Onderzoeksles DNA

Jouw DNA!

Jouw DNA!

Onderzoekend/ontwerpend leren Thema Bouw Tijdsduur Kerndoel

Onderzoekend leren DNA, wetenschap Bovenbouw (6-7-8) 70-80 minuten 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen.

Inhoud DNA vind je overal en is voor iedereen uniek. Hier maken ze handig gebruik van tijdens series zoals CSI en Moordvrouw! Aan de hand van DNA kunnen ze namelijk zien wie een bepaalde misdaad is begaan. Maar wat is dat DNA nou? En kan je het zien?

Deze les sluit aan bij de onderzoek-/ ontwerpheld “Beter- beter - maker� van WTwijzer.org.

1

Jouw DNA!

Kennisdoelen • De leerlingen hebben een indruk gekregen wat de mogelijkheden van het werken met DNA zijn; verschillende carrière perspectieven.

• Ook kunnen de leerlingen DNA uit hun eigen wangslijmvlies isoleren.

Ontwerp-/onderzoeksdoelen Inspecteer alles: • Stel vragen • Denk kritisch • Bedenk meerdere kanten (Erasmus University Rotterdam, sd).

Voor meer informatie, klik hier.

Attitudedoelen De leerling wil zaken begrijpen: • De leerling gaat op zoek naar de reden of oorzaak van iets De leerling is observerend: • De leerling is oplettend, opmerkzaam en volgt vreemde verschijnselen • De leerling observeert objectief en precies (SLO wetenschap en techniek, 2015).

Voor meer informatie, klik hier.

Niveau Gestructureerd: de onderzoeksvraag geef je aan de leerlingen. De leerkracht vertelt daarbij wat ze moeten aanpakken en hoe ze dat moeten doen (SLO, 2016).

Voor meer informatie, klik hier.

Voorbereiding Zorg ervoor dat je het proefje al een keer zelf hebt uitgevoerd, zodat je eventuele problemen kan voorzien. In de didactische ondersteuning staan meerdere links die kunnen helpen bij de uitvoering van het proefje. Het proefje is beschreven in dia 4 van de PowerPoint: 1. Pak een bekertje water en los hier zoveel mogelijk zout in op 2. Spoel je mond met een beetje van het zoute water 3. Spuug het water in een nieuw bekertje 4. Voeg er een klein beetje afwasmiddel aan toe en roer dit door 5. Voeg een beetje alcohol/ethanol toe, totdat er een laagje van 2 cm ontstaat 6. Roer de alcohol/ethanol voorzichtig door 7. Wat zie je?

(Stichting C3, sd) Zorg dat alle materialen op elke tafel klaarstaan, behalve de ethanol. Die moet tot het laatste moment in de vriezer bewaard blijven. Zorg dat de werkbladen uitgeprint zijn en klaarliggen. Zorg dat je het filmpje hebt gezien over sporenonderzoek.

2

Jouw DNA!

Materialen • Afwasmiddel • Water • Alcohol/Ethanol (70%) • Zout • Handdoekjes • Plastic bekers (doorzichtig) of glazen • Eetlepel • Theelepels • Werkblad (zie bijlage) • Filmpje sporenonderzoek: https://www.schooltv.nl/video/hoe-wordtsporenonderzoek-gedaan-de-dader-vinden-met-behulp-van-dna Woordenschat Het DNA, het isoleren, de alcohol/ethanol, het wangslijmvlies, de forensisch onderzoeker en de biomedisch wetenschapper.

Lesverloop Fase 1: confronteren De leerlingen krijgen een artikel te zien. In dit artikel staat dat er veel DNA is afgegeven naar aanleiding van een moord. Leg moeilijke termen uit; het wangslijmvlies, het verwantschapsonderzoek etc. Heeft iemand wel eens eerder gehoord van DNA-onderzoek?

Introduceer de onderzoeksvraag: hoe kun je DNA zien?

Bijbehorende dia: 2 Fase 2: verkennen Door middel van een woordweb bekijk je met de klas wat de leerlingen al over DNA weten.

Bijbehorende dia: 3 Fase 3: onderzoek opzetten Vertel de leerlingen wat de bedoeling is. De leerlingen gaan een onderzoek doen waarbij DNA geïsoleerd wordt (leg uit wat dit is). Laat de dia met het proefje zien en ga de stappen na. Noem eventuele aandachtspunten die je zelf hebt ontdekt tijdens het uitvoeren van het proefje.

