NUMMER 50 • 71STE JAARGANG • 12 DECEMBER 2015 • € 5,95
HUIZINGALEZING 2015: DE PAARDEN VAN WATERLOO
NEDERLANDER VAN HET JAAR
Dafne Schippers SNELSTE BUURMEISJE VAN DE WERELD TERUGBLIK OP 2015
Klaas Dijkhoff over het ‘nieuwe vluchten’, de woorden én aandelen van 2015, de terugkeer van het Romeinse Rijk en het oordeel van Van der List, Boekestijn, Wynia en Hilhorst AP
15els050z001 1
08-12-15 15:11
4
ELSEVIER / INHOUD
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
Omslag Mustafa Yalcin / Anadolu Agency/HH inzet Marco Bakker
Altijd die Romeinen 50 Als zelfs het Romeinse Rijk kon vallen, welk land of rijk is dan wel veilig? Mark Rutte wierp het op in relatie tot Europa. ‘Het is politieke retoriek.’
Oude ambachten
60
Met de handen werken is hipper dan ooit. Elsevier portretteert vijf jonge vaklieden, onder wie een worstenmaker, met gouden handjes.
Omslagartikel Nederlander van het Jaar
28
Dafne Schippers, Elseviers Nederlander van het Jaar, was een lichtpunt in een jaar waarin optimisten flink op de proef werden gesteld. De Utrechtse atlete is getalenteerd maar nuchter, beschaafd maar onverstoorbaar. Portret van het snelste buurmeisje van de wereld.
2015: de woorden
88
Van aardbevingskamer tot terror-oehoe: de opmerkelijkste neologismen van dit jaar. Veel migratie en islamterreur. Het was te verwachten.
Klaas Dijkhoff
18
Ooit tegen een asielzoekerscentrum, opent hij nu als staatssecretaris het ene centrum na het andere. ‘Het zijn net mensen.’
15els050z004 4
Jacqueline Blom
38
Begin 2016 staat de actrice in ‘de’ Gijsbrecht. Spelend en schrijvend zoekt ze grote mechanismen. ‘We moeten van dat ego af.’
08-12-15 17:11
NUMMER 50
ELSEVIER 12 DECEMBER 2015
6 8 11 15 18
NEDERLAND
22
BUITENLAND
44 56
ECONOMIE
22 25 26 28
76
CULTUUR
82
INTERVIEW
Liesbeth Wytzes in gesprek met actrice Jacqueline Blom
44
Verenigde Staten De angst is helemaal terug In Zürich Je pensioen in één keer op je rekening Arend Jan Boekestijn Europa en de dictatuur aan de Bosporus Finland Hup, meteen op de boot Bosnië Implosie dreigt Europa Altijd weer de Romeinen Weekboek Witte Huis Een nerveuze natie
47 48 50 55 56 59 60 66
Aandelen De winnaars en verliezers van 2015 In de cijfers Je bent oud en je moet wat Syp Wynia Hoe het gasgeld uit de staatskas verdween Ambachten Elsevier portretteert vijf vaklieden met gouden handjes Wat verder ter tafel komt Marc-Aurel Boersch
UW GELD
70 72
Wintersport Goed verzekerd de piste op Netto Stadspassen voor minima Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Gerrit Borgman Te koop Herenhuis
76 78
Research Hoogleraar John Ioannidis: ‘Veel onderzoek deugt niet’ Lichaam & Geest Functie van de blindedarm
80
82
DIGITALE WERELD
Kickstarter Sommige projecten te revolutionair Stroom Wifi als krachtbron Hebbeding SkyBell De mens achter Deskbookers Tips
103
Geschiedenis In zijn Huizinga-lezing toont Jo Tollebeek hoe drie paarden ons wijzer maken over omgang met het verleden In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Musical Robert Long Taal De woorden van 2015 Stijl Expositie over wufte couturier Max Heymans en serieuze vormgever Benno Premsela Taal Kiekje Spiritueel Roomse idealisten Gastronomie Culinaire terugblik Hotspot Restaurant Ruiseñor – Den Haag Wijn Bemoedigende wonderwijn Marijke Hilhorst Het echte goede leven
104 106
Leven & Dood Patrick van Seumeren (1968-2015) Bridge & Puzzels
86 88 90 92 94
15els050z005 5
Terreur Weinig actie na signalen In Den Haag Afscheid van een exclusief contact Gerry van der List De liefde van Geert Wilders voor zijn poes en het eigen volk Hoek van Holland Haarlem In Nederland Laatste rustplaats naast het wandelpad Nederlander van het Jaar Dafne Schippers, het snelste buurmeisje van de wereld
38
68
KENNIS
Brieven Foto van de week Atlantische Oceaan: Maritiem vernuft De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Paardenmiddel; Verlossing; Wrange grappen; Poliszorgen Verhaal van de week Staatssecretaris Klaas Dijkhoff over het moderne vluchten: ‘Het zijn net mensen’
5
NON SOLUS
Elsevier
V
