijheden toe, in lijn met die in het ballet. Ballerina Anna Tsygankova wil niet alleen de mysterieuze kant van Mata Hari benadrukken, maar ook haar niet aflatende zoektocht naar liefde. ‘Ik zie haar als iemand op zoek naar iets wat groter is in het leven.’ Het ballet is gemaakt op Tsygankova. ‘Een eer, zeker omdat Ted open staat voor mijn suggesties. Maar elke danseres zal er straks haar eigen interpretatie aan geven. Zo gaat het al eeuwenlang met Giselle en Het Zwanenmeer: de passen liggen vast, maar elke ballerina probeert toch zich de rol toe te eigenen.’ Een volgende repetitie begint. De spanning is voelbaar, want voor het eerst worden alle scènes aan elkaar ‘geplakt’. Het is ook de eerste keer dat de artistieke staf het geheel bij elkaar ziet. Vanaf nu zullen er geen grote veranderingen meer mogelijk zijn, en is het vooral schaven en polijsten. Van de ene wervelende scène vallen we in de andere, theatrale momenten en pure dans wisselen elkaar af. Zoals het een ballet van Brandsen betaamt, staat het podium straks vol dansers. ‘Uiteindelijk moet het publiek overdonderd worden door het spektakel,’ zegt Cherpin. ‘We vertellen een verhaal, maar maken er zeker ook een show van.’ E

SELECTIE UIT HET CULTUURAANBOD Klassiek – BachDag

Jonge Franse musici vormen ensemble Nevermind

De BachDag beleeft in 2016 zijn zesde en laatste editie. Specialistenensemble Vox Luminis presenteert zich op het hoofdpodium met Bachs Magnificat. Verder staan Ensemble Nevermind, gambaensemble Les Voix Humaines en de BachScratch op het programma. TivoliVredenburg Utrecht, 30 januari; Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam, 31 januari

Sport – WK veldrijden Mathieu van der Poel verdedigt in het land van de cyclocross zijn wereldtitel. In het Belgische Heusden-Zolder neemt hij het op tegen onder anderen Lars van der Haar, Lars Boom en de Belg Wout Van Aert. HeusdenZolder, België, 30 januari (vrouwen) en 31 januari (mannen)

Film – Close-Up

David Stockman/Belga/ANP

Ontwerp voor ‘oosters dansgewaad’

> > > > > > > > > > > >

IN PREMIÈRE

Mathieu van der Poel is topfavoriet voor goud

Filmmuseum EYE toont werk van jonge artiesten die werken op het snijvlak van film, video en kunst. De groepsexpositie omvat veel recente film- en videowerken en ruimtelijke installaties. Filmmuseum EYE, Amsterdam, van 31 januari tot en met 22 mei

Fotografie – Zilveren Camera

Brett Anderson, zanger van Suede

De uitreiking van de Zilveren Camera – de prijs voor fotojournalisten in Nederland – is gekoppeld aan een tentoonstelling van de genomineerde foto’s. Met werk van onder anderen winnaar Eddy van Wessel, Klaas Jan van der Weij, René Clement, Jouk Oosterhof en Flip Franssen. Museum Hilversum, tot en met 28 februari, daarna op tournee

Pop – Suede

Paul Bergen/ANP

Francois Noel Cherpin

Altin Kaftira

FACTS & FIGURES MATA HARI

Een nieuwe album en een tour van Britpop-pioniers Suede. De band van frontman Brett Anderson speelt het nieuwe album Night Thoughts, terwijl de bijbehorende film wordt vertoond. Paradiso, Amsterdam 29 januari; TivoliVredenburg Utrecht, 30 januari E

25-01-16 16:48

RBI-0059_Advertentie_215x140_V2.indd 2

Lees meer over de verkiezingen

05-01-16 14:07

Van caucus tot primary: hoe kiest Amerika zijn president? De Amerikanen gaan weer naar de stembus om een president te kiezen. Maar hoe verlopen die verkiezingen precies? Wie kan zich kandidaat stellen, hoe werkt een voorverkiezing en waarom lijken de voorverkiezingen in het kleine New Hampshire belangrijker dan die in het grote Californië? Ondersteund door historische wetenswaardigheden en met oog voor grappige details legt Koen Petersen in dit boek het proces helder uit. Een onmisbare gids voor wie de Amerikaanse presidentsverkiezingen wil volgen en begrijpen. Koen Petersen (1968) is politicoloog en amerikanist. Nu te koop: de derde, uitgebreide en geactualiseerde druk! Deze paperbackuitgave eerste dr k 20 2 bevat een register en telt 2 0 pagina’s.

Bestel Einddoel Witte Huis via www.elsevier.nl/wittehuis of bel 0314-358350 (tijdens kantooruren) Dit aanbod geldt alleen in Nederland *Exclusief € 1,95 verzendkosten

€ 14,95*