Bijbehorende dia: 4 Fase 4: onderzoek uitvoeren De leerlingen voeren het onderzoek uit in tweetallen. Loop rond en bekijk of de leerlingen het onderzoek goed uitvoeren. Mochten de leerlingen het DNA niet zien, bedenk dan samen met de leerlingen wat er mis zou kunnen zijn gegaan. Laat ze het proefje (indien tijd) opnieuw uitvoeren. Na het proefje mogen de leerlingen het werkblad invullen. Benadruk hierbij dat ze hun ideeën opschrijven; ze hoeven niet bang te zijn dat de antwoorden niet kloppen.

Bijbehorende dia’s: 4 en 5 3

Jouw DNA!

Fase 5: concluderen Bespreek het werkblad met de leerlingen. Wat dachten de leerlingen? Waren ze het met elkaar eens? Hoe kwamen ze bij de antwoorden? (Antwoorden zijn te vinden in de achtergrondinformatie.)

Fase 6: presenteren Laat de leerlingen in tweetallen hun bevindingen presenteren. Hierbij moeten ze antwoord geven op de volgende evaluatievragen: wat ging er goed tijdens het onderzoek? Ging er ook iets fout? Wat dan? Hoe heb je dat opgelost? Hoe zou je dat de volgende keer aanpakken of anders doen? Etc. Fase 7: verdiepen en verbreden Tijdens dit onderdeel maak je de leerlingen bekend met de verschillende beroepen rondom DNA-onderzoek; forensisch onderzoeker en biomedisch wetenschapper (zie achtergrondinformatie). Laat dit filmpje zien over sporenonderzoek.

Didactische ondersteuning • Les aanpassen aan middenbouw: laat een aantal moeilijke begrippen weg zoals isoleren. Versimpel de namen en activiteiten van de beroepen. Vervang het krantenartikel (i.v.m.) moord, bijvoorbeeld door dit artikel • Bij deze les kan het handig zijn om een extra paar handen tot je beschikking te hebben, vraag ouders of stagiaires om hulp • Er zijn nog veel meer beroepen die te maken hebben met het gebruik van DNA. Vraag eens rond in de omgeving of je iemand kent die iets met DNA doet. Wellicht kan diegene jou helpen met het opzetten van deze les of een praatje komen maken in de klas • Leuke filmpjes over DNA: Filmpje 1, filmpje 2, filmpje 3, filmpje 4 • Zijn er leerlingen die extra geïnteresseerd zijn? Deze site geeft extra informatie op een speelse manier uitgelegd • Links proefje: Link 1, link 2, link 3 Bijlagen • PowerPoint • Achtergrondinformatie en weetjes • Werkblad

Bronnenlijst Beroep biomedisch wetenschapper. (sd). Opgehaald van Youchooz: https://www.youchooz.nl/beroepen/biomedisch-wetenschapper/wat-ga-je-doen DNA ontdekken. (2016, Juni). Opgehaald van Proefjes met boefjes: http://proefjesmetboefjes.nl/dna-ontdekken/ 4

Jouw DNA!

Erasmus University Rotterdam. (sd). Didactiek onderzoekend leren. Opgehaald van Erasmus University Rotterdam: https://www.eur.nl/onderwijs/services-voorscholen/wetenschapsknooppunt/onderzoekend-leren Extractie van DNA uit vruchten. (2012, Oktober). Opgehaald van Thuis experimenteren: http://www.thuisexperimenteren.nl/science/DNA%20extractie/DNAextractie.htm Je eigen DNA. (2016, September). Opgehaald van Proefjes met boefjes: http://proefjesmetboefjes.nl/je-eigen-dna/ Nederlands forensisch instituut. (sd). Forensisch Onderzoek. Opgehaald van Nederlands Forensisch Instituut: https://www.forensischinstituut.nl/over-hetnfi/spreekbeurtpakket/forensisch-onderzoek NEMO. (sd). DNA - weetjes. Opgehaald van Natuurinformatie: http://www.natuurinformatie.nl/ndb.mcp/natuurdatabase.nl/i000416.html SLO. (2016, Maart). Wetenschap en technologie in het basis- en speciaal onderwijs.