orige week werd bekend dat de eigenaar van Elsevier vindt dat het weekblad een andere naam moet krijgen. De RELX Group in Londen wil de naam ‘Elsevier’ exclusief reserveren voor de wetenschappelijke uitgaven van het concern. Die tak van de onderneming is op de beurs namelijk heel wat meer waard dan het weekblad. Blijkbaar weegt dit voor de eigenaar zwaarder dan meer immateriële kwesties. Zoals het feit dat de tijdschrifttitel al dateert van 1891 en dat toen van wetenschappelijke uitgaven nog geen sprake was. En dat Elsevier als opinieblad al zeven decennia niet weg te denken is uit het politieke en culturele leven in Nederland. Kan iemand in Londen daar zomaar een punt achter zetten? Uiteraard heeft de redactie de afgelopen week flink gefoeterd op het voornemen van de directie. Een (juridisch) tegenoffensief wordt onderzocht. Wat de zaak gecompliceerd maakt, is dat de eigenaar ook van plan is Elsevier voortaan samen met een andere uitgever te exploiteren. Een lichtpuntje is dat, mocht de eigenaar voet bij stuk houden, de naamsverandering nog wel een paar jaar op zich zal laten wachten. Voorlopig kunt u Elsevier dus gewoon blijven lezen als Elsevier. Belangrijker nog is dat, ook al zou de naam veranderen, de redactie blijft wie ze is. Onze identiteit zal niet veranderen. Hoe de redactie tegen de wereld aankijkt en onze wijze van analyseren en becommentariëren, liggen vast in een wettelijk verankerd Redactiestatuut. Noch de huidige eigenaar, noch een nieuwe eigenaar kan enige invloed uitoefenen op de inhoud. We blijven wie we zijn. Arendo Joustra, hoofdredacteur
08-12-15 17:11
18
VERHAAL VAN DE WEEK
15els050z018 18
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
08-12-15 16:36
19
ELSEVIER 12 DECEMBER 2015
‘Het zijn net mensen’ ASIELCRISIS / Ooit ageerde hij als raadslid tegen de komst van een asielzoekerscentrum, nu opent hij als staatssecretaris het ene na het andere centrum. Klaas Dijkhoff over het moderne vluchten. Carla Joosten Foto Marco Bakker
A
ropa tegen 562.265 vorig jaar. Dijkhoff moest bedelend naar gemeenten voor noodopvang. ‘Half augustus, in het zomerreces, begon het op te lopen. Mijn eerste telefoontjes herinner ik me nog goed. Ik was aan het varen. Gewoon gehuurd hoor. Geen luxe. Voor die telefoontjes moest ik aanmeren. Wekelijks waren er 1.800 tot 2.000 asielzoekers met een piek van 4.200. In eerste instantie zeiden burgemeesters: “Moeilijk, moeilijk.” De ernst was nog niet doorgedrongen. Anderen zeiden meteen: “We gaan het oplossen.” Uiteindelijk kwamen we tot crisisnoodopvang, ooit bedacht voor overstromingen en andere rampen. Iets waar bestuurlijk Nederland weg mee weet.’
an de wand van het kantoor van Klaas Dijkhoff prijkt een opmerkelijk kunstwerk. Set your goals, bepaal je doelstellingen, staat erop. ‘Er staat ook Aim high, mik hoog. Die A wordt weleens vergeten,’ zegt Dijkhoff met onderkoelde humor. ‘Mijn broertjes, van wie ik dat kunstwerk kreeg, vonden dat kennelijk op mij van toepassing en ik kan me er wel iets bij voorstellen. Maar het zijn wel inhoudelijke doelen, geen doelen voor mezelf.’ De pas 34-jarige staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (VVD) vindt zichzelf geen carrièreman. Die carrière moet volgens hem volgen uit dat hij zijn werk goed doet. Sinds e ophef in Oranje was een keerpunt. een paar maanden is hij voornamelijk maHet 140 zielen tellende Drentse dorpje nager van de asielcrisis. ‘Het doel is als land huisvestte in een vakantiepark 700 onze verantwoordelijkheid te nemen voor asielzoekers, maar had nog meer plek. ‘Ik de veilige opvang van vluchtelingen. Dat had al drie keer met Oranje gebeld. Ik dacht hoeft niet altijd hier. Dat moet voornamelijk elke keer: daar zijn bedden, maar constain de regio. En dus proberen we grip te krijteerde dan telkens in goed overleg met de gen op de instroom naar Europa en Nederburgemeester dat het niet verstandig was land.’ om er nog meer te claimen. Maar je daalt Dat rijke islamitische golfstaten als steeds een stapje op de soberheidsladder af. Saudi-Arabië weinig doen, Toen de keuze was tussen noemt hij ‘gênant’. Maar hij mensen in grote sporthallen Over Oranje: zegt ook: ‘Ik ga me niet tot hetof Oranje, werd het sporthal‘Ik moest kiezen len. Toen het ging om stretzelfde niveau verlagen door te zeggen: zolang zij niets doen, chers in de gang van een tussen twee laat ik mensen ook creperen.’ sporthal of Oranje, werd het dingen die ik Bijna een miljoen asielzoedie gang. Toen het ging om niet wilde‘ kers klopten dit jaar aan in Euelke drie dagen van hot naar
D
Klaas Dijkhoff kan vanaf 1 januari 2016 zijn invloed laten gelden bij de aanpak van Europese asielcrisis
15els050z019 19
08-12-15 16:36
28
NEDERLAND
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
Snelste buurmeisje van de wereld NEDERLANDER VAN HET JAAR / In een jaar vol narigheid deed Dafne Schippers (23) het land uitbarsten in collectief gejuich. Hoe the girl next door de beste van de wereld werd.
15els050z028 28
08-12-15 15:27
29
ELSEVIER 12 DECEMBER 2015
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Dafne Schippers werd in Peking de eerste Nederlandse wereldkampioen op de 200 meter
Joppe Gloerich
V
rijdag 28 augustus 2015. Seconden na haar winnende race ligt Dafne Schippers duizelig van de inspanning op de atletiekbaan in Peking. Beduusd komt ze overeind en gaat op zoek naar haar coach Bart Bennema. Voor uitbundige emoties is de nieuwe wereldkampioen op de 200 meter zelf nog te overdonderd, maar het vaderland is al ontstoken in collectief gejuich. Van alle kanten komen de felicitaties, van de Koning tot Henny Huisman tot Geert Wilders. Het land lijkt van haar een goed hu-
15els050z029 29
meur te krijgen. Waarom maakt de 23-jarige uit de Utrechtse wijk Oog in Al zo veel los? In het voorjaar van 2014 is de wereld van Dafne Schippers nog heel overzichtelijk. Als op een dag in mei Elsevier langskomt, sloft ze, trainingspak aan en rugzak over de schouder, na de lunch naar het krachthonk van nationaal sportcentrum Papendal. Ze is meerkamper, haar trainingsschema is een moza誰ek van disciplines en methoden. Dat ze op diverse onderdelen Nederlands kampioen is en zich voorzichtig bij de wereldtop voegt, maakt van haar nog geen bekendheid. Atletiek oefent op het Nederlandse publiek niet de aantrekkingskracht uit van
Christian Petersen/Getty Images
ELSEVIERS NEDERLANDER VAN HET JAAR Dafne Schippers is Elseviers twaalfde Nederlander van het Jaar. Nederlander van het Jaar is de persoon die als geen ander een stempel op het jaar heeft gedrukt, dat jaar symboliseert of dat jaar een bijzondere prestatie heeft verricht. Bij de verkiezing bepaalt de redactie de keuze. De voorgangers van Dafne Schippers zijn: Ayaan Hirsi Ali (2004), Rijkman Groenink (2005), de soldaat in Uruzgan (2006), Joop van den Ende (2007), Wouter Bos (2008), Linda de Mol (2009), de politicus (2010), Mark Rutte (2011), koningin Beatrix (2012), Wim Pijbes (2013) en Ahmed Aboutaleb (2014).
voetbal of wielrennen. Op Papendal kennen ze haar, maar sporters laten elkaar daar doorgaans met rust. Eten, trainen, rusten, toeleven naar de volgende wedstrijd. Nauwelijks anderhalf jaar later ontvangt Schippers dagelijks talloze aanvragen voor interviews en tv-optredens. Twee managementbureaus proberen haar enigszins af te schermen, wat niet kan verhinderen dat huwelijksaanzoeken van wildvreemden haar bereiken. In Utrecht wordt een nieuwe fietsbrug naar haar vernoemd. De babyzeehond die eind augustus opduikt in de Weerdsingel, wordt al snel Dafne Schippers gedoopt. Als Schippers met een gouden en een zilve-
08-12-15 15:27
38
INTERVIEW / JACQUELINE BLOM
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
‘We moeten van dat ego af’ Op 1, 2 en 3 januari speelt Jacqueline Blom (54) Badeloch in Gijsbrecht van Aemstel. Acteren is heerlijk, maar minstens even boeiend is het ontdekken van de grote mechanismen.