Opgehaald van SLO Natuur & Techniek: http://natuurentechniek.slo.nl/Paginas/Publicatie.aspx?pubid=1622 SLO. (sd). Kerndoel 41. Opgehaald van TULE Inhouden & Activiteiten: http://tule.slo.nl/OrientatieOpJezelfEnWereld/F-L41.html SLO wetenschap en techniek. (2015, Oktober 1). Uitwerking bij W&T - Aspecten van houdingen. Opgehaald van SLO Wetenschap en techniek: http://wetenschapentechnologie.slo.nl/componenten-van-w-ent/houding/uitwerking Stichting C3. (sd). Proef: DNA - detective. Opgehaald van Expedition Chemistry: http://www.expeditionchemistry.nl/dna-detective/ Wat is DNA? (sd). Opgehaald van Biobanken Nederland: http://www.biobanken.nl/onderwijs/wat-is-dna/ Wat is DNA? (sd). Opgehaald van Verenigd patiĂŤnten platform immunilogische disorders: http://www.ziekdoorvoeding.nl/watisdna.php Wat is forensisch onderzoek? (sd). Opgehaald van It's academy: https://maken.wikiwijs.nl/40530/A__Wat_is_forensisch_onderzoek_ Achtergrondinformatie en weetjes Antwoorden op de vragen van het werkblad 1. Wat was de rol van het afwasmiddel?

Het afwasmiddel maakt de cellen kapot, waardoor het DNA vrijkomt (DNA ontdekken, 2016).

2. Wat was de rol van het zout?

Het zout hecht aan het DNA. Op deze manier zijn de slierten beter te (DNA ontdekken, 2016).

5

Jouw DNA!

3. Wat was de rol van de ethanol?

De alcohol zorgt ervoor dat het DNA niet oplost, je kunt het DNA nu zien (DNA ontdekken, 2016).

4. Waarom moest je je mond spoelen met water?

Om het slijm uit je wang goed los te maken (Je eigen DNA, 2016).

5. Waarom moet de alcohol/ethanol koud zijn?

Hierdoor kan het DNA makkelijker geïsoleerd worden (Extractie van DNA uit vruchten, 2012).

Wat is DNA? DNA is een stof die de erfelijke informatie van een organisme draagt. Het onderzoek naar DNA is de afgelopen jaren fors toegenomen. Zaken die niet opgelost kunnen worden, kunnen door middel van DNA-onderzoek nu wel opgelost worden. Ook is het makkelijker om rechterlijke dwalingen te ontdekken; dat iemand onschuldig is kan door zijn of haar DNA aangetoond worden. Ook kan men nu makkelijker verwantschap aantreffen (Wat is DNA?, sd). DNA-onderzoek speelt hier een grote rol in. DNA speelt ook een grote rol op medisch gebied. Door middel van DNA kan er bijvoorbeeld onderzocht worden of iemand aanleg heeft voor een bepaalde ziekte (Wat is DNA?, sd).

Forensisch onderzoeker Als er een bepaalde misdaad heeft plaatsgevonden, dan wil de politie natuurlijk de dader vinden. Ook wil de politie graag weten wat er precies gebeurd is. Een speciaal team gaat dan op zoek naar sporen, die worden onderzocht in een laboratorium. Dit kan bijvoorbeeld ook een schoenspoor zijn (Nederlands forensisch instituut, sd). Het doel van het onderzoek is om te bekijken welke gebeurtenissen zich hebben afgespeeld rondom het misdrijf. Forensisch onderzoek is heel arbeidsintensief en kost veel tijd; in series op de televisie is dat heel anders (Wat is forensisch onderzoek?, sd).

Biomedisch wetenschapper Als biomedisch wetenschapper hou je je bezig met de gezondheid van de mens in het algemeen. Biomedisch wetenschappers willen bijvoorbeeld graag weten of medicijnen bijwerkingen hebben, wat ervoor zorgt dat we gezond blijven, of hoe bepaalde ziektes en ontstaan en hoe je die kan bestrijden. Biomedische wetenschappers zoeken dus veel naar oplossingen voor problemen die te maken hebben met de gezondheid van de mens.

Onderzoek staat centraal, met patiënten wordt er nauwelijks gewerkt (Beroep biomedisch wetenschapper, sd).

Wist je dat…?

• Het DNA in één cel wel 2 meter lang is (NEMO, sd) • Meer dan 98% van je DNA hetzelfde is als die van een chimpansee (NEMO, sd) • Als je alle DNA uit één persoon kon halen en achter elkaar zou leggen je wel 600.000 rondjes rondom de evenaar kan maken (NEMO, sd)?

6

Jouw DNA!

Werkblad

1. Waar denk je dat het zout voor was?

2. Waar denk je dat het afwasmiddel voor was?

3. Waar denk je dat de alcohol/ethanol voor was?

4. Waarom denk je dat je je mond moest spoelen met water?

7