E
Liesbeth Wytzes Foto’s Marco Bakker
een actrice die je associeert met komische rollen. Ze spreekt met een keurige dictie. r zijn denkelijk niet veel mensen Haar vader was predikant. ‘Maar daar ben die voor hun plezier eens een ik wel over uitgepraat.’ stukje Vondel (1587-1679) gaan Blom droomt ervan een mooi, gecomlezen. Zo toegankelijk is zijn pliceerd scenario te schrijven. Ze kijkt ook werk nu eenmaal niet. Maar naar de structuur van een stuk of een serie, Jacqueline Blom moet het niet alleen lezen. naar wat er achter het acteren gebeurt. Ze moet de tekst ook leren en vervolgens Daarvoor ging ze onlangs naar een seminar spelen bij de traditionele nieuwjaarsuitvoedat de Amerikaanse scenarioschrijver Roring van ‘de’ Gijsbrecht van Aemstel, die bert McKee in Londen gaf. begin januari wordt opgevoerd in de Am‘Hij zou Breaking Bad analyseren. Hij sterdamse Stadsschouwburg. Blom speelt legt uit wat de constructies zijn achter Gijsbrechts toegewijde vrouw Badeloch, die scripts, hoe conflicten werken. Waaruit de liever haar kinderen alleen laat dan haar moleculen van een script bestaan, hoe dat man. Het stuk is een herneming en wordt bijna chemisch in elkaar zit. Heel interesvier keer opgevoerd; op 3 januari zelfs twee sant. Je moet zoeken naar de tegenstellinkeer. gen die in de personages zelf zitten. Dat doe Jacqueline Blom - actrice en maker staat ik als acteur, maar bij goede scriptschrijvers er op haar website - speelt op dit moment de zit het al in het scenario. Die interne strijd in hoofdrol in de tv-serie Volgens alle mensen is heel boeiend. Jacqueline. De gelijknamigheid Dan ga je ervan uit dat de mens ‘Ik ben bezig in wezen tegenstrijdig is: dat teis toeval. In die serie, geschreven door Maria Goos, is ze de vrouw met de actu- genstrijdigheid in onze natuur van een arts en wordt nogal Daar wist Shakespeare alles aliteit, met zit. bruut aan de kant gezet als hij van.’ wat er nu erg last krijgt van een midlifecrisis. We volgen hoe het verderoneelpersonages zijn speelt’ gaat met haar en hoe ze haar levaak te weinig gecompliven weer probeert op te bouwen, uiteraard ceerd; in het echte leven met het nodige vallen en opstaan (soms doe je weleens dingen waarvan je zelf staat zelfs letterlijk). te kijken. Daarnaast speelde Blom in de komische Voor haar zijn series als The Wire en kinderserie Loenatik, in Penoza, in Oud Breaking Bad voorbeelden van hoe het Geld, in talloze toneelproducties. Ze schrijft moet. ‘Dat is vermaak, en het gaat ergens ook. Blom draagt een paarse broek, twee over. Breaking Bad gaat over een scheikunverschillende oorbellen, een leren jasje. Ze deleraar, een hoogopgeleide man, die in het maakt een nogal strenge indruk, zeker voor weekend auto’s moet schoonmaken en geen ziektekostenverzekering heeft. Dat is het uitgangspunt. Vervolgens gaat hij het JACQUELINE BLOM (Oegstgeest, 1961) volgde slechte pad op, en dat vindt hij heerlijk. Dat de toneelopleiding in Maastricht. Ze speelde zit zó knap in elkaar. Ik zit dan echt op de rollen in diverse toneelstukken en films. Ook bank te kijken: neee... wow... Hoe krijgen ze had ze een rol in Soldaat van Oranje. Blom is gehet voor elkaar? trouwd en heeft twee kinderen. ‘Ik wilde het altijd al graag doen, schrij-
T
15els050z038 38
ven, maar ik snapte het niet. Nu begin ik er steeds meer vat op te krijgen.’ Ze heeft wel een verklaring voor het hoge niveau van die Amerikaanse series: daar werken verschillende mensen aan. Die kunnen gewoon meer dan één iemand. ‘We zijn hier te lang blijven hangen in het ego, het geniale ego. Dat is negentiende-eeuws, klaar, voorbij. Met meer mensen wordt het beter. Een serie als Damages, over een advocaat die afwisselend goed en slecht is, is door drie mensen geschreven. Dat levert synergie op, meerwaarde. We moeten van dat ego af.’ Blom wil onderzoek doen naar de werkelijkheid achter de werkelijkheid. ‘Ik wil uitzoeken wat er in onze maatschappij gaande is. Hoe het komt dat we in een steeds lelijker land wonen. Hoe komt dat nou? Daar is zo weinig analyse van, ook niet in de journalistiek.’
V
roeger in het ouderlijk huis werd met het hele gezin graag naar ‘grappige dingen’ gekeken. Monty Python, Marty Feldman, Tommy Cooper, Barend Servet. ‘We keken alles, van plat tot intellectueel. Toen waren er veel meer grappige programma’s dan nu. Ik heb geen idee waardoor dat komt.’ Als je wilt lachen, moet je naar Amerikaanse comedians kijken. Daar gebeurt het op het ogenblik. ‘Mensen als Louis C.K., Amy Schumer. Dat is echt om te gillen zo grappig. En het is serieus, het gaat ergens over. Fantastisch. Als ik ernaar kijk, moet ik huilen van het lachen en als ik het thuis vertel, moet ik weer lachen. Ik vind Lena Dunham en haar serie Girls ook zo goed. Dat is het echte leven. Sex and the City was me veel te gepolijst.’ Juist de combinatie van humor en ernst, lachen om iets actueels, appelleert aan Blom. Dat is voor haar theater. ‘Een reflectie op de werkelijkheid. Dat hebben we nog
07-12-15 14:22
‘Het is achterhaald om in favoriete rollen te denken’
15els050z039 39
07-12-15 14:22
50
BUITENLAND
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
Mark Rutte
Corbis/HH, inzetjes Justin Sullivan/AFP/ANP, Bart Maat/ANP, Carl Nydans/Black Star/HH, Leon Neal
‘Wat we hebben geleerd van het Romeinse Rijk, is dat rijken ten onder gaan als ze hun grenzen niet bewaken’
Ben Carson
‘Het Romeinse Rijk was heel erg zoals het onze. Ze verloren hun morele basis, een idee over de waarden die hen maakten wie ze waren’
Altijd weer de Romeinen EUROPA / De val van het Romeinse Rijk heeft grote indruk achtergelaten. Als immers zelfs zo’n machtig rijk kon vallen, welk land, rijk of unie is dan wel veilig? Mark Rutte wierp het op in relatie tot Europa. En hij is niet de enige. Jelte Wiersma in Brussel
P
remier Mark Rutte (VVD) heeft zich sinds zijn aantreden in 2010 niet alleen laten gelden als politicus, ook treedt hij geregeld naar buiten als politiek analist of zelfs commentator. Eind november meldde de premier zich ook nog eens als geschiedkundig duider van de tijden waarin we leven. Hij vergeleek de grootschalige, ongecontroleerde immigratie naar Europa uit Afrika en
15els050z050 50
Azië met de immigratie naar het Romeinse Rijk, waarvan het westelijke deel in 476 na Christus ten onder ging. En noemde de gevolgen: ‘Wat we hebben geleerd van het Romeinse Rijk, is dat rijken ten onder gaan als ze hun grenzen niet bewaken.’ Historicus Rutte haalde met deze uitspraak de voorpagina’s van vele Europese kranten. Zijn vergelijking en de daarin verborgen waarschuwing leidden tot hevige kritieken. Als door een adder gebeten klommen historici in de pen. ‘Het is erg veront-
rustend dat de Nederlandse premier Mark Rutte, aan de vooravond van het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie in januari, de huidige crisis analyseert op basis van een foute vergelijking,’ schreef Francis W. Kelsey in de Britse krant Financial Times. Kelsey is hoogleraar Griekse en Romeinse geschiedenis aan de universiteit van Michigan in de Verenigde Staten. Ofwel, Rutte mag dan historicus zijn, hij snapt er niets van. Rutte is niet de enige politicus die het Romeinse Rijk erbij haalt om
08-12-15 14:53
51
ELSEVIER 12 DECEMBER 2015
Boris Johnson
’Waarom lukte het de Romeinen wel een rijk te bouwen en lukt het de Europese Unie niet?’
Winston Churchill
‘Het is dankzij de grote kracht van de wetenschap dat het christendom beschermd is (...) anders zou de beschaving van het moderne Europa wel eens kunnen vallen, net als de Romeinse beschaving’
te waarschuwen voor de ondergang van Europa, de Verenigde Staten of beide.
Apocalyptisch Al in 1899 schreef de Britse premier Winston Churchill (1874-1965) in zijn boek De rivieroorlog: ‘Het is dankzij de grote kracht van de wetenschap dat het christendom beschermd is (...) anders zou de beschaving van het moderne Europa wel eens kunnen vallen, net als de Romeinse beschaving.’ Churchill kende de geschiedenis van het Romeinse Rijk vooral via Edward Gibbons beroemde Verval en ondergang van het Romeinse Rijk uit de achttiende eeuw. Dit was de eerste grote studie op basis van oorspronkelijke bronnen naar de val van het rijk. Gibbons studie bleek niet het einde, maar juist het begin van een nog immer
15els050z051 51
Zo ging het echt: stijgbeugel leidde tot ondergang Romeinen ELSEVIER Ging het Romeinse Rijk ten onder
brengt westerse technologie naar het Middoor immigratie, zoals de Nederlandse preden-Oosten en Afrika, en die wordt tegen mier en historicus Mark Rutte (VVD) zegt? ons gebruikt. Wapens en internet. Via interAnthony Brown: ‘Nee, niet alleen. Maar er net weet men daar hoe goed het leven hier zijn wel gelijkenissen. Leiders van een rijk is en via internet komt men in contact met moeten zich altijd afvragen: hoe groot wilsmokkelaars.’ len we worden, hoe ver gaan we uitbreiden? ELSEVIER Hoe speelde immigratie een rol in Het Romeinse Rijk had kort na het begin van het Romeinse Rijk? Brown: ‘De Visigoten vroegen in 376 of ze het de jaartelling het idee opgevat om Germanië te veroveren. Vanuit Germanië werd het rijk Romeinse Rijk binnen mochten omdat ze constant aangevallen en daar hadden de werden opgejaagd door Hunnen, die vanuit Romeinen genoeg van. Met legioenen hielAzië westwaarts oprukten. De Romeinen den ze veldtochten om hun gezag te vestihoopten dat de Visigoten hun troepen zougen. Tot ze in 9 na Christus den versterken en lieten hen een nederlaag leden tegen binnen. Want door interne Herman de Germaan. strubbelingen was het Ro‘De Romeinen hadden meinse Rijk al verzwakt. Maar twaalf legioenen in het noorde Visigoten werden slecht beden, maar negen waren elders handeld en mochten hun wanodig. Herman de Germaan, pens uiteindelijk toch niet die eerst deel uitmaakte van houden, waarna ze in opstand de Romeinse legioenen, lokte kwamen. Bij de slag om Adride drie overgebleven leano in het huidige Turkije vergioenen in een hinderlaag en sloegen ze de Romeinen, versloeg ze in de slag bij het waarna het West-Romeinse Teutoburgerwoud, in het huiRijk in de honderd jaar daarop dige Duitsland. Die slag wordt instortte.’ vaak genoemd als het begin Anthony Brown (59) stuELSEVIER Hoe kwam het dat de van het einde van het weste- deerde geschiedenis aan Hunnen en andere volkeren lijke Romeinse Rijk. Dat heeft de universiteit van Camvanuit Azië en ook Arabië opuiteindelijk toch nog vierhon- bridge. Hij woont in Brusrukten naar Europa? sel, is adviseur van de Brown: ‘Door wie en wanneer derd jaar bestaan.’ Britse UKIP en specialist in het is uitgevonden, is niet duiELSEVIER Wat gebeurde er na Europese geschiedenis. die slag? delijk, maar de stijgbeugel Brown: ‘De Romeinen besloten maakte een groot verschil. af te zien van verdere noordelijke expansie. Waarschijnlijk komt die uit het huidige InEr was daar verder ook niets. Behalve wat dia. Het maakte paarden veel beter te bestugrondstoffen die ze via handel konden verren. In films zie je altijd dat Romeinen rondkrijgen. Om de Germanen buiten te houden, rijden op paarden met stijgbeugels, maar zij bouwden de Romeinen een noordgrens met hadden die niet, oosterlingen wel. Het zijn fortificaties, de limes – ‘grens’ in het Latijn. meestal technologische ontwikkelingen die Die grensforten lagen ver weg van de Rode loop van de geschiedenis bepalen.’ meinse centra en waren niet zo eenvoudig ELSEVIER Minister van Financiën Jeroen te bevoorraden over water. Daarom haalden Dijsselbloem (PvdA), tevens eurogroepde legioenen in de fortificaties hun goedevoorzitter, zegt dat Duitsland, Nederland, ren uit de omgeving. Rond de fortificaties België, Oostenrijk en Luxemburg eventueel ontstonden dorpen met onder anderen Gereen mini-Schengen moeten gaan vormen. manen. Zij deden Romeinse kennis en vaarWant de huidige Schengengrens is niet te digheden op, zoals wapens maken. De grens controleren. Is de Europese Unie, net als het had de Romeinen moeten beschermen teRomeinse Rijk, te ver uitgebreid? Brown: ‘Ja. De uitbreiding naar het oosten en gen invallen door Germanen en anderen uit het noorden. Het omgekeerde gebeurde. De zuiden kan je zien als imperial overstretch. grens bracht de Germanen op een hoger niNet als de Romeinen plooit men terug op veau, tot zij net zo ontwikkeld waren als de grenzen die men denkt te kunnen controleRomeinen. Je zou kunnen zeggen dat tegenren. Maar dat liep voor de Romeinen dus woordig hetzelfde gebeurt. Het Westen verkeerd af.’
08-12-15 14:53
60
ECONOMIE
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
Passie van de meester AMBACHTEN / Oude ambachten herleven en hebben een sterke aantrekkingskracht op jongeren. Met de handen werken is hipper dan ooit. Elsevier portretteert vijf vaklieden met gouden handjes. Ze doen niets liever dan tassen ontwerpen, bierbrouwen, worst, sieraden en kostuums maken. Floortje Gunst Foto’s Rene van der Hulst
EVELINE TER BEESTMEEUWISSEN (28) Coupeur. Werkt voor De Nationale Opera. Deed een mode-opleiding (mbo). ‘De kostuums die ik maak, zijn mooi én praktisch. Soms moeten de operazangers zich tijdens een voorstelling in 30 seconden uitkleden en van kostuum wisselen. Ik zorg ervoor dat de kostuums zo zijn gemaakt dat dat kan, door grote drukkers op een jurk te zetten bijvoorbeeld, zonder dat je het ziet. Vaak ga ik kijken naar het eindresultaat op het toneel. Dan zie ik het meteen als een zoom niet recht hangt. Mijn werk vergt veel creativiteit en technisch inzicht. Zo moest ik een korset maken waarin de operazangeres toch goed kon ademen en bewegen. Ik ging op zoek naar een rekbaar materiaal. Ik stop mijn hele ziel en zaligheid in een kostuum.’
15els050z060 60
08-12-15 14:17
61
ELSEVIER 12 DECEMBER 2015
SAMUEL LEVIE (32) Worstenmaker. Studeerde politicologie. Richtte met Jiri Brandt en Geert van Wersch Brandt & Levie op. ‘Elk varken is anders. Zo varieert het aantal centimeter vet op de buik. Het blijft dan ook spannend om de diverse delen van het dier te waarderen en te bedenken waarvan je droge of juist fijne worst kunt maken. We kopen zo’n veertig varkens per week, en het liefst wil je elk deel gebruiken. Veel handelingen blijven handwerk, zoals het uitbenen van een varken. Een machine kan dat niet. Zo moet het uitsnijden van
15els050z061 61
zenen uit de spieren zorgvuldig gebeuren. Maar niet alles hoeft te gaan zoals tweehonderd jaar geleden. We willen ook zorgen dat de worst betaalbaar blijft. Daarom knopen de worst niet met de hand dicht, maar hebben we een apparaat dat er een lusje omheen doet. Dat scheelt ook veel blaren op je handen. ‘Mijn leermeester is de Amsterdamse pasteimaker Diny Schouten. Bij haar stond ik voor het eerst tot mijn ellebogen in de levers, Zij heeft mij de liefde voor varkensvlees meegegeven. We zijn nu bezig om onze eerste ham te maken. Dat is een proces van anderhalf jaar.’
08-12-15 14:17
88
CULTUUR
12 DECEMBER 2015 ELSEVIER
De woorden van 2015 TAAL / Van aardbevingskamer tot vluchtelingenhek. De opmerkelijkste neologismen van het jaar. Veel migratie en islamterreur – het was te verwachten. René van Rijckevorsel Illustratie Zander Dekker
Aardbevingskamer Je zou denken: handig voor die Groningers, een kamer in hun huis waar zij en hun zondagse servies zich veilig weten als hun provincie weer eens wordt geteisterd door een trilling. Een beetje de opkamer van vroeger. Maar nee, de aardbevingskamer is de dit jaar opgerichte afdeling in de rechtbank Noord-Nederland die zich bezighoudt met geschillen over schadeafwikkeling en andere juridische zaken die met de noordelijke bevingen te maken hebben.
Nepparlement doel van de Gewone Dobberneger (Nigris flotillas vulgaris) is Fort Europa’.
Glazenbolsubsidie Het UWV geeft werkloze vijftigplussers geld om zich om te scholen tot helderziende of astroloog, zo bleek deze zomer. Reisjes naar de Ardennen voor reïncarnatiesessies worden ook betaald. Belachelijk, vonden ‘erkende spirituele consulenten’. De koppenmaker van De Telegraaf wist er wel raad mee: ‘Onbegrip over glazenbolsubsidie’.
Cyberkalifaat
Jihadgala
Gevalletje oxymoron, waarin Middeleeuwen en toekomst elkaar omarmen. Het begrip ‘cyber’ dateert van de jaren negentig. Volgens New York Magazine het perfecte prefix: ‘Omdat niemand weet wat cyber betekent, kan het aan elk oud woord worden vastgeplakt om het nieuw, cool, vreemd en spooky te laten lijken.’ CyberCaliphate zou de hackersafdeling zijn van de zelf geproclameerde Islamitische Staat die in januari het YouTubekanaal kraakte van Centcom, deel van het Amerikaanse leger.
Nog zo’n woord in de catagorie ‘islam & terreur’. Een aantal radicale imams zou in februari samenkomen in Rijswijk. En dat terwijl minister Lodewijk Asscher (PvdA) net had gezegd dat haatimams het werken onmogelijk moest worden gemaakt. Ook hier kon De Telegraaf meteen in de overdrive met een mooie taalvondst. Stel je eens voor: haatsjeiks in smoking naar een jihadgala.
Dobberneger In mei zei historicus Maarten van Rossem in het tv-programma Arena: ‘Als ik als columnist het woord “dobberneger” had verzonnen, zou ik daar wel een beetje trots op zijn. Het is een beetje neerbuigend, maar wel een lekker woord natuurlijk. Het zou mij niet verbazen als dit voor de Van Dale het woord van het jaar zou worden.’ Dat werd het niet (daarvoor zijn de lexicografen te politiek correct). De vinding is van – ere wie ere toekomt – Geenstijl. Deze graag shockerende website formuleerde het in april zo: ‘Het
15els050z088 88
drag aangesloten. Alleen, de landen controleerden de buitengrenzen niet, waardoor honderdduizenden armen uit Afrika en Azië de Schengenzone binnenkwamen. In 2015 bepleitte een minister daarom een “miniSchengen” waarvan de grenzen wel moesten worden gecontroleerd.’ Tsja...
Mensenmaffia Voor de Italiaanse maffia zouden drugs niet langer de voornaamste bron van inkomsten zijn. De Siciliaanse criminele clans hebben inmiddels door dat ze in samenwerking met mensensmokkelaars aan ‘dobbernegers’ (zie ‘Dobberneger’) meer kunnen verdienen.
Mini-Schengen Hoe ga je als contemporain historicus het begrip ‘mini-Schengen’ aan de komende generaties uitleggen? ‘In 1985 besloten vijf Europese landen in het Luxemburgse stadje Schengen bij verdrag dat ze alleen hun buitengrenzen zouden controleren. In 2009 hadden 26 landen zich bij dat Schengenver-
Toegegeven, het woord dateert niet van 2015. Je vond dit woord eerder al in stukken over Indonesië, de DDR en Brussel/Straatsburg. Maar sinds dit jaar is ook de Tweede Kamer een nepparlement, aldus Geert Wilders tijdens de Algemene Beschouwingen. Hij vond dat hij zei wat miljoenen Nederlanders denken, namelijk dat de grenzen dicht moeten. ‘Het verschil tussen dit nepparlement en de mensen thuis is levensgroot.’
Reclamewisser In Nederland gebruiken steeds meer internetters een adblocker. Software die op websites reclames die bezoekers als hinderlijk beschouwen, uitschakelt – waar zo’n site dan van moet bestaan, daar denken de bezoekers niet over na. Reclamewisser zou een mooie Nederlandse term zijn, maar het is de naam van een technisch wapen om Duitse televisiereclame uit te schakelen. In Koblenz zit een team dat 24/7 tv kijkt, en zodra een reclame begint, dat signaal wegzwiept.
Shariazoeker Een asielzoeker die naar Nederland komt met het oogmerk om in deze rechtsstaat ooit de islamitische wetgeving in te voeren, kan beter asiel aanvragen in Saudi-Arabië, vindt VVD-fractieleider Halbe Zijlstra. Hij was zelf verantwoordelijk voor de woordvondst ‘shariazoeker’.
Sjoemeldiesel Volgens Onze Taal is het allitererende ‘sjoemelsoftware’ het woord van het jaar. Maar bij Elsevier zijn we vanwege het ritme en het klankrijm meer geporteerd voor ‘sjoemeldiesel’. Dat dit woord verwijst naar het schandaal met de onderbemeten uitstoot van Volkswagen-diesels, begrijpt iedereen die in 2015 niet onder een steen leefde.
07-12-15 17:38
89
ELSEVIER 12 DECEMBER 2015
voor de inzet, want de uitslag was 1-1. De Volkskrant had een ‘strijdwedstrijd’ gezien. Hè hè, voetbal was dus weer even oorlog, in de Kuip. Want strijd en oorlog, dat is van tweeën één. Dit najaar vertelde premier Mark Rutte – nadat hij de oorlog had verklaard aan IS – zijn burgers immers dat voor hem oorlog hetzelfde is als strijd.
Terror-oehoe Het woord ‘terror’ komt uit het Latijn en betekent ‘schrik’. Nou, dat joeg deze grote uil met zijn kenmerkende oren de inwoners van Kwadijk zeker aan. Wekenlang werd het dorpje bij Purmerend geterroriseerd door een oehoe die voetgangers aanviel. Met vijftig gewonden als gevolg. Uiteindelijk gingen de Kwadijkers ook als de zon uitbundig scheen met een paraplu de straat op. De vogel leeft nu in gevangenschap.
Veruberisering
Stiekemgate
Stoelverslaving
Gevalletje pleonasme. Sinds ‘Watergate’ is het achtervoegsel gate synoniem met een schandaal dat door geheimzinnigheden is omgeven. Watergate was het complex in Washington waar in 1972 vijf mannen werden gearresteerd tijdens een inbraak in het hoofdkantoor van de Democratische Partij. Stiekemgate gaat over wie lekte uit de ‘commissie Stiekem’. Die commissie bestaat uit alle fractievoorzitters, is belast met de parlementaire controle op de geheime diensten en vergadert onder strikte geheimhouding.
Een woord dat deze zomer door Elsevier is gemunt. Het omslagverhaal ‘Kom uit die stoel’ wees lezers erop dat te veel zitten op kantoor funest kan zijn voor de gezondheid. Maar: deze ‘stoelverslaving’ is te genezen. Mail niet, maar loop even naar die collega. En doe aan kantoorfitness!
15els050z089 89
Strijdwedstrijd Feyenoord doet bovenin lekker mee dit seizoen. Tegen Ajax werd de Rotterdamse voetbalcub begin november helaas niet beloond
Heb je al jaren een taxibedrijf of hotel, komt er opeens zo’n disruptor die jouw business inpikt terwijl hij zich niet aan de regels houdt waaraan jij wel moet voldoen. Bij Airbnb geen brandmelders en nooduitgangen, bij Uber(pop) geen opgeleide chauffeurs en autokeuringen. De ‘veruberisering’ maakt ons kapot, klaagde de branche.
Vluchtelingenhek Als de buitengrenzen van Schengen lek zijn (zie ‘mini-Schengen’), dan bewaak ik toch lekker mijn eigen grenzen, dacht de Hongaarse premier Viktor Orbán. Al is Hongarije ook een buitengrens, toch werd Orbán van alle kanten gekapitteld. Later kreeg hij juist weer bijval voor zijn vluchtelingenhek, E onder meer van het CDA.
07-12-15 17